Podstawy prawa UE â r.a. 2011/12 - WydziaÅ Prawa i Administracji

dr Izabela Skomerska-Muchowska 

mgr Anna Czaplińska 

mgr Michał Kaszubski 

Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego 

WPiA UŁ 

Podstawy prawa UE – r.a. 2011/12 

Materiały do ćwiczeń 

dla 2. roku administracji 

1. Skutek bezpośredni i prymat prawa UE jako zasady unijnego porządku prawnego 

1) Sprawa 26/62 van Gend en Loos 

WYROK TRYBUNAŁU 

z dnia 5 lutego 1963 r. 

W sprawie 26/62 

[…] 

pomiędzy 

Spółką NV Algemene Transport - en Expeditie Onderneming van Gend & Loos, 

[…] 

a 

Holenderską administracją celną, 

[…] 

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie następujących kwestii: 

1) Czy art. 12 traktatu EWG jest skuteczny w stosunkach wewnętrznych, to znaczy czy podmiotom prawa przysługują 

na podstawie tego postanowienia uprawnienia podlegające ochronie sądowej; 

2) W przypadku odpowiedzi twierdzącej, czy obłożenie przywozu przez skarżącą w postępowaniu przed sądem 

krajowym z Republiki Federalnej Niemiec do Holandii mocznika formaldehydowego cłem w wysokości 8% stanowiło 

podwyższenie cła niezgodne z art. 12 traktatu EWG, czy chodziło w tym przypadku o racjonalną modyfikację cła 

obowiązującego przed 1 marca 1960 r., której, jakkolwiek oznaczała ona podwyżkę z rachunkowego punktu widzenia, 

nie można uznać za podlegająca zakazowi ustanowionemu w art. 12, 

TRYBUNAŁ, 

[…] 

wydaje następujący 

Wyrok 

[…] 

Motywy 

I – W przedmiocie postępowania 

Zważywszy, że nie podniesiono żadnego zarzutu co do prawidłowości postępowania w przedmiocie wniosku o wydanie 

orzeczenia w trybie prejudycjalnym, skierowanego do Trybunału na podstawie art. 177 traktatu EWG przez 

Tariefcommissie, będący sądem w rozumieniu tego postanowienia; 

oraz że wniosek nie daje w tym względzie podstaw do podniesienia jakiegokolwiek zarzutu z urzędu. 

II – W przedmiocie pierwszego pytania 

A – Co do właściwości Trybunału 

Zważywszy, że rząd holenderski i rząd belgijski kwestionują właściwość Trybunału, gdyż ich zdaniem w niniejszym 

przypadku chodzi o wniosek dotyczący nie wykładni, lecz stosowania traktatu w ramach holenderskiego porządku 

konstytucyjnego; 

że w szczególności Trybunał nie ma ich zdaniem kompetencji do rozstrzygania kwestii pierwszeństwa, jakie należałoby 

ewentualnie przypisać postanowieniom traktatu EWG przed ustawodawstwem holenderskim lub innymi umowami 

zawartymi przez Holandię i włączonymi do ich krajowego porządku prawnego; że rozstrzygnięcie tej kwestii należy ich 

zdaniem, z zastrzeżeniem ewentualnej skargi wniesionej na warunkach określonych w art. 169 i 170 traktatu, do 

wyłącznej kompetencji sądów krajowych; 

zważywszy jednakże, że w niniejszym przypadku zadaniem Trybunału nie jest orzekanie o stosowaniu traktatu zgodnie z 

zasadami holenderskiego prawa wewnętrznego, co pozostaje we właściwości sądów krajowych, lecz że żąda się od 

niego, na podstawie art. 177 lit. a) traktatu, jedynie określenia skutków, jakie wywołuje art. 12 tego traktatu w ramach 

prawa wspólnotowego oraz z punktu widzenia jego wpływu na sytuację jednostek; 

że w związku z tym zarzut powyższy pozbawiony jest podstaw prawnych; 

1

zważywszy, że rząd belgijski podnosi zarzut braku właściwości Trybunału również z tego względu, iż odpowiedź, jakiej 

mógłby on udzielić na pierwsze pytanie Tariefcommissie, nie miałaby związku z rozstrzygnięciem zawisłego przed tym 

sądem sporu; 

zważywszy jednakże, że do uznania właściwości Trybunału w niniejszej sprawie konieczne i wystarczające będzie, jeżeli 

okaże się w dostatecznym z prawnego punktu widzenia stopniu, iż postawione pytanie dotyczy wykładni traktatu; 

że względy, którymi kierował się sąd krajowy, formułując pytania, a także znaczenie, jakie zamierza im nadać w ramach 

sporu poddanego jego rozstrzygnięciu, nie podlegają ocenie Trybunału; 

zważywszy, że jak wynika ze sformułowania postawionych pytań, dotyczą one wykładni traktatu; 

że w związku z tym mieszczą się one w zakresie właściwości Trybunału; 

że ten zarzut jest również bezzasadny. 

B – Co do istoty 

Zważywszy, że Tariefcommissie stawia po pierwsze pytanie, czy art. 12 traktatu jest bezpośrednio skuteczny w prawie 

wewnętrznym, w tym sensie, że jednostki pochodzące z państw członkowskich mogłyby na podstawie tego 

postanowienia dochodzić praw podlegających ochronie sądów krajowych; 

zważywszy, że odpowiedź na pytanie, czy postanowienia umowy międzynarodowej wywołują takie skutki, wymaga 

wzięcia pod uwagę jej ducha, systematyki i brzmienia; 

zważywszy, że cel traktatu EWG, jakim jest utworzenie wspólnego rynku, którego funkcjonowanie wpływać będzie 

bezpośrednio na sytuację podmiotów prawa we Wspólnocie, wymaga, by traktat ten był czymś więcej niż tylko umową 

ustanawiającą wzajemne zobowiązania umawiających się państw; 

że takie stanowisko znajduje potwierdzenie w preambule do traktatu, która, sięgając dalej niż tylko rządów, odwołuje się 

do narodów, a konkretniej w fakcie ustanowienia organów wyposażonych w uprawnienia władcze, których wykonywanie 

wywiera wpływ zarówno na państwa członkowskie, jak i na ich obywateli; 

że, jak należy poza tym zaznaczyć, jednostki pochodzące z państw zjednoczonych we Wspólnocie mają możliwość 

współuczestniczyć, za pośrednictwem Parlamentu Europejskiego i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, w 

funkcjonowaniu tej Wspólnoty; 

że ponadto rola, jaką Trybunał Sprawiedliwości odgrywa w ramach art. 177, którego celem jest zapewnienie jednolitej 

interpretacji traktatu przez sądy krajowe, świadczy o tym, iż państwa członkowskie nadały prawu wspólnotowemu moc 

wiążącą, na którą pochodzące z nich jednostki mogą się przed tymi sądami powoływać; 

że wobec powyższego należy uznać, iż Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz 

którego państwa ograniczyły, jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i którego normy znajdują 

zastosowanie nie tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z nich jednostek; 

że w związku z tym prawo wspólnotowe, niezależne od ustawodawstwa państw członkowskich, nie tylko nakłada na 

jednostki zobowiązania, lecz może również być źródłem uprawnień stanowiących element statusu prawnego tych 

jednostek; 

że nie muszą to być uprawnienia nadane wprost w traktacie, lecz że powstają one również jako skutek zobowiązań, które 

traktat nakłada w sposób ściśle określony zarówno na jednostki, jak i na państwa członkowskie oraz instytucje 

wspólnotowe; 

zważywszy, że biorąc pod uwagę systematykę postanowień traktatu w zakresie ceł i opłat o skutku równoważnym, 

należy podkreślić, iż art. 9, który za podstawę Wspólnoty przyjmuje unię celną, wprowadza jako zasadę podstawową 

zakaz stosowania tych ceł i opłat; 

że zasada ta znajduje się na początku części traktatu ustanawiającej „podstawy Wspólnoty”; że art. 12 stanowi jej wyraz 

i środek do jej wdrożenia; 

zważywszy, że sformułowanie art. 12 ustanawia jasny i bezwarunkowy zakaz, nie będący zobowiązaniem do działania, 

lecz do niedziałania; 

że ponadto państwa nie zgłosiły do tego zobowiązania zastrzeżeń uzależniających jego wykonanie od wydania 

jakiegokolwiek aktu prawa wewnętrznego; 

że z samej swej natury zakaz ten może z powodzeniem wywoływać skutki bezpośrednio w sferze stosunków prawnych 

między państwami członkowskimi a podlegającymi ich kompetencji podmiotami prawa; 

zważywszy, że stosowanie art. 12 nie wymaga działań prawodawczych ze strony państw; 

że z okoliczności, iż postanowienie to wymienia państwa członkowskie jako zobowiązane do niedziałania, nie wynika, by 

jednostki pochodzące z tych państw nie mogły czerpać z niego uprawnień; 

zważywszy ponadto, że podniesiony przez trzy rządy, które w pismach procesowych przedstawiły Trybunałowi uwagi, 

argument oparty na art. 169 i 170 traktatu jest chybiony; 

bowiem okoliczność, iż traktat w powyższych artykułach pozwala Komisji i państwom członkowskim na wniesienie do 

Trybunału sprawy przeciwko państwu, które nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań, nie oznacza, że jednostki nie mogą 

się w razie konieczności powołać na te zobowiązania przed sądem krajowym, podobnie jak fakt, iż traktat daje Komisji 

środki pozwalające zapewnić wywiązywanie się przez jednostki z ich obowiązków, nie wyklucza możliwości powoływania 

się na naruszenie tych obowiązków w sporach pomiędzy takimi jednostkami przed sądami krajowymi; 

że ograniczenie możliwości przeciwdziałania naruszaniu przez państwa członkowskie art. 12 wyłącznie do postępowań na 

podstawie art. 169 i 170 skutkowałoby brakiem jakiejkolwiek bezpośredniej ochrony sądowej indywidualnych praw 

jednostek pochodzących z tych państw; 

że zastosowanie tych artykułów mogłoby okazać się nieskuteczne, gdyby nastąpiło już po wykonaniu decyzji krajowej 

wydanej z naruszeniem postanowień traktatu; 

że staranność jednostek zainteresowanych ochroną ich praw zapewnia skuteczną kontrolę, dodatkową w stosunku do 

kontroli, jaką art. 169 i 170 powierzają Komisji i państwom członkowskim; 

2

zważywszy, że jak wynika z powyższych rozważań, zgodnie z duchem, systematyką i brzmieniem traktatu art. 12 należy 

interpretować w ten sposób, iż jest on bezpośrednio skuteczny i stanowi źródło uprawnień indywidualnych podlegających 

ochronie sądów krajowych. 

III – W przedmiocie drugiego pytania 

A – Co do właściwości Trybunału 

Zważywszy, że zgodnie z uwagami przedstawionymi przez rządy belgijski i holenderski pytanie to zostało tak 

sformułowane, iż odpowiedź na nie zdaje się wymagać zbadania przez Trybunał klasyfikacji taryfowej mocznika 

formaldehydowego importowanego do Holandii, co do której Van Gend & Loos i inspektor ds. ceł i akcyzy w Zaandam 

stoją, w oparciu o Tariefbesluit z 1947 r., na odmiennych stanowiskach; 

że postawiony problem nie wymaga ich zdaniem interpretacji traktatu, lecz dotyczy przypadku zastosowania 

holenderskiego ustawodawstwa celnego do klasyfikacji aminoplastów, co nie mieści się w zakresie właściwości, jaką art. 

177 lit. a) nadaje sądownictwu wspólnotowemu; 

że w związku z tym wniosek Tariefcommissie wykracza ich zdaniem poza właściwość Trybunału; 

zważywszy jednakże, że w rzeczywistości pytanie postawione przez Tariefcommissie dotyczy tego, czy z prawnego 

punktu widzenia skutek w postaci podwyższenia cła na określony produkt, nie spowodowany podwyżką stawki celnej, 

lecz ponownym zaklasyfikowaniem towaru po zmianie jego klasyfikacji taryfowej, jest sprzeczny z zakazem 

ustanowionym w art. 12 traktatu; 

zważywszy, że postawione pytanie, rozumiane w ten sposób, dotyczy wykładni tego postanowienia traktatu, a dokładnie 

znaczenia, jakie należy nadać pojęciu ceł obowiązujących przed wejściem w życie traktatu; 

że w związku z tym udzielenie odpowiedzi na pytanie mieści się we właściwości Trybunału. 

B – Co do istoty 

Zważywszy, że jak wynika z treści i systematyki art. 12 traktatu, stwierdzenie, czy cła lub opłaty o skutku równoważnym 

zostały podwyższone z naruszeniem zawartego tam zakazu, wymaga wzięcia pod uwagę ceł i opłat rzeczywiście 

obowiązujących w dniu wejścia w życie traktatu; 

zważywszy ponadto, że z punktu widzenia zakazu ustanowionego w art. 12 traktatu niezgodna z prawem podwyżka 

może wynikać zarówno ze zmiany układu taryfy, skutkującej zaklasyfikowaniem produktu do pozycji taryfowej obłożonej 

wyższym cłem, jak i z podwyższenia, w ścisłym tego słowa znaczeniu, stawki celnej; 

zważywszy, że bez znaczenia jest, z jakiego powodu nastąpiło podwyższenie cła, jeżeli tylko ten sam produkt został w 

tym samym państwie członkowskim obłożony wyższą stawką celną po wejściu w życie traktatu; 

że zastosowanie art. 12, zgodnie z nadaną mu powyżej wykładnią, należy do kompetencji sądu krajowego, którego 

zadaniem będzie zbadać, czy podlegający opłacie celnej produkt, w tym przypadku mocznik formaldehydowy pochodzący 

z Republiki Federalnej Niemiec, został, ze względu na wprowadzone w Holandii w życie decyzje celne, obłożony cłem 

przywozowym wyższym niż obowiązujące w stosunku do tego produktu w dniu 1 stycznia 1958 r.; 

że Trybunał nie ma kompetencji do badania słuszności przedstawionych mu w trakcie postępowania rozbieżnych 

twierdzeń na ten temat, lecz musi pozostawić je do rozpatrzenia przez organy krajowe. 

IV – W przedmiocie kosztów 

Zważywszy, że koszty poniesione przez Komisję EWG i państwa członkowskie, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie 

podlegają zwrotowi; 

że dla stron postępowania przed Tariefcommissie niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem 

kwestii podniesionej w sporze zawisłym przed tym sądem; że w związku z tym rozstrzygnięcie o kosztach należy do 

niego; 

z powyższych względów: 

[…] 

TRYBUNAŁ, 

rozstrzygając w przedmiocie wniosku złożonego mu w trybie prejudycjalnym przez Tariefcommissie postanowieniem z 

dnia 16 sierpnia 1962 r., orzeka, co następuje: 

1) Artykuł 12 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą jest bezpośrednio 

skuteczny i stanowi dla podmiotów prawa źródło uprawnień indywidualnych podlegających ochronie 

sądów krajowych; 

2) Stwierdzenie, czy cła lub opłaty o skutku równoważnym zostały podwyższone z naruszeniem zakazu 

zawartego w art. 12 traktatu, wymaga wzięcia pod uwagę ceł i opłat rzeczywiście obowiązujących w 

omawianym państwie członkowskim w chwili wejścia w życie traktatu; 

podwyżka taka może wynikać zarówno ze zmiany układu taryfy, skutkującej zaklasyfikowaniem produktu 

do pozycji taryfowej obłożonej wyższym cłem, jak i z podwyższenia stawki celnej; 

3) Rozstrzygnięcie o kosztach niniejszego postępowania należy do Tariefcommissie. 

Orzeczono w Luksemburgu w dniu 5 lutego 1963 r. 

(źródło: http://curia.europa.eu) 

2) Sprawa 6/64 Costa v. ENEL 


[…] pomiędzy: 


z dnia 15 lipca 1964 r. 

3

Flaminio Costa 

a 

E.N.E.L. 

(Ente nazionale energia elettrica, impresa già della Edison Volta), 

TRYBUNAŁ, 

[…] 


Wyrok 

[…] 

Motywy 

Zważywszy, że postanowieniem z dnia 16 stycznia 1964 r., prawidłowo przekazanym do Trybunału, Giudice Conciliatore 

w Mediolanie, „na podstawie art. 177 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą z dnia 25 marca 

1957 r., inkorporowanego do prawa włoskiego w drodze ustawy nr 1203 z dnia 14 października 1957 r., w związku z 

zarzutami, iż ustawa nr 1643 z dnia 6 grudnia 1962 r. oraz rozporządzenia prezydenta wydane w wykonaniu tej ustawy 

[…] naruszają art. 102, 93, 53 i 37 traktatu”, zawiesił postępowanie i zarządził przekazanie sprawy Trybunałowi. 

W przedmiocie zastosowania art. 177 

Zarzut oparty na sformułowaniu pytania 

Zważywszy, że postawiono zarzut, iż przedmiotowe pytanie ma na celu rozstrzygnięcie, w drodze art. 177, kwestii 

zgodności ustawy z traktatem; 

zważywszy jednakże, że zgodnie z tym artykułem sądy krajowe, których orzeczenia, jak w niniejszym przypadku, nie 

podlegają zaskarżeniu, zobowiązane są zwrócić się do Trybunału o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w 

przedmiocie „wykładni […] traktatu”, gdy takie pytanie zostanie przed nimi podniesione; 

że na podstawie tego postanowienia Trybunał nie może ani zastosować traktatu do konkretnego przypadku, ani orzekać 

o zgodności z nim przepisu prawa wewnętrznego, jak mógłby to zrobić na podstawie art. 169; 

że może jednak wyodrębnić z niedoskonałego sformułowania sądu krajowego kwestie dotyczące jedynie wykładni 

traktatu; 

że jego zadaniem nie jest zatem orzekanie o zgodności ustawy włoskiej z traktatem, a jedynie interpretacja 

wymienionych postanowień traktatu, z uwzględnieniem okoliczności prawnych przedstawionych przez Giudice 

Conciliatore. 

Zarzut oparty na braku konieczności dokonywania wykładni 

Zważywszy, że zarzuca się sądowi z Mediolanu złożenie wniosku o dokonanie wykładni traktatu, która nie jest niezbędna 

do rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu; 

zważywszy jednakże, że art. 177, oparty na wyraźnym rozdziale zadań pomiędzy sądami krajowymi a Trybunałem, nie 

pozwala mu ani rozstrzygać stanu faktycznego sprawy, ani oceniać podstaw i celowości wniosku o wykładnię. 

Zarzut oparty na obowiązku stosowania przez sąd wewnętrznego aktu ustawodawczego 

Zważywszy, że rząd włoski podnosi zarzut „bezwzględnej niedopuszczalności” wniosku Giudice Conciliatore, z tego 

względu, że sąd krajowy, zobowiązany do stosowania ustawy wewnętrznej, nie może odwoływać się do art. 177; 

zważywszy, że w odróżnieniu od zwyczajnych umów międzynarodowych traktat EWG ustanowił własny porządek prawny, 

który został włączony do systemu prawnego państw członkowskich po jego wejściu w życie i który ma charakter wiążący 

dla sądów krajowych; 

bowiem państwa, ustanawiając na czas nieokreślony Wspólnotę wyposażoną we własne instytucje, w osobowość i 

zdolność prawną, w zdolność do występowania we własnym imieniu w obrocie międzynarodowym, a w szczególności w 

rzeczywiste uprawnienia władcze, wynikające z ograniczenia kompetencji i przeniesienia uprawnień z tych państw na 

Wspólnotę, ograniczyły, jakkolwiek w wąskich dziedzinach, swoje suwerenne prawa i stworzyły w ten sposób system 

prawa mający zastosowanie do nich samych oraz do pochodzących z nich jednostek; 

zważywszy, że w związku z włączeniem do prawa każdego z krajów członkowskich przepisów pochodzenia 

wspólnotowego, a bardziej ogólnie ze względu zarówno na brzmienie, jak ducha traktatu, państwa nie mogą uznawać 

pierwszeństwa przed porządkiem prawnym, jaki przyjęły na zasadach wzajemności, jednostronnego, późniejszego 

przepisu, którego w związku z tym nie mogą temu porządkowi prawnemu przeciwstawiać; 

moc wiążąca prawa wspólnotowego nie może bowiem różnić się w poszczególnych państwach w zależności od ich 

późniejszego wewnętrznego ustawodawstwa, gdyż zagroziłoby to realizacji celów traktatu, o której mowa w art. 5 akapit 

drugi, i powodowałoby dyskryminację zabronioną na mocy art. 7; 

że zobowiązania podjęte na podstawie traktatu ustanawiającego Wspólnotę nie miałyby charakteru bezwarunkowego, 

lecz jedynie ewentualny, gdyby mogły zostać zakwestionowane w drodze późniejszych aktów ustawodawczych 

umawiających się stron; 

że prawo do jednostronnego działania jest państwom członkowskim przyznawane jedynie na mocy wyraźnego, 

szczególnego postanowienia (na przykład art. 15, art. 93 ust. 3, art. 223–225); 

że ponadto wnioski państw o przyznanie odstępstw poddane są procedurom zezwoleniowym (na przykład art. 8 ust. 4, 

art. 17 ust. 4, art. 25, 26, 73, art. 93 ust. 2 akapit trzeci i art. 226), które byłyby bezprzedmiotowe, gdyby państwa te 

mogły zwolnić się ze swoich zobowiązań za pomocą zwykłej ustawy; 

zważywszy, że pierwszeństwo prawa wspólnotowego znajduje potwierdzenie w art. 189, zgodnie z którym 

rozporządzenie „wiąże w całości” i jest „bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich”; 

4

że postanowienie to, do którego nie zgłoszono zastrzeżeń, zostałoby pozbawione skuteczności, gdyby jego skutki mogły 

zostać jednostronnie cofnięte przez jedno z państw w drodze aktu ustawodawczego, który miałby moc wyższą od aktów 

wspólnotowych; 

zważywszy, że jak wynika z całości powyższych rozważań, prawu utworzonemu na podstawie traktatu, pochodzącemu z 

niezależnego źródła, nie można, ze względu na jego wynikającą stąd szczególną naturę, przeciwstawiać w postępowaniu 

sądowym jakiegokolwiek wewnętrznego aktu prawnego, gdyż oznaczałoby to utratę przez to prawo charakteru 

wspólnotowego i zakwestionowanie samych podstaw prawnych Wspólnoty; 

że wskutek dokonanego przez państwa przeniesienia, z ich wewnętrznych porządków prawnych do wspólnotowego 

porządku prawnego, praw i obowiązków odpowiadających postanowieniom traktatu, nastąpiło ostateczne ograniczenie 

ich praw suwerennych, którego nie może podważyć późniejszy akt jednostronny sprzeczny z istotą Wspólnoty; 

że w związku z tym, w przypadku powstania kwestii interpretacji traktatu, należy zastosować art. 177 niezależnie od 

jakiegokolwiek przepisu prawa krajowego; 

zważywszy, że pytania postawione przez Giudice Conciliatore w przedmiocie art. 102, 93, 53 i 37 zmierzają do ustalenia, 

w pierwszej kolejności, czy postanowienia te są bezpośrednio skuteczne i stanowią dla podmiotów prawa źródło 

uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych, a w przypadku odpowiedzi twierdzącej, jak należy je rozumieć. 

W przedmiocie wykładni art. 102 

Zważywszy, że zgodnie z art. 102, gdy „istnieje obawa”, iż wydanie przepisu ustawowego spowoduje „zakłócenie”, 

państwo członkowskie, które zamierza go wydać, „podejmuje konsultacje z Komisją”, która może zalecić mu podjęcie 

właściwych kroków celem uniknięcia grożącego zakłócenia; 

zważywszy, że artykuł ten, zawarty w rozdziale poświęconym „zbliżaniu ustawodawstw”, ma na celu zapobieżenie 

pogłębianiu się rozbieżności, z punktu widzenia celów traktatu, między krajowymi porządkami prawnymi; 

że na podstawie tego postanowienia państwa członkowskie ograniczyły swoją swobodę inicjatywy prawodawczej, godząc 

się na podporządkowanie procedurze konsultacyjnej; 

że zobowiązując się w sposób jednoznaczny do konsultacji z Komisją w każdym przypadku, gdy projekty ich aktów 

prawnych mogłyby stwarzać, choćby niewielkie, niebezpieczeństwo zakłóceń, państwa te podjęły zatem zobowiązanie 

wobec Wspólnoty, które wiąże je jako państwa, lecz nie stanowi dla podmiotów prawa źródła uprawnień podlegających 

ochronie sądów krajowych; 

zważywszy, że Komisja jest ze swej strony zobowiązana zapewnić poszanowanie tych postanowień, lecz że zobowiązanie 

to nie umożliwia jednostkom podnoszenia, w ramach prawa wspólnotowego i na podstawie art. 177, ani zarzutu 

uchybienia przez zainteresowane państwo jego zobowiązaniom, ani zarzutu bezczynności Komisji. 


Zważywszy, że zgodnie z art. 93 ust. 1 i 2 Komisja we współpracy z państwami członkowskimi „stale bada systemy 

pomocy istniejące w tych państwach”, w celu podjęcia niezbędnych działań, jakich wymaga funkcjonowanie wspólnego 

rynku; 

że zgodnie z art. 93 ust. 3 Komisja winna być informowana we właściwym czasie o projektach mających na celu 

udzielenie lub modyfikację pomocy, przy czym zainteresowane państwo członkowskie nie może podjąć zamierzonych 

działań przed zakończeniem procedury wspólnotowej i, ewentualnie, postępowania przed Trybunałem; 

zważywszy, że celem tych postanowień, zawartych w sekcji traktatu poświęconej „pomocy przyznawanej przez państwa”, 

jest, po pierwsze, stopniowe cofnięcie istniejącej pomocy, a po drugie, zapobieganie udzielaniu „w jakiejkolwiek formie”, 

w ramach polityki wewnętrznej tych państw, nowej pomocy, mogącej powodować bezpośrednio lub pośrednio istotne 

uprzywilejowanie przedsiębiorstw lub produktów, oraz wynikającym stąd, nawet ewentualnym, zagrożeniom dla 

niezakłóconej konkurencji; 

że w art. 92 państwa członkowskie uznały za niezgodne ze wspólnym rynkiem wymienione tam formy pomocy i tym 

samym zobowiązały się w sposób dorozumiany nie udzielać takiej pomocy, poza przypadkami objętymi odstępstwami 

przewidzianymi w traktacie, natomiast w art. 93 podporządkowały się jedynie właściwym procedurom, zarówno w 

zakresie cofnięcia istniejącej, jak udzielania nowej pomocy; 

że zobowiązując się w tak kategoryczny sposób, poprzez poddanie się procedurze ustanowionej w art. 93, do 

informowania Komisji „w czasie odpowiednim” o projektowanej pomocy, państwa podjęły zatem zobowiązanie wobec 

Wspólnoty, które wiąże je jako państwa, lecz nie stanowi źródła uprawnień dla podmiotów prawa, z wyjątkiem 

ostatniego zdania w art. 93 ust. 3, który nie jest przedmiotem niniejszej sprawy; 

zważywszy, że Komisja jest ze swej strony zobowiązana zapewnić poszanowanie postanowień tego artykułu, który 

nakazuje jej nawet stale badać we współpracy z państwami członkowskimi istniejące systemy pomocy, lecz że 

zobowiązanie to nie umożliwia jednostkom podnoszenia, w ramach prawa wspólnotowego i na podstawie art. 177, ani 

zarzutu uchybienia przez zainteresowane państwo jego zobowiązaniom, ani zarzutu bezczynności Komisji. 


Zważywszy, że zgodnie z art. 53 państwa członkowskie zobowiązały się, z zastrzeżeniem postanowień traktatu, nie 

wprowadzać nowych ograniczeń w wykonywaniu przez jednostki z innych państw członkowskich działalności 

gospodarczej na swoim terytorium; 

że podjęte w ten sposób przez państwa zobowiązanie jest z prawnego punktu widzenia jedynie zobowiązaniem do 

niedziałania; 

że nie jest ono uzależnione od spełnienia żadnego warunku, a jego wykonanie oraz skuteczność nie wymagają wydania 

żadnego aktu ani przez państwa, ani przez Komisję; 

że zobowiązanie to jest więc zupełne z prawnego punktu widzenia, a w związku z tym może wywoływać skutki 

bezpośrednio w sferze stosunków państw członkowskich i podlegających ich kompetencji podmiotów prawa; 

5

zważywszy, że tak kategorycznie wyrażony zakaz, który wszedł w życie wraz z traktatem na terytorium całej Wspólnoty i 

w związku z tym został włączony do systemów prawnych państw członkowskich, jest dla nich prawem i dotyczy 

bezpośrednio pochodzących z nich jednostek, dla których stanowi źródło uprawnień indywidualnych podlegających 


zważywszy, że dokonanie żądanej wykładni art. 53 wymaga rozważenia go w kontekście rozdziału dotyczącego prawa do 

wykonywania działalności gospodarczej, w którym został umieszczony; 

że, nakazawszy w art. 52 stopniowe zniesienie „ogranicze[ń] swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa 

członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego”, stanowi się dalej w tym rozdziale, w art. 53, iż państwa 

nie wprowadzą „nowych ograniczeń w zakresie przedsiębiorczości [wykonywania działalności gospodarczej] na swych 

terytoriach w stosunku do obywateli innych państw członkowskich”; 

że należy zatem ustalić, na jakich warunkach jednostki z innych państw członkowskich korzystają ze swobody 

wykonywania działalności gospodarczej; 

że art. 52 akapit drugi odpowiada na to pytanie, stanowiąc, iż swoboda ta obejmuje podejmowanie i wykonywanie 

działalności na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami „na warunkach określonych 

przez ustawodawstwo państwa przyjmującego dla własnych obywateli”; 

że dla poszanowania art. 53 wystarczy zatem, by żaden nowy przepis nie poddawał prowadzenia działalności 

gospodarczej przez jednostki pochodzące z innych państw członkowskich uregulowaniom bardziej restrykcyjnym, niż 

stosowane wobec podmiotów krajowych, i to niezależnie od formy prawnej przedsiębiorstwa. 


Zważywszy, że zgodnie z art. 37 ust. 1 państwa członkowskie dostosowują stopniowo „monopole państwowe o 

charakterze handlowym” w celu wykluczenia wszelkiej dyskryminacji między jednostkami z państw członkowskich w 

zakresie zaopatrzenia i zbytu; 

że artykuł ten zabrania ponadto tym państwom, w ust. 2, podejmowania wszelkich sprzecznych z nim nowych działań; 

zważywszy, że w ten sposób państwa przyjęły na siebie podwójne zobowiązanie: jedno czynne, do dostosowania 

monopoli krajowych, i drugie bierne, do niepodejmowania nowych działań; 

że wniesiono o wykładnię tego drugiego zobowiązania oraz niezbędnych do jej dokonania elementów pierwszego; 

zważywszy, że art. 37 ust. 2 ustanawia zakaz bezwarunkowy, nie stanowiący zobowiązania do działania, lecz do 

niedziałania; 

że zobowiązanie to nie zostało opatrzone żadnym zastrzeżeniem uzależniającym jego wykonanie od wydania aktu prawa 

krajowego; 

że z samej swej natury zakaz ten może wywoływać skutki bezpośrednio w sferze stosunków prawnych między 

państwami członkowskimi a podlegającymi ich kompetencji podmiotami prawa; 

zważywszy, że tak kategorycznie wyrażony zakaz, który wszedł w życie wraz z traktatem na terytorium całej Wspólnoty i 

w związku z tym został włączony do systemów prawnych państw członkowskich, jest dla nich prawem i dotyczy 

bezpośrednio pochodzących z nich jednostek, dla których stanowi źródło uprawnień indywidualnych podlegających 


zważywszy, że dokonanie żądanej wykładni art. 37 wymaga, ze względu na złożoność tego postanowienia oraz 

współzależności między jego ust. 1 i 2, rozważenia ich w świetle całości rozdziału, do którego artykuł ten należy; 

że rozdział ten poświęcony jest „znoszeniu ograniczeń ilościowych między państwami członkowskimi”; 

zważywszy, że celem odesłania w art. 37 ust. 2 do „zasad […] określony[ch] w ust. 1” jest zapobieżenie wszelkim 

nowym przejawom „dyskryminacji między obywatelami [jednostkami pochodzącymi z] państw członkowskich” w zakresie 

„warunków zaopatrzenia i zbytu”; 

że art. 37 ust. 1 wymienia i obejmuje zakazem powody, dla których realizacja tak określonego celu mogłaby zostać 

zagrożona; 

że zakazane są zatem, na podstawie odesłania zawartego w art. 37 ust. 2, wszelkie nowe monopole i podmioty, o 

których mowa w art. 37 ust. 1, jeżeli prowadzą do dyskryminacji w zakresie zaopatrzenia lub zbytu; 

że zadaniem sądu krajowego jest więc ustalenie przede wszystkim, czy realizacja tego celu jest rzeczywiście zagrożona, 

to znaczy, czy ze spornego przepisu wynika, lub może być jego skutkiem, dyskryminacja między jednostkami z państw 

członkowskich w zakresie warunków zaopatrzenia i zbytu; 

zważywszy, że należy ponadto rozpatrzyć powody, o których mowa w art. 37 ust. 1; 

że artykuł ten nie zabrania ustanawiania wszelkich monopoli, lecz tylko tych „o charakterze handlowym” i to pod 

warunkiem, że prowadzą do określonej wyżej dyskryminacji; 

że wspomniane monopole krajowe i podmioty objęte są zakazem ustanowionym w tym postanowieniu wyłącznie pod 

warunkiem, iż, po pierwsze, mają za przedmiot działalności zawieranie transakcji dotyczących towarów mogących być 

przedmiotem konkurencji i wymiany handlowej między państwami członkowskimi, a po drugie, odgrywają w tych 

transakcjach rzeczywistą rolę; 

że zadaniem sądu krajowego jest dokonanie w każdym przypadku oceny, czy omawiana działalność gospodarcza dotyczy 

towaru tego rodzaju, który ze względu na swój charakter oraz wymogi techniczne i międzynarodowe, jakim podlega, 

może być przedmiotem działalności powodującej, że zainteresowany podmiot odgrywa rzeczywistą rolę w przywozie lub 

wywozie między jednostkami pochodzącymi z państw członkowskich. 

W przedmiocie kosztów 

Zważywszy, że koszty poniesione przez Komisję Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i rząd włoski, które przedstawiły 

Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi; 

że dla stron postępowania przed Giudice Conciliatore w Mediolanie niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, 

dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; 

6

z powyższych względów, 

[…] 

TRYBUNAŁ, 

rozstrzygając w przedmiocie zarzutu niedopuszczalności opartego na art. 177, orzeka, co następuje: 

Pytania postawione przez Giudice Conciliatore w Mediolanie na podstawie art. 177 są dopuszczalne, gdyż 

dotyczą wykładni postanowień traktatu, a żaden późniejszy akt jednostronny nie może mieć mocy 

wyższej od uregulowań wspólnotowych; 

oraz: 

1) Artykuł 102 nie zawiera postanowień mogących stanowić dla podmiotów prawa źródło uprawnień 

podlegających ochronie sądów krajowych; 

2) Artykuł 93, w zakresie objętym postawionym pytaniem, również nie zawiera takich postanowień; 

3) Artykuł 53 jest uregulowaniem wspólnotowym mogącym stanowić dla podmiotów prawa źródło 

uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych; 

Postanowienia te zabraniają wprowadzania wszelkich nowych przepisów, których przedmiotem byłoby 

poddanie prowadzenia działalności gospodarczej przez jednostki pochodzące z innych państw 

członkowskich uregulowaniom bardziej restrykcyjnym, niż stosowane wobec podmiotów krajowych, i to 

niezależnie od formy prawnej przedsiębiorstwa. 

4) Artykuł 37 ust. 2 jest w całości uregulowaniem wspólnotowym mogącym stanowić dla podmiotów 

prawa źródło uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych. 

Postanowienia te, w zakresie objętym postawionym pytaniem, mają na celu zakaz podejmowania 

wszelkich działań sprzecznych z zasadami określonymi w art. 37 ust. 1, to znaczy wszelkich działań 

mających za przedmiot lub skutek spowodowanie dyskryminacji między jednostkami pochodzącymi z 

państw członkowskich w zakresie warunków zaopatrzenia lub zbytu za pośrednictwem monopoli lub 

podmiotów mających, po pierwsze, za przedmiot działalności transakcje dotyczące towarów mogących 

być przedmiotem konkurencji i wymiany handlowej między państwami członkowskimi, a po drugie, 

odgrywających rzeczywistą rolę w tej wymianie; 

a także: 

Rozstrzygnięcie o kosztach niniejszego postępowania należy do Giudice Conciliatore w Mediolanie. 

Orzeczono w Luksemburgu w dniu 15 lipca 1964 r. 


3) Sprawa 106/77 Simmenthal 


z dnia 9 marca 1978 r. 

Niestosowanie przez sąd krajowy ustawy sprzecznej z prawem wspólnotowym 

[…] 


mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu EWG, przez Pretore de Susa (Włochy) 

wniosek o wydanie, w zawisłym przed tym sądem sporze pomiędzy 

Amministrazione delle Finanze dello Stato 

a 

Simmenthal SA, 

[…] 

TRYBUNAŁ, 

[…] 


Wyrok 

[…] 

Co do prawa 

1 Zważywszy, że postanowieniem z dnia 28 lipca 1977 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 29 sierpnia 1977 r. 

Pretore de Susa zwrócił się, na podstawie art. 177 traktatu EWG, z dwoma pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi 

zasady bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego ujętej w art. 189 traktatu, celem ustalenia konsekwencji, jakie 

wynikają z tej zasady w przypadku sprzeczności między normą prawa wspólnotowego a późniejszym przepisem prawa 

krajowego; 

2 zważywszy, że, jak należy przypomnieć, na wcześniejszych etapach postępowania Pretore de Susa zwracał się już 

do Trybunału z pytaniami prejudycjalnymi, które miały pozwolić mu na ocenę zgodności z traktatem oraz pewnymi 

przepisami wykonawczymi – w szczególności z rozporządzeniem Rady nr 805/68 z dnia 27 czerwca 1968 r. w sprawie 

wspólnej organizacji rynków w sektorze mięsa wołowego i cielęcego (Dz.U. L 148, str. 24) – opłat sanitarnych, 

pobieranych od importowanego mięsa wołowego i cielęcego na podstawie tekstu jednolitego włoskich ustaw sanitarnych, 

których wysokość została po raz ostatni określona w tabeli załączonej do ustawy nr 1239 z dnia 30 grudnia 1970 r. (GU 

nr 26 z dnia 1 lutego 1971 r.); 

3 że w wyniku odpowiedzi udzielonych przez Trybunał w wyroku z dnia 15 grudnia 1976 r. w sprawie 35/76 (Rec. 

str. 1871) Pretore de Susa, uznawszy pobór wspomnianych opłat za sprzeczny z przepisami prawa wspólnotowego, 

nakazał Amministrazione delle Finanze dello Stato dokonać zwrotu nienależnie pobranych opłat wraz z odsetkami; 

4 że nakaz ten spotkał się ze strony Amministrazione delle Finanze dello Stato ze sprzeciwem; 

7

5 że Pretore de Susa uznał, wziąwszy pod uwagę argumenty stron w postępowaniu w sprawie sprzeciwu, iż istnieje 

problem sprzeczności między określonymi normami wspólnotowymi a późniejszą ustawą krajową, to jest ustawą 

nr 1239/70; 

6 że, jak przypomniał, zgodnie z najnowszym orzecznictwem włoskiego sądu konstytucyjnego (wyroki w sprawach 

232/75 i 205/75, postanowienie w sprawie 206/76) w celu rozstrzygnięcia takiego problemu należy na podstawie art. 11 

konstytucji przedstawić sprawę niekonstytucyjności kwestionowanej ustawy samemu sądowi konstytucyjnemu; 

7 że Pretore de Susa, biorąc pod uwagę, po pierwsze, utrwalone orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości w kwestii 

stosowania prawa wspólnotowego w porządkach prawnych państw członkowskich, a po drugie, niedogodności, jakie 

mogłyby się pojawić w sytuacji, gdyby sąd, zamiast samodzielnie uznać za nieskuteczną ustawę stojącą na przeszkodzie 

pełnej skuteczności prawa wspólnotowego, musiał podnosić kwestię jej konstytucyjności, zwrócił się do Trybunału 

z następującymi pytaniami: 

a) Zważywszy, że zgodnie z art. 189 traktatu EWG oraz utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości 

Wspólnot Europejskich bezpośrednio stosowanym przepisom wspólnotowym należy zapewnić, w celu ochrony uprawnień 

podmiotów indywidualnych, pełną i całkowitą skuteczność oraz jednolite stosowanie w porządkach prawnych państw 

członkowskich, niezależnie od jakiejkolwiek normy lub praktyki wewnętrznej, czy w związku z tym moc prawną tych 

przepisów należy rozumieć w ten sposób, iż późniejsze przepisy krajowe sprzeczne z normami wspólnotowymi należy 

z mocy prawa uznać za nieskuteczne, bez konieczności oczekiwania na ich zniesienie przez samego ustawodawcę 

krajowego (uchylenie) lub przez inne organy konstytucyjne (stwierdzenie niekonstytucyjności), w szczególności biorąc 

pod uwagę, w tym drugim przypadku, że ponieważ do czasu takiego stwierdzenia ustawa krajowa jest w pełni 

obowiązująca, nie można zapewnić skuteczności norm wspólnotowych, a co za tym idzie ich pełnego, całkowitego 

i jednolitego stosowania, a także ochrony praw jednostek? 

b) W związku z pytaniem poprzednim, przy założeniu, że prawo wspólnotowe dopuszcza odsunięcie w czasie ochrony 

prawa jednostek wynikających z „bezpośrednio stosowanych” przepisów wspólnotowych do momentu rzeczywistego 

uchylenia przez organy krajowe ewentualnych przepisów sprzecznych z normami wspólnotowymi, czy uchylenie to musi 

zawsze mieć charakter całkowicie retroaktywny, by zapobiec jakiemukolwiek naruszeniu praw jednostek? 

Co do celowości wniosku do Trybunału 

8 Zważywszy, że podczas rozprawy pełnomocnik rządu włoskiego zwrócił uwagę Trybunału na wyrok sądu 

konstytucyjnego z dnia 22 grudnia 1977 r. w sprawie 163/77, wydany w odpowiedzi na pytania prawne sądów 

w Mediolanie i Rzymie i stwierdzający niekonstytucyjność pewnych przepisów ustawy nr 1239 z dnia 30 grudnia 1970 r., 

w tym przepisów rozpatrywanych w postępowaniu przed Pretore de Susa; 

9 Że, jego zdaniem, w związku ze zniesieniem kwestionowanych przepisów wskutek uznania ich za niekonstytucyjne, 

pytania Pretore de Susa stały się bezprzedmiotowe, nie ma zatem potrzeby udzielać na nie odpowiedzi; 

10 zważywszy, że należy przypomnieć w tej kwestii, iż zgodnie z utrwaloną praktyką Trybunał uznaje się za związany 

wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonym na podstawie art. 177 tak długo, jak długo wniosek 

ten nie zostanie wycofany przez wnioskujący sąd lub uchylony w wyniku odwołania do sądu wyższej instancji; 

11 że powołany wyrok nie rodzi takiego skutku, gdyż został wydany w postępowaniu niezależnym od sprawy, w której 

zwrócono się do Trybunału, który z kolei nie jest władny oceniać skuteczności tego wyroku wobec podmiotów trzecich; 

12 że należy zatem odrzucić wstępny zarzut podniesiony przez rząd włoski; 

Co do istoty 

13 Zważywszy, że pierwsze pytanie dotyczy w istocie określenia konsekwencji, jakie płyną z bezpośredniego 

stosowania przepisu prawa wspólnotowego w przypadku niezgodności z późniejszym przepisem prawa jednego z państw 

członkowskich; 

14 zważywszy, że bezpośrednie stosowanie oznacza z tego punktu widzenia, iż normy prawa wspólnotowego winny 

wywierać w całości właściwe im skutki prawne, w sposób jednolity we wszystkich państwach członkowskich, od 

momentu wejścia w życie i przez cały okres obowiązywania; 

15 że w związku z tym przepisy te stanowią bezpośrednie źródło praw i obowiązków wszystkich podmiotów, których 

dotyczą, zarówno państw członkowskich, jak i jednostek, będących stronami stosunków prawnych podlegających prawu 

wspólnotowemu; 

16 że skuteczność ta dotyczy również każdego sądu, który w ramach swoich kompetencji ma za zadanie, jako organ 

państwa członkowskiego, ochronę uprawnień wynikających dla jednostek z prawa wspólnotowego; 

17 ponadto, zgodnie z zasadą wyższości prawa wspólnotowego bezpośrednio stosowane postanowienia traktatu oraz 

akty wydawane przez instytucje nie tylko powodują w stosunku do prawa krajowego państw członkowskich, od chwili 

wejścia w życie, nieskuteczność z mocy prawa wszelkich sprzecznych z nimi obowiązujących przepisów prawa krajowego, 

ale także – jako integralne elementy porządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego z państw 

członkowskich, mające wyższą moc prawną – uniemożliwiają stanowienie nowych, ważnych aktów prawa krajowego, 

gdyby były one niezgodne z normami wspólnotowymi; 

18 bowiem uznanie jakiejkolwiek mocy prawnej krajowych aktów normatywnych naruszających zakres uprawnień 

ustawodawczych Wspólnoty lub z innego względu niezgodnych z przepisami prawa wspólnotowego oznaczałoby 

zaprzeczenie mocy wiążącej zobowiązań podjętych w sposób bezwarunkowy i nieodwołalny przez państwa członkowskie 

na mocy traktatu i zakwestionowanie tym samym fundamentów Wspólnoty; 

19 że podobne rozumowanie wynika z logiki art. 177 traktatu, zgodnie z którym każdy sąd krajowy ma prawo zwrócić 

się do Trybunału, jeżeli tylko uzna orzeczenie prejudycjalne w przedmiocie wykładni lub ważności, dotyczące prawa 

wspólnotowego, za niezbędne do wydania wyroku; 

20 że skuteczność („effet utile”) tego postanowienia zostałaby ograniczona, gdyby sąd nie był w stanie bezpośrednio 

zastosować prawa wspólnotowego w sposób zgodny z orzeczeniem Trybunału; 

8

21 że z całości powyższych rozważań wynika, iż każdy sąd krajowy orzekający w ramach swoich kompetencji ma 

obowiązek stosować w całości prawo wspólnotowe i zapewnić ochronę uprawnień wynikających z tego prawa dla 

jednostek, odmawiając zastosowania jakiegokolwiek przepisu prawa krajowego, który byłby ewentualnie z nim 

sprzeczny, zarówno wcześniejszego, jak późniejszego od normy wspólnotowej; 

22 że w związku z tym sprzeczne z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego byłyby wszelkie 

przepisy obowiązujące w krajowym porządku prawnym oraz wszelka praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, 

powodujące ograniczenie skuteczności tego prawa poprzez odmowę przyznania sądowi, w którego kompetencji leży jego 

zastosowanie, uprawnienia do uczynienia, w momencie stosowania tego prawa, wszystkiego, co niezbędne do pominięcia 

krajowych przepisów ustawowych stojących na przeszkodzie pełnej skuteczności prawa wspólnotowego; 

23 że byłoby tak, gdyby w przypadku sprzeczności między przepisem prawa wspólnotowego a ustawą krajową 

rozstrzygnięcie tego konfliktu zastrzeżone było dla innego organu niż sąd, który ma zastosować prawo wspólnotowe, 

wyposażonego we własne uprawnienia dyskrecjonalne, nawet gdyby wynikające stąd przeszkody dla pełnej skuteczności 

tego prawa były tylko przejściowe; 

24 że na pierwsze pytanie należy wobec tego odpowiedzieć w ten sposób, iż sąd krajowy, mający w ramach swoich 

kompetencji za zadanie zastosować przepisy prawa wspólnotowego, zobowiązany jest zapewnić pełną skuteczność tych 

norm, nie stosując w razie konieczności, z mocy własnych uprawnień, wszelkich, nawet późniejszych, sprzecznych z nimi 

przepisów ustawodawstwa krajowego, i nie można przy tym wymagać od niego wnioskowania ani oczekiwania na 

zniesienie tych przepisów w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym; 

25 zważywszy, że drugie pytanie dotyczy w istocie kwestii, czy – w przypadku dopuszczenia odsunięcia w czasie 

ochrony uprawnień jednostek wynikających z przepisów wspólnotowych do momentu rzeczywistego zniesienia przez 

właściwe organy krajowe ewentualnych sprzecznych z nimi przepisów krajowych – zniesienie to musi w każdym 

przypadku mieć charakter w pełni retroaktywny, by zapobiec jakiemukolwiek naruszeniu praw jednostek; 

26 zważywszy, że z odpowiedzi na pierwsze pytanie wynika, iż sąd krajowy zobowiązany jest zapewnić ochronę praw 

jednostek wynikających z przepisów prawa wspólnotowego i nie można przy tym wymagać od niego wnioskowania ani 

oczekiwania na rzeczywiste zniesienie, przez uprawnione do tego organy krajowe, ewentualnych przepisów krajowych 

stojących na przeszkodzie bezpośredniemu zastosowaniu norm wspólnotowych; 

27 że, jak się więc okazuje, drugie pytanie jest bezprzedmiotowe; 


28 Zważywszy, że koszty poniesione przez Republikę Włoską oraz Komisję Wspólnot Europejskich, które przedstawiły 

Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi; 

29 że dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny w stosunku 

do postępowania zawisłego przed Pretore de Susa, zatem do niego należy rozstrzygnięcie o kosztach; 

z powyższych względów 

TRYBUNAŁ, 

rozstrzygając w przedmiocie pytań postawionych mu przez Pretore de Susa postanowieniem z dnia 28 lipca 1977 r., 

orzeka, co następuje: 

Sąd krajowy, mający w ramach swoich kompetencji za zadanie zastosować przepisy prawa 

wspólnotowego, zobowiązany jest zapewnić pełną skuteczność tych norm, nie stosując w razie 

konieczności, z mocy własnych uprawnień, wszelkich, nawet późniejszych, sprzecznych z nimi przepisów 

ustawodawstwa krajowego, i nie można przy tym wymagać od niego wnioskowania ani oczekiwania na 

zniesienie tych przepisów w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym. 


2. Skutek bezpośredni różnych form aktów prawa UE 

a) Skutek rozporządzeń 

1) Sprawa 34/73 Variola 

Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 10.10.1973, 

sprawa 34/73 

Fratelli Variola S.p.A. 

przeciwko 

Amministrazione italiana delle Finanze 

Tezy: 

[…] 

3. Rozporządzenie, ze względu na jego szczególny charakter oraz miejsce w systemie źródeł prawa wspólnotowego, jest 

bezpośrednio skuteczne ze skutkiem natychmiastowym i przyznaje podmiotom indywidualnym prawa, które sądy krajowe 

mają obowiązek chronić. Bezpośrednie stosowanie rozporządzenia oznacza, że jego wejście w życie oraz stosowanie na 

korzyść lub przeciwko tym podmiotom jest niezależne od przyjęcia jakiegokolwiek środka recypującego jego treść do 

prawa krajowego. Przepis prawa krajowego, który powtarza treść bezpośrednio stosowalnego przepisu prawa 

wspólnotowego, nie ma żadnego wpływu na bezpośrednie stosowanie tego przepisu lub na wynikającą z Traktatu 

jurysdykcję Trybunału. 

4. O ile przepisy nie stanowią inaczej, uchylenie rozporządzenia nie uchyla uprawnień, jakie na mocy tego rozporządzenia 

nabyły podmioty indywidualne. 

9

5. Nie można uchwalać krajowych przepisów, które sprzeciwiałyby się bezpośredniemu stosowaniu rozporządzeń i innych 

przepisów wspólnotowych w krajowych porządkach prawnych, bez narażenia na szwank szczególnego charakteru norm 

wspólnotowych oraz podstawowej zasady nadrzędności prawa wspólnotowego. W szczególności, dotyczy to daty, od 

której przepisy wspólnotowe uzyskają moc obowiązującą i przyznają prawa podmiotom indywidualnym. Swoboda państw 

członkowskich, w braku bezpośredniego upoważnienia, do wprowadzania różnych terminów wejścia w życie przepisów 

wspólnotowych, zostaje wyłączona ze względu na konieczność zapewnienia jednolitego i równoczesnego stosowania 

prawa wspólnotowego na obszarze Wspólnoty. 

Uzasadnienie: 

Podstawy wyroku: 

1. Zarządzeniem z 12.1.1973 r., [...], Przewodniczący Tribunale civile e penale di Trieste przedłożył ETS wniosek o 

wydanie orzeczenia wstępnego w przedmiocie interpretacji Rozporządzenia Rady nr 19 z 4.4.1962 r. oraz Rozporządzenia 

nr 120/67/EEC z 13.6.1967 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku zbóż wraz z pytaniami dotyczącymi bezpośredniej 

skuteczności norm wspólnotowych w porządkach prawnych państw członkowskich. 

[…] 

Drugie pytanie 

4. W drugim pytaniu wnosi się, by Trybunał wypowiedział się w kwestii tego, czy opłata nałożona wyłącznie na produkty 

importowane (bez względu na to czy pochodzą z państw członkowskich czy z państw trzecich) tylko z tego powodu, że 

zostały one wyładowane w porcie danego państwa, stanowi opłatę o skutku podobnym do cła, zakazaną przez 

wymienione powyżej przepisy rozporządzeń. 

5. Akta sprawy wskazują, że chodzi o opłatę zwaną "opłatą wyładowczą" z art. 27 Ustawy nr 82 z 9.2.1963 r. w sprawie 

opłat i ceł nakładanych na towary importowane i rozładowywane w portach, redach i nabrzeżach państwa. W przypadku 

zbóż opłata wynosi 30 lirów za tonę. Wpływy z opłaty przeznaczone są na budowę i konserwację instalacji portowych. 

6. Zakaz wprowadzania wszelkich nowych ceł i opłat o skutku podobnym obejmuje wszelkie opłaty nałożone w 

momencie lub z powodu importu, które ograniczają swobodę przepływu towarów w takim samym stopniu jak cła, 

ponieważ w sposób szczególny dotyczą produktów importowanych. Nałożenie takich opłat, bez względu na ich wysokość, 

wraz z towarzyszącymi im formalnościami administracyjnymi, utrudnia swobodny przepływ towarów. 

Pytania trzecie i szóste 

7. Trzecie i szóste pytania dotyczą tego, czy postanowienia art. 18 i 20 Rozporządzenia nr 19/62 oraz art. 18 i 21 

Rozporządzenia nr 120/67 należy traktować jako przepisy bezpośrednio skuteczne w państwach członkowskich, które 

przyznają podmiotom indywidualnym prawa, które sądy krajowe muszą chronić. 

8. Na mocy art. 189 ust. 2 [249] TWE, rozporządzenie ma zastosowanie ogólne i stosuje się bezpośrednio we wszystkich 

państwach członkowskich. Zgodnie z tym, ze względu na jego szczególny charakter oraz miejsce w systemie źródeł 

prawa wspólnotowego, rozporządzenie jest bezpośrednio skuteczne ze skutkiem natychmiastowym i przyznaje 

podmiotom indywidualnym prawa, które sądy krajowe mają obowiązek chronić. Dlatego odpowiedź na pytanie sądu 

powinna być twierdząca. 

Pytania czwarte i piąte 

9. Czwarte i piąte pytanie dotyczy w zasadzie tego, czy omawiane przepisy rozporządzeń mogą być wprowadzone do 

porządku krajowego państwa członkowskiego przy pomocy wewnętrznych przepisów powtarzających treść przepisów 

wspólnotowych w taki sposób, że ich zakres przedmiotowy wprowadza się do prawa krajowego, zaś jurysdykcja 

Trybunału zostaje ograniczona. 

10. Bezpośrednie stosowanie rozporządzenia oznacza, że jego wejście w życie oraz zastosowanie na korzyść lub 

przeciwko podmiotom indywidualnym nie jest uzależnione od wydania jakiegokolwiek środka recypującego ich treść do 

prawa krajowego. Na mocy zobowiązań wynikających z Traktatu oraz jego ratyfikacji, państwa członkowskie mają 

obowiązek nie utrudniać bezpośredniego stosowania rozporządzeń oraz innych przepisów prawa wspólnotowego. 

Bezwzględne zastosowanie się do tych obowiązków jest nieodłącznym warunkiem równoczesnego i jednolitego 

stosowania rozporządzeń wspólnotowych na obszarze Wspólnoty. 

11. Państwa członkowskie nie mogą wprowadzać jakichkolwiek środków, które mogą wpłynąć na jurysdykcję Trybunału 

w zakresie wypowiadania się w sprawie pytań dotyczących interpretacji prawa wspólnotowego lub ważności aktu 

instytucji Wspólnoty. Oznacza to, że niedopuszczalna jest jakakolwiek procedura, której rezultatem jest przemilczenie 

wspólnotowego charakteru normy prawnej przez jej adresatów. W szczególności, wynikająca z art. 177 [234] TWE 

jurysdykcja Trybunału nie zostaje ograniczona przez przepis prawa krajowego, który przekształca normę prawa 

wspólnotowego w normę prawa krajowego. 

Pytanie siódme 

12. Siódme pytanie dotyczy tego, czy prawa przyznane podmiotom indywidualnym przez art. 18 i 20 Rozporządzenia nr 

19/62 pozostały w mocy po wejściu w życie Rozporządzenia nr 120/67. 

13. Art. 33 Rozporządzenia nr 120/67 stanowi, że jego postanowienia wywołują skutki prawne od 1.7.1967 r., oraz że w 

tej dacie Rozporządzenie nr 19/62 traci moc. O ile przepisy nie stanowią inaczej, uchylenie rozporządzenia nie uchyla 

uprawnień, jakie na mocy tego rozporządzenia nabyły podmioty indywidualne. Zakaz zawarty w art. 18 i 20 

Rozporządzenia nr 19/62, dotyczący nakładania opłat o skutku podobnym do opłat celnych, został uchylony przez art. 18 

i 21 Rozporządzenia 120/67. Wynika stąd, że prawa przyznane podmiotom indywidualnym przez art. 18 i 20 

Rozporządzenia nr 9/62 pozostały w mocy, bez naruszenia ich ciągłości, po wejściu w życie Rozporządzenia nr 120/67. 

Pytanie ósme 

14. Ósme pytanie dotyczy tego, czy państwo członkowskie może zmienić datę wejścia w życie zakazu wprowadzania 

opłat o skutku podobnym, na mocy aktu prawnego wydanego po wejściu w życie omawianych rozporządzeń. Z akt 

10

sprawy wynika, że pytanie zadano w związku z Ustawą nr 447 z 24.6.1971 r., na mocy której zniesiono opłatę 

statystyczną oraz opłatę administracyjną, które to opłaty Trybunał uznał za sprzeczne ze wspólnotowymi przepisami 

zakazującymi nakładania opłat o skutku podobnym do ceł w sprawach nr 24/68 oraz 8/70. 

15. Nie można uchwalać krajowych przepisów, które sprzeciwiałyby się bezpośredniemu stosowaniu rozporządzeń i 

innych przepisów wspólnotowych w krajowych porządkach prawnych, w tym wynikającego z art. 9 [23] TWE zakazu 

wprowadzania opłat o skutku podobnym do ceł, bez narażenia na szwank szczególnego charakteru norm wspólnotowych 

oraz podstawowej zasady nadrzędności prawa wspólnotowego. W szczególności, dotyczy to daty, od której przepisy 

wspólnotowe uzyskają moc obowiązującą i przyznają prawa podmiotom indywidualnym. Swoboda państw członkowskich, 

w braku bezpośredniego upoważnienia, do wprowadzania różnych terminów wejścia w życie przepisów wspólnotowych 

zostaje wyłączona, ze względu na konieczność zapewnienia jednolitego i równoczesnego stosowania prawa 

wspólnotowego na obszarze Wspólnoty. 

(źródło: R. Skubisz (red.), Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Warszawa 2003) 

b) Skutek decyzji 

2) Sprawa 9/70 Grad 

Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 6.10.1970, 

Sprawa 9/70 

Franz Grad 

przeciwko 

Finanzamt Traustein 

Tezy: 

1. Generalne wyłączenie możliwości powołania się przez zainteresowaną osobę na obowiązek wynikający z decyzji byłoby 

sprzeczne z wiążącym skutkiem przyznanym decyzji przez art. 189 [249] TWE. W sprawach, w których organy 

wspólnotowe nałożyły decyzją na państwo lub wszystkie państwa obowiązek działania w określony sposób, skuteczność 

takiego środka zostałaby osłabiona, gdyby obywatele państw-adresatów nie mogli powołać się na treść decyzji przed 

sądami, zaś sądy krajowe nie mogłyby brać jej pod uwagę jako części prawa wspólnotowego. 

Aczkolwiek skutki decyzji nie mogą być identyczne ze skutkami przepisów zawartych w rozporządzeniu, różnica ta nie 

wyłącza tego, że rezultat końcowy, a mianowicie prawo jednostki do powoływania się na treść decyzji przed sądami, 

może być taki sam jak w przypadku bezpośrednio skutecznych przepisów rozporządzenia. W każdej sprawie należy 

upewnić się czy charakter, geneza oraz treść przepisów wskazują, że mogą one wywoływać bezpośrednie skutki w 

stosunkach prawnych pomiędzy adresatem aktu a podmiotami trzecimi. 

2. Art. 4 ust. 2 Decyzji Rady z 13.5.1965 r., który zakazuje państwom członkowskim stosowania wspólnego systemu 

podatku obrotowego równolegle ze szczególnymi podatkami nałożonymi zamiast tego podatku, może, w związku z 

postanowieniami Dyrektywy z 11.4.1967 r. oraz z 9.12.1969 r., wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach prawnych 

pomiędzy państwami członkowskimi, do których decyzja jest adresowana, a podmiotami indywidualnymi podlegającymi 

ich jurysdykcji, w ten sposób przyznając tym ostatnim prawo do powoływania się na treść tych przepisów przed sądami. 

3. Zakaz stosowania wspólnego systemu podatku obrotowego równolegle z innymi podatkami obowiązuje od dnia 

określonego w trzeciej Dyrektywie Rady z 9.12.1969 r., to jest od 1.1.1972 r. 

4. Podczas gdy art. 4 ust. 2 nakazuje zniesienie podatków szczególnych celem zapewnienia wspólnego i spójnego 

systemu podatku obrotowego, nie wyklucza to możliwości nałożenia na usługi transportowe podatków o innym 

charakterze lub celach odmiennych od tych, dla jakich wprowadzono wspólny system podatku obrotowego. Podatek, 

który nie jest nakładany z tytułu transakcji handlowych, ale z tytułu prowadzenia określonej działalności, i w którym 

podstawy opodatkowania nie stanowi wyświadczenie usługi, ale wielkość ładunku wyrażona w sześciennych tonokilometrach 

nie odpowiada spotykanym zwykle formom podatku obrotowego, w rozumieniu art. 4 ust. 2 Decyzji z 

13.5.1965 r. 

5. Nie jest zadaniem Trybunału, w trybie postępowania z art. 177 [234] TWE, dokonanie oceny cech środka podjętego 

przez jedno z państw członkowskich, z punktu widzenia prawa wspólnotowego. Do kompetencji Trybunału należy 

dokonanie interpretacji odpowiednich przepisów prawa wspólnotowego w sposób, który pozwoli sądowi krajowemu 

zastosować tego rodzaju środek zgodnie z prawem wspólnotowym. 

Uzasadnienie: 

Podstawy wyroku: 

1. Zarządzeniem z 23.2.1970 r., [...], Finanzgericht Munchen przedłożył Trybunałowi na podstawie art. 177 [234] TWE 

szereg pytań do tyczących interpretacji art. 4 Decyzji Rady z 13.5.1965 r. w sprawie harmonizacji określonych przepisów 

wpływających na konkurencyjność transportu kolejowego, drogowego oraz śródlądowego (Dz.Urz. ESE 1965, s. 67) oraz 

art. 1 pierwszej Dyrektywy Rady z 11.4.1967 r. w sprawie harmonizacji przepisów państw członkowskich dotyczących 

podatków obrotowych (Dz.Urz. ESE 1967, s. 14). W przypadku udzielenia przez Trybunał negatywnych odpowiedzi na 

przedłożone pytania, Finanzgericht przedłożył dodatkowe pytania dotyczące interpretacji art. 90 [86] i 92 [87] TWE. 

Pierwsze pytanie 

2. W pierwszym pytaniu sąd krajowy wnosi o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy art. 4 ust. 2 Decyzji Rady nr 

65/271/EEC z 13.5.1965 r., w związku z art. 1 pierwszej Dyrektywy Rady z 11.4.1967 r., jest bezpośrednio skuteczny w 

stosunkach między państwami członkowskimi a podmiotami podlegającymi ich jurysdykcji w taki sposób, że przyznaje 

jednostkom prawa podlegające ochronie ze strony sądów krajowych. 

3. Pytanie dotyczy łącznych skutków przepisów zawartych w decyzji i dyrektywie. Zgodnie z art. 189 [249] TWE decyzja 

wiąże w całości swoich adresatów. Ponadto, zgodnie z tym przepisem, dyrektywa wiąże co do rezultatu jaki ma być 

11

osiągnięty, każde państwo członkowskie, do którego jest adresowana, pozostawiając mu swobodę wyboru formy i 

metody. 

4. Rząd RFN broni poglądu, że poprzez rozróżnienie skutków rozporządzeń z jednej strony, a decyzji i dyrektyw z drugiej, 

art. 189 [249] TWE wyklucza możliwość wywoływania przez dyrektywy i decyzje skutków, o których mowa w pytaniu, 

ponieważ są one zastrzeżone dla rozporządzeń. 

5. Jednakże, pomimo że należy się zgodzić z twierdzeniem, że na mocy art. 189 [249] TWE rozporządzenia stosuje się 

bezpośrednio i dlatego, ze względu na ich charakter, zawarte w nich przepisy mogą być bezpośrednio skuteczne, nie 

wynika stąd, że inne akty prawne wymienione w art. 189 [249] TWE nie mogą nigdy wywołać podobnych skutków. W 

szczególności, przepis ten stanowi, że decyzje wiążą adresatów w całości. Pozwala to postawić pytanie, czy przeciwko 

adresatowi obowiązku wynikającego z decyzji mogą powołać się wyłącznie instytucje wspólnotowe, czy też z takiego 

prawa mogą korzystać wszyscy, którzy mają interes w wykonaniu tego obowiązku. Generalne wyłączenie możliwości 

powołania się przez zainteresowaną osobę na obowiązek wynikający z decyzji byłoby sprzeczne z wiążącym skutkiem 

przyznanym decyzji przez art. 189 [249] TWE. W przypadkach, w których organy wspólnotowe nałożyły decyzją na 

państwo lub wszystkie państwa obowiązek działania w określony sposób, skuteczność takiego środka zostałaby 

osłabiona, gdyby obywatele państw-adresatów nie mogli powołać się na treść decyzji przed sądami, zaś sądy krajowe nie 

mogłyby brać jej pod uwagę jako części prawa wspólnotowego. 

Aczkolwiek skutki decyzji nie mogą być identyczne ze skutkami przepisów zawartych w rozporządzeniu, różnica ta nie 

wyłącza tego, że rezultat końcowy, a mianowicie prawo jednostki do powoływania się na treść decyzji przed sądami, 

może być taki sam jak w przypadku bezpośrednio skutecznych przepisów rozporządzenia. 

6. Art. 177 [234] TWE, na mocy którego sądy krajowe mają prawo do przedkładania Trybunałowi wszelkich pytań 

dotyczących ważności i interpretacji wszystkich aktów prawnych instytucji wspólnotowych, oznacza również, że podmioty 

indywidualne mogą powoływać się na te akty przed sądami krajowymi. W każdej sprawie należy upewnić się, czy 

charakter, geneza oraz treść przepisów wskazują, że mogą one wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach prawnych 

pomiędzy adresatem aktu a podmiotami trzecimi. 

7. Decyzja Rady z 13.5.1965 r., adresowana do wszystkich państw członkowskich, została wydana na podstawie art. 

75 [71] TWE, który upoważnia Radę do wydania "wspólnych zasad", "warunków, na jakich przewoźnicy nie mający stałej 

siedziby w państwie członkowskim mogą wykonywać usługi transportowe" oraz "innych odpowiednich przepisów" w celu 

realizacji wspólnej polityki transportowej. Rada dysponuje szerokim zakresem swobody co do wyboru środka, jaki 

zamierza wydać. Analizowana decyzja, brana pod uwagę w całości, ustala, jakie cele mają być osiągnięte w ramach 

polityki harmonizacji krajowych przepisów oraz harmonogram ich realizacji. W świetle tych celów, art. 4 ust. 1 decyzji 

stanowi, że od momentu przyjęcia przez Radę i wejścia w życie w państwach członkowskich wspólnego systemu podatku 

obrotowego, państwa muszą stosować ten system do przewozu towarów koleją, drogą lub wodami śródlądowymi. Art. 4 

ust. 2 Decyzji stanowi, że wspólny system podatku obrotowego zastępuje inne podatki szczególne, w zakresie, w jakim 

przewóz towarów koleją, drogą lub wodami śródlądowymi był obciążony takimi podatkami. 

8. Przepis ten nakłada na państwa członkowskie dwa obowiązki. Po pierwsze, stosowania od określonej w nim daty 

wspólnego systemu podatku obrotowego na przewóz towarów transportem kolejowym, drogowym lub śródlądowym. Po 

drugie, zastąpienia szczególnych podatków, o których mówi art. 4 ust. 2 Decyzji, tym systemem nie później niż w dniu 

jego wejścia w życie. Ten drugi obowiązek w sposób oczywisty stanowi zakaz wprowadzania lub powtórnego nałożenia 

takich podatków, by nie było możliwe równoległe stosowanie wspólnego systemu podatku obrotowego za usługi 

transportowe oraz innych dodatkowych podatków tego rodzaju. 

9. Z dokumentów przedłożonych przez sąd wynika, że pytanie dotyczy przede wszystkim drugiego obowiązku. Drugi 

obowiązek ma charakter obligatoryjny i ogólny, aczkolwiek przepis ten pozostawia otwartą kwestię ustalenia daty jego 

wejścia w życie. Natomiast wyraźnie zakazuje państwom członkowskim stosowania wspólnego systemu podatku 

obrotowego, równolegle z innymi podatkami, nakładanymi zamiast podatku obrotowego. Obowiązek ten jest 

bezwarunkowy oraz na tyle dostatecznie jasny i precyzyjny, by wywołać bezpośredni skutek w stosunkach prawnych 

łączących państwa członkowskie i podmioty podlegające ich jurysdykcji. 

10. Data wejścia w życie tego obowiązku została określona w Dyrektywie Rady w sprawie harmonizacji przepisów 

dotyczących podatków obrotowych, która przewidziała ostateczny termin, do którego państwa członkowskie muszą 

wprowadzić do swoich porządków prawnych wspólny system podatku obrotowego. Fakt, że datę tą ustalono w 

Dyrektywie, nie pozbawia tego przepisu jego mocy wiążącej. Z tego powodu obowiązek nałożony przez art. 4 ust. 2 

Decyzji z 13.5.1965 r. został zrealizowany przez tą pierwszą Dyrektywę. Dlatego przepis ten nakłada na państwa 

członkowskie obowiązki - w szczególności obowiązek niestosowania od określonej daty wspólnego systemu podatku od 

wartości dodanej równolegle ze wspomnianymi podatkami - które mogą wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach 

prawnych łączących państwa członkowskie i podmioty podlegające ich jurysdykcji oraz przyznawać tym ostatnim prawo 

do powoływania się na treść tych obowiązków przed sądami krajowymi. 

Drugie pytanie 

11. Drugie pytanie sądu finansowego dotyczy tego, czy art. 4 ust. 1 Decyzji w związku z art. 1 Dyrektywy zakazuje 

państwu członkowskiemu, które wprowadziło w życie wspólny system podatku VAT i zniosło inne podatki nałożone na 

przewóz towarów przed 1.1.1970 r., przywrócenia tego opodatkowania zamiast podatku obrotowego. Pytanie to w 

oczywisty sposób dotyczy art. 1 pierwszej Dyrektywy Rady, zmienionego przez trzecią Dyrektywę Rady z 9.12.1969 r. 

(Dz.Urz. ESE 1969, s. 551), która zastąpiła datę dzienną 1.1.1970 r. datą 1.1.1972 r. 

12. Literalna wykładnia art. 4 ust. 2 Decyzji może prowadzić do wniosku, że przepis ten dotyczy dnia, w którym wspólny 

system wszedł w życie w danym państwie członkowskim. 13. Jednakże taka interpretacja nie odpowiada celowi 

omawianych dyrektyw. Mają one zapewnić, że system podatku VAT będzie stosowany na wspólnym rynku od 

określonego terminu. Tak długo jak długo termin ten nie upłynął, państwa członkowskie zachowują swobodę działania w 

tym zakresie. 

12

14. Cel Decyzji z 13.5.1965 r. można osiągnąć wyłącznie na poziomie wspólnotowym. Nie można go zrealizować za 

pomocą wprowadzenia w życie środków harmonizujących przez część państw członkowskich, w różnych terminach i na 

podstawie odmiennych harmonogramów. 

15. Odpowiedź na to pytanie jest więc następująca: art. 4 ust. 2 Decyzji wszedł w życie 1.1.1972 r. 

Trzecie pytanie 

16. W trzecim pytaniu Finanzgericht wnosi o rozstrzygnięcie przez Trybunał kwestii, czy federalny podatek z tytułu 

przewozu towarów transportem drogowym należy uznać za szczególny podatek z tytułu transportu towarów zamiast 

podatku obrotowego oraz czy w związku z tym jest on objęty zakazem zawartym w art. 4 ust. 2 Decyzji z 13.5.1965 r. 

17. Dokonanie oceny podatku wprowadzonego przez jedno z państw członkowskich z punktu widzenia prawa 

wspólnotowego nie leży w gestii Trybunału w ramach postępowania w trybie art. 177 [234] TWE. Z drugiej strony, do 

jego kompetencji należy interpretacja odpowiednich przepisów prawa wspólnotowego, tak by umożliwić sądowi 

krajowemu prawidłowe zastosowanie tego rodzaju podatku. 

18. Art. 4 nakazuje zniesienie podatków szczególnych celem zapewnienia wspólnego i spójnego systemu podatku 

obrotowego. Sprzyjając w ten sposób przejrzystości rynku w dziedzinie usług transportowych, przepis ten przyczynia się 

do zbliżenia warunków konkurencji. Dlatego należy uznać go za istotny środek służący harmonizacji przepisów 

podatkowych państw członkowskich w zakresie transportu. Nie wyklucza to możliwości nałożenia na usługi transportowe 

podatków o innym charakterze lub celach odmiennych od tych, dla jakich wprowadzono wspólny system podatku 

obrotowego. 

19. Podatek w rodzaju opisanego przez Finanzgericht, który nie jest nakładany z tytułu transakcji handlowych, ale z 

tytułu prowadzenia określonej działalności, nie wprowadzając żadnego rozróżnienia pomiędzy działalnością na własny 

rachunek a działalnością na rachunek innych podmiotów, i w którym podstawy opodatkowania nie stanowi 

wyświadczenie usługi, ale wielkość ładunku wyrażona w sześciennych tono-kilometrach, nie odpowiada spotykanym 

zwykle formom podatku obrotowego. Ponadto, od podatków szczególnych w rozumieniu art. 4 ust. 2 odróżnia ten 

podatek cel, dla którego go wprowadzono, tj. przekierowanie części transportu. Zatem na przedstawione pytanie należy 

odpowiedzieć w sposób zgodny z powyższym. 

Pytania czwarte do jedenastego 

20. Pytania te zostały przedłożone przez Finanzgericht jako alternatywne w przypadku udzielnie negatywnej odpowiedzi 

na pytanie trzecie. Ponieważ tak nie jest, nie ma potrzeby udzielania na nie odpowiedzi. 

(źródło: R. Skubisz (red.), Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Warszawa 2003) 

c) Skutek dyrektyw 

3) Sprawa 41/74 van Duyn 

WYROK TRYBUNAŁU z dnia 4 grudnia 1974 r. 

Porządek publiczny 

[…] 


[…] 

Yvonne Van Duyn 

przeciwko 

Home Office 

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 48 traktatu EWG oraz art. 3 dyrektywy Rady nr 

64/221/EWG z dnia 25 lutego 1964 r. w sprawie koordynacji specjalnych środków dotyczących przemieszczania się i 

pobytu cudzoziemców, uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia 

publicznego (Dz.U. z dnia 4 kwietnia 1964 r., str. 850), 

TRYBUNAŁ, 

[…] 


Wyrok 

[…] 


1 zważywszy, że postanowieniem Vice Chancellor z dnia 1 marca 1974 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 13 

czerwca, High Court of Justice, Chancery Division (Anglia) zwrócił się w trybie art. 177 traktatu EWG z trzema pytaniami 

w przedmiocie wykładni niektórych przepisów prawa wspólnotowego dotyczących swobody przemieszczania się 

pracowników; 

2 że pytania te zostały podniesione w ramach postępowania ze skargi przeciwko Home Office wniesionej przez 

obywatelkę niderlandzką, której odmówiono prawa wjazdu na terytorium Zjednoczonego Królestwa w celu podjęcia pracy 

na stanowisku sekretarki w „Kościele scjentologicznym”; 

3 że odmowa ta wydana została zgodnie z polityką rządu Zjednoczonego Królestwa wobec tej organizacji, której praktyki 

uznaje on za zagrożenie dla społeczeństwa; 

W przedmiocie pytania pierwszego 

4 Zważywszy, że pierwsze pytanie wymaga od Trybunału orzeczenia, czy art. 48 traktatu EWG stosuje się bezpośrednio, 

to znaczy czy stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień, na które mogą się one powoływać przed sądem w 

państwach członkowskich; 

5 zważywszy, że art. 48 ust. 1 i 2 stanowi, iż od zakończenia okresu przejściowego zapewniona jest swoboda 

przemieszczania się pracowników, która obejmuje „zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność 

13

państwową między pracownikami państw członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków 

pracy”; 

6 że postanowienia te nakładają na państwa członkowskie konkretne zobowiązanie, niewymagające wydania ani przez 

instytucje Wspólnoty, ani przez państwa członkowskie, żadnego aktu, i niepozostawiające tym państwom żadnego 

zakresu uznania co do jego wykonania; 

7 że w art. 48 ust. 3, określającym uprawnienia wynikające z zasady swobody przemieszczania się pracowników, 

poczyniono zastrzeżenie dotyczące ograniczeń uzasadnionych względami porządku, bezpieczeństwa i zdrowia 

publicznego; 

że stosowanie tego zastrzeżenia podlega jednakże kontroli sądowej, w związku z czym, niezależnie od możliwości 

powołania się przez państwo członkowskie na to zastrzeżenie, art. 48, ustanawiający zasadę swobody przemieszczania 

się pracowników, stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień, na które mogą powoływać się przed sądem i które 

podlegają ochronie sądów krajowych; 

8 że na pierwsze pytanie należy zatem udzielić odpowiedzi twierdzącej; 

W przedmiocie pytania drugiego 

9 Zważywszy, że drugie pytanie wymaga od Trybunału rozstrzygnięcia, czy dyrektywa Rady 64/221 z dnia 25 lutego 

1964 r. w sprawie koordynacji specjalnych środków dotyczących przemieszczania się i pobytu cudzoziemców, 

uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego jest bezpośrednio 

stosowana, to znaczy czy stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień, na które mogą się one powoływać przed sądem 

w państwach członkowskich; 

10 że, jak wynika z postanowienia odsyłającego, spośród przepisów dyrektywy przedmiotem pytania jest tylko art. 3 ust. 

1, zgodnie z którym „środki uzasadnione względami porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego są oparte 

wyłącznie na zachowaniu danej osoby”; 

11 zważywszy, że zdaniem Zjednoczonego Królestwa, ponieważ w art. 189 traktatu dokonano rozróżnienia między mocą 

wiążącą rozporządzeń, dyrektyw i decyzji, należy domniemywać, iż Rada, wydając dyrektywę, a nie rozporządzenie, 

zamierzała nadać temu aktowi moc wiążącą odmienną od mocy rozporządzeń, w związku z czym nie jest on 

bezpośrednio stosowany; 

12 zważywszy jednakże, że o ile zgodnie z art. 189 rozporządzenia są bezpośrednio stosowane, a w związku z tym ze 

swej natury mogą być bezpośrednio skuteczne, o tyle nie wynika stąd, by innym rodzajom aktów określonych w tym 

artykule nie można było nigdy przypisać podobnej skuteczności; 

że wykluczenie z zasady możliwości powoływania się przez zainteresowanych na zobowiązania nałożone na mocy 

dyrektywy byłoby niezgodne z charakterem wiążącym, jaki nadaje jej art. 189; 

że w szczególności w sytuacji gdy w drodze dyrektywy instytucje wspólnotowe zobowiązały państwa członkowskie do 

określonego postępowania, brak możliwości powołania się przez podmioty prawa na ten akt przed sądem oraz brak 

możliwości uwzględnienia go przez sądy krajowe jako elementu prawa wspólnotowego ograniczyłby jego skuteczność 

(„effet utile”); 

że art. 177, pozwalający sądom krajowym zwrócić się do Trybunału z pytaniem o ważność lub wykładnię każdego bez 

rozróżnienia aktu instytucji oznacza również, iż podmioty prawa muszą móc powoływać się na te akty przed 

wspomnianymi sądami; 

że należy w każdym przypadku zbadać, czy charakter, logika i sformułowanie rozpatrywanego przepisu mogą 

powodować jego bezpośrednią skuteczność w stosunkach między państwami członkowskimi a jednostkami; 

13 zważywszy, że celem art. 3 ust. 1 dyrektywy 64/221, stanowiącego, iż środki uzasadnione względami porządku 

publicznego mogą być oparte wyłącznie na zachowaniu zainteresowanego, jest ograniczenie zakresu swobodnego 

uznania, jakie ustawodawstwo krajowe przyznaje z reguły organom właściwym w sprawach wjazdu i ekstradycji 

cudzoziemców; 

że, po pierwsze, przepis ten ustanawia zobowiązanie nieopatrzone żadnym zastrzeżeniem ani warunkiem i które z natury 

nie wymaga wydania żadnego aktu, ani przez instytucje Wspólnoty, ani przez państwa członkowskie; 

że, po drugie, ponieważ chodzi o wiążący państwa członkowskie zakaz brania pod uwagę, przy stosowaniu odstępstwa 

od jednej z zasad podstawowych traktatu, działającej na korzyść osób fizycznych, innych okoliczności niż osobiste 

postępowanie, bezpieczeństwo prawne zainteresowanych wymaga, by mogli się powoływać na ten zakaz, mimo że został 

on sformułowany w akcie normatywnym, który w całości nie jest bezpośrednio skuteczny z mocy prawa; 

14 że o ile sens i dokładne znaczenie przepisu mogą budzić wątpliwości interpretacyjne, o tyle wątpliwości te można 

rozstrzygnąć na drodze sądowej, w tym w trybie art. 177 traktatu; 

15 że na postawione pytanie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, iż art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady 64/221 z dnia 25 

lutego 1964 r. stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień, na które mogą się one powoływać przed sądem w 

państwach członkowskich i które podlegają ochronie tych sądów; 

W przedmiocie pytania trzeciego 

16 Zważywszy, że trzecie pytanie wymaga od Trybunału rozstrzygnięcia, czy art. 48 traktatu i art. 3 dyrektywy 64/221 

należy interpretować w ten sposób, iż 

„państwo członkowskie, wykonując ciążące na nim zobowiązanie do oparcia środków stosowanych ze względów 

porządku publicznego na zachowaniu zainteresowanej osoby, może za takie zachowanie uznać: 

a) przynależność tej osoby do ugrupowania lub organizacji, której działalność państwo członkowskie uznaje za 

sprzeczną z interesem ogólnym, lecz jego ustawodawstwo nie zakazuje tej działalności; 

b) zamiar tej osoby prowadzenia w państwie członkowskim działalności w ramach takiego ugrupowania lub 

organizacji, jeżeli żadne ograniczenia nie dotyczą obywateli tego państwa członkowskiego zamierzających prowadzić 

podobną działalność w ramach tego samego ugrupowania lub organizacji”. 

14

17 zważywszy, że w tej kwestii należy w pierwszym rzędzie ustalić, czy przynależność do ugrupowania lub organizacji 

może stanowić zachowanie osoby w rozumieniu art. 3 dyrektywy 64/221; 

że wprawdzie przynależność w przeszłości nie uzasadnia co do zasady uniemożliwienia zainteresowanemu skorzystania 

ze swobody przemieszczania się na terytorium Wspólnoty, jednakże aktualną przynależność, oznaczającą udział w 

działaniach ugrupowania lub organizacji oraz identyfikację z jej celami i zamierzeniami, można uznać za dobrowolne 

działanie zainteresowanego, a zatem za element jego zachowania w rozumieniu wspomnianego przepisu; 

18 zważywszy, że postawione pytanie wymaga następnie rozpatrzenia znaczenia okoliczności, iż działalność wspomnianej 

organizacji, jakkolwiek uznawana przez państwo członkowskie za sprzeczną z interesem ogólnym, nie jest zakazana 

przez prawo krajowe; 

że należy w tej kwestii podkreślić, iż pojęcie porządku publicznego w kontekście wspólnotowym, a w szczególności jako 

uzasadnienie odstępstwa od podstawowej zasady swobody przemieszczania się pracowników, należy interpretować 

ściśle, w związku z czym jego rozumienia nie może określać jednostronnie każde państwo członkowskie, bez kontroli ze 

strony instytucji Wspólnoty; 

niemniej konkretne okoliczności uzasadniające powołanie się na względy porządku publicznego mogą różnić się w 

zależności od państwa członkowskiego oraz w czasie, należy więc przyznać w tej kwestii właściwym władzom krajowym 

pewien zakres swobodnego uznania, w granicach wyznaczonych traktatem; 

19 że w związku z tym możliwość powołania się na względy porządku publicznego przez państwo członkowskie, którego 

właściwe organy jasno wyraziły swoje stanowisko wobec działalności określonej organizacji, uznając ją za zagrożenie dla 

społeczeństwa, i podjęły kroki w celu powstrzymania tej działalności, nie może być uzależniona od prawnego zakazu jej 

prowadzenia, jeśli w istniejących okolicznościach nie zostanie on uznany za celowy; 

20 zważywszy, że postawione pytanie wymaga wreszcie rozstrzygnięcia kwestii, czy państwo członkowskie ma prawo 

sprzeciwić się, ze względów porządku publicznego, zatrudnieniu na jego terytorium obywatela innego państwa 

członkowskiego przez ugrupowanie lub organizację, jeżeli podobne ograniczenie nie ma zastosowania do jego własnych 

obywateli; 

21 zważywszy, że traktat, ustanawiając zasadę swobody przemieszczania się pracowników bez dyskryminacji ze względu 

na obywatelstwo, opatruje w art. 48 ust. 3 wynikające stąd uprawnienia zastrzeżeniem dotyczącym ograniczeń 

uzasadnionych względami porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego; 

że zastrzeżenie to dotyczy między innymi, zgodnie ze wspomnianym postanowieniem, prawa do ubiegania się o 

rzeczywiście oferowane miejsca pracy, swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium państw członkowskich 

oraz przebywania w jednym z państw członkowskich w celu wykonywania pracy; 

że skutkiem wspomnianego zastrzeżenia jest więc możliwość odmowy zgody na wjazd i pobyt na terytorium państwa 

członkowskiego obywatela innego państwa członkowskiego w każdym przypadku, gdy zastrzeżenie znajduje 

zastosowanie; 

22 że z drugiej strony jedna z zasad prawa międzynarodowego, której naruszenia przez traktat EWG w stosunkach 

między państwami członkowskimi nie można zakładać, nie pozwala państwom odmawiać własnym obywatelom prawa 

wjazdu i pobytu na ich terytorium; 

23 że w związku z tym państwo członkowskie może, ze względów porządku publicznego, odmówić obywatelowi innego 

państwa członkowskiego możliwości skorzystania z zasady swobody przemieszczania się pracowników w celu podjęcia 

określonego zatrudnienia, również w sytuacji gdy nie nakłada podobnych ograniczeń na własnych obywateli; 

24 że na postawione pytanie trzeba zatem udzielić takiej odpowiedzi, iż art. 48 traktatu EWG i art. 3 ust. 1 dyrektywy 

64/221 należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie, powołując się na ograniczenia uzasadnione 

względami porządku publicznego, może wziąć pod uwagę, jako element zachowania zainteresowanego, jego 

przynależność do ugrupowania lub organizacji, której działalność uznawana jest przez to państwo członkowskie za 

zagrożenie dla społeczeństwa, choć nie jest zakazana, i to również w sytuacji, gdy obywatele tego państwa 

członkowskiego, zamierzający wykonywać działalność podobną do tej, jaką obywatel innego państwa członkowskiego 

zamierzał prowadzić w ramach tego ugrupowania lub organizacji, nie podlegają żadnym ograniczeniom; 


25 Zważywszy, że koszty poniesione przez Zjednoczone Królestwo oraz Komisję Wspólnot Europejskich, które 

przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi; 

że dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny w stosunku do 

postępowania przed tym sądem, zatem do niego należy rozstrzygnięcie o kosztach; 


TRYBUNAŁ, 

rozstrzygając w przedmiocie pytań postawionych mu przez High Court of Justice postanowieniem z dnia 21 grudnia 1973 

r., orzeka, co następuje: 

1) Artykuł 48 traktatu EWG jest bezpośrednio skuteczny w porządkach prawnych państw członkowskich i 

stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych. 

2) Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy Rady 64/221 z dnia 25 lutego 1964 r. w sprawie koordynacji specjalnych 

środków dotyczących przemieszczania się i pobytu cudzoziemców, uzasadnionych względami porządku 

publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego stanowi dla osób fizycznych źródło 

uprawnień, na które mogą się one powoływać przed sądem w państwach członkowskich i które podlegają 

ochronie tych sądów. 

3) Artykuł 48 traktatu EWG i art. 3 ust. 1 dyrektywy 64/221 należy interpretować w ten sposób, że 

państwo członkowskie, powołując się na ograniczenia uzasadnione względami porządku publicznego, 

może wziąć pod uwagę, jako element zachowania zainteresowanego, jego przynależność do ugrupowania 

15

lub organizacji, której działalność uznawana jest przez to państwo członkowskie za zagrożenie dla 

społeczeństwa, choć nie jest zakazana, i to również w sytuacji, gdy obywatele tego państwa 

członkowskiego, zamierzający wykonywać działalność podobną do tej, jaką obywatel innego państwa 

członkowskiego zamierzał prowadzić w ramach tego ugrupowania lub organizacji, nie podlegają żadnym 

ograniczeniom. 


4) Sprawa 8/81 Becker 

WYROK TRYBUNAŁU z dnia 19 stycznia 1982 r. 

Skuteczność dyrektyw 

[…] 


mającej za przedmiot, skierowany do Trybunału na podstawie art. 177 traktatu EWG, przez Finanzgericht (sąd do spraw 

podatkowych) w Münster, wniosek o wydanie, w ramach toczącego się przed tym sądem postępowania między: 

Ursulą Becker, pośrednikiem kredytowym prowadzącym działalność na własny rachunek, zamieszkałą w Münster, 

a 

Finanzamt Münster-Innenstadt (urzędem podatkowym dla centrum miasta Münster), 

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady 

77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do 

podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, 

TRYBUNAŁ, 

[…] 


Wyrok 

[…] 


1 Postanowieniem z dnia 27 listopada 1980 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 14 stycznia 1981 r., Finanzgericht 

Münster, na podstawie art. 177 traktatu EWG, skierował do Trybunału pytanie prejudycjalne w sprawie wykładni art. 13 

część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw 

państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: 

ujednolicona podstawa wymiaru podatku (Dz.U. L 145, str. 1, zwanej dalej „szóstą dyrektywą”) w celu stwierdzenia, czy 

przepis ten można uznać za bezpośrednio stosowany w Republice Federalnej Niemiec począwszy od dnia 1 stycznia 

1979 r., wobec nieprzyjęcia przez to państwo członkowskie w wyznaczonym terminie przepisów niezbędnych dla jego 

wykonania. 

Okoliczności leżące u podstaw sporu 

2 Należy przypomnieć, że szósta dyrektywa została wydana w dniu 17 maja 1977 r. oraz że zgodnie z jej art. 1 państwa 

członkowskie zobowiązane zostały najpóźniej do dnia 1 stycznia 1978 r. wydać przepisy ustawowe, wykonawcze 

i administracyjne w celu dostosowania systemu podatku od wartości dodanej do wymogów dyrektywy. Ponieważ kilka 

państw członkowskich, w tym Republika Federalna Niemiec, nie było w stanie dokonać we właściwym czasie 

niezbędnych zmian, Rada dziewiątą dyrektywą 78/583 z dnia 26 czerwca 1978 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw 

państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych (Dz.U. L 194, str. 16) przedłużyła tym państwom 

członkowskim termin wyznaczony w art. 1 szóstej dyrektywy do dnia 1 stycznia 1979 r. 

3 Republika Federalna Niemiec zastosowała się do szóstej dyrektywy dopiero od dnia 1 stycznia 1980 r. ustawą z dnia 

26 listopada 1979 r. (Bundesgesetzblatt I, str. 1953). 

4 Z treści postanowienia odsyłającego wynika, że skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym, wykonująca na 

własny rachunek zawód pośrednika kredytowego, złożyła w miesięcznych deklaracjach dotyczących podatku obrotowego 

za okres od marca do czerwca 1979 r. wniosek o zwolnienie od podatku w zakresie dokonanych przez nią czynności, 

twierdząc, że szósta dyrektywa, której art. 13 część B lit. d) pkt 1 nakłada na państwa członkowskie obowiązek 

zwolnienia od podatku od wartości dodanej między innymi „udzielania oraz negocjacji [pośrednictwa] w sprawach 

kredytu”, stanowiła już od dnia 1 stycznia 1979 r. część prawa krajowego. 

5 Z akt sprawy wynika, że skarżąca poinformowała Finanzamt o wysokości obrotów oraz o wysokości podatku 

naliczonego, powołując się jednocześnie na zwolnienie przewidziane w art. 13 część B lit. d) ust. 1 szóstej dyrektywy. 

W konsekwencji za każdym razem deklarowała podatek należny w kwocie „zero” oraz odliczenia podatku naliczonego. 

6 Finanzamt nie zaakceptował złożonych przez nią deklaracji i w decyzjach podatkowych dotyczących spornych miesięcy 

dokonał z urzędu, zgodnie z przepisami krajowymi, które nie były jeszcze wtedy zmienione, opodatkowania dokonanych 

przez skarżącą czynności podatkiem obrotowym z uwzględnieniem odliczenia podatku naliczonego. 

7 Po oddaleniu odwołania skarżącej wniosła ona w oparciu o wyżej wymieniony przepis szóstej dyrektywy skargę na te 

decyzje do Finanzgericht. 

8 W postępowaniu przed Finanzgericht Finanzamt bronił się, że w spornym okresie szósta dyrektywa nie została jeszcze 

wykonana w Republice Federalnej Niemiec. Wskazał ponadto, że zgodnie z koncepcją prezentowaną przez wszystkie 

państwa członkowskie nie można uznać, iż art. 13 część B przyznaje bezpośrednio skuteczne prawo, zważywszy, że 

przepis ten przyznaje państwom członkowskim pewną swobodę uznania. 

9 Właśnie w celu rozwiązania tego sporu Finanzgericht skierował do Trybunału pytanie, sformułowane w następujący 

sposób: 

„Czy przepis w sprawie zwolnienia z podatku obrotowego pośrednictwa w sprawach kredytu zawarty w tytule X, art. 13 

część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw 

16

członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona 

podstawa wymiaru podatku (77/388/EWG) – jest bezpośrednio stosowany w Republice Federalnej Niemiec począwszy od 

dnia 1 stycznia 1979 r.?”. 

10 Skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym nie wskazała swojego przedstawiciela w postępowaniu przed 

Trybunałem. Jej stanowisko popiera Komisja, która przedstawiła Trybunałowi argumentację w celu wykazania, że 

jednostki mogą dochodzić korzyści wynikających z art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy. 

11 Natomiast pozwane władze administracyjne oraz rząd Republiki Federalnej Niemiec przedstawiły szereg argumentów 

na poparcie tezy, że na sporny przepis nie można się było powoływać w okresie, kiedy odpowiednie przepisy 

wykonawcze nie zostały jeszcze wprowadzone w Republice Federalnej Niemiec, to znaczy w roku podatkowym 1979. 

Taki sam punkt widzenia przedstawił rząd Republiki Francuskiej. 

Co do istoty 

12 Pozwane władze administracyjne, rząd Republiki Federalnej Niemiec oraz rząd Republiki Francuskiej nie kwestionują 

faktu, że jednostki mogą w niektórych okolicznościach powoływać się na przepisy dyrektywy, jak wynika z orzecznictwa 

Trybunału, ale utrzymują one, że takiego skutku nie można przypisać przepisowi będącemu przedmiotem sporu przed 

sądem krajowym. 

13 Zdaniem rządu francuskiego dyrektywy w sprawach podatkowych służą stopniowej harmonizacji różnych krajowych 

systemów podatkowych, a nie zastąpieniu ich wspólnotowym systemem podatkowym. Jest tak również w przypadku 

szóstej dyrektywy, zawierającej wiele przepisów, których warunki stosowania zostały w znacznym stopniu pozostawione 

do uznania państw członkowskich. Ponieważ dyrektywa ta przyznaje państwom członkowskim w bardzo wielu kwestiach 

swobodę wyboru, rząd francuski ocenia, że dyrektywa ta, jako całość, nie wywiera żadnego skutku w państwach 

członkowskich, zanim nie zostaną ustanowione właściwe przepisy krajowe. 

14 Jej zdaniem, przy czym rząd Republiki Federalnej Niemiec podziela to stanowisko, nie można w każdym razie 

przypisać art. 13 bezpośredniej skuteczności, zważywszy na zakres swobodnego uznania, uprawnienia oraz swobodę 

wyboru, przewidziane w tym artykule. 

15 Pozwane władze administracyjne, popierane przez rząd Republiki Federalnej Niemiec zwracają również uwagę na 

spójność systemu podatkowego, który przewiduje dyrektywa, a w szczególności na problemy wynikające ze wzajemnego 

zazębiania się opodatkowania, charakterystycznego dla podatku od wartości dodanej. Władze administracyjne uważają, 

że nie sposób rozpatrywać zwolnienia od podatku przewidzianego w art. 13 część B lit. d) pkt 1 w oderwaniu od całego 

kontekstu, bez zakłócenia działania całego mechanizmu rozważanego systemu podatkowego. 

16 Wobec powyższych argumentów należy zbadać problem w kontekście samej dyrektywy, jak i rozważanego systemu 

podatkowego oraz w świetle orzecznictwa Trybunału odnoszącego się do skuteczności dyrektyw. 

W przedmiocie skuteczności dyrektyw w ogólności 

17 Zgodnie z art. 189 akapit trzeci traktatu „dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, 

w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy 

i środków”. 

18 Z cytowanego fragmentu wynika, że na państwach będących adresatami dyrektywy ciąży zobowiązanie rezultatu, 

które musi zostać wykonane w terminie wyznaczonym przez samą dyrektywę. 

19 Wynika stąd, że we wszystkich przypadkach prawidłowego wykonania dyrektywy wywiera ona skutki wobec jednostek 

poprzez przepisy wykonawcze wydane przez dane państwo członkowskie (wyrok z dnia 6 maja 1980 r. w sprawie 102/79 

Komisja przeciwko Belgii, Rec. str. 1473). 

20 Natomiast problemy szczególnego rodzaju powstają, w przypadku gdy państwo członkowskie nie zapewniło 

poprawnego wykonania przepisów dyrektywy, a w szczególności, w przypadku gdy przepisy dyrektywy nie zostały 

wykonane mimo upływu terminu wyznaczonego do jej wykonania. 

21 Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, a w ostatnim czasie z wyroku z dnia 5 kwietnia 1979 r. w sprawie 148/78 

Ratti, Rec. str. 1629, wynika, że o ile na mocy art. 189 rozporządzenia są bezpośrednio stosowane, a w konsekwencji ze 

względu na swój charakter mogą być bezpośrednio skuteczne, o tyle jednak nie wynika z tego, że inne kategorie aktów, 

do których odnosi się ten artykuł, nie mogą nigdy wywołać analogicznych skutków. 

22 Byłoby bowiem niezgodne z wiążącym charakterem, jaki mają dyrektywy na mocy art. 189, aby jednostki pozbawione 

były możliwości powoływania się na obowiązki ustanowione w dyrektywie. 

23 Zwłaszcza w przypadku gdyby władze wspólnotowe nałożyły dyrektywą na państwa członkowskie obowiązek podjęcia 

określonych działań, skuteczność („effet utile”) takiego aktu zostałby osłabiony, gdyby zainteresowane podmioty nie 

mogły powołać się na ten akt przed sądem, a sądy krajowe nie mogły uwzględnić go jako elementu prawa 

wspólnotowego. 

24 W konsekwencji państwo członkowskie, które nie wydało w wyznaczonym terminie przepisów wykonawczych 

wymaganych przez dyrektywę, nie może przeciwstawiać jednostkom niewykonania przez samo to państwo obowiązków 

ciążących na nim na mocy dyrektywy. 

25 W ten sposób, jeśli przepisy dyrektywy z punktu widzenia ich treści wydają się bezwarunkowe i wystarczająco 

precyzyjne, to wobec braku w wyznaczonych terminach przepisów wykonawczych można się na nie powołać wobec 

wszelkich przepisów prawa krajowego niezgodnych z dyrektywą, bądź też jeśli ich charakter pozwala określić 

uprawnienia, jakich jednostki mogą dochodzić od państwa. 

26 Celem pytania skierowanego przez Finanzgericht jest rozstrzygnięcie, czy charakter taki posiada art. 13 część B lit. d) 

pkt 1 dyrektywy, zgodnie z którym „państwa członkowskie zwalniają, na warunkach, które ustalają w celu zapewnienia 

właściwego i prostego zastosowania zwolnień od podatku i zapobieżenia oszustwom podatkowym, unikaniu 

opodatkowania lub nadużyciom: […] d) następujące transakcje: […] 1. udzielanie oraz negocjacje [pośrednictwo] 

w sprawach kredytu […]”. 

17

W przedmiocie systemu ustanowionego przez dyrektywę oraz kontekstu 

27 Przepis ten, jeśli go rozważać samodzielnie, w zakresie, w jakim określa zwolnione od podatku świadczenie i osobę 

uprawnioną do zwolnienia, jest wystarczająco precyzyjny, aby mogły się na niego powoływać zainteresowane podmioty 

oraz aby mógł być stosowany przez sądy. Jednakże konieczne jest jeszcze zbadanie, czy prawo do zwolnienia można 

uznać za bezwarunkowe, jeśli się weźmie pod uwagę system ogólny wprowadzony przez dyrektywę oraz kontekst 

art. 13, jak również szczególne cechy systemu podatkowego, w ramach którego ma być zastosowane to zwolnienie. 

28 Jeżeli chodzi o system ogólny wprowadzony przez dyrektywę, to należy zbadać, po pierwsze, argument wynikający 

z okoliczności, że poruszany przez sąd krajowy przepis stanowi integralną część dyrektywy harmonizującej przepisy 

prawne, która przyznaje państwom członkowskim pod różnymi względami swobodę uznania, fakultatywne uprawnienia 

oraz swobodę wyboru. 

29 O ile szósta dyrektywa przewiduje bez wątpienia w stosunku do państw członkowskich szerszy lub węższy zakres 

swobodnego uznania w zakresie wykonywania niektórych jej przepisów, o tyle nie można odmówić jednostkom prawa do 

powoływania się na te przepisy, które z punktu widzenia ich przedmiotu mogą zostać odłączone od pozostałych 

i stosowane samodzielnie. Tego rodzaju minimalna gwarancja dla osób, które ucierpiały wskutek niewykonania 

dyrektywy, wynika z wiążącego charakteru obowiązku ciążącego na państwach członkowskich na mocy art. 189 akapit 

trzeci traktatu. Obowiązek taki zostałby pozbawiony wszelkiej skuteczności, gdyby państwa członkowskie mogły, poprzez 

bezczynność, zniweczyć nawet te skutki, które pewne przepisy dyrektywy mogą wywoływać ze względu na ich 

przedmiot. 

30 Tak więc nie można powoływać się na ogólny charakter omawianej dyrektywy, albo na swobodę, jaką pozostawia ona 

państwom członkowskim, w celu pozbawienia skuteczności przepisów, na które ze względu na ich przedmiot można się 

skutecznie powoływać przed sądem, mimo że nie została ona w całości wykonana. 

31 Jeżeli chodzi o kontekst art. 13, to pozwane władze administracyjne, popierane przez rząd Republiki Federalnej 

Niemiec oraz rząd Republiki Francuskiej, zwracają raczej uwagę na pozostawiony państwom członkowskim zakres 

swobodnego uznania wyrażony w zdaniu wprowadzającym art. 13 część B, gdzie wyjaśnione zostało, iż zwolnienie 

z podatku przyznawane jest przez państwa członkowskie „na warunkach, które ustalają” w celu „zapewnienia właściwego 

i prostego zastosowania zwolnień od podatku” i „zapobieżenia oszustwom podatkowym, unikaniu opodatkowania lub 

nadużyciom”. Podkreślają oni, że z uwagi na te zapisy postanowienia art. 13 dotyczące zwolnień nie są bezwarunkowe, 

a zatem nie można się na nie powoływać, zanim wspomniane warunki nie zostaną określone. 

32 Należy w tym miejscu przede wszystkim zauważyć, że wspomniane „warunki” nie dotyczą w żaden sposób określenia 

przedmiotu zwolnienia. 

33 Po pierwsze, wspomniane „warunki” mają na celu zapewnienie właściwego i prostego zastosowania przewidzianych 

zwolnień. Państwo członkowskie nie może przeciwstawić podatnikowi, który jest w stanie udowodnić, że jego sytuacja 

podatkowa należy faktycznie do jednej z kategorii zwolnień przewidzianych w dyrektywie, braku przyjęcia przepisów, 

których celem jest właśnie ułatwienie stosowania tego zwolnienia. 

34 Po drugie, „warunki” dotyczą działań zapobiegających oszustwom podatkowym, unikania opodatkowania lub 

nadużyciom. Państwo członkowskie, które nie podjęło niezbędnych działań w tym celu, nie może powoływać się na 

własne zaniechanie, aby odmówić podatnikowi korzyści wynikającej ze zwolnienia podatkowego, którego ma on prawo 

się domagać na mocy dyrektywy, tym bardziej że nic nie stoi na przeszkodzie, by państwo to – wobec braku 

szczegółowych przepisów w tym zakresie – odwołało się do wszelkich przepisów należących do jego ogólnych regulacji 

podatkowych, których celem jest zwalczanie nadużyć. 

35 Dlatego należy uznać za chybiony argument wywodzony ze zdania wprowadzającego art. 13 część B. 

36 Kwestionując możliwość powoływania się na rozważany przepis, pozwane władze administracyjne, rząd Republiki 

Federalnej Niemiec oraz rząd Republiki Francuskiej odwołują się ponadto do art. 13 część C, który brzmi następująco: 

„Prawo wyboru. Państwa członkowskie mogą dać podatnikom prawo wyboru dotyczące opodatkowania w następujących 

przypadkach: […] b) przy transakcjach wymienionych w części B lit. d), […] państwa członkowskie mogą ograniczyć 

zakres prawa wyboru i ustalają szczegóły korzystania z niego”. 

37 Rząd niemiecki podkreśla, że możliwość wyboru przewidziana w tym przepisie została „zastrzeżona dla państw 

członkowskich” i że Republika Federalna Niemiec skorzystała z tej możliwości jedynie w art. 9 ustawy wykonawczej. Nie 

jest dopuszczalne uprzedzanie tej prawnej możliwości wyboru. Wziąwszy pod uwagę tę zastrzeżoną dla państw 

członkowskich możliwość oraz zawarte w niej uprawnienie do ograniczenia zakresu prawa wyboru i ustalenia sposobów 

korzystania z niego, nie można uznać przepisu, na który wskazuje skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym, za 

bezwarunkowy. 

38 Argumentacja ta opiera się na błędnej ocenie zakresu art. 13 część C. W ramach uprawnienia przyznanego przez ten 

przepis państwa członkowskie mogą przyznać podatnikom korzystającym ze zwolnień przewidzianych w dyrektywie 

możliwość rezygnacji ze zwolnienia we wszystkich przypadkach lub w pewnym zakresie, bądź wreszcie pod pewnymi 

warunkami. Należy jednakże podkreślić, że zgodnie z wyżej wymienionym przepisem, w przypadku gdy państwo 

członkowskie skorzysta z tego uprawnienia, korzystanie z prawa przyznanego w tych warunkach należy wyłącznie do 

podatnika, a nie do państwa. 

39 Z powyższych uwag wynika, że art. 13 część C nie przyznaje państwom członkowskim możliwości poddawania 

w jakikolwiek sposób określonym warunkom lub ograniczania zwolnień przewidzianych w art. 13 część B. Zastrzega 

jedynie dla państw możliwość przyznania, w szerszym bądź węższym zakresie, osobom uprawnionym do tych zwolnień 

prawa do dokonania wyboru opodatkowania, jeżeli uznają one, że jest to w ich interesie. 

40 Wydaje się zatem, że przepis, na który powołały się pozwane władze administracyjne oraz rząd niemiecki w celu 

wykazania warunkowego charakteru tego zwolnienia, nie ma znaczenia w sytuacji, w której podatnik wyraził chęć 

skorzystania ze zwolnienia przewidzianego w dyrektywie, zważywszy, że wyrażenie takiej woli wyklucza w oczywisty 

sposób skorzystanie z prawa wyboru, o którym mowa w art. 13 część C. 

18

W przedmiocie systemu podatku od wartości dodanej 

41 Pozwane władze administracyjne, przy poparciu rządu Republiki Federalnej Niemiec, przedstawiły szczegółowo różne 

argumenty przemawiające przeciwko możliwości powoływania się przez jednostki na art. 13 część B lit. d) pkt 1 

odwołujące się do szczególnych cech systemu podatkowego, o którym mowa w tym przypadku, a mianowicie 

charakterystycznego dla podatku od wartości dodanej wzajemnego zazębiania się w ramach mechanizmu prawa do 

odliczenia. Zdaniem władz administracyjnych przerwanie ciągłości tego łańcucha na skutek zwolnienia podatkowego 

mogłoby odbić się niekorzystnie zarówno na interesach samego korzystającego ze zwolnienia podatkowego, jak i innych 

podatników, którzy występują po nim lub nawet przed nim w owym łańcuchu transakcji. Dodatkowo Finanzamt zwraca 

uwagę na komplikacje, które może sprawić organom administracji podatkowej stosowanie przepisów dyrektywy, jeszcze 

przed dostosowaniem odpowiednich przepisów prawa krajowego. 

42 W tym kontekście władze administracyjne podkreślają w pierwszej kolejności, że w zależności od okoliczności 

przewidziane w dyrektywie zwolnienie może być niekorzystne dla samego podatnika za każdym razem, kiedy świadczy 

usługi podatnikom spełniającym warunki odliczenia. Niekorzystne skutki dla osoby korzystającej ze zwolnienia mogą 

również wystąpić w przypadku korekty odliczeń w zakresie dóbr inwestycyjnych, która na mocy art. 20 dyrektywy może 

zostać dokonana w okresie pięciu lat. Władze administracyjne wskazują ponadto na problemy, które mogą wyniknąć ze 

stosowania przepisów odnoszących się do wystawiania faktur, zawartych w art. 22 ust. 3 lit. b) dyrektywy, zgodnie 

z którymi faktury wystawiane za świadczenie usług opodatkowanych powinny odrębnie wskazywać wysokość podatku od 

wartości dodanej. Zgodnie z art. 21 ust. 1 lit. c) takie wskazanie powoduje w przypadku świadczenia usług zwolnionych 

od podatku powstanie odrębnego zobowiązania podatkowego; podatek należny na mocy tego przepisu nie może zostać 

w żadnym wypadku, zgodnie z art. 17 ust. 2, odliczony przez odbiorcę świadczenia jako podatek należny. Przyznanie 

zwolnienia z podatku byłoby więc niekorzystne dla pośredników kredytowych, którzy wystawili faktury wykazujące 

wysokość podatku. 

43 Władze administracyjne podkreślają szczególnie utrudnienia wynikające z faktu, że żądanie zwolnienia może być 

dokonane a posteriori, ze szkodą dla innych podatników, którzy w stosunkach gospodarczych z korzystającym ze 

zwolnienia podatkowego następują po nim lub poprzedzają go w łańcuchu transakcji. 

44 Należy tu zauważyć, że z ustanowionego przez dyrektywę systemu wynika, po pierwsze, że podatnicy uprawnieni do 

zwolnienia, ze względu na fakt korzystania z niego, obligatoryjnie rezygnują z prawa do odliczenia podatku naliczonego 

oraz, po drugie, że skoro skorzystali ze zwolnienia, nie mogą przenieść obciążenia podatkowego na osoby następujące 

po nich w łańcuchu transakcji, z tym skutkiem, że co do zasady prawa osób trzecich nie mogą zostać naruszone. 

45 Wydaje się więc, że argumenty, na które powołały się pozwane władze administracyjne oraz rząd niemiecki, 

dotyczące zakłócenia normalnego przebiegu przenoszenia ciężaru podatku od wartości dodanej, są bezzasadne 

w sytuacji, gdy podatnik wyraził wolę skorzystania ze zwolnienia przewidzianego w dyrektywie, przyjmując na siebie tym 

samym konsekwencje tego wyboru. 

46 Wreszcie, jeżeli chodzi o podniesiony przez władze administracyjne argument dotyczący zakłóceń wynikających ze 

zwolnień, których a posteriori domagają się podatnicy na mocy dyrektywy, należy stwierdzić, że takie zastrzeżenie nie 

ma znaczenia w przypadku podatnika, który skorzystał ze zwolnienia podatkowego w chwili składania deklaracji 

podatkowej oraz który w konsekwencji wstrzymał się od zafakturowania podatku odbiorcom jego usług z tym skutkiem, 

że prawa osób trzecich nie zostały naruszone. 

47 Jeżeli chodzi o utrudnienia natury administracyjnej o bardziej ogólnym charakterze, które wynikają ze stosowania 

zwolnienia przewidzianego w dyrektywie w czasie, gdy ustawodawstwo podatkowe oraz praktyka administracyjna nie 

były jeszcze dostosowane do nowej sytuacji wynikającej z prawa wspólnotowego, to wystarczy zauważyć, że trudności 

te, o ile by powstały, wynikałyby z naruszenia przez państwo członkowskie terminu wykonania dyrektywy. Konsekwencje 

wynikłe z takiej sytuacji powinny ponieść władze administracyjne i nie mogą one zostać przeniesione na podatników 

powołujących się na obowiązek ciążący na państwie na mocy prawa wspólnotowego od dnia 1 stycznia 1979 r. 

48 Z powyższych uwag wynika, że nieuzasadnione są argumenty dotyczące systemu podatkowego, który stanowi 

przedmiot dyrektywy. 

49 Należy więc odpowiedzieć na przedstawione pytanie, że w przypadku niewykonania przez państwo dyrektywy 

pośrednik kredytowy, który powstrzymał się od naliczenia podatku swoim odbiorcom, może począwszy od dnia 1 stycznia 

1979 r. powołać się na przepis przewidujący zwolnienie pośrednictwa kredytowego od podatku obrotowego, zawarty 

w art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji 

ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości 

dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, przy czym państwo to nie może przeciwstawić mu niewykonania 

dyrektywy. 


50 Koszty poniesione przez rządy Republiki Federalnej Niemiec i Republiki Francuskiej, przez Radę oraz przez Komisję 

Wspólnot Europejskich, które przedstawiły Trybunałowi swoje uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania 

przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed 

tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. 

Z powyższych względów 

TRYBUNAŁ, 

rozstrzygając w przedmiocie pytania przedłożonego mu przez Finanzgericht Münster postanowieniem z dnia 27 listopada 

1980 r., orzeka, co następuje: 

W przypadku niewykonania przez państwo dyrektywy pośrednik kredytowy, który zaniechał naliczenia 

podatku swoim odbiorcom, może począwszy od dnia 1 stycznia 1979 r. powoływać się na przepis 

19

przewidujący zwolnienie pośrednictwa kredytowego od podatku obrotowego, zawarty w art. 13 część B 

lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji 

ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych – wspólny system 

podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, przy czym państwo to nie może 

powołać się na jej niewykonanie. 


3. Skutek pośredni prawa UE – doktryna przychylnej interpretacji 

1) Sprawa 14/83 von Colson 

WYROK TRYBUNAŁU z dnia 10 kwietnia 1984 r.(*) 

Równe traktowanie mężczyzn i kobiet – Dostęp do zatrudnienia 

[…] 


mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu EWG, przez Arbeitsgericht w Hamm 

wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między 

Sabine von Colson i Elisabeth Kamann 

a 

Land Nordrhein-Westfalen, 

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie wykładni dyrektywy Rady nr 76/207 z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie 

wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia 

i awansu zawodowego oraz warunków pracy (Dz.U. L 39, str. 40), 

TRYBUNAŁ, 

[…] 

Wyrok 

[…] 


1 Postanowieniem z dnia 6 grudnia 1982 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 24 stycznia 1983 r., Arbeitsgericht 

z Hamm (sąd pracy, Hamm, Niemcy) przedstawił, na podstawie art. 177 Traktatu ustanawiającego Europejską 

Wspólnotę Gospodarczą, kilka pytań prejudycjalnych dotyczących wykładni dyrektywy Rady 76/207/EWG z dnia 9 lutego 

1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do 

zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy (Dz.U. L 39, str. 40). 

2 Pytania te powstały na kanwie sporu pomiędzy dwoma dyplomowanymi opiekunkami społecznymi: Sabine von 

Colson i Elisabeth Kamann, a Land Nordrhein-Westfalen (krajem związkowym Nadrenia Północna-Westfalia). 

Z uzasadnienia postanowienia odsyłającego wynika, że prowadzony przez Land Nordrhein-Westfalen zakład karny dla 

mężczyzn w Werl odmówił zatrudnienia powódek w postępowaniu przed sądem krajowym ze względu na ich płeć. 

Urzędnicy odpowiedzialni za rekrutację mieli uzasadnić swoją decyzję problemami i ryzykiem związanymi z zatrudnieniem 

kobiet w instytucji tego typu i z tego powodu postanowili zatrudnić mężczyzn, choć o gorszych kwalifikacjach. 

3 Sąd krajowy, po stwierdzeniu, że fakt dyskryminacji został wykazany, uznał, że jedyną sankcją za nierówne 

traktowanie w procesie zatrudniania jest, według prawa niemieckiego, odszkodowanie za poniesioną „szkodę w zaufaniu” 

(„Vertrauensschaden”), czyli szkodę wynikającą z zawierzenia przez kandydatów, że stosunek pracy zostanie z nimi 

nawiązany bez żadnej dyskryminacji. Takie odszkodowanie jest przewidziane w § 611a ust. 2 [Bürgerliches Gesetzbuch 

(niemieckiego kodeksu cywilnego), zwanego dalej „BGB”] . 

4 Zgodnie z tym przepisem pracodawca, w przypadku dyskryminacji w dostępie do zatrudnienia, jest zobowiązany 

do „naprawienia szkody, którą poniósł pracownik w związku z tym, że wierzył, w pełnym zaufaniu, że podobne 

naruszenie (zasady równego traktowania) nie będzie przeszkodą dla nawiązania stosunku pracy”. Paragraf ten ma na 

celu transponowanie ww. dyrektywy 76/207. 

5 W konsekwencji sąd krajowy uznał, że zgodnie z prawem niemieckim może jedynie zasądzić zwrot kosztów, jakie 

powódka von Colson poniosła w związku ze zgłoszeniem swojej kandydatury (7,20 DM), a w pozostałym zakresie 

powinien oddalić powództwo. 

6 Jednakże, w celu ustalenia wspólnotowych reguł prawnych dotyczących dyskryminacji w dostępie do zatrudnienia, 

sąd krajowy skierował do Trybunału następujące pytania: 

„1) Czy z przepisów dyrektywy Rady 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady 

równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz 

warunków pracy wynika, że dyskryminacja ze względu na płeć w dostępie do zatrudnienia (odmowa zawarcia umowy 

o pracę z powodu płci kandydata / pierwszeństwo przyznane innemu kandydatowi ze względu na jego płeć) powinna 

skutkować nałożeniem sankcji w postaci zobowiązania pracodawcy do zawarcia umowy o pracę z dyskryminowanym 

kandydatem? 

2) W przypadku odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze: 

a) Czy sankcja w postaci »obowiązku zawarcia umowy o pracę« ma zastosowanie jedynie, w przypadku gdy oprócz 

stwierdzenia, że pracodawca rzeczywiście podjął subiektywną decyzję w oparciu o kryteria związane z płcią kandydata, 

można ponadto obiektywnie, według zgodnych z prawem kryteriów, stwierdzić, że dyskryminowany kandydat posiada 

wyższe kwalifikacje do wykonywania określonych funkcji niż kandydat, z którym umowa została zawarta? 

b) Czy też pracodawca jest zobowiązany do zatrudnienia dyskryminowanego kandydata również w przypadku 

stwierdzenia, że podjął on subiektywną decyzję jedynie w oparciu o kryteria związane z płcią kandydata, ale, obiektywnie 

rzecz oceniając, kandydat dyskryminowany i ten, z którym umowę zawarto, posiadają równe kwalifikacje? 

20

c) Wreszcie czy kandydat dyskryminowany może również powoływać się na prawo do zatrudnienia go nawet wtedy, 

gdy z pewnością posiada on obiektywnie mniejsze kwalifikacje od osoby zatrudnionej, ale zostanie wykazane, że 

pracodawca na wstępie subiektywnie, ze względu na płeć, wykluczył go z kandydowania na podstawie zgodnych 

z prawem kryteriów? 

3) W przypadku gdy w duchu pytań 2a) i 2c) rozwiązanie jest uzależnione od obiektywnych kwalifikacji kandydata: 

Czy ich ocena należy w pełni do sędziego oraz jakie kryteria i przepisy procesowe powinny być stosowane w zakresie 

analizy zasadności żądania oraz w zakresie ustalania ciężaru jej udowodnienia? 

4) W przypadku odpowiedzi co do zasady twierdzącej na pytanie pierwsze: 

W przypadku gdy o jedno stanowisko ubiega się więcej niż dwóch kandydatów i więcej niż jedna osoba została na 

wstępie, ze względu na płeć, wykluczona z kandydowania na podstawie zgodnych z prawem kryteriów, czy w takim 

przypadku każda z tych osób może powoływać się na prawo do zawarcia z nią umowy o pracę? 

Jeśli tak, to czy sąd powinien dokonać ewentualnego wyboru pomiędzy dyskryminowanymi kandydatami? W przypadku 

zaś odpowiedzi przeczącej na pytanie zawarte w ustępie pierwszym – jaką inną sankcję przewiduje wówczas prawo 

materialne? 

5) W przypadku odpowiedzi co do zasady przeczącej na pytanie pierwsze: 

Jaka zatem, na podstawie przepisów dyrektywy 76/207/EWG, powinna być sankcja w przypadku stwierdzenia 

dyskryminacji w dostępie do zatrudnienia? 

Czy należy w tym zakresie dokonać rozróżnienia zgodnie z pytaniami 2a)–2c)? 

6) Czy dyrektywa 76/207/EWG, wraz z wykładnią Trybunału Sprawiedliwości daną w odpowiedzi na niniejsze pytania, 

podlega bezpośredniemu stosowaniu w Republice Federalnej Niemiec?”. 

7 Celem tych pytań jest w istocie ustalenie, czy dyrektywa 76/207/EWG nakłada na państwa członkowskie 

obowiązek ustanowienia konsekwencji prawnych i szczególnych sankcji w przypadkach dyskryminacji w dostępie do 

zatrudnienia (pytania 1–5) i czy osoby fizyczne mogą w razie potrzeby powołać się przed sądami krajowymi na 

dyrektywę, gdy nie została ona transponowana do wewnętrznego porządku prawnego w wyznaczonym terminie (pytanie 

6). 

a) W przedmiocie pytania pierwszego 

8 Poprzez pytanie pierwsze sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy dyrektywa 76/207 wymaga, by 

w przypadku dyskryminacji ze względu na płeć w dostępie do zatrudnienia była stosowana sankcja w postaci nakazu 

zawarcia umowy o pracę z dyskryminowanym kandydatem. 

9 Według sądu krajowego zarówno z motywów, jak i przepisów dyrektywy wynika, że nakłada ona obowiązek 

wydania przepisów prawnych zaopatrzonych w skuteczne sankcje, a jedynie naprawienie szkody w naturze, skutkujące 

zatrudnieniem osób będących ofiarami dyskryminacji, byłoby, jego zdaniem, skuteczne. 

10 Zdaniem powódek w postępowaniu przed sądem krajowym § 611a ust. 2 BGB, ograniczając prawo do 

odszkodowania jedynie do szkody w zaufaniu, wyłączył możliwości naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Dyrektywa 

76/207, ich zdaniem, zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia odpowiednich środków w celu uniknięcia 

przypadków dyskryminacji w przyszłości. Należałoby zatem przynajmniej uznać, że § 611a ust. 2 nie powinien być brany 

pod uwagę. Miałoby to ten skutek, że pracodawca byłby zobowiązany do zawarcia umowy o pracę z dyskryminowanym 

kandydatem. 

11 Rząd Republiki Federalnej Niemiec, świadomy konieczności skutecznej transpozycji dyrektywy, kładzie nacisk na 

fakt, że każde państwo członkowskie, na mocy art. 189 akapit trzeci traktatu EWG, dysponuje pewnym zakresem 

uznania przy określaniu skutków prawnych naruszenia zasady równego traktowania. Rząd ten podnosi, że sądy 

niemieckie mają możliwość, na bazie prawa niemieckiego i stosując się do przepisów dyrektywy, wypracowywania 

właściwych rozwiązań czyniących zadość zarówno zasadzie równego traktowania, jak i interesom stron. W opinii tego 

rządu odczuwalna konsekwencja prawna jest wystarczająca, by wymusić respektowanie zasady równego traktowania, 

a powinna być ona przewidziana jedynie, w przypadku gdy dyskryminowany kandydat posiada wyższe niż pozostali 

kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, ale już nie w przypadku równych kwalifikacji. 

12 Rząd duński stoi na stanowisku, że dyrektywa celowo pozostawia wybór sankcji państwom członkowskim, 

stosownie do ich sytuacji krajowej i ich systemu prawnego. Jego zdaniem, państwa członkowskie powinny za naruszenie 

zasady równego traktowania nakładać sankcje w taki sam sposób, jak w przypadku analogicznych naruszeń przepisów 

wewnętrznych w pokrewnych dziedzinach, które nie są regulowane przez prawo wspólnotowe. 

13 Rząd Zjednoczonego Królestwa również uważa, że to do państw członkowskich należy wybór metod, które, ich 

zdaniem, zagwarantują wypełnienie zobowiązań ciążących na nich na mocy dyrektywy. Dyrektywa w jego opinii nie daje 

żadnych wskazówek co do działań, jakie państwa członkowskie powinny przedsięwziąć, a pytania skierowane do 

Trybunału ilustrują w sposób oczywisty problemy, jakie napotyka ustalenie właściwych działań i przepisów. 

14 Komisja Wspólnot Europejskich stwierdza, że o ile dyrektywa pozostawia państwom członkowskim możliwość 

wyboru i określenia sankcji, to jej transpozycja, jeśli chodzi o rezultat, musi być skuteczna. Zasada skutecznej 

transpozycji dyrektywy wymaga, zdaniem Komisji, żeby sankcje były tak skonstruowane, aby z jednej strony zapewnić 

dyskryminowanemu kandydatowi należyte naprawienie szkody, a z drugiej być skutecznym środkiem nacisku na 

pracodawcę, skłaniającym go do respektowania zasady równego traktowania. Uregulowania krajowe przewidujące 

jedynie prawo do odszkodowania w zakresie szkody w zaufaniu nie są wystarczające dla zapewnienia przestrzegania tej 

zasady. 

15 Zgodnie z art. 189 akapit trzeci „dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, 

w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy 

i środków”. O ile prawdą jest, że postanowienie to zapewnia państwom członkowskim swobodę wyboru sposobów 

i środków służących do wprowadzenia dyrektywy w życie, to jednak swoboda ta nie umniejsza zobowiązania państw 

21

członkowskich, do których dyrektywa jest skierowana, do tego, aby w ramach swego porządku prawnego przedsięwzięły 

wszelkie niezbędne środki dla zapewnienia pełnej skuteczności dyrektywy, zgodnie z jej celem. 

16 Należy zatem dokonać analizy dyrektywy 76/207 w celu ustalenia, czy nakłada ona na państwa członkowskie 

obowiązek ustanawiania konsekwencji prawnych lub określonych sankcji w przypadku naruszenia zasady równego 

traktowania w zakresie dostępu do zatrudnienia. 

17 Dyrektywa ta ma na celu wprowadzenie w państwach członkowskich zasady równego traktowania kobiet 

i mężczyzn między innymi poprzez zapewnienie pracownikom obu płci rzeczywistej równości szans w dostępie do 

zatrudnienia. W tym celu art. 2 definiuje zasadę równego traktowania i jej granice, art. 3 ust.1 natomiast precyzuje jej 

zakres właśnie w kwestiach dotyczących dostępu do zatrudnienia. Artykuł 3 ust. 2 lit. a) przewiduje, że państwa 

członkowskie podejmą środki niezbędne dla uchylenia wszelkich przepisów ustawowych, wykonawczych 

i administracyjnych sprzecznych z zasadą równego traktowania. 

18 Artykuł 6 nakłada na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia do ich systemów prawnych środków 

niezbędnych w celu zapewnienia każdej osobie, która czuje się poszkodowana z powodu dyskryminacji, możliwości 

„dochodzenia swoich praw przed sądem”. Z tego przepisu wynika, że państwa członkowskie są zobowiązane do podjęcia 

środków wystarczająco skutecznych dla osiągnięcia celów dyrektywy i zapewnienia osobom zainteresowanym możliwości 

faktycznego powoływania się na nie przed sądami krajowymi. Do takich środków należą przykładowo przepisy 

nakazujące pracodawcy zatrudnić dyskryminowaną osobę lub przewidujące odpowiednie odszkodowanie pieniężne, 

w razie potrzeby wzmocnione dodatkowo systemem grzywien. Należy jednak zauważyć, że dyrektywa nie narzuca 

określonej sankcji, ale pozostawia państwom członkowskim swobodę wyboru wśród różnych rozwiązań w celu 

zrealizowania jej celu. 

19 Należy zatem na pytanie pierwsze odpowiedzieć w ten sposób, że w przypadku dyskryminacji w dostępie do 

zatrudnienia ze względu na płeć dyrektywa 76/207 nie zobowiązuje do nakładania sankcji w postaci zobowiązania 

pracodawcy, który dopuścił się dyskryminacji, do zawarcia umowy o pracę z dyskryminowanym kandydatem. 

b) W przedmiocie pytań drugiego, trzeciego i czwartego 

20 Pytania od drugiego do czwartego zostały postawione jedynie na wypadek uznania, że pracodawca jest 

zobowiązany do zatrudnienia osoby dyskryminowanej i nie ma potrzeby udzielania na nie odpowiedzi. 

c) W przedmiocie pytania piątego i szóstego 

21 Zadając pytanie piąte, sąd krajowy oczekuje w istocie od Trybunału odpowiedzi na pytanie, czy w przypadku 

dyskryminacji jest możliwe wywnioskowanie z dyrektywy sankcji innych niż zawarcie umowy o pracę. Pytanie szóste 

zmierza do ustalenia, czy na dyrektywę, zgodnie z jej prawidłową wykładnią, może się powoływać przed sądem 

krajowym osoba poszkodowana. 

22 Należy w związku z tym zauważyć, że rzeczywista równość szans nie może być zapewniona bez właściwych sankcji. 

Jest to konsekwencją nie tylko celu dyrektywy, ale bardziej konkretnie jej art. 6, który, otwierając drogę sądową przed 

osobami dyskryminowanymi w dostępie do zatrudnienia, przyznaje im właśnie prawa, których można dochodzić przed 

sądem. 

23 Nawet jeśli pełne zastosowanie dyrektywy nie wymaga, jak stwierdzono w odpowiedzi na pytanie pierwsze, 

określonej formy sankcji w przypadku naruszenia zakazu dyskryminacji, zakłada ono jednak, że sankcja ta zapewni 

rzeczywistą i skuteczną ochronę prawną. Powinna mieć ona ponadto rzeczywisty skutek prewencyjny w stosunku do 

pracodawcy. Wynika z tego, że w przypadku gdy państwo członkowskie decyduje się na nakładanie sankcji w przypadku 

naruszenia zakazu dyskryminacji poprzez przyznanie odszkodowania, odszkodowanie takie musi być w każdym razie 

odpowiednie do poniesionej szkody. 

24 W konsekwencji wydaje się, że przepisy krajowe ograniczające prawo do naprawienia szkody, w przypadku osób 

dyskryminowanych w zakresie dostępu do zatrudnienia, do odszkodowania czysto symbolicznego, jakim jest na przykład 

zwrot kosztów związanych z ubieganiem się o pracę, nie będą zgodne z wymogami skutecznej transpozycji dyrektywy. 

25 Charakter sankcji przewidzianych w Republice Federalnej Niemiec w przypadku dyskryminacji w dostępie do 

zatrudnienia, a w szczególności zagadnienie, czy § 611a ust. 2 BGB wyklucza możliwość dochodzenia odszkodowania na 

zasadach ogólnych, były przedmiotem długich debat przed Trybunałem. W tej kwestii rząd Republiki Federalnej Niemiec 

wywodził w toku procedury ustnej, że przepis ten niekoniecznie wyklucza stosowanie zasad ogólnych dotyczących 

odszkodowania. Rozstrzygnięcie tej kwestii, dotyczącej wykładni prawa krajowego, należy wyłącznie do kompetencji 

sądu krajowego. 

26 Należy jednak sprecyzować, że wynikające z dyrektywy zobowiązanie państw członkowskich do osiągnięcia 

określonego w niej rezultatu, jak również nałożony w art. 5 traktatu obowiązek podejmowania wszelkich właściwych 

środków ogólnych lub szczególnych w celu zapewnienia wykonania tego zobowiązania, to powinność wszystkich organów 

państw członkowskich, w tym także, w ramach ich właściwości, sądów. Wynika z tego, że stosując prawo wewnętrzne, 

a w szczególności przepisy prawa krajowego wprowadzone w celu wykonania dyrektywy 76/207, sądy krajowe są 

zobowiązane do wykładni prawa krajowego zgodnie z treścią i celem dyrektywy, w celu osiągnięcia rezultatu, o którym 

mowa w art. 189 akapit trzeci. 

27 Co się tyczy natomiast sankcji z powodu ewentualnej dyskryminacji, dyrektywa nie nakłada, jak wynika 

z powyższych rozważań, w zakresie sankcji z powodu ewentualnego nierównego traktowania, żadnych bezwarunkowych 

i jednoznacznych obowiązków, na które – w braku ich wykonania w terminie –osoba fizyczna mogłaby powołać się 

w celu uzyskania określonego odszkodowania na podstawie dyrektywy, jeżeli taka konsekwencja nie jest przewidziana 

w prawie krajowym lub przez nie dozwolona. 

28 Należy jednak wskazać sądowi krajowemu, że o ile w zakresie nakładania sankcji za naruszenie zakazu 

dyskryminacji dyrektywa 76/207 pozostawia państwom członkowskim swobodę wyboru wśród różnych rozwiązań 

właściwych dla osiągnięcia jej celu, to jednak powoduje, że w przypadku wyboru przez państwo członkowskie sankcji za 

22

naruszenie zakazu w postaci przyznania odszkodowania, odszkodowanie to, aby było skuteczne i wywierało skutek 

prewencyjny, powinno być w każdym razie adekwatne do poniesionej szkody, a więc nie może być jedynie symboliczne 

i polegać na przykład tylko na zwrocie wydatków poniesionych przez kandydata w związku z ubieganiem się o pracę. Do 

sądu krajowego należy, na ile to jest możliwe w ramach swobodnej oceny, przyznanej mu przez prawo krajowe, 

dokonanie takiej wykładni i takie stosowanie przepisów wydanych w celu wykonania dyrektywy, które będą zgodne 

z wymogami prawa wspólnotowego. 


29 Koszty poniesione przez rządy Republiki Federalnej Niemiec, Danii i Zjednoczonego Królestwa oraz przez Komisję 

Wspólnot Europejskich, które przedłożyły uwagi Trybunałowi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed 

sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym 

sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. 


TRYBUNAŁ, 

rozstrzygając w przedmiocie pytania przedłożonego mu przez Arbeitsgericht w Hamm postanowieniem z dnia 6 grudnia 


1) W przypadku dyskryminacji w dostępie do zatrudnienia ze względu na płeć dyrektywa 76/207 nie 

zobowiązuje do nakładania sankcji w postaci zobowiązania pracodawcy, który dopuścił się dyskryminacji, 

do zawarcia umowy o pracę z dyskryminowanym kandydatem. 

2) W zakresie sankcji z powodu ewentualnego nierównego traktowania dyrektywa nie nakłada żadnych 

bezwarunkowych i jednoznacznych obowiązków, na które – w braku ich wykonania w terminie – osoba 

fizyczna mogłaby powołać się w celu uzyskania określonego odszkodowania na podstawie dyrektywy, 

jeżeli taka konsekwencja nie jest przewidziana w prawie krajowym lub przez nie dozwolona. 

3) O ile w zakresie nakładania sankcji za naruszenie zakazu dyskryminacji dyrektywa 76/207 

pozostawia państwom członkowskim swobodę wyboru wśród różnych rozwiązań właściwych dla 

osiągnięcia jej celu, to jednak powoduje, że w przypadku wyboru przez państwo członkowskie sankcji za 

naruszenie zakazu w postaci przyznania odszkodowania, odszkodowanie to, aby było skuteczne 

i wywierało skutek prewencyjny, powinno być w każdym razie adekwatne do doznanej szkody, a więc nie 

może być jedynie symboliczne i polegać na przykład tylko na zwrocie wydatków poniesionych przez 

kandydata w związku ze staraniem się o pracę. Do sądu krajowego należy, na ile to jest możliwe 

w ramach swobodnej oceny przyznanej mu przez prawo krajowe, dokonanie takiej wykładni i takie 

stosowanie przepisów wydanych w celu wykonania dyrektywy, które będą zgodne z wymogami prawa 



2) Sprawa C-212/04 Adeneler 

WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba) z dnia 4 lipca 2006 r.(*) 

Dyrektywa 1999/70/WE − Klauzula 1 lit. b) oraz klauzula 5 Porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony 

− Kolejne umowy o pracę na czas określony w sektorze publicznym − Pojęcia „kolejna umowa” i „obiektywne powody” 

uzasadniające ponowne zawarcie takich umów − Środki mające na celu zapobieganie nadużyciom − Sankcje − Zakres 

obowiązku dokonywania wykładni zgodnej 

W sprawie C-212/04 

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez 

Monomeles Protodikeio Thessalonikis (Grecja) postanowieniem z dnia 8 kwietnia 2004 r., które wpłynęło do Trybunału 

w dniu 17 maja 2004 r., w postępowaniu: 

Konstantinos Adeneler [i inni ] 

przeciwko 

Ellinikos Organismos Galaktos (ELOG), 

TRYBUNAŁ (wielka izba), 

[...] 


Wyrok 

1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni klauzuli 1 i 5 Porozumienia ramowego 

w sprawie pracy na czas określony, zawartego w dniu 18 marca 1999 r. (zwanego dalej „porozumieniem ramowym”), 

stanowiącego załącznik do dyrektywy Rady 1999/70/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. dotyczącej Porozumienia ramowego 

UNICE, CEEP i ETUC w sprawie pracy na czas określony (Dz.U. L 175, str. 43) oraz zakresu ciążącego na sądach państw 

członkowskich obowiązku dokonywania wykładni prawa krajowego w sposób zgodny z prawem wspólnotowym. 

2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy K. Adenelerem i innymi siedemnastoma 

pracownikami a ich pracodawcą Ellinikos Organismos Galaktos (grecka agencja ds. mleka, zwana dalej „ELOG”) 

dotyczącego braku ponownego zawarcia umów o pracę na czas określony pomiędzy nimi a ELOG. 

Ramy prawne 

Uregulowania wspólnotowe 

3 Podstawą prawną dyrektywy 1999/70 jest art. 139 ust. 2 WE. W świetle art. 1 tej dyrektywy ma ona na celu 

„wykonanie załączonego do niej Porozumienia ramowego w sprawie umów na czas określony, zawartego […] między 

głównymi organizacjami międzybranżowymi (UNICE, CEEP oraz ETUC)”. 

23

4 Trzeci, szósty, siódmy, trzynasty, czternasty, piętnasty i siedemnasty motyw wspomnianej dyrektywy, jak również 

akapity od pierwszego do trzeciego jej preambuły oraz pkt 3, 5–8 i 10 postanowień ogólnych porozumienia ramowego 

stanowią: 

– zakończenie tworzenia rynku wewnętrznego musi prowadzić do poprawy warunków życia i pracy pracowników we 

Wspólnocie Europejskiej. Proces taki musi wynikać ze zbliżania tych warunków jednocześnie z utrzymaniem tendencji do 

ich poprawy, w szczególności jeśli chodzi o formy zatrudnienia inne niż umowy o pracę na czas nieokreślony, w celu 

osiągnięcia lepszej równowagi pomiędzy elastycznością czasu pracy a bezpieczeństwem pracowników; 

– cele niniejszej dyrektywy nie mogą zostać właściwie osiągnięte przez państwa członkowskie i dlatego uznano za 

odpowiednie zastosowanie prawnie wiążących przepisów wspólnotowych przygotowanych w ścisłej współpracy 

z reprezentatywnymi partnerami społecznymi 

– strony porozumienia ramowego uznają, że z jednej strony umowy zawarte na czas nieokreślony są i pozostaną 

powszechną formą stosunków pracy między pracodawcami a pracownikami, jako że przyczyniają się do podnoszenia 

jakości życia zainteresowanych pracowników oraz do podnoszenia ich efektywności, lecz że z drugiej strony umowy 

o pracę na czas określony w pewnych warunkach odpowiadają zarówno potrzebom pracodawców, jak i pracowników 

– porozumienie ramowe ustala ogólne zasady i minimalne wymogi dotyczące pracy na czas określony, określając 

w szczególności ogólne ramy, w celu zagwarantowania równego traktowania pracowników zatrudnionych na czas 

określony poprzez zapewnienie im ochrony na wypadek dyskryminującego traktowania oraz przeciwdziałanie nadużyciom 

wynikającym ze stosowania następujących po sobie umów o pracę na czas określony, pozostawiając państwom 

członkowskim i partnerom społecznym określanie warunków stosowania wskazanych ogólnych zasad i przepisów, w celu 

uwzględnienia specyficznej sytuacji krajowej, sektorowej i sezonowej; 

– zatem Rada Unii Europejskiej uznała, że właściwą formą wprowadzenia w życie porozumienia ramowego jest 

dyrektywa, jako że wiąże ona strony co do celu, który ma być osiągnięty, pozostawiając im wybór co do formy 

i środków; 

– odnośnie do pojęć użytych w porozumieniu ramowym, ale bezpośrednio w nim nie zdefiniowanych, dyrektywa 

1999/70 pozwala państwom członkowskim zdefiniować te terminy zgodnie z ich ustawodawstwem krajowym i praktyką 

krajową, pod warunkiem że definicje, o których mowa, pozostają zgodne z treścią porozumienia ramowego; 

– zdaniem stron-sygnatariuszy porozumienia ramowego korzystanie z umów o pracę zawieranych na czas określony, 

oparte na obiektywnych przesłankach, jest środkiem zapobiegania nadużyciom wyrządzających szkodę pracownikom. 

5 Zgodnie z klauzulą 1 porozumienia ramowego jego „[c]elem […] jest: 

a) poprawa warunków pracy na czas określony poprzez zagwarantowanie przestrzegania zasady niedyskryminacji; 

b) ustanowienie ram dla zapobiegania nadużyciom wynikającym z wykorzystywania kolejnych umów lub stosunków 

pracy zawieranych na czas określony”. 

6 Klauzula 2 porozumienia ramowego stanowi: 

„1. Niniejsze porozumienie ma zastosowanie do pracowników zatrudnionych na czas określony, na podstawie umowy 

lub w ramach stosunku pracy określonego przez ustawodawstwo, układy zbiorowe lub praktykę obowiązującą w każdym 

z państw członkowskich. 

2. Państwa członkowskie po przeprowadzeniu konsultacji z partnerami społecznymi lub partnerzy społeczni mogą 

przewidzieć, że niniejsze porozumienie nie będzie miało zastosowania do: 

a) stosunków pracy mających na celu wstępne szkolenie zawodowe lub system praktyk; 

b) umów lub stosunków pracy zawartych w ramach szczególnego publicznego programu szkolenia, integracji lub 

przekwalifikowania zawodowego, lub takiego programu wspieranego przez władze publiczne”. 

7 Klauzula 3 tego porozumienia ramowego ma następujące brzmienie: 

„Do celów niniejszego porozumienia: 

1. »pracownik zatrudniony na czas określony« oznacza osobę, która zawarła umowę o pracę lub [nawiązała] 

stosunek pracy bezpośrednio między pracodawcą a pracownikiem, a termin wygaśnięcia umowy o pracę lub stosunku 

pracy jest określony przez obiektywne warunki, takie jak nadejście dokładnie określonej daty, wykonanie określonego 

zadania lub nastąpienie określonego wydarzenia. 

2. Do celów niniejszego porozumienia »porównywalny pracownik zatrudniony na czas nieokreślony« oznacza 

pracownika, który zawarł umowę o pracę lub [nawiązał] stosunek pracy na czas nieokreślony w tym samym zakładzie 

i mającego pracę/zawód taki sam lub podobny, uwzględniając kwalifikacje/umiejętności. O ile nie ma żadnego 

porównywalnego pracownika zatrudnionego na czas nieokreślony w tym samym zakładzie, porównania dokonuje się 

poprzez odwołanie do właściwego układu zbiorowego lub, w razie braku właściwego układu zbiorowego, porównania 

dokonuje się zgodnie z ustawodawstwem krajowym, układami zbiorowymi lub praktyką”. 


„1. W celu zapobiegania nadużyciom wynikającym z wykorzystywania kolejnych umów o pracę lub stosunków pracy 

zawieranych na czas określony państwa członkowskie po przeprowadzeniu konsultacji z partnerami społecznymi, zgodnie 

z ustawodawstwem krajowym, układami zbiorowymi i praktyką, i/lub partnerzy społeczni, wprowadzają, o ile nie istnieją 

równoważne rozwiązania prawne, zmierzające do zapobiegania nadużyciom, w sposób uwzględniający potrzeby 

szczególnych gałęzi i/lub grup pracowników, jeden lub więcej spośród następujących środków: 

a) obiektywne powody, uzasadniające odnowienie [ponowne zawarcie] takich umów lub [ponowne nawiązanie 

takich] stosunków pracy; 

b) maksymalną łączną długość [maksymalny łączny czas trwania] kolejnych umów o pracę lub stosunków pracy na 

czas określony; 

c) liczbę […] takich [ponownie zawieranych] umów lub [nawiązywanych] stosunków. 

2. Państwa członkowskie po przeprowadzeniu konsultacji z partnerami społecznymi i/lub partnerzy społeczni ustalają, 

o ile to właściwe, na jakich warunkach umowy zawarte na czas określony lub stosunki pracy: 

a) będą uważane za »kolejne«; 

24

) będą uważane za umowy o pracę lub stosunki pracy zawarte na czas nieokreślony”. 


„1. Państwa członkowskie i/lub partnerzy społeczni mogą utrzymać w mocy lub wprowadzić przepisy bardziej 

korzystne dla pracowników niż postanowienia ustanowione w niniejszym porozumieniu. 

[…] 

3. Wykonanie niniejszego porozumienia nie stanowi ważnej podstawy do obniżenia ogólnego poziomu ochrony, 

gwarantowanego pracownikom w ramach przedmiotu niniejszego porozumienia. 

[…]”. 

10 Artykuł 2 akapity pierwszy i drugi dyrektywy 1999/70 stanowi: 

„Państwa członkowskie wprowadzają w życie przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do 

wykonania niniejszej dyrektywy w terminie do dnia 10 lipca 2001 r. lub zapewniają, że najpóźniej w tym terminie 

partnerzy społeczni wprowadzą, w drodze porozumienia, niezbędne ku temu środki, przy czym od państw członkowskich 

wymaga się podjęcia wszelkich środków niezbędnych dla umożliwienia im stałego zapewniania realizacji celów 

określonych w niniejszej dyrektywie. Państwa członkowskie niezwłocznie powiadamiają o tym Komisję. 

Państwa członkowskie mogą skorzystać z dodatkowego rocznego terminu, w razie konieczności [i] po skonsultowaniu 

[się] z partnerami społecznymi, w celu przezwyciężenia szczególnych trudności lub w celu wykonania postanowień 

układu zbiorowego. Państwa członkowskie w takich okolicznościach niezwłocznie poinformują o tym Komisję”. 

11 Artykuł 3 tejże dyrektywy stanowi: 

„Niniejsza dyrektywa wchodzi w życie w dniu jej opublikowania w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich”. 

Uregulowania krajowe 

12 W świetle wyjaśnień Komisji rząd grecki poinformował ją o zamiarze skorzystania z przewidzianej w art. 2 akapit 

drugi dyrektywy 1999/70 możliwości wykorzystania dodatkowego terminu na ustanowienie środków wykonujących 

postanowienia tej dyrektywy, wobec czego termin jej transpozycji upływał w dniu 10 lipca 2002 r. 

13 Transpozycji rzeczonej dyrektywy do greckiego porządku prawnego dokonano w kwietniu 2003 r. 

14 Dekret prezydencki nr 81/2003 zawierający postanowienia dotyczące pracowników zatrudnionych na podstawie 

umów na czas określony (FEK A’ 77/2.4.2003), stanowiący pierwszy środek transpozycji dyrektywy 1999/70, wszedł 

w życie w dniu 2 kwietnia 2003 r. 

15 Artykuł 2 ust. 1 tego dekretu stanowi, że „jego postanowienia stosuje się do pracowników zatrudnionych na 

podstawie umowy o pracę lub w ramach stosunku pracy na czas określony”. 

16 Następnie na podstawie art. 1 dekretu prezydenckiego nr 180/2004 (FEK A’ 160/23.8.2004), który wszedł w życie 

w dniu 23 sierpnia 2004 r., art. 2 ust. 1 tegoż dekretu prezydenckiego uzyskał następujące brzmienie: 

„Postanowienia niniejszego dekretu prezydenckiego stosuje się do pracowników zatrudnionych w sektorze prywatnym na 

podstawie umowy o pracę lub w ramach stosunku pracy na czas określony […]”. 

17 W swej wersji pierwotnej art. 5 dekretu prezydenckiego nr 81/2003, zatytułowany „Postanowienia w zakresie 

ochrony pracowników i przeciwdziałania obchodzeniu prawa ze szkodą dla pracowników”, stanowił: 

„1. Ponowne zawieranie umów o pracę na czas określony, bez ograniczeń, jest zgodne z prawem, jeżeli jest 

uzasadnione obiektywnymi powodami. 

a) Obiektywne powody występują w szczególności w następujących przypadkach: 

[…] Obowiązek zawarcia umowy na czas określony przewiduje przepis ustawowy lub wykonawczy […]. 

b) Z braku przeciwnego dowodu przedstawionego przez pracownika w odniesieniu do sektorów działalności 

powołujących się na obiektywne powody wynikające z charakteru sektora lub rodzaju wykonywanej pracy domniemywa 

się występowania tych powodów […]. 

[…] 

3. Z zastrzeżeniem sytuacji uzasadnionych obiektywnymi powodami wskazanymi w ust. 1, jeżeli łączny czas trwania 

kolejnych umów o pracę lub stosunków pracy na czas określony przekracza dwa lata, domniemywa się, że służą one 

zaspokojeniu zwyczajnych i stałych potrzeb przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, w związku z czym ulegają 

przekształceniu w umowy o pracę lub stosunki pracy na czas nieokreślony. Jeśli w toku wspomnianego powyżej okresu 

dwóch lat ponadtrzykrotnie zawarto kolejne umowy o pracę lub nawiązano kolejne stosunki pracy w rozumieniu ust. 4 

niniejszego artykułu, nieuzasadnione żadnym z powodów, o których mowa w ust. 1, domniemywa się, że nastąpiło to 

w celu zaspokojenia zwyczajnych i stałych potrzeb przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, wobec czego umowy te ulegają 

przekształceniu w umowy o pracę lub stosunki pracy na czas nieokreślony. 

W każdym z tych przypadków ciężar dowodu spoczywa na pracodawcy. 

4. Umowy o pracę zawarte na czas określony lub stosunki pracy nawiązane na taki okres między tym samym 

pracodawcą i pracownikiem, na tych samych lub podobnych warunkach, uważane są za »kolejne«, jeśli okres który 

upłynął pomiędzy nimi nie przekracza dwudziestu dni roboczych. 

5. Postanowienia niniejszego artykułu stosuje się do umów i kolejnych umów o pracę zawartych po wejściu w życie 

niniejszego dekretu oraz do stosunków pracy nawiązanych po tej dacie”. 

18 Z chwilą wejścia w życie dekretu prezydenckiego nr 180/2004 wskazany art. 5 uzyskał następujące brzmienie: 

„1. Ponowne zawieranie umów o pracę na czas określony bez ograniczeń jest zgodne z prawem, jeżeli jest 

uzasadnione obiektywnymi powodami. Obiektywne powody występują w szczególności: 

gdy ponowne zawarcie umowy czy nawiązanie stosunku pracy jest uzasadnione formą prawną, charakterem lub 

działalnością pracodawcy lub przedsiębiorstwa lub specjalnymi względami bądź wymogami, w zakresie w jakim 

okoliczności te wynikają bezpośrednio lub pośrednio z danej umowy, na przykład w przypadku czasowego zastępstwa 

pracownika, wykonania prac przygotowawczych, okresowego wzrostu natężenia prac lub gdy ograniczony czas związany 

jest z praktykami lub kształceniem, gdy ponowne zawarcie umowy czy nawiązanie stosunku pracy ma na celu ułatwienie 

przejścia pracownika do podobnego zatrudnienia lub wykonania ściśle zaprogramowanych prac lub gdy jest związane 

z konkretnym zdarzeniem […]. 

25

[…] 

3. Jeżeli łączny czas trwania kolejnych umów o pracę lub stosunków pracy na czas określony przekracza dwa lata, 

domniemywa się, że umowy te lub stosunki pracy mają na celu zaspokojenie zwyczajnych i stałych potrzeb 

przedsiębiorstwa lub gospodarstwa wobec czego ulegają przekształceniu w umowy o pracę lub stosunki pracy na czas 

nieokreślony. Jeśli w toku wskazanego powyżej okresu dwóch lat ponadtrzykrotnie ponownie zawierano umowy o pracę 

lub nawiązywano stosunki pracy w rozumieniu ust. 4 niniejszego artykułu, domniemywa się, że ma to na celu 

zaspokojenie zwyczajnych i stałych potrzeb przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, wobec czego związane z nimi umowy 

ulegają przekształceniu w umowy o pracę lub stosunki pracy na czas nieokreślony. W każdym z tych przypadków ciężar 

dowodu spoczywa na pracodawcy. 

4. Umowy o pracę lub stosunki pracy na czas określony zawarte w okresach nieprzekraczających czterdziestu pięciu 

dni – czy to kalendarzowych czy też roboczych – między tym samym pracodawcą i pracownikiem, na tych samych lub 

podobnych warunkach, uważane są za »kolejne«. W przypadku grupy przedsiębiorstw »tym samym pracodawcą« dla 

celów stosowania poprzedniego akapitu są również przedsiębiorstwa należące do tej grupy. 

5. Postanowienia niniejszego artykułu stosuje się do umów i kolejnych umów o pracę zawartych po wejściu w życie 

niniejszego dekretu oraz do stosunków pracy nawiązanych po tej dacie”. 

19 Artykuł 21 ustawy nr 2190/1994 dotyczącej utworzenia niezależnych organów odpowiedzialnych za dobór 

personelu i administrację (FEK A’ 28/3.3.1994), stanowi: 

„1. Służby publiczne i osoby prawne […] mogą zatrudniać personel na podstawie podlegających prawu prywatnemu 

umów o pracę na czas określony w celu zaspokojenia potrzeb sezonowych, okresowych lub tymczasowych, na 

warunkach i zgodnie z procedurą wskazanymi poniżej. 

2. Czas trwania zatrudnienia personelu, o którym mowa w ust. 1, nie może być dłuższy niż osiem miesięcy w łącznym 

okresie dwunastu miesięcy. Gdy personel zostaje zatrudniony w związku z pilnymi potrzebami spowodowanymi 

nieobecnością pracowników lub nieobsadzeniem stanowisk − i zgodnie z obowiązującymi przepisami − czas trwania 

zatrudnienia w przypadku tej samej osoby nie może przekraczać czterech miesięcy. Przedłużenie umowy lub zawarcie 

nowej umowy w tym samym roku, jak również przekształcenie jej w umowę na czas nieokreślony, są nieważne”. 

20 Dekretem prezydenckim nr 164/2004 zawierającym postanowienia dotyczące pracowników zatrudnionych na 

podstawie umów na czas określony w sektorze państwowym (FEK A’ 134/19.7.2004) dokonano transpozycji dyrektywy 

1999/70 do ustawodawstwa greckiego dotyczącego pracowników państwowych i sektora publicznego w szerokim 

znaczeniu. Dekret ten wszedł w życie w dniu 19 lipca 2004 r. 

21 Artykuł 2 ust. 1 tego dekretu stanowi: 

„Przepisy niniejszego dekretu stosuje się do personelu sektora publicznego […], jak również personelu przedsiębiorstw 

komunalnych i gminnych zatrudnionego na podstawie umowy o pracę lub w ramach stosunku pracy na czas określony 

lub na podstawie umowy o dzieło, lub na podstawie jakiejkolwiek innej umowy lub stosunku pracy, opierających się na 

stosunku podporządkowania”. 

22 Artykuł 5 dekretu prezydenckiego nr 164/2004 zawiera w szczególności następujące przepisy: 

„1. Zabrania się zawierania i wykonywania kolejnych umów pomiędzy tym samym pracodawcą i pracownikiem 

w ramach tej samej lub analogicznej specjalizacji zawodowej i na tych samych lub podobnych warunkach w okresach 

krótszych niż trzy miesiące. 

2. Wyjątkowo zawarcie tych umów jest zgodne z prawem, jeśli jest uzasadnione obiektywnym powodem. Obiektywny 

powód występuje, gdy zawarcie umów następujących po umowie pierwotnej jest spowodowane szczególnymi 

potrzebami tego samego rodzaju, bezpośrednio lub pośrednio związanymi z formą prawną, charakterem lub działalnością 

przedsiębiorstwa. 

[…] 

4. W żadnym razie nie mogą zostać zawarte więcej niż trzy kolejne umowy […]”. 

23 Artykuł 11 dekretu prezydenckiego nr 164/2004 zawiera następujące przepisy przejściowe: 

„1. Kolejne umowy w rozumieniu art. 5 ust. 1 zawarte przed wejściem w życie niniejszego dekretu i stosowane 

w chwili jego wejścia w życie ulegają przekształceniu w umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli spełnione są łącznie 

następujące przesłanki: 

a) łączny czas trwania kolejnych umów wynosi co najmniej 24 miesiące w okresie poprzedzającym wejście w życie 

niniejszego dekretu, niezależnie od tego, ile razy były one ponownie zawierane, lub gdy pierwotna umowa w rozumieniu 

art. 5 ust. 1 [niniejszego dekretu] była co najmniej trzykrotnie ponownie zawierana przy łącznym okresie zatrudnienia 

wynoszącym co najmniej 18 miesięcy w okresie 24 miesięcy liczonym od umowy pierwotnej; 

b) łączny okres zatrudnienia, o którym mowa w lit. a), dotyczy zatrudnienia w tej samej instytucji, na tym samym lub 

podobnym stanowisku i na tych samych lub podobnych warunkach, co przewidziane w pierwotnej umowie […]; 

c) przedmiotem umowy są czynności bezpośrednio lub pośrednio związane ze zwyczajnymi i stałymi potrzebami 

danej instytucji zgodnymi z interesem publicznym, któremu instytucja ta służy; 

d) łączny okres zatrudnienia w powyższym rozumieniu dotyczy zatrudnienia w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu 

pracy, a wykonywane zadania muszą być takie same jak wskazane w umowie pierwotnej lub podobne do nich […]. 

4. Postanowienia niniejszego artykułu stosuje się do pracowników sektora publicznego […], jak również do 

pracowników przedsiębiorstw gminnych […]. 

5. Postanowienia ust. 1 niniejszego artykułu stosuje się również do umów, które wygasły w okresie trzech miesięcy 

poprzedzających wejście w życie niniejszego dekretu; umowy te uznaje się za kolejne umowy obowiązujące do czasu 

wejścia w życie niniejszego dekretu. Przesłanka wskazana w ust. 1 lit. a) niniejszego artykułu musi zostać spełniona 

w dniu wygaśnięcia umowy. 

[…]”. 

Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne 

26

24 Z akt sprawy przekazanych Trybunałowi przez sąd krajowy wynika, że skarżący w postępowaniu przed tym 

sądem, którzy wykonywali zawody próbobiorcy, sekretarki, technika oraz weterynarza, począwszy od maja 2001 r. 

i przed upływem terminu transpozycji dyrektywy 1999/70 do greckiego porządku prawnego, to jest przed 10 lipca 

2002 r., zawarli z ELOG, należącą do sektora publicznego osobą prawną prawa prywatnego mającą siedzibę 

w Salonikach, szereg kolejnych umów o pracę na czas określony, pośród których ostatnie wygasły w okresie od czerwca 

do sierpnia 2003 r. i nie zostały ponownie zawarte (zwanych dalej „spornymi umowami”). Każda z tych umów – zarówno 

umowa pierwotna, jak i kolejne umowy – była zawarta na okres ośmiu miesięcy a poszczególne umowy były od siebie 

oddzielone okresami o różnej długości, od 22 dni w przypadku najkrótszego do 10 miesięcy i 26 dni w przypadku 

najdłuższego. Skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym byli za każdym razem ponownie zatrudniani na tym 

samym stanowisku, którego dotyczyła umowa pierwotna. Każdy z tych pracowników był związany taką umową w dniu 

wejścia w życie dekretu prezydenckiego nr 81/2003. 

25 Od czasu braku ponownego zawarcia umów o pracę zainteresowani pozostają bezrobotni bądź są zatrudnieni 

tymczasowo w ELOG w następstwie orzeczeń sądu w przedmiocie środka tymczasowego. 

26 Skarżący zwrócili się zatem do Monomeles Protodikeio Thessalonikis z wnioskiem o stwierdzenie, że sporne 

umowy należy uznać za umowy na czas nieokreślony zgodnie z porozumieniem ramowym. W tym celu podnoszą oni, że 

wykonywali na rzecz ELOG stałe świadczenia w zakresie jej „zwyczajnych i stałych potrzeb” w rozumieniu krajowej 

regulacji, wobec czego zawarcie z ich pracodawcą kolejnych umów o pracę na czas określony stanowiło nadużycie, gdyż 

żadne obiektywne powody nie uzasadniały ustanowionego w art. 21 ust 2 ustawy nr 2190/1994 zakazu przekształcania 

spornych umów o pracę w umowy na czas nieokreślony. 

27 W opinii sądu krajowego takie przekwalifikowanie spornych umów jest nieodzownym warunkiem podjęcia decyzji 

dotyczących innych żądań skarżących przedstawionych w postępowaniu głównym, takich jak przywrócenie do pracy 

i wypłata zaległych wynagrodzeń. 

28 Uznając, że klauzula 5 porozumienia ramowego pozostawia państwom członkowskim szeroki zakres swobodnego 

uznania w odniesieniu do jej transpozycji do wewnętrznego porządku krajowego i nie ma wystarczająco szczegółowego 

i bezwarunkowego charakteru, by cechować się bezpośrednią skutecznością, sąd krajowy zastanawia się na wstępie, 

z jaką datą, w razie transpozycji dyrektywy 1999/70 dokonanej po terminie, należy dokonywać wykładni prawa 

krajowego w sposób zgodny z tą dyrektywą. Sąd krajowy wskazuje w tym zakresie szereg dat, w tym datę publikacji 

dyrektywy w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, która odpowiada dacie jej wejścia w życie, datę upływu 

terminu na dokonanie transpozycji i datę wejścia w życie dekretu prezydenckiego nr 81/2003. 

29 Sąd krajowy zastanawia się następnie nad zakresem pojęcia „obiektywne powody” w rozumieniu klauzuli 5 ust. 1 

lit. a) porozumienia ramowego, które może uzasadniać ponowne zawarcie umowy o pracę lub nawiązanie stosunku pracy 

na czas określony, w świetle brzmienia art. 5 ust. 1 lit. a) dekretu prezydenckiego nr 81/2003, który pozwala na 

nieograniczone ponowne zawieranie umów o pracę na czas określony, w szczególności gdy obowiązek zawarcia takiej 

umowy przewiduje przepis ustawy lub rozporządzenia. 

30 Sąd krajowy ma również wątpliwości, czy przesłanki dotyczące ponownego zawarcia umowy na czas określony, 

takie jak przewidziane w art. 5 ust. 3 i 4 dekretu prezydenckiego nr 81/2003, są zgodne z zasadą proporcjonalności 

i skuteczności (effet utile) dyrektywy 1999/70. 

31 Wreszcie po stwierdzeniu, że powołanie się w praktyce na art. 21 ustawy nr 2190/1994 jako na podstawę prawną 

zawarcia podlegających przepisom prawa prywatnego umów o pracę na czas określony, gdy umowy te mają na celu 

zaspokojenie zwyczajnych i stałych potrzeb, stanowi nadużycie, sąd krajowy zastanawia się, czy w takich okolicznościach 

zakaz przekształcenia umów zawartych na czas nieokreślony przewidziany w tymże art. 21 ust. 2 ostatnie zdanie nie 

podważa skuteczności (effet utile) prawa wspólnotowego i czy jest on zgodny z celami wskazanymi w klauzuli 2 lit. b) 

porozumienia ramowego, które przewiduje zapobieganie nadużyciom wynikającym ze stosowania kolejnych umów 

o pracę na czas określony. 

32 W tej sytuacji Monomeles Protodikeio Thessalonikis postanowił zawiesić toczące się przed nim postępowanie 

i zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi, sprostowanymi postanowieniem Monomeles 

Protodikeio Thessalonikis z dnia 5 lipca 2004 r.: 

„1) Czy sąd krajowy powinien – na ile to możliwe – interpretować prawo wewnętrzne zgodnie z dyrektywą 

transponowaną do krajowego porządku prawnego po terminie, od momentu 

a) wejścia w życie dyrektywy, 

b) upływu terminu transpozycji, którego prawodawca krajowy nie dotrzymał, czy też 

c) wejścia w życie krajowych środków transpozycji dyrektywy? 

[…] 

W przedmiocie pytań prejudycjalnych 

[…] 

W przedmiocie pierwszego pytania 

106 W świetle odpowiedzi udzielonych na pierwsze trzy pytania przedstawione przez sąd krajowy, z których wynika, że 

w takich okolicznościach jak w postępowaniu przed sądem krajowym sąd ten może w razie takiej potrzeby dokonać 

oceny zgodności pewnych mających znaczenie dla sprawy przepisów krajowych z postanowieniami dyrektywy 1999/70 

i porozumienia ramowego, należy również udzielić odpowiedzi na pierwsze pytanie. 

107 Jak wynika z uzasadnienia postanowienia odsyłającego, pytanie to zmierza zasadniczo do ustalenia z jaką chwilą – 

w sytuacji dokonania transpozycji dyrektywy do porządku prawnego danego państwa członkowskiego po upływie 

terminu oraz braku bezpośredniego skutku istotnych postanowień dyrektywy – sądy krajowe są zobowiązane do 

dokonywania wykładni przepisów prawa wewnętrznego w sposób zgodny z tymi postanowieniami dyrektywy. Sąd 

krajowy zastanawia się w tym kontekście w szczególności nad znaczeniem dla sprawy daty opublikowania rzeczonej 

dyrektywy w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, która odpowiada dacie wejścia w życie dyrektywy 

27

w stosunku do będących jej adresatami państw członkowskich, daty upływu terminu na dokonanie transpozycji 

dyrektywy oraz daty wejścia w życie przepisów krajowych wykonujących postanowienia dyrektywy. 

108 Należy przypomnieć, że stosując prawo wewnętrzne, sądy krajowe zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, 

dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu rozpatrywanej dyrektywy, by osiągnąć przewidziany w niej rezultat, 

a zatem dostosować się do art. 249 akapit trzeci WE (zob. w szczególności wyrok z dnia 5 października 2004 r. 

w sprawach połączonych od C-397/01 do C-403/01 Pfeiffer i in., Rec. str. I-8835, pkt 113 i cytowane tam orzecznictwo). 

Obowiązek zgodnej wykładni dotyczy wszystkich krajowych przepisów prawnych, zarówno wcześniejszych, jak 

i późniejszych w stosunku do rozpatrywanej dyrektywy (zob. w szczególności wyroki z dnia 13 listopada 1990 r. 

w sprawie C-106/89 Marleasing, Rec. str. I-4135, pkt 8, i w ww. sprawie Pfeiffer i in., pkt 115). 

109 Wymóg zgodnej wykładni prawa krajowego jest bowiem nieodłączną cechą systemu traktatowego, który 

umożliwia sądom krajowym zapewnienie w ramach ich właściwości pełnej skuteczności prawa wspólnotowego przy 

rozstrzyganiu wniesionych przed nie sporów (zob. w szczególności ww. wyrok Pfeiffer i in., pkt 114). 

110 Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek odniesienia się do treści dyrektywy przy dokonywaniu wykładni 

i stosowaniu odpowiednich przepisów prawa krajowego jest ograniczony przez ogólne zasady prawa, w szczególności 

zasadę pewności prawa i braku retroaktywności prawa, i nie może służyć jako podstawa dla dokonywania wykładni 

prawa krajowego contra legem (zob. podobnie wyrok z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie C-105/03 Pupino, Rec. p. 

I-5285, pkt 44 i 47). 

111 Zasada zgodnej wykładni wymaga jednakże, by sądy krajowe czyniły wszystko co leży w zakresie ich kompetencji, 

uwzględniając wszystkie przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, by 

zapewnić pełną skuteczność rozpatrywanej dyrektywy i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią 

celami (zob. ww. wyrok w sprawie Pfeiffer i in., pkt 115, 116, 118 i 119). 

112 Ponadto należy przypomnieć, że w przypadku gdy rezultat, który przewiduje dyrektywa, nie może zostać 

osiągnięty w drodze wykładni, w świetle wyroku z dnia 19 listopada 19991 r. w sprawach połączonych C-6/90 i C-9/90 

Francovich i in., Rec. str. I-5357, pkt 39, prawo wspólnotowe nakłada na państwa członkowskie obowiązek naprawienia 

szkody wyrządzonej jednostkom wskutek braku transpozycji tej dyrektywy, o ile spełnione zostaną trzy przesłanki. Po 

pierwsze celem takiej dyrektywy musi być nadanie jednostkom uprawnień. Następnie treść tych uprawnień musi wynikać 

z postanowień tej dyrektywy. Wreszcie musi występować związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy naruszeniem 

ciążącego na państwie członkowskim zobowiązania a poniesioną szkodą (zob. w tym zakresie wyrok z dnia 14 lipca 

1994 r. w sprawie C-91/92 Faccini Dori, Rec. str. I-3325, pkt 27). 

113 W celu bardziej precyzyjnego określenia daty, w której po stronie sądu krajowego powstaje obowiązek stosowania 

zasady zgodnej wykładni, należy podkreślić, że obowiązek ten, wynikający z art. 10 akapit drugi WE i art. 240 akapit 

trzeci WE, jak i z samej dyrektywy, został nałożony w szczególności w przypadku braku bezpośredniej skuteczności 

postanowień dyrektywy, czy to wobec okoliczności, że odpowiedni przepis dyrektywy nie jest wystarczająco jasny, 

precyzyjny i bezwarunkowy dla bezpośredniej skuteczności, czy też wobec okoliczności, że stronami sporu są wyłącznie 

jednostki. 

114 Należy dodać, że przed upływem terminu na dokonanie transpozycji dyrektywy państwom członkowskim nie 

można zarzucić, że nie ustanowiły jeszcze w swych porządkach prawnych środków wykonujących dyrektywę (zob. wyrok 

z dnia 18 grudnia 1997 r. w sprawie C-129/96 Inter-Environnement Wallonie, Rec. str. I-7411, pkt 43). 

115 Wynika z tego, że w razie spóźnionej transpozycji dyrektywy ciążący na sądach krajowych ogólny obowiązek 

dokonywania wykładni prawa krajowego w sposób zgodny z dyrektywą powstaje z chwilą upływu terminu na dokonanie 

transpozycji dyrektywy. 

116 Z powyższych rozważań w sposób oczywisty wynika, że w razie transpozycji dyrektywy dokonanej po terminie 

data wskazana przez sąd krajowy w jego pierwszym pytaniu lit. c), z którą krajowe środki służące transpozycji wchodzą 

w życie w państwie członkowskim, którego dotyczy postępowanie, nie stanowi odpowiedniego kryterium. Rozwiązanie 

takie podważyłoby bowiem pełną skuteczność prawa wspólnotowego oraz jednolitość stosowania tego prawa, 

w szczególności za pomocą dyrektyw. 

117 Ponadto co się tyczy daty wskazanej w pierwszym pytaniu prejudycjalnym lit. a) i dla celów kompletności 

rozstrzygnięcia w tym zakresie należy stwierdzić, że z orzecznictwa Trybunału wynika, że przewidziany w art. 10 akapit 

drugi WE, art. 249 akapit trzeci i w samej dyrektywie obowiązek podjęcia przez państwo członkowskie wszelkich środków 

koniecznych dla osiągnięcia rezultatu wskazanego w tej dyrektywie, wiąże wszystkie władze krajowe, włącznie z władzą 

sądowniczą w zakresie jej właściwości (zob. w szczególności ww. wyroki w sprawie Inter-Environnement Wallonie, 

pkt 40, i Pfeiffer i in., pkt 110 oraz cytowane tam orzecznictwo). 

118 Ponadto zgodnie z art. 254 ust. 1 WE dyrektywy są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej 

i w takim przypadku wchodzą w życie w dniu w nich określonym lub z braku takiego wskazania dwudziestego dnia po ich 

publikacji bądź są notyfikowane ich adresatom i stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją, zgodnie z ust. 3 tegoż 

artykułu. 

119 W świetle powyższego dyrektywa rodzi skutki prawne w odniesieniu do państwa członkowskiego będącego jej 

adresatem, a przeto wszelkich władz krajowych, w zależności od konkretnego przypadku, po jej opublikowaniu lub z datą 

notyfikacji. 

120 W niniejszej sprawie dyrektywa 1999/70 stanowi w art. 3, że wchodzi ona w życie w dniu jej opublikowania 

w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, tj. w dniu 10 lipca 1999 r. 

121 W świetle orzecznictwa Trybunału z art. 10 akapit drugi WE w związku z art. 249 akapit trzeci WE i samą 

dyrektywą wynika, że w okresie przewidzianym na dokonanie transpozycji dyrektywy będące jej adresatami państwa 

członkowskie są zobowiązane do powstrzymania się od przyjmowania przepisów, których charakter poważnie zagraża 

osiągnięciu rezultatu wskazanego przez tę dyrektywę (ww. wyrok w sprawie Inter-Environnement Wallonie, pkt 45, 

wyrok z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie C-14/02 ATRAL, Rec. str. I-4431, pkt 58, i ww. wyrok w sprawie Mangold, 

28

pkt 67). W tym kontekście nie ma znaczenia, czy sporny przepis prawa krajowego, przyjęty po wejściu w życie niniejszej 

dyrektywy, służy jej transponowaniu, czy też nie (ww. wyroki w sprawie ATRAL, pkt 59, i w sprawie Mangold, pkt 68). 

122 Jako że wszystkie władze państw członkowskich są zobowiązane do zapewnienia pełnej skuteczności postanowień 

prawa wspólnotowego (zob. ww. wyrok w sprawie Francovich i in., pkt 32, wyrok z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie 

C-453/00 Kühne & Heitz, Rec. str. I-837, pkt 20, oraz ww. wyrok w sprawie Pfeiffer i in., pkt 111), wskazany 

w poprzednim punkcie obowiązek powstrzymania się dotyczy również sądów krajowych. 

123 W świetle powyższego począwszy od daty wejścia w życie dyrektywy sądy państw członkowskich zobowiązane są 

tak dalece jak jest to możliwe do powstrzymania się od dokonywania wykładni prawa wewnętrznego w sposób, który 

poważnie zagrażałby − po upływie terminu dla jej transpozycji − osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu. 

124 W świetle powyższych rozważań na pierwsze pytanie należy odpowiedzieć, że w razie dokonania transpozycji 

dyrektywy do porządku prawnego danego państwa członkowskiego po terminie oraz przy braku bezpośredniej 

skuteczności odpowiednich przepisów tejże dyrektywy, sądy krajowe są zobowiązane, z chwilą upływu terminu 

transpozycji, do dokonywania wykładni prawa wewnętrznego tak dalece jak jest to możliwe, w świetle brzmienia 

dyrektywy i realizowanego przez nią celu, tak by osiągnięte zostały rezultaty wskazane dyrektywą, przychylając się do 

najbardziej zgodnej z tym celem wykładni przepisów krajowych oraz do przedstawienia rozstrzygnięcia zgodnego 

z postanowieniami tej dyrektywy. 


125 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy 

bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione 

w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, 

nie podlegają zwrotowi. 

Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje: 

[…] 

4) W razie dokonania transpozycji dyrektywy do porządku prawnego danego państwa członkowskiego 

po terminie oraz przy braku bezpośredniej skuteczności odpowiednich przepisów tejże dyrektywy, sądy 

krajowe są zobowiązane, z chwilą upływu terminu transpozycji, do dokonywania wykładni prawa 

wewnętrznego, tak dalece jak jest to możliwe, w świetle brzmienia dyrektywy i realizowanego przez nią 

celu, tak by osiągnięte zostały rezultaty wskazane dyrektywą, przychylając się do najbardziej zgodnej 

z tym celem wykładni przepisów krajowych oraz do przedstawienia rozstrzygnięcia zgodnego 

z postanowieniami tej dyrektywy. 


4. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa 

1) Sprawy połączone C-6/90 i C-9/90 Francovich i Bonifaci 


z dnia 19 listopada 1991 r. 

W sprawach połączonych C-6/90 i C-9/90 

mających za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu EWG, przez pretura di Vicenza 

(Włochy) (w sprawie C-6/90) i przez pretura di Bassano del Grappa (Włochy) (w sprawie C-9/90) wniosek o wydanie, 

w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między 

Andreą Francovichem 

a 

Republiką Włoską 

oraz między 

Danilą Bonifaci i in. 

a 

Republiką Włoską, 

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 189 akapit trzeci traktatu EWG oraz dyrektywy Rady 

80/987/EWG z dnia 20 października 1980 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich dotyczących 

ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. L 283, str. 23), 

TRYBUNAŁ, 

w składzie: O. Due, prezes, Sir Gordon Slynn, R. Joliet, F. A. Schockweiler, F. Grévisse i P. J. G. Kapteyn, prezesi izb, 

G. F. Mancini, J. C. Moitinho de Almeida, G. C. Rodríguez Iglesias, M. Díez de Velasco i M. Zuleeg, sędziowie, 

rzecznik generalny: J. Mischo 

sekretarz: D. Louterman, główny administrator, 

rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione: 

– w imieniu Andrei Francovicha i Danili Bonifaci i in. przez Claudia Mondina, Aldo Campesana i Alberta dal Ferrę, 

adwokatów w Vicenza, 

– w imieniu rządu włoskiego przez Oscara Fiumarę, avvocato dello Stato, działającego w charakterze pełnomocnika, 

– w imieniu rządu niderlandzkiego przez B. R. Bota, sekretarza generalnego w ministerstwie spraw zagranicznych, 

działającego w charakterze pełnomocnika, 

– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez J. E. Collinsa, z Treasury Solicitor's Department, działającego 

w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez Richarda Plendera, QC, 

29

– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez Giuliana Marenco i Karen Banks, członków jej służby prawnej, 

działających w charakterze pełnomocników, 

uwzględniając sprawozdanie na rozprawę, 

po wysłuchaniu uwag ustnych Andrei Francovicha i Danili Bonifaci, rządu włoskiego, rządu Zjednoczonego Królestwa, 

rządu niemieckiego, reprezentowanego przez Jochima Sedemunda, adwokata w Kolonii, działającego w charakterze 

pełnomocnika, oraz Komisji na rozprawie w dniu 27 lutego 1991 r., 

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 28 maja 1991 r., 


Wyrok 

1 Postanowieniami z dni 9 lipca i 30 grudnia 1989 r., które wpłynęły do Trybunału odpowiednio w dniach 8 

i 15 stycznia 1990 r., pretura di Vicenza (w sprawie C-6/90) i pretura di Bassano del Grappa (w sprawie C-9/90) 

postawiły w trybie art. 177 traktatu EWG pytania prejudycjalne w przedmiocie wykładni art. 189 akapit trzeci traktatu 

EWG oraz dyrektywy Rady 80/987/EWG z dnia 20 października 1980 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw 

członkowskich dotyczących ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. L 283, str. 23). 

2 Pytania te zostały podniesione w ramach sporu między Andreą Francovichem i Danilą Bonifaci i in. (zwanymi dalej 

„skarżącymi”) a Republiką Włoską. 

3 Dyrektywa 80/987 ma na celu zapewnienie pracownikom wspólnotowego minimum ochrony w przypadku 

niewypłacalności pracodawcy, bez uszczerbku dla bardziej korzystnych przepisów obowiązujących w państwach 

członkowskich. Przewiduje w związku z tym, w szczególności, zaspokojenie niespłaconych przez pracodawcę roszczeń 

z tytułu wynagrodzenia. 

4 Zgodnie z art. 11 państwa członkowskie zobowiązane były wprowadzić w życie przepisy ustawodawcze, 

wykonawcze i administracyjne niezbędne w celu zastosowania się do dyrektywy w terminie, który upłynął w dniu 

23 października 1983 r. Ponieważ Republika Włoska nie dopełniła tego obowiązku, Trybunał, wyrokiem z dnia 2 lutego 

1989 r. w sprawie 22/87 Komisja przeciwko Włochom, Rec. str. 143, stwierdził, iż uchybiła ona zobowiązaniom państwa 

członkowskiego. 

5 A. Francovich, będący stroną w postępowaniu przed sądem krajowym w sprawie C-6/90, pracował 

w przedsiębiorstwie „CDN Elettronica SnC” w Vicenza, otrzymując jedynie sporadyczne zaliczki na poczet wynagrodzenia. 

Wniósł więc powództwo do pretura di Vicenza, który nakazał pozwanemu przedsiębiorstwu zapłatę kwoty ok. 6 mln LIT. 

W trakcie egzekucji komornik przy sądzie w Vicenza zmuszony był wydać postanowienie o bezskuteczności egzekucji. 

A. Francovich powołał się więc na gwarancję, jaka na mocy dyrektywy 80/987 przysługiwała mu ze strony państwa 

włoskiego lub, pomocniczo, na prawo do odszkodowania. 

6 W sprawie C-9/90 Danila Bonifaci i trzydzieści trzy inne pracownice wniosły powództwa do pretura di Bassano del 

Grappa, twierdząc, że były zatrudnione na umowy o pracę w przedsiębiorstwie „Gaia Confezioni Srl”, którego upadłość 

ogłoszono w dniu 5 kwietnia 1985 r. W chwili ustania stosunku pracy powódki miały roszczenia w wysokości ponad 253 

mln LIT, wpisane w pasywach upadłego przedsiębiorstwa. Po ponad pięciu latach od upadłości nie wypłacono im żadnej 

kwoty, a syndyk masy upadłości poinformował je, że nie mogą liczyć na jakikolwiek, nawet częściowy, zwrot. W związku 

z tym powódki pozwały do sądu Republikę Włoską, żądając nakazania zaspokojenia przez nią, w związku z jej 

zobowiązaniem do stosowania dyrektywy 80/987 od dnia 23 października 1983 r., ich roszczeń z tytułu zaległych 

wynagrodzeń za co najmniej ostatnie trzy miesiące albo zapłaty odszkodowania. 

7 W tych okolicznościach sądy krajowe zwróciły się do Trybunału z następującymi, identycznymi w obu sprawach, 

pytaniami prejudycjalnymi: 

„1) Czy na podstawie obowiązującego prawa wspólnotowego osoba fizyczna poszkodowana wskutek niewykonania 

przez państwo dyrektywy 80/987, które zostało stwierdzone wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości może dochodzić 

zastosowania się przez państwo do przepisów tej dyrektywy, które są precyzyjne i bezwarunkowe, powołując się wobec 

państwa członkowskiego, które dopuściło się uchybienia, bezpośrednio na uregulowania wspólnotowe w celu 

wyegzekwowania gwarancji, jakie państwo to powinno zapewnić, a w każdym razie dochodzenia naprawienia poniesionej 

szkody, jeśli chodzi o przepisy nie mające tego charakteru? 

2) Czy przepisy art. 3 i 4 dyrektywy Rady 80/987 łącznie należy interpretować w ten sposób, że jeżeli państwo nie 

skorzystało z możliwości wprowadzenia ograniczeń przewidzianych w art. 4, zobowiązane jest do wypłaty należności 

pracowników w zakresie ustalonym w art. 3? 

3) W razie odpowiedzi przeczącej na drugie pytanie wnosi się do Trybunału o ustalenie, jaką minimalną gwarancję 

państwo zapewnić musi na podstawie dyrektywy 80/987 uprawnionemu pracownikowi, by należną mu część 

wynagrodzenia można było uznać za wykonanie samej dyrektywy”. 

8 Okoliczności faktyczne spraw przed sądem krajowym, tok postępowania oraz uwagi na piśmie przedstawione 

Trybunałowi zostały dokładnie omówione w sprawozdaniu na rozprawę. Powyższe elementy sprawy zostały przytoczone 

poniżej jedynie w zakresie niezbędnym do przedstawienia rozumowania Trybunału. 

9 W pierwszym pytaniu sąd krajowy porusza dwie kwestie, które należy rozpatrzyć oddzielnie. Dotyczy ono, po 

pierwsze, bezpośredniej skuteczności przepisów dyrektywy określających prawa pracowników, a po drugie, zasady 

i zakresu odpowiedzialności państwa za szkody spowodowane naruszeniem zobowiązań ciążących na nim na mocy prawa 


W przedmiocie bezpośredniej skuteczności przepisów dyrektywy określających prawa pracowników 

10 Pierwsza część pierwszego pytania sądu krajowego dotyczy kwestii, czy przepisy dyrektywy określające prawa 

pracowników należy interpretować w ten sposób, że zainteresowani mogą powoływać się na te przepisy wobec państwa 

członkowskiego przed sądami krajowymi w przypadku niedokonania w terminie transpozycji dyrektywy. 

30

11 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem państwo członkowskie, które nie wydało w terminie przepisów 

wykonawczych nakazanych w dyrektywie, nie może powoływać się wobec jednostek na niewykonanie przez siebie 

zobowiązań nałożonych w tej dyrektywie. Stąd w każdym przypadku, gdy przepisy dyrektywy są, z punktu widzenia ich 

treści, bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, w braku przepisów wykonawczych wydanych w terminie można się na 

nie powoływać przeciwko wszelkim przepisom krajowym niezgodnym z dyrektywą, a także jeżeli określają one prawa, na 

które jednostki mogą powoływać się wobec państwa (wyrok z dnia 19 stycznia 1982 r. w sprawie 8/81 Becker Rec. 

str. 53, pkt 24 i 25). 

12 Należy zatem zbadać, czy przepisy dyrektywy 80/987 określające prawa pracowników są bezwarunkowe 

i wystarczająco precyzyjne. Analiza ta dotyczyć musi trzech problemów, a mianowicie określenia kręgu osób 

uprawnionych z tytułu ustanowionych tam gwarancji, zakresu tych gwarancji, a wreszcie ustalenia podmiotu 

zobowiązanego z ich tytułu. W tej materii pojawia się przede wszystkim kwestia, czy państwo można uznać za 

zobowiązane z tytułu gwarancji na tej podstawie, że nie wydało w terminie niezbędnych przepisów wykonawczych. 

13 Jeśli chodzi, po pierwsze, o określenie kręgu osób uprawnionych z tytułu gwarancji, należy stwierdzić, że zgodnie 

z art. 1 ust. 1 dyrektywa znajduje zastosowanie do wynikających z umowy o pracę lub stosunku pracy roszczeń 

pracowników wobec pracodawców będących w stanie niewypłacalności w rozumieniu art. 2 ust. 1, który określa 

przypadki, w jakich pracodawcę uznaje się za będącego w stanie niewypłacalności. Artykuł 2 ust. 2 odsyła do prawa 

krajowego w celu zdefiniowania pojęć „pracownika” i „pracodawcy”. Artykuł 1 ust. 2 stanowi wreszcie, że państwa 

członkowskie mogą, wyjątkowo i pod pewnymi warunkami, wykluczyć z zakresu zastosowania dyrektywy niektóre 

kategorie pracowników wymienione w załączniku do dyrektywy. 

14 Przepisy te są wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, by pozwolić sądowi krajowemu na ustalenie, czy osobę 

należy uznać za uprawnioną z dyrektywy. Sąd musi bowiem jedynie zbadać, czy zainteresowany jest pracownikiem 

w rozumieniu prawa krajowego i czy nie jest wykluczony, zgodnie z art. 1 ust. 2 i załącznikiem I, z zakresu zastosowania 

dyrektywy (zob., w odniesieniu do wymaganych warunków wykluczenia, ww. wyrok z dnia 2 lutego 1989 r. w sprawie 

22/87, pkt 18–23 i wyrok z dnia 8 listopada 1990 r. w sprawie C-35/88 Komisja przeciwko Grecji, Rec. str. I-3917, 

I-5409, I-3931, pkt 11–26), a dalej, czy zachodzi jeden z przypadków niewypłacalności określonych w art. 2 dyrektywy. 

15 Jeśli chodzi następnie o zakres gwarancji, art. 3 dyrektywy stanowi, że zapewnić należy zaspokojenie zaległych 

roszczeń wynikających z umowy o pracę lub stosunku pracy i dotyczących wynagrodzenia za okres przypadający przed 

dniem określonym przez państwo członkowskie, które może wybrać spośród trzech możliwości: a) dzień zaistnienia stanu 

niewypłacalności pracodawcy, b) dzień wypowiedzenia zainteresowanemu pracownikowi stosunku pracy z powodu 

niewypłacalności pracodawcy, c) dzień zaistnienia stanu niewypłacalności pracodawcy lub rozwiązania umowy o pracę 

albo ustania stosunku pracy zainteresowanego pracownika z powodu niewypłacalności pracodawcy. 

16 W zależności od dokonanego wyboru państwo członkowskie może, na podstawie art. 4 ust. 1 i 2, ograniczyć 

obowiązek zapłaty, zależnie od przypadku, do okresu trzech miesięcy lub ośmiu tygodni, liczonego na zasadach 

określonych w tym artykule. Ustęp 3 tego artykułu stanowi wreszcie, że państwa członkowskie mogą ustanowić pułap 

gwarancji zapłaty, by zapobiec wypłacaniu kwot wykraczających poza socjalny cel dyrektywy. Korzystając z tej 

możliwości, państwa członkowskie winny podać do wiadomości Komisji metodę ustalania pułapu. Ponadto art. 10 dodaje, 

że dyrektywa nie narusza uprawnienia państw członkowskich do podejmowania działań niezbędnych w celu zapobiegania 

nadużyciom, a w szczególności do odmowy lub ograniczenia obowiązku zapłaty w pewnych okolicznościach. 

17 Artykuł 3 dyrektywy pozostawia państwom członkowskim wybór daty, od której zagwarantować należy 

zaspokojenie roszczeń. Tym niemniej, jak wynika, choć nie wprost, z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału (wyrok 

z dnia 4 grudnia 1986 r. w sprawie 71/85 FNV, Rec. str. 3855; wyrok z dnia 23 marca 1987 r. w sprawie 286/85 

McDermott i Cotter, Rec. 1453, pkt 15), uprawnienie państwa członkowskiego do dokonania wyboru spośród licznych 

sposobów osiągnięcia celu zakładanego przez dyrektywę nie wyklucza możliwości dochodzenia przez jednostki przed 

sądami krajowymi praw, których treść można ustalić z wystarczającą dokładnością na podstawie samych przepisów 

dyrektywy. 

18 W niniejszym przypadku celem, jaki stawia omawiana dyrektywa, jest gwarancja zaspokojenia zaległych roszczeń 

pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy. Okoliczność, że art. 3 i art. 4 ust. 1 i 2 pozostawiają państwom 

członkowskim pewien zakres uznania, jeśli chodzi o metodę określenia tej gwarancji i ograniczenia jej wysokości, nie 

podważa precyzyjnego i bezwarunkowego charakteru założonego celu. 

19 Jak bowiem stwierdziła Komisja i skarżący, gwarancję minimalną przewidzianą w dyrektywie określić można, 

przyjmując datę, której wybór pociąga najmniejsze obciążenia dla instytucji udzielającej gwarancji. Jest nią dzień 

zaistnienia stanu niewypłacalności pracodawcy, gdyż dwie pozostałe daty, tj. dzień wypowiedzenia pracownikowi 

stosunku pracy i dzień rozwiązania umowy o pracę lub ustania stosunku pracy, są, zgodnie z zasadami określonymi 

w art. 3, siłą rzeczy późniejsze od dnia zaistnienia stanu niewypłacalności, zakreślają więc dłuższy okres, za który należy 

zaspokoić roszczenia. 

20 W odniesieniu do przewidzianej w art. 4 ust. 2 możliwości ograniczenia gwarancji stwierdzić należy, że nie 

wyklucza ona określenia gwarancji minimalnej. Z treści tego artykułu wynika bowiem, że państwa członkowskie są 

uprawnione do ograniczenia gwarancji przyznanych pracownikom do pewnych okresów poprzedzających datę, o której 

mowa w art. 3. Okresy te zostały określone jako pochodne każdej z trzech dat przewidzianych w art. 3, w związku 

z czym w każdym przypadku możliwe jest ustalenie, jak dalece państwo członkowskie mogłoby ograniczyć gwarancję 

ustanowioną w dyrektywie w zależności od daty, jaką by wybrało, gdyby dokonało transpozycji tej dyrektywy. 

21 W odniesieniu do art. 4 ust. 3, zgodnie z którym państwa członkowskie mogą określić pułap gwarancji zapłaty 

w celu zapobiegania wypłacaniu kwot wykraczających poza socjalny cel dyrektywy, i art. 10, zgodnie z którym dyrektywa 

nie narusza uprawnienia państw członkowskich do podejmowania działań niezbędnych w celu zapobiegania nadużyciom, 

należy stwierdzić, że państwo członkowskie, które uchybiło zobowiązaniu do transponowania dyrektywy, nie może 

naruszać wynikających z niej praw jednostek, opierając się na uprawnieniu do ograniczenia gwarancji, z jakiego mogłoby 

skorzystać, gdyby wydało przepisy niezbędne do wdrożenia dyrektywy (zob., w odniesieniu do podobnego uprawnienia 

31

w zakresie zapobiegania nadużyciom w dziedzinie podatkowej, wyrok z dnia 19 stycznia 1982 r. w sprawie 8/81 Becker, 

Rec. str. 53, pkt 34). 

22 Należy zatem stwierdzić, że omawiane przepisy są bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, jeśli chodzi o zakres 

gwarancji. 

23 Jeśli chodzi wreszcie o ustalenie zobowiązanego z tytułu gwarancji, art. 5 dyrektywy stanowi, że: 

„Państwa członkowskie ustalają szczegółowe zasady organizacji, finansowania i funkcjonowania instytucji 

gwarancyjnych, szczególnie przestrzegając następujących zasad: 

a) aktywa instytucji są niezależne od kapitału obrotowego pracodawców i [powinny być uregulowane w taki sposób, 

aby nie podlegały zajęciu] w trakcie postępowania upadłościowego; 

b) pracodawcy biorą udział w finansowaniu, chyba że [jest ono] w całości zabezpieczone przez władze publiczne; 

c) odpowiedzialność [finansowa] instytucji jest niezależna od wykonywania obowiązku finansowania”. 

24 Przedstawiony został pogląd, że ponieważ dyrektywa przewiduje możliwość całkowitego finansowania instytucji 

udzielających gwarancji przez władze publiczne, niedopuszczalne jest, by państwo członkowskie mogło zniweczyć 

skuteczność dyrektywy, twierdząc, że mogło przenieść część lub całość swoich obciążeń finansowych na inne podmioty. 

25 Argument ten nie zasługuje na przyjęcie. Z przepisów dyrektywy wynika, że państwo członkowskie zobowiązane 

jest odpowiednio zorganizować cały system gwarancji. Zgodnie z art. 5 państwu członkowskiemu przysługuje szeroki 

zakres uznania w kwestii organizacji, funkcjonowania i finansowania instytucji udzielających gwarancji. Podkreślić należy, 

że z podnoszonego przez Komisję faktu, iż dyrektywa przewiduje jako jedną z możliwości całkowite finansowanie tego 

systemu przez władze publiczne, nie wynika, by można było uznać państwo za zobowiązane z tytułu zaległych roszczeń. 

Zobowiązanie do zapłaty ciąży na instytucji udzielającej gwarancji i tylko w ramach kompetencji do organizacji systemu 

gwarancji państwo może przewidzieć całkowite finansowanie instytucji udzielających gwarancji przez władze publiczne. 

W takim przypadku państwo wykonuje zobowiązanie, które na nim co do zasady nie ciąży. 

26 Jak z tego wynika, o ile omawiane przepisy dyrektywy są wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, jeśli chodzi 

o określenie kręgu podmiotów uprawnionych z tytułu gwarancji oraz jej zakresu, o tyle elementy te nie wystarczą, by 

osoby fizyczne mogły powoływać się na te przepisy przed sądami krajowymi. Z jednej strony bowiem przepisy te nie 

określają podmiotu zobowiązanego z tytułu gwarancji, a z drugiej strony państwa nie można uznać za zobowiązane 

z tego tylko powodu, że nie wydało w terminie przepisów niezbędnych w celu transpozycji dyrektywy. 

27 Na pierwszą część pierwszego pytania trzeba zatem udzielić odpowiedzi, iż przepisy dyrektywy 80/987 określające 

prawa pracowników należy interpretować w ten sposób, że zainteresowani nie mogą powoływać się na te prawa wobec 

państwa przed sądami krajowymi w razie niedokonania w terminie transpozycji dyrektywy. 

W przedmiocie odpowiedzialności państwa za szkody wynikające z naruszenia zobowiązań, jakie ciążą na 

nim na mocy prawa wspólnotowego 

28 Druga część pierwszego pytania sądu krajowego dotyczy kwestii, czy państwo członkowskie zobowiązane jest 

naprawić szkody, jakie osoby fizyczne poniosły z powodu niedokonania transpozycji dyrektywy 80/987. 

29 Sąd krajowy porusza więc problem istnienia i zakresu odpowiedzialności państwa za szkody wynikające 

z naruszenia zobowiązań ciążących na nim na mocy prawa wspólnotowego. 

30 Problem ten należy rozważyć w świetle generalnego systemu traktatu i jego podstawowych zasad. 

a) Co do zasady odpowiedzialności państwa 

31 Należy przede wszystkim przypomnieć, że traktat EWG ustanowił własny porządek prawny, włączony do systemu 

prawnego państw członkowskich i wiążący dla ich sądów, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, lecz 

także pochodzące z nich jednostki i który nie tylko nakłada na jednostki zobowiązania, lecz może również być źródłem 

uprawnień stanowiących element statusu prawnego tych jednostek; nie muszą to być uprawnienia nadane wprost 

w traktacie, lecz powstają one również jako skutek zobowiązań, które traktat nakłada w sposób ściśle określony zarówno 

na jednostki, jak i na państwa członkowskie oraz instytucje wspólnotowe (zob. wyrok z dnia 5 lutego 1963 r. w sprawie 

26/62 Van Gend en Loos, Rec. str. 3, i wyrok z dnia 15 lipca 1964 r. w sprawie 6/64 Costa, Rec. str. 1141). 

32 Trzeba również przypomnieć, że jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, do sądów krajowych, które w ramach 

swoich kompetencji mają za zadanie stosować przepisy prawa wspólnotowego, należy zapewnienie skuteczności tych 

norm i ochrona wynikających z nich uprawnień jednostek (zob. w szczególności wyrok z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie 

106/77 Simmenthal, Rec. str. 629, pkt 16, i wyrok z dnia 19 czerwca 1990 r. w sprawie C-213/98 Factortame, Rec. 

str. I-2433, pkt 19). 

33 Należy stwierdzić, że brak możliwości uzyskania przez jednostki odszkodowania w przypadku spowodowania 

uszczerbku dla ich uprawnień poprzez naruszenie prawa wspólnotowego, które może być przypisane państwu 

członkowskiemu prowadziłoby do podważenia pełnej skuteczności norm wspólnotowych oraz osłabienia ochrony praw, 

których są one źródłem. 

34 Możliwość dochodzenia naprawienia przez państwo członkowskie szkody jest szczególnie niezbędna w sytuacji, gdy 

jak w niniejszej sprawie, skuteczność norm wspólnotowych jest uzależniona od działania tego państwa, w związku 

z czym jednostki nie mogą, w braku tego działania, powoływać się przed sądami krajowymi na uprawnienia, jakie 

przyznaje im prawo wspólnotowe. 

35 Jak stąd wynika, zasada odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone jednostkom poprzez naruszenie prawa 

wspólnotowego, które może być mu przypisane, jest nieodłączną częścią systemu traktatu. 

36 Obowiązek naprawienia przez państwo członkowskie szkody znajduje również podstawę w art. 5 traktatu, zgodnie 

z którym państwa członkowskie zobowiązane są podjąć wszelkie działania o charakterze ogólnym lub jednostkowym, 

niezbędne w celu wykonania zobowiązań, jakie ciążą na nich na mocy prawa wspólnotowego. Wśród zobowiązań tych 

znajduje się zaś obowiązek usunięcia niezgodnych z prawem skutków naruszenia prawa wspólnotowego (zob., 

32

w odniesieniu do analogicznego postanowienia art. 86 traktatu EWWiS, wyrok z dnia 16 grudnia 1960 r. w sprawie 6/60 

Humblet, Rec. str. 1125). 

37 Z całości powyższych rozważań wynika, ze prawo wspólnotowe ustanawia zasadę, zgodnie z którą państwa 

członkowskie zobowiązane są naprawić szkody wyrządzone jednostkom poprzez naruszenie prawa wspólnotowego, które 

może być mu przypisane. 

b) Co do przesłanek odpowiedzialności państwa 

38 Prawo wspólnotowe nakłada więc na państwo odpowiedzialność, lecz przesłanki, na jakich daje ona prawo do 

odszkodowania, uzależnione są od charakteru, będącego źródłem wyrządzonej szkody, naruszenia prawa 


39 Gdy, jak w niniejszej sprawie, państwo członkowskie narusza ciążący na nim na mocy art. 189 akapit trzeci 

traktatu obowiązek podjęcia wszelkich działań niezbędnych w celu osiągnięcia celu założonego w dyrektywie, pełna 

skuteczność tej normy prawa wspólnotowego wymaga istnienia prawa do uzyskania naprawienia szkody, o ile zostaną 

spełnione trzy przesłanki. 

40 Pierwsza z nich polega na tym, by rezultat zamierzony w dyrektywie obejmował przyznanie jednostkom 

określonych uprawnień. Drugą przesłanką jest możliwość określenia treści tych uprawnień na podstawie przepisów 

dyrektywy. Trzecia przesłanka to istnienie związku przyczynowego między naruszeniem zobowiązania ciążącego na 

państwie, a poniesioną przez poszkodowanych szkodą. 

41 Spełnienie tych przesłanek wystarczy do powstania po stronie jednostek prawa do uzyskania naprawienia szkody, 

bezpośrednio na podstawie prawa wspólnotowego. 

42 Z tym zastrzeżeniem naprawienie przez państwo skutków spowodowanej szkody odbywać się winno w ramach 

krajowego prawa zobowiązań. W braku bowiem przepisów wspólnotowych wyznaczenie właściwego sądu i takie 

ukształtowania przepisów postępowania sądowego, które zapewni pełną ochronę uprawnień, jakie podmioty wywodzą z 

prawa wspólnotowego, należy do wewnętrznego porządku prawnego każdego z państw członkowskich (zob. wyroki 

z dnia 22 stycznia 1976 r. w sprawie 60/75 Russo, Rec. str. 45, z dnia 16 lutego 1976 r. w sprawie 33/76 Rewe, Rec. 

str. 1989, i wyrok z dnia 7 lipca 1981 r. w sprawie 158/80 Rewe, Rec. str. 1805). 

43 Należy ponadto zauważyć, że przesłanki materialne i formalne w zakresie naprawienia szkody, określone 

w ustawodawstwie poszczególnych krajów, nie mogą być mniej korzystne, niż w przypadku podobnych roszczeń 

o charakterze wewnętrznym i nie mogą być ustalone w sposób powodujący, że uzyskanie odszkodowania będzie 

praktycznie niemożliwe lub nadmiernie utrudnione (zob., w odniesieniu do analogicznej dziedziny zwrotu podatków 

pobranych z naruszeniem prawa wspólnotowego, w szczególności wyrok z dnia 9 listopada 1983 r. w sprawie 199/82 

San Giorgio, Rec. str. 3595). 

44 W niniejszej sprawie naruszenie przez państwo członkowskie prawa wspólnotowego, poprzez niedokonanie 

w terminie transpozycji dyrektywy 80/987, zostało stwierdzone wyrokiem Trybunału. Zamierzony rezultat dyrektywy 

obejmuje przyznanie pracownikom gwarancji zaspokojenia ich zaległych roszczeń dotyczących wynagrodzenia. Jak 

wynika z analizy pierwszego pytania, treść tego uprawnienia można określić na podstawie przepisów dyrektywy. 

45 Stąd do sądu krajowego należy realizacja, w ramach krajowego prawa zobowiązań, uprawnienia pracowników do 

uzyskania naprawienia szkody, która została im wyrządzona poprzez brak transpozycji dyrektywy. 

46 Sądowi krajowemu należy zatem udzielić odpowiedzi, że państwo członkowskie zobowiązane jest naprawić szkody, 

jakie jednostki poniosły w związku z brakiem transpozycji dyrektywy 80/987. 

W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego 

47 Biorąc pod uwagę odpowiedź na pierwsze pytanie prejudycjalne, nie ma potrzeby udzielać odpowiedzi na pytania 

drugie i trzecie . 


48 Koszty poniesione przez rząd włoski, Zjednoczonego Królestwa, niderlandzki i niemiecki oraz Komisję Wspólnot 

Europejskich, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem 

krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny w stosunku do postępowania zawisłego przed tym sądem, 

zatem do niego należy rozstrzygnięcie o kosztach. 


TRYBUNAŁ, 

rozstrzygając w przedmiocie pytań postawionych mu przez pretura di Vicenza (w sprawie C-6/90) i pretura di Bassano 

del Grappa (w sprawie C-9/90) postanowieniami, odpowiednio, z dni 9 lipca i 30 grudnia 1989 r., orzeka, co następuje: 

1) Przepisy dyrektywy Rady 80/987/EWG z dnia 20 października 1980 r. w sprawie zbliżania 

ustawodawstw państw członkowskich dotyczących ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności 

pracodawcy określające prawa pracowników należy interpretować w ten sposób, że zainteresowani nie 

mogą powoływać się na te prawa wobec państwa przed sądami krajowymi w razie niedokonania 

w terminie transpozycji dyrektywy. 

2) Państwo członkowskie zobowiązane jest naprawić szkody, jakie jednostki poniosły w związku 

z brakiem transpozycji dyrektywy 80/987/EWG. 


33

5. Skutek prawa UE wobec organów i aktów administracji krajowej 

1) Sprawa 103/98 Fratelli Constanzo 

34

(źródło: W. Czapliński, R. Ostrihansky, P. Saganek, A. Wyrozumska, Prawo Wspólnot Europejskich. Orzecznictwo – 

Wydanie nowe z Suplementem, Warszawa 2005) 

2) Sprawa C-129/96 Inter-Environnement Wallonie ASBL v Région wallonne 


z dnia 18 grudnia 1997 r.(*) 

W sprawie C-129/96 

mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu WE, przez belgijską Conseil d’État 

wniosek o wydanie, w ramach zawisłych przed tym sądem sporów między: 

Inter-Environnement Wallonie ASBL 

a 

Région wallonne, 

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 5 i 189 traktatu EWG oraz art. 1 lit. a) dyrektywy Rady 

75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów (Dz.U. L 194, str. 39), zmienionej dyrektywą Rady 91/156/EWG 

z dnia 18 marca 1991 r. (Dz.U. L 78, str. 32), 

TRYBUNAŁ, 

[…] 


Wyrok 

1 Postanowieniem z dnia 29 marca 1996 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 23 kwietnia 1996 r., belgijska 

Conseil d’État skierowała do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu WE, dwa pytania prejudycjalne w przedmiocie 

wykładni art. 5 i 189 traktatu EWG oraz art. 1 lit. a) dyrektywy Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie 

odpadów (Dz.U. L 194, str. 39), zmienionej dyrektywą Rady 91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 r. (Dz.U. L 78, str. 32). 

2 Pytania te zostały przedstawione w ramach postępowania w przedmiocie skargi o stwierdzenie nieważności 

rozporządzenia władz regionalnych Walonii z dnia 9 kwietnia 1992 r. w sprawie odpadów toksycznych lub 

35

niebezpiecznych (zwanego dalej „rozporządzeniem”) wniesionej przez stowarzyszenie Inter-Environnement Wallonie 

(zwane dalej „Inter-Environnement Wallonie”). 

Uregulowania wspólnotowe 

3 Dyrektywa 75/442 ma na celu harmonizację przepisów krajowych w zakresie usuwania odpadów. Została ona 

zmieniona dyrektywą 91/156. 

4 Dyrektywa 75/442 w brzmieniu nadanym dyrektywą 91/156 definiuje pojęcie odpadu w art. 1 lit. a) w następujący 

sposób: 

„Do celów niniejszej dyrektywy: 

a) »odpady« oznaczają wszelkie substancje lub przedmioty należące do kategorii określonych w załączniku I, które 

ich posiadacz usuwa, zamierza usunąć lub do których usunięcia został zobowiązany. 

Komisja, stanowiąc zgodnie z procedurą ustanowioną w art. 18, nie później niż do dnia 1 kwietnia 1993 r. sporządzi 

wykaz odpadów należących do kategorii wymienionych w załączniku I. Wykaz ten będzie okresowo poddawany 

przeglądowi oraz, w razie konieczności, zmieniany zgodnie z tą samą procedurą”. 

5 Wykaz, o którym mowa w tym ostatnim przepisie, został określony decyzją Komisji 94/3/WE z dnia 20 grudnia 

1993 r. ustanawiającą wykaz odpadów zgodnie z art. 1 lit. a) dyrektywy 75/442 (Dz.U. 1994, L 5, str. 15). W punkcie 

trzecim motywów do tego wykazu stwierdza się, po pierwsze, że wykaz nie jest wyczerpujący oraz, po drugie, iż 

okoliczność, że dany materiał widnieje w tym wykazie, ma znaczenie tylko wtedy, gdy odpowiada on definicji odpadów. 

6 Artykuł 9 ust. 1 i art. 10 zmienionej dyrektywy 75/442 przewidują, że każdy zakład lub przedsiębiorstwo 

wykonujące czynności wymienione w załączniku IIA lub załączniku IIB musi uzyskać zezwolenie właściwego organu. 

Załącznik IIA dotyczy operacji usuwania, podczas gdy załącznik IIB wylicza operacje mogące prowadzić do odzysku. 

7 Artykuł 11 zmienionej dyrektywy 75/442 przewiduje wyjątek od wymogu uzyskania zezwolenia: 

„1. Bez uszczerbku dla przepisów dyrektywy Rady 78/319/EWG z dnia 20 marca 1978 r. w sprawie odpadów 

toksycznych i niebezpiecznych [Dz.U. L 84, str. 43], ostatnio zmienionej aktem przystąpienia Hiszpanii i Portugalii, 

następujące podmioty mogą być zwolnione z wymogu uzyskania zezwolenia nałożonego przepisami art. 9 lub 10: 

a) przedsiębiorstwa lub zakłady unieszkodliwiające swoje odpady we własnym zakresie w miejscu ich produkcji; 

oraz 

b) przedsiębiorstwa lub zakłady wykonujące czynności odzyskiwania odpadów. 

Niniejsze zwolnienie stosuje się wyłącznie: 

– jeśli właściwe władze przyjęły ogólne zasady dotyczące każdego rodzaju działalności ustanawiające rodzaje i ilości 

odpadów oraz warunki, na podstawie których dana działalność może być zwolniona z wymogu uzyskania zezwolenia, 

oraz 

– jeśli rodzaje i ilości odpadów oraz metody unieszkodliwiania lub odzyskiwania są takie, że pozwalają na spełnienie 

warunków nałożonych przepisami art. 4. 

2. Zakłady lub przedsiębiorstwa, o których mowa w ust. 1, są poddane rejestracji przez właściwy organ. 

[…]”. 

8 Artykuł 4 zmienionej dyrektywy 75/442 stanowi: 

„Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu zapewnienia, że odpady są odzyskiwane lub unieszkodliwiane 

bez zagrażania zdrowiu ludzkiemu oraz bez stosowania procesów lub metod, które mogłyby szkodzić środowisku 

naturalnemu, w szczególności: 

– bez zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin i zwierząt, 

– bez powodowania uciążliwości przez hałas lub zapachy, 

– bez negatywnych skutków dla terenów wiejskich oraz […] miejsc o szczególnym znaczeniu. 

[…]”. 

9 Zgodnie z art. 2 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 91/156 państwa członkowskie zobowiązane są przyjąć przepisy 

ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania dyrektywy nie później niż do dnia 1 kwietnia 1993 r. 

i niezwłocznie powiadomić o tym Komisję. Akapit drugi tego ustępu stanowi, że „[ś]rodki przyjęte przez państwa 

członkowskie będą zawierać odniesienie do niniejszej dyrektywy albo takie odniesienie będzie towarzyszyć ich urzędowej 

publikacji. Metody takiego odniesienia określane są przez państwa członkowskie”. 

10 Artykuł 1 ust. 3 dyrektywy Rady 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych 

(Dz.U. L 377, str. 20) odsyła w kwestii definicji odpadu do dyrektywy 75/442 i definiuje odpad niebezpieczny w art. 1 

ust. 4. 

11 Artykuł 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 91/689 stanowi: 

„1. Odstępstwo określone w art. 11 ust. 1 lit. a) dyrektywy 75/442/EWG, dotyczące wymogu uzyskania zezwolenia 

dla zakładów lub przedsiębiorstw, które unieszkodliwiają odpady we własnym zakresie, nie ma zastosowania do odpadów 

niebezpiecznych objętych niniejszą dyrektywą. 

2. Zgodnie z art. 11 ust. 1 lit. b) dyrektywy 75/442/EWG państwo członkowskie może odstąpić od art. 10 tej 

dyrektywy w odniesieniu do zakładów lub przedsiębiorstw, które odzyskują odpady objęte niniejszą dyrektywą, jeżeli: 

– państwo członkowskie przyjmuje ogólne zasady wyszczególniania rodzaju i ilości odpadów i ustanawiające 

szczególne warunki (dopuszczalne wartości dla zawartości substancji niebezpiecznych w odpadach, dopuszczalne 

wartości emisji, rodzaj działalności), a także inne konieczne wymogi prowadzenia różnych form odzysku, oraz 

– rodzaje i ilości odpadów oraz metody odzysku spełniają warunki ustanowione w art. 4 dyrektywy 75/442/EWG”. 

12 Artykuł 11 dyrektywy 91/689 uchylił dyrektywę Rady 78/319/EWG z dnia 20 marca 1978 r. w sprawie odpadów 

toksycznych i niebezpiecznych (Dz.U. L 84, str. 43) ze skutkiem od dnia 12 grudnia 1993 r. Jednakże art. 1 dyrektywy 

Rady 94/31/WE z dnia 27 czerwca 1994 r. zmieniającej dyrektywę 91/689 (Dz.U. L 168, str. 28) przesunął datę uchylenia 

dyrektywy 78/319 na dzień 27 czerwca 1995 r. 

36

Przepisy krajowe 

13 Dekret walońskiej rady regionalnej z dnia 5 lipca 1985 r. w sprawie odpadów, zmieniony dekretem z dnia 25 lipca 

1991 r. (zwany dalej „dekretem”), definiuje w art. 3 pkt 1 odpad w sposób następujący: 

„1. Odpad oznacza każdą substancję lub przedmiot należące do kategorii określonych w załączniku I, których 

posiadacz pozbywa się albo ma zamiar lub jest zobowiązany się pozbyć”. 

14 Artykuł 5 ust. 1 rozporządzenia przewiduje, że: 

„Zezwolenia wymaga lokalizacja i eksploatacja specjalnej instalacji zbierania, wstępnej obróbki, usuwania lub odzysku 

odpadów toksycznych lub niebezpiecznych, która nie jest włączona do przemysłowego procesu produkcyjnego […]”. 

15 Preambuła rozporządzenia zawiera w szczególności odwołanie do dekretu, do zmienionej dyrektywy 75/442 oraz 

do dyrektyw 78/319 oraz 91/689. Artykuł 86 rozporządzenia stwierdza, że wchodzi ono w życie z dniem opublikowania 

w Moniteur belge. Publikacja nastąpiła w dniu 23 czerwca 1992 r. 

Stan faktyczny w postępowaniu przed sądem krajowym 

16 Skargą wniesioną w dniu 21 sierpnia 1992 r. Inter-Environnement Wallonie wniosło do belgijskiej Conseil d’État 

o stwierdzenie nieważności rozporządzenia, tytułem żądania głównego, w całości oraz, tytułem ewentualnym, niektórych 

jego przepisów. 

17 W postanowieniu odsyłającym Conseil d’État orzekła już w przedmiocie pięciu spośród sześciu zarzutów 

podniesionych przez Inter-Environnement Wallonie i stwierdziła nieważność niektórych przepisów rozporządzenia. 

18 W ostatnim zarzucie Inter-Environnement Wallonie podnosi, że art. 5 ust. 1 rozporządzenia narusza 

w szczególności art. 11 zmienionej dyrektywy 75/442 oraz art. 3 dyrektywy 91/689 przez to, że wyłącza z systemu 

zezwoleń lokalizację i eksploatację specjalnej instalacji zbierania, wstępnej obróbki, usuwania lub odzysku odpadów 

toksycznych lub niebezpiecznych, gdy instalacja taka jest „włączona do przemysłowego procesu produkcyjnego”. 

19 W części pierwszej tego zarzutu Inter-Environnement Wallonie podnosi, że art. 11 zmienionej dyrektywy 75/442 

w związku z art. 3 dyrektywy 91/689 dopuszcza odstępstwa od wymogu uzyskania zezwolenia przez przedsiębiorstwa 

prowadzące odzysk odpadów tylko na warunkach określonych w tych przepisach i tylko wtedy, gdy przedsiębiorstwa te 

są zarejestrowane przez właściwe organy. 

20 W tym zakresie Conseil d’État uważa, że art. 5 ust. 1 rozporządzenia jest rzeczywiście sprzeczny z art. 11 

zmienionej dyrektywy 75/442 w związku z art. 3 dyrektywy 91/689. 

21 Stwierdzając, że rozporządzenie zostało wydane w czasie, kiedy termin wyznaczony przez dyrektywę na jej 

transpozycję jeszcze nie upłynął, Conseil d’État stawia pytanie, czy państwo członkowskie może w tym okresie wydać akt 

sprzeczny z tą dyrektywą. Dodaje, że przecząca odpowiedź na to pytanie, jakiej udziela Inter-Environnement Wallonie, 

byłaby niezgodna z zasadą, że legalność aktu ma być oceniana na moment jego wydania. 

22 W części drugiej zarzutu Inter-Environnement Wallonie podnosi, że wyłączenie w art. 5 ust. 1 rozporządzenia jest 

sprzeczne z dekretem, który jej zdaniem nie przewiduje żadnego odstępstwa w zakresie czynności włączonych do 

procesu przemysłowego. 

23 W tym zakresie Conseil d’État stwierdza, że art. 3 pkt 1 dekretu i załącznik, do którego się on odwołuje, miały być 

w zamierzeniu wierną transpozycją zmienionej dyrektywy 75/442. Chociaż orzecznictwo Trybunału wyjaśnia, że odpad 

oznacza każdą substancję lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się lub jest zobowiązany się pozbyć, bez zamiaru 

wyłączenia ich powtórnego wykorzystania gospodarczego przez inne osoby, to jednak nie daje ono możliwości ustalenia, 

czy substancja lub przedmiot, o którym mowa w art. 1 zmienionej dyrektywy 75/442, włączony pośrednio lub 

bezpośrednio do przemysłowego procesu produkcyjnego, jest odpadem w rozumieniu art. 1 lit. a) tej dyrektywy. 

24 W tej sytuacji Conseil d’État skierowała do Trybunału następujące pytania prejudycjalne: 

„1) Czy art. 5 i 189 traktatu EWG sprzeciwiają się temu, by państwa członkowskie wydały przepis sprzeczny 

z dyrektywą 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, zmienioną dyrektywą 91/156/EWG z dnia 

18 marca 1991 r., przed upływem terminu wyznaczonego na transpozycję tej dyrektywy? 

Czy te same postanowienia traktatu sprzeciwiają się temu, by państwa członkowskie ustanowiły i wykonały normę 

prawa, która ma stanowić transpozycję tejże dyrektywy, ale której przepisy okazują się sprzeczne z przepisami 

dyrektywy? 

2) Czy substancja, o której mowa w załączniku I do dyrektywy Rady 91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 r. 

zmieniającej dyrektywę 75/442/EWG w sprawie odpadów, a która jest bezpośrednio lub pośrednio włączona do 

przemysłowego procesu produkcyjnego, jest uważana za odpad w rozumieniu art. 1 lit. a) tej dyrektywy?”. 


25 Poprzez pytanie drugie, które należy rozpatrzyć w pierwszej kolejności, sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, 

czy okoliczność, że dana substancja jest pośrednio lub bezpośrednio włączona do procesu produkcyjnego, powoduje, iż 

zostaje ona wyłączona z definicji odpadu w art. 1 lit. a) zmienionej dyrektywy 75/442. 

26 Po pierwsze, z brzmienia art. 1 lit. a) zmienionej dyrektywy 75/442 wynika, że zakres pojęcia „odpad” zależy od 

znaczenia pojęcia „pozbywać się”. 

27 Z przepisów zmienionej dyrektywy 75/442, w szczególności z art. 4, 8–12 oraz załączników IIA i IIB wynika, że 

pojęcie to obejmuje zarówno usuwanie, jak i odzysk substancji lub danego przedmiotu. 

28 Jak wskazał rzecznik generalny w pkt 58–61 opinii, wykaz kategorii odpadów w załączniku I do zmienionej 

dyrektywy 75/442 oraz rodzaje działalności w zakresie usuwania i odzysku zamieszczone w wykazach w załącznikach IIA 

i IIB do tej samej dyrektywy, wskazują, że pojęcie odpadu nie wyłącza w zasadzie żadnego rodzaju pozostałości, 

przemysłowych produktów ubocznych lub innych substancji powstających w procesach produkcyjnych. Twierdzenie to 

potwierdza ponadto wykaz odpadów sporządzony przez Komisję w decyzji 94/3. 

29 W tej kwestii należy stwierdzić, że po pierwsze, jak wynika w szczególności z art. 9–11 zmienionej dyrektywy 

75/442, ma ona zastosowanie nie tylko do usuwania i odzysku odpadów przez przedsiębiorstwa wyspecjalizowane w tym 

37

zakresie, ale również do usuwania i odzysku odpadów w miejscu ich produkcji przez przedsiębiorstwo, które je 

wytworzyło. 

30 Po drugie, o ile zgodnie z art. 4 zmienionej dyrektywy 75/442 odpady powinny być odzyskiwane lub 

unieszkodliwiane bez zagrażania zdrowiu ludzkiemu oraz bez stosowania procesów lub metod, które mogłyby szkodzić 

środowisku naturalnemu, o tyle żaden przepis dyrektywy nie wskazuje, że nie ma ona zastosowania do operacji 

usuwania lub odzysku stanowiących część procesu przemysłowego, gdy wydają się one nie stanowić zagrożenia zdrowia 

ludzkiego lub środowiska naturalnego. 

31 Wreszcie należy przypomnieć, że Trybunał orzekł już, iż pojęcia odpadu w rozumieniu art. 1 zmienionej dyrektywy 

75/442 nie można rozumieć w ten sposób, że wyłączone są z niego substancje i przedmioty, które mogą być powtórnie 

wykorzystane gospodarczo (wyroki: z dnia 28 marca 1990 r. w sprawie C-359/88 Zanetti i in., Rec. str. I-1509, pkt 12 

i 13; z dnia 10 maja 1995 r. w sprawie C-422/92 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. str. I-1097, pkt 22 i 23, oraz z dnia 

25 czerwca 1997 r. w sprawach połączonych C-304/94, C-330/94, C-342/94 i C-224/95 Tombesi i in., Rec. str. I-3561, 

pkt 47 i 48). 

32 Ze wszystkich tych rozważań wynika, że substancje włączone do procesu przemysłowego mogą stanowić odpady 

w rozumieniu art. 1 lit. a) zmienionej dyrektywy 75/442. 

33 Wniosek ten nie podważa rozróżnienia, jakiego należy dokonać, jak słusznie podniosły rządy belgijski, niemiecki, 

niderlandzki i Zjednoczonego Królestwa, między odzyskiem odpadów w rozumieniu zmienionej dyrektywy 75/442, 

a normalną obróbką przemysłową produktów niebędących odpadami, jakkolwiek trudne byłoby to rozróżnienie. 

34 Na pytanie drugie należy zatem udzielić odpowiedzi, że sam fakt, iż substancja jest bezpośrednio lub pośrednio 

włączona do przemysłowego procesu produkcyjnego, nie powoduje jej wyłączenia z zakresu pojęcia odpadu 

w rozumieniu art. 1 lit. a) zmienionej dyrektywy 75/442. 


35 W pytaniu pierwszym sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 5 i 189 traktatu EWG sprzeciwiają się 

temu, by państwa członkowskie wydawały przepisy sprzeczne z dyrektywą 91/156 w okresie wyznaczonym na dokonanie 

jej transpozycji. 

36 Według Inter-Environnement Wallonie z zasady nadrzędności prawa wspólnotowego oraz z art. 5 traktatu wynika, 

że nawet w sytuacji gdy państwo członkowskie postanowi transponować dyrektywę przed upływem wyznaczonego w niej 

terminu, to transpozycja taka musi być zgodna z dyrektywą. Decydując się na transpozycję dyrektywy 91/156 z dniem 

9 kwietnia 1992 r., region Walonii powinien był zatem zastosować się do tej dyrektywy. 

37 Komisja popiera to stanowisko i stwierdza, że art. 5 i 189 traktatu sprzeciwiają się temu, by państwa członkowskie 

przyjmowały przepisy sprzeczne z dyrektywą 91/156 w okresie wyznaczonym do dokonania jej transpozycji. Stwierdza, 

że nie ma w tym względzie znaczenia, czy konkretnym celem danego przepisu była transpozycja tej dyrektywy. 

38 Rządy belgijski, francuski i Zjednoczonego Królestwa uważają natomiast, że dopóki nie upłynie termin wyznaczony 

na dokonanie transpozycji danej dyrektywy, państwa członkowskie mają swobodę przyjmowania przepisów krajowych 

niezgodnych z nią. Rząd Zjednoczonego Królestwa dodaje jednak, że art. 5 i 189 traktatu sprzeciwiają się temu, by 

państwo członkowskie podejmowało działania, które powodowałyby, że prawidłowa transpozycja dyrektywy stałaby się 

niemożliwa lub nadmiernie utrudniona. 

39 Rząd niderlandzki jest zdania, że wydanie dyrektywy oznacza, że państwa członkowskie tracą swobodę 

podejmowania jakichkolwiek działań, które mogłyby utrudnić osiągnięcie przewidzianego w niej rezultatu. Niemniej 

uważa on, iż nie można uznać, że państwo członkowskie narusza art. 5 i 189 traktatu, gdy – tak jak w obecnym 

przypadku – nie ma pewności, że przepisy krajowe są sprzeczne z daną dyrektywą. 

40 Na wstępie należy przypomnieć, że zobowiązanie państwa członkowskiego do podjęcia wszelkich działań 

niezbędnych do osiągnięcia rezultatu wyznaczonego przez dyrektywę jest wiążącym zobowiązaniem wynikającym 

z art. 189 akapit trzeci traktatu oraz z samej dyrektywy (wyroki: z dnia 1 lutego 1977 r. w sprawie 51/76 Verbond van 

Nederlandse Ondernemingen, Rec. str. 113, pkt 22; z dnia 26 lutego 1986 r. w sprawie 152/84 Marshall, Rec. str. 723, 

pkt 48, i z dnia 24 października 1996 r. w sprawie C-72/95 Kraaijeveld i in., Rec. str. I-5403, pkt 55). Ten obowiązek 

podjęcia wszelkich przepisów ogólnych lub szczególnych jest wiążący dla wszystkich organów państw członkowskich, 

w tym dla organów sądowych w ramach ich kompetencji (wyrok z dnia 13 listopada 1990 r. w sprawie C-106/89 

Marleasing, Rec. str. I-4135, pkt 8 i ww. wyrok w sprawie Kraaijeveld i in., pkt 55). 

41 Następnie należy stwierdzić, że zgodnie z art. 191 akapit drugi traktatu EWG, obowiązującego w czasie, gdy miały 

miejsce okoliczności sprawy przed sądem krajowym, „dyrektywy i decyzje są notyfikowane ich adresatom i stają się 

skuteczne wraz z tą notyfikacją”. Z postanowienia tego wynika, że od chwili notyfikacji dyrektywa wywołuje skutki 

prawne w odniesieniu do państwa członkowskiego, do którego jest skierowana. 

42 W niniejszym przypadku i zgodnie z przyjętą praktyką dyrektywa 91/156 sama określa termin, z którego upływem 

przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do jej wykonania powinny wejść w życie w państwach 

członkowskich. 

43 Jako że termin ten służy w szczególności temu, by państwa członkowskie uzyskały czas niezbędny do wydania 

przepisów transponujących, nie można im zarzucać, że nie dokonały transpozycji danej dyrektywy do ich porządku 

prawnego przed upływem tego terminu. 

44 Jednak w okresie wyznaczonym na dokonanie transpozycji państwa członkowskie zobowiązane są podejmować 

działania niezbędne do zapewnienia, że rezultat przewidziany w dyrektywie zostanie osiągnięty z końcem tego okresu. 

45 W tym zakresie o ile państwa członkowskie nie są zobowiązane do podjęcia tych działań przed końcem okresu 

wyznaczonego do dokonania transpozycji, o tyle z art. 5 akapit drugi w związku z art. 189 akapit trzeci traktatu i z samej 

dyrektywy wynika, że w okresie tym muszą się one powstrzymać od podejmowania jakichkolwiek działań, które mogłyby 

poważnie zagrozić osiągnięciu rezultatu przewidzianego w tej dyrektywie. 

38

46 Do sądu krajowego należy ocena, czy przypadek taki ma miejsce w odniesieniu do przepisów krajowych, o których 

zgodności z prawem ma rozstrzygnąć. 

47 Przy dokonywaniu tej oceny sąd krajowy powinien uwzględnić w szczególności kwestię, czy omawiane przepisy 

stanowić miały pełną transpozycję dyrektywy, jak również praktyczne skutki zastosowania przepisów niezgodnych 

z dyrektywą oraz okres występowania tych skutków. 

48 Na przykład, jeżeli omawiane przepisy zostały zamierzone jako pełna i ostateczna transpozycja dyrektywy, ich 

niezgodność z dyrektywą może dawać podstawy do przypuszczenia, że rezultat przewidziany w dyrektywie nie zostanie 

osiągnięty w wyznaczonym terminie, jeżeli wprowadzenie we właściwym czasie poprawek będzie niemożliwe. 

49 Natomiast z drugiej strony sąd krajowy może wziąć pod uwagę uprawnienie państwa członkowskiego do przyjęcia 

przepisów przejściowych lub wykonania dyrektywy etapami. W takich przypadkach niezgodność przepisów przejściowych 

z dyrektywą lub brak transpozycji niektórych jej przepisów niekoniecznie musi zagrozić osiągnięciu wyznaczonego 

rezultatu. 

50 Na pytanie pierwsze należy zatem udzielić odpowiedzi, że art. 5 akapit drugi i art. 189 akapit trzeci traktatu EWG 

oraz dyrektywa 91/156 wymagają, by w okresie wyznaczonym w dyrektywie do jej wykonania państwo członkowskie, do 

którego jest ona skierowana, powstrzymało się od przyjmowania jakichkolwiek przepisów, które mogłyby poważnie 

zagrozić osiągnięciu rezultatu przewidzianego w tej dyrektywie. 


51 Koszty poniesione przez rządy belgijski, niemiecki, francuski, niderlandzki i rząd Zjednoczonego Królestwa oraz 

przez Komisję Wspólnot Europejskich, które przedłożyły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron 

postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii 

podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. 


TRYBUNAŁ, 

rozstrzygając w przedmiocie pytania przedłożonego mu przez belgijską Conseil d’État postanowieniem z dnia 29 marca 


1) Sam fakt, iż substancja jest bezpośrednio lub pośrednio włączona do przemysłowego procesu 

produkcyjnego, nie powoduje jej wyłączenia z zakresu pojęcia odpadu w rozumieniu art. 1 lit. a) 

dyrektywy Rady 75/442/EWG z dnia 15 lipca 1975 r. w sprawie odpadów, zmienionej dyrektywą Rady 

91/156/EWG z dnia 18 marca 1991 r. 

2) Artykuł 5 akapit drugi i art. 189 akapit trzeci traktatu EWG oraz dyrektywa 91/156 wymagają, by 

w okresie wyznaczonym w dyrektywie na jej wykonanie państwo członkowskie, do którego jest ona 

skierowana, powstrzymało się od przyjmowania jakichkolwiek przepisów, które mogłyby poważnie 

zagrozić osiągnięciu rezultatu przewidzianego w tej dyrektywie. 

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 18 grudnia 1997 r. 


3) Sprawa C-224/97 Ciola 

39



6. Zasada rządów prawa / praworządności / państwa prawa 

1) Sprawa C-161/06 Skoma-Lux 

Pytanie prejudycjalne zostało wniesione do Trybunału w ramach sporu między spółką Skoma-Lux sro (zwaną 

dalej „Skoma-Lux”) oraz Celní ředitelství Olomouc (naczelnym urzędem celnym w Ołomuńcu), dotyczącego 

grzywny nałożonej na Skoma-Lux za wykroczenia celne, które miała popełnić od marca do maja 2004 r., 

wynikającego z faktu, że naczelny urząd celny nie mógł powołać się względem niej na przepisy wspólnotowe, 

które nie zostały jeszcze opublikowane w języku czeskim w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. 

WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba) 

z dnia 11 grudnia 2007 r. 

w sprawie C-161/06 Skoma-Lux sro przeciwko Celní ředitelství Olomouc 

[…] 


17 W pytaniu pierwszym sąd krajowy zwraca się do Trybunału o rozstrzygnięcie, czy art. 58 aktu dotyczącego 

warunków przystąpienia umożliwia powołanie się wobec jednostek w państwie członkowskim na przepisy rozporządzenia 

wspólnotowego, które nie zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w języku tego państwa, 

podczas gdy język ten jest językiem urzędowym Unii. 

18 Sąd krajowy stwierdza, że Trybunał w wyroku z dnia 15 maja 1986 r. w sprawie 160/84 Oryzomyli Kavallas i in., 

Rec. str. 1633, pkt 11–21, rozważał już kwestię, czy brak publikacji aktu wspólnotowego w Dzienniku Urzędowym Unii 

Europejskiej może być powodem wykluczenia możliwości powołania się na dane przepisy wobec jednostek. W wyroku 

tym Trybunał uwzględnił, że dane jednostki nie miały możliwości zapoznania się z przepisami, na które powołano się 

względem nich. 

19 Jeśli chodzi o postępowanie przed sądem krajowym, sąd ten uważa, że większość zainteresowanych osób 

zapoznaje się z przepisami prawa w formie elektronicznej i że w rezultacie brak publikacji przepisów wspólnotowych 

w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej nie powoduje, że przepisy te są niedostępne. Unia opublikowała bowiem 

tymczasowe i tymczasowo sprawdzone wersje językowe w Internecie, a w powszechny sposób sprawdzenia prawa 

wspólnotowego dokonuje się w bazie danych, takiej jak międzyinstytucjonalny system konsultacji on-line prawa Unii 

Europejskiej (EUR-Lex). 

20 W tym kontekście uzasadnione wydawałoby się twierdzenie, że możliwość stosowania przepisów wspólnotowych 

nieopublikowanych w określonym języku jest ustalana w poszczególnym przypadku, po zbadaniu, czy jednostka miała 

rzeczywiście możliwość zapoznania się z treścią danego dokumentu. W sprawie takiej jak będąca przedmiotem 

postępowania przed sądem krajowym skarżąca spółka nie mogła nie być poinformowana, skoro prowadzi działalność 

o charakterze międzynarodowym, a obowiązek prawidłowego zadeklarowania przywożonych towarów odpowiada normie 

prawa celnego znanej we wszystkich państwach członkowskich. 

21 Jednakże sąd krajowy przyznaje, że zasady pewności prawa i równości obywateli są zagwarantowane 

w szczególności poprzez formalny wymóg prawidłowej publikacji przepisów w języku urzędowym adresata (zob. wyroki 

z dnia 1 października 1998 r. w sprawie C-209/96 Zjednoczone Królestwo przeciwko Komisji, Rec. str. I-5655, pkt 35, 

oraz z dnia 20 maja 2003 r. w sprawie C-108/01, Consorzio del Prosciutto di Parma i Salumificio S. Rita, Rec. str. I-5121, 

pkt 89). Brak pewności prawa uwydatniony jest przez występowanie wielu nieoficjalnych tłumaczeń, które różnią się 

między sobą. 

Uwagi przedstawione Trybunałowi 

22 Skoma-Lux uważa, że nie można powołać się wobec niej na rozporządzenie nr 2454/93, gdyż nie zostało ono 

przetłumaczone na język czeski. Ponadto kwestionuje ona twierdzenie, zgodnie z którym powinna wiedzieć o istnieniu 

tych przepisów z uwagi na prowadzoną przez nią międzynarodową działalność handlową. 

41

Fragment uzasadnienia 

23 Skoma-Lux twierdzi, że przed dokonaniem tłumaczenia przepisów wspólnotowych na język czeski nie mogła 

szczegółowo znać znajdującego zastosowanie prawa, gdyż prawo celne w odniesieniu do klasyfikacji wina będącego 

przedmiotem postępowania przed sądem krajowym różni się od wspólnotowego kodeksu celnego. Podnosi ona w tym 

względzie, że nowa klasyfikacja ustanowiona rozporządzeniem nr 2454/93 została wprowadzona na jej wniosek przy 

okazji kontaktów podjętych z Komisją i że w rezultacie nie można jej zarzucać, że świadomie pominęła te przepisy. 

24 Rządy czeski, łotewski i szwedzki uważają, że na mocy art. 254 WE w związku z art. 2 i 58 aktu dotyczącego 

warunków przystąpienia jedną z przesłanek możliwości powołania się na prawo wspólnotowe wobec jednostek 

w zainteresowanym państwie członkowskim jest jego prawidłowa publikacja w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej 

w języku tego państwa. 

25 Powołują się one w szczególności na poszanowanie zasad niedyskryminacji ze względu na przynależność 

państwową, równości i pewności prawa. 

26 Rządy te uważają między innymi, że elektroniczne wersje tłumaczeń, poprzedzające elektroniczną publikację 

w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, nie gwarantują w dostatecznym stopniu pewności prawa. 

27 Rząd estoński uważa, że z art. 254 WE wynika, iż publikacja w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej 

pochodnego prawa wspólnotowego w językach urzędowych nowych państw członkowskich, w chwili przystąpienia tych 

państw do Unii, stanowi jej obowiązek i że brak takiej publikacji jest naruszeniem tego obowiązku. 

28 Jednakże w związku z tym, że zasada pewności prawa wymaga jedynie, aby obywatele państwa członkowskiego 

mogli szczegółowo znać zakres obowiązków, które nakładają na nich przepisy, należy uwzględnić możliwość zapoznania 

się z aktami prawnymi za pośrednictwem Internetu. Byłoby tak w przypadku osób korzystających z Internetu i które 

wiedzą o zmianach wprowadzonych do porządku prawnego z uwagi na przystąpienie ich państwa do Unii. Do tej 

kategorii należeliby „poinformowani obywatele”, którzy tak jak Skoma-Lux na co dzień mają kontakt z prawem 

wspólnotowym w ramach swojej działalności zawodowej. 

29 Rząd polski w wyniku podobnej analizy twierdzi, że jednostka w państwie członkowskim może uniknąć 

negatywnych skutków zastosowania przepisów aktu prawnego, który nie był przedmiotem urzędowej publikacji w języku 

tego państwa wyłącznie, jeżeli zostanie ustalone, że treść tego aktu nie była mu znana w inny sposób. 

30 Zdaniem Komisji nie można powołać się wobec jednostek na przepisy rozporządzenia, które w chwili stosowania 

go przez władze państwa członkowskiego nie zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w języku 

urzędowym zainteresowanego państwa. 

31 Komisja proponuje jednak wzięcie pod uwagę możliwości zapoznania się z tekstem w innej wersji językowej lub 

w formie elektronicznej. Przypomina ona, że w postępowaniu przed sądem krajowym omawiane rozporządzenie celne 

zostało opublikowane w języku czeskim na stronie internetowej EUR-Lex w dniu 23 listopada 2003 r., a następnie 

w wersji drukowanej w dniu 30 kwietnia 2004 r. i udostępnione w pomieszczeniach Urzędu Oficjalnych Publikacji 

Wspólnot Europejskich (OPOCE). Zostało ono ostatecznie opublikowane w tym samym brzmieniu w specjalnym wydaniu 

Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej w dniu 27 sierpnia 2004 r. 

Odpowiedź Trybunału 

32 Z art. 2 aktu dotyczącego warunków przystąpienia wynika, że nowe państwa członkowskie są związane aktami 

przyjętymi przez instytucje przed dniem przystąpienia i że akty te są stosowane w państwach członkowskich od dnia 

przystąpienia. Jednakże możliwość powołania się na nie wobec osób fizycznych i prawnych w tych państwach jest 

podporządkowana ogólnym warunkom wykonania prawa wspólnotowego w państwach członkowskich, ustanowionych 

w pierwotnych traktatach, a w odniesieniu do nowych państw członkowskich – w samym akcie dotyczącym warunków 

przystąpienia. 

33 Z samego brzmienia art. 254 WE ust. 2 WE wynika, że rozporządzenie może wywoływać skutki prawne wyłącznie, 

jeśli zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. 

34 Ponadto z art. 58 aktu dotyczącego warunków przystąpienia w związku z art. 4, 5 i 8 rozporządzenia nr 1 wynika, 

że w stosunku do państwa członkowskiego, którego język jest językiem urzędowym Unii, prawidłowa publikacja 

rozporządzenia wspólnotowego oznacza publikację tego aktu w tym języku w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. 

35 Zatem w takim kontekście przepisy pierwotnych traktatów i akty przyjęte przed przystąpieniem przez instytucje 

i Europejski Bank Centralny powinny być wykonane w nowych państwach członkowskich na podstawie art. 2 aktu 

dotyczącego warunków przystąpienia. 

36 Taka wykładnia – poza faktem, że znajduje uzasadnienie w samym brzemieniu traktatów – jest jedyną wykładnią 

zgodną z zasadami pewności prawa i niedyskryminacji. 

37 Z pkt 15 wyroku z dnia 25 stycznia 1979 r. w sprawie 98/78 Racke, Rec. str. 69, wynika bowiem, że nie można 

powołać się wobec osób fizycznych i prawnych w państwie członkowskim na akt przyjęty przez instytucję wspólnotową 

taki jak rozporządzenie będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, zanim osoby te nie będą mogły 

zapoznać się z nim poprzez prawidłową publikacją w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. 

38 Trybunał orzekł, że pewność prawa wymaga, aby dane przepisy wspólnotowe umożliwiały zainteresowanym 

osobom dokładne zapoznanie się z zakresem obowiązków, które na nie nakładają, co jest zagwarantowane wyłącznie 

poprzez prawidłową publikację rzeczonych przepisów w języku urzędowym adresata (zob. również podobnie wyroki 

z dnia 26 listopada 1998 r. w sprawie C-370/96 Covita, Rec. str. I-7711, pkt 27, z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie 

C-228/99 Silos, Rec. str. I-8401, pkt 15, oraz ww. w sprawie Consorzio del Prosciutto di Parma i Salumificio S. Rita, 

pkt 95). 

39 Ponadto jest niezgodne z zasadą równego traktowania, aby w taki sam sposób stosować obowiązki nałożone 

w przepisach wspólnotowych w starych państwach członkowskich, w których jednostki mają możliwość zapoznania się 

z rzeczonymi obowiązkami w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w języku tych państw, oraz w przystępujących 

państwach członkowskich, w których takie zapoznanie się było niemożliwe z uwagi na opóźnioną publikację. 

42

40 Zachowanie tych podstawowych zasad nie jest sprzeczne z zasadą skuteczności prawa wspólnotowego, gdyż ta 

ostatnia nie może dotyczyć przepisów, na które nie można jeszcze powołać się wobec jednostek. 

41 O ile wydaje się zgodne z zasadą lojalnej współpracy ustanowioną w art. 10 WE, że przystępujące państwa 

członkowskie podejmują wszelkie właściwe środki w celu zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w ich 

wewnętrznym porządku prawnym, to uwzględniając powyższą analizę, byłoby sprzeczne z prawem wymaganie od nich, 

aby nałożyły na jednostki obowiązki zawarte w tekstach o zasięgu ogólnym, które nie zostały opublikowane w Dzienniku 

Urzędowym Unii Europejskiej w ich urzędowym języku. 

42 Stanowisko uznające możliwości powołania się na akt, który nie został prawidłowo opublikowany w imię zasady 

skuteczności, oznacza obciążenie jednostek w zainteresowanym państwie członkowskim negatywnymi skutkami 

niewykonania obowiązku, który spoczywał na administracji wspólnotowej, jakim było udostępnienie w dniu przystąpienia 

całego dorobku wspólnotowego we wszystkich językach urzędowych Unii (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Racke, 

pkt 16). 

43 Prawdą jest, że w niektórych uwagach przedstawionych Trybunałowi podniesione zostało, że Trybunał w pkt 11– 

21 ww. wyroku w sprawie Oryzomyli Kavallas i in. rozważał kwestię, czy niedostateczna publikacja prawa wspólnotowego 

w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej powinna stanowić w każdym przypadku powód niemożności powołania się na 

dane przepisy wobec jednostek. 

44 Jednakże wyrok ten należy analizować we właściwym mu kontekście i uwzględniając przedłożone Trybunałowi 

pytanie. Trybunał oceniał wyłącznie niemożność zapoznania się przez grecką spółkę z przepisami wspólnotowymi 

w chwili przystąpienia Republiki Greckiej do Wspólnot Europejskich. Kwestia prawidłowej publikacji tych przepisów nie 

została poruszona jako taka. Trybunał zbadał wyłącznie, czy w chwili przystąpienia Republiki Greckiej grecka spółka, 

która zgodnie z prawem, w świetle przepisów wspólnotowych, przedłożyła władzom krajowym wnioski w celu uzyskania 

umorzenia należności celnych przywozowych, mogła skorzystać z takiego umorzenia, biorąc pod uwagę trudności, jakie 

napotkała ta spółka jak też administracja grecka przy zapoznawaniu się z przepisami wspólnotowymi oraz przy 

prawidłowym stosowaniu nowych norm. 

45 Sąd krajowy, niektóre państwa członkowskie, które przedstawiły uwagi, oraz Komisja podnoszą, że skarżąca 

spółka w postępowaniu przed sądem krajowym powinna była z natury swojej znać znajdujące zastosowanie przepisy 

wspólnotowe, ponieważ była podmiotem działającym w sektorze handlu międzynarodowego, który zna z konieczności 

treść obowiązków celnych, a zatem w szczególności obowiązek prawidłowego zgłoszenia przywożonych towarów. 

W takim przypadku przepisy wspólnotowe, mimo że niepublikowane powinny znaleźć zastosowanie, jeżeli można ustalić, 

że zainteresowana osoba rzeczywiście się z nimi zapoznała. 

46 Jednakże taka okoliczność nie wystarcza, aby móc powołać się wobec jednostki na przepisy wspólnotowe, które 

nie były przedmiotem prawidłowej publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. 

47 Ponadto zarówno sąd krajowy, jak i niektóre państwa członkowskie, które przedstawiły uwagi, oraz Komisja 

twierdzą, że obecnie, w powszechny sposób, jednostki zapoznają się z przepisami prawa wspólnotowego w wersji 

elektronicznej, tak że należałoby zrelatywizować skutki braku publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, oraz 

że nie powinno się uznawać, iż brak ten powoduje niedostępność rzeczonych przepisów. Komisja dodaje, że 

rozporządzenie będące przedmiotem sprawy w postępowaniu przed sądem krajowym zostało opublikowane w języku 

czeskim na stronie internetowej EUR-Lex w dniu 23 listopada 2003 r., a następnie w formie drukowanej w dniu 

30 kwietnia 2004 r. i udostępnione w pomieszczeniach OPOCE. 

48 Należy jednak zauważyć, że jeżeli ustawodawstwo wspólnotowe jest rzeczywiście dostępne w Internecie i że 

jednostki coraz częściej zapoznają się z nim za pomocą tego środka, taki sposób udostępnienia tego ustawodawstwa nie 

jest równoznaczny z prawidłową publikacją w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, wobec braku jakichkolwiek 

uregulowań w tej kwestii w prawie wspólnotowym. 

49 Ponadto należy podkreślić, że jeśli poszczególne państwa członkowskie przyjęły publikację elektroniczną jako 

ważną formę publikacji, to jest ona przedmiotem tekstów ustawodawczych lub wykonawczych, które szczegółowo 

organizują i precyzyjnie określają przypadki, w których taka publikacja jest ważna. W tej sytuacji na obecnym etapie 

prawa wspólnotowego Trybunał nie może uznać, że taka forma udostępnienia ustawodawstwa wspólnotowego jest 

wystarczająca dla zapewnienia możliwości powołania się na to ustawodawstwo. 

50 Na obecnym etapie prawa wspólnotowego jedyną autentyczną wersją rozporządzenia wspólnotowego jest wersja 

opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, co oznacza, że nie można powołać się wobec jednostek na 

wersję elektroniczną wcześniejszą od tej publikacji, nawet jeśli następnie okaże się ona zgodna z wersją opublikowaną. 

51 Na pytanie pierwsze należy zatem udzielić odpowiedzi, że art. 58 aktu dotyczącego warunków przystąpienia 

sprzeciwia się temu, aby obowiązki zawarte w przepisach wspólnotowych, które nie zostały opublikowane w Dzienniku 

Urzędowym Unii Europejskiej w języku nowego państwa członkowskiego, mimo że język ten jest językiem urzędowym 

Unii, mogły zostać nałożone na jednostki w tym państwie, nawet jeśli miały one możliwość zapoznania się z tymi 

uregulowaniami przy użyciu innych środków. 


52 W pytaniu drugim sąd krajowy dąży w istocie do ustalenia, czy niemożność powołania się wobec jednostek 

w państwie członkowskim na rozporządzenie wspólnotowe, które nie zostało opublikowane w języku tego państwa, jest 

kwestią wykładni czy też kwestią ważności tego rozporządzenia. 

Uwagi przedstawione Trybunałowi 

53 Rząd czeski opiera się na orzecznictwie Trybunału, twierdząc, że brak publikacji rozporządzenia wspólnotowego 

w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej nie wpływa na jego ważność i że w rezultacie badanie skutków takiego braku 

dotyczy wyłącznie wykładni prawa wspólnotowego. Trybunał orzekł bowiem, że na ważność takiego rozporządzenia nie 

wpływa fakt, iż publikacja nastąpiła dopiero po upływie wyznaczonego terminu, gdyż to opóźnienie mogło wpłynąć 

43

wyłącznie na datę, od której rzeczone rozporządzenie mogło być stosowane lub wywoływać skutki (wyrok z dnia 29 maja 

1974 r. w sprawie 185/73 König, Rec. str. 607, pkt 6). 

54 Rząd łotewski uważa, że niemożność stosowania wobec jednostek rozporządzenia wspólnotowego, które nie 

zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, jest kwestią ważności, gdyż skutki takiej niemożności 

stosowania są w rzeczywistości takie same jak skutki nieistnienia tego rozporządzenia. Dla rozstrzygnięcia zawisłego 

przed nim sporu sąd krajowy powinien uznać, że rzeczone rozporządzenie nigdy nie istniało. 

55 Zdaniem Komisji, która opiera się na orzecznictwie Trybunału, dostępność Dziennika Urzędowego Unii 

Europejskiej w różnych państwach członkowskich nie wpływa ani na datę, w której uznaje się, że rozporządzenie zostało 

opublikowane, ani na datę, w której weszło ono w życie (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Racke oraz wyrok z dnia 

25 stycznia 1979 r. w sprawie 99/78 Decker, Rec. str. 101). Zatem niedostępność wersji językowej w Dzienniku 

Urzędowym Unii Europejskiej nie może sama w sobie wpłynąć na ważności lub datę wejścia w życie tego rozporządzenia. 

56 W rezultacie Komisja uważa, że kwestia, czy można powołać się na rozporządzenie wobec jednostki, jeżeli nie 

zostało ono opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, jest kwestią wykładni prawa wspólnotowego. 


57 Pytanie, jakie zadaje sobie sąd krajowy, obejmuje kwestię, czy rozporządzenie, które nie zostało opublikowane 

w języku państwa członkowskiego, jest nieważne w świetle art. 254 ust. 2 zdanie pierwsze WE, art. 2 i 58 aktu 

dotyczącego warunków przystąpienia oraz art. 4 i 5 rozporządzenia nr 1. 

58 Nie ulega wątpliwości, że te przepisy nie warunkują ważności rozporządzenia znajdującego zastosowanie 

w państwach członkowskich, w których zostało ono prawidłowo opublikowane. 

59 Ponadto okoliczność, że nie można powołać się na to rozporządzenie wobec jednostek w państwie członkowskim, 

w języku którego nie zostało opublikowane, nie wpływa w żaden sposób na fakt, że stanowiąc część dorobku 

wspólnotowego, przepisy tego rozporządzenia wiążą zainteresowane państwo członkowskie od dnia przystąpienia. 

60 Wykładnia wszystkich przepisów wymienionych w pkt 57 niniejszego wyroku, wynikająca z odpowiedzi udzielonej 

na pytanie pierwsze, ma na celu i powoduje odsunięcie w czasie możliwości powołania się na obowiązki, które 

rozporządzenie wspólnotowe nakłada na jednostki w państwie członkowskim do chwili, w której mogą one zapoznać się 

z tym tekstem w oficjalny sposób, pozbawiony wszelkich wątpliwości. 

61 W rezultacie na pytanie drugie należy odpowiedzieć, że orzekając, iż nie można powołać się na rozporządzenie 

wspólnotowe, które nie zostało opublikowane w języku państwa członkowskiego wobec jednostek w tym państwie 

członkowskim, Trybunał dokonuje wykładni prawa wspólnotowego w rozumieniu art. 234 WE. 

W przedmiocie pytania trzeciego 

62 Uwzględniając odpowiedź udzieloną na pytanie drugie, nie jest konieczne rozstrzyganie kwestii ważności tego 

rozporządzenia wspólnotowego. 

W przedmiocie ograniczenia w czasie skutków niniejszego wyroku 

63 Rząd czeski proponuje Trybunałowi ograniczenie w czasie skutków wyroku do dnia publikacji w Dzienniku 

Urzędowym Unii Europejskiej przedłożonych mu pytań prejudycjalnych, z wyłączeniem tego ograniczenia w stosunku do 

skarżących, którzy zaskarżyli już stosowanie nieopublikowanych przepisów lub zażądali odszkodowania za poniesioną 

w ten sposób szkodę. 

64 Rząd ten twierdzi, że w niniejszym przypadku spełnione są dwa podstawowe kryteria decydujące o możliwości 

rozstrzygnięcia kwestii ograniczenia w czasie skutków wyroku, a mianowicie zainteresowane osoby działały w dobrej 

wierze oraz występuje ryzyko poważnych problemów o charakterze nie tylko gospodarczym. 

65 Rząd łotewski przedstawia tę samą propozycję, ale z datą od dnia niniejszego wyroku, tak aby nie mogły zostać 

podważone decyzje podjęte w dobrej wierze na podstawie przepisów wspólnotowych nieopublikowanych w Dzienniku 

Urzędowym Unii Europejskiej, które nie zostały zaskarżone przez adresatów tych decyzji. 

66 Rząd ten uważa, że wszystkie państwa członkowskie, które przystąpiły do Unii w dniu 1 maja 2004 r., działały 

w dobrej wierze, wykonując przepisy wspólnotowe, które w tym okresie nie zostały opublikowane w Dzienniku 

Urzędowym Unii Europejskiej. Ponadto uwzględniając znaczenie niniejszego wyroku, gdyby należało stwierdzić 

nieważność wynikających z tego decyzji administracyjnych z uwagi na ich bezpodstawność, spowodowałoby to liczne 

wnioski o stwierdzenie nieważności oraz poważne konsekwencje finansowe nie tylko dla budżetu państw członkowskich, 

ale również dla budżetu Unii. 

67 Należy przypomnieć w tym względzie, że w ramach odesłania prejudycjalnego dotyczącego wykładni przepisu 

prawa wspólnotowego, jedynie w wyjątkowych przypadkach Trybunał, stosując zawartą we wspólnotowym porządku 

prawnym ogólną zasadę pewności prawa, może uznać, że należy ograniczyć ze skutkiem dla wszystkich 

zainteresowanych możliwość powoływania się na zinterpretowany przez niego przepis celem podważenia stosunków 

prawnych nawiązanych w dobrej wierze (zob. w szczególności wyroki z dnia 8 kwietnia 1976 r. w sprawie 43/75 

„Defrenne II”, Rec. str. 455, pkt 72–75, oraz z dnia 6 marca 2007 r. w sprawie C-292/04 Meilicke i in., Zb.Orz. 

str. I-1835, pkt 38). 

68 Jednakże orzecznictwo to dotyczy innego przypadku niż rozpatrywany tutaj przypadek. W niniejszej sprawie nie 

chodzi bowiem o kwestię ograniczenia w czasie skutków wyroku Trybunału dotyczącego wykładni przepisu prawa 

wspólnotowego, ale ograniczenie skutków wyroku, który odnosi się do samej możliwości powołania się na terytorium 

państwa członkowskiego na akt wspólnotowy. W rezultacie rzeczone orzecznictwo nie może być zastosowane 

w niniejszym przypadku. 

69 Należy również przypomnieć, że na podstawie art. 231 WE Trybunał, orzekając o nieważności rozporządzenia, 

może, jeśli uzna to za niezbędne, wskazać, jakie skutki rozporządzenia, o którego nieważności orzekł, powinny być 

uważane za ostateczne. 

44

70 Wynika z tego, że nawet jeśli akt jest sprzeczny z prawem i jest uznany za akt, który nigdy nie istniał, Trybunał 

może na mocy wyraźnego przepisu traktatu WE zadecydować, że będzie wywoływał zgodnie z prawem niektóre skutki 

prawne. 

71 Wskazane wymogi pewności prawa nakazują, że ma być tak również w przypadku decyzji krajowych przyjętych na 

podstawie przepisów prawa wspólnotowego, na które nie można powołać się na terytorium niektórych państw 

członkowskich z uwagi na brak prawidłowej publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w języku urzędowym 

zainteresowanych państw, z wyjątkiem tych decyzji, które były przedmiotem skargi administracyjnej lub sądowej w dniu 

niniejszego wyroku. 

72 Zainteresowane państwa członkowskie nie mają, na podstawie prawa wspólnotowego, obowiązku 

zakwestionowania decyzji administracyjnych lub orzeczeń sądowych wydanych na podstawie takich przepisów, jeżeli 

stały się one ostateczne na mocy obowiązujących przepisów krajowych. 

73 Zgodnie z prawem wspólnotowym inaczej byłoby wyłącznie w wyjątkowych przypadkach, gdy na mocy przepisów 

wymienionych w pkt 71 niniejszego wyroku zostały przyjęte środki administracyjne lub zostały wydane orzeczenia 

sądowe, w szczególności o charakterze represyjnym, które naruszałyby prawa podstawowe, czego stwierdzenie należy 

w tych granicach do właściwych władz krajowych. 


74 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy 





1) Artykuł 58 aktu dotyczącego warunków przystąpienia do Unii Europejskiej Republiki Czeskiej, 

Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki 

Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz 

dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii Europejskiej sprzeciwia się temu, aby obowiązki 

zawarte w przepisach wspólnotowych, które nie zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii 

Europejskiej w języku nowego państwa członkowskiego, mimo że język ten jest językiem urzędowym 

Unii, mogły zostać nałożone na jednostki w tym państwie, nawet jeśli miały one możliwość zapoznania się 

z tymi uregulowaniami przy użyciu innych środków. 

2) Orzekając, że nie można powołać się na przepisy wspólnotowe, które nie zostały opublikowane 

w języku państwa członkowskiego wobec jednostek w tym państwie, Trybunał dokonuje wykładni prawa 

wspólnotowego w rozumieniu art. 234 WE. 


2) Sprawa C-345/06 Gottfried Heinrich 

KOMUNIKAT PRASOWY nr 20/09 , 10 marca 2009 r. 

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-345/06 Gottfried Heinrich 

NIE MOŻNA POWOŁYWAĆ SIĘ WZGLĘDEM JEDNOSTEK NA LISTĘ PRZEDMIOTÓW ZAKAZANYCH NA 

POKŁADZIE SAMOLOTU, JEŻELI NIE ZOSTAŁA ONA OPUBLIKOWANA 

Rozporządzenie wspólnotowe nieopublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej nie ma mocy wiążącej, w 

zakresie w jakim zmierza do nałożenia obowiązków na jednostki. 

Artykuł 254 WE stanowi, że rozporządzenia są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. 

W roku 2002 Parlament i Rada wydały rozporządzenie nr 2320/2000 dotyczące bezpieczeństwa lotnictwa1. 

Załącznik do tego rozporządzenia przewidywał wspólne normy podstawowe mające zastosowanie do środków 

bezpieczeństwa lotnictwa. Poza innymi kwestiami załącznik określał w sposób ogólny listę przedmiotów zakazanych na 

pokładzie samolotu, wśród których znajdowały się „Pałki: pałki metalowe pokryte skórą, pałki gumowe, kije baseballowe 

lub podobne przedmioty”. Rozporządzenie stanowiło również, że niektóre środki nie podlegają publikacji, a są jedynie 

udostępniane właściwym organom. To rozporządzenie oraz załącznik zostały opublikowane. 

W kwietniu 2003 r. Komisja wydała rozporządzenie nr 622/20032w celu wykonania rozporządzenia nr 

2320/2000. Środki, o których tam mowa, zostały określone w załączniku. Załącznik ten, zmieniony w roku 20043, nigdy 

nie został opublikowany, pomimo że w motywach rozporządzenia zmieniającego podkreślono potrzebę udzielenia 

pasażerom jasnych informacji o przepisach dotyczących przedmiotów zakazanych. 

W dniu 25 września 2005 r. Gottfriedowi Heinrichowi odmówiono przejścia przez punkt kontroli bezpieczeństwa 

na lotnisku Wiedeń-Schwechat w związku z tym, że w jego bagażu podręcznym znajdowały się rakiety tenisowe uznane 

na mocy rozporządzeń wspólnotowych za przedmioty zakazane. Pomimo to wsiadł on do samolotu, wnosząc na pokład 

rakiety tenisowe. Pracownicy ochrony zażądali wówczas, aby opuścił on samolot. 

1 Rozporządzenie (WE) nr 2320/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. ustanawiające wspólne zasady w 

dziedzinie bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego (Dz.U. L 355, s. 1). 

2 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 622/2003 z dnia 4 kwietnia 2003 r. ustanawiające środki w celu wprowadzenia w życie wspólnych 

podstawowych standardów dotyczących bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego (Dz.U. L 89, s. 9). 

3 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 68/2004 z dnia 15 stycznia 2004 r. zmieniające rozporządzenie Komisji (WE) nr 622/2003 

ustanawiające środki w celu wprowadzenia w życie wspólnych podstawowych standardów dotyczących bezpieczeństwa lotnictwa 

cywilnego (Dz.U. L 10, s. 14). 

45

G. Heinrich wniósł skargę do Unabhängiger Verwaltungssenat im Land Niederösterreich (niezależnej izby 

administracyjnej kraju związkowego Dolna Austria), żądając stwierdzenia bezprawności przedsięwziętych wobec niego 

środków. Sąd austriacki zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniami, czy rozporządzenia lub fragmenty 

rozporządzeń, które nie zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym, mogą mieć mimo to moc wiążącą. 

Trybunał przypomniał, że z art. 254 WE wynika, iż rozporządzenie wspólnotowe może wywołać skutki prawne 

jedynie wówczas, gdy zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym. Ponadto, nie można powoływać się wobec 

jednostek na akt przyjęty przez instytucję wspólnotową, zanim miały one możliwość zapoznania się z nim poprzez 

prawidłową publikację w Dzienniku Urzędowym. Te same zasady obowiązują w przypadku krajowych środków służących 

wykonaniu rozporządzenia wspólnotowego. 

Trybunał stwierdził, że rozporządzenie nr 2320/2003 zmierza do nałożenia obowiązków na jednostki, w zakresie 

w jakim zakazuje wnoszenia na pokład samolotu pewnych przedmiotów określonych w sposób ogólny w liście załączonej 

do rozporządzenia. 

W związku z tym, że załącznik do rozporządzenia nr 622/2003 nie został opublikowany, Trybunał nie jest w 

stanie orzec, czy załącznik ten dotyczy również listy przedmiotów zakazanych i czy wobec tego zmierza on również do 

nałożenia obowiązków na jednostki. Nie można jednakże wykluczyć, że tak rzeczywiście jest. Okoliczność, że 

rozporządzenie zmieniające rozporządzenie nr 622/2003 wskazuje w swych motywach, iż konieczne jest sporządzenie 

zharmonizowanej, powszechnie dostępnej listy wskazującej oddzielnie przedmioty zakazane, oznacza, że lista załączona 

do rozporządzenia nr 2320/2002 została faktycznie zmieniona. W każdym razie ewentualne zmiany listy przedmiotów 

zakazanych nie zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym. 

Następnie Trybunał stwierdził, że lista przedmiotów zakazanych nie wchodzi w zakres żadnej z kategorii 

środków i informacji, które są kwalifikowane jako poufne i które nie są publikowane zgodnie z rozporządzeniem nr 

2320/2002. W związku z tym Komisja nie była uprawniona do zastosowania reżimu poufności w zakresie dotyczącym 

środków dostosowujących listę. Z powyższego wynika, że gdyby rozporządzenie nr 622/2003 rzeczywiście 

dostosowywało wskazaną listę przedmiotów zakazanych, prowadziłoby to w sposób konieczny do jego nieważności w 

tym zakresie. 

Trybunał doszedł do wniosku, że załącznik do rozporządzenia nr 622/2003 nie ma mocy wiążącej, w 

zakresie w jakim zmierza do nałożenia obowiązków na jednostki. 


3) Sprawa 63/83 Kent Kirk 

46


Wydanie nowe z Suplementem, War 

4) Sprawa 120/86 Mulder 

47



5) Sprawa 331/88 Fedesa 

48



7. Zasada proporcjonalności 

1) Sprawa C-320/03 Komisja przeciwko Austrii 


z dnia 15 listopada 2005 r. 

w sprawie C-320/03 Komisja przeciwko Austrii 

[…] 

W skardze Komisja Wspólnot Europejskich wnosi do Trybunału o stwierdzenie, że wskutek wydania przez premiera 

Tyrolu rozporządzenia z dnia 27 maja 2003 r. (BGBl. II, 279/2003, zwanego dalej „spornym rozporządzeniem”) 

ograniczającego transport na autostradzie A 12 w dolinie Inn (sektorowy zakaz poruszania się) [Verordnung des 

Landeshauptmanns von Tirol, mit der auf der A 12 Inntalautobahn verkehrsbeschränkende Maßnahmen erlassen werden 

(sektorales Fahrverbot)], które zawierało zakaz poruszania się pojazdów ciężarowych o masie ponad 7,5 tony, 

przewożących niektóre towary na odcinku autostrady A 12 w dolinie Inn (Austria), Republika Austrii uchybiła 

zobowiązaniom ciążącym na niej na mocy art. 1 i 3 rozporządzenia Rady (EWG) nr 881/92 z dnia 26 marca 1992 r. w 

sprawie dostępu do rynku drogowych przewozów rzeczy we Wspólnocie, na lub z terytorium państwa członkowskiego lub 

w tranzycie przez jedno lub więcej państw członkowskich (Dz.U. L 95, str. 1), zmienionego rozporządzeniem (WE) nr 

484/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 1 marca 2002 r. (Dz.U. L 76, str. 1) (zwanego dalej „rozporządzeniem 

nr 881/92”) oraz art. 1 i 6 rozporządzenia Rady (EWG) nr 3118/93 z dnia 25 października 1993 r. ustanawiającego 

warunki wykonywania w państwie członkowskim usług krajowego transportu drogowego rzeczy przez przewoźników 

niemających siedziby w tym państwie (Dz.U. L 279, str. 1), zmienionego rozporządzeniem nr 484/2002 (zwanego dalej 

„rozporządzeniem nr 3118/93”, jak również art. 28–30 WE. 

[…] 

43 (…) Komisja stwierdza, że według statystyk sporządzonych przez władze tyrolskie w 2002 r. średnio 5200 

samochodów ciężarowych przejechało każdego dnia autostradą A 12 na odcinku pomiędzy aglomeracją Wörgl (która 

znajduje się w pobliżu granicy niemieckiej) a aglomeracją Hall (oddaloną o 10 km od Innsbrucka). Tymczasem sporne 

rozporządzenie skutkuje zakazem całego drogowego ruchu samochodów ciężarowych w tranzycie międzynarodowym, 

przewożących towary wymienione w tym rozporządzeniu, ponieważ dla zainteresowanych podmiotów gospodarczych 

inne ewentualne trasy wiążą się z dużymi objazdami. 

44 Poza tym zdaniem Komisji i państw członkowskich uczestniczących w postępowaniu w charakterze interwenientów 

kolej nie jest w krótkiej perspektywie realnym rozwiązaniem alternatywnym dla zainteresowanych przedsiębiorstw z 

branży transportu drogowego z powodu ograniczonych możliwości linii kolejowej Brenner i z uwagi na ograniczenia 

techniczne, opóźnienia oraz zawodność tego rodzaju transportu, i to bez względu na sposób transportu koleją 

przewidziany dla zastąpienia transportu drogowego towarów, których dotyczy rozporządzenie. 

45 Komisja wskazuje także na znaczące konsekwencje ekonomiczne, które pociągałoby zastosowanie zakazu 

ustanowionego przez sporne rozporządzenie nie tylko dla przemysłu transportowego, ale także dla producentów 

odnośnych towarów, którzy będą zmuszeni do ponoszenia wyższych kosztów transportu, a przedsiębiorstwa niemieckie i 

włoskie będą w pierwszej kolejności dotknięte takim środkiem. Komisja i państwa członkowskie uczestniczące w 

postępowaniu w charakterze interwenientów wskazują, że zagrożone są małe i średnie przedsiębiorstwa transportowe, 

wśród których wiele wyspecjalizowało się w transporcie niektórych towarów objętych zakazem. 

46 Komisja wspierana przez państwa członkowskie uczestniczące w postępowaniu w charakterze interwenientów 

wskazuje na różne środki, które ich zdaniem mogą w mniejszym zakresie utrudniać swobodny przepływ towarów i 

swobodne świadczenie usług przewozowych, a jednocześnie pozwalają osiągnąć cel zamierzony przez sporne 

rozporządzenie, tj.: 

– możliwość wprowadzenia stopniowego zakazu poruszania się samochodów ciężarowych należących do różnych 

klas EURO; 

– system ekopunktów przewidziany przez protokół nr 9 w sprawie transportu drogowego, kolejowego i 

kombinowanego w Austrii (zwany dalej „protokołem nr 9”) załączony do Aktu dotyczącego warunków przystąpienia 

Republiki Austrii, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę Unii 

Europejskiej (Dz.U. 1994, C 241, str. 21 i Dz.U. 1995, L 1, str. 1), przy czym protokół ten już w znacznej mierze 

przyczynił się do pogodzenia ruchu samochodów ciężarowych z wymogami związanymi z ochroną środowiska; 

– ograniczenie ruchu samochodów ciężarowych w godzinach szczytu; 

– zakaz poruszania się tych pojazdów nocą; 

– ustanowienie systemu opłat za korzystanie z dróg w zależności od ilości emitowanych zanieczyszczeń; lub ponadto 

– wprowadzenie ograniczeń szybkości. 

47 Te różne środki, które bardziej odpowiadają zasadzie zwalczania u źródła szkód wyrządzonych w środowisku i 

zasadzie „zanieczyszczający płaci”, również dotyczą lokalnego ruchu i prowadzą do zmniejszenia zanieczyszczenia 

spowodowanego przez pojazdy, których nie obejmuje sporne rozporządzenie. W każdym razie ten zakaz był 

przedwczesny ze względu na brak oceny wpływu zakazu poruszania się nocą na stężenie dwutlenku azotu, 

wprowadzonego kilka miesięcy przed wydaniem tego rozporządzenia. 

48 Rząd niemiecki podnosi ponadto, że wybór towarów objętych zakazem jest arbitralny i niesprawiedliwy. Zdaniem 

rządu niderlandzkiego sporne rozporządzenie ma zastosowanie jedynie do jednego spośród licznych źródeł 

zanieczyszczenia w omawianej strefie i ogranicza nawet używanie samochodów ciężarowych stosunkowo „czystych”, 

49

należących do klasy EURO-3. Rząd włoski utrzymuje, że wspomniane rozporządzenie narusza także prawo do tranzytu 

przyznane przez prawo wspólnotowe pojazdom, którym przydzielono ekopunkty. 

49 Wreszcie rząd niemiecki podnosi, że art. 10 WE zobowiązał Republikę Austrii do skonsultowania się w 

odpowiednim czasie z zainteresowanymi państwami członkowskimi i Komisją przed przyjęciem tak radykalnego środka, 

jakim jest sektorowy zakaz poruszania się. Według Komisji taki środek powinien był przynajmniej zostać wprowadzony 

stopniowo, tak aby zainteresowane sektory mogły się przygotować do zmiany okoliczności wynikających z jego 

zastosowania. 

Argumentacja Republiki Austrii 

(…) 

59 Republika Austrii jest ponadto zdania, że zakaz sformułowany w spornym rozporządzeniu jest jednocześnie 

odpowiedni, konieczny i proporcjonalny do zamierzonego celu. Komisja nie zakwestionowała adekwatności tego środka, 

przynajmniej do momentu złożenia repliki, ani też jego konieczności, biorąc pod uwagę roczne wartości dopuszczalne. 

Republika Austrii nie zgadza się natomiast, że alternatywne rozwiązania zaproponowane przez Komisję i państwa 

członkowskie uczestniczących w postępowaniu w charakterze interwenientów są odpowiednie. Zakaz dotyczący 

niektórych klas pojazdów EURO byłby albo niewystarczający (w doniesieniu do klas 0 i 1) albo nieproporcjonalny (w 

odniesieniu do klas 0, 1 i 2). Dotyczyłby on 50 % ruchu samochodów ciężarowych i nie uwzględniałby możliwości 

przeniesienia ruchu do sieci kolejowej. Republika Austrii podkreśla ponadto, że wartości dopuszczalne zostały 

przekroczone pomimo zastosowania systemu ekopunktów i że przy przygotowaniu tego rozporządzenia zakaz poruszania 

się nocą nałożony na samochody ciężarowe został uwzględniony. 

60 Republika Austrii twierdzi ponadto, że sektorowy zakaz poruszania się samochodów ciężarowych nie stanowi 

jedynego środka, albowiem zostały podjęte inne działania strukturalne, takie jak powiększenie infrastruktury kolejowej 

oraz ulepszenie publicznego transportu pasażerskiego na poziomie lokalnym i regionalnym. 

61 Wreszcie Republika Austrii ocenia, że argumentacja Komisji przytoczona na poparcie zarzutu naruszenia 

rozporządzeń nr 881/92 i 3118/93 jest niejasna i zbyt ogólna. Komisja nie wyjaśnia przede wszystkim powodu, dla 

którego wspomniane rozporządzenia miałby zostać naruszone, w związku z czym warunki wymienione w art. 38 § 1 lit. 

c) regulaminu Trybunału nie są spełnione. 

Ocena Trybunału 

70 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem środki krajowe mogące utrudniać handel wewnątrzwspólnotowy mogą być 

uzasadnione nadrzędnymi wymogami w zakresie ochrony środowiska, o ile środki te są proporcjonalne do zamierzonego 

celu (zob. w szczególności wyroki z dnia 14 grudnia 2004 r. w sprawie C-463/01 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. str. 

I‐11705, pkt 75, oraz w sprawie C-309/02 Radlberger Getränkegesellschaft i S. Spitz, Rec. str. I‐11763, pkt 75). 

71 W niniejszym przypadku nie ulega wątpliwości, że sporne rozporządzenie zostało wydane w celu zapewnienia 

jakości otaczającego powietrza w określonej strefie i jest zatem uzasadnione względami związanymi z ochroną 

środowiska. 

72 W związku z tym w pierwszej kolejności należy przypomnieć, że ochrona środowiska stanowi jeden z 

podstawowych celów Wspólnoty (…). Podobnie art. 2 WE stanowi, że zadaniem Wspólnoty jest popieranie „wysokiego 

poziomu ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego”, a art. 3 ust. 1 lit. l) WE przewiduje w tym celu ustalenie 

„polityk[i] w dziedzinie środowiska naturalnego”. 

73 Poza tym zgodnie z art. 6 WE „[p]rzy ustalaniu i realizacji polityk i działań Wspólnoty […] muszą być brane pod 

uwagę wymogi ochrony środowiska naturalnego”. Przepis ten podkreśla horyzontalny i kluczowy charakter tego celu 

(zob. ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Radzie, pkt 42). 

74 W drugiej kolejności należy wskazać, że jeśli chodzi w szczególności o ochronę jakości otaczającego powietrza, 

dyrektywa 1999/30 definiuje w załączniku II wartości dopuszczalne dla dwutlenku azotu i tlenku azotu w celu oceny 

jakości i określenia, kiedy środek zapobiegawczy lub naprawczy powinien zostać podjęty. 

75 W tym kontekście dyrektywa 96/62 wprowadza rozróżnienie w zależności od tego, czy istnieje „ryzyko 

przekroczenia wartości dopuszczalnych”, czy też wartości te faktycznie zostały przekroczone. 

76 W pierwszym przypadku art. 7 ust. 3 tej dyrektywy przewiduje, że państwa członkowskie „sporządzają plany 

działań […] w celu zmniejszenia tego niebezpieczeństwa”. Owe plany, zgodnie z tym przepisem, mogą przewidywać 

„możliwości […] zawieszenia działalności przyczyniającej się do przekroczenia wartości dopuszczalnych, z ruchem 

pojazdów mechanicznych włącznie”. 

77 W drugim przypadku, tzn. gdy zawartości jednego lub większej liczby zanieczyszczeń są wyższe niż wartości 

dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, art. 8 ust. 3 dyrektywy 96/62 stanowi, że państwa członkowskie 

„podejmują środki zmierzające do zapewnienia przygotowania lub wykonania planów lub programów osiągania wartości 

dopuszczalnych w określonym czasie”. Wyżej wymienione plany lub programy są udostępniane ogółowi społeczeństwa i 

zawierają informacje wymienione w załączniku IV do dyrektywy. 

78 Ponieważ Republika Austrii utrzymuje, że sporne rozporządzenie oparte na IG-L, która transponuje dyrektywy 

96/62 i 1999/30 do prawa krajowego, ma na celu wykonanie art. 7 i 8 dyrektywy 96/62, na początku trzeba zbadać, czy 

temu rozporządzeniu faktycznie przyświeca taki cel. 

79 Chociaż metoda wykorzystana do pomiaru poziomu dwutlenku azotu w otaczającym powietrzu została poddana 

krytyce przez Republikę Federalną Niemiec i Republikę Włoską, Komisja nie kwestionuje, że w 2002 r. i 2003 r. roczna 

wartość dopuszczalna określona dla tego rodzaju zanieczyszczenia, zwiększona o margines tolerancji, została 

przekroczona w punkcie pomiaru Vomp/Raststätte. 

80 W tych warunkach, biorąc pod uwagę treść art. 8 ust. 3 dyrektywy 96/62, Republika Austrii miała obowiązek 

działania. Wprawdzie wartości dopuszczalne określone dla dwutlenku azotu – zgodnie z sekcją I załącznika II do 

50

dyrektywy 1999/30 – muszą być przestrzegane dopiero od dnia 1 stycznia 2010 r., jednak w przypadku przekroczenia 

dopuszczalnych wartości nie można zarzucać państwu członkowskiemu, że już przed tym terminem podjęło działania, 

zgodnie z art. 8 ust. 3, w celu stopniowego uzyskania rezultatu określonego w dyrektywie oraz osiągnięcia w ten sposób 

w wyznaczonym terminie celu dyrektywy. 

81 Z art. 8 ust. 3 dyrektywy 96/62 wynika w szczególności, że w przypadku przekroczenia dopuszczalnych wartości 

dane państwo członkowskie ma obowiązek przygotować lub wykonać plan lub program, który musi zawierać informacje 

wymienione w załączniku IV do dyrektywy, takie jak informacje dotyczące lokalizacji nadmiernego zanieczyszczenia, 

wykazu głównych źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie oraz już istniejących i planowanych środków. Z 

samej definicji taki plan lub program powinien zwierać szereg odpowiednich i spójnych środków, które w konkretnym 

przypadku danej strefy służą zmniejszeniu poziomu zanieczyszczenia. 

82 Jednak należy stwierdzić, że nie można zakwalifikować jako „planu” lub „programu” w rozumieniu art. 8 ust. 3 

dyrektywy 96/62 środków znajdujących się w art. 10 IG L, zasad wymienionych w art. 11 tej ustawy oraz szczególnych 

przepisów dotyczących sektora transportu zawartych w art. 14 IG‐L, albowiem nie są one w jakikolwiek sposób związane 

z konkretną sytuacją, w której zostały przekroczone wartości dopuszczalne. Samo sporne rozporządzenie wydane na 

podstawie wyżej wymienionych przepisów IG-L, nawet jeśli przyjąć, że można je uznać za plan lub program, nie zawiera 

wszystkich informacji przewidzianych w załączniku IV do dyrektywy 96/62, a w szczególności informacji, o których mowa 

w pkt 7–10 tego załącznika, na co wskazała Komisja. 

83 W tych warunkach przyjmując nawet, że sporne rozporządzenie opiera się na art. 8 ust. 3 dyrektywy 96/62, nie 

można uznać, że prawidłowo i całkowicie wykonuje ono ten przepis. 

84 Powyższe twierdzenie nie oznacza, że przeszkoda w swobodnym przepływie towarów, która wynika z zakazu 

poruszania się ustanowionego w spornym rozporządzeniu, nie może być uzasadniona jednym z nadrzędnych wymogów 

ogólnego interesu, które zostały potwierdzone w orzecznictwie Trybunału. 

85 W celu sprawdzenia, czy w niniejszym przypadku taka przeszkoda jest proporcjonalna do uzasadnionego celu, tj. 

ochrony środowiska, należy określić, czy jest ona konieczna i odpowiednia dla osiągnięcia dozwolonego celu. 

86 W tej kwestii Komisja i państwa członkowskie uczestniczące w postępowaniu w charakterze interwenientów 

podkreślają jednocześnie brak prawdziwych rozwiązań alternatywnych dla transportu odnośnych towarów i istnienie 

wielu innych środków, takich jak wprowadzenie ograniczeń szybkości lub opłat za korzystanie z dróg przez różne klasy 

samochodów ciężarowych lub też system ekopunktów, które mogłyby zmniejszyć emisję dwutlenku azotu do poziomu 

możliwego do zaakceptowania. 

87 Nie ma potrzeby, by Trybunał wypowiedział się co do kwestii istnienia kolejowych bądź drogowych rozwiązań 

alternatywnych dla zagwarantowania transportu towarów objętych spornym rozporządzeniem na warunkach, które z 

ekonomicznego punktu widzenia są do zaakceptowania oraz by skontrolował, czy inne połączone lub niepołączone ze 

sobą środki mogły zostać przyjęte dla osiągnięcia celu, jakim jest redukcja emisji zanieczyszczeń w odnośnej strefie. 

Wystarczy zaznaczyć, że przed przyjęciem tak radykalnego środka jak całkowity zakaz ruchu na odcinku autostrady 

stanowiącej ważny szlak komunikacyjny pomiędzy państwami członkowskimi, władze austriackie miały obowiązek 

uważnego zbadania możliwości odwołania się do środków w mniejszym stopniu ograniczających swobodę przepływu i 

zrezygnować z nich dopiero wtedy, gdyby wyraźnie ustalono, że są nieodpowiednie w stosunku do zamierzonego celu. 

88 W szczególności uwzględniając deklarowany cel, jakim było przeniesienie transportu odnośnych towarów z 

drogowego na kolejowy, władze austriackie zanim postanowiły zastosować taki środek, jak ustanowiony przez sporne 

rozporządzenie, miały obowiązek upewnić się, że kolej dysponowała wystarczającymi i odpowiednimi możliwościami do 

dokonania takiej zmiany. 

89 Tymczasem, jak wskazał rzecznik generalny w pkt 113 opinii, w niniejszym przypadku nie wykazano w sposób 

przekonywający, że władze austriackie przygotowując sporne rozporządzenie, dostatecznie zbadały kwestię, czy cel 

związany z redukcją emisji zanieczyszczeń może być osiągnięty za pomocą innych środków, które mniej ograniczają 

swobodę przepływu, i czy faktycznie istnieje realne rozwiązanie alternatywne pozwalające na zapewnienie transportu 

odnośnych towarów innymi środkami transportu lub innymi drogami. 

90 Poza tym dwumiesięczny okres przejściowy pomiędzy datą wydania spornego rozporządzenia a datą 

obowiązywania sektorowego zakazu poruszania się przewidzianą przez władze austriackie był wyraźnie zbyt krótki, aby 

podmioty gospodarcze mogły sensownie przystosować się do nowych okoliczności (zob. podobnie ww. wyroki z dnia 14 

grudnia 2004 r. w sprawie Komisja przeciwko Niemcom, pkt 79 i 80 oraz w sprawie Radlberger Getränkegesellschaft i S. 

Spitz, pkt 80 i 81). 

91 Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, należy wyprowadzić taki wniosek, że sporne rozporządzenie narusza 

zasadę proporcjonalności i dlatego nie może być skutecznie uzasadnione względami ochrony jakości powietrza. W 

konsekwencji rozporządzenie to jest niezgodne z art. 28 WE i 29 WE. 


2) Sprawa C-491/01 British American Tobacco 



w sprawie C-491/01 The Queen oraz Secretary of State for Health, ex parte:British American Tobacco 

(Investments) Ltd oraz Imperial Tobacco Ltd, przy udziale: Japan Tobacco Inc. oraz JT International SA, 

Stan faktyczny 

51

Skarżące w postępowaniu przed sądem krajowym spółki, producenci wyrobów tytoniowych mający siedzibę 

w Zjednoczonym Królestwie, złożyły w sądzie krajowym wniosek w przedmiocie dopuszczenia ich skargi dotyczącej 

kontroli zgodności z prawem („judicial review”) „zamiaru i/lub obowiązku” rządu Zjednoczonego Królestwa do dokonania 

transpozycji dyrektywy, podnosząc siedem zarzutów nieważności tej dyrektywy. W art. 7 dyrektywya przywidywała 

zakaz stosowania na opakowaniach wyrobów tytoniowych niektórych pojęć, takich jak o „niskiej zawartości 

substancji smolistych”, „lekkie”, „ultralekkie”, „łagodne”, który ma na celu zagwarantowanie, by konsumenci byli 

w sposób obiektywny poinformowani co do szkodliwości wyrobów tytoniowych. High Court of Justice (England & 

Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) dopuścił tę skargę i postanowił zawiesić postępowanie oraz 

zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi min. w kwestii, czy dyrektywa 2001/37/WE jest 

nieważna w całości lub w części ze względu na naruszenie zasady proporcjonalności 

[…] 

W przedmiocie pytania pierwszego lit. c) 

112 W pytaniu pierwszym lit. c) sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy dyrektywa jest nieważna w całości lub 

w części ze względu na naruszenie zasady proporcjonalności. 

Uwagi przedłożone Trybunałowi 

113 Skarżące w postępowaniu przed sądem krajowym podnoszą, że nawet gdyby przyjąć, że dyrektywa ma 

w rzeczywistości na celu ustanowienie rynku wewnętrznego lub realizację wspólnej polityki handlowej, to zmierza ona do 

osiągnięcia tych celów w sposób nieproporcjonalny, co ma miejsce w szczególności w przypadku art. 5 i 7 oraz 

w zakresie jej stosowania do papierosów przeznaczonych do wywozu do państw trzecich. 

114 Co się tyczy art. 7 dyrektywy, skarżące podnoszą w szczególności, że zakaz używania pojęć opisowych 

wskazujących na mniejszą zawartość substancji szkodliwych nie jest zgodny z celem określonym w art. 3 ust. 1 

dyrektywy, zmierzającym do dalszego zmniejszenia zawartości substancji smolistych ze względów związanych ze 

zdrowiem publicznym. Ponadto skarżące podnoszą, że wskazany art. 7 narusza ich prawa w stopniu wykraczającym poza 

to, co konieczne do osiągnięcia zgodnego z prawem celu, przypuszczalnie zamierzonego w tym przepisie. W tym 

względzie ustawodawstwo hiszpańskie w tej dziedzinie, stanowiące jedynie przepisy regulujące użycie tych opisów, 

stanowi dobry przykład ustawodawstwa skutkującego mniejszym naruszeniem praw producentów wyrobów tytoniowych 

przy jednoczesnym dochowaniu ochrony zdrowia publicznego. 

115 Skarżące w postępowaniu przed sądem krajowym podnoszą również, że zakaz produkcji papierosów 

nieodpowiadających wymogom art. 3 ust. 1 dyrektywy w celach wywozu do państw trzecich nie stanowi właściwej 

metody zapobieżenia obchodzeniu nowych limitów ustanowionych na mocy tego przepisu, mając na uwadze 

w szczególności, że miażdżąca większość papierosów nielegalnie importowanych do Wspólnoty jest produkowana poza 

jej obszarem. 

116 Wedle Japan Tobacco, w zakresie mającym zastosowanie do istniejących znaków towarowych, art. 7 dyrektywy 

narusza zasadę proporcjonalności. W tym względzie podniesiono, że przepis ten nie stanowi najmniej restrykcyjnego 

środka do osiągnięcia celów dyrektywy. Wskazany przepis, rozpatrywany w związku z motywem dwudziestym siódmym 

dyrektywy, opiera się bowiem na założeniu, że konsumenci nie wiedzą, że palenie papierosów może wpłynąć na ilość 

wdychanych przez nich substancji smolistych i nikotyny. Dlatego też wystarczające byłoby umieszczenie na opakowaniu 

tego rodzaju informacji zamiast ustanawiania zakazu używania pojęć opisowych. Ponadto w dyrektywie mógłby zostać 

przewidziany przepis dotyczący praw nabytych celem wykluczenia stosowania art. 7 dyrektywy do zarejestrowanych 

znaków towarowych, takich jak Mild Seven. 

117 Rządy niemiecki, grecki i luksemburski podnoszą, że przewidziany w art. 3 dyrektywy zakaz produkcji w celach 

wywozu do państw trzecich oraz zakaz używania niektórych pojęć opisowych ustanowiony w art. 7 dyrektywy naruszają 

zasadę proporcjonalności, ponieważ są one niewłaściwe i w nadmierny sposób naruszają interesy ekonomiczne 

producentów wyrobów tytoniowych. Co się tyczy wskazanego art. 3, podnoszą one w szczególności, że nie umożliwia on 

zapewnienia skutecznej ochrony przed ryzykiem nielegalnego przywozu papierosów do Wspólnoty ze względu na nikłe 

ilości ich ponownego przywozu na jej obszar i że ryzyku temu można by zapobiec raczej poprzez wzmocnienie kontroli 

przywozu. Co się tyczy art. 7 dyrektywy, wskazane rządy podnoszą w szczególności, że odmiennie niż w przypadku 

przewidzianego w tym przepisie całkowitego zakazu używania pojęć opisowych, regulacja ich używania, taka jak 

przewidziana w przepisach hiszpańskich, oparta na klasyfikacji produktów wedle zawartości substancji smolistych 

i nikotyny umożliwiłaby poinformowanie konsumentów w sposób obiektywny, nie naruszając jednocześnie w sposób 

nadmierny interesów ekonomicznych producentów wyrobów tytoniowych. 

118 Rządy belgijski, francuski i szwedzki oraz Rada i Komisja podnoszą, że dyrektywa jest zgodna z zasadą 

proporcjonalności, ponieważ jej przepisy nie wykraczają poza to, co niezbędne dla zapewnienia dobrego funkcjonowania 

rynku wewnętrznego w sektorze wyrobów tytoniowych i dla jednoczesnego zagwarantowania wysokiego poziomu 

ochrony zdrowia publicznego. 

119 Co się tyczy w szczególności art. 7 dyrektywy, rząd francuski wskazuje, że przepis ten nie zakazuje wszelkich 

opisów lub sposobów prezentacji papierosów, które umożliwiają przyciągnięcie i przywiązanie palaczy do danej marki, 

lecz wyłącznie takich, które wskazują, że dany wyrób tytoniowy jest mniej szkodliwy od innych. 

120 Zdaniem rządu szwedzkiego, ponieważ konsumpcja wyrobów tytoniowych wiąże się z poważnym ryzykiem dla 

zdrowia, szczególnie ważne jest, by konsumenci nie zostali wprowadzeni w błąd co do ryzyka związanego z tą 

konsumpcją i trudno jest osiągnąć cel zakazu przewidzianego we wskazanym art. 7 w sposób alternatywny, który 

prowadziłby do łagodniejszych skutków dla właścicieli znaków towarowych. 

121 Komisja podnosi, że art. 7 nie jest niezgodny z celem określonym w art. 3 ust. 1 dyrektywy, polegającym na 

zredukowaniu zawartości substancji smolistych w papierosach. W związku z tym, że pojęcia opisowe nie były 

uregulowane na szczeblu wspólnotowym, mogły one być używane przez producentów wyrobów tytoniowych celem 

wskazania na inne cechy papierosów, takie jak smak, bez związku z zawartością substancji smolistych, co mogło 

wprowadzić konsumenta w błąd. Komisja dodaje, że nawet jeśli papierosy „lekkie” mają rzeczywiście mniejszą zawartość 

52

substancji smolistych, liczni palacze zostają wprowadzeni w błąd, ponieważ uzyskują oni niesłuszne wrażenie, że nie są 

to produkty niebezpieczne, co nie jest prawdą, w szczególności z tego względu, że dym papierosowy zawiera również 

inne substancje szkodliwe, które nie są uregulowane dyrektywą. 

Ocena Trybunału 

122 Należy na wstępie przypomnieć, że zasada proporcjonalności zaliczająca się do podstawowych zasad prawa 

wspólnotowego wymaga, by środki wprowadzane w drodze przepisów wspólnotowych były zdatne do realizacji 

zamierzonego celu oraz by nie wykraczały poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia (zob. w szczególności wyroki: 

z dnia 18 listopada 1987 r. w sprawie 137/85 Maizena, Rec. s. 4587, pkt 15; z dnia 7 grudnia 1993 r. w sprawie 

C-339/92 ADM Ölmühlen, Rec. s. I-6473, pkt 15; z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie C-210/00 Käserei Champignon 

Hofmeister, Rec. s. I-6453, pkt 59). 

123 Co się tyczy kontroli sądowej przesłanek wskazanych w poprzednim punkcie, należy podkreślić, że prawodawcy 

wspólnotowemu przyznaje się szeroki zakres uznania w dziedzinie takiej, jak w niniejszej sprawie, związanej 

z dokonywaniem przez niego wyborów o naturze politycznej, gospodarczej i społecznej, w ramach której musi on 

przeprowadzać złożone oceny. W związku z tym legalność środka przyjętego w tej dziedzinie może zostać naruszona 

jedynie wtedy, gdy jest on oczywiście niewłaściwy w odniesieniu do celu, jaki realizuje odpowiednia instytucja (zob. 

podobnie wyroki: z dnia 12 listopada 1996 r. w sprawie C-84/94 Zjednoczone Królestwo przeciwko Radzie, Rec. s. 

I-5755, pkt 58; z dnia 13 maja 1997 r. w sprawie C-233/94 Niemcy przeciwko Parlamentowi i Radzie, Rec. s. I-2405, 

pkt 55, 56; z dnia 5 maja 1998 r. w sprawie C-157/96 National Farmers’ Union i in., Rec. s. I-2211, pkt 61). 

124 Co się tyczy dyrektywy, z motywów pierwszego, drugiego i trzeciego wynika, że poprzez zbliżenie reguł mających 

zastosowanie w tej dziedzinie ma ona na celu wyeliminowanie barier wynikających z różnic, które pomimo przyjętych 

uprzednio środków harmonizujących istnieją między przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi państw 

członkowskich w sprawie wytwarzania, prezentacji i sprzedaży wyrobów tytoniowych i które utrudniają funkcjonowanie 

rynku wewnętrznego. Z motywu czwartego dyrektywy wynika ponadto, że przy realizacji tego celu w dyrektywie 

powinien zostać przyjęty wysoki poziom ochrony zdrowia zgodnie z art. 95 ust. 3 traktatu. 

125 W toku procedury podniesiono różne argumenty, by zakwestionować zgodność dyrektywy z zasadą 

proporcjonalności, w szczególności w zakresie dotyczącym art. 3, 5 i 7 dyrektywy. 

126 Należy po pierwsze stwierdzić, że przewidziany w art. 3 dyrektywy zakaz wprowadzania do swobodnego obrotu 

i sprzedaży we Wspólnocie papierosów niedotrzymujących maksymalnych zawartości substancji smolistych, nikotyny 

i tlenku węgla, wraz z ciążącym na państwach członkowskich obowiązkiem dopuszczenia przywozu, sprzedaży 

i konsumpcji papierosów, które dotrzymują tych zawartości zgodnie z art. 13 ust. 1 tej dyrektywy, stanowi środek zdatny 

do realizacji zamierzonego w niej celu, który – mając na uwadze obowiązek zapewnienia przez prawodawcę 

wspólnotowego wysokiego poziomu ochrony zdrowia – nie wykracza poza to, co konieczne do jego osiągnięcia. 

127 Co się tyczy po drugie przewidzianego również w art. 3 dyrektywy zakazu produkcji papierosów niedotrzymujących 

maksymalnych zawartości określonych w tym przepisie, ma on na celu, jak wskazano już w pkt 85 niniejszego wyroku, 

zapobieżenie naruszeniom przepisów odnoszących się do rynku wewnętrznego w dziedzinie wyrobów tytoniowych 

mogących nastąpić wskutek ponownego, nielegalnego przywozu do Wspólnoty lub wskutek zakłócenia handlu wewnątrz 

niej w odniesieniu do produktów niezgodnych z wymogami art. 3 ust. 1 dyrektywy. 

128 Proporcjonalność tego zakazu produkcji została zakwestionowana z tego względu, że nie stanowi on środka 

zdatnego do realizacji zamierzonego w nim celu i że wykracza on poza to, co konieczne do jego osiągnięcia, ponieważ 

w szczególności wystarczające byłoby ustanowienie środka alternatywnego, takiego jak wzmocnienie kontroli przywozu 

z państw trzecich. 

129 W tym względzie należy wskazać, że jakkolwiek sam omawiany zakaz nie umożliwia zapobieżenia rozwojowi 

nielegalnego handlu papierosami we Wspólnocie, uwzględniając w szczególności okoliczność, że papierosy 

nieodpowiadające wymogom określonym w art. 3 ust. 1 dyrektywy mogą również być nielegalnie wprowadzone na rynek 

wspólnotowy po ich wyprodukowaniu w państwach trzecich, to jednak prawodawca wspólnotowy nie wykroczył poza 

granice swego zakresu uznania, przyjmując, że zakaz ten stanowi mimo wszystko środek mogący przyczynić się 

w skuteczny sposób do ograniczenia ryzyka wzrostu nielegalnego handlu papierosami i do zapobieżenia wynikającym 

stąd naruszeniom rynku wewnętrznego. 

130 Nie wykazano ponadto, jakoby wzmocnienie kontroli było w niniejszej sprawie wystarczające do osiągnięcia celu 

zamierzonego w kwestionowanym przepisie. W tym względzie należy wskazać, że omawiany zakaz produkcji 

w szczególny sposób nadaje się do zapobieżenia u źródła zakłóceniom handlu papierosami produkowanymi we 

Wspólnocie celem wywozu do państw trzecich. Zakłócenia te stanowią formę oszustwa, którego z definicji nie można 

zwalczać równie skutecznie alternatywnymi środkami, takimi jak wzmocnienie kontroli na granicach Wspólnoty. 

131 Co się tyczy art. 5 dyrektywy, obowiązek umieszczenia na opakowaniach papierosów danych dotyczących 

zawartości substancji smolistych, nikotyny i tlenku węgla oraz na opakowaniach wyrobów tytoniowych ostrzeżeń 

odnoszących się do niebezpieczeństwa dla zdrowia związanego z tymi wyrobami jest środkiem zdatnym do osiągnięcia 

wysokiego poziomu ochrony przy zniesieniu przeszkód wynikających z krajowych przepisów dotyczących etykietowania. 

Zobowiązania tego rodzaju stanowią bowiem uznany środek skłaniający konsumentów do zmniejszenia konsumpcji 

wyrobów tytoniowych lub wskazujący im te produkty, które przedstawiają mniejsze ryzyko dla zdrowia. 

132 W związku z tym, nakładając w art. 5 dyrektywy obowiązek zwiększenia procentowego udziału powierzchni 

przeznaczonych na te informacje i ostrzeżenia na danych stronach opakowań wyrobów tytoniowych w proporcji 

pozostawiającej wystarczająco dużo miejsca na umieszczenie przez producentów tych produktów innych danych, 

w szczególności dotyczących znaków towarowych, prawodawca wspólnotowy nie wykroczył poza granice zakresu 

uznania przysługującego mu w tej dziedzinie. 

133 Co się tyczy przepisów art. 7 dyrektywy, należy stwierdzić, co następuje: 

53

134 Cel wskazanego przepisu został wyjaśniony w motywie dwudziestym siódmym dyrektywy, z którego wynika, że 

zakaz stosowania na opakowaniach wyrobów tytoniowych niektórych pojęć, takich jak o „niskiej zawartości substancji 

smolistych”, „lekkie”, „ultralekkie”, „łagodne”, jak również niektórych nazw, obrazków oraz symboli i innych znaków jest 

uzasadniony troską, że tego rodzaju opisy mogą wprowadzić konsumentów w błąd, wzbudzając fałszywe przekonanie, że 

takie wyroby są mniej szkodliwe, oraz mogą powodować zmianę spożycia. Motyw ten precyzuje w tym względzie, że 

palenie oraz uzależnienie, a nie tylko zawartość niektórych substancji w wyrobach tytoniowych przed ich spożyciem, 

również określają poziom wdychanych substancji. Stosowanie wskazanych pojęć opisowych przy braku uwzględnienia 

tego faktu może podważać ustanowione w dyrektywie wymagania dotyczące etykietowania. 

135 W związku z tym art. 7 rozpatrywany w związku z motywem dwudziestym siódmym dyrektywy ma na celu 

zagwarantowanie, by konsumenci byli w sposób obiektywny poinformowani co do szkodliwości wyrobów tytoniowych. 

136 Tego rodzaju wymóg podawania informacji jest zdatny do realizacji wysokiego poziomu ochrony zdrowia przy 

dokonywaniu harmonizacji przepisów mających zastosowanie do opisu wyrobów tytoniowych. 

137 Prawodawca wspólnotowy miał prawo uznać, nie wykraczając poza granice swego zakresu uznania, że wskazanie 

zawartości substancji smolistych, nikotyny i tlenku węgla zgodnie z art. 5 ust. 1 dyrektywy zapewni w sposób obiektywny 

przekazanie konsumentom informacji w przedmiocie szkodliwości wyrobów tytoniowych związanej z tymi substancjami, 

podczas gdy użycie elementów opisowych takich jak wskazane w art. 7 dyrektywy nie gwarantuje poinformowania 

konsumentów w sposób obiektywny. 

138 Jak bowiem wskazał rzecznik generalny w pkt 241–248 opinii, tego rodzaju elementy opisowe mogą wprowadzić 

konsumenta w błąd. Po pierwsze, mogą one, jak w przypadku pojęcia „łagodne”, opisywać odczucia smakowe 

pozostające bez związku z zawartością substancji szkodliwych w produkcie. Po drugie, w braku regulacji dotyczącej ich 

używania, pojęcia takie jak „o niskiej zawartości substancji smolistych”, „lekkie”, „ultralekkie” nie odnoszą się do 

dokładnych progów ilościowych. Po trzecie, nawet jeśli dany produkt charakteryzuje się mniejszą zawartością substancji 

smolistych, nikotyny i tlenku węgla niż inne produkty, to jednak ilość substancji rzeczywiście wdychanych przez 

konsumenta zależy również od jego sposobu palenia, a ponadto produkt ten może zawierać inne substancje szkodliwe. 

Po czwarte, użycie elementów opisowych sugerujących, że konsumpcja określonego wyrobu tytoniowego jest korzystna 

dla zdrowia w porównaniu do innych wyrobów tytoniowych prowadzi do ryzyka nakłaniania do konsumpcji tych 

wyrobów. 

139 Ponadto prawodawca wspólnotowy miał prawo uznać, nie wykraczając poza granice zakresu uznania 

przysługujące mu w tej dziedzinie, że dla celów zapewnienia, by konsumenci byli w sposób obiektywny poinformowani 

w przedmiocie szkodliwości wyrobów tytoniowych, zakaz ustanowiony w art. 7 dyrektywy był konieczny i że 

w szczególności brak było alternatywnego środka, który umożliwiałby realizację tego celu w sposób równie skuteczny, 

a jednocześnie w mniejszym stopniu ograniczający prawa producentów tytoniu. 

140 Nie jest bowiem oczywiste, jakoby zwykła regulacja użycia elementów opisowych wskazanych w art. 7 dyrektywy 

w sposób sugerowany przez skarżące w postępowaniu przed sądem krajowym oraz przez rządy niemiecki, grecki 

i luksemburski lub wskazanie na opakowaniu wyrobów tytoniowych, że ilości wdychanych substancji szkodliwych zależą 

również od samego palenia, jak proponuje Japan Tobacco, zapewniłyby poinformowanie konsumenta w sposób 

obiektywny, mając na uwadze okoliczność, że te elementy opisowe mogą w każdym razie skłaniać do konsumpcji 

wyrobów tytoniowych. 

141 Z powyższych rozważań dotyczących pytania pierwszego lit. c) wynika, że dyrektywa nie jest nieważna ze względu 

na naruszenie zasady proporcjonalności. 


8. Zasada niedyskryminacji 

1) Sprawa 43/75 Defrenne 


z dnia 8 kwietnia 1976 r 

w sprawie 43/75 Gabrielle Defrenne, przeciwko Société anonyme belge de navigation aérienne Sabena, 

[…] 


1 Zważywszy, że wyrokiem z dnia 23 kwietnia 1975 r., który wpłynął do sekretariatu Trybunału w dniu 2 maja 

1975 r., cour du travail de Bruxelles zwrócił się na podstawie art. 177 traktatu EWG z dwoma pytaniami prejudycjalnymi 

w przedmiocie skutków i sposobu wdrażania art. 119 traktatu, dotyczącego zasady równości wynagrodzeń mężczyzn 

i kobiet za taką samą pracę; 

2 że pytania te zostały podniesione w ramach sporu pomiędzy stewardessą a jej pracodawcą, SA Sabena w sprawie 

odszkodowania, jakiego powódka w postępowaniu przed sądem krajowym żąda z tego względu, iż w okresie od dnia 

15 lutego 1963 r. do dnia 1 lutego 1966 r. była, jako kobieta, ofiarą dyskryminacji w zakresie wynagrodzenia w stosunku 

do kolegów, który wykonywali tę samą pracę jako „pracownicy pokładowi”; 

3 że zgodnie z wyrokiem sądu krajowego strony zgadzają się co do tego, iż praca stewardessy jest identyczna jak 

pracownika pokładowego oraz iż dyskryminacja stewardessy w zakresie wynagrodzenia w omawianym czasie jest w tych 

okolicznościach bezsporna; 

W przedmiocie pytania pierwszego (bezpośrednia skuteczność art. 119) 

4 Zważywszy, że pierwsze pytanie dotyczy kwestii, czy art. 119 traktatu „wprowadza sam z siebie i bezpośrednio do 

prawa wewnętrznego każdego z państw członkowskich zasadę równości wynagrodzeń mężczyzn i kobiet za taką samą 

54

pracę” oraz czy „daje w związku z tym pracownikom, bez pośrednictwa jakiegokolwiek aktu krajowego, prawo do 

dochodzenia przed sądami krajowymi poszanowania tej zasady”; 

5 że w przypadku odpowiedzi twierdzącej stawia się dodatkowo pytanie, od jakiego momentu należy uznać tę 

skuteczność; 

6 że odpowiedź na drugą część pytania pierwszego zostanie udzielona wraz z odpowiedzią na drugie pytanie; 

7 zważywszy, że kwestię bezpośredniej skuteczności art. 119 należy rozpatrywać z uwzględnieniem charakteru 

zasady równości wynagrodzeń, celu, jakiemu służy to postanowienie, oraz jego miejsca w strukturze traktatu; 

8 że art. 119 służy dwóm celom; 

9 że, po pierwsze, w związku z różnicami w stopniu rozwoju ustawodawstwa socjalnego w poszczególnych 

państwach członkowskich, art. 119 ma za zadanie zapobiegać niekorzystnej sytuacji przedsiębiorstw z siedzibą 

w państwach, które rzeczywiście realizują zasadę równości wynagrodzeń, w konkurencji z przedsiębiorstwami z siedzibą 

w państwach, które nie wyeliminowały dotąd dyskryminacji kobiet w zakresie wynagrodzeń; 

10 że, po drugie, postanowienie to realizuje cele społeczne Wspólnoty, która nie jest wyłącznie związkiem 

o charakterze gospodarczym, lecz ma jednocześnie za zadanie, jak zostało to podkreślone w preambule do traktatu, 

zapewnić, poprzez działanie wspólne, postęp społeczny i ciągłą poprawę warunków życia i pracy społeczeństw Europy; 

11 że cel ten podkreśla umieszczenie art. 119 w rozdziale poświęconym polityce społecznej, w którego wstępnym 

postanowieniu, to jest w art. 117, zaznaczono potrzebę „promowania poprawy warunków życia i pracy, tak aby 

umożliwić ich wyrównanie z jednoczesnym zachowaniem postępu”; 

12 że w związku z tym podwójnym celem, o charakterze gospodarczym i społecznym, zasada równości wynagrodzeń 

stanowi jeden z fundamentów Wspólnoty; 

13 że stwierdzenie to wyjaśnia, dlaczego traktat przewiduje pełną realizację tej zasady z końcem pierwszego etapu 

okresu przejściowego; 

14 że dokonując wykładni tego postanowienia, nie można więc brać pod uwagę argumentów opartych na 

opóźnieniach i oporach powodujących zwłokę w skutecznym wprowadzeniu tej zasady w życie w niektórych państwach 

członkowskich; 

15 że w szczególności związek art. 119 z postępem w wyrównywaniu warunków pracy pozwala odrzucić zastrzeżenie 

oparte na możliwości realizacji tego postanowienia w inny sposób niż poprzez podwyższanie najniższych wynagrodzeń; 

16 zważywszy, że zgodnie z art. 119 akapit pierwszy państwa członkowskie zobowiązane są zapewnić „stosowanie 

zasady równości wynagrodzeń dla pracowników płci męskiej i żeńskiej za taką samą pracę”; 

17 że art. 119 akapity drugi i trzeci uszczegóławia pojęcia wynagrodzenia i pracy użyte w akapicie pierwszym tego 

artykułu; 

18 że przy stosowaniu tych postanowień należy dokonać rozróżnienia, w ramach ogólnego zakresu zastosowania 

art. 119, pomiędzy bezpośrednią i jawną dyskryminacją, którą można stwierdzić na podstawie samych tylko kryteriów 

identyczności pracy i równości wynagrodzeń określonych w tym artykule, oraz dyskryminacją pośrednią i ukrytą, którą 

można ustalić jedynie za pomocą bardziej szczegółowych przepisów wykonawczych, wspólnotowych lub krajowych; 

19 nie można bowiem pominąć okoliczności, iż osiągnięcie w pełni celów, jakim służy art. 119 poprzez eliminację 

wszelkiej dyskryminacji pracowników ze względu na płeć, zarówno bezpośredniej, jak pośredniej, nie tylko na szczeblu 

pojedynczych przedsiębiorstw, ale również całych gałęzi przemysłu, a nawet światowej gospodarki, może wymagać 

w niektórych przypadkach określenia kryteriów, do których stosowania konieczne będzie wydanie stosownych przepisów 

wspólnotowych lub krajowych; 

20 że taki punkt widzenia narzuca się, tym bardziej iż wspólnotowe akty dotyczące tej kwestii, o których będzie mowa 

przy odpowiedzi na drugie pytanie, wdrażają art. 119 poprzez rozszerzenie ścisłego kryterium „takiej samej pracy”, 

zgodnie zresztą z postanowieniami Konwencji nr 100 w sprawie równości wynagrodzeń Międzynarodowej Organizacji 

Pracy z 1951 r., której art. 2 mówi o równości wynagrodzeń za pracę „równej wartości”; 

21 zważywszy, że za dyskryminację bezpośrednią, którą można stwierdzić za pomocą samych tylko kryteriów, jakich 

dostarcza art. 119, uznać można w szczególności dyskryminację mającą źródło w przepisach prawa lub układach 

zbiorowych pracy, gdyż do wykrycia tego rodzaju dyskryminacji wystarczy analiza prawna; 

22 że podobnie jest też w przypadku nierównego wynagradzania za taką samą pracę kobiet i mężczyzn zatrudnionych 

w tym samym zakładzie lub jednostce organizacyjnej, prywatnej lub publicznej; 

23 że w obliczu takiej sytuacji – jak wskazują na to nawet obserwacje poczynione w wyroku sądu krajowego – sąd 

jest w stanie ustalić wszelkie okoliczności faktyczne pozwalające mu na rozstrzygnięcie, czy pracownik płci żeńskiej 

otrzymuje wynagrodzenie niższe niż pracownik płci męskiej na identycznym stanowisku; 

24 że w każdym razie w takich sytuacjach art. 119 może być bezpośrednio stosowany i stanowić dla podmiotów 

prawa źródło uprawnień podlegających ochronie sądowej; 

25 że w odniesieniu do dyskryminacji bezpośredniej w przypadku takiej samej pracy przepisy krajowe wydane w celu 

wdrożenia zasady równości wynagrodzeń ograniczają się zresztą zwykle do powtórzenia co do istoty brzmienia art. 119; 

26 że w tej mierze ustawodawstwo belgijskie jest szczególnie wymowne, jako że art. 14 arrêté royal sur le travail des 

femmes (zarządzenie królewskie nr 40 w sprawie pracy kobiet) z dnia 24 października 1967 r. stwierdza jedynie, że 

kobiety mają prawo dochodzić przed właściwym sądem stosowania zasady równości wynagrodzeń ustanowionej 

w art. 119, do którego zawarto tam po prostu odesłanie; 

27 zważywszy, że nie można tego wniosku kwestionować ze względu na sformułowanie art. 119; 

28 że nie można przede wszystkim podnosić przeciw jego bezpośredniej skuteczności argumentu opartego na 

zastosowaniu w tym artykule pojęcia „zasady”, ponieważ w języku traktatu wyrażenie to używane jest w celu 

zaznaczenia fundamentalnej wagi niektórych postanowień, co wynika na przykład z tytułu pierwszej części traktatu, 

poświęconej „zasadom” oraz z art. 113, zgodnie z którym wspólna polityka handlowa oparta jest na „jednolitych 

zasadach”; 

55

29 że osłabienie tego pojęcia w taki sposób, iż stanie się tylko niejasną wskazówką, naruszy pośrednio podstawy 

Wspólnoty i spójność jej relacji zewnętrznych; 

30 że nie można też opierać żadnych argumentów na tym, iż art. 119 skierowany jest wprost tylko do „państw 

członkowskich”; 

31 jak bowiem Trybunał stwierdził w innych okolicznościach, formalne skierowanie niektórych postanowień traktatu 

do państw członkowskich nie wyklucza powierzenia jednocześnie określonych uprawnień każdej jednostce 

zainteresowanej w wykonaniu nałożonych w tej drodze zobowiązań; 

32 że z samego brzmienia art. 119 wynika, iż nakłada on na państwa członkowskie zobowiązanie rezultatu, który 

należy bezwzględnie osiągnąć w określonym terminie; 

33 że skuteczności tego postanowienia nie narusza fakt niewykonania przez niektóre państwa członkowskie 

nałożonego zobowiązania ani niewystarczająca reakcja instytucji wspólnotowych na to zaniechanie; 

34 że zajęcie odmiennego stanowiska groziłoby uczynieniem z naruszenia prawa zasady wykładni, czego Trybunał nie 

może zrobić, nie sprzeniewierzywszy się zadaniu, jakie zostało mu powierzone w art. 164 traktatu; 

35 że w art. 119, gdy mówi on o „państwach członkowskich”, chodzi o wszystkie pełnione przez te państwa funkcje, 

które mogą służyć realizacji zasady równości wynagrodzeń; 

36 że wbrew twierdzeniom uczestników postępowania postanowienie to nie wyczerpuje się bynajmniej w odesłaniu do 

kompetencji krajowych organów ustawodawczych; 

37 że odniesienia w art. 119 do „państw członkowskich” nie można zatem interpretować w ten sposób, iż wyklucza 

ono bezpośrednie stosowanie traktatu w postępowaniu sądowym; 

38 zważywszy, że nie można również uwzględnić zarzutu, zgodnie z którym stosowanie przez sądy krajowe zasady 

równości wynagrodzeń skutkowałoby zmianą ustaleń poczynionych przez strony aktów objętych wolnością osobistą lub 

zawodową, na przykład indywidualne umowy o prace lub układy zbiorowe; 

39 artykuł 119 ma bowiem charakter wiążący, wobec czego zakaz dyskryminacji pracowników ze względu na płeć 

obowiązuje nie tylko wobec władz publicznych, lecz dotyczy także wszelkich układów regulujących w sposób zbiorowy 

pracę najemną, a także umów między osobami fizycznymi czy prawnymi; 

40 zważywszy, że na pierwsze pytanie należy w związku z tym odpowiedzieć w ten sposób, iż na zasadę równości 

wynagrodzeń ustanowioną w art. 119 można powoływać się przed sądami krajowymi, które zobowiązane są chronić 

uprawnienia podmiotów prawa wynikające z tego postanowienia, szczególnie w przypadku dyskryminacji mającej źródło 

bezpośrednio w przepisach prawa lub układach zbiorowych pracy, a także w przypadku nierównego wynagradzania 

kobiet i mężczyzn za taką samą pracę wykonywaną w tym samym zakładzie lub jednostce organizacyjnej, publicznej lub 

prywatnej; 

W przedmiocie pytania drugiego (wdrażanie art. 119 i kompetencje Wspólnoty oraz państw 

członkowskich) 

41 Zważywszy, że drugie pytanie dotyczy kwestii, czy art. 119 zaczął być „stosowany w prawie wewnętrznym państw 

członkowskich w zależności od aktów wydawanych przez władze Wspólnoty”, czy też należy „przyjąć w tej mierze 

wyłączną kompetencję ustawodawcy krajowego”; 

42 że zgodnie z tym, co zostało powiedziane powyżej, do pytania tego należy dołączyć kwestię daty, od której 

art. 119 uznaje się za bezpośrednio skuteczny; 

43 zważywszy, że wobec powyższych kwestii należy, po pierwsze, ustalić chronologię aktów wydanych na szczeblu 

wspólnotowym w celu wdrożenia postanowienia, którego wykładnia jest przedmiotem sprawy; 

44 że zgodnie z samym art. 119 zapewnić należy najpóźniej z końcem pierwszego etapu okresu przejściowego 

powszechne stosowanie zasady równości wynagrodzeń; 

45 że z informacji podanych przez Komisję wynika, że istnieją jednak poważne różnice i odstępy czasowe we 

wdrażaniu tej zasady w poszczególnych państwach członkowskich; 

46 że o ile w niektórych państwach członkowskich zasada ta była już w istocie realizowana przed wejściem w życie 

traktatu, czy to na podstawie wyraźnych przepisów konstytucyjnych i ustawowych, czy praktyki życia społecznego 

potwierdzonej w układach zbiorowych pracy, o tyle jej pełne wdrożenie w innych państwach członkowskich napotyka na 

poważne opóźnienia; 

47 że wobec takiej sytuacji państwa członkowskie przyjęły w dniu 30 grudnia 1961 r., w przeddzień terminu 

wyznaczonego w art. 119, uchwałę w sprawie wyrównania wynagrodzeń mężczyzn i kobiet, w celu sprecyzowania 

w niektórych punktach treści zasady równości wynagrodzeń, opóźniając przy tym jej wdrożenie zgodnie z określonym 

terminarzem; 

48 że zgodnie z tą uchwałą wszelka dyskryminacja, bezpośrednia i pośrednia, powinna zostać całkowicie 

wyeliminowana do dnia 31 grudnia 1964 r.; 

49 że z informacji dostarczonych przez Komisję wynika, że liczne spośród starych państw członkowskich nie 

zastosowały się do tej uchwały, w związku z czym Komisja musiała, wykonując zadania powierzone jej w art. 155 

traktatu, zorganizować spotkanie przedstawicieli rządów i partnerów społecznych w celu dokonania oceny sytuacji 

i uzgodnienia działań na rzecz pełnej realizacji celów wyznaczonych w art. 119; 

50 że prace te doprowadziły do opracowania szeregu kolejnych sprawozdań na temat sytuacji w pierwotnych 

państwach członkowskich, z których ostatnie, podsumowujące dostępne dane, nosi datę 18 lipca 1973 r.; 

51 że w podsumowaniu tego sprawozdania Komisja zapowiedziała wszczęcie na podstawie art. 169 traktatu 

postępowań o uchybienie przeciwko państwom członkowskim, które nie wywiązały się do tego czasu ze zobowiązań 

nałożonych w art. 119, co jednakże nie miało dalszych konsekwencji; 

52 że wskutek podobnych rozmów z właściwymi władzami nowych państw członkowskich Komisja stwierdziła 

w sprawozdaniu z dnia 17 lipca 1974 r., iż od 1 stycznia 1973 r. art. 119 jest w pełni stosowany w stosunku do tych 

państw, w związku z czym znajdują się one od tego dnia w takiej samej sytuacji, jak pierwotne państwa członkowskie; 

56

53 że Rada ze swej strony wydała, w celu przyspieszenia pełnej realizacji art. 119, w dniu 10 lutego 1975 r. 

dyrektywę nr 75/117 w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich dotyczących stosowania zasady równości 

wynagrodzeń dla mężczyzn i kobiet (Dz.U. L 45, str. 19); 

54 że dyrektywa ta precyzuje w niektórych kwestiach znaczenie art. 119 i wprowadza ponadto szereg przepisów 

mających na celu, co do istoty, wzmocnienie sądowej ochrony pracowników, którzy mogliby zostać poszkodowani 

wskutek niestosowania zasady równości wynagrodzeń ustanowionej w art. 119; 

55 że art. 8 tej dyrektywy wyznacza państwom członkowskim termin roku na wprowadzenie w życie stosownych 

przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych; 

56 zważywszy, że z brzmienia art. 119 wynika wprost, iż stosowanie zasady równości wynagrodzeń mężczyzn i kobiet 

należy w pełni i nieodwołalnie zapewnić z końcem pierwszego etapu okresu przejściowego, czyli do dnia 1 stycznia 

1962 r.; 

57 że uchwała państw członkowskich z dnia 30 grudnia 1961 r., bez uszczerbku dla pozytywnych skutków, jakie 

mogła mieć dla wsparcia i przyspieszenia pełnego wdrożenia art. 119, nie mogła w sposób ważny zmienić terminu 

wyznaczonego w traktacie; 

58 zmiana traktatu bowiem dokonana może zostać – z zastrzeżeniem szczególnych postanowień – wyłącznie w trybie 

przewidzianym w art. 236; 

59 że co więcej, jak wynika z powyższych rozważań, w braku postanowień przejściowych zasada ustanowiona 

w art. 119 wywołuje w pełni skutki w stosunku do nowych państw członkowskich z dniem wejścia w życie traktatu 

akcesyjnego, czyli od dnia 1 stycznia 1973 r.; 

60 że powyższego stanu prawnego nie mogła zmienić dyrektywa nr 75/117, gdyż wydana została na podstawie 

art. 100, dotyczącego harmonizacji ustawodawstw, i ma na celu wspierać, za pomocą szeregu działań na szczeblu 

krajowym, właściwe stosowanie art. 119, szczególnie jeśli chodzi o eliminację dyskryminacji pośredniej, nie może ona 

natomiast osłabiać skuteczności tego artykułu ani zmieniać jego skutków w czasie; 

61 zważywszy, że o ile art. 119 jest skierowany wprost do państw członkowskich i nakłada na nie obowiązek 

doprowadzenia, we wskazanym terminie, do wdrożenia zasady równości wynagrodzeń i dalszego jej stosowania, to taki 

obowiązek państw członkowskich nie wyklucza kompetencji Wspólnoty w tej dziedzinie; 

62 że wręcz przeciwnie, art. 119 określa jeden z celów traktatu w ramach „polityki społecznej”, która jest 

przedmiotem tytułu III, zawartego z kolei w trzeciej części, poświęconej „polityce Wspólnoty”, z czego wynika 

kompetencja tej ostatniej; 

63 że w braku wskazania wprost w art. 119 jakichkolwiek zadań, jakie miałaby ewentualnie pełnić Wspólnota w celu 

realizacji polityki społecznej, należy odwołać się do ogólnych zasad traktatu i środków, jakie zostały w nim przewidziane, 

na przykład w art. 100, 155, a w razie konieczności w art. 235; 

64 że żadne przepisy wykonawcze, czy to wydane przez instytucje Wspólnoty, czy przez władze krajowe, nie są 

w stanie jednak podważyć bezpośredniej skuteczności art. 119, o której mowa w odpowiedzi na pierwsze pytanie; 

65 zważywszy, że na drugie pytanie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, iż art. 119 winien być w pełni 

stosowany w starych państwach członkowskich od dnia 1 stycznia 1962 r., czyli od początku drugiego etapu okresu 

przejściowego, a w nowych państwach członkowskich od dnia 1 stycznia 1973 r., czyli od dnia wejścia w życie traktatu 

akcesyjnego; 

66 że pierwszego z tych terminów nie zmieniła uchwała państw członkowskich z dnia 30 grudnia 1961 r.; 

67 że dyrektywa Rady nr 75/117 nie narusza bezpośredniej skuteczności art. 119, o której mowa w odpowiedzi na 

pierwsze pytanie, i że termin wyznaczony w tej dyrektywie nie ma wpływu na terminy określone w art. 119 traktatu EWG 

i w traktacie akcesyjnym; 

68 że nawet w dziedzinach, w których art. 119 nie jest bezpośrednio skuteczny, nie można tego postanowienia 

interpretować w ten sposób, iż zastrzega ono dla ustawodawcy krajowego wyłączną kompetencję w zakresie wdrażania 

zasady równości wynagrodzeń, gdyż może ona zostać wdrożona za pomocą przepisów wspólnotowych i krajowych 

łącznie; 

[…] 


TRYBUNAŁ, 

rozstrzygając w przedmiocie pytań postawionych mu przez cour du travail de Bruxelles postanowieniem z dnia 23 

kwietnia 1975 r., orzeka, co następuje: 

1) Na zasadę równości wynagrodzeń ustanowioną w art. 119 można powoływać się przed sądami 

krajowymi, które zobowiązane są chronić uprawnienia podmiotów prawa wynikające z tego 

postanowienia, szczególnie w przypadku dyskryminacji mającej źródło bezpośrednio w przepisach prawa 

lub układach zbiorowych pracy, a także w przypadku nierównego wynagradzania kobiet i mężczyzn za 

taką samą pracę wykonywaną w tym samym zakładzie lub jednostce organizacyjnej, publicznej lub 

prywatnej. 

2) Artykuł 119 winien być w pełni stosowany w starych państwach członkowskich od dnia 1 stycznia 

1962 r., czyli od początku drugiego etapu okresu przejściowego, a w nowych państwach członkowskich od 

dnia 1 stycznia 1973 r., czyli od dnia wejścia w życie traktatu akcesyjnego. Pierwszego z tych terminów 

nie zmieniła uchwała państw członkowskich z dnia 30 grudnia 1961 r. 

3) Dyrektywa Rady nr 75/117 nie narusza bezpośredniej skuteczności art. 119, o której mowa 

w odpowiedzi na pierwsze pytanie, a termin wyznaczony w tej dyrektywie nie ma wpływu na terminy 

określone w art. 119 traktatu EWG i w traktacie akcesyjnym. 

4) Nawet w dziedzinach, w których art. 119 nie jest bezpośrednio skuteczny, nie można tego 

postanowienia interpretować w ten sposób, iż zastrzega on dla ustawodawcy krajowego wyłączną 

57

kompetencję w zakresie wdrażania zasady równości wynagrodzeń, gdyż może ona zostać wdrożona za 

pomocą przepisów wspólnotowych i krajowych łącznie. 

5) Bezpośredniej skuteczności art. 119 nie można podnosić na poparcie roszczeń dotyczących 

wynagrodzeń za okresy wcześniejsze od daty niniejszego wyroku, z wyjątkiem pracowników, którzy 

wnieśli wcześniej sprawę do sądu lub wszczęli podobne postępowanie. 


2) Sprawa C-423/04 Richards 

KOMUNIKAT PRASOWY nr 35/06 , 27 kwietnia 2006 r. 

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości 

w sprawie C-423/04 Sarah Margaret Richards / Secretary of State for Work and Pensions 

ODMOWA PRZYZNANIA EMERYTURY, W TYM SAMYM WIEKU CO KOBIECIE, TRANSSEKSUALISTCE, KTÓRA 

ZMIENIŁA PŁEĆ MĘSKĄ NA PŁEĆ ŻEŃSKĄ NARUSZA PRAWO WSPÓLNOTOWE 

Odmowa taka stanowi dyskryminację naruszającą dyrektywę wspólnotową w sprawie równego traktowania kobiet i 

mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. 

Na podstawie przepisów prawnych Zjednoczonego Królestwa obowiązujących przed kwietniem 2005 r. płcią 

osoby dla celów stosowania zasad obowiązujących w dziedzinie zabezpieczenia społecznego jest płeć wskazana w akcie 

urodzenia. W akcie urodzenia nie można dokonywać zmian, za wyjątkiem jedynie sprostowania błędów pisarskich lub 

oczywistych omyłek. W rezultacie transseksualiści, którzy poddali się operacji zmiany płci, nie mogą zmienić zawartej w 

ich akcie urodzenia informacji o płci. 

Ustawa z 2004 r. o uznaniu płci (Gender Recognition Act 2004, zwana dalej „ustawą z 2004 r.”), która weszła w 

życie w dniu 4 kwietnia 2005 r. zezwala, pod pewnymi warunkami, na wydanie transseksualistom świadectwa uznania 

płci (Gender Recognition Certificate). Wydanie takiego świadectwa oznacza zmianę tożsamości płciowej danej osoby 

praktycznie dla wszystkich celów urzędowych, lecz nie ma skutku wstecznego. 

W Zjednoczonym Królestwie mężczyźni mogą korzystać ze świadczenia emerytalnego w wieku 65 lat, natomiast 

kobiety w wieku 60 lat. 

Sarah Margaret Richards przy swoich narodzinach w 1942 r. została zarejestrowana jako osoba płci męskiej. W 

związku ze zdiagnozowaniem dysforii płciowej, w maju 2001 r. poddała się operacji zmiany płci. W lutym 2002 r. złożyła 

ona wniosek o przyznanie świadczenia emerytalnego począwszy od dnia swoich sześćdziesiątych urodzin. 

Secretary of State for Work and Pensions oddalił ten wniosek z uwagi na to, że został złożony ponad cztery 

miesiące przed osiągnięciem przez wnioskodawcę wieku 65 lat. S. M. Richards złożyła skargę na tę decyzję, a Social 

Security Commissioner rozpatrujący tę sprawę w wyniku odwołania od orzeczenia Social Security Appeal Tribunal zwrócił 

się do Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich z pytaniem, czy taka odmowa narusza przepisy dyrektywy 

wspólnotowej w sprawie równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego4. 

Trybunał przypomina najpierw, że prawo do tego, by nie być dyskryminowanym ze względu na płeć stanowi 

jedno z praw podstawowych osoby ludzkiej, którego przestrzeganie Trybunał musi zapewniać. Zakres stosowania 

wspomnianej dyrektywy nie może być zatem ograniczony tylko do dyskryminacji wynikającej z przynależności do jednej z 

płci. W istocie dyrektywa ta powinna również znajdować zastosowanie w przypadku dyskryminacji, które mają swoje 

podłoże w zmianie płci danej osoby. 

Następnie Trybunał stwierdza, iż rozpatrywana w niniejszej sprawie nierówność traktowania polega na 

niemożności uznania nowej płci S. M. Richards, nabytej w następstwie operacji. W przeciwieństwie do kobiet, których 

płeć nie jest wynikiem takiej operacji, które mogą korzystać z emerytury w wieku 60 lat, S. M. Richards nie może spełnić 

jednego z warunków przyznania emerytury, tzn. warunku związanego z wiekiem emerytalnym. Nierówność 

traktowania spowodowaną zmianą płci należy uznać za dyskryminację zakazaną na mocy dyrektywy. 

Trybunał oddala argument wysunięty przez Zjednoczone Królestwo, zgodnie z którym sytuacja ta wchodzi w 

zakres odstępstwa od postanowień dyrektywy zezwalającego państwu członkowskiemu na ustalenia różnego wieku 

emerytalnego dla mężczyzn i kobiet. Trybunał stwierdza, że to odstępstwo, które należy interpretować ściśle, nie 

obejmuje kwestii spornej w niniejszej sprawie. 

W tych okolicznościach, Trybunał uznaje, iż dyrektywa stoi on na przeszkodzie przepisowi 

odmawiającemu emerytury osobie, która zmieniła płeć męską na płeć żeńską, z uwagi na to, że osoba ta 

nie ukończyła 65 roku życia, podczas gdy ta sama osoba miałaby prawo do emerytury w wieku 60 lat, 

gdyby była uznana za kobietę w świetle prawa krajowego. 


3) Sprawa C-267/06 Tadao Maruko 

KOMUNIKAT PRASOWY nr 17/08, 1 kwietnia 2008 r. 

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości 

w sprawie C-267/06 Tadao Maruko / Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen 

ZAREJESTROWANY PARTNER TEJ SAMEJ PŁCI MOŻE MIEĆ PRAWO DO RENTY WDOWIEJ PRZYZNAWANEJ 

W RAMACH PRACOWNICZEGO SYSTEMU EMERYTALNEGO 

Sąd krajowy powinien ustalić, czy zarejestrowany partner znajduje się w sytuacji porównywalnej z sytuacją małżonka 

korzystającego z renty rodzinnej będącej przedmiotem sporu 

4 Dyrektywa Rady 79/7/EWG z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania 

kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 1979, L 6, str. 24). 

58

Na podstawie właściwej ustawy niemieckiej5 T. Maruko zawarł w 2001 r. zarejestrowany związek partnerski z 

projektantem kostiumów teatralnych. Jego partner był od 1959 r. ubezpieczony w Versorgungsanstalt der deutschen 

Bühnen VddB, instytucji zarządzającej zabezpieczeniem emerytalnym i rentami rodzinnymi personelu artystycznego 

teatrów niemieckich. Partner T. Maruko zmarł w 2005 r. W związku z tym T. Maruko złożył do Versorgungsanstalt 

wniosek o przyznanie renty wdowiej. Wniosek ten został oddalony na tej podstawie, że statut Versorgungsanstalt nie 

przewiduje tego rodzaju świadczenia dla pozostałych przy życiu zarejestrowanych partnerów. 

Bayerisches Verwaltungsgericht München, rozpoznający skargę T. Maruko, zwrócił się do Trybunału 

Sprawiedliwości w celu ustalenia, czy odmowa przyznania renty rodzinnej zarejestrowanemu partnerowi stanowi 

dyskryminację zabronioną przez dyrektywę o równym traktowaniu w zakresie zatrudnienia i pracy6. Jej celem jest 

zwalczanie między innymi dyskryminacji ze względu na orientację seksualną. 

W związku z tym, że dyrektywa nie obejmuje systemów zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej, z 

których korzyści nie są tożsame z wynagrodzeniem w rozumieniu prawa wspólnotowego, do Trybunału zwrócono się o 

ustalenie, czy będąca przedmiotem sporu renta rodzinna może być uważana za wynagrodzenie. W tej kwestii Trybunał 

wskazuje, że źródłem pracowniczego systemu emerytalnego zarządzanego przez VddB jest układ zbiorowy pracy, a jego 

celem – uzupełnianie świadczeń socjalnych należnych na podstawie powszechnie obowiązujących uregulowań krajowych. 

System ten jest finansowany wyłącznie przez pracowników i pracodawców, z całkowitym wyłączeniem jakiegokolwiek 

publicznego udziału finansowego. 

Ponadto, emerytura, na podstawie której jest obliczana renta rodzinna, dotyczy jedynie szczególnej kategorii 

pracowników, a jej wysokość jest ustalana w zależności od okresu ubezpieczenia pracownika i wartości uiszczonych 

składek. Renta rodzinna wywodzi się zatem ze stosunku pracy zmarłego pracownika, a w konsekwencji należy 

zakwalifikować ją jako wynagrodzenie. Z tej przyczyny dyrektywa znajduje zastosowanie. 

Następnie, przystępując do ustalenia, czy odmowa przyznania renty rodzinnej zarejestrowanemu partnerowi 

stanowi dyskryminację ze względu na orientację seksualną, Trybunał – w świetle treści postanowienia odsyłającego – 

stwierdził, że zastrzegając instytucję małżeństwa dla osób odmiennej płci, Niemcy stworzyły jednak instytucję 

zarejestrowanego związku partnerskiego, którego warunki były stopniowo upodabniane do warunków obowiązujących 

przy małżeństwie. W tej sytuacji odmowa przyznania renty rodzinnej zarejestrowanym partnerom oznacza, że są oni 

traktowani w sposób mniej korzystny niż pozostali przy życiu małżonkowie. 

W konsekwencji Trybunał orzekł, że odmowa przyznania renty rodzinnej zarejestrowanemu partnerowi stanowi 

bezpośrednią dyskryminację ze względu na orientację seksualną przy założeniu, że pozostali przy życiu małżonkowie i 

pozostali przy życiu zarejestrowani partnerzy 

Fragment wyroku 

[…] 

W przedmiocie pytania pierwszego, drugiego i czwartego 

40 Z art. 3 ust. 1 lit. c) i ust. 3 dyrektywy 2000/78 wynika, że stosuje się ona do wszystkich osób, zarówno sektora 

publicznego jak i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu w szczególności do wynagrodzenia, 

oraz że nie stosuje się do wszelkiego rodzaju płatności dokonanych z systemów publicznych lub podobnych, włączając w 

to systemy zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej. 

41 W świetle tych przepisów czytanych łącznie z motywem 13 dyrektywy 2000/78, zakres jej stosowania należy 

rozumieć w ten sposób, że nie obejmuje on systemów zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej, z których korzyści 

nie są tożsame z wynagrodzeniem w znaczeniu nadanym temu terminowi do celów stosowania art. 141 WE ani do 

wszelkiego rodzaju płatności dokonywanych przez państwo, których celem jest dostęp do zatrudnienia lub utrzymanie 

zatrudnienia. 

42 Należy zatem ustalić, czy renta rodzinna przyznawana z pracowniczego systemu emerytalnego takiego jak 

zarządzany przez VddB może być traktowana jak „wynagrodzenie” w rozumieniu art. 141 WE. 

43 Artykuł ten stanowi, że przez wynagrodzenie rozumie się zwykłą podstawową lub minimalną płacę albo 

uposażenie oraz wszystkie inne korzyści w gotówce lub w naturze, otrzymywane przez pracownika bezpośrednio lub 

pośrednio, z racji zatrudnienia od pracodawcy. 

44 Jak już Trybunał orzekł (zob. wyroki z dnia 6 października1993 r. w sprawie C‐109/91 Ten Oever, Rec. str. 

I‐4879, pkt 8 i z dnia 28 września 1994 r. w sprawie C‐7/93 Beune, Rec. str. I‐4471, pkt 21), okoliczność, że pewne 

świadczenia zostały wypłacone po ustaniu stosunku pracy, nie sprawia, że nie mogą one mieć charakteru 

„wynagrodzenia” w rozumieniu art. 141 WE. 

45 Trybunał przyznał w ten sposób, że renta rodzina przewidziana w pracowniczym systemie emerytalnym 

utworzonym na podstawie układu zbiorowego wchodzi w zakres stosowania tego przepisu. Dodał w tej kwestii, że 

okoliczność, iż renta ta z definicji nie jest wypłacana pracownikowi, lecz pozostałemu przy życiu członkowi jego rodziny, 

nie może podważyć takiej wykładni, skoro świadczenie takie jest korzyścią wynikającą z przynależności do systemu 

ubezpieczeniowego małżonka osoby, która pozostała przy życiu, a więc renta jest przyznawana osobie pozostałej przy 

życiu w ramach stosunku pracy łączącego małżonka z pracodawcą i jest wypłacana z racji zatrudnienia tego małżonka. 

(zob. ww. wyroki Ten Oever pkt 12 i 13; Coloroll Pension Trustees, pkt 18; wyroki z dnia 17 kwietnia 1997 r. w sprawie 

C‐147/95 Evrenopoulos, Rec. str. I‐2057, pkt 22 i z dnia 9 października 2001 r. w sprawie C‐379/99 Menauer, Rec. str. 

I‐7275, pkt 18). 

5 Gesetz über die Eingetragene Lebenspartnerschaft z dnia 16 lutego 2001 r. (BGBl. 2001 I, str. 266) w brzmieniu zmienionym ustawą z 

dnia 15 grudnia 2004 r. (BGBl. 2004 I, str. 3396). 

6 Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie 

zatrudnienia i pracy (Dz.U. L 303, str. 16). 

59

46 Ponadto, do celów dokonania oceny, czy emerytura, na podstawie której jest obliczana renta rodzinna, taka jakiej 

dotyczy sprawa główna, wchodzi w zakres stosowania art. 141 WE, Trybunał uściślił, że pośród kryteriów, jakie ustalił 

dla rozpoznawanych przezeń stanów faktycznych, decydujące znaczenie może mieć jedynie kryterium wywiedzione ze 

stwierdzenia, że emerytura jest wypłacana pracownikowi z racji stosunku pracy łączącego go z byłym pracodawcą, to 

jest kryterium zatrudnienia wywiedzione z samego brzmienia tego artykułu (zob. podobnie ww. wyroki w sprawie Beune, 

pkt 43; Evrenopoulos pkt 19; wyrok z dnia 29 listopada 2001 r. w sprawie C‐366/99 Griesmar, Rec. str. I‐9383, pkt 28; 

z dnia 12 września 2002 r. w sprawie C‐351/00 Niemi, Rec. str. I‐7007, pkt 44 i 45, jak również wyrok z dnia 23 

października 2003 r. w sprawach połączonych C‐4/02 i C‐5/02 Schönheit i Becker, Rec. str. I‐12 575, pkt 56). 

47 Oczywiście kryterium to nie może mieć charakteru wyłącznego, ponieważ emerytury wypłacane z ustawowego 

systemu zabezpieczenia społecznego mogą w całości lub w części uwzględniać wynagrodzenie uzyskiwane z działalności 

(ww. wyroki w sprawie Beune, pkt 44; Evrenopoulos, pkt 20; Griesmar, pkt 29; Niemi, pkt 46, a także Schönheit i 

Becker, pkt 57). 

48 Jednakże względy polityki społecznej, organizacji państwa, względy etyczne lub nawet natury budżetowej, które 

odegrały lub mogły odegrać pewną rolę przy tworzeniu systemu przez ustawodawcę krajowego, nie mogą przeważać, 

jeżeli emerytura dotyczy jedynie szczególnej kategorii pracowników, jeżeli bezpośrednio wynika z przepracowanego 

okresu oraz jeżeli jej wysokość jest obliczana na podstawie ostatniego wynagrodzenia (ww. wyroki w sprawie Beune, pkt 

45; Evrenopoulos, pkt 21; Griesmar, pkt 30; Niemi, pkt 47, a także Schönheit i Becker, pkt 58). 

49 Co się tyczy obowiązkowego pracowniczego systemu emerytalnego zarządzanego przez VddB, należy po pierwsze 

stwierdzić, że jego źródłem jest układ zbiorowy pracy, a jego celem – zgodnie z informacjami przedłożonymi przez sąd 

odsyłający – jest uzupełnianie świadczeń socjalnych należnych na podstawie powszechnie obowiązujących uregulowań 

krajowych. 

50 Po drugie, bezspornym jest, że system ten jest finansowany wyłącznie przez pracowników i pracodawców danego 

sektora, z całkowitym wyłączeniem jakiegokolwiek publicznego udziału finansowego. 

51 Po trzecie, z akt sprawy wynika, że adresatem samego systemu jest, zgodnie z § 1 układu zbiorowego, personel 

artystyczny zatrudniony w teatrach działających w Niemczech. 

52 Jak wskazał rzecznik generalny w pkt 70 opinii, w celu przyznania renty rodzinnej konieczne jest, by małżonek 

beneficjenta tego świadczenia był przed śmiercią ubezpieczony w VddB. Takie ubezpieczenie jest obowiązkowe dla 

personelu artystycznego zatrudnionego w niemieckich teatrach. Dotyczy ono również pewnej liczby osób, które decydują 

się na dobrowolne ubezpieczenie w VddB, przy czym takie ubezpieczenie jest możliwe, jeżeli zainteresowane osoby mogą 

wykazać, że były wcześniej przez określoną liczbę miesięcy zatrudnione w niemieckim teatrze. 

53 Osoby te, ubezpieczone obowiązkowo lub dobrowolnie, tworzą więc szczególną kategorię pracowników. 

54 Ponadto, co się tyczy kryterium, zgodnie z którym emerytura powinna bezpośrednio wynikać z przepracowanego 

okresu, należy wskazać, że zgodnie z § 30 ust. 5 statutu VddB wysokość emerytury, na podstawie której jest obliczana 

renta rodzinna, jest ustalana w zależności od okresu ubezpieczenia pracownika; rozwiązanie to stanowi logiczną 

konsekwencję struktury omawianego pracowniczego systemu emerytalnego, który, jak wskazano w pkt 52 i 53 

niniejszego wyroku, obejmuje dwa rodzaje ubezpieczenia. 

55 Dalej, w odniesieniu do wysokości samej emerytury, nie jest ona ustalana w drodze ustawy, lecz – na podstawie § 

30 ust. 5 statutu VddB – jest obliczana na podstawie pełnej kwoty składek uiszczonych przez pracownika przez cały czas 

trwania ubezpieczenia, przy zastosowaniu współczynnika aktualizacyjnego. 

56 Z powyższego wynika, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 72 opinii, że renta rodzinna, będąca przedmiotem 

sporu w sprawie przed sądem krajowym, wywodzi się ze stosunku pracy partnera T. Maruka, a w konsekwencji należy 

zakwalifikować ją jako „wynagrodzenie” w rozumieniu art. 141 WE. 

57 Konkluzji tej nie podważa status VddB będącej instytucją publiczną (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie 

Evrenopoulos, pkt 16 i 23) ani obowiązkowy charakter ubezpieczenia w systemie dającym prawo do renty rodzinnej 

będącej przedmiotem sporu w sprawie przed sądem krajowym (zob. podobnie wyrok z dnia 25 maja 2000 r. w sprawie 

C‐50/99 Podesta, Rec. str. I‐4039, pkt 32). 

58 Co się tyczy zakresu motywu 22 dyrektywy 2000/78, to zgodnie z jego brzmieniem dyrektywa nie narusza 

przepisów prawa krajowego dotyczących stanu cywilnego i wynikających z tego świadczeń. 

59 Oczywiście stan cywilny i wynikające z tego świadczenia to kwestie, które należą do kompetencji państw 

członkowskich i prawo wspólnotowe tej kompetencji nie narusza. Należy jednak przypomnieć, że przy wykonywaniu tej 

kompetencji państwa członkowskie powinny przestrzegać prawa wspólnotowego, w szczególności przepisów dotyczących 

zasady niedyskryminacji (zob. podobnie wyroki z dnia 16 maja 2006 r. w sprawie C‐372/04 Watts, Zb. Orz. str. I‐4325, 

pkt 92 i z dnia 19 kwietnia 2007 r. w sprawie C‐444/05 Stamatelaki, Zb. Orz. str. I‐3185, pkt 23). 

60 Skoro – z powodów przedstawionych w pkt 49–57 niniejszego wyroku – renta rodzinna, taka jak będąca 

przedmiotem sporu w sprawie przed sądem krajowym, została zakwalifikowana jako „wynagrodzenie” w rozumieniu art. 

141 WE i wchodzi w zakres stosowania dyrektywy 2000/78, motyw 22 tej dyrektywy nie może podważyć stosowania tej 

dyrektywy. 

61 W tych okolicznościach na pytanie pierwsze, drugie i czwarte należy odpowiedzieć w ten sposób, że renta 

rodzinna przyznawana w ramach pracowniczego systemu emerytalnego takiego jak zarządzany przez VddB wchodzi w 

zakres stosowania dyrektywy 2000/78. 

[…] 

65 Celem dyrektywy 2000/78 jest – zgodnie z jej art. 1 – zwalczanie określonych rodzajów dyskryminacji w zakresie 

zatrudnienia i pracy, między innymi dyskryminacji ze względu na orientację seksualną, w celu realizacji w państwach 

członkowskich zasady równego traktowania. 

66 Zgodnie z art. 2 tej dyrektywy „zasada równego traktowania” oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub 

pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w jej art. 1. Artykuł 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2000/78 stanowi, że 

60

dyskryminacja bezpośrednia występuje w przypadku, gdy dana osoba jest traktowana mniej przychylnie niż inna osoba w 

porównywalnej sytuacji z jakiejkolwiek przyczyny wymienionej w art. 1 tej dyrektywy. Artykuł 2 ust. 2 lit. a) przewiduje, 

że dyskryminacja pośrednia występuje w przypadku, gdy przepis, kryterium lub pozornie neutralna praktyka może 

doprowadzić do szczególnie niekorzystnej sytuacji dla osób danej religii lub przekonań, niepełnosprawnych, w 

określonym wieku lub o określonej orientacji seksualnej w stosunku do innych osób, chyba że taki przepis, kryterium lub 

praktyka jest obiektywnie uzasadniona zgodnym z prawem celem, a środki mające służyć osiągnięciu tego celu są 

właściwe i konieczne. 

67 Z informacji zawartych w postanowieniu odsyłającym wynika, że począwszy od 2001 r., kiedy to weszła w życie 

LPartG w pierwotnym brzmieniu, Republika Federalna Niemiec przystosowała swój porządek prawny do tego, by 

umożliwić osobom tej samej płci pozostawanie we wspólnocie opieki i wzajemnej odpowiedzialności zawartej dożywotnio 

i w sposób formalny. Decydując się na to, że osobom tym nie zostanie udostępniona instytucja małżeństwa, która 

zostaje zastrzeżona dla osób odmiennej płci, to państwo członkowskie utworzyło dla osób tej samej płci odrębną 

instytucję, tj. zarejestrowany związek partnerski, którego warunki były stopniowo upodabniane do warunków 

obowiązujących przy małżeństwie. 

68 Sąd odsyłający wskazuje w tym względzie, że ustawa z dnia 15 grudnia 2004 r. przyczyniła się do stopniowego 

zbliżenia reżimu prawnego utworzonego dla zarejestrowanego związku partnerskiego z reżimem prawny obowiązującym 

w przypadku małżeństwa. Ustawą tą prawodawca niemiecki wprowadził zmiany do księgi VI kodeksu zabezpieczeń 

społecznych – Ustawowy system emerytalny.– dodając w szczególności w § 46 tej księgi ust. 4, z którego wynika, że w 

kwestiach rent wdowich, których dotyczy ten przepis, zarejestrowany związek partnerski jest traktowany jak małżeństwo. 

Analogiczne zmiany zostały wprowadzone w innych przepisach księgi VI. 

69 Sąd odsyłający stoi na stanowisku, że – mając na względzie to zbliżenie instytucji zarejestrowanego związku 

partnerskiego i małżeństwa, które uważa za ich stopniowe zrównywanie i które, jego zdaniem, wynika z systemu 

wprowadzonego przez LPartG, a w szczególności ze zmian, jakie nastąpiły wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 15 

grudnia 2004 r. – zarejestrowany związek partnerski, nie będąc tożsamy z małżeństwem, skutkuje tym, że sytuacja osób 

tej samej płci jest porównywalna z sytuacją małżonków w odniesieniu do renty rodzinnej będącej przedmiotem sporu w 

postępowaniu głównym. 

70 Dalej zauważa, że możliwość korzystania z renty rodzinnej jest na podstawie VddB ograniczona jedynie do 

pozostałych przy życiu małżonków, natomiast odmawia się jej pozostałym przy życiu zarejestrowanym partnerom. 

71 Zatem partnerzy ci, w odniesieniu do korzystania z renty rodzinnej, są traktowani w sposób mniej korzystny niż 

pozostali przy życiu małżonkowie. 

72 Przy założeniu, że sąd odsyłający stwierdzi, iż pozostali przy życiu małżonkowie i pozostali przy życiu 

zarejestrowani partnerzy znajdują się w porównywalnej sytuacji w odniesieniu do tej samej renty rodzinnej, należy w 

konsekwencji uznać, że uregulowanie takie jak analizowane w sprawie głównej powoduje bezpośrednią dyskryminację ze 

względu na orientację seksualną w rozumieniu art. 1 i 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2000/78. 

73 Z powyższych rozważań wynika, że na pytanie trzecie należy odpowiedzieć w ten sposób, iż art. 1 w związku z art. 

2 dyrektywy 2000/78 stoi na przeszkodzie przepisom takim jak w sprawie głównej, zgodnie z którymi zarejestrowany 

partner po śmierci swego partnera nie otrzymuje renty rodzinnej odpowiadającej rencie rodzinnej przysługującej 

pozostałemu przy życiu małżonkowi, podczas gdy w prawie krajowym zarejestrowany związek partnerski skutkuje tym, 

że sytuacja osób tej samej płci jest porównywalna z sytuacją małżonków w odniesieniu do tej renty rodzinnej. Do sądu 

krajowego należy ustalenie, czy pozostały przy życiu zarejestrowany partner znajduje się w sytuacji porównywalnej z 

sytuacją małżonka korzystającego z renty rodzinnej przewidzianej w pracowniczym systemie emerytalnym zarządzanym 

przez VddB. 

[…] 


1) Renta rodzinna przyznawana w ramach pracowniczego systemu emerytalnego, takiego jak 

zarządzany przez Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen, wchodzi w zakres stosowania dyrektywy 

Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego 

traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy. 

2) Artykuł 1 w związku z art. 2 dyrektywy 2000/78 stoi na przeszkodzie przepisom takim jak w sprawie 

głównej, zgodnie z którymi zarejestrowany partner po śmierci swego partnera nie otrzymuje renty 

rodzinnej odpowiadającej rencie rodzinnej przysługującej pozostałemu przy życiu małżonkowi, podczas 

gdy w prawie krajowym zarejestrowany związek partnerski skutkuje tym, że sytuacja osób tej samej płci 

jest porównywalna z sytuacją małżonków w odniesieniu do tej renty rodzinnej. Do sądu krajowego należy 

ustalenie, czy pozostały przy życiu zarejestrowany partner znajduje się w sytuacji porównywalnej z 

sytuacją małżonka korzystającego z renty rodzinnej przewidzianej w pracowniczym systemie 

emerytalnym zarządzanym przez Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen. 


4) Sprawa C-555/07 Seda Kücükdeveci 


z dnia 19 stycznia 2010 r. 

w sprawie C-555/07 Seda Kücükdeveci przeciwko Swedex GmbH & Co. KG 

Komunikat prasowy 

61

W wyroku w sprawie Mangold z 2005 r.7 Trybunał Sprawiedliwości potwierdził istnienie zasady niedyskryminacji 

ze względu na wiek, którą należy uważać za ogólną zasadę prawa Unii. Dyrektywa 2000/78 w sprawie równego 

traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy8 konkretyzuje tę zasadę. Zakazując dyskryminacji ze względu na wiek, 

dyrektywa ta pozwala jednocześnie ustawodawcy krajowemu na zdecydowanie, że w określonych wypadkach odmienne 

traktowanie, chociaż oparte na kryterium wieku, nie stanowi dyskryminacji i w związku z tym nie jest zabronione. 

Odmienne traktowanie ze względu na wiek jest dopuszczalne między innymi wtedy, gdy jest uzasadnione zgodnym z 

prawem celem, w szczególności z zakresu polityki zatrudnienia, rynku pracy lub kształcenia zawodowego, a środki 

realizacji tego celu są właściwe i konieczne. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, która od dnia wejścia w życie 

traktatu z Lizbony ma taką samą moc prawną jak traktaty, również zakazuje wszelkiej dyskryminacji ze względu na 

wiek9. 

Zgodnie z niemieckim prawem pracy, okresy wypowiedzenia stosunku, których pracodawca jest zobowiązany 

przestrzegać, ulegają stopniowemu wydłużeniu w zależności od czasu trwania stosunku pracy. Jednak okresy 

zatrudnienia ukończone przez pracownika przed osiągnięciem przez niego wieku 25 lat nie są w tych obliczeniach 

uwzględniane. 

S. Kücükdeveci została zatrudniona w spółce Swedex, gdy miała 18 lat. Kiedy miała 28 lat, spółka rozwiązała z 

nią stosunek pracy za miesięcznym wypowiedzeniem. Pracodawca obliczył długość okresu wypowiedzenia w taki sposób, 

jak gdyby jej staż pracy wynosił trzy lata, podczas gdy w rzeczywistości przepracowała dziesięć lat. Zgodnie z 

ustawodawstwem niemieckim nie uwzględnił bowiem okresów zatrudnienia ukończonych przed osiągnięciem przez S. 

Kücükdeveci wieku 25 lat. Pracownica zaskarżyła rozwiązanie z nią stosunku pracy do sądu, podnosząc, że 

ustawodawstwo to wprowadza dyskryminację ze względu na wiek, która jest zabroniona przez prawo Unii. Jej zdaniem, 

powinien mieć w jej przypadku zastosowanie czteromiesięczny okres wypowiedzenia, odpowiadający dziesięcioletniemu 

stażowi pracy. 

Krajowy sąd pracy w Düsseldorfie, rozpoznający sprawę w postępowaniu odwoławczym, zwrócił się do 

Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem o zgodność z prawem wspólnotowym tego rodzaju normy regulującej 

rozwiązywanie stosunku pracy przez pracodawcę oraz o konsekwencje ewentualnej niezgodności. 

Trybunał dokonał analizy tych pytań na podstawie ogólnej zasady prawa wspólnotowego zakazującej wszelkiej 

dyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78. 

Skoro bowiem rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z S. Kücükdeveci nastąpiło po dniu, do którego 

Niemcy powinny były dokonać transpozycji dyrektywy do prawa krajowego, dyrektywa spowodowała, że niemiecka 

norma regulująca rozwiązywanie stosunku pracy przez pracodawcę weszła w zakres zastosowania prawa Unii. 

Trybunał stwierdził, że ta norma regulująca rozwiązywanie stosunku pracy przez pracodawcę przewiduje 

odmienne traktowanie oparte na kryterium wieku. Przepis ten bowiem w mniej korzystny sposób traktuje pracowników, 

którzy rozpoczęli pracę u pracodawcy przed ukończeniem 25 lat. Wprowadza więc odmienne traktowanie osób mających 

taki sam staż pracy w zależności od tego, w jakim wieku rozpoczęli pracę w przedsiębiorstwie. 

O ile cele takiej normy regulującej rozwiązywanie stosunku pracy przez pracodawcę, jak się okazuje, wchodzą w 

zakres polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego i w związku z tym są prawnie uzasadnione, to jednak 

norma ta nie jest właściwa lub odpowiednia do realizacji tych celów. 

Odnośnie do wymienionego w szczególności przez sąd krajowy celu polegającego na umożliwieniu pracodawcy 

większej elastyczności w zarządzaniu personelem poprzez zmniejszenie jego obciążenia w zakresie rozwiązywania 

stosunku pracy z młodymi pracownikami, od których można rozsądnie wymagać zwiększonej mobilności zawodowej i 

osobistej, Trybunał stwierdził, że sporna norma nie jest właściwa do realizacji tego celu, ponieważ stosuje się w sposób 

jednakowy do wszystkich pracowników, którzy rozpoczęli pracę w przedsiębiorstwie przed osiągnięciem wieku 25 lat, 

niezależnie od tego, w jakim wieku są w chwili rozwiązania z nimi umowy o pracę. 

Trybunał stwierdził więc, że prawo Unii, a dokładniej zasada niedyskryminacji ze względu na wiek 

skonkretyzowana w dyrektywie 2000/78, stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego takiego jak przepis niemiecki, 

który przewiduje, że okresy zatrudnienia ukończone przez pracownika zanim osiągnął on wiek 25 lat nie są uwzględniane 

przy obliczaniu okresu wypowiedzenia stosunku pracy. 

Trybunał przypomniał następnie, że dyrektywa nie może sama z siebie tworzyć obowiązków po stronie jednostki 

i nie można zatem powoływać się na dyrektywę jako taką przeciwko jednostce. Jednak dyrektywa 2000/78 jedynie 

konkretyzuje zasadę równości traktowania w dziedzinie zatrudnienia i pracy. Ponadto, zasada niedyskryminacji ze 

względu na wiek jest zasadą ogólną prawa Unii. Na sądzie krajowym, przed którym zawisł spór dotyczący zakazu 

dyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78, spoczywa więc obowiązek zagwarantowania 

– w ramach jego kompetencji – ochrony prawnej wynikającej dla podmiotów prawa z prawa Unii oraz zapewnienia jego 

pełnej skuteczności poprzez niestosowanie jakichkolwiek przepisów prawa krajowego sprzecznych z tą zasadą. 

Wreszcie, po przypomnieniu, że sądowi krajowemu przysługuje uprawnienie do zwracania się do Trybunału w 

trybie prejudycjalnym o wykładnię prawa Unii, Trybunał stwierdził, że na sądzie krajowym, przed którym zawisł spór 

między jednostkami, spoczywa obowiązek zagwarantowania przestrzegania zasady niedyskryminacji ze względu na wiek 

skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78 poprzez niestosowanie, w razie potrzeby, jakichkolwiek sprzecznych z nią 

przepisów prawa krajowego, niezależnie od przysługującego mu uprawnienia do zwrócenia się do Trybunału w trybie 

prejudycjalnym o wykładnię tej zasady. 


7 Wyrok z dnia 22 listopada 2005 r. w sprawie C-144/04 Mangold 

8 Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie 

zatrudnienia i pracy (Dz. U. L 303, s. 16) 

9 Artykuł 21 ust. 1 Karty. 

62

[…] 


18 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy uregulowanie krajowe, takie jak 

w sprawie przed sądem krajowym, które przewiduje, że okresy zatrudnienia ukończone przez pracownika, zanim 

osiągnął on wiek 25 lat, nie są uwzględniane przy obliczaniu okresu wypowiedzenia stosunku pracy, stanowi odmienne 

traktowanie ze względu na wiek zabronione prawem Unii, w szczególności prawem pierwotnym lub dyrektywą 2000/78. 

Sąd ten zastanawia się zwłaszcza nad kwestią, czy takie uregulowanie znajduje uzasadnienie w okoliczności, że 

w przypadku rozwiązywania przez pracodawcę stosunków pracy z młodymi pracownikami powinien być przestrzegany 

jedynie podstawowy okres wypowiedzenia po pierwsze po to, by umożliwić pracodawcom elastyczne zarządzanie 

personelem, co nie byłoby możliwe w przypadku dłuższych okresów wypowiedzenia, a po drugie – ponieważ od młodych 

pracowników można racjonalnie wymagać większej mobilności zawodowej i osobistej, niż wymagana jest od starszych 

pracowników. 

19 W celu udzielenia odpowiedzi na to pytanie należy – zgodnie z sugestią sądu odsyłającego – sprecyzować na 

wstępie, czy pytanie to należy rozważać w aspekcie pierwotnego prawa Unii, czy dyrektywy 2000/78. 

20 W tej kwestii należy po pierwsze przypomnieć, że na podstawie art. 13 WE Rada Unii Europejskiej przyjęła 

dyrektywę 2000/78, co do której Trybunał orzekł, że sama w sobie nie ustanawia zasady równego traktowania 

w zakresie zatrudnienia i pracy – która to zasada ma swoje źródło w różnych instrumentach międzynarodowych i we 

wspólnej tradycji konstytucyjnej państw członkowskich – lecz ma jedynie na celu ustanowienie w tych dziedzinach 

ogólnych ram dla walki z dyskryminacją z różnych względów, między innymi ze względu na wiek (zob. ww. wyrok 

w sprawie Mangold, pkt 74). 

21 W tym kontekście Trybunał potwierdził istnienie zasady niedyskryminacji ze względu na wiek, którą należy uważać 

za ogólną zasadę prawa Unii (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Mangold, pkt 75). Dyrektywa 2000/78 zasadę tę 

konkretyzuje (zob. analogicznie wyrok z dnia 8 kwietnia 1976 r. w sprawie 43/75, Defrenne, Rec. s. 455, pkt 54). 

22 Należy także wskazać, że art. 6 ust. 1 TUE stanowi, że Karta praw podstawowych Unii Europejskiej ma taką samą 

moc prawną jak traktaty. Zgodnie z art. 21 ust. 1 tej karty „[z]akazana jest wszelka dyskryminacja w szczególności ze 

względu na [...] wiek”. 

23 Aby zasadę niedyskryminacji ze względu na wiek można było stosować w sytuacji takiej jak w sprawie przed 

sądem krajowym, konieczne jest jeszcze, by sytuacja ta mieściła się w zakresie zastosowania prawa Unii. 

24 W tej kwestii, inaczej niż w sprawie C-427/06 Bartsch, zakończonej wyrokiem z dnia 23 września 2008 r., Zb.Orz. 

s. I-7245, zachowanie, któremu w sprawie głównej zarzuca się dyskryminujący charakter, miało miejsce po upływie 

terminu wyznaczonego państwu członkowskiemu w celu transpozycji dyrektywy 2000/78, który w przypadku Republiki 

Federalnej Niemiec upłynął w dniu 2 grudnia 2006 r. 

25 Z tym dniem dyrektywa spowodowała, że w zakres zastosowania prawa Unii weszło uregulowanie będące 

przedmiotem sporu przed sądem krajowym, obejmujące materię uregulowaną w dyrektywie, tj., w niniejszej sprawie, 

warunki rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę. 

26 Przepis krajowy taki jak § 622 ust. 2 akapit drugi BGB, w zakresie w jakim przewiduje, że przy obliczaniu długości 

okresu wypowiedzenia nie są brane pod uwagę okresy zatrudnienia ukończone przez pracownika przed osiągnięciem 

przez niego wieku 25 lat, ma bowiem wpływ na warunki rozwiązywania przez pracodawcę stosunku pracy 

z pracownikami. Uregulowanie tego rodzaju należy zatem uważać za uregulowanie zawierające normy dotyczące 

warunków rozwiązywania stosunku pracy. 

27 Z powyższych rozważań wynika, że ustalenia, czy prawo Unii stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego 

takiego jak w sprawie przed sądem krajowym, należy dokonywać na podstawie zasady ogólnej prawa Unii zakazującej 

wszelkiej dyskryminacji ze względu na wiek, skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78. 

28 Po drugie, odnośnie do kwestii, czy przepis, którego dotyczy sprawa przed sądem krajowym, przewiduje 

odmienne traktowanie oparte na kryterium wieku, należy przypomnieć, że zgodnie z brzmieniem art. 2 ust. 1 dyrektywy 

2000/78 pojęcie „zasada równego traktowania” w rozumieniu tej dyrektywy oznacza brak jakichkolwiek form 

bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w art. 1 tej dyrektywy. Artykuł 2 ust. 2 lit. a) tej 

dyrektywy uściśla, że do celów ust. 1 dyskryminacja bezpośrednia występuje w przypadku, gdy osobę traktuje się 

w sposób gorszy, niż traktuje się inną osobę w porównywalnej sytuacji, z jakiejkolwiek przyczyny wymienionej w art. 1 

(zob. wyroki: z dnia 16 października 2007 r. w sprawie C-411/05 Palacios de la Villa, Zb.Orz. s. I-8531, pkt 50; z dnia 

5 marca 2009 r. w sprawie C-388/07 Age Concern England, Zb.Orz. s. I-1569, pkt 33). 

29 W niniejszej sprawie § 622 ust. 2 akapit drugi BGB przewiduje mniej korzystne traktowanie pracowników, których 

pracodawca zatrudnił, zanim ukończyli 25 lat. Ten przepis krajowy wprowadza zatem odmienne traktowanie osób 

posiadających taki sam staż pracy w zależności od tego, w jakim były wieku w chwili zatrudnienia w przedsiębiorstwie. 

30 I tak w wypadku dwóch pracowników, z których każdy ma dwudziestoletni staż pracy, temu, który rozpoczął pracę 

w przedsiębiorstwie w wieku 18 lat, będzie przysługiwał pięciomiesięczny okres wypowiedzenia, natomiast temu, który 

został zatrudniony w wieku 25 lat, będzie przysługiwał okres siedmiomiesięczny. Ponadto, jak wskazał rzecznik generalny 

w pkt 36 opinii, przepis krajowy, którego dotyczy postępowanie główne, w sposób generalny stawia młodszych 

pracowników w sytuacji gorszej od pracowników starszych, ponieważ ci pierwsi, jak pokazuje sytuacja skarżącej 

w sprawie przed sądem krajowym, potencjalnie mogą zostać wyłączeni – mimo dłuższego o kilka lat stażu pracy 

w przedsiębiorstwie – z dobrodziejstwa progresywnego wydłużania okresu wypowiedzenia w zależności od czasu trwania 

stosunku pracy, z którego będą natomiast mogli korzystać pracownicy starsi o porównywalnym stażu pracy. 

31 Z powyższego wynika, że przepis, którego dotyczy sprawa przed sądem krajowym, przewiduje odmienne 

traktowanie oparte na kryterium wieku. 

32 Po trzecie należy ustalić, czy takie odmienne traktowanie może stanowić dyskryminację zabronioną przez 

skonkretyzowaną w dyrektywie zasadę niedyskryminacji ze względu na wiek. 

63

33 W tej kwestii art. 6 ust. 1 akapit pierwszy dyrektywy 2000/78 stanowi, że odmienne traktowanie ze względu na 

wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione 

zgodnym z przepisami celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli 

środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne. 

34 Zarówno z informacji sądu odsyłającego, jak i wyjaśnień udzielonych na rozprawie przez rząd niemiecki wynika, że 

źródłem § 622 BGB jest ustawa z 1926 r. Ustalenie w tej ustawie progu 25 lat było wynikiem kompromisu między po 

pierwsze ówczesnym rządem, który zamierzał w sposób jednolity przedłużyć o trzy miesiące okres wypowiedzenia 

stosunku pracy wobec pracowników w wieku powyżej 40 lat, po drugie – zwolennikami stopniowego wydłużania okresu 

wypowiedzenia wobec wszystkich pracowników i po trzecie – zwolennikami stopniowego wydłużania okresu 

wypowiedzenia, lecz bez uwzględniania stażu pracy, przy czym celem tego przepisu było stopniowe uwolnienie 

pracodawców od wydłużonych okresów wypowiedzenia w wypadku pracowników w wieku poniżej 25 lat. 

35 Zdaniem sądu odsyłającego, § 622 ust. 2 akapit drugi BGB odzwierciedla ocenę ustawodawcy, zgodnie z którą 

młodsi pracownicy łatwiej i szybciej reagują na utratę pracy i można wymagać od nich większej elastyczności. Wreszcie, 

zdaniem tego sądu, krótszy w wypadku młodszych pracowników okres wypowiedzenia sprzyja ich zatrudnianiu dzięki 

zwiększeniu elastyczności w zarządzaniu personelem. 

36 Charakter celów przytaczanych przez rząd niemiecki oraz sąd odsyłający zdaje się wskazywać na to, iż są to cele 

polityki zatrudnienia i rynku pracy w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78. 

37 Zgodnie z brzmieniem tegoż art. 6 ust. 1 dyrektywy 2000/78 należy jeszcze ustalić, czy środki mające służyć 

realizacji takiego prawnie uzasadnionego celu są „właściwe i konieczne”. 

38 W tej kwestii należy przypomnieć, że państwa członkowskie dysponują szerokim zakresem uznania w kwestii 

wyboru środków właściwych dla realizacji przyjętych przez nie celów w dziedzinie polityki socjalnej i zatrudnienia (zob. 

ww. wyroki: w sprawie Mangold, pkt 63; w sprawie Palacios de la Villa, pkt 68). 

39 Sąd odsyłający zauważa, że celem spornego środka jest umożliwienie pracodawcy większej elastyczności 

w zarządzaniu personelem poprzez zmniejszenie obciążenia pracodawcy w zakresie rozwiązywania stosunku pracy 

z młodymi pracownikami, od których można rozsądnie wymagać zwiększonej mobilności zawodowej i osobistej. 

40 Omawiany środek nie jest jednak właściwy do realizacji tego celu, ponieważ stosowany jest wobec wszystkich 

pracowników, którzy rozpoczęli pracę w przedsiębiorstwie przed ukończeniem 25 lat, niezależnie od ich wieku w chwili 

rozwiązania z nimi stosunku pracy. 

41 Odnośnie do przyświecającego ustawodawcy przy ustanawianiu tego przepisu, a przypomnianego przez rząd 

niemiecki celu, polegającego na wzmocnieniu ochrony pracowników w zależności od czasu przepracowanego 

w przedsiębiorstwie, okazuje się, że na podstawie spornego przepisu wydłużenie okresu wypowiedzenia stosunku pracy 

w zależności od stażu pracownika opóźnia się w przypadku wszystkich pracowników, którzy zostali zatrudnieni przed 

osiągnięciem wieku 25 lat, nawet jeżeli w chwili wypowiedzenia zainteresowany mógłby wykazać się długim stażem 

pracy w przedsiębiorstwie. Nie można zatem uznać, że środek ten jest odpowiedni do realizacji wskazanego celu. 

42 Należy podkreślić, że – jak podkreśla sąd odsyłający – przepis, którego dotyczy sprawa główna, wpływa na 

sytuację młodych ludzi w nierównym stopniu, wpływa bowiem na sytuację tej ich grupy, która bez wykształcenia 

zawodowego albo po okresie krótkiego kształcenia zawodowego wcześnie podjęła zatrudnienie, nie wpływa natomiast na 

sytuację tej grupy, która podejmuje zatrudnienie, po tym jak odbyła wieloletnie kształcenie. 

43 Z ogółu powyższych rozważań wynika, że na pytanie pierwsze należy udzielić następującej odpowiedzi: wykładni 

prawa Unii, a dokładniej zasady niedyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78, należy 

dokonywać w ten sposób, że stoi na przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego takiego jak w sporze przed sądem 

krajowym, który przewiduje, że okresy zatrudnienia ukończone przez pracownika, zanim osiągnął on wiek 25 lat, nie są 

uwzględniane przy obliczaniu okresu wypowiedzenia stosunku pracy. 


44 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy aby móc nie stosować w sporze 

między jednostkami przepisu, który uważa za sprzeczny z prawem Unii, powinien najpierw – w celu ochrony 

uzasadnionych oczekiwań podmiotów prawa – zwrócić się do Trybunału na podstawie art. 267 TFUE o potwierdzenie 

niezgodności tego przepisu z prawem Unii. 

45 Odnośnie do, po pierwsze, roli sądu krajowego w sporze między jednostkami, kiedy okazuje się, że prawo krajowe 

jest sprzeczne z prawem Unii, Trybunał orzekł już, że to na sądach krajowych spoczywa w szczególności obowiązek 

zapewnienia ochrony prawnej gwarantowanej podmiotom prawa poprzez przepisy prawa Unii oraz zapewnienie pełnej 

skuteczności tych przepisów (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 października 2004 r. w sprawach połączonych od C-397/01 

do C-403/01 Pfeiffer i in., Zb.Orz. s. I-8835, pkt 111; z dnia 15 kwietnia 2008 r. w sprawie C-268/06 Impact, Zb.Orz. 

s. I-2483, pkt 42). 

46 W kwestii sporów między jednostkami Trybunał orzekał niezmiennie, że dana dyrektywa nie może sama z siebie 

tworzyć obowiązków po stronie jednostki i nie można zatem powoływać się na dyrektywę jako taką przeciwko jednostce 

(zob. w szczególności wyroki: z dnia 26 lutego 1986 r. w sprawie 152/84 Marshall, Rec. s. 723, pkt 48; z dnia 14 lipca 

1994 r. w sprawie C-91/92 Faccini Dori, Rec. str. I-3325, pkt 20; ww. wyrok w sprawie Pfeiffer i in., pkt 108). 

47 Jednak wynikające z dyrektywy zobowiązanie państw członkowskich do osiągnięcia rezultatu w niej wskazanego, 

jak również powinność podjęcia wszelkich właściwych środków ogólnych lub szczególnych w celu zapewnienia wykonania 

tego zobowiązania, ciążą na wszystkich organach tych państw, w tym, w granicach ich kompetencji, na organach 

sądowych (zob. w szczególności wyroki: z dnia 10 kwietnia 1984 r. w sprawie 14/83 von Colson i Kamann, Rec. s. 1891, 

pkt 26; z dnia 13 listopada 1990 r. w sprawie C-106/89 Marleasing, Rec. s. I-4135, pkt 8; ww. wyrok w sprawie Faccini 

Dori, pkt 26; wyrok z dnia 18 grudnia 1997 r. w sprawie C-129/96 Inter-Environnement Wallonie, Rec. s. I-7411, pkt 40; 

ww. wyrok w sprawie Pfeiffer i in., pkt 110; wyrok z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawach połączonych od C-378/07 do 

C-380/07 Angelidaki i in., Zb.Orz. s. I-3071, pkt 106). 

64

48 Z powyższego wynika, że stosując prawo krajowe, sąd krajowy – dokonując interpretacji tego prawa – powinien 

w najszerszym możliwym zakresie dokonywać jej w świetle treści i celów dyrektywy w celu osiągnięcia zamierzonego 

przez nią skutku, postępując tym samym zgodnie z art. 288 akapit trzeci TFUE (zob. podobnie ww. wyroki: w sprawie 

Colson i Kamann, pkt 26; w sprawie Marleasing, pkt 8; w sprawie Faccini Dori, pkt 26; w sprawie Pfeiffer i in., pkt 113). 

Wymóg dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego jest nierozłącznie związany z systemem traktatu, gdyż zezwala 

sądowi krajowemu na zapewnienie, w ramach jego właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu 

zawisłego przed nim sporu (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Pfeiffer i in., pkt 114). 

49 Jednak – zdaniem sądu odsyłającego – § 622 ust. 2 akapit drugi BGB jest jasny i w związku z tym nie może zostać 

ewentualnie poddany wykładni zgodnej z dyrektywą 2000/78. 

50 W tej kwestii należy przypomnieć po pierwsze, że – jak wskazano w pkt 20 niniejszego wyroku – dyrektywa 

2000/78 nie ustanawia zasady równego traktowania w dziedzinie zatrudnienia i pracy, lecz jedynie ją konkretyzuje, a po 

drugie, że zasada niedyskryminacji ze względu na wiek jest zasadą ogólną prawa Unii, gdyż stanowi konkretne 

zastosowanie ogólnej zasady równości traktowania (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Mangold, pkt 74–76). 

51 W tych okolicznościach na sądzie krajowym, przed którym zawisł spór dotyczący zakazu dyskryminacji ze względu 

na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78, spoczywa obowiązek zagwarantowania – w ramach jego kompetencji 

– ochrony prawnej wynikającej dla podmiotów prawa z prawa Unii oraz zapewnienia jego pełnej skuteczności poprzez 

niestosowanie jakichkolwiek przepisów prawa krajowego sprzecznych z tą zasadą (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie 

Mangold, pkt 77). 

52 Po drugie, co się tyczy ewentualnie ciążącego na sądzie krajowym, rozpoznającym spór między jednostkami, 

obowiązku zwrócenia się do Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię prawa Unii przed odstąpieniem od 

stosowania przepisu krajowego, który uważa za sprzeczny z tym prawem, należy wskazać, że – jak wynika 

z postanowienia odsyłającego – ten aspekt pytania jest uzasadniony faktem, że na podstawie prawa krajowego sąd 

odsyłający nie może zaniechać stosowania obowiązującego przepisu prawa krajowego, o ile Bundesverfassungsgericht 

(federalny trybunał konstytucyjny) nie stwierdził wcześniej jego niekonstytucyjności. 

53 W tej kwestii należy podkreślić, że konieczność zagwarantowania pełnej skuteczności zasady niedyskryminacji ze 

względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78 oznacza, że kiedy sąd krajowy napotyka przepis wchodzący 

w zakres zastosowania prawa Unii, który uważa za niezgodny z tą zasadą, a dokonanie wykładni tego przepisu zgodnej 

z prawem Unii okazuje się niemożliwe, powinien odstąpić od stosowania tego przepisu, i ani nie jest przy tym 

zobowiązany do uprzedniego wystąpienia do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym, ani nie można mu w tym 

przeszkodzić. 

54 Przyznane w ten sposób sądowi krajowemu w art. 267 akapit drugi TFUE uprawnienie do domagania się, przed 

odstąpieniem od stosowania przepisu krajowego sprzecznego z prawem Unii, wykładni Trybunału dokonanej w trybie 

prejudycjalnym, nie może jednak przekształcić się w obowiązek wynikający z tego, że prawo krajowe nie pozwala temu 

sądowi na niestosowanie przepisu krajowego, który uważa za sprzeczny z konstytucją, jeżeli wcześniej trybunał 

konstytucyjny nie stwierdził jego niekonstytucyjności. Na podstawie bowiem zasady pierwszeństwa prawa Unii, z której 

korzysta także zasada niedyskryminacji ze względu na wiek, uregulowanie krajowe, które wchodzi w zakres zastosowania 

prawa Unii, a jest z nim sprzeczne, nie powinno być stosowane (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Mangold, pkt 77). 

55 Z powyższych rozważań wynika, że sąd krajowy, rozpoznając spór między jednostkami, nie jest zobowiązany do 

wystąpienia do Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię zasady niedyskryminacji ze względu na wiek 

skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78 przed odstąpieniem od stosowania przepisu prawa krajowego, który uważa za 

sprzeczny z tą zasadą, lecz ma takie uprawnienie. Fakultatywność takiego zwrócenia się do Trybunału jest niezależna od 

szczegółowego trybu, którego sąd krajowy powinien przestrzegać na podstawie prawa krajowego przy odstępowaniu od 

stosowania przepisu krajowego, który uważa za sprzeczny z Konstytucją. 

56 W świetle powyższych rozważań na pytanie drugie należy odpowiedzieć w ten sposób, że na sądzie krajowym, 

przed którym zawisł spór między jednostkami, spoczywa obowiązek zagwarantowania przestrzegania zasady 

niedyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej w dyrektywie 2000/78 poprzez niestosowanie, w razie potrzeby, 

jakichkolwiek sprzecznych z nią przepisów prawa krajowego, niezależnie od przysługującego mu w wypadkach 

wskazanych w art. 267 akapit drugi TFUE uprawnienia do zwrócenia się do Trybunału w trybie prejudycjalnym 

o wykładnię tej zasady. 




w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty poniesione przez strony postępowania przed sądem 

krajowym, nie podlegają zwrotowi. 


1) Wykładni prawa Unii, a dokładniej zasady niedyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej 

w dyrektywie Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe 

równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, należy dokonywać w ten sposób, że stoi ona na 

przeszkodzie istnieniu przepisu krajowego takiego jak w sporze przed sądem krajowym, który przewiduje, 

że okresy zatrudnienia ukończone przez pracownika, zanim osiągnął on wiek 25 lat, nie są uwzględniane 

przy obliczaniu długości okresu wypowiedzenia stosunku pracy. 

2) Na sądzie krajowym, przed którym zawisł spór między jednostkami, spoczywa obowiązek 

zagwarantowania przestrzegania zasady niedyskryminacji ze względu na wiek skonkretyzowanej 

w dyrektywie 2000/78 poprzez niestosowanie, w razie potrzeby, jakichkolwiek sprzecznych z nią 

przepisów prawa krajowego, niezależnie od przysługującego mu w wypadkach wskazanych w art. 267 

65

akapit drugi TFUE uprawnienia do zwrócenia się do Trybunału w trybie prejudycjalnym o wykładnię tej 

zasady. 


9. Ochrona praw podstawowych 

1) Sprawa 44/79 Hauer 



Liselotte Hauer przeciwko Land Rheinland-Pfalz 

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Verwaltungsgericht w Neustadt) 

Zakaz zakładania nowych winnic 

[…] 


[…] 

TRYBUNAŁ, 

[…] 


Wyrok 

[…] 


1 Postanowieniem z dnia 14 grudnia 1978 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 20 marca 1979 r., 

Verwaltungsgericht w Neustadt an der Weinstraße zwrócił się do Trybunału, na mocy art. 177 traktatu EWG, z dwoma 

pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi wykładni rozporządzenia Rady nr 1162/76 z dnia 17 maja 1976 r. 

wprowadzającego środki w celu dostosowania potencjału upraw winorośli do potrzeb rynku (Dz.U. L 135, str. 32), 

zmienionego rozporządzeniem Rady nr 2776/78 z dnia 23 listopada 1978 r. (Dz.U. L 333, str. 1). 

2 Z akt sprawy wynika, że w dniu 6 czerwca 1975 r. skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym zażądała od 

właściwego organu administracji Land Rheinland-Pfalz (kraju związkowego Nadrenia-Palatynat) wydania zezwolenia na 

założenie winnicy na terenie, którego jest właścicielem w regionie Bad Dürkheim. Początkowo odmówiono jej zezwolenia, 

ponieważ zgodnie z normami prawa niemieckiego w tej dziedzinie, a mianowicie Weinwirtschaftsgesetz (ustawy 

dotyczącej gospodarki w sektorze wina) z dnia 10 marca 1977 r., sporna działka nie została zaklasyfikowana jako 

nadająca się do uprawy winorośli. W dniu 22 stycznia 1976 r. L. Hauer zaskarżyła tę decyzję. W czasie kiedy sprzeciw 

ten był rozpatrywany przez właściwy organ administracyjny, wydane zostało rozporządzenie nr 1162/76 z dnia 17 maja 

1976 r., którego art. 2 przewiduje zakaz zakładania nowych winnic przez okres trzech lat. W dniu 21 października 1976 r. 

organ administracyjny oddalił odwołanie, uzasadniając to dwoma względami: po pierwsze, nieodpowiednim charakterem 

terenu i, po drugie, zakazem zakładania winnic wynikającym z wyżej cytowanego rozporządzenia wspólnotowego. 

3 Ponieważ skarżąca wniosła skargę do Verwaltungsgericht, organ administracji, po przeprowadzeniu ekspertyz 

winogron zebranych w tej samej okolicy oraz ze względu na transakcję, jaka miała miejsce z udziałem innych właścicieli 

gruntów sąsiadujących z gruntami należącymi do skarżącej, uznał, że grunty te mogą zostać uznane za zdatne do 

uprawy winorośli, zgodnie z minimalnymi normami ustalonymi w przepisach prawa krajowego. W rezultacie organ 

administracyjny zgłosił gotowość wydania zezwolenia po upływie okresu obowiązywania zakazu zakładania nowych 

winnic, obowiązującego na mocy rozporządzenia wspólnotowego. Wydaje się zatem, że spór między stronami dotyczy od 

tego momentu wyłącznie kwestii związanych z prawem wspólnotowym. 

4 Ze swej strony skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym uważa, że zezwolenie, o które wnioskowała, 

powinno zostać jej przyznane, ponieważ przepisy rozporządzenia nr 1162/76 nie mogą być stosowane do wniosków 

złożonych na długo przed wejściem w życie tego rozporządzenia. Nawet przy założeniu, że rozporządzenie stosowałoby 

się do wniosków złożonych przed jego wejściem w życie, jego przepisów nie można odnieść do L. Hauer, ponieważ 

naruszają one prawo własności oraz prawo swobodnego wykonywania zawodu, zagwarantowane w art. 12 i 14 ustawy 

zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec. 

5 W celu wydania orzeczenia w przedmiocie skargi Verwaltungsgericht sformułował dwa pytania o następującej 

treści: 

„1) Czy rozporządzenie Rady nr 1162/76 z dnia 17 maja 1976 r., zmienione rozporządzeniem Rady nr 2776/78 z dnia 

23 listopada 1978 r., należy interpretować w ten sposób, że jego art. 2 ust. 1 stosuje się również do wniosków 

o wydanie zezwolenia na założenie nowych winnic złożonych przed wejściem w życie tego rozporządzenia? 

2) W przypadku odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze: 

Czy art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 1162/76 należy interpretować w ten sposób, że zawarty w nim zakaz wydawania 

zezwoleń na zakładanie nowych winnic – z wyjątkami przewidzianymi w art. 2 ust. 2 rozporządzenia – ma charakter 

generalny, to znaczy w szczególności, niezależny od kwestii zdatności danego terenu, która jest uregulowana w art. 1 

ust. 1 zdanie drugie oraz ust. 2 Weinwirtschaftsgesetz (niemieckiej ustawy dotyczącej gospodarki w sektorze wina)?”. 

W przedmiocie pytania pierwszego (stosowanie rozporządzenia nr 1162/76 w czasie) 

6 Skarżąca zauważa, że jej wniosek, złożony właściwemu organowi administracyjnemu w dniu 6 czerwca 1975 r., 

powinien był zostać pozytywnie rozpatrzony przed dniem wejścia w życie rozporządzenia wspólnotowego, gdyby 

postępowanie administracyjne miało normalny przebieg i gdyby organ bez zwłoki uznał, że zgodnie z wymogami prawa 

krajowego teren nadaje się do uprawy winorośli. Należy uwzględnić tę sytuację przy określaniu skutków przepisów 

66

ozporządzenia w czasie, tym bardziej że produkcja z tej winnicy nie wywarłaby znaczącego wpływu na sytuację na 

rynku, zważywszy na konieczny upływ czasu między zasadzeniem winorośli a rozpoczęciem okresu produkcyjnego. 

7 Argumenty przedstawione przez skarżącą nie mogą zostać uwzględnione przez Trybunał. Artykuł 2 ust. 1 akapit 

drugi rozporządzenia nr 1162/76 stanowi wyraźnie, że państwa członkowskie nie są uprawnione do wydawania żadnych 

zezwoleń na zakładanie nowych winnic „od momentu wejścia w życie tego rozporządzenia”. Mówiąc o czynności wydania 

zezwolenia, przepis ten wyklucza uwzględnienie momentu, kiedy wniosek został złożony. Wskazuje na intencję nadania 

rozporządzeniu bezpośredniej skuteczności do tego stopnia, że nawet wykonywanie prawa do zakładania lub powtórnego 

obsadzania winnic przyznanego przed wejściem w życie rozporządzenia jest zawieszone na czas obowiązywania zakazu 

na mocy art. 4 rozporządzenia. 

8 Jak zostało stwierdzone w odniesieniu do tego przepisu w motywie szóstym rozporządzenia, zakaz zakładania 

nowych winnic wynika z „nadrzędnego interesu publicznego”, zgodnie z którym konieczne jest zahamowanie wzrostu 

nadwyżek produkcji wina we Wspólnocie, doprowadzenie rynku do stanu równowagi oraz zapobieganie powstawaniu 

nadwyżek strukturalnych. Wydaje się zatem, że celem rozporządzenia nr 1162/76 jest natychmiastowe wstrzymanie 

powiększania obszaru istniejących winnic. Dlatego nie można dopuszczać wyjątków dla wniosków złożonych przed jego 

wejściem w życie. 

9 Na pytanie pierwsze trzeba zatem odpowiedzieć, że rozporządzenie Rady nr 1162/76 z dnia 17 maja 1976 r., 

zmienione rozporządzeniem Rady nr 2776/78 z dnia 23 listopada 1978 r., należy interpretować w ten sposób, że jego 

art. 2 ust. 1 stosuje się również do wniosków o zezwolenie na założenie nowych winnic złożonych przed wejściem 

w życie pierwszego z tych rozporządzeń. 

W przedmiocie pytania drugiego (zakres przedmiotowy rozporządzenia nr 1162/76) 

10 Drugim pytaniem Verwaltungsgericht zmierza do uzyskania wyjaśnienia Trybunału w kwestii, czy zakaz wydawania 

zezwoleń na zakładanie nowych winnic obowiązujący na mocy art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 1162/76 ma charakter 

generalny, to znaczy, czy dotyczy również gruntów zaklasyfikowanych jako nadające się do uprawy winorośli zgodnie 

z odpowiednimi przepisami prawa krajowego. 

11 W tej kwestii tekst rozporządzenia jest jednoznaczny, jako że art. 2 zakazuje zakładania „wszelkich nowych winnic” 

bez względu na jakość gleby w danym przypadku. Tak więc zarówno z brzmienia, jak i z celów rozporządzenia 

nr 1162/76 wynika, że zakaz powinien obejmować nowe winnice niezależnie od rodzaju gleby oraz od jej klasyfikacji na 

mocy prawa krajowego. Celem bowiem rozporządzenia, jak wynika z jego motywu drugiego, jest położenie kresu 

nadprodukcji europejskich winnic oraz przywrócenie zarówno krótkoterminowej, jak i długoterminowej równowagi rynku. 

Jedynie art. 2 ust. 2 dopuszcza kilka wyjątków od generalnego charakteru zakazu zawartego w art. 2 ust. 1, jednakże 

jest bezsporne, że żaden z wyjątków nie ma zastosowania w niniejszym przypadku. 

12 Na pytanie drugie trzeba więc udzielić odpowiedzi, że art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 1162/76 należy interpretować 

w ten sposób, że zawarty w nim zakaz wydawania zezwoleń na zakładanie nowych winnic – poza wyjątkami 

przewidzianymi w art. 2 ust. 2 rozporządzenia – ma charakter generalny, to znaczy w szczególności niezależny od kwestii 

zdatności danego terenu do uprawy winorośli w świetle odpowiednich przepisów prawa krajowego. 

W przedmiocie gwarancji praw podstawowych we wspólnotowym porządku prawnym 

13 W postanowieniu odsyłającym Verwaltungsgericht stwierdza, że w przypadku gdyby rozporządzenie nr 1162/76 

należało interpretować w ten sposób, że przewiduje ono zakaz o charakterze generalnym, a więc obejmujący również 

grunty nadające się do uprawy winorośli, to przepis ten należałoby ewentualnie uznać za nieskuteczny w Republice 

Federalnej Niemiec, ze względu na wątpliwość w kwestii jego zgodności z prawami podstawowymi zagwarantowanymi 

w art. 12 i 14 ustawy zasadniczej, które dotyczą odpowiednio prawa własności oraz prawa do swobodnego wykonywania 

działalności zawodowej. 

14 Jak stwierdził Trybunał w wyroku z dnia 17 grudnia 1970 r. w sprawie 11/70 Internationale Handelsgesellschaft, 

Rec. str. 1125, kwestia ewentualnego naruszenia praw podstawowych przez akt wydany przez instytucje Wspólnoty nie 

może być rozpatrywana inaczej, jak tylko w kontekście samego prawa wspólnotowego. Wprowadzenie odrębnych 

kryteriów oceny wynikających z przepisów prawa lub konstytucji określonego państwa członkowskiego, z uwagi na to, że 

powodowałoby naruszenie jednolitości materialnej i skuteczności prawa wspólnotowego, skutkowałoby nieodzownie 

naruszeniem jednolitości wspólnego rynku oraz zagrożeniem dla spójności Wspólnoty. 

15 Trybunał podkreślił również w ww. wyroku, jak również w późniejszym wyroku z dnia 14 maja 1974 r. w sprawie 

4/73 Nold, Rec. str. 491, że prawa podstawowe stanowią integralną część ogólnych zasad prawa, których poszanowanie 

gwarantuje Trybunał, że, zapewniając ochronę tych praw, Trybunał zobowiązany jest czerpać ze wspólnych dla państw 

członkowskich tradycji konstytucyjnych, by nie dopuścić we Wspólnocie do wydania przepisów sprzecznych z prawami 

podstawowymi, gwarantowanymi w konstytucjach tych państw, że międzynarodowe akty dotyczące ochrony praw 

człowieka, w ramach których państwa członkowskie współpracują lub do których przystąpiły, mogą również dostarczyć 

wskazówek, które należy wziąć pod uwagę w kontekście prawa wspólnotowego. Koncepcja taka została następnie 

przyjęta we wspólnej deklaracji Zgromadzenia, Rady oraz Komisji wydanej w dniu 5 kwietnia 1977 r., która po odwołaniu 

się do orzecznictwa Trybunału, odnosi się, po pierwsze, do praw zagwarantowanych w konstytucjach państw 

członkowskich oraz, po drugie, do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 

4 listopada 1950 r. (Dz.U. 1977, C 103, str. 1). 

16 W tej sytuacji wątpliwości wyrażone przez Verwaltungsgericht co do zgodności przepisów rozporządzenia 

nr 1162/76 z zasadami dotyczącymi ochrony praw podstawowych należy rozumieć jako kwestionujące ważność tego 

rozporządzenia w kontekście prawa wspólnotowego. Należy tu dokonać rozróżnienia między, z jednej strony, 

ewentualnym naruszeniem prawa własności oraz, z drugiej strony, ewentualnym ograniczeniem wolności wyboru 

i wykonywania zawodu. 

67

W przedmiocie prawa własności 

17 Prawo własności jest zagwarantowane we wspólnotowym porządku prawnym zgodnie z ideami wspólnymi 

konstytucjom państw członkowskich, co znajduje również odzwierciedlenie w protokole pierwszym do europejskiej 

konwencji praw człowieka. 

18 Artykuł 1 tego protokołu brzmi następująco: 

„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej 

własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi 

zasadami prawa międzynarodowego. 

Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie 

uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu 

zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych”. 

19 Gwarantując poszanowanie własności, postanowienie to przewiduje dwie możliwe formy ograniczenia praw 

właściciela, to jest: pozbawienie właściciela jego praw lub ograniczenie możliwości korzystania z nich. Jest bezsprzeczne, 

że w niniejszym przypadku zakazu zakładania nowych winnic nie można uznać za akt pozbawiający własności, skoro 

właściciel może swobodnie dysponować swoją rzeczą i przeznaczyć ją do korzystania w każdy inny dozwolony prawem 

sposób. Natomiast niewątpliwie zakaz ten ogranicza możliwość korzystania z własności. Artykuł 1 akapit drugi protokołu 

zawiera w tym zakresie wyraźną wskazówkę, w tym sensie, że przyznaje on państwom prawo do „stosowania takich 

ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym”. 

W ten sposób protokół uznaje za co do zasady dopuszczalne ograniczenia możliwości korzystania z prawa własności, 

przy czym można je jednak stosować jedynie wtedy, gdy zostaną ocenione przez państwo jako „niezbędne” dla 

zapewnienia ochrony „interesu powszechnego”. Jednak postanowienie to nie pozwala na udzielenie wystarczająco 

precyzyjnej odpowiedzi na pytanie zadane przez Verwaltungsgericht. 

20 W celu udzielenia odpowiedzi na to pytanie należy również wziąć pod uwagę wskazania wynikające z zasad 

i praktyk konstytucyjnych przyjętych w dziewięciu państwach członkowskich. Pierwsze stwierdzenie, które się w tym 

miejscu nasuwa, to to, że owe zasady i praktyki zezwalają ustawodawcy krajowemu na reglamentację w interesie 

ogólnym korzystania z własności prywatnej. W tym celu niektóre konstytucje odwołują się do obowiązków przynależnych 

prawu własności (niemiecka ustawa zasadnicza, art. 14 akapit drugi zdanie pierwsze), do funkcji społecznej własności 

(konstytucja włoska, art. 42 akapit drugi), do podporządkowania korzystania z własności wymaganiom dobra 

publicznego (niemiecka ustawa zasadnicza, art. 14 akapit drugi zdanie drugie oraz konstytucja Irlandii, art. 43.2.2) lub 

wreszcie do zasady sprawiedliwości społecznej (konstytucja Irlandii, art. 43.2.1). We wszystkich państwach 

członkowskich funkcja społeczna prawa własności znalazła wyraz w licznych aktach prawnych. Tak więc we wszystkich 

państwach członkowskich występują przepisy ustawowe dotyczące gospodarki rolnej i leśnej, systemu wód, ochrony 

środowiska naturalnego, zagospodarowania przestrzennego i urbanistyki, które nakładają ograniczenia, czasami 

znaczące, na korzystanie z własności nieruchomej. 

21 W szczególności w krajach Wspólnoty, w których uprawa winorośli odgrywa znaczącą rolę, istnieją uregulowania 

prawne poddające, w różnym co prawda stopniu, ograniczeniom uprawę winorośli, dobór uprawianych gatunków oraz 

metody uprawy. W żadnym z tych krajów przepisy takie nie są uznawane za co do zasady niezgodne z zasadą 

poszanowania prawa własności. 

22 Z powyższych względów można stwierdzić, wziąwszy pod uwagę koncepcje konstytucyjne wspólne dla państw 

członkowskich oraz stałe praktyki ustawodawcze w najróżniejszych dziedzinach, że nie można co do zasady 

kwestionować ograniczeń nałożonych rozporządzeniem nr 1162/76 na zakładanie winnic. Jest to rodzaj ograniczeń 

powszechnie znany i dopuszczony jako zgodny z prawem, w identycznej lub podobnej formie, w porządkach 

konstytucyjnych wszystkich państw członkowskich. 

23 Stwierdzenie to nie wyczerpuje jednak problemu poruszonego przez Verwaltungsgericht. Nawet jeżeli nie można co 

do zasady kwestionować uprawnienia Wspólnoty do ograniczania korzystania z prawa własności w ramach wspólnej 

organizacji rynku, w celu realizacji polityki strukturalnej, to należy jednak zbadać, czy ograniczenia nałożone przez 

sporne regulacje są rzeczywiście zgodne z interesem ogólnym realizowanym przez Wspólnotę i czy nie stanowią, 

z punktu widzenia zamierzonego celu, nadmiernej i nieakceptowalnej interwencji w prawa właściciela, która stanowiłaby 

naruszenie samej istoty prawa własności. Taka właśnie jest treść zarzutu podniesionego przez skarżącą, która uważa, że 

realizacja polityki zachowania wysokiej jakości umożliwiłaby ustawodawcy ograniczenie zakresu korzystania 

z nieruchomości pod uprawę winorośli z tym skutkiem, że uzyskałaby ona nienaruszalne prawo od momentu uznania, że 

jej grunty nadają się pod uprawę winorośli. Należy więc zbadać, jaki jest cel kwestionowanego rozporządzenia oraz czy 

istnieje uzasadniony związek między przepisami zawartymi w rozporządzeniu a celem zamierzonym w tym przypadku 

przez Wspólnotę. 

24 Przepisy rozporządzenia nr 1162/76 należy rozpatrywać w kontekście wspólnej organizacji rynku wina, która jest 

bezpośrednio związana z polityką strukturalną planowaną przez Wspólnotę w tej dziedzinie. Cele takie wskazane są 

w rozporządzeniu nr 816/70 z dnia 28 kwietnia 1970 r. zawierającym dodatkowe dyspozycje w zakresie wspólnej 

organizacji rynku wina (Dz.U. L 99, str. 1), które stanowi podstawę kwestionowanego rozporządzenia, jak również 

w rozporządzeniu nr 337/79 z dnia 5 lutego 1979 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku wina (Dz.U. L 54, str. 1), które 

jest kodyfikacją wszystkich przepisów regulujących wspólną organizację tego rynku. Tytuł III tego rozporządzenia, 

odnoszący się do „zasad produkcji i kontroli rozwoju winnic”, stanowi obowiązujący obecnie kontekst prawny w tej 

dziedzinie. Innym elementem pozwalającym na określenie polityki Wspólnoty w tej dziedzinie jest rezolucja Rady z dnia 

21 kwietnia 1975 r. dotycząca przyjęcia nowych wytycznych, których celem jest stabilizacja rynku win stołowych (Dz.U. C 

90, str. 1). 

25 Z ogółu tych aktów wynika, że ta rozpoczęta i częściowo wdrożona polityka Wspólnoty polega na wspólnej 

organizacji rynków i jest związana z poprawą struktury sektora wina. Podjęte przez Wspólnotę działania mają na celu 

osiągnięcie w ramach wytycznych ustanowionych w art. 39 traktatu EWG dwóch celów, to jest, po pierwsze, osiągnięcia 

68

trwałej równowagi na rynku wina przy poziomie cen, które byłyby opłacalne dla producentów i sprawiedliwe dla 

konsumenta, oraz, po drugie, uzyskania poprawy jakości win w obrocie handlowym. W celu osiągnięcia tych dwóch 

zamierzeń – równowagi ilościowej i stałej poprawy jakości – wspólnotowe uregulowania rynku win przewidują 

zastosowanie szerokiego wachlarza działań interwencyjnych, które mogą być podejmowane zarówno na etapie produkcji, 

jak i sprzedaży win. 

26 Należy w tym zakresie zwrócić szczególnie uwagę na art. 17 rozporządzenia nr 816/70, powtórzony w bardziej 

rozbudowanej formie w art. 31 rozporządzenia nr 337/79, który przewiduje opracowanie przez państwa członkowskie 

prognostycznych planów rozwoju winnic oraz produkcji, skoordynowanych w ramach obowiązkowego planu 

wspólnotowego. W celu realizacji tego planu obowiązywać mogą przepisy dotyczące obsadzania, ponownego obsadzania, 

wyrywania winorośli i zaniechania uprawy winnic. 

27 Właśnie w ramach tych działań przyjęto rozporządzenie nr 1162/76. Z preambuły tego rozporządzenia oraz 

z warunków ekonomicznych, w których rozporządzenie zostało wydane, a które charakteryzują stale rosnące nadwyżki 

produkcyjne, począwszy od zbiorów w roku 1974, wynika, że rozporządzenie to pełni dwie funkcje: po pierwsze, 

powinno ono natychmiast powstrzymać ciągły wzrost nadwyżek oraz, po drugie, powinno dać instytucjom wspólnotowym 

czas na wprowadzenie polityki strukturalnej, która sprzyjałaby wysokiej jakości produkcji, przy równoczesnym 

poszanowaniu specyfiki i potrzeb różnych regionów produkujących we Wspólnocie wina, w których prowadzona jest 

uprawa winorośli, poprzez właściwy dobór odmian oraz gruntów pod uprawę winorośli, jak również przez właściwe 

uregulowanie metod produkcji. 

28 Właśnie po to, by zapewnić realizację tych dwóch celów, Rada ustanowiła w rozporządzeniu nr 1162/76 całkowity 

zakaz zakładania nowych winnic bez względu, poza kilkoma ściśle określonymi wyjątkami, na jakość gleby. Należy 

zauważyć, że mimo iż nałożony przez Radę zakaz ma charakter generalny, jego czas obowiązywania jest ograniczony. 

Jego celem jest natychmiastowe przeciwdziałanie wynikającym z koniunktury nadwyżkom z jednoczesnym 

przygotowaniem definitywnych działań o charakterze strukturalnym. 

29 Jeśli go rozumieć w ten sposób, to kwestionowany przepis nie stanowi niesłusznego ograniczenia prawa własności. 

Zakładanie bowiem nowych winnic w sytuacji charakteryzującej się trwałą nadprodukcją doprowadziłoby jedynie, 

z punktu widzenia gospodarki, do wzrostu nadwyżek produkcji. Ponadto ze wzrostem takim, na obecnym etapie, wiąże 

się ryzyko utrudnionego wdrożenia polityki strukturalnej na szczeblu Wspólnoty, w przypadku gdyby opierała się ona na 

kryteriach bardziej rygorystycznych niż przewiduje obecnie prawo krajowe w zakresie doboru gruntów, na których 

uprawa winorośli jest dozwolona. 

30 Należy więc stwierdzić, że ograniczenie korzystania z prawa własności poprzez wprowadzenie rozporządzeniem 

nr 1162/76 na czas określony zakazu zakładania nowych winnic usprawiedliwione jest interesem ogólnym Wspólnoty 

i nie narusza istoty prawa własności uznawanego i zagwarantowanego przez wspólnotowy porządek prawny. 

W przedmiocie swobodnego wykonywania działalności zawodowej 

31 Skarżąca przed sądem krajowym ocenia również, że zakaz zakładania nowych winnic wprowadzony 

rozporządzeniem nr 1162/76 narusza prawa podstawowe, ponieważ ogranicza wolność wykonywania zawodu 

polegającego na uprawie winorośli. 

32 Jak Trybunał wskazał już w ww. wyroku w sprawie Nold, o ile rzeczywiście w porządkach konstytucyjnych wielu 

państw członkowskich zostały przyznane gwarancje wolności wykonywania zawodu, o tyle prawo w ten sposób 

chronione, nie będąc bynajmniej uprawnieniem o charakterze bezwzględnym, powinno być również rozpatrywane 

w świetle funkcji społecznej chronionej działalności. W niniejszym przypadku należy zwrócić uwagę, iż kwestionowany 

przepis wspólnotowy nie ogranicza w żaden sposób dostępu do działalności zawodowej polegającej na uprawie winorośli, 

ani swobodnego wykonywania tego zawodu na terenach przeznaczonych obecnie pod uprawę winorośli. Jeżeli nawet 

zakaz zakładania nowych winnic ma wpływ na wolność wykonywania zawodu w dziedzinie uprawy winorośli, jest on 

jedynie konsekwencją ograniczenia możliwości korzystania z prawa własności, tak że zakaz ten jest z nim zbieżny. 

Ograniczenie wolności wykonywania zawodu w dziedzinie uprawy winorośli, przy założeniu, że w ogóle istnieje, byłoby 

więc uzasadnione z tych samych względów, które uzasadniają ograniczenie możliwości korzystania z prawa własności. 

33 Z powyższych uwag wynika, że badanie rozporządzenia nr 1162/76 pod kątem wyrażonych przez 

Verwaltungsgericht wątpliwości nie wykazało żadnego elementu, który mógłby podważyć jego ważność, ze względu na 

sprzeczność z wymogami ochrony praw podstawowych we Wspólnocie. 


Koszty poniesione przez rząd Republiki Federalnej Niemiec, przez Radę oraz przez Komisję Wspólnot Europejskich, które 

przedstawiły Trybunałowi swoje uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze 

postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed Verwaltungsgericht w Neustadt an 

der Weinstraße, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. 

Z powyższych względów, 

TRYBUNAŁ, 

rozstrzygając w przedmiocie pytań przedłożonych mu przez Verwaltungsgericht w Neustadt an der Weinstraße 

postanowieniem z dnia 14 grudnia 1978 r., orzeka, co następuje: 

1) Rozporządzenie Rady nr 1162/76 z dnia 17 maja 1976 r. wprowadzające środki w celu 

dostosowania potencjału upraw winorośli do potrzeb rynku, zmienione rozporządzeniem Rady nr 2776/78 

z dnia 23 listopada 1978 r. zmieniającym po raz drugi rozporządzenie nr 1162/76, powinno być 

interpretowane w ten sposób, że jego art. 2 ust. 1 stosuje się również do wniosków o zezwolenie na 

założenie nowych winnic złożonych przed wejściem w życie tego rozporządzenia. 

69

2) Artykuł 2 ust. 1 rozporządzenia nr 1162/76 powinien być interpretowany w ten sposób, że zawarty 

w nim zakaz przyznawania zezwoleń na zakładanie nowych winnic – poza wyjątkami przewidzianymi 

w art. 2 ust. 2 rozporządzenia – ma charakter generalny, to znaczy w szczególności niezależny od kwestii 

zdatności danego terenu do uprawy winorośli w świetle odpowiednich przepisów prawa krajowego. 

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 13 grudnia 1979 r. 


2) Sprawa C-112/00 Schmidberger 


z dnia 12 czerwca 2003 r. 

w sprawie C-112/00 Eugen Schmidberger, Internationale Transporte und Planzüge 

przeciwko Republice Austrii 


Stowarzyszenie Transitforum Austria Tirol, którego celem jest „ochrona biosfery regionu alpejskiego”, zawiadomiło 

zgodnie z prawem austriackim Bezirkshauptmannschaft w Innsbrucku o tym, że od godziny 11 w piątek 12 czerwca 

1998 r. do godziny 15 w sobotę 13 czerwca 1998 r. na autostradzie Brenner (A 13) zostanie zorganizowane 

zgromadzenie, powodujące całkowite wstrzymanie w tym okresie ruchu na autostradzie na odcinku pomiędzy miejscem 

obsługi podróżnych Europabrücke i punktem poboru opłat Schönberg (Austria). Tego samego dnia przewodniczący 

stowarzyszenia przeprowadził konferencję prasową, po której austriackie i niemieckie media przekazały wiadomości 

o zamknięciu autostrady Brenner. Austriackie i niemieckie związki motoryzacyjne zostały również ostrzeżone, przekazały 

one praktyczne informacje użytkownikom dróg, wskazując w szczególności, że w powyższym okresie należy unikać tej 

autostrady. Stowarzyszenie uzyskało również wymagane prawem instrukcje dotyczące zgromadzenia. Zgromadzenie 

odbyło się w wyznaczonym miejscy i czasie. 

Schmidberger, przedsiębiorstwo transportu międzynarodowego z siedzibą w Rot an der Rot (Niemcy), które posiada 

sześć samochodów ciężarowych prowadzące działalność transportową wniosło skargę przed Landesgericht Innsbruck 

(Austria), wnioskując o zasądzenie od Republiki Austrii odszkodowania w wysokości tytułem naprawienia szkody oraz 

odsetek, z powodu niemożności korzystania z autostrady Brenner przez jego samochody ciężarowe w ciągu czterech 

następujących po sobie dni. Autostrada ta stanowi jedyne połączenie tranzytowe pomiędzy Niemcami i Włochami, 

z którego mogły korzystać te pojazdy. Zdaniem Schmidberger brak zakazu zgromadzenia i brak interwencji władz 

austriackich w celu zapobieżenia blokadzie tego połączenia drogowego stanowił przeszkodę dla swobodnego przepływu 

towarów, która nie jest uzasadniona w świetle prawa do swobody wypowiedzi i wolności zgromadzeń. Zdaniem 

skarżącego, przeszkoda ta naruszyła prawo wspólnotowe, prowadząc w ten sposób do powstania odpowiedzialności po 

stronie tego państwa członkowskiego. Republika Austrii wniosła o oddalenie skargi, uzasadniając swe żądanie tym, że 

decyzja, by nie zakazywać zapowiedzianego zgromadzenia, została podjęta po dokładnym zbadaniu stanu faktycznego, 

że informacje o dacie zamknięcia autostrady Brennen zostały uprzednio rozpowszechnione w Austrii, Niemczech 

i Włoszech, a zgromadzenie nie spowodowało poważnych zatorów drogowych ani innych zdarzeń. W jej opinii 

przeszkoda dla swobodnego przepływu będąca skutkiem manifestacji jest dopuszczalna, o ile powstała w jej efekcie 

bariera nie ma charakteru stałego ani poważnego. Ocena interesów w przedmiotowej sprawie powinna przeważać na 

korzyść swobody wypowiedzi i wolności zgromadzeń, gdyż prawa podstawowe w społeczeństwie demokratycznym mają 

charakter nienaruszalny. 

Sąd austriacki rozpatrujący sprawę zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem, czy zasada swobodnego 

przepływu towarów, potencjalnie w związku z art. 5 traktatu, nakłada na państwo członkowskie obowiązek zapewnienia 

wolnego dostępu do ważnych tras tranzytowych i czy ten obowiązek przeważa nad prawami podstawowymi, takimi jak 

swoboda wypowiedzi i wolność zgromadzeń, zagwarantowanymi w art. 10 i 11 europejskiej Konwencji o ochronie praw 

człowieka i podstawowych wolności (zwanej dalej „EKPC”). 


[…] 


46 Na wstępie należy wskazać, że pytania przedstawione przez sąd krajowy dotyczą dwóch powiązanych ze sobą, 

lecz jednak odrębnych zagadnień. 

47 Z jednej bowiem strony sąd krajowy zapytuje Trybunał, czy całkowite zamknięcie autostrady Brenner na 

nieprzerwany okres prawie 30 godzin, w okolicznościach takich jak w toczącym się przed nim postępowaniu, stanowi 

przeszkodę niezgodną ze swobodnym przepływem towarów i musi wobec tego zostać uznane za naruszenie prawa 

wspólnotowego. Z drugiej strony pytania dotyczą bardziej szczegółowo przesłanek odpowiedzialności państwa 

członkowskiego za szkody wyrządzone jednostkom w wyniku naruszenia prawa wspólnotowego. 

48 Co do tego ostatniego aspektu, sąd krajowy dochodzi w szczególności wyjaśnienia, czy i ewentualnie w jakim 

zakresie, w okolicznościach takich jak będące przedmiotem toczącego się przed nim postępowania, naruszenie prawa 

wspólnotowego – w razie jego stwierdzenia – ma charakter wystarczająco oczywisty i istotny, by rodzić odpowiedzialność 

danego państwa członkowskiego. Zapytuje on Trybunał również o naturę i dowody szkody, która ma zostać naprawiona. 

49 Przyjmując, że jest logiczne, iż ta druga seria pytań wymaga zbadania tylko w razie pozytywnej odpowiedzi na 

pierwsze zagadnienie zdefiniowane w zdaniu pierwszym pkt 47 niniejszego wyroku, Trybunał powinien najpierw orzec co 

do różnych aspektów wskazanych w ramach tego zagadnienia, będącego zasadniczo przedmiotem pierwszego 

i czwartego pytania. 

50 W świetle okoliczności wynikających z przekazanych przez sąd krajowy akt toczącego się przed nim postępowania, 

jak również przedstawionych Trybunałowi na piśmie i ustnie uwag, pytania te należy rozumieć jako zmierzające do 

70

ustalenia, czy fakt, że właściwe władze państwa członkowskiego nie zakazały zgromadzenia, którego podstawowym 

celem była ochrona środowiska i które spowodowało całkowite zablokowanie na nieprzerwany okres prawie 30 godzin 

ważnego szlaku komunikacyjnego takiego jak autostrada Brenner, stanowi nieuzasadnioną przeszkodę w świetle 

podstawowej zasady swobodnego przepływu towarów wyrażonej w art. 30 i 34 traktatu, w tym przypadku w związku 

z jego art. 5. 

W przedmiocie występowania przeszkody dla swobodnego przepływu towarów 

51 Na wstępie należy przypomnieć, że swobodny przepływ towarów stanowi jedną z podstawowych zasad Wspólnoty. 

52 Tak więc art. 3 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 3 WE) zawarty w części pierwszej traktatu zatytułowanej 

„Zasady” stanowi w lit. c), że w celu realizacji zadań określonych w art. 2 tego traktatu działalność Wspólnoty obejmuje 

rynek wewnętrzny, charakteryzujący się zniesieniem między państwami członkowskimi przeszkód, w szczególności, 

w swobodnym przepływie towarów. 

53 Artykuł 7A traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 14 WE) stanowi w ustępie drugim, że rynek wewnętrzny 

obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony, w szczególności, swobodny przepływ towarów, 

zgodnie z postanowieniami rzeczonego traktatu. 

54 Ta podstawowa zasada jest wyrażona przede wszystkim w art. 30 i 34 traktatu. 

55 W szczególności art. 30 stanowi, że ograniczenia ilościowe w przywozie oraz wszelkie środki o skutku 

równoważnym są zakazane między państwami członkowskimi. Podobnie art. 34 zakazuje ograniczeń ilościowych 

w wywozie oraz wszelkich środków o skutku równoważnym między tymi państwami. 

56 Począwszy od wyroku z dnia 11 lipca 1974 r. w sprawie 8/74 Dassonville, Rec. str. 837, pkt 5, jest utrwalone 

w orzecznictwie, że postanowienie to, we właściwym mu kontekście, należy interpretować jako mające na celu usunięcie 

wszelkich, bezpośrednich lub pośrednich, rzeczywistych lub potencjalnych, utrudnień w ramach wewnątrzwspólnotowej 

wymiany handlowej (zob. podobnie wyrok z dnia 9 grudnia 1997 r. w sprawie C-265/95 Komisja przeciwko Francji, Rec. 

str. I-6959, pkt 29). 

57 Trybunał orzekł również między innymi, że art. 30, jako niezbędny środek realizacji rynku bez granic 

wewnętrznych, zakazuje więc nie tylko działań władz państwowych powodujących bezpośrednio powstanie ograniczeń 

w wymianie handlowej między państwami członkowskimi, lecz może również znaleźć zastosowanie, w przypadku gdy 

państwo członkowskie zaniecha podjęcia działań niezbędnych do usunięcia utrudnień w swobodnym przepływie towarów 

wynikających z przyczyn nieleżących po stronie władz państwowych (ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Francji, 

pkt 30). 

58 Okoliczność bowiem, że państwo członkowskie dopuszcza się zaniechania lub podejmuje kroki, które nie są 

wystarczające do usunięcia utrudnień w swobodzie przepływu towarów, powstałych w szczególności z powodu działań 

jednostek na jego terytorium wymierzonych w produkty pochodzące z innych państw członkowskich, może utrudniać 

wewnątrzwspólnotową wymianę handlową w takim samym stopniu jak działanie czynne (ww. wyrok w sprawie Komisja 

przeciwko Francji, pkt 31). 

59 W konsekwencji art. 30 i 34 traktatu nie tylko zakazują więc państwom członkowskim podejmowania działań lub 

postępowania mogącego powodować powstanie utrudnień w wymianie handlowej, lecz także, w związku z art. 5 

nakazują im podejmować wszelkie niezbędne i stosowne kroki w celu zapewnienia na ich terytorium poszanowania tej 

podstawowej swobody (ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Francji, pkt 32). Zgodnie bowiem z rzeczonym art. 5 

państwa członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne i szczególne w celu zapewnienia wykonania zobowiązań 

wynikających z tego traktatu i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrozić 

urzeczywistnieniu jego celów. 

60 Biorąc pod uwagę fundamentalną rolę swobodnego przepływu towarów w systemie wspólnotowym, 

w szczególności dla prawidłowego funkcjonowania wewnętrznego rynku, spoczywający na każdym państwie 

członkowskim obowiązek zagwarantowania swobodnego przepływu towarów na jego terytorium poprzez przyjęcie 

niezbędnych i stosownych środków dla zapobieżenia jakimkolwiek przeszkodom spowodowanym działaniami jednostek, 

ma zastosowanie bez rozróżnienia, czy takie działania wpływają na przywóz lub wywóz, czy też na zwykły tranzyt 

towarów. 

61 Z pkt 53 ww. wyroku w sprawie Komisja przeciwko Francji wynika, że sprawa, której dotyczy ten wyrok, dotyczyła 

nie tylko przywozu, lecz również tranzytu przez Francję towarów pochodzących z innych państw członkowskich. 

62 Z tego wynika, że gdy chodzi o sytuację taką jak ta, która jest przedmiotem postępowania przed sądem 

krajowym, właściwe władze krajowe, napotykając na spowodowaną działaniami jednostek przeszkodę w skutecznym 

wykonywaniu podstawowej swobody przewidzianej traktatem, takiej jak swoboda przepływu towarów, zobowiązane są 

do podjęcia odpowiednich środków w celu zapewnienia tej swobody w danym państwie członkowskim, również gdy – jak 

ma to miejsce w postępowaniu przed sądem krajowym – towary są tylko przewożone przez Austrię w drodze do Włoch 

lub Niemiec. 

63 Należy dodać, że ów obowiązek spoczywający na państwach członkowskich nabiera szczególnej wagi, gdy chodzi 

o tak ważny szlak drogowy jak autostrada Brenner, stanowiąca jeden z głównych drogowych szlaków komunikacyjnych 

dla celów wymiany między Europą Północną i północnymi Włochami. 

64 W świetle powyższego należy stwierdzić, że fakt, iż właściwe władze państwa członkowskiego nie zakazały 

zgromadzenia, które spowodowało całkowitą blokadę, na łączny okres prawie 30 godzin, tak ważnego szlaku 

komunikacyjnego jakim jest autostrada Brenner, ma charakter ograniczający wewnątrzwspólnotowy handel towarami 

i w konsekwencji musi zostać uznany za środek o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych, co do zasady 

niezgodny z obowiązkami przewidzianymi prawem wspólnotowym w art. 30 i 34 traktatu, w związku z art. 5 traktatu, 

chyba że ów brak zakazu byłby obiektywnie uzasadniony. 

W przedmiocie ewentualnego uzasadnienia przeszkody 

71

65 W ramach czwartego pytania sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy cel zgromadzenia z 12 i 13 czerwca 

1998 r. – w którego toku manifestanci pragnęli zwrócić uwagę opinii publicznej na zagrożenie zdrowia i środowiska 

naturalnego ze strony stale wzrastającego ruchu samochodów ciężarowych na autostradzie Brenner oraz spowodować, 

by właściwe władze zaostrzyły środki ograniczające ruch samochodów ciężarowych i spowodowane nim zanieczyszczenia 

w szczególnie wrażliwym regionie Alp – może prowadzić do naruszenia obowiązków wynikających z prawa 

wspólnotowego w zakresie swobodnego przepływu towarów. 

66 Jednakże, nawet jeżeli ochrona środowiska i zdrowia publicznego, w szczególności w rzeczonym regionie, może 

pod pewnymi warunkami stanowić uzasadniony cel realizowany w interesie ogólnym usprawiedliwiający ograniczenie 

podstawowych swobód zagwarantowanych traktatem, wśród których znajduje się swobodny przepływ towarów, należy 

stwierdzić, jak uczynił to rzecznik generalny w pkt 54 swej opinii, że szczegółowe cele tego zgromadzenia nie mają 

przesądzającego znaczenia w kontekście postępowania sądowego wszczętego przez Schmidberger, które ma na celu 

stwierdzenie odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego za podnoszone naruszenie prawa 

wspólnotowego, przy czym odpowiedzialność ta wywodzona jest z faktu, że władze krajowe nie zapobiegły powstaniu 

przeszkody dla ruchu drogowego na autostradzie Brenner. 

67 W celu ustalenia przesłanek powstania odpowiedzialności państwa członkowskiego, a w szczególności tego, czy 

dopuściło się ono naruszenia prawa wspólnotowego, ocenie należy poddać wyłącznie działania i zaniechania, które 

można przypisać owemu państwu członkowskiemu. 

68 W niniejszym postępowaniu należy więc zbadać wyłącznie cel działania władz krajowych towarzyszący 

dorozumianej decyzji o udzieleniu zgody lub o niezakazywaniu owego zgromadzenia. 

69 Z akt postępowania przed sądem krajowym wynika tymczasem, że władze austriackie kierowały się względami 

związanymi z poszanowaniem praw podstawowych manifestantów w zakresie swobody wypowiedzi i wolności 

zgromadzeń ustanowionych i zagwarantowanych przez EKPC i konstytucję austriacką. 

70 W swym postanowieniu odsyłającym sąd krajowy docieka również, czy zasada swobodnego przepływu towarów 

zagwarantowana w traktacie przeważa nad powyżej wskazanymi prawami podstawowymi. 

71 W tym zakresie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawa podstawowe stanowią 

integralną część zasad ogólnych prawa, których poszanowanie zapewnia Trybunał i które wywodzą się z tradycji 

konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich oraz wytycznych zawartych w umowach międzynarodowych 

dotyczących ochrony praw człowieka, w tworzeniu których państwa członkowskie współuczestniczyły lub do których 

przystąpiły. EKPC ma w tym kontekście szczególną wagę (zob. w szczególności wyroki: z dnia 18 czerwca 1991 r. 

w sprawie C-260/89 ERT, Rec. str. I-2925, pkt 41; z dnia 6 marca 2001 r. w sprawie C-274/99 P Connolly przeciwko 

Komisji, Rec. str. I-1611, pkt 37; z dnia 22 października 2002 r. w sprawie C-94/00 Roquette Frères, Rec. str. I-9011, 

pkt 25). 

72 Zasady ustanowione w tym orzecznictwie zostały potwierdzone w preambule Jednolitego Aktu Europejskiego, 

a następnie w art. F ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (ww. wyrok w sprawie Bosman, pkt 79), który stanowi, co 

następuje: „Unia szanuje prawa podstawowe zagwarantowane w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka 

i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych 

wspólnych dla państw członkowskich, jako zasady ogólne prawa wspólnotowego”. 

73 Z powyższego wynika, że niedopuszczalne jest podejmowanie we Wspólnocie środków sprzecznych 

z poszanowaniem uznanych w ten sposób praw człowieka (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie ERT, pkt 41; 

wyrok z dnia 29 maja 1997 r. w sprawie C-299/95 Kremzow, Rec. str. I-2629, pkt 14). 

74 Jako że do przestrzegania praw podstawowych zobowiązana jest zarówno Wspólnota, jak i jej państwa 

członkowskie, ochrona tych praw stanowi uzasadniony interes, który co do zasady usprawiedliwia ograniczenie 

obowiązków nałożonych prawem wspólnotowym, również na mocy jednej z podstawowych swobód zagwarantowanych 

traktatem, jaką jest swoboda przepływu towarów. 

75 Ponadto, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, jeżeli okoliczności zaistniałe w państwie członkowskim – jak ma to 

miejsce w sprawie będącej przedmiotem postępowania przed sądem krajowym – objęte są zakresem stosowania prawa 

wspólnotowego, Trybunał odpowiadając na pytania prejudycjalne, powinien przedstawić sądowi krajowemu wszystkie 

elementy wykładni niezbędne do dokonania oceny zgodności tych okoliczności z prawami podstawowymi, których 

poszanowanie zapewnia Trybunał, jak te wynikające w szczególności z EKPC (zob. podobnie wyrok z dnia 30 września 

1987 r. w sprawie 12/86 Demirel, Rec. str. 3719, pkt 28). 

76 W niniejszym przypadku, zezwalając na ograniczenie jednej z podstawowych swobód przewidzianych traktatem, 

władze krajowe oparły się na potrzebie poszanowania praw podstawowych zagwarantowanych zarówno przez EKPC, jak 

i konstytucję omawianego państwa członkowskiego. 

77 Niniejsze postępowanie dotyczy więc kwestii niezbędnego pogodzenia wymogów w zakresie ochrony praw 

podstawowych we Wspólnocie z wymogami wynikającymi z podstawowej swobody przyznanej na mocy traktatu, 

a w szczególności zakresu swobody wypowiedzi i wolności zgromadzeń zagwarantowanych na mocy art. 10 i 11 EKPC 

i swobodnego przepływu towarów, w sytuacji gdy te pierwsze zostają powołane jako uzasadnienie ograniczenia tego 

drugiego. 

78 W tym przedmiocie należy zauważyć, po pierwsze, że swobodny przepływ towarów z pewnością stanowi jedną 

z podstawowych zasad w systemie traktatu, lecz w pewnych warunkach może on być przedmiotem ograniczeń ze 

względów wskazanych w art. 36 tego traktatu lub na podstawie nadrzędnych wymogów interesu ogólnego uznanych 

zgodnie z orzecznictwem Trybunału utrwalonym począwszy od wyroku z dnia 20 lutego 1979 r. w sprawie 120/78 Rewe- 

Zentral, zwanego „wyrokiem w sprawie Cassis de Dijon”, Rec. str. 649. 

79 Po drugie, o ile prawa podstawowe, będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, są wyraźnie 

wskazane w EKPC i stanowią główne podwaliny demokratycznego społeczeństwa, z brzmienia art. 10 ust. 2 i art. 11 

EKPC wynika jednakże, że swoboda wypowiedzi i wolność zgromadzeń mogą również być przedmiotem pewnych 

ograniczeń uzasadnionych względami interesu ogólnego, o ile odstępstwa te są przewidziane prawem, zainspirowane 

72

jednym celem bądź wieloma celami uzasadnionymi w świetle tych przepisów i niezbędne z punktu widzenia 

demokratycznego społeczeństwa, to jest usprawiedliwione nadrzędną potrzebą społeczną i w szczególności 

proporcjonalne wobec uzasadnionego celu, który realizują (zob. podobnie wyroki: z dnia 26 czerwca 1997 r. w sprawie 

C-368/95 Familiapress, Rec. str. I-3689, pkt 26; z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie C-60/00 Carpenter, Rec. str. I-6279, 

pkt 42; wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 23 września 1998 r. w sprawie Steel i in. przeciwko 

Zjednoczonemu Królestwu, Recueil arrêts et décisions 1998-VII, § 101). 

80 Tak więc odmiennie od innych praw podstawowych zapisanych w tej konwencji, takich jak prawo każdego 

człowieka do życia lub zakaz poddawania torturom i nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, które nie 

podlegają żadnym ograniczeniom, prawo do swobody wypowiedzi i pokojowego zgromadzania się zagwarantowane 

w EKPC nie stanowią prerogatyw o charakterze absolutnym i powinny być oceniane w świetle ich funkcji społecznej. 

Wykonanie tych praw może być więc przedmiotem ograniczeń w zakresie, w jakim ograniczenia te są rzeczywiście 

podyktowane względami interesu ogólnego i nie stanowią dysproporcjonalnej i niedopuszczalnej ingerencji naruszającej 

istotę chronionych praw, przy uwzględnieniu celu realizowanego przez te ograniczenia (zob. podobnie wyroki: z dnia 

8 kwietnia 1992 r. w sprawie C-62/90 Komisja przeciwko Niemcom, Rec. str. I-2575, pkt 23; z dnia 5 października 

1994 r. w sprawie C-404/92 P X przeciwko Komisji, Rec. str. I-4737, pkt 18). 

81 W tych okolicznościach należy wyważyć powyżej wskazane interesy i stwierdzić, w świetle ogółu okoliczności 

sprawy, czy zachowano właściwą równowagę między nimi. 

82 W tym zakresie właściwe władze korzystają z szerokiego zakresu uznania. Należy jednakowoż sprawdzić, czy 

ograniczenia wymiany wewnątrzwspólnotowej są proporcjonalne w świetle realizowanego przez nie uzasadnionego celu, 

w tym przypadku ochrony praw podstawowych. 

83 Jeśli chodzi o sprawę będącą przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, należy przede wszystkim 

podkreślić, że charakteryzujące ją okoliczności wyraźnie odbiegają od okoliczności sprawy, w której wydano ww. wyrok 

w sprawie Komisja przeciwko Francji, na który powołał się Schmidberger jako na istotny precedens dla postępowania 

sądowego wszczętego przez tę spółkę przeciwko Austrii. 

84 W świetle stanu faktycznego ustalonego przez Trybunał w pkt 38–53 ww. wyroku w sprawie Komisja przeciwko 

Francji należy przede wszystkim stwierdzić, że zgromadzenie będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym 

miało miejsce po przedstawieniu wniosku o wydanie zgody w oparciu o przepisy krajowe, a właściwe władze podjęły 

decyzję, by nie zakazywać zgromadzenia. 

85 Ponadto z powodu obecności manifestantów na autostradzie Brenner ruch drogowy został wstrzymany na jednej 

trasie, w związku z jednym wydarzeniem, na okres prawie 30 godzin. Poza tym przeszkoda dla swobodnego przepływu 

towarów spowodowana owym zgromadzeniem miała ograniczony zasięg w porównaniu z zasięgiem geograficznym 

i istotną wagą zakłóceń, o których mowa w sprawie Komisja przeciwko Francji, w której wydany został ww. wyrok. 

86 Następnie, jest bezsporne, że poprzez owo zgromadzenie obywatele wykonywali swoje prawa podstawowe, 

wyrażając publicznie opinie, które uznali za istotne dla społeczeństwa; bezsporne jest również, że celem tej demonstracji 

nie było utrudnienie handlu towarami szczególnego typu lub o szczególnym pochodzeniu. Natomiast w ww. wyroku 

w sprawie Komisja przeciwko Francji wyraźnym celem manifestantów było wstrzymanie przepływu towarów 

pochodzących z innych państw członkowskich niż Republika Francuska, nie tylko poprzez utrudnianie transportu tych 

towarów, lecz również poprzez ich niszczenie w trakcie transportu do Francji lub przez Francję, a nawet niszczenie tych 

towarów już po wystawieniu ich do sprzedaży w sklepach we Francji. 

87 Co więcej, należy przypomnieć, że w niniejszej sprawie właściwe władze podjęły różnego rodzaju środki 

o charakterze administracyjnym i pomocniczym w celu ograniczenia w takim zakresie, w jakim było to możliwe, zakłóceń 

w ruchu drogowym. Tak więc w szczególności wspomniane władze, w tym również policja, organizatorzy manifestacji 

i różne związki motoryzacyjne współpracowały w celu zagwarantowania prawidłowego przebiegu zgromadzenia. 

Znacznie przed datą zgromadzenia media i kluby motoryzacyjne przeprowadziły szeroką kampanię informacyjną zarówno 

w Austrii, jak i przyległych krajach, oraz przewidziano różne trasy objazdowe, z tym skutkiem, że zainteresowane 

podmioty gospodarcze zostały wyczerpująco poinformowane o ograniczeniach w ruchu mających wystąpić w miejscu 

i czasie przewidzianego zgromadzenia i mogły z odpowiednim wyprzedzeniem podjąć wszelkie środki służące ominięciu 

tych ograniczeń. Ponadto w miejscu, gdzie miało się odbyć zgromadzenie, podjęto środki w celu zapewnienia 

bezpieczeństwa. 

88 Poza tym jest oczywiste, że odmiennie niż w przypadku poważnych i powtarzających się zakłóceń porządku 

publicznego, których dotyczy ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Francji, opisany powyżej pojedynczy incydent nie 

wywołał powstania ogólnego klimatu niepewności, negatywnie wpływającego na całość wewnątrzwspólnotowej wymiany 

handlowej. 

89 Wreszcie w przedmiocie innych możliwości wskazanych przez Schmidberger w zakresie tego zgromadzenia, 

uwzględniając szeroki zakres uznania przysługujący państwom członkowskim, należy uznać, że w okolicznościach 

niniejszej sprawy właściwe władze krajowe mogły ocenić, że jednoznaczne zakazanie zgromadzenia mogło stanowić 

niedopuszczalną ingerencję w prawa podstawowe manifestantów do zgromadzenia się oraz pokojowego i publicznego 

wyrażenia swej opinii. 

90 W przedmiocie nałożenia bardziej surowych warunków zarówno co do miejsca – na przykład na obrzeżu 

autostrady Brenner – jak i czasu – ograniczonego do kilku godzin – w odniesieniu do przedmiotowego zgromadzenia, 

mogłyby one zostać uznane za zbyt daleko idące ograniczenia, które pozbawiają podjętą akcję w znacznym stopniu jej 

doniosłości. O ile właściwe władze krajowe, w zakresie w jakim jest to możliwe, powinny podjąć działania w celu 

ograniczenia wpływu manifestacji odbywającej się na drodze publicznej na swobodny przepływ, to zobowiązane są one 

także do dokonania wyważenia tego interesu i interesu manifestantów pragnących zwrócić uwagę opinii publicznej na 

cele swoich działań. 

73

91 Choć jest prawdą, że działania tego typu powodują zwykle pewne niedogodności dla osób, które w nich nie 

uczestniczą, w szczególności w zakresie swobodnego przepływu, są one co do zasady dopuszczalne, o ile celem, który 

realizują, jest przede wszystkim publiczne i zgodne z prawem wyrażenie opinii. 

92 W tym przedmiocie Austria wskazuje, przy braku odmiennego stanowiska spółki Schmidberger w tym zakresie, że 

w każdym razie wszelkie alternatywne rozwiązania, które można było zastosować, powodowałyby ryzyko trudnych do 

kontrolowania reakcji, które mogłyby prowadzić do jeszcze poważniejszych zakłóceń w wymianie wewnątrzwspólnotowej 

i porządku publicznym, w postaci niezgodnych z prawem demonstracji i konfrontacji między zwolennikami 

i przeciwnikami ruchu organizującego rzeczone demonstracje lub aktów przemocy ze strony manifestantów uznających, 

że naruszono ich prawa podstawowe. 

93 W konsekwencji uwzględniając szeroki zakres uznania przysługującego władzom krajowym w tej dziedzinie, mogły 

one słusznie stwierdzić, że realizowany uzasadniony cel zgromadzenia nie mógł w niniejszej sprawie zostać osiągnięty za 

pomocą środków mniej restrykcyjnych dla wymiany wewnątrzwspólnotowej. 

94 W świetle powyższych rozważań na pytania pierwsze i czwarte należy odpowiedzieć, że fakt, iż właściwe władze 

państwa członkowskiego nie zakazały zgromadzenia w takich okolicznościach jak będące przedmiotem postępowania 

przed sądem krajowym, nie pozostaje w sprzeczności z art. 30 i 34 traktatu w związku z jego art. 5. 

[…] 


TRYBUNAŁ, 

stanowiąc w przedmiocie pytań przedłożonych mu przez Oberlandesgericht Innsbruck postanowieniem z dnia 1 lutego 


Fakt, że właściwe władze państwa członkowskiego nie zakazały zgromadzenia w takich okolicznościach 

jak będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, nie pozostaje w sprzeczności z art. 30 i 34 

traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 28 WE i 29 WE) w związku z jego art. 5 (obecnie art. 10 WE). 


3) Sprawa C-36/02 Omega 


z dnia 14 października 2004 r. 

w sprawie C-36/02 Omega (Omega Spielhallen- und Automatenaufstellungs GmbH 

przeciwko Oberbürgermeisterin der Bundesstadt Bonn) 


Omega, spółka niemiecka, użytkowała w Bonn instalację o nazwie „laserdrome”, która przeznaczona jest do uprawiania 

„gier laserowych”. Urządzenia używane przez Omegę w jej obiekcie, między innymi laserowe przyrządy celownicze 

podobne do pistoletów maszynowych i sensory promieni zainstalowane w korytarzach strzelniczych lub na kamizelkach 

noszonych przez graczy, zostały początkowo opracowane na podstawie zabawki dla dzieci powszechnie dostępnej w 

handlu. Ponieważ urządzenia te okazały się technicznie niewystarczające, Omega nabyła, urządzenia dostarczone przez 

spółkę brytyjską Pulsar International Ltd. Stwierdziwszy, że gry uprawiane w „laserdromie” miały również na celu 

trafienie sensorów zainstalowanych na kamizelkach noszonych przez graczy, organ porządkowy w Bonn dnia 14 września 

1994 r. wydał zarządzenie zakazujące Omedze „zezwalania lub tolerowania w swoim […] obiekcie gier polegających na 

strzelaniu do celów ludzkich za pomocą promienia laserowego lub innych urządzeń technicznych (na przykład 

podczerwieni), a więc urządzeń rejestrujących trafienie celu, czyli »zabawy w zabijanie« ludzi” pod groźbą grzywny. 

Zakaz wskazywał, że gra, o którą chodzi zagraża bezpieczeństwu publicznemu, ponieważ akty symulujące zabijanie i 

wynikająca stąd trywializacja gwałtu są sprzeczne z podstawowymi wartościami przeważającymi w opinii publicznej 

(handlowa eksploatacja gry polegającej na zabijaniu narusza godność ludzką, o której mowa w art. 1 ust. 1 niemieckiej 

konstytucji). Omega odwołała się od zakazu, powołując się m.in. na prawo wspólnotowe, w szczególności na swobodę 

przepływu usług (art. 49 TWE), ponieważ wyposażenie i technologia używana przez firmę była dostarczona przez spółkę 

brytyjską. Rozpatrując tę sprawę ETS przyznał, że prawo do godności chronione jest także na szczeblu wspólnotowym, 

chociaż jego treść nie jest do końca precyzyjna. Wydaje się także, iż z tych powodów Trybunał uznał, że rozstrzygnięcie 

w konkretnej sprawie powinno być pozostawione sądowi/prawu krajowemu. Orzeczenie to pokazuje, że Trybunał chroni 

pewien standard wspólny, ale gdy takiego standardu nie ma pozostawia większą swobodę państwu członkowskiemu (w 

ten sposób szanuje standard krajowy ochrony konkretnego prawa). W efekcie ta sama gra może nie być zakazana np. w 

Polsce (przypomina zresztą znany u nas paintball). 


[…] 

23 W pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający dochodzi, po pierwsze, czy zakaz prowadzenia określonej działalności 

gospodarczej ze względów ochrony podstawowych wartości zawartych w konstytucji krajowej, takich jak w omawianym 

przypadku godność ludzka, jest zgodny z prawem wspólnotowym, i po drugie, czy możliwość, jaką mają Państwa 

Członkowskie, ograniczania podstawowych swobód gwarantowanych przez Traktat, w szczególności swobody 

świadczenia usług i przepływu towarów, jest podporządkowana, jak mógłby wskazywać cytowany powyżej wyrok w 

sprawie Schindler, warunkowi, by ograniczenie to opierało się na wspólnej dla wszystkich Państw Członkowskich 

koncepcji prawnej. 

24 Należy ustalić, jako kwestię wstępną, w jakim stopniu ograniczenie wskazane przez sąd odsyłający może mieć wpływ 

na wykonywanie prawa do swobodnego świadczenia usług i przepływu towarów, które są uregulowane w różnych 

postanowieniach traktatowych. 

74

25 W tym względzie należy stwierdzić, że zaskarżone zarządzenie zakazujące Omedze użytkowania jej „laserdromu” 

według modelu gry opracowanego przez Pulsar i legalnie sprzedawanego w Zjednoczonym Królestwie, w szczególności w 

systemie franchisingu, ma wpływ na swobodę świadczenia usług, którą art. 49 WE gwarantuje zarówno usługodawcom, 

jak i odbiorcom tych usług zamieszkałym w innym Państwie Członkowskim. Ponadto ponieważ eksploatacja modelu gry 

opracowanej przez Pulsar wymaga używania określonych urządzeń, które również są w legalnym obrocie w 

Zjednoczonym Królestwie, zakaz nałożony na Omegę może mieć wpływ na zaniechanie przez tę ostatnią zamiaru nabycia 

wspomnianych urządzeń, naruszając w ten sposób swobodę przepływu towarów gwarantowaną przez art. 28 WE. 

26 Należy jednak przypomnieć, że kiedy przepis krajowy ma wpływ zarówno na swobodne świadczenie usług, jak i na 

swobodny przepływ towarów, Trybunał bada go co do zasady w świetle tylko jednej z tych dwóch podstawowych 

swobód, jeżeli okaże się, że, tak jak w omawianej sprawie, jedna z nich jest drugorzędna w stosunku do drugiej i można 

ją z tą drugą połączyć (zob. podobnie ww. wyroki w sprawie Schindler, pkt 22 i w sprawie Canal Satélite Digital, pkt 31 

oraz wyrok z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie C 71/02 Karner, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 46). 

27 W okolicznościach sprawy przed sądem krajowym aspekt swobodnego świadczenia usług przeważa nad aspektem 

swobodnego przepływu towarów. Organ porządkowy w Bonn i Komisja Wspólnot Europejskich słusznie podkreśliły 

bowiem, że zaskarżone zarządzenie nie ogranicza przywozu towarów, jeżeli chodzi o urządzenia skonstruowane 

specjalnie dla zakazanego rodzaju gier laserowych i że jest to jedynie nieuniknioną konsekwencją zakazu wydanego w 

stosunku do usług świadczonych przez Pulsara. W związku z tym, jak to uznała rzecznik generalna w pkt 32 opinii, nie 

ma potrzeby badać w sposób niezależny zgodności tego zarządzenia z przepisami Traktatu dotyczącymi swobodnego 

przepływu towarów. 

28 Jeżeli chodzi o uzasadnienie ograniczenia w swobodzie świadczenia usług nałożonego przez zarządzenie z dnia 14 

września 1994 r., art. 46 WE, mający zastosowanie w tej dziedzinie na mocy art. 55 WE, dopuszcza ograniczenia 

uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego. Z akt niniejszej 

sprawy wynika, że uzasadnienie podane przez organ porządkowy w Bonn dla wydanego zakazu wspomina wyraźnie, iż 

omawiana działalność stanowi zagrożenie dla porządku publicznego. Ponadto odwołanie do zagrożenia dla porządku 

publicznego znajduje się również w § 14 OBG NW, umożliwiającym organom porządkowym podjęcie kroków koniecznych 

dla przeciwdziałania temu zagrożeniu. 

29 W niniejszym postępowaniu nie ulega wątpliwości, że zaskarżone zarządzenie zostało wydane niezależnie od 

jakichkolwiek względów związanych z przynależnością państwową usługodawców lub odbiorców usług będących 

przedmiotem ograniczenia. W każdym razie, jeżeli chodzi o środki ochrony porządku publicznego, korzystające z 

odstępstwa od swobody świadczenia usług określonego w art. 46 WE, nie ma konieczności badania, czy środki te mają 

zastosowanie bez zróżnicowania tak w stosunku do usługodawców krajowych, jak i w stosunku do tych, którzy mają 

siedzibę w innych Państwach Członkowskich. 

30 Mimo to uprawnienie Państwa Członkowskiego do skorzystania z odstępstwa przewidzianego w Traktacie nie stoi na 

przeszkodzie sądowej kontroli działań podjętych w ramach tego odstępstwa (zob. wyrok z dnia 4 grudnia 1974 r. w 

sprawie 41/74 Van Duyn, Rec. str. 1337, pkt 7). Co więcej, pojęcie „porządek publiczny” w kontekście wspólnotowym, a 

w szczególności jeżeli chodzi o uzasadnienie ograniczenia podstawowej zasady swobodnego świadczenia usług, powinno 

być interpretowane w sposób wąski, aby jego zasięg nie był określany jednostronnie przez każde Państwo Członkowskie 

bez kontroli przez instytucje Wspólnoty (zob. przez analogię do swobodnego przepływu pracowników ww. wyrok w 

sprawie Van Duyn, pkt 18 i wyrok z dnia 27 października 1977 r. w sprawie 30/77 Bouchereau, Rec. str. 1999, pkt 33). 

Jak z tego wynika, porządek publiczny może być jedynie przywołany w przypadku realnego i wystarczająco poważnego 

zagrożenia, naruszającego podstawowy interes społeczny (zob. wyrok z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie C 54/99 Église 

de scientologie, Rec. str. I 1335, pkt 17). 

31 Tym niemniej szczególne okoliczności, które mogłyby uzasadniać odwołanie do pojęcia porządku publicznego, mogą 

różnić się w poszczególnych państwach lub w określonych okresach czasu. Należy więc w tym względzie przyznać 

właściwym organom krajowym pewien zakres swobodnego uznania w granicach wyznaczonych przez Traktat (ww. 

wyroki w sprawach Van Duyn, pkt 18 i Bouchereau, pkt 34). 

32 W sprawie przed sądem krajowym właściwe organy uznały, że działalność, której dotyczył zakaz, stanowiła 

zagrożenie dla porządku publicznego z tego względu, że zdaniem przeważającej części opinii publicznej wykorzystywanie 

do celów handlowych gier rozrywkowych pociągających za sobą symulowane zabijanie ludzi zagraża podstawowej 

wartości chronionej przez konstytucję krajową, to jest godności ludzkiej. Zdaniem Bundesverwaltungsgericht, sądy 

krajowe rozpatrujące sprawę przyjęły wspólną koncepcję wymogów ochrony godności ludzkiej, na której opiera się 

zaskarżone zarządzenie. W rezultacie koncepcja ta powinna zostać uznana za zgodną z przepisami konstytucji 

niemieckiej. 

33 W tym kontekście należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawa podstawowe stanowią 

integralną część ogólnych zasad prawa, których poszanowanie zapewnia Trybunał i których źródłem są tradycje 

konstytucyjne wspólne dla Państw Członkowskich, jak również wskazówki znajdujące się w dokumentach 

międzynarodowych dotyczących ochrony prawa człowieka, przy których tworzeniu Państwa Członkowskie 

współpracowały lub do których przystąpiły. Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności 

ma w tym kontekście szczególne znaczenie (zob. w szczególności wyroki z dnia 18 czerwca 1991 r. w sprawie C 260/89 

ERT, Rec. str. I 2925, pkt 41; z dnia 6 marca 2001 r. w sprawie C 274/99 P Connolly przeciwko Komisji, Rec. str. I 1611, 

pkt 37; z dnia 22 października 2002 r. w sprawie C 94/00 Roquette Frères, Rec. str. I 9011, pkt 25 i z dnia 12 czerwca 

2003 r. w sprawie C 112/00 Schmidberger, Rec. str. I 5659, pkt 71). 

34 Jak wskazała rzecznik generalna w pkt 82–91 opinii, wspólnotowy porządek prawny bezspornie zmierza do 

zapewnienia poszanowania godności ludzkiej jako ogólnej zasady prawa. Nie ma więc wątpliwości, że cel w postaci 

ochrony godności ludzkiej jest zgodny z prawem wspólnotowym, niezależnie od tego, że w Niemczech zasada 

poszanowania godności ludzkiej korzysta ze szczególnego statusu jako niezależne prawo podstawowe. 

75

35 Tak Wspólnota, jak i Państwa Członkowskie mają obowiązek przestrzegania praw podstawowych, więc ochrona tych 

praw stanowi co do zasady wystarczające uzasadnienie ograniczenia zobowiązań nałożonych przez prawo wspólnotowe, 

nawet w ramach podstawowej swobody gwarantowanej przez Traktat, takiej jak swobodne świadczenie usług (zob. w 

zakresie dotyczącym swobodnego przepływu towarów ww. wyrok w sprawie Schmidberger, pkt 74). 

36 Należy jednakże podnieść, że przepisy ograniczające swobodę świadczenia usług mogą być uzasadnione względami 

porządku publicznego jedynie wtedy, gdy są niezbędne dla ochrony interesów, które mają zapewnić, i gdy cele te nie 

mogą zostać osiągnięte innymi, mniej restrykcyjnymi środkami (zob. w zakresie dotyczącym swobodnego przepływu 

kapitału ww. wyrok w sprawie Église de scientologie, pkt 18). 

37 Nie jest przy tym niezbędne, aby przepis o charakterze ograniczenia wydany przez organy Państwa Członkowskiego 

odpowiadał koncepcji wspólnej dla wszystkich Państw Członkowskich, jeżeli chodzi o sposoby ochrony określonego 

prawa podstawowego lub uzasadnionego interesu. Wprawdzie w pkt 60 ww. wyroku w sprawie Schindler Trybunał 

uczynił odwołanie do względów moralnych, religijnych lub kulturowych, które prowadzą Państwa Członkowskie do 

poddania organizacji gier zakładowych i innych gier pieniężnych ograniczeniom, jednak nie zamierzał formułować, na 

podstawie tej wspomnianej wspólnej koncepcji prawnej, żadnego ogólnego kryterium oceny proporcjonalności każdego 

przepisu krajowego, który ogranicza wykonywanie działalności gospodarczej. 

38 Przeciwnie, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, wcześniejszego w stosunku do ww. wyroku w sprawie Schindler, 

niezbędny i proporcjonalny charakter przepisów przyjętych w określonej dziedzinie nie jest wykluczony tylko z tego 

powodu, że jedno Państwo Członkowskie wybrało odmienny system ochrony niż przyjęty przez inne państwo (zob. 

podobnie ww. wyroki w sprawie Läärä i in., pkt 36, i w sprawie Zenatti, pkt 34 oraz wyrok z dnia 11 września 2003 r. w 

sprawie C 6/01 Anomar i in., dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 80). 

39 W niniejszym przypadku należy podnieść, po pierwsze, że, zdaniem sądu odsyłającego, zakaz wykorzystywania do 

celów handlowych gier rozrywkowych polegających na symulacji aktów przemocy w stosunku do osób, w szczególności 

przez przedstawianie uśmiercania ludzi, odpowiada poziomowi ochrony godności ludzkiej, do którego zapewnienia na 

terytorium Republiki Federalnej Niemiec dąży konstytucja krajowa. Po drugie, należy stwierdzić, że zakazując jedynie 

takiego rodzaju gier laserowych, które polegają na strzelaniu do celów ludzkich, a więc „zabawy w zabijanie” ludzi, 

zaskarżone zarządzenie nie wykroczyło poza to, co było konieczne dla osiągnięcia zamierzonego przez właściwe organy 

krajowe celu. 

40 W związku z tym zarządzenia z dnia 14 września 1994 r. nie można uznać za stanowiące nieuzasadnione 

naruszenie swobody świadczenia usług. 

41 Mając na względzie powyższe rozważania, należy odpowiedzieć na postawione pytanie w ten sposób, że prawo 

wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie wydaniu przez władze krajowe zakazu prowadzenia działalności gospodarczej 

polegającej na wykorzystywaniu do celów handlowych gier opartych na symulacji zabijania ludzi, uzasadnionego ochroną 

porządku publicznego w związku z naruszeniem w ramach tej działalności godności ludzkiej. 



bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w 

związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, 


Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje: 

Prawo wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie wydaniu przez władze krajowe zakazu prowadzenia 

działalności gospodarczej polegającej na wykorzystywaniu do celów handlowych gier opartych na 

symulacji zabijania ludzi, uzasadnionego ochroną porządku publicznego w związku z naruszeniem w 

ramach tej działalności godności ludzkiej. 


4) Sprawy połączone C-411/10 i C-493/10 N.S. i inni 

WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba) 

z dnia 21 grudnia 2011 r.(*) 

Prawo Unii – Zasady – Prawa podstawowe – Wykonanie prawa Unii – Zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania – 

Wspólny europejski system azylowy – Rozporządzenie (WE) nr 343/2003 – Pojęcie „krajów bezpiecznych” – Transfer 

osoby ubiegającej się o azyl do odpowiedzialnego państwa członkowskiego – Obowiązek – Wzruszalne domniemanie 

przestrzegania praw podstawowych przez to państwo członkowskie 

W sprawach połączonych C-411/10 i C-493/10 

[…] 

N.S. (C-411/10) 

przeciwko 

Secretary of State for the Home Department 

i 

M.E. (C-493/10), 

A.S.M., 

M.T., 

K.P., 

E.H. 

przeciwko 

Refugee Applications Commissioner, 

76

Minister for Justice, Equality and Law Reform, 

[…] 

TRYBUNAŁ (wielka izba), 

[…] 


Wyrok 

1 Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni, po pierwsze art. 3 ust. 2 rozporządzenia 

Rady (WE) nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r. ustanawiającego kryteria i mechanizmy określania państwa 

członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl, wniesionego w jednym z państw członkowskich przez 

obywatela państwa trzeciego (Dz.U. L 50, s. 1), po drugie praw podstawowych Unii Europejskiej, w tym art. 1, 4, 18 

i art. 19 ust. 2 oraz art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) i po trzecie Protokołu 

(nr 30) w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa 

[(Dz.U. 2010, C 83, s. 313), zwanego dalej „protokołem (nr 30)”]. 

2 Wnioski te zostały złożone w ramach sporów między osobami ubiegającymi się o azyl, które zgodnie 

z rozporządzeniem nr 343/2003 mają zostać odesłane do Grecji, a odpowiednio władzami Zjednoczonego Królestwa 

i władzami irlandzkimi. 

Ramy prawne 

Prawo międzynarodowe 

3 Konwencja dotycząca statusu uchodźców, podpisana w Genewie w dniu 28 lipca 1951 r. [Recueil des traités des 

Nations unies, vol. 189, s. 150, nr 2545 (1954) (zwana dalej „konwencją genewską”)] weszła w życie w dniu 22 kwietnia 

1954 r. Została ona uzupełniona Protokołem dotyczącym statusu uchodźców z dnia 31 stycznia 1967 r. (zwanym dalej 

„protokołem z 1967 r.”.), który wszedł w życie w dniu 4 października 1967 r. 

4 Wszystkie państwa członkowskie są stronami konwencji genewskiej i protokołu z 1967 r. tak jak Republika 

Islandii, Królestwo Norwegii, Konfederacja Szwajcarska i Księstwo Liechtensteinu. Unia nie jest stroną konwencji 

genewskiej ani protokołu z 1967 r. ale art. 78 TFUE i art. 18 karty stanowią, że prawo do azylu jest gwarantowane 

w szczególności z poszanowaniem wspomnianej konwencji i wspomnianego protokołu. 

5 Artykuł 33 konwencji genewskiej zatytułowany „Zakaz wydalania lub zawracania” stanowi w ust. 1: 

„Żadne umawiające się państwo nie wydali lub nie zawróci w żaden sposób uchodźcy do granicy terytoriów, gdzie jego 

życiu lub wolności zagrażałoby niebezpieczeństwo ze względu na jego rasę, religię, obywatelstwo, przynależność do 

określonej grupy społecznej lub przekonania polityczne”. 

Wspólny europejski system azylowy 

6 Zmierzając do realizacji celu określonego podczas obrad Rady Europejskiej w Strasburgu w dniach 8 i 9 grudnia 

1989 r., dotyczącego harmonizacji polityk azylowych państw członkowskich, państwa te podpisały w dniu 15 czerwca 

1990 r. w Dublinie Konwencję określającą państwo odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosków o udzielenie azylu 

wniesionych w jednym z państw członkowskich Wspólnot Europejskich (Dz.U. 1997, C 254, s. 1, zwaną dalej „konwencją 

dublińską”). Konwencja ta weszła w życie w dniu 1 września 1997 r. w stosunku do dwunastu pierwotnych 

sygnatariuszy, w dniu 1 października 1997 r. w stosunku do Republiki Austrii i Królestwa Szwecji oraz w dniu 1 stycznia 

1998 r. w stosunku do Republiki Finlandii. 

7 Konkluzje z posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere w dniach 15 i 16 października 1999 r. przewidywały 

w szczególności ustanowienie wspólnego europejskiego systemu azylowego, opartego na pełnym stosowaniu konwencji 

genewskiej, zapewniającego w ten sposób, że nikt nie będzie odesłany tam, gdzie grozi mu ponowne prześladowanie, 

czyli przewidywały utrzymanie zasady non-refoulement. 

8 Traktatem amsterdamskim z dnia 2 października 1997 r. wprowadzono do traktatu WE art. 63, który przyznał 

Wspólnocie Europejskiej kompetencje do przyjęcia środków objętych zaleceniami Rady Europejskiej w Tampere. Na 

mocy wspomnianego traktatu do traktatu WE dołączono również protokół (nr 24) dotyczący prawa do azylu dla 

obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej (Dz.U. 2010, C 83, s. 305), zgodnie z którym państwa te uważają się 

wzajemnie za bezpieczne państwa pochodzenia w zakresie kwestii prawnych i praktycznych związanych z prawem do 

azylu. 

9 Przyjęcie art. 63 WE pozwoliło w szczególności na zastąpienie, w relacjach między państwami członkowskimi, 

z wyjątkiem Królestwa Danii, konwencji dublińskiej rozporządzeniem nr 343/2003, które weszło w życie w dniu 17 marca 

2003 r. Na tej samej podstawie prawnej zostały przyjęte również dyrektywy znajdujące zastosowanie w postępowaniach 

przed sądami krajowymi, które miały na celu wprowadzenie wspólnego europejskiego systemu azylowego 

przewidzianego w konkluzjach Rady Europejskiej w Tampere. 

10 Od chwili wejścia w życie traktatu z Lizbony właściwymi przepisami w zakresie azylu są art. 78 TFUE, który 

przewiduje wprowadzenie wspólnego europejskiego systemu azylowego, oraz art. 80 TFUE, w którym przypomniano 

zasadzę solidarności i sprawiedliwego podziału odpowiedzialności między państwami członkowskimi. 

11 Uregulowania Unii mające znaczenie dla spraw zawisłych przed sądami krajowymi obejmują: 

– rozporządzenie nr 343/2003; 

– dyrektywę Rady 2003/9/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. ustanawiającą minimalne normy dotyczące przyjmowania 

osób ubiegających się o azyl (Dz.U. L 31, s. 18); 

– dyrektywę Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu 

obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osoby, które z innych względów potrzebują 

międzynarodowej ochrony, oraz zawartości przyznawanej ochrony (Dz.U. L 304, s. 12; sprostowanie Dz.U.2005, L 204, 

s. 24); 

77

– dyrektywę Rady 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących 

procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w państwach członkowskich (Dz.U. L 326, s. 13; sprostowanie Dz.U. 

2006, L 236, s. 36). 

12 Należy ponadto wspomnieć dyrektywę Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych 

standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków 

wspierających równowagę wysiłków między państwami członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego 

następstwami (Dz.U. L 212, s. 12). Jak wynika z motywu 20 tej dyrektywy, jednym z jej celów jest wprowadzenie 

mechanizmu solidarności zmierzającego do osiągnięcia równowagi wysiłków państw członkowskich związanych 

z przyjęciem wysiedleńców wraz z jego następstwami w przypadku wystąpienia masowego napływu wysiedleńców. 

13 Zapis danych daktyloskopijnych odnoszących się do cudzoziemców, którzy nielegalnie przekroczyli granicę 

zewnętrzną Unii, pozwala na ustalenie państwa członkowskiego właściwego dla rozpatrzenia wniosku o azyl. Zapis ten 

został przewidziany w rozporządzeniu Rady (WE) nr 2725/2000 z dnia 11 grudnia 2000 r. dotyczącym ustanowienia 

systemu Eurodac do porównywania odcisków palców w celu skutecznego stosowania konwencji dublińskiej (Dz.U. L 316, 

s. 1). 

14 Rozporządzenie nr 343/2003 oraz dyrektywy 2003/9, 2004/83 i 2005/85 zawierają w ich motywie 1 odniesienie do 

okoliczności, że wspólna polityka azylowa, w tym wspólny europejski system azylowy, jest integralną częścią celu Unii, 

jakim jest ustanowienie i systematyczne powiększanie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości otwartej 

dla wszystkich tych, których okoliczności zmuszają do poszukiwania na drodze prawnej ochrony we Wspólnocie. 

Wspomniane akty prawne zawierają również, w swoim motywie 2, odniesienie do konkluzji Rady Europejskiej z Tampere. 

15 Każdy z tych aktów stanowi, że przestrzega praw podstawowych oraz zasad, które są potwierdzone 

w szczególności w karcie. W szczególności w motywie 15 rozporządzenia nr 343/2003 sprecyzowano, że zmierza ono do 

zapewnienia pełnego przestrzegania prawa azylu gwarantowanego art. 18 karty, w motywie 5 dyrektywy 2003/9 

sprecyzowano w szczególności, iż dyrektywa ta zmierza do zapewnienia pełnego poszanowania godności ludzkiej 

i wspierania stosowania art. 1 i 18 karty, a w motywie 10 dyrektywy 2004/83 uściślono, iż w szczególności dyrektywa ta 

zmierza do zapewnienia pełnego poszanowania dla ludzkiej godności i prawa do azylu dla ubiegających się o azyl oraz 

towarzyszących im członków ich rodzin. 

16 Zgodnie z art. 1 rozporządzenia nr 343/2003 rozporządzenie to ustanawia kryteria i mechanizmy określania 

państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu wniesionego w jednym z państw 

członkowskich przez obywatela państwa trzeciego. 

17 Artykuł 3 ust. 1 i 2 wspomnianego rozporządzenia stanowi: 

„1. Państwa członkowskie rozpatrują wniosek każdego obywatela państwa trzeciego, który składa wniosek 

jakiemukolwiek państwu członkowskiemu na granicy lub na jego terytorium. Wniosek jest rozpatrywany przez jedno 

państwo członkowskie, którym jest państwo, które kryteria wymienione w rozdziale III, wskazują jako odpowiedzialne. 

2. W drodze odstępstwa od ust. 1 każde państwo członkowskie może rozpatrzyć wniosek o udzielenie azylu wniesiony 

do niego przez obywatela państwa trzeciego, nawet jeżeli za takie rozpatrzenie nie jest odpowiedzialne na podstawie 

kryteriów ustanowionych w niniejszym rozporządzeniu. W takim przypadku to państwo członkowskie staje się państwem 

członkowskim odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu w rozumieniu niniejszego rozporządzenia oraz 

przyjmuje zobowiązania związane z odpowiedzialnością. Gdzie stosowne, powiadamia ono państwo członkowskie 

uprzednio odpowiedzialne, państwo członkowskie przeprowadzające procedurę określania państwa członkowskiego 

odpowiedzialnego za rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu lub państwo członkowskie, do którego został złożony 

wniosek o przejęcie lub przyjęcie z powrotem wnioskodawcy”. 

18 Dla celów ustalenia „odpowiedzialnego państwa członkowskiego” w rozumieniu art. 3 ust. 1 rozporządzenia 

nr 343/2003 rozdział III tego rozporządzenia zawiera zestaw obiektywnych kryteriów wymienionych w kolejności ich 

stosowania, dotyczących nieletnich pozbawionych opieki, jedności rodziny; wydania dokumentu pobytowego lub wizy, 

nielegalnego wjazdu lub pobytu w państwie członkowskim, legalnego wjazdu do państwa członkowskiego oraz wniosków 

złożonych w międzynarodowym obszarze tranzytowym lotniska. 

19 Artykuł 13 tego rozporządzenia stanowi, że w przypadku gdy nie można wyznaczyć żadnego państwa 

członkowskiego na podstawie powyższych kryteriów, odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu jest 

pierwsze państwo członkowskie, w którym wniosek został złożony. 

20 Zgodnie z art. 17 rozporządzenia nr 343/2003, w przypadku gdy państwo członkowskie, w którym został złożony 

wniosek o udzielenie azylu, uznaje, że inne państwo członkowskie jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku, może, 

tak szybko jak to możliwe, wezwać to inne państwo do przejęcia osoby ubiegającej się o azyl. 

21 Artykuł 18 ust. 7 tego rozporządzenia stanowi, że brak odpowiedzi wezwanego państwa członkowskiego w okresie 

dwóch miesięcy, tudzież w okresie jednego miesiąca, jeżeli poproszono o rozpatrzenie sprawy w trybie pilnym, jest 

równoznaczne z przyjęciem wniosku i pociąga za sobą obowiązek przejęcia danej osoby przez to państwo członkowskie, 

wraz z zapewnieniem odpowiednich uzgodnień dotyczących przybycia. 

22 Artykuł 19 rozporządzenia nr 343/2003 brzmi następująco: 

„1. W przypadku gdy państwo członkowskie, któremu złożono wniosek, zgadza się na przejęcie osoby ubiegającej się 

o azyl, państwo członkowskie, w którym złożony został wniosek o udzielenie azylu, powiadamia wnioskodawcę o decyzji 

dotyczącej nierozpatrywania wniosku oraz o obowiązku [przekazania] wnioskodawcy odpowiedzialnemu państwu 

członkowskiemu. 

2. Decyzja określona w ust. 1 określa podstawy, na jakich jest oparta. Zawiera ona dane szczegółowe dotyczące 

terminu przeprowadzenia przeniesienia oraz, jeżeli jest to niezbędne, informacje w sprawie miejsca i terminu, w którym 

wnioskodawca powinien się stawić, jeżeli podróżuje do odpowiedzialnego państwa członkowskiego własnymi środkami. 

Od decyzji tej można się odwołać lub może ona zostać zmieniona. Odwołanie się lub zmiana nie zawieszają wykonania 

przekazania, chyba że sądy lub właściwe organy tak postanowią [opierając się na indywidualnych okolicznościach danego 

przypadku], jeżeli pozwala na to ustawodawstwo krajowe. 

78

[…] 

4. W przypadku gdy nie dokonano [przekazania] w okresie sześciomiesięcznego terminu, odpowiedzialność spoczywa 

na państwie członkowskim, w którym złożono wniosek o udzielenie azylu. Termin ten może być przedłużony do 

maksymalnie jednego roku, jeżeli przeniesienia nie można przeprowadzić w związku z uwięzieniem osoby ubiegającej się 

o azyl lub do maksymalnie osiemnastu miesięcy, jeżeli osoba ubiegająca się o azyl ukrywa się. 

[…]”. 

23 Zjednoczone Królestwo bierze udział w stosowaniu każdego z tych rozporządzeń i czterech dyrektyw 

wymienionych w pkt 11–13 niniejszego wyroku. Tymczasem Irlandia uczestniczy w stosowaniu wspomnianych 

rozporządzeń i dyrektyw 2004/83, 2005/85 oraz 2001/55, ale nie dyrektywy 2003/9. 

24 Królestwo Danii jest związane porozumieniem, które zawarło ze Wspólnotą Europejską i które dotyczy objęcia 

Danii postanowieniami rozporządzenia nr 343/2003 oraz rozporządzenia nr 2725/2000, zatwierdzonym decyzją Rady 

2006/188/WE z dnia 21 lutego 2006 r. (Dz.U. L 66, s. 37). Nie jest ono związane dyrektywami wymienionymi w pkt 11 

niniejszego wyroku. 

25 Wspólnota Europejska zawarła również porozumienie z Republiką Islandii i Królestwem Norwegii dotyczące 

kryteriów i mechanizmów określania państwa właściwego dla rozpatrywania wniosku o udzielenie azylu złożonego 

w państwie członkowskim, Islandii lub Norwegii, które zostało zatwierdzone decyzją Rady 2001/258/WE z dnia 15 marca 

2001 r. (Dz.U. L 93, s. 38). 

26 Wspólnota Europejska zawarła także umowę z Konfederacją Szwajcarską dotyczącą kryteriów i mechanizmów 

określania państwa właściwego dla rozpatrywania wniosku o udzielenie azylu złożonego w państwie członkowskim lub 

w Szwajcarii, która została zatwierdzona decyzją Rady 2008/147/WE z dnia 28 stycznia 2008 r. (Dz.U. L 53, s. 3) oraz 

protokół z Konfederacją Szwajcarską i Księstwem Liechtensteinu do Umowy pomiędzy Wspólnotą Europejską 

i Konfederacją Szwajcarską dotyczącej kryteriów i mechanizmów umożliwiających określanie państwa właściwego dla 

rozpatrywania wniosku o udzielenie azylu złożonego w państwie członkowskim lub w Szwajcarii, zatwierdzony decyzją 

Rady 2009/487/WE z dnia 24 października 2008 r. (Dz.U. 2009, L 161, s. 6). 

27 W dyrektywie 2003/9 ustanowiono minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl 

w państwach członkowskich. Normy te dotyczą między innymi obowiązków odnoszących się do informacji, które muszą 

być przekazywane osobom ubiegającym się o azyl, oraz dokumentów, które mają im być wydane, decyzji, które mogą 

zostać przyjęte przez państwa członkowskie w zakresie pobytu i przemieszczania się osób ubiegających się o azyl na ich 

terytorium, rodzin, badań medycznych, nauki i kształcenia małoletnich, zatrudnienia osób ubiegających się o azyl i ich 

dostępu do kształcenia zawodowego, ogólnych zasad w sprawie materialnych warunków przyjmowania i opieki 

zdrowotnej, form materialnych warunków przyjmowania i opieki zdrowotnej, które muszą zostać zapewnione osobom 

ubiegającym się o azyl. 

28 W dyrektywie ustanowiono również obowiązek kontroli warunków przyjmowania oraz przewidziano możliwość 

wniesienia odwołania w zakresie kwestii i decyzji objętych dyrektywą. Ponadto dyrektywa zawiera przepisy dotyczące 

szkolenia odnośnych władz i zasobów niezbędnych dla wprowadzenia w życie przepisów krajowych wydanych w celu 

transpozycji dyrektywy. 

29 W dyrektywie 2004/83 określono minimalne normy dla kwalifikowania obywateli państw trzecich lub 

bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osoby, które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony oraz 

dotyczące zakresu przyznanej ochrony. Rozdział II dyrektywy zawiera przepisy wskazujące, jak należy dokonywać oceny 

złożonych wniosków. Rozdział III dyrektywy określa kwalifikacje, aby zostać uchodźcą. Rozdział IV dyrektywy dotyczy 

statusu uchodźcy. Rozdziały V i VI określają kwalifikacje ochrony uzupełniającej i statusu związanego z jej przyznaniem. 

Rozdział VII zawiera przepisy uściślające kwestie objęte zakresem ochrony międzynarodowej. Zgodnie z art. 20 ust. 1 

dyrektywy przepisy tego rozdziału nie naruszają praw określonych w konwencji genewskiej. 

30 Dyrektywa 2005/85 dotyczy praw osób ubiegających się o azyl i procedur rozpatrywania wniosków. 

31 Artykuł 36 dyrektywy 2005/85 zatytułowany „Koncepcja europejskich bezpiecznych krajów trzecich” stanowi 

w ust. 1: 

„Państwa członkowskie mogą przewidzieć odstąpienie od rozpatrzenia lub rozpatrzenia w całości wniosku o udzielenie 

azylu oraz oceny kwestii bezpieczeństwa osoby ubiegającej się o azyl w jej szczególnej sytuacji, jak określono 

w rozdziale II, albo że wniosek nie będzie rozpatrzony w całości, w przypadkach, w których właściwy organ ustalił, na 

podstawie faktów, że osoba ubiegająca się o azyl próbuje wjechać lub wjechała nielegalnie na ich terytorium 

z bezpiecznego kraju trzeciego w rozumieniu ust. 2”. 

32 Przesłanki przewidziane we wspomnianym ust. 2 dotyczą między innymi: 

– ratyfikacji konwencji genewskiej i przestrzegania jej postanowień; 

– posiadania ustanowionych prawem procedur azylowych; 

– ratyfikacji europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie 

w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”) i przestrzegania jej postanowień, a w szczególności norm odnoszących 

się do skutecznych środków odwoławczych. 

33 Artykuł 39 dyrektywy 2005/85 wskazuje skuteczne środki odwoławcze, z którymi można się zwracać do sądów 

w państwach członkowskich. Artykuł 39 ust. 1 lit. a) ppkt (iii) dotyczy decyzji o odmowie rozpatrzenia wniosku na mocy 

art. 36 dyrektywy. 

Postępowania przed sądami krajowymi i pytania prejudycjalne 

Sprawa C-411/10 

34 N.S., skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym będący obywatelem afgańskim przybył do Zjednoczonego 

Królestwa między innymi poprzez terytorium Grecji. W tym ostatnim państwie został on zatrzymany w dniu 24 września 

2008 r., ale nie złożył wniosku o udzielenie azylu. 

79

35 Według N.S. był on zatrzymywany w ośrodku detencyjnym przez 4 dni przez władze greckie, które w chwili 

uwolnienia przekazały mu nakaz opuszczenia terytorium Grecji w ciągu 30 dni. Skarżący utrzymuje, iż podczas próby 

wyjazdu z Grecji został zatrzymany przez policję i wydalony do Turcji, gdzie przez okres dwóch miesięcy przebywał 

w ośrodku detencyjnym w upokarzających warunkach. Skarżący uciekł z miejsca, w którym był przetrzymywany w Turcji, 

i wyjechał z tego państwa, docierając w dniu 12 stycznia 2009 r. do Zjednoczonego Królestwa, gdzie tego samego dnia 

złożył wniosek o udzielenie azylu. 

36 W dniu 1 kwietnia 2009 r. Secretary of State for the Home Department (zwany dalej „Secretary of State”) zwrócił 

się do Republiki Greckiej na podstawie art. 17 rozporządzenia nr 343/2003 o przejęcie odpowiedzialności w celu 

rozpatrzenia wniosku skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym o udzielenie mu azylu. Republika Grecka nie 

udzieliła odpowiedzi na to wezwanie w terminie przewidzianym w art. 18 ust. 7 rzeczonego rozporządzenia, w związku 

z czym w dniu 18 czerwca 2009 r. można było na podstawie tego przepisu uznać, że przejęła ona odpowiedzialność za 

rozpatrzenie wniosku skarżącego. 

37 W dniu 30 lipca 2009 r. Secretary of State poinformował skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym 

o wydaniu instrukcji, zgodnie z którymi w dniu 6 sierpnia 2009 r. ma on zostać wydalony do Grecji. 

38 W dniu 31 lipca 2009 r. Secretary of State przekazał skarżącemu w postępowaniu przed sądem krajowym decyzję, 

w której stwierdzono, iż zgodnie z pkt 5 ust. 5 załącznika 3 do Asylum and Immigration (Treatment of Claimants, etc) 

Act 2004 [ustawy z 2004 r. o azylu i imigracji (traktowanie wnioskodawców itd.), zwanej dalej „ustawą z 2004 r. 

o azylu”] jego zarzut, zgodnie z którym przekazanie go Grecji narusza prawa przyznane mu w EKPC, jest oczywiście 

pozbawiony podstawy prawnej, ponieważ Republika Grecka figuruje na „liście krajów bezpiecznych” zawartej w części 2 

załącznika 3 do ustawy z 2004 r. o azylu. 

39 Ta decyzja wywołała zgodnie z pkt 5 ust. 4 części 2 załącznika 3 do ustawy z 2004 r. o azylu skutek w postaci 

tego, że skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym nie miał prawa wnieść w Zjednoczonym Królestwie środka 

odwoławczego z dziedziny imigracji („immigration appeal”) wywołującego skutek zawieszający w stosunku do decyzji 

zarządzającej jego transfer do Grecji, a w razie niewydania wspomnianej decyzji przysługiwałoby mu prawo wniesienia 

takiego środka. 

40 W dniu 31 lipca 2009 r. skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym zażądał, aby Secretary of State przejął 

na podstawie art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 odpowiedzialność za rozpatrzenie jego wniosku o udzielenie azylu 

z tego względu, że w razie odesłania go do Grecji istnieje ryzyko naruszenia praw podstawowych, które gwarantują mu 

prawo Unii, EKPC oraz konwencja genewska. Pismem z dnia 4 sierpnia 2009 r. Secretary of State podtrzymał swoją 

decyzję o transferze skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym do Grecji oraz decyzję, w której stwierdzono, iż 

zarzut skarżącego w postępowaniu przed sądem krajowym oparty na EKPC jest oczywiście pozbawiony podstawy 

prawnej. 

41 W dniu 6 sierpnia 2009 r. skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym złożył wniosek o udzielenie zgody na 

wniesienie skargi do sądu („judicial review”) na decyzje wydane przez Secretary of State. W konsekwencji Secretary of 

State unieważnił instrukcje dotyczące wydalenia skarżącego. W dniu 14 października 2009 r. skarżący otrzymał zgodę na 

wniesienie skargi do sądu. 

42 Skarga ta była rozpatrywana przez High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division 

(Administrative Court) w okresie od dnia 24 lutego 2010 r. do dnia 26 lutego 2010 r. Orzeczeniem z dnia 31 marca 

2010 r. sędzia Cranston oddalił skargę, udzielając jednocześnie skarżącemu w sprawie zawisłej przed sądem krajowym 

pozwolenia na wniesienie odwołania od wspomnianego orzeczenia do Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division). 

43 W dniu 21 kwietnia 2010 r. skarżący w sprawie zawisłej przed sądem krajowym wniósł odwołanie do tego 

ostatniego sądu. 

44 Z postanowienia odsyłającego, w którym wspomniany sąd powołał się na orzeczenie High Court of Justice 

(England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) wynika, że: 

– postępowania w sprawie azylu w Grecji wykazują poważne nieprawidłowości: osoby ubiegające się o azyl 

napotykają liczne trudności przy spełnianiu wymaganych formalności, nie są im przekazywane informacje i nie mogą 

korzystać z wystarczającej pomocy, a także złożone przez nich wnioski nie są rozpatrywane z należytą uwagą; 

– procent udzielonych w tym państwie azylów jest drastycznie niski; 

– możliwości wniesienia skargi do sądu we wspomnianym państwie są niewystarczające i bardzo trudno dostępne; 

– warunki przyjmowania osób ubiegających się o azyl są tam nieodpowiednie, gdyż albo osoby te są 

przetrzymywane w nieodpowiednich warunkach, albo przebywają one na zewnątrz bez możliwości schronienia i bez 

żywności. 

45 High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) uznał, że ryzyko 

zawrócenia z Grecji do Afganistanu i Turcji nie zostało udowodnione w przypadku osób odesłanych na podstawie 

rozporządzenia nr 343/2003, ale to ustalenie zostało zakwestionowane przez skarżącego w sprawie zawisłej przed sądem 

krajowym. 

46 Przed Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division), Secretary of State przyznał, że „na prawa podstawowe 

ustanowione w karcie można się powołać względem Zjednoczonego Królestwa oraz […] stwierdził, iż Administrative Cour 

dopuścił się błędu, przyjmując odmienne stanowisko”. Zdaniem Secretary of State karta stanowi jedynie powtórzenie 

praw, które stanowią już integralną część prawa Unii i nie ustanawia nowych praw. Secretary of State podniósł jednak, 

że High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) niesłusznie orzekł, iż ciąży na 

nim obowiązek wzięcia pod uwagę praw podstawowych Unii Europejskiej, gdy korzysta z uprawnień dyskrecjonalnych 

przyznanych mu w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003. Według Secretary of State te uprawnienia dyskrecjonalne 

nie są objęte zakresem stosowania prawa Unii. 

47 Pomocniczo Secretary of State utrzymuje, że z obowiązku przestrzegania praw podstawowych Unii Europejskiej 

nie wynika, iż musi on wziąć pod uwagę dowody wskazujące na to, że w razie odesłania skarżącego do Grecji dojdzie do 

poważnego ryzyka, że prawa podstawowe przyznane mu w prawie Unii zostaną naruszone. Systematyka rozporządzenia 

80

nr 343/2003 pozwala bowiem na oparcie się na niewzruszalnym domniemaniu, zgodnie z którym Grecja (lub inne 

państwo członkowskie) będzie przestrzegać obowiązków ciążących na niej na podstawie prawa Unii. 

48 Wreszcie skarżący w sprawie zawisłej przed sądem krajowym utrzymywał przed tym sądem, iż ochrona przyznana 

w karcie ma większy zakres i wykracza w szczególności poza gwarancję przewidzianą w art. 3 EKPC, co mogłoby 

doprowadzić do innego rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. 

49 Na rozprawie w dniu 12 lipca 2010 r. sąd krajowy orzekł, iż w celu wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie 

odwołania zachodzi potrzeba zajęcia stanowiska w odniesieniu do pewnych kwestii prawa Unii. 

50 W tych okolicznościach Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) postanowił zawiesić postępowanie 

i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi: 

„1) Czy decyzja podjęta przez państwo członkowskie na mocy art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 […] 

w przedmiocie rozpatrzenia wniosku o udzielenie azylu, który to wniosek nie należy do zakresu odpowiedzialności tego 

państwa zgodnie z kryteriami określonymi w rozdziale III rozporządzenia, podlega prawu UE dla potrzeb art. 6 [TUE] lub 

art. 51 [karty]? 

W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze: 

2) Czy państwo członkowskie spełnia swój obowiązek przestrzegania praw podstawowych Unii Europejskiej 

(włączając w to prawa określone w art. 1, 4, 18, art. 19 ust. 2 i art. 47 karty) w sytuacji, gdy państwo to odsyła 

ubiegającego się o udzielenie azylu do państwa członkowskiego, które zgodnie z art. 3 ust. 1 [rozporządzenia 

nr 343/2003] jest państwem odpowiedzialnym w świetle kryteriów określonych w rozdziale III tego rozporządzenia, 

niezależnie od sytuacji panującej w tym państwie? 

3) W szczególności, czy obowiązek przestrzegania praw podstawowych Unii Europejskiej wyklucza posłużenie się 

niewzruszalnym domniemaniem, że państwo odpowiedzialne będzie przestrzegać: i) praw podstawowych 

przysługujących ubiegającemu się o udzielenie azylu na mocy prawa Unii; lub ii) minimalnych standardów określonych 

w dyrektywach 2003/9 […], 2004/83 […] i 2005/85 […]? 

4) Tytułem pomocniczym, czy państwo członkowskie jest zobowiązane na mocy prawa Unii, a jeśli tak, to w jakich 

okolicznościach, do wykonywania przysługującego mu na mocy art. 3 ust. 2 rozporządzenia [nr 343/2003] uprawnienia 

do rozpoznania i przyjęcia odpowiedzialności za wniosek o udzielenie azylu, w sytuacji gdy transfer do państwa 

odpowiedzialnego wystawiłby ubiegającego się o udzielenie azylu na niebezpieczeństwo naruszenia przysługujących mu 

praw podstawowych, w szczególności praw, o których mowa w art. 1, 4, 18, art. 19 ust. 2 lub art. 47 karty lub też na 

niebezpieczeństwo, że minimalne standardy określone w dyrektywach [2003/9, 2004/83 i 2005/85] nie będą względem 

niego stosowane? 

5) Czy zakres ochrony przysługującej osobie, wobec której ma zastosowanie rozporządzenie [nr 343/2003], 

wynikający z ogólnych zasad prawa Unii Europejskiej, a w szczególności oparty na prawach określonych w art. 1, 18 i 47 

karty jest szerszy niż zakres ochrony przysługującej na mocy art. 3 EKPC? 

6) Czy jest zgodne z prawami określonymi w art. 47 karty, by przepis prawa krajowego wymagał, ażeby sąd – w celu 

ustalenia, czy dana osoba może zostać zgodnie z prawem wydalona do innego państwa członkowskiego na mocy 

rozporządzenia [nr 343/2003] – traktował to państwo członkowskie jako państwo, z którego ta osoba nie zostanie 

odesłana do innego państwa z naruszeniem praw przysługujących jej na mocy EKPC lub na mocy konwencji genewskiej 

oraz protokołu z 1967 r. dotyczących statusu uchodźców? 

7) W zakresie, w jakim pytania poprzedzające dotyczą obowiązków ciążących na Zjednoczonym Królestwie, czy 

uwzględnienie protokołu (nr 30) ma jakikolwiek wpływ na odpowiedzi [udzielone na pytania od drugiego do szóstego]?”. 

Sprawa C-493/10 

51 Sprawa ta dotyczy pięciu skarżących w postępowaniu przed sądem krajowym, niepowiązanych ze sobą, 

pochodzących z Afganistanu, Iranu i Algierii. Każdy z nich przemieszczał się przez terytorium Grecji i został tam 

zatrzymany z uwagi na nielegalny wjazd. Skarżący następnie udali się do Irlandii, gdzie złożyli wnioski o udzielenie azylu. 

Trzech skarżących w postępowaniu przed sądem krajowym złożyło ten wniosek, nie ujawniając uprzedniej obecności na 

terytorium Grecji, podczas gdy dwaj pozostali przyznali, że przebywali uprzednio na terytorium tego państwa. Za pomocą 

systemu Eurodac potwierdzono, że każdy z pięciu skarżących wjechał uprzednio na terytorium Grecji, ale żaden z nich 

nie ubiegał się tam o azyl. 

52 Wszyscy skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym sprzeciwiają się swojemu powrotowi do Grecji. Jak 

wynika z postanowienia odsyłającego, nie podniesiono, że transfer skarżących w postępowaniu przed sądem krajowym 

do Grecji na podstawie rozporządzenia nr 343/2003 naruszyłby art. 3 EKPC z uwagi na ryzyko zawrócenia, wielokrotnego 

zawrócenia, złego traktowania lub przerw w rozpatrywaniu wniosków o udzielenie azylu. Nie utrzymywano również, iż 

wspomniany transfer naruszyłby inny artykuł EKPC. Skarżący w postępowaniu przed sądem krajowym podnieśli, że 

procedury i warunki znajdujące zastosowanie wobec osób ubiegających się o azyl w Grecji są nieodpowiednie, w związku 

z czym Irlandia ma obowiązek skorzystania z uprawnienia, które przyznaje jej art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003, 

dotyczącego zgody na przejęcie odpowiedzialności za rozpatrzenie wniosków skarżących o udzielenie azylu i za wydanie 

rozstrzygnięcia w tym przedmiocie. 

53 W tych okolicznościach High Court postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi 

pytaniami prejudycjalnymi: 

„1) Czy przenoszące państwo członkowskie jest zobowiązane na podstawie rozporządzenia (WE) nr 343/2003 do 

oceny przestrzegania przez przyjmujące państwo członkowskie art. 18 karty […], dyrektyw 2003/9/WE, 2004/83/WE 

i 2005/85/WE oraz rozporządzenia (WE) nr 343/2003? 

2) W razie udzielenia odpowiedzi twierdzącej i jeżeli stwierdzono, że przyjmujące państwo członkowskie nie 

przestrzega jednego lub większej liczby tychże przepisów, czy przenoszące państwo członkowskie jest zobowiązane do 

przyjęcia odpowiedzialności za rozpatrzenie wniosku na podstawie art. 3 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 343/2003?”. 

81

54 Na mocy postanowienia prezesa Trybunału z dnia 16 maja 2011 r. sprawy C-411/10 i C-493/10 zostały połączone 

dla potrzeb procedury ustnej, jak również dla potrzeb wydania wyroku. 


W przedmiocie pytania pierwszego w sprawie C-411/10 

55 W drodze pytania pierwszego w sprawie C-411/10 Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) zmierza 

zasadniczo do ustalenia, czy decyzja podjęta przez państwo członkowskie na mocy art. 3 ust. 2 rozporządzenia 

nr 343/2003 w przedmiocie rozpatrzenia wniosku o udzielenie azylu, który to wniosek nie należy do zakresu 

odpowiedzialności tego państwa zgodnie z kryteriami określonymi w rozdziale III rozporządzenia, podlega prawu Unii dla 

potrzeb art. 6 TUE lub art. 51 karty. 

Uwagi przedłożone Trybunałowi 

56 N.S., Equality and Human Rights Commission (EHRC), Amnesty International Ltd and the AIRE Centre (Advice on 

Individual Rights in Europe) (UK), United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), rządy: francuski, 

niderlandzki, austriacki i fiński, a także Komisja Europejska uważają, że decyzja przyjęta na podstawie art. 3 ust. 2 

rozporządzenia nr 343/2003 jest objęta zakresem stosowania prawa Unii. 

57 N.S. podkreśla w tym względzie, że skorzystanie z możliwości przewidzianej w tym przepisie niekoniecznie musi 

być bardziej korzystne dla osoby ubiegającej się o azyl, co wyjaśnia, dlaczego w swoim sprawozdaniu z dnia 6 czerwca 

2007 r. z oceny systemu dublińskiego [COM(2007)299 wersja ostateczna], Komisja zaproponowała, by korzystanie 

z możliwości przyznanej w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 odbywało się za zgodą osoby ubiegającej się o azyl. 

58 Według Amnesty International Ltd and the AIRE Centre (Advice on Individual Rights in Europe) (UK) i rządu 

francuskiego możliwość przewidziana w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 znajduje uzasadnienie w szczególności 

w okoliczności, że rozporządzenie to ma na celu ochronę praw podstawowych i że może zajść potrzeba skorzystania 

z możliwości przewidzianej w tym przepisie. 

59 Rząd fiński podkreśla, iż rozporządzenie nr 343/2003 stanowi część ogółu reguł tworzących system. 

60 Zdaniem Komisji, jeżeli rozporządzenie przyznaje państwu członkowskiemu uprawnienia dyskrecjonalne, państwo 

to musi przy wykonywaniu tych uprawnień przestrzegać prawa Unii (wyroki: z dnia 13 lipca 1989 r. w sprawie 5/88 

Wachauf, Rec. s. 2609; z dnia 4 marca 2010 r. w sprawie C-578/08 Chakroun, Zb.Orz. s. I-1839; z dnia 5 października 

2010 r. w sprawie C-400/10 PPU McB., dotychczas nieopublikowany w Zbiorze). Komisja podkreśla, że decyzja przyjęta 

przez państwo członkowskie na podstawie art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 wywołuje dla tego państwa skutki, 

gdyż staje się ono związane obowiązkami proceduralnymi Unii i dyrektywami. 

61 Irlandia, Zjednoczone Królestwo, rząd belgijski i rząd włoski uważają tymczasem, że decyzja taka nie jest objęta 

zakresem stosowania prawa Unii. Argumenty podniesione w tym względzie obejmują wyraźne brzmienie przepisu, 

zgodnie z którym mamy do czynienia z możliwością, odniesienia do „klauzuli suwerenności” lub „klauzuli dyskrecjonalnej” 

w dokumentach Komisji, ratio takiej klauzuli, którym są względy humanitarne, i wreszcie logikę systemu wprowadzonego 

rozporządzeniem nr 343/2003. 

62 Zjednoczone Królestwo podkreśla, iż klauzula suwerenności nie stanowi odstępstwa w rozumieniu wyroku z dnia 

18 czerwca 1991 r. w sprawie C-260/89 ERT, Rec. s. I-2925, pkt 43. Wskazuje ono również, że okoliczność, iż wykonanie 

tej klauzuli nie stanowi wykonania prawa Unii, nie oznacza, iż państwa członkowskie ignorują prawa podstawowe, 

ponieważ są one związane konwencją genewską i EKPC. Rząd belgijski twierdzi tymczasem, że wykonanie decyzji 

o transferze osoby ubiegającej się o azyl prowadzi do wykonania rozporządzenia nr 343/2003 i w związku z tym jest 

objęte zakresem stosowania art. 6 TUE i karty. 

63 Według rządu czeskiego decyzja państwa członkowskiego jest objęta zakresem prawa Unii, jeżeli państwo to 

wykonuje klauzulę suwerenności, ale w przypadku niewykonania tej klauzuli wspomniana decyzja nie jest objęta 

zakresem prawa Unii. 


64 Artykuł 51 ust. 1 karty przewiduje, że jej postanowienia mają zastosowanie do państw członkowskich wyłącznie 

w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. 

65 Analiza art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 wskazuje, że w rozporządzeniu tym przyznano państwom 

członkowskim zakres uprawnień ocennych, który stanowi integralną część wspólnego europejskiego systemu azylowego 

przewidzianego w TFUE i opracowanego przez prawodawcę Unii. 

66 Jak podkreśliła Komisja, korzystając ze wspomnianego zakresu uprawnień ocennych, państwa członkowskie 

powinny przestrzegać innych przepisów rzeczonego rozporządzenia. 

67 Poza tym z art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 wynika, że odstępstwo od zasady określonej w art. 3 ust. 1 

tego rozporządzenia wywołuje konkretne skutki przewidziane w tymże rozporządzeniu. Państwo członkowskie 

podejmujące decyzję o tym, iż samo rozpatrzy wniosek o udzielenie azylu, staje się zatem odpowiedzialnym państwem 

członkowskim w rozumieniu rozporządzenia nr 343/2003 i gdzie stosowne musi powiadomić państwo lub państwa 

członkowskie mające związek z wnioskiem o udzielenie azylu. 

68 Te okoliczności stanowią oparcie dla wykładni, zgodnie z którą zakres uprawnień ocennych przyznany państwom 

członkowskim w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 stanowi część przewidzianego w tym rozporządzeniu 

mechanizmu określania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu 

i w konsekwencji stanowi jeden z elementów wspólnego europejskiego systemu azylowego. W związku z tym należy 

uważać, że państwo członkowskie, które korzysta z tego zakresu uprawnień ocennych, stosuje prawo Unii w rozumieniu 

art. 51 ust. 1 karty. 

69 Na pytanie pierwsze przedstawione w ramach sprawy C-411/10 należy odpowiedzieć, że decyzja podjęta przez 

państwo członkowskie na mocy art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 w przedmiocie rozpatrzenia wniosku 

o udzielenie azylu, który to wniosek nie należy do zakresu odpowiedzialności tego państwa zgodnie z kryteriami 

określonymi w rozdziale III rozporządzenia, stanowi zastosowanie prawa Unii dla potrzeb art. 6 TUE lub art. 51 karty. 

82

W przedmiocie pytań od drugiego do czwartego i pytania szóstego w sprawie C-411/10 oraz dwóch pytań w sprawie 

C-493/10 

70 W drodze pytania drugiego przedstawionego w ramach sprawy C-411/10 i pytania pierwszego w sprawie C-493/10 

sądy krajowe zmierzają zasadniczo do ustalenia, czy państwo członkowskie, które musi dokonać transferu osoby 

ubiegającej się o azyl do państwa członkowskiego, które zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 343/2003 jest 

odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku, ma obowiązek dokonać oceny przestrzegania przez to drugie państwo 

członkowskie praw podstawowych Unii Europejskiej, dyrektyw 2003/9, 2004/83 i 2005/85 oraz rozporządzenia 

nr 343/2003. 

71 W drodze pytania trzeciego w sprawie C-411/10 Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) zmierza 

zasadniczo do ustalenia, czy obowiązek przestrzegania praw podstawowych przez państwo członkowskie, które musi 

dokonać transferu osoby ubiegającej się o azyl, wyklucza posłużenie się niewzruszalnym domniemaniem, że państwo 

odpowiedzialne przestrzega praw podstawowych przysługujących ubiegającemu się o udzielenie azylu na mocy prawa 

Unii i minimalnych standardów określonych w wyżej wymienionych dyrektywach. 

72 W drodze pytania czwartego w sprawie C-411/10 i pytania drugiego w sprawie C-493/10 sądy krajowe zmierzają 

zasadniczo do ustalenia, czy jeżeli stwierdzono, że odpowiedzialne państwo członkowskie nie przestrzega praw 

podstawowych, państwo członkowskie, które musi dokonać transferu osoby ubiegającej się o azyl, ma obowiązek 

przyjęcia odpowiedzialności za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu na podstawie art. 3 ust. 2 rozporządzenia 

nr 343/2003. 

73 Wreszcie w drodze pytania szóstego w sprawie C-411/10 Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) 

zmierza zasadniczo do ustalenia, czy jest zgodne z prawami określonymi w art. 47 karty, by przepis prawa krajowego 

wymagał, ażeby sąd – w celu ustalenia, czy dana osoba może zostać zgodnie z prawem wydalona do innego państwa 

członkowskiego na mocy rozporządzenia nr 343/2003 – traktował to państwo członkowskie jako „państwo bezpieczne”. 

74 Powyższe pytania należy przeanalizować łącznie. 

75 Podstawą wspólnego europejskiego systemu azylowego jest pełne stosowanie konwencji genewskiej 

i zapewnienie, iż nikt nie będzie odesłany do miejsca, w którym grozi mu ponowne prześladowanie. Przestrzeganie 

konwencji genewskiej i protokołu z 1967 r. zostało przewidziane w art. 18 karty i w art. 78 TFUE (zob. wyroki: z dnia 

2 marca 2010 r. w sprawach połączonych C-175/08, C-176/08, C-178/08 i C-179/08 Salahadin Abdulla i in., Zb.Orz. 

s. I-1493, pkt 53; a także z dnia 17 czerwca 2010 r. w sprawie C-31/09 Bolbol, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, 

pkt 38). 

76 Jak zauważono w pkt 15 niniejszego wyroku, poszczególne rozporządzenia i dyrektywy mające znaczenie dla 

spraw zawisłych przed sądami krajowymi stanowią, że prawa podstawowe i zasady uznane w karcie są w nich 

przestrzegane. 

77 Należy również zauważyć, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem na państwach członkowskich spoczywa nie 

tylko obowiązek wykładni swego prawa krajowego w zgodzie z prawem Unii, lecz również dbania o to, by nie opierać się 

na wykładni tekstu prawa wtórnego, która pozostawałaby w konflikcie z prawami podstawowymi, chronionymi przez 

porządek prawny Unii lub z innymi ogólnymi zasadami prawa Unii (zob. podobnie wyroki: z dnia 6 listopada 2003 r. 

w sprawie C-101/01 Lindqvist, Rec. s. I-12971, pkt 87; a także z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie C-305/05 Ordre des 

barreaux francophones et germanophone i in., Zb.Orz. s. I-5305, pkt 28). 

78 Z analizy aktów tworzących wspólny europejski system azylowy wynika, że system ten został zaprojektowany 

w kontekście pozwalającym zakładać, że wszystkie uczestniczące w nim państwa, bez względu na to, czy chodzi 

o państwa członkowskie, czy o państwa trzecie, przestrzegają praw podstawowych, w tym praw znajdujących oparcie w 

konwencji genewskiej i protokole z 1967 r., a także w EKPC, oraz że państwa członkowskie mogą w tym względzie 

darzyć się wzajemnym zaufaniem. 

79 To właśnie z uwagi na tę zasadę wzajemnego zaufania prawodawca Unii przyjął rozporządzenie nr 343/2003 

i umowy, o których mowa w pkt 24–26 niniejszego wyroku w celu racjonalizacji rozpatrywania wniosków o udzielenie 

azylu i zapobieżenia przeciążeniu systemu wynikającego z nałożenia na organy władzy państwowej obowiązku 

rozpatrzenia wielu wniosków złożonych przez tę samą osobę ubiegającą się o azyl, zwiększenia pewności prawa 

w zakresie ustalania państwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu i w efekcie zapobieżenia 

forum shopping, a podstawowym celem tych wszystkich względów jest przyspieszenie rozpatrywania wniosków zarówno 

w interesie osób ubiegających się o azyl, jak i uczestniczących państw. 

80 W tych okolicznościach należy domniemywać, iż traktowanie osób ubiegających się o azyl w każdym państwie 

członkowskim jest zgodne z wymogami określonymi w karcie, w konwencji genewskiej, a także w EKPC. 

81 Nie można jednak wykluczyć, że w praktyce wystąpią poważne trudności w funkcjonowaniu wspomnianego 

systemu w określonym państwie członkowskim i w związku z tym zaistnieje poważne niebezpieczeństwo, iż w razie 

transferu do tego państwa członkowskiego osoby ubiegające się o azyl będą traktowane w sposób, którego nie dałoby 

się pogodzić z ich prawami podstawowymi. 

82 Niemniej jednak nie można na tej podstawie dojść do wniosku, że każde naruszenie prawa podstawowego przez 

odpowiedzialne państwo członkowskie będzie miało wpływ na obowiązek przestrzegania przepisów rozporządzenia 

nr 343/2003 przez pozostałe państwa członkowskie. 

83 Wynika to bowiem z racji bytu Unii i realizacji przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości i konkretnie 

wspólnego europejskiego systemu azylowego, którego podstawą jest wzajemne zaufanie i domniemanie, iż pozostałe 

państwa członkowskie przestrzegają prawa Unii i konkretnie praw podstawowych. 

84 Poza tym sytuacja, w której najmniejsze nawet naruszenie dyrektyw 2003/9, 2004/83 i 2005/85 wystarcza, aby 

transfer osoby ubiegającej się o azyl do zasadniczo właściwego państwa członkowskiego był wykluczony, byłaby nie do 

pogodzenia z celami i systematyką rozporządzenia nr 343/2003. Rozporządzenie nr 343/2003 ma bowiem na celu, 

ustanawiając domniemanie, iż prawa podstawowe osoby ubiegającej się o azyl będą przestrzegane w państwie 

83

członkowskim zasadniczo właściwym do rozpatrzenia wniosku tej osoby, wprowadzenie, jak wynika w szczególności 

z pkt 124 i 125 opinii w sprawie C-411/10 jasnej i funkcjonalnej metody pozwalającej na szybkie ustalenia państwa 

członkowskiego, które jest właściwe do rozpatrzenia wniosku o udzielenie azylu. W tym celu rozporządzenie nr 343/2003 

stanowi, że właściwe do rozpatrzenia wniosku o udzielenie azylu złożonego w jednym z państw Unii jest państwo 

członkowskie wyznaczone zgodnie z obiektywnymi kryteriami. 

85 Tymczasem, gdyby każde naruszenie poszczególnych przepisów dyrektyw 2003/9, 2004/83 i 2005/85 przez 

właściwe państwo członkowskie wywoływało skutek w postaci tego, że państwo członkowskie, w którym wniosek 

o udzielenie azylu został złożony, nie mogło dokonać transferu wnioskodawcy do pierwszego z tych państw to skutek ten 

prowadziłby do dodania do kryteriów ustalenia właściwego państwa członkowskiego, określonych w rozdziale III 

rozporządzenia nr 343/2003 dodatkowego kryterium wykluczającego, zgodnie z którym mniejsze naruszenia przepisów 

wyżej wymienionych dyrektyw przez określone państwo członkowskie skutkowałyby zwolnieniem go z obowiązków 

przewidzianych w rzeczonym rozporządzeniu. Taki skutek równałby się z pozbawieniem znaczenia wspomnianych 

obowiązków i stałby na przeszkodzie celowi polegającemu na szybkim wyznaczeniu państwa członkowskiego, któremu 

przysługuje właściwość do rozpoznania wniosku o udzielenie azylu złożonego w Unii. 

86 Jednakże w sytuacji, w której pojawiają się poważne obawy, iż w odpowiedzialnym państwie członkowskim 

występują systemowe nieprawidłowości w zakresie procedur azylowych i warunków przyjmowania osób ubiegających się 

o azyl, wiążące się z nieludzkim lub poniżającym traktowaniem w rozumieniu art. 4 karty, taki transfer byłby niezgodny 

ze wspomnianym przepisem. 

87 Jeżeli chodzi o sytuację w Grecji, strony, które przedstawiły uwagi Trybunałowi, nie spierają się co do tego, że 

w 2010 r. wspomniane państwo członkowskie było tym miejscem, w którym na terytorium Unii wjeżdża prawie 90% 

nielegalnych imigrantów, w związku z czym obciążenie tego państwa członkowskiego wynikające z rzeczonego przypływu 

imigrantów jest nieproporcjonalne w stosunku do obciążenia innych państw członkowskich oraz że władze greckie nie 

mają materialnych możliwości, aby sprostać temu zadaniu. Republika Grecka zwróciła uwagę, że państwa członkowskie 

nie zaakceptowały propozycji Komisji dotyczącej zawieszenia stosowania rozporządzenia nr 343/2003 i jego modyfikacji, 

osłabiając kryterium pierwszego wjazdu. 

88 W przypadku analogicznym jak te, które rozpatrywane są w postępowaniach przed sądami krajowymi, 

a mianowicie dotyczącym transferu w czerwcu 2009 r. osoby ubiegającej się o azyl do Grecji będącej odpowiedzialnym 

państwem członkowskim w rozumieniu rozporządzenia nr 343/2003, Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł między 

innymi, iż Królestwo Belgii naruszyło art. 3 EKPC, po pierwsze, narażając skarżącego na niebezpieczeństwa wynikające 

z nieprawidłowości procedury azylowej w Grecji z tego względu, że władze belgijskie wiedziały lub powinny były 

wiedzieć, iż nie istniała jakakolwiek gwarancja starannego rozpatrzenia jego wniosku o udzielenie azylu przez władze 

greckie, i, po drugie, posiadając pełną wiedzę w tym względzie, naraziło skarżącego na to, że warunki zastosowania 

wobec niego środka detencyjnego i jego warunki bytowe będą równoznaczne z poniżającym traktowaniem (wyrok 

Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 21 stycznia 2011 r. w sprawie S.S. przeciwko Belgii i Grecji, dotychczas 

nieopublikowany w Recueil des arrêts et décisions, §§ 358, 360, 367). 

89 Stopień naruszenia praw podstawowych opisany w tym wyroku stanowi potwierdzenie okoliczności, iż w chwili 

transferu skarżącego S.S. procedura azylowa w Grecji i panujące tam warunki przyjmowania osób ubiegających się o azyl 

były obarczone systemowymi nieprawidłowościami. 

90 W celu stwierdzenia, że niebezpieczeństwa, z którymi stykał się skarżący, były wystarczająco udowodnione, 

Europejski Trybunał Praw Człowieka wziął pod uwagę regularne i niesprzeczne ze sobą sprawozdania międzynarodowych 

organizacji pozarządowych odnotowujące praktyczne trudności, z jakimi wiąże się stosowanie wspólnego europejskiego 

systemu azylowego w Grecji, pisma wysłane przez Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców 

(HCR) właściwemu ministrowi belgijskiemu, a także sprawozdania Komisji dotyczące oceny systemu dublińskiego 

i propozycje wprowadzenia zmian do rozporządzenia nr 343/2003 mających na celu zwiększenie wydajności tego 

systemu i skuteczności ochrony praw podstawowych (ww. wyrok w sprawie S.S. przeciwko Belgii i Grecji, §§ 347–350). 

91 Tak więc wbrew temu, co utrzymują rządy belgijski, włoski i polski, według których państwa członkowskie nie 

dysponują odpowiednimi środkami, by oceniać kwestię przestrzegania praw podstawowych przez odpowiedzialne 

państwo członkowskie i w efekcie rzeczywistych niebezpieczeństw, z którymi zetknęłaby się osoba ubiegająca się o azyl 

w wypadku jej transferu do tego państwa członkowskiego, informacje przytoczone przez Europejski Trybunał Praw 

Człowieka umożliwiają dokonanie przez państwa członkowskie oceny funkcjonowania systemu azylowego 

w odpowiedzialnym państwie członkowskim, która pozwoli na sformułowanie wniosków w przedmiocie wspomnianych 

niebezpieczeństw. 

92 Należy zwrócić uwagę na znaczenie przedstawionych przez Komisję sprawozdań i propozycji zmian 

w rozporządzeniu nr 343/2003, których państwo członkowskie dokonujące transferu nie może pominąć, zważywszy na 

jego udział w pracach Rady Unii Europejskiej, która jest jednym z adresatów tych dokumentów. 

93 Ponadto art. 80 TFUE stanowi, że polityka azylowa i jej wprowadzanie w życie podlegają zasadzie solidarności 

i sprawiedliwego podziału odpowiedzialności między państwami członkowskimi, w tym również na płaszczyźnie 

finansowej. Dyrektywa 2001/55 stanowi przykład tej solidarności, ale, jak zaznaczono podczas rozprawy, przewidziane 

w niej mechanizmy solidarności są zastrzeżone dla całkowicie wyjątkowych sytuacji objętych zakresem stosowania tej 

dyrektywy, a mianowicie masowego napływu wysiedleńców. 

94 Z powyższego wynika, że w przypadkach takich jak rozpatrywane przez sądy krajowe w celu umożliwienia Unii 

i jej państwom członkowskim przestrzegania ich obowiązków dotyczących ochrony praw podstawowych osób 

ubiegających się o azyl na państwach członkowskich, w tym na sądach krajowych, ciąży obowiązek niedokonania 

transferu osoby ubiegającej się o azyl do „odpowiedzialnego państwa członkowskiego” w rozumieniu rozporządzenia 

nr 343/2003, jeżeli nie mogą one pominąć faktu, iż systemowe nieprawidłowości w zakresie procedury azylowej 

i warunków przyjmowania osób ubiegających się o azyl w tym państwie członkowskim stanowią poważne i udowodnione 

84

powody, aby przypuszczać, że wnioskodawca zetknie się z rzeczywistym niebezpieczeństwem bycia poddanym 

nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w rozumieniu art. 4 karty. 

95 Jeżeli chodzi o kwestię, czy państwo członkowskie, które nie może dokonać transferu osoby ubiegającej się o azyl 

do państwa członkowskiego uznanego na podstawie rozporządzenia nr 343/2003 za „odpowiedzialne”, ma obowiązek 

rozpatrzenia wniosku, należy przypomnieć, że rozdział III tego rozporządzenia zawiera pewną liczbę kryteriów oraz że 

zgodnie z art. 5 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia kryteria te stosuje się w kolejności, w jakiej są one wymienione 

w rzeczonym rozdziale. 

96 Z zastrzeżeniem przewidzianej w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 możliwości rozpatrzenia samemu 

wniosku brak możliwości transferu wnioskodawcy do Grecji, gdy państwo to zgodnie z kryteriami zawartymi w rozdziale 

III tego rozporządzenia zostało wyznaczone jako odpowiedzialne państwo członkowskie, powoduje, że na państwie 

członkowskim, które ma dokonać transferu, ciąży obowiązek dalszej analizy kryteriów określonych w tym rozdziale w celu 

sprawdzenia, czy któreś z dalszych kryteriów umożliwia wyznaczenie innego państwa członkowskiego odpowiedzialnego 

za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu. 

97 Zgodnie z art. 13 rozporządzenia nr 343/2003, w przypadku gdy nie można wyznaczyć państwa członkowskiego 

odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu na podstawie kryteriów wymienionych w tym 

rozporządzeniu, odpowiedzialne za rozpatrywanie takiego wniosku jest pierwsze państwo członkowskie, w którym 

wniosek został złożony. 

98 Państwo członkowskie, w którym znajduje się osoba ubiegająca się o azyl, musi jednak czuwać, by sytuacja 

naruszenia praw podstawowych wspomnianej osoby nie uległa pogorszeniu w związku z przewlekłością procedury 

ustalenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego. W razie potrzeby państwo to samo powinno rozpoznać wniosek 

zgodnie z warunkami przewidzianymi w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003. 

99 Z całości powyższych rozważań wynika, jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 131 swojej opinii w sprawie 

C-411/10, że stosowania rozporządzenia nr 343/2003 w oparciu o niewzruszalne domniemanie, iż prawa podstawowe 

osoby ubiegającej się o azyl będą przestrzegane w państwie członkowskim, które zasadniczo jest właściwe do 

rozpatrzenia wniosku tej osoby, jest nie do pogodzenia z obowiązkiem państw członkowskich dotyczącym dokonywania 

wykładni i stosowania rozporządzenia nr 343/2003 w sposób zgodny z prawami podstawowymi. 

100 Co więcej, jak podkreślił N.S., gdyby rozporządzenie nr 343/2003 ustanawiało niewzruszalne domniemanie 

przestrzegania praw podstawowych, to można by uznać, że ono samo podważa gwarancje dotyczące ochrony 

i przestrzegania praw podstawowych Unii przez jej państwa członkowskie. 

101 Tak byłoby w szczególności w przypadku przepisu przewidującego, że określone państwa są „państwami 

bezpiecznymi”, jeżeli chodzi o przestrzeganie praw podstawowych, gdyby przepis ten interpretowano jako ustanawiający 

niewzruszalne domniemanie, którego nie można obalić za pomocą dowodów. 

102 W tym względzie należy zauważyć, że art. 36 dyrektywy 2005/85 dotyczący koncepcji europejskich bezpiecznych 

krajów trzecich stanowi w ust. 2 lit. a) i c), że państwo trzecie może być uznane za „bezpieczny kraj trzeci” wyłącznie 

w przypadku, gdy nie tylko ratyfikowało konwencję genewską, ale ponadto przestrzega jej postanowień. 

103 Takie sformułowanie pokazuje, iż zwykła ratyfikacja konwencji przez dane państwo nie może powodować 

powstania niewzruszalnego domniemania, iż wspomniane państwo przestrzega tych konwencji. Ta sama zasada znajduje 

zastosowanie zarówno do państw członkowskich, jak i do państw trzecich. 

104 W tych okolicznościach domniemanie, o którym mowa w pkt 80 niniejszego wyroku i na którym opierają się 

uregulowania z tej dziedziny, że osoby ubiegające się o azyl będą traktowane w sposób zgodny z prawami człowieka, 

należy uznać za domniemanie wzruszalne. 

105 Mając na uwadze powyższe rozważania na przedstawione pytania należy odpowiedzieć, że prawo Unii stoi na 

przeszkodzie stosowaniu niewzruszalnego domniemania, że państwo członkowskie uznane za odpowiedzialne na 

podstawie art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 343/2003 przestrzega praw podstawowych Unii Europejskiej. 

106 Artykuł 4 karty należy interpretować w ten sposób, że na państwach członkowskich, w tym na sądach krajowych, 

ciąży obowiązek niedokonania transferu osoby ubiegającej się o azyl do „odpowiedzialnego państwa członkowskiego” 

w rozumieniu rozporządzenia nr 343/2003, jeżeli nie mogą one pominąć faktu, iż systemowe nieprawidłowości 

w zakresie procedury azylowej i warunków przyjmowania osób ubiegających się o azyl w tym państwie członkowskim 

stanowią poważne i udowodnione powody, aby przypuszczać, że wnioskodawca zetknie się z rzeczywistym 

niebezpieczeństwem bycia poddanym nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w rozumieniu tego artykułu. 

107 Z zastrzeżeniem przewidzianej w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 możliwości rozpatrzenia samemu 

wniosku brak możliwości transferu wnioskodawcy do innego państwa członkowskiego Unii, gdy państwo to zgodnie 

z kryteriami zawartymi w rozdziale III tego rozporządzenia zostało wyznaczone jako odpowiedzialne państwo 

członkowskie, powoduje, że na państwie członkowskim, które ma dokonać transferu, ciąży obowiązek dalszej analizy 

kryteriów określonych w tym rozdziale w celu sprawdzenia, czy któreś z dalszych kryteriów umożliwia wyznaczenie 

innego państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu. 

108 Państwo członkowskie, w którym znajduje się osoba ubiegająca się o azyl, musi jednak czuwać, by sytuacja 

naruszenia praw podstawowych wspomnianej osoby nie uległa pogorszeniu w związku z przewlekłością procedury 

ustalenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego. W razie potrzeby państwo to samo powinno rozpoznać wniosek 

zgodnie z warunkami przewidzianymi w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003. 

W przedmiocie pytania piątego w sprawie C-411/10 

109 W drodze pytania piątego w sprawie C-411/10 Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) zmierza 

zasadniczo do ustalenia, czy zakres ochrony przysługującej osobie, wobec której ma zastosowanie rozporządzenie 

nr 343/2003, wynikający z ogólnych zasad prawa Unii, a w szczególności oparty na prawach określonych w art. 1 karty 

dotyczącym godności człowieka, art. 18 karty dotyczącym prawa do azylu i art. 47 karty dotyczącym prawa do 

skutecznego środka prawnego jest szerszy niż zakres ochrony przysługującej na mocy art. 3 EKPC. 

85

110 Według Komisji odpowiedź na to pytanie powinna umożliwić identyfikację tych postanowień karty, których 

naruszenie przez odpowiedzialne państwo członkowskie będzie prowadzić do powstania wtórnej odpowiedzialności 

państwa członkowskiego, które musi wydać decyzję w przedmiocie transferu. 

111 Chociaż Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) nie uzasadnił wyraźnie w postanowieniu odsyłającym, 

dlaczego odpowiedź na to pytanie jest dla niego niezbędna do wydania orzeczenia w rozpatrywanej przezeń sprawie, 

lektura wspomnianego postanowienia pozwala przypuszczać, że pytanie to znajduje wyjaśnienie w orzeczeniu z dnia 

2 grudnia 2008 r. w sprawie K.R.S przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, dotychczas nieopublikowanym w Recueil des 

arrêts et décisions, w którym Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził niedopuszczalność skargi dotyczącej 

naruszenia art. 3 i 13 EKPC w przypadku transferu skarżącego ze Zjednoczonego Królestwa do Grecji. W postępowaniu 

przed Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) niektórzy jego uczestnicy utrzymywali, że ochrona praw 

podstawowych na podstawie karty ma szerszy zakres niż ochrona wynikająca z EKPC oraz że wzięcie pod uwagę karty 

powinno wywołać skutek w postaci tego, że ich żądanie dotyczące niedokonania transferu skarżących w postępowaniu 

przed sądem krajowym do Grecji zostanie uwzględnione. 

112 Po wydaniu postanowienia odsyłającego Europejski Trybunał Praw Człowieka dokonał ponownej analizy swojego 

stanowiska w świetle nowych dowodów i orzekł w ww. wyroku w sprawie M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji nie tylko, że 

Republika Grecka naruszyła art. 3 EKPC z uwagi na warunki zastosowania środka detencyjnego wobec skarżącego i jego 

warunki pobytowe, a także art. 13 EKPC w związku ze wspomnianym art. 3 z uwagi na nieprawidłowości w zakresie 

procedury azylowej dotyczącej skarżącego, ale również że Królestwo Belgii naruszyło art. 3 EKPC w związku 

z narażeniem skarżącego na niebezpieczeństwa związane z nieprawidłowościami procedury azylowej w Grecji i na 

zetknięcie się w Grecji z takimi warunkami zastosowania środka detencyjnego i warunkami pobytowymi, które byłyby 

niezgodne z tym artykułem. 

113 Jak wynika z pkt 106 niniejszego wyroku, państwo członkowskie naruszyłoby art. 4 karty, dokonując transferu 

osoby ubiegającej się o azyl do odpowiedzialnego państwa członkowskiego w rozumieniu rozporządzenia nr 343/2003 

w okolicznościach opisanych w pkt 94 niniejszego wyroku. 

114 Nie wydaje się, aby opierając się na art. 1, 18 i 47 karty, można było udzielić innej odpowiedzi niż ta, która 

udzielona została na pytania od drugiego do czwartego i pytanie szóste w sprawie C-411/10, a także na dwa pytania 

przedstawione w sprawie C-493/10. 

115 W konsekwencji na pytanie piąte w sprawie C-411/10 należy odpowiedzieć, że zgodnie z art. 1, 18 i 47 karty nie 

można udzielić innej odpowiedzi niż ta, która udzielona została na pytania od drugiego do czwartego i pytanie szóste 

w sprawie C-411/10 a także na dwa pytania przedstawione w sprawie C-493/10. 

W przedmiocie pytania siódmego w sprawie C-411/10 

116 W drodze pytania siódmego w sprawie C-411/10 Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) zmierza 

zasadniczo do ustalenia, czy w zakresie, w jakim pytania poprzedzające dotyczą obowiązków ciążących na Zjednoczonym 

Królestwie, uwzględnienie protokołu (nr 30) ma jakikolwiek wpływ na odpowiedzi udzielone na pytania od drugiego do 

szóstego. 

117 Jak przypomina EHRC, pytanie to wiąże się ze stanowiskiem zajętym przez Secretary of State przed High Court of 

Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court), zgodnie z którym postanowienia karty nie 

znajdują zastosowania wobec Zjednoczonego Królestwa. 

118 Chociaż Secretary of State nie podtrzymał tego stanowiska przed Court of Appeal (England & Wales) (Civil 

Division), należy przypomnieć, że art. 1 ust. 1 protokołu (nr 30) stanowi, iż karta nie rozszerza kompetencji Trybunału 

Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że 

przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego 

Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone. 

119 Z brzmienia tego przepisu wynika, że jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 169 i 170 swojej opinii w sprawie 

C-411/10 protokół (nr 30) nie podważa zastosowania karty wobec Zjednoczonego Królestwa czy wobec Polski, co 

znajduje potwierdzenie w motywach tego protokołu. Tak więc, zgodnie z motywem 3 protokołu (nr 30) art. 6 TUE 

stanowi, że karta jest stosowana i interpretowana przez sądy Polski i Zjednoczonego Królestwa w ścisłej zgodności 

z wyjaśnieniami, o których mowa w tym artykule. Ponadto zgodnie z motywem 6 wspomnianego protokołu karta 

potwierdza prawa, wolności i zasady uznawane w Unii oraz sprawia, że są one bardziej widoczne, nie tworzy jednak 

nowych praw ani zasad. 

120 W takiej sytuacji art. 1 ust. 1 protokołu (nr 30) potwierdza treść art. 51 karty dotyczącego jej zakresu stosowania, 

a nie ma na celu zwolnienia Rzeczypospolitej Polskiej i Zjednoczonego Królestwa z obowiązku przestrzegania 

postanowień karty ani uniemożliwienia sądom i trybunałom w tych państwach członkowskich czuwania nad 

przestrzeganiem tych postanowień. 

121 Ponieważ prawa, których dotyczą postępowania przed sądami krajowymi nie są objęte zakresem tytułu IV karty, 

nie ma potrzeby dokonania wykładni art. 1 ust. 2 protokołu (nr 30). 

122 Na pytanie siódme w sprawie C-411/10 należy zatem odpowiedzieć, że w zakresie, w jakim pytania poprzedzające 

dotyczą obowiązków ciążących na Zjednoczonym Królestwie, uwzględnienie protokołu (nr 30) w sprawie stosowania 

karty do Rzeczypospolitej Polskiej i Zjednoczonego Królestwa nie ma wpływu na odpowiedzi udzielone na pytania od 

drugiego do szóstego w sprawie C-411/10. 


123 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy 

bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione 



86


1) Decyzja podjęta przez państwo członkowskie na mocy art. 3 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) 

nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r. ustanawiającego kryteria i mechanizmy określania państwa 

członkowskiego właściwego dla rozpatrywania wniosku o azyl, wniesionego w jednym z państw 

członkowskich przez obywatela państwa trzeciego w przedmiocie rozpatrzenia wniosku o udzielenie 

azylu, który to wniosek nie należy do zakresu odpowiedzialności tego państwa zgodnie z kryteriami 

określonymi w rozdziale III rozporządzenia, stanowi zastosowanie prawa Unii dla potrzeb art. 6 TUE lub 

art. 51 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. 

2) Prawo Unii stoi na przeszkodzie stosowaniu niewzruszalnego domniemania, że państwo 

członkowskie uznane za odpowiedzialne na podstawie art. 3 ust. 1 rozporządzenia nr 343/2003 

przestrzega praw podstawowych Unii Europejskiej. 

Artykuł 4 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że na 

państwach członkowskich, w tym na sądach krajowych, ciąży obowiązek niedokonania transferu osoby 

ubiegającej się o azyl do „odpowiedzialnego państwa członkowskiego” w rozumieniu rozporządzenia 

nr 343/2003, jeżeli nie mogą one pominąć faktu, iż systemowe nieprawidłowości w zakresie procedury 

azylowej i warunków przyjmowania osób ubiegających się o azyl w tym państwie członkowskim stanowią 

poważne i udowodnione powody, aby przypuszczać, że wnioskodawca zetknie się z rzeczywistym 

niebezpieczeństwem bycia poddanym nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu w rozumieniu tego 

artykułu. 

Z zastrzeżeniem przewidzianej w art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 343/2003 możliwości rozpatrzenia 

samemu wniosku brak możliwości transferu wnioskodawcy do innego państwa członkowskiego Unii 

Europejskiej, gdy państwo to zgodnie z kryteriami zawartymi w rozdziale III tego rozporządzenia zostało 

wyznaczone jako odpowiedzialne państwo członkowskie, powoduje, że na państwie członkowskim, które 

ma dokonać transferu, ciąży obowiązek dalszej analizy kryteriów określonych w tym rozdziale w celu 

sprawdzenia, czy któreś z dalszych kryteriów umożliwia wyznaczenie innego państwa członkowskiego 

odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie azylu. 

Państwo członkowskie, w którym znajduje się osoba ubiegająca się o azyl, musi jednak czuwać, by 

sytuacja naruszenia praw podstawowych wspomnianej osoby nie uległa pogorszeniu w związku 

z przewlekłością procedury ustalenia odpowiedzialnego państwa członkowskiego. W razie potrzeby 

państwo to samo powinno rozpoznać wniosek zgodnie z warunkami przewidzianymi w art. 3 ust. 2 

rozporządzenia nr 343/2003. 

3) Opierając się na art. 1, 18 i 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej nie można udzielić innej 

odpowiedzi. 

4) W zakresie, w jakim pytania poprzedzające dotyczą obowiązków ciążących na Zjednoczonym 

Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, uwzględnienie protokołu (nr 30) w sprawie stosowania 

Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Rzeczypospolitej Polskiej i Zjednoczonego Królestwa nie 

ma wpływu na odpowiedzi udzielone na pytania od drugiego do szóstego w sprawie C-411/10. 


87

Podstawy prawa UE â r.a. 2011/12 - WydziaÅ Prawa i Administracji

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

Podstawy prawa UE â r.a. 2011/12 - WydziaÅ Prawa i Administracji