wykorzystanie strategii rozwoju w procesie zarządzania miastem

_____________________________________________________________________________
WYKORZYSTANIE STRATEGII
ROZWOJU W PROCESIE
ZARZĄDZANIA MIASTEM
dr Marcin Wołek
dr Tomasz Brodzicki
Tczew – Trójmiasto, grudzień 2009
1

_____________________________________________________________________________
Strategia rozwoju w procesie zarządzania miastem
Rozwój miasta jest procesem ciągłym. Cechuje go wysoka złożoność jako
systemu składającego się z podsystemów pełniących zróżnicowane funkcje. Funkcje
te są wzajemnie ze sobą powiązane, dlatego do władz miasta należy ich
koordynacja, tak by niedorozwój jednej nie wpływał negatywnie na pozostałe funkcje.
Konieczność pogodzenia przeciwstawnych celów w odniesieniu do rozwoju
gospodarczego, kwestii ochrony środowiska oraz respektowania kategorii
społecznych jest dylematem, przed jakim stoją władze wszystkich jednostek
samorządu terytorialnego w sytuacji ograniczonych zasobów służących realizacji
zadań nałożonych przez ustawodawcę.
Wg. Banku Światowego jednym z czterech najistotniejszych elementów
składających się na atrakcyjność miasta jest „odpowiednie rządzenie i zarządzanie”.
O jego wadze świadczy fakt, że stawiane jest ono na równi z problematyką
równoważenia budżetu miejskiego, czy zdolnością konkurencyjną miasta, co
przedstawia rys. 1.
Rys. 1. Komponenty atrakcyjności miasta (wg Banku Światowego)
źródło: oprac. wł.
2

_____________________________________________________________________________
Efektywne zarządzanie miastem ma miejsce tylko wówczas, gdy wszystkie
sfery procesu przedstawionego na powyższym schemacie są skoordynowane.
Przykładowo, nieefektywna administracja powoduje wzrost kosztów transakcyjnych,
ponoszonych przez firmy. Specyfikę procesu zarządzania miastem oddaje definicja
T. Markowskiego, zgodnie z którą „zarządzanie miastem to skomplikowany proces
sieciowy, w którym uwikłanych jest wielu aktorów, a żaden z nich nie ma pełnej
kontroli nad zachodzącymi zjawiskami 1 ”.
W procesie zarządzania miastem autor ten podkreśla znaczenie zarządzania
ogólnego, które sprowadza się do:
• sformułowania polityki miasta oraz określenia celów i zadań strategicznych
(zasadnicza rola przypada tu strategii rozwoju i politykom szczegółowym),
• wdrożenia realizacji tej polityki przez wszystkie elementy struktury
organizacyjnej miasta,
• koordynacji, kontroli i oceny działalności podmiotów realizujących zadania
miasta zgodnie z przyjętymi założeniami 2;
Zarządzanie ogólne wg tego autora obejmuje zarządzanie urzędem miasta (jako
„nakierowane do wewnątrz”) oraz zarządzanie miastem jako całością (orientacja
„zewnętrzna”).
Proces zarządzania miastem stanowi kluczowe zagadnienie warunkujące
możliwości jego rozwoju. Dynamiczne zmiany strukturalne zachodzące w otoczeniu
miast oraz wyzwania wynikające z ich wewnętrznego rozwoju są przyczyną, dla
której posiadanie odpowiedniego zestawu instrumentów zarządzania umożliwia
elastyczne kształtowanie jego megaproduktu w odniesieniu do wybranych grup
docelowych oraz w różnym horyzoncie czasowym.
Proces zarządzania miastem może być rozpatrywany w ujęciu:
• podmiotowym, uwarunkowanym rodzajem zaangażowanych podmiotów,
• instrumentalnym, określającym konkretne narzędzia wykorzystywane w
procesie zarządzania,
• horyzontu czasowego, uwzględniającego zakres czasowy podejmowanych
działań;
1 T. Markowski: Zarządzanie rozwojem miast. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 12
2 T. Markowski, op. cit., s. 16
3

_____________________________________________________________________________
W ujęciu podmiotowym kryterium stanowi rodzaj podmiotów zaangażowanych w
proces zarządzania. Ze względu na strukturę własności wyróżnić można:
• podmioty komunalne,
• podmioty państwowe (skarbu państwa),
• podmioty spółdzielcze,
• podmioty prywatne,
• podmioty non-profit;
Ujęcie instrumentalne pozwala na wyróżnienie najważniejszych narzędzi
wykorzystywanych w procesie zarządzania miastem. Zaliczyć do nich należy 3 :
• planowanie,
• partnerstwo,
• organizację,
• finansowanie,
• informację;
W odniesieniu do narzędzi planistycznych należy wskazać na ich różny zakres
czasowy oddziaływania. Biorąc pod uwagę kryterium horyzontu czasowego należy
wskazać następujące płaszczyzny procesu zarządzania miastem:
• strategiczną (długookresową),
• taktyczną (średniookresową),
• operacyjną (krótkookresową);
Płaszczyzna strategiczna zarządzania miastem determinuje zakres i znaczenie
działań marketingowych miasta. Odnosi się ona przede wszystkim do działań
związanych z planowaniem rozwoju jednostki terytorialnej. Proces planowania
strategicznego 4 obejmuje następujące elementy 5 :
• deklarację misji organizacji,
• przegląd uwarunkowań i wnioski dotyczące scenariusza wydarzeń w
perspektywie trzech-pięciu lat,
3 F. Davidson: Urban Management Studies. Niepublikowane materiały do zarządzania miastami. ICURP,
Politechnika Szczecińska, Szczecin 1995 [Za:] W. Pęski: Zarządzanie zrównoważonym rozwojem miast. Wyd.
Arkady, Warszawa 1999, s. 20
4
Wśród korzyści wynikających ze stosowania planowania strategicznego dla samorządu terytorialnego
wymienia się: przewidywanie przyszłości, ocenę stanu organizacji, ustalenie celów społeczności i budowanie
porozumienia, rozmieszczanie zasobów oraz ustalanie miar postępu. Por. szerzej: G. L. Gordon: Strategiczny
plan dla gminy. jak osiągnąć sukces. Agencja Rozwoju Komunalnego, Warszawa 1998, s. 18-19
5 Ibidem, s. 24
4

_____________________________________________________________________________
• podstawowe cele długookresowe oraz cele roczne,
• strategie i działania, prowadzące do realizacji przyjętych celów,
• plany operacyjne ustalające odpowiedzialność za realizację poszczególnych
działań;
Płaszczyzna strategiczna zarządzania miastem określana jest za pomocą
najważniejszych dokumentów długookresowych uchwalanych przez organ
stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.
Należą do nich przede wszystkim:
• strategia rozwoju i wynikające z niej polityki i programy szczegółowe,
• plany zagospodarowania przestrzennego,
• studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego;
Strategia rozwoju miasta stanowi wyraz programowania długookresowego. Jest
ona aktem prawa miejscowego, określającym perspektywy rozwojowe miasta w
ujęciu długofalowym. Służy identyfikacji potencjału miasta, jego walorów i perspektyw
rozwojowych oraz wskazuje możliwości ich wykorzystania zgodnie z zasadami
zrównoważonego rozwoju.
Problem określenia efektywnej strategii wynika z faktu, iż podmiotami działań
marketingowych w obrębie megaproduktu są bardzo różne grupy docelowe oraz
fakt, że kształtowanie megaproduktu miasta tylko w części zależne jest od działań
władz miejskich. Większość komponentów nań się składających podlega jedynie
wpływom pośrednim władz miasta, a efekty tych działań są z reguły odsunięte w
czasie i nie zawsze identyfikowane przez użytkowników miasta z wcześniejszymi
działaniami władz.
Strategia rozwoju miasta jest jednym z najważniejszych aktów prawa lokalnego.
Ma ona za zadanie określenie najważniejszych priorytetów rozwojowych miasta w
perspektywie długookresowej. Powinna ona być spójna z innymi dokumentami o
charakterze strategicznym i uwzględniać uwarunkowania międzynarodowe
(programy Unii Europejskiej, współpraca międzynarodowa miasta i regionu),
ogólnokrajowe oraz regionalne.
Sam proces budowy strategii rozwoju może stanowić ważny element
marketingu wewnętrznego. Tzw. metoda „uspołeczniona” polegająca na
zaangażowaniu różnych podmiotów, środowisk oraz mieszkańców w proces budowy
5

_____________________________________________________________________________
strategii pozwala na włączenie w proces planowania strategicznego szerokiego
grona „użytkowników miasta”, skutkując wyższym poziomem identyfikacji z miejscem
zamieszkania lub lokalizacji (co odpowiada wyższemu poziomowi lojalności na rynku
dóbr konsumpcyjnych) oraz realizacją postulatu partnerstwa społecznego w
decydowaniu o przyszłości społeczności lokalnej.
Strategia rozwoju stanowi podstawę dla opracowywania:
• wieloletnich planów inwestycyjnych,
• strategii branżowych (sektorowych) oraz programów operacyjnych,
• wniosków o umieszczanie konkretnych projektów w programach
ponadlokalnych województw i organów administracji centralnej,
• wniosków aplikacyjnych współfinansowanych z funduszy europejskich;
Proces formułowania celów strategicznych oparty powinien być na rozpoznaniu
wewnętrznych zasobów oraz otoczenia zestawionych z reguły w postaci analizy
SWOT. Analiza SWOT powinna stanowić obraz uporządkowanej dyskusji o stanie
miasta, a w proces jej tworzenia winno być zaangażowane jak najszersze grono
użytkowników miasta (wewnętrznych jak i zewnętrznych). Stanowi ona podstawę dla
formułowania celów strategicznych miasta, które w odniesieniu do zdefiniowanych
grup docelowych powinny cechować się:
• zgodnością z wizją oraz misją,
• wykonalnością (realizmem),
• zamkniętą cezurą czasową,
• określeniem jednostki (jednostek) odpowiedzialnej za realizację,
• ścisłym określeniem adresata zdefiniowanych działań;
Kluczową kwestią jest odpowiednie dopasowanie założonych celów do struktury
organizacyjnej i posiadanych kompetencji danej jednostki. Stanowi to w istotnym
stopniu o rzeczywistych możliwościach realizacji strategii.
Znaczenie planowania strategicznego dla marketingu miasta ma istotne
znaczenie ze względu na:
• specyfikę infrastruktury, będącej ważnym komponentem megaproduktu
miejskiego, która w znacznym stopniu determinuje możliwość osiągania przez
6

_____________________________________________________________________________
miasto przewagi konkurencyjnej, jednocześnie trwale wpływając na
zagospodarowanie przestrzeni 6 i jakość życia w mieście,
• oderwanie od cyklu wyborczego (cykl średniookresowy, czteroletni) i
uniezależnienie tym samym planowania od zjawiska koniunktury politycznej,
• oderwanie od procedury planowania budżetowego mającego charakter
jednoroczny,
• ścisłe powiązanie z dokumentami będącymi narzędziami zarządzania
strategicznego miasta;
Wymiar strategiczny marketingu miasta jest bezpośrednio związany z procesem
budowania jego przewagi konkurencyjnej. Potencjał miasta w zakresie pozyskiwania
kapitału zewnętrznego oraz wspierania aktywności społeczno-gospodarczej jego
mieszkańców determinowany jest przede wszystkim:
• wizerunkiem miasta,
• potencjałem jego mieszkańców,
• potencjałem instytucji zlokalizowanych na jego terenie,
• wykorzystywanymi instrumentami komunikacji rynkowej;
Potencjał mieszkańców oraz instytucji położonych na terenie miasta stanowi o
jego bazie dochodowej, czyli potencjale finansowo-ekonomicznym. Oparcie
dochodów jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, począwszy od roku
budżetowego 2004 w większym stopniu na udziale w dochodach stanowiących
dochód budżetu państwa (podatek od osób prawnych – CIT oraz od osób fizycznych
– PIT), jest ważną przesłanką uzasadniającą potrzebę stosowania marketingu przez
samorządy terytorialne wszystkich szczebli. Uzależnia bowiem w większym niż
dotychczas stopniu sytuację finansową miasta od jego ogólnej sytuacji ekonomicznej.
Dochody oraz wydatki Tczewa w okresie 2003 – 2008 prezentuje rys. 2.
6 Wynika to z cech infrastruktury, wśród których wymienić należy m. in. niepodzielność techniczną i
ekonomiczną, stosunkowo długi okres realizacji inwestycji, wysoki koszt, immobilność przestrzenną w
skrajnych wypadkach skutkującą tzw. „kosztami utopionymi” (sunk costs), związanymi z niemożliwością
dostosowania istniejącej infrastruktury do przestrzennych zmian w strukturze popytu na nią oraz długim okresem
zwrotu z inwestycji
7

_____________________________________________________________________________
160 000 000
140 000 000
120 000 000
100 000 000
80 000 000
60 000 000
40 000 000
20 000 000
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008
ogółem dochody
wydatki
Rys. 2. Dochody oraz wydatki Tczewa w okresie 2003 – 2008 [PLN]
Źródło: oprac. wł. na podst. sprawozdań z wykonania budżetu Tczewa za lata 2003, 2004, 2005,
2006, 2007, 2008
Analiza struktury dochodów budżetu w okresie 2003-2008 wskazuje na
największą dynamikę wzrostu dochodów z tytułu podatku PIT, co ilustruje poniższy
rysunek.
Sytuacja finansowa miasta w bezpośredni sposób determinuje możliwości jego
rozwoju, przyczyniając się do wzrostu jego konkurencyjności. Zatem potrzeba
zastosowania nowych instrumentów w dziedzinie wspierania rozwoju ekonomicznego
jest oczywista. Znaczenie marketingu miasta w tej nowej sytuacji przejawia się nie w
stosowaniu skomplikowanych i trudnych w pomiarze efektywności technik
promocyjnych, lecz we
właściwej organizacji szerokiego spektrum działań
marketingowych i okołomarketingowych związanych z realizacją zamierzeń
strategicznych miasta.
.
8

_____________________________________________________________________________
40 000 000
35 000 000
30 000 000
25 000 000
20 000 000
15 000 000
10 000 000
5 000 000
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008
podatek od nieruchomości PCC podatek od śr. Transp.
udział w PIT udział w CIT dochody z mienia
Rys. 3. Struktura najważniejszych kategorii dochodów Tczewa w okresie 2003-
2008
Źródło: oprac. wł. na podst. sprawozdań z wykonania budżetu Tczewa za lata 2003, 2004, 2005,
2006, 2007, 2008
Produkt miejski
Pojęcie „produktu miasta” jest powszechnie stosowane w literaturze przedmiotu.
Wskazuje się przy tym na zagrożenia wynikające z upraszczania polegającego na
traktowaniu produktu miejskiego w sposób analogiczny do typowego produktu
komercyjnego oferowanego na rynku przez przedsiębiorstwa.
Specyfika produktu miejskiego w odróżnieniu od typowego produktu
przedsiębiorstwa polega na:
• wtórnym wpływie mechanizmu rynkowego na tworzenie produktu miejskiego
(wcześniejsze zainwestowanie, dziedzictwo historyczne),
• ogromnej złożoności produktu miejskiego, stanowiącego konglomerat
przestrzeni publiczno-prywatnej, co skutkuje różną dynamiką procesów
związanych z megaproduktem (ich efektem może być „urbanizacja
dysharmonijna”),
9

_____________________________________________________________________________
• występowaniu efektów zewnętrznych ograniczających lub zniekształcających
mechanizm rynkowy, a w efekcie cenę poszczególnych elementów oferty; T.
Markowski definiuje megaprodukt miasta wręcz jako „korzyści aglomeracji
czyli saldo pozytywnych i negatywnych efektów zewnętrznych” 7 . Takie ujęcie
jest wyrazem kompleksowego traktowania wszystkich integralnych
komponentów megaproduktu miasta, utrudnia jednak obiektywną ocenę jego
wartości,
• przypisaniu konsumpcji do konkretnego miejsca w przestrzeni; Dana
lokalizacja wiąże się z możliwością wykorzystania potencjału miasta i jego
otoczenia, stanowiąc źródło dla korzyści zewnętrznych osiąganych przez daną
organizację,
• niemożności wyceny pewnych specyficznych składników produktu miasta,
które jednak mają istotny wpływ na jego atrakcyjność a tym samym na
określanie potencjalnej wartości (np. klimat społeczny, wizerunek miasta);
Ze względu na poziom agregacji, produkt w marketingu miasta może być
rozpatrywany jako:
• „megaprodukt miejski”,
• produkt cząstkowy, stanowiący część „megaproduktu miejskiego”, mogący być
jednak osobnym przedmiotem w procesie wymiany;
Podobną typologię zaproponował W. Sliepen, wyodrębniając następujące
elementy produktu miasta 8 :
• podstawowe (nuclear), związane z miastem jako funkcjonalną całością,
• uzupełniające (contributory), które obejmują specyficzne usługi, udogodnienia
oraz właściwości dostępne właśnie w tym miejscu;
W literaturze przedmiotu wskazuje na bezpośrednie związki pomiędzy
powyższymi kategoriami, określając produkty zasadnicze jako „bazowe” dla
kształtowania produktów uzupełniających, których tworzenie jest ściśle
uwarunkowane cechami produktu podstawowego 9 .
7 T. Markowski: Zarządzanie rozwojem miast, wyd. cyt., s. 224
8 W. Sliepen: Marketing van de historische omgeving. [W:] G.J. Ashworth, H. Voogd: Selling the City:
Marketing Approaches in Public Sector Urban Planning. Belhaven Press, Londyn 1990, s. 66. [Za:] M. Czornik:
Promocja miasta. Wyd. Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego, Katowice 1998, s. 16
9 M. Czornik: Promocja miasta. Wyd. Akademii Ekonomicznej im. K. Adamieckiego, Katowice 1998, s. 16
10

_____________________________________________________________________________
„Megaprodukt miejski” stanowi sumę wszystkich potencjalnych korzyści
oferowanych konkretnemu nabywcy w wyniku procesu wymiany. Jest on
przedmiotem wymiany jedynie w przypadku podmiotów podejmujących decyzje
strategiczne, dotyczące np. lokalizacji przedsiębiorstwa lub miejsca zamieszkania.
Produkty cząstkowe będące z jednej strony elementami składowymi
megaproduktu, a niezależnymi przedmiotami wymiany z drugiej, bliższe są
codziennemu życiu „użytkowników” miasta. Stanowią przedmiot wymiany na rynkach
cząstkowych w mieście, takich jak rynek nieruchomości, rynek usług komunalnych
czy rynek pracy.
Koncepcja „megaproduktu miejskiego” obejmuje zarówno składniki materialne
takie jak infrastruktura techniczna (w szczególności dostępność transportowa:
zewnętrzna i wewnętrzna) i społeczna, budynki mieszkalne, usługowe i przemysłowe,
oraz czynniki niematerialne takie jak swoisty „klimat społeczny” (określany postawami
jego mieszkańców wobec problemów i przyszłości), otwartość miasta, jego wizerunek
wśród przyjezdnych oraz wśród mieszkańców (związany z poziomem optymizmu
społecznego i poczucia identyfikacji z miejscem zamieszkania), historia i tradycje, a
także warunki naturalne, np. ukształtowanie terenu, klimat, lesistość, dostępność do
rzek, jezior i morza. Kompozycja wymienionych „czynników” składa się na ogólny
„wizerunek” megaproduktu miejskiego, który jest kategorią subiektywną i różni się w
zależności od typu nabywcy, jego preferencji, stopnia rozpoznania potrzeby oraz
posiadanej przez niego siły nabywczej. Poszczególne komponenty produktu mają
relatywnie różne znaczenie dla konkretnych grup nabywców. Skrajnym przypadkiem
są miasta „niszowe”, oferujące produkty wyspecjalizowane, trudne do kreowania, ale
i do naśladowania, co stanowi poważną barierę wejścia dla potencjalnych
konkurentów. Produkty takie skierowane są do stosunkowo wąskich grup docelowych
i odwołują się do potrzeb wyższego rzędu i zmian w sposobach spędzania wolnego
czasu przez bogate społeczeństwa postindustrialne 10 . Ogólny schemat
„megaproduktu miejskiego” przedstawiony został w Tabeli 2.
10 Jako przykład wskazać można miłośników ogrodnictwa i róż, którzy chętnie odwiedzają Kopenhagę, Rzym,
Dublin czy Lyon właśnie ze względu na istniejące tam znane ogrody słynące z kolekcji krzewów różanych lub w
skali Polski: miasta o statusie uzdrowiska, oferujące niepowtarzalne walory przyrodniczo-uzdrowiskowe oraz
dysponujące niezbędną infrastrukturą i zasobami ludzkimi.
11

_____________________________________________________________________________
Tabela 2
Koncepcja „megaproduktu miejskiego”
megaprodukt miejski
czynnik materialny czynnik niematerialny czynnik naturalny
infrastruktura techniczna plany i koncepcje rozwoju położenie geograficzne
infrastruktura społeczna "klimat społeczny" klimat
budynki mieszkalne wizerunek miasta ukształtowanie terenu
budynki przemysłowe i usługowe historia i tradycje
atrakcje przyrodnicze
suprastruktura rynek pracy, edukacji bliskość jezior, rzek i morza
istniejące firmy i organizacje nazwa miasta oraz symbolika
źródło: opracowanie własne
zagospodarowanie przestrzenne
tożsamość miasta
Produkty cząstkowe są najczęściej przedmiotem transakcji. Rynki cząstkowe są
pochodną oferowanych produktów cząstkowych stanowiących „megaprodukt miasta”.
Wśród najważniejszych wyróżnić można rynki:
• usług komunalnych,
• nieruchomości,
• pracy,
• usług socjalnych,
• usług „biznesowych”,
• usług turystycznych,
• usług edukacyjnych.
Dla mieszkańców miasta przez pryzmat poszczególnych produktów cząstkowych,
mających dla nich relatywnie największe znaczenie, postrzegany jest cały
„megaprodukt miejski”. Dysfunkcja jednego z nich, przy istnieniu pozostałych na
wysokim poziomie stanowić może element zmniejszający poziom satysfakcji
odczuwany przez nabywcę. Jako przykład wskazać można sytuację w której
nieefektywny system transportowy miasta utrudnia dostępność do różnych produktów
cząstkowych położonych na terenie danego miasta, zwiększając tym samym koszty
ich nabycia o koszty zewnętrzne kongestii transportowej. Prowadzić to może do
znacznych dysproporcji, których wyrazem jest urbanizacja nieproporcjonalna.
Kategoria megaproduktu miejskiego wiąże się z wartością dla konsumenta, której
miarą jest poziom odczuwanej przez niego satysfakcji. Istotną kwestią są
oczekiwania konsumenta w stosunku do oferowanego produktu miejskiego. Jeśli
12

_____________________________________________________________________________
oczekiwania nie znajdują potwierdzenia w nabytym produkcie wówczas odczuwa on
brak satysfakcji z dokonanej transakcji. Dotyczyć to może miast i regionów o
„nadmiernie rozbudowanym wizerunku”, które jawiąc się jako atrakcyjne miejsce pod
względem turystycznym staje się utrapieniem dla turystów z powodu zatłoczenia,
brudnych plaż, braku miejsc parkingowych, itp. Jakość związana z produktem
miejskim jest ściśle powiązana z satysfakcją i oczekiwaną wartością dla konsumenta.
W procesie wymiany dla nabywcy istotne znaczenie posiada użyteczność
produktu, czyli rzeczywiste korzyści, jakie otrzymuje konsument w wyniku jego
użytkowania. Użyteczność produktu stanowi o jego wartości użytkowej i może zostać
wzmocniona pozytywnym wizerunkiem, zmniejszającym ryzyko odczuwane przez
konsumenta przy zawieraniu transakcji. Ma on bezpośredni wpływ na odczuwaną
satysfakcję i w istotnym stopniu determinuje sposób postrzegania miasta jako
całości.
Odczuwana satysfakcja z użytkowania danego produktu, w tym produktu
terytorialnego, jest w przypadku potrzeb wyższego rzędu, kategorią subiektywną.
„Konsument świadomy swojej satysfakcji charakteryzuje się subiektywnym
poczuciem zaspokajania własnych potrzeb przez produkt 11 ”. Oznacza to, że w
odniesieniu do miasta można stosować szerokie instrumentarium działań
promocyjnych odwołujących się do kategorii subiektywnych, związanych przede
wszystkim z public relations i publicity.
Strategia rozwoju Miasta Tczewa i jej wykorzystanie w procesie zarządzania
miastem
Strategia rozwoju Miasta Tczewa przyjęta została uchwałą Rady Miasta w
czerwcu 2008 roku 12 .
Wizją Tczewa jest miasto, które będzie rozwijać się jako silny gospodarczo
ośrodek subregionalny, dogodnie skomunikowany w obszarze metropolii
11 A. Jachnis, J. F. Trelak: Psychologia konsumenta i reklamy. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1998, s.
176
12 Załącznik do Uchwały Nr XXIII/188/2008 Rady Miejskiej w Tczewie z dnia 26 czerwca 2008 roku
13

_____________________________________________________________________________
trójmiejskiej i stanowiący jej otwarcie na południową część regionu pomorskiego.
Miasto charakteryzować będzie bogata oferta usług, przyjazne warunki
zamieszkania, uwzględniające walory kulturalne, przyrodnicze i możliwości aktywnej
rekreacji.
Misją samorządu Tczewa, pomorskiego miasta nadwiślańskiego o silnej
tożsamości historycznej, jest osiąganie najwyższego poziomu zaspokajania potrzeb i
rozwoju jego mieszkańców, podejmujących współczesne wyzwania konkurencyjnej
gospodarki i kultury europejskiej.
Strategia oparta jest na czterech domenach stanowiących zbiór celów
strategicznych Miasta, które z kolei zawierają cele operacyjne.
Domena I obejmuje zagadnienia rozwoju gospodarczego, stanowiącego
fundament dla kształtowania pożądanej jakości życia mieszkańców oraz zdolności
samorządu do zaspokajania potrzeb na odpowiednim poziomie (ze względu na
wysoki udział dochodów własnych w strukturze dochodów budżetowych).
Domena II dotyczy rewitalizacji fragmentu Miasta kluczowego ze względu na
tożsamość, wizerunek oraz atrakcyjność przestrzeni śródmiejskiej. Jest to domena o
charakterze wybitnie „zadaniowym”, ściśle powiązana z Programem Rewitalizacji
Miasta Tczewa 13 , uchwalonym przez Radę Miasta w roku 2006 i zaktualizowanym w
sierpniu 2009 14 . Zdefiniowano w nim projekty kluczowe, które:
posiadają duże znaczenie dla rozwoju całego obszaru;
stymulują rozwój obszaru;
charakteryzują się znaczącą komplementarnością z innymi projektami i
obiektami już istniejącymi.
Domena III „Wysoka jakość mieszkalnictwa i usług miasta” obejmuje szeroki
zakres zagadnień, dla których punkt wyjścia stanowi:
korzystne położenie przygraniczne w Trójmiejskim Obszarze Metropolitalnym i
dogodne z nim połączenia komunikacyjne;
atrakcyjność Miasta jako miejsca zamieszkania dla pracujących w Trójmieście;
13 Załącznik Nr 1 do Uchwały nr XLIX / 452 / 2006 Rady Miejskiej w Tczewie z dnia 26 października 2006
14 Uchwała Nr XXXVI/307/2009 Rady Miejskiej w Tczewie z dnia 27 sierpnia 2009r. zmieniająca uchwałę w
sprawie uchwalenia Programu Rewitalizacji Miasta Tczewa
14

_____________________________________________________________________________
istnienie węzła przesiadkowego, którego rola będzie rosła wskutek
realizowanych i planowanych inwestycji infrastrukturalnych;
pełnienie funkcji centrum usługowego dla mieszkańców mniejszych ośrodków
sąsiadujących z Tczewem.
Domena IV „Wzmocnienie potencjału kulturowego i społecznego” wychodzi
naprzeciw wyzwaniom wypływającym z dynamicznego rozwoju instytucji
społeczeństwa obywatelskiego, w szczególności wzrostu znaczenia organizacji
pozarządowych.
Ze względu na fakt, iż Strategia jest dokumentem nowym, uwzględniającym
większość z obowiązujących dokumentów strategicznych szczebla krajowego i
regionalnego, należy dokonać jedynie aktualizacji w zakresie analizy SWOT,
podczas gdy uszczegółowienie zapisów strategicznych, ich weryfikacja oraz
aktualizacja powinna być realizowana poprzez polityki i programy szczegółowe (np.
obowiązujący Program Rewitalizacji Miasta Tczewa).
Konieczność weryfikacji analizy SWOT - podstawowego elementu analizy stanu
wyjściowego Miasta wynika z poniższych przesłanek:
• realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego;
• przygotowywania kolejnego RPO na okres 2014-2020;
• procesów metropolizacji Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego;
• przyspieszonego rozwoju infrastruktury transportowej na poziomie krajowym i
na poziomie województwa;
• wzrostu dostępności środków dla organizacji pozarządowych;
W otoczeniu jednostek samorządu terytorialnego zachodzą również procesy, na
które nie ma on praktycznie żadnego wpływu, zaliczyć do nich można:
• gwałtowny postęp procesów globalizacyjnych w gospodarce światowej i
rosnąca podatność dużych przedsiębiorstw na zmiany lokalizacji prowadzonej
działalności;
• wzrost natężenia konkurencji o inwestorów, środki finansowe na rozwój,
kapitał ludzki;
• przenoszenie ciężaru konkurencji z państwa na regiony i obszary
metropolitalne;
15

_____________________________________________________________________________
• gwałtowny rozwój technologii, w tym ICT (m.in. technologie bezprzewodowe, i
internetowe);
• procesy demograficzne oraz zmiany w stylu życia.
Decyzja o przygotowaniu a następnie uchwaleniu i wdrażaniu danego programu
lub polityki szczegółowej wynikać powinna z aktualnej diagnozy stanu miasta, której
podstawą jest aktualna analiza SWOT.
W ramach Wydziału Rozwoju Miasta Urzędu Miasta Tczewa należy powołać
komórkę zajmującą się bieżącym monitorowaniem procesu wdrażania Strategii
Rozwoju Miasta Tczewa. Komórka taka powinna dysponować etatem oraz mieć
zapewnione środki na przygotowywanie opracowań analitycznych (m.in. zakup
danych, zlecanie oraz nadzór nad badaniami ankietowymi, zakup opracowań
analitycznych).
Przesłanki opracowania polityki wspierania przedsiębiorczości oraz
innowacyjności Miasta Tczewa
W okresie ostatnich 20 lat struktura gospodarki Miasta uległa zasadniczej
zmianie. Z miasta zdominowanego przez tradycyjne sektory przemysłu (stoczniowy,
rolno-spożywczy, maszynowy) Tczew stał się miastem o bardziej zdywersyfikowanej
strukturze, z większym znaczeniem sektora usług oraz sektor a jednocześnie z
istotnym znaczeniem sektorów wysokich technologii.
Poniższa tabela prezentuje sektory PKD w powiecie tczewskim o najwyższej wartości
wskaźnika lokalizacji („location quotient” – LQ) dla pracujących obliczonego w
stosunku do średniej dla kraju. Strukturę pracujących w powiecie tczewskim
zaprezentowano natomiast w tab. 4.
16

_____________________________________________________________________________
Tab. 3.
Wartość wskaźnika lokalizacji dla branż w powiecie tczewskim w roku 2006
Wartość wskaźnika lokalizacji dla branż w powiecie tczewskim w roku 2006
Tab. 4.
17

_____________________________________________________________________________
Powiat tczewski należy do powiatów o wysokiej koncentracji zatrudnienia w
branży ICT (technologii informacyjnych). Stanowi on przedłużenie „pasa ICT” od
Trójmiasta do Kwidzyna, w którym koncentruje się znakomita większość
przedsiębiorstw tej branży (rys. 4). Można tym samym mówić o występowaniu na
terenie województwa pomorskiego klastra ICT, którego Tczew jest integralnym
elementem.
EMP ICT:
Pucki
Słupsk
Lęborski
Wejherowski
Gdynia
Słupski
Sopot
Gdańsk
12 2121 4231
Kartuski
Gdański
Nowodworski
Bytowski
Kościerski
LQ ICT
Człuchowski
Chojnicki
Tczewski
Starogardzki
Malborsko-Sztumski
Kwidzyński
0.1 - 1.0
1.0 - 2.8
2.8 - 3.8
7.9 - 7.9
Rys. 4. Klaster ICT na terenie województwa pomorskiego
Zasadnicze zmiany w strukturze gospodarki Miasta jak i powiatu tczewskiego były
efektem restrukturyzacji gospodarki w procesie transformacji systemowej jak i, w
decydującym stopniu, powstaniem i rozwojem Pomorskiej Specjalnej Strefy
Ekonomicznej. PSSE przyciągnęła szereg znaczących inwestorów zagranicznych i
krajowych, które w decydującym stopniu odmieniły postrzeganie Miasta. Wydaje się
jednak, że dotychczasowe korzyści wynikające z funkcjonowania PSSE jak i zmiany
profilu gospodarczego można zwielokrotnić poprzez umiejętne wykorzystanie
potencjału korzyści zewnętrznych, ukierunkowanie procesów rozwojowych poprzez
odpowiednio dobrane bodźce. Wymaga to jednak naszym zdaniem systemowego
rozwiązania poprzez opracowanie, uchwalenie i konsekwentne wdrażanie polityki
18

_____________________________________________________________________________
Miasta poświęconej problematyce przedsiębiorczości i innowacyjności. Tczew jest
miastem leżącym na granicy Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego.
Uzasadnionym wydaje się wykreowanie Tczewa jako istotnego elementu systemu
innowacyjnego metropolii aspirującego do statusu metropolii wiedzy. Wymaga to
jednak aktywnego podejścia władz lokalnych.
Należy jednocześnie podkreślić, że wraz z upływem czasu wyczerpują się proste
rezerwy wzrostu wynikające z początkowego zapóźnienia (doganianie) a coraz
większego znaczenia nabiera wysublimowanie strategii przedsiębiorstw, zatem
ogólny poziom przedsiębiorczości i innowacyjności stanie się warunkiem sine qua
non kreowania lokalnego potencjału rozwojowego i konkurencyjnego.
Polityka wspierania przedsiębiorczości oraz innowacyjności wpisywałaby się w
zasadniczy cel domeny I Strategii Rozwoju Miasta ukierunkowanej na wzmocnienie
potencjału konkurencyjnego Miasta w tym we wszystkie zdefiniowane w jego ramach
szczegółowe cele operacyjne. Mogłaby tym samym stać się mechanizmem realnego
wdrożenia przyjętych przez Radę Miasta zapisów o charakterze strategicznym
(długookresowym).
Polityka lokalna powinna kreować odpowiednie bodźce stymulujące
przedsiębiorczość Tczewian oraz realnie zwiększające potencjał innowacyjny
lokalnego systemu innowacji Tczewa działającego w ramach systemu regionalnego.
Stworzenie odpowiednich bodźców wymaga jednak dość szczegółowej analizy.
Polityka taka byłaby jednocześnie kompatybilna z zapisami Regionalnej Strategii
Innowacji dla Województwa Pomorskiego (RIS-P) jak i uwzględniała specyficzne
uwarunkowania Tczewa w tym lokalizację na jego terenie znacznego potencjału
kluczowego dla rozwoju regionu pomorskiego klastra ICT jak i innych mniej
znaczących klastrów jak np. rolno-spożywczego czy maszynowo-narzędziowego.
19

_____________________________________________________________________________
EMP MET:
LQ285
0.42
2.23
Słupsk
Słupski
Lęborski
Wejherowski
Pucki
Gdynia
Sopot
Gdańsk
61 954 1848
4.03
Kartuski
Gdański
Nowodworski
Bytowski
Człuchowski
Kościerski
Malborsko-Sztumski
Tczewski
Starogardzki
Chojnicki
Kwidzyński
LQ MET
0.2 - 0.5
0.5 - 1.0
1.0 - 1.8
1.8 - 2.5
Rys. 5. Klaster maszynowo-narzędziowy na terenie województwa
pomorskiego
Podstawowe kwestie, które powinny zostać uwzględnione w ramach polityki
wspierania przedsiębiorczości oraz innowacyjności Miasta Tczewa to m.in.:
tworzenie systemu bodźców stymulujących podnoszenie poziomu
przedsiębiorczości i innowacyjności, eliminowanie bądź neutralizowanie
zaburzeń wpływających negatywnie na powyższe procesy,
maksymalizacja korzyści z funkcjonowania PSSE – tworzenie mechanizmów
zwiększających stopień absorpcji korzyści zewnętrznych,
budowa/rozwój lokalnego systemu innowacji spójnego z systemem
regionalnym, zdefiniowanie roli Tczewa w modelu „trójmiejskiej metropolii
wiedzy”,
systemowe wzmacnianie atrakcyjności inwestycyjnej Miasta,
kreowanie pozytywnego wizerunku Miasta przyjaznego przedsiębiorcom i
innowacjom.
20

_____________________________________________________________________________
Przesłanki opracowania polityki transportowej Miasta Tczewa
Konieczność uchwalenia odrębnej strategii branżowej poświęconej problematyce
transportu wynika z faktu, że system transportowy determinuje sprawne
funkcjonowanie pozostałych elementów miasta 15 .
Polityka transportowa miasta jest zbiorem zintegrowanych instrumentów
określonych przez władzę publiczną, służących programowaniu rozwoju systemu
transportowego miasta oraz oddziaływaniu na jego sprawne funkcjonowanie 16 .
Wymiar strategiczny (długookresowy) polityki transportowej odnosi się do
programowania rozwoju systemu transportowego, natomiast wymiar bieżący
(krótkookresowy) związany jest z wdrażaniem rozwiązań usprawniających
funkcjonowanie systemu transportowego miasta.
Polityka transportowa powinna stanowić rozwinięcie i uszczegółowienie strategii
rozwoju miasta w stopniu umożliwiającym realizację przyjętych celów strategicznych i
szczegółowych.
Podstawowe kwestie, które powinny zostać uwzględnione w polityce
transportowej miasta to:
dostępność transportowa – wewnętrzna i zewnętrzna;
wzajemne relacje transportu zbiorowego i indywidualnego;
rola i znaczenie poszczególnych podsystemów transportu zbiorowego w
obsłudze transportowej miasta;
transport jako obszar aktywności gospodarczej i politycznej.
Wysoka dostępność transportowa miasta może być rozpatrywana jako jego walor,
którego konsekwencją jednak jest wzrost natężenia ruchu i zapotrzebowania na
infrastrukturę transportową. Wysoka dostępność transportowa centrum miasta dla
motoryzacji indywidualnej może wydawać się zaletą dla mieszkańców innych
dzielnic, przyczynia się jednak do nieracjonalnego wykorzystania najcenniejszej z
ekonomicznego i urbanistycznego punktu widzenia przestrzeni śródmiejskiej.
Na obszarach zurbanizowanych potrzeby transportowe mogą być zaspokajane
indywidualnie lub poprzez korzystanie z usług transportu miejskiego. Wzajemne
relacje obu systemów kształtowane są przez odpowiednie zapisy polityki
15 Transport miejski. Ekonomika, organizacja, zarządzanie. Red. O. Wyszomirski. Wyd. UG, Gdańsk 2007
16 Na podst. W. Grzywacz: Polityka transportowa. Wyd. Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1991, s. 20-21
21

_____________________________________________________________________________
transportowej, u podstaw której powinna leżeć zasada zrównoważonego rozwoju. W
przypadku systemu transportowego miasta polega ona na podejmowaniu działań
zmierzających do wzrostu atrakcyjności transportu miejskiego, komunikacji pieszej i
rowerowej w stosunku do motoryzacji indywidualnej. Wynika to z faktu, że transport
miejski w porównaniu do motoryzacji indywidualnej zużywa trzy do pięciu razy mniej
energii na jednego przewiezionego pasażera 17 .
Przesłankami opracowania polityki transportowej Tczewa są:
lokalizacja miasta na skrzyżowaniu najważniejszych linii kolejowych Polski
stanowiących element VI korytarza transportowego TEN-T (linia nr 9
Warszawa - Gdańsk, linia 131 Chorzów Batory – Tczew,
pełnienie funkcji regionalnego węzła kolejowego (linia nr 203 Kostrzyn –
Tczew), umożliwiającego dogodną przesiadkę,
trwająca modernizacja linii nr 9 do standardu 200 km/h, co przy wprowadzeniu
odpowiedniego taboru skróci podróż w relacji Tczew – Warszawa do ok. 2
godzin 20 minut,
modernizacja przestrzeni wokół dworca kolejowego, co uczyni z tego miejsca
węzeł intermodalny znaczenia regionalnego,
istnienie rozwiniętych funkcji związanych z obsługą dużego ruchu towarowego
w transporcie kolejowym (stacja Zajączkowo Tczewskie),
bliskość autostrady A1 i modernizacja połączeń drogowych podnoszących jej
dostępność z miast powiatowych,
rozwój portów morskich Gdańska i Gdyni,
rozwój siatki połączeń lotniczych w porcie lotniczym im. L. Wałęsy w Gdańsku;
przygotowywany projekt rozwoju Szybkiej Kolei Miejskiej, dzięki któremu
zwiększy ona swój potencjał przewozowy i stanowić będzie podstawowy
element komunikacyjny metropolii,
postęp technologiczny w dziedzinie ICT ułatwiający wdrażanie innowacyjnych
rozwiązań w zakresie kart płatniczych i miejskich,
wysokie nakłady na modernizację infrastruktury drogowej Tczewa,
17 M. Mezghani: From public transport to integrated mobility. “Public Transport International” 2003 nr 2, s.
36
22

_____________________________________________________________________________
dynamiczny rozwój motoryzacji indywidualnej, która skutkuje problemami
transportowymi oraz środowiskowymi na terenie Miasta,
powstanie w roku 2007 Metropolitalnego Związku Komunikacyjnego Zatoki
Gdańskiej, którego celem jest integracja transportu zbiorowego na obszarze
szeroko pojmowanej metropolii,
dynamiczny rozwój technologii stwarzający możliwości obniżania negatywnych
efektów środowiskowych transportu zbiorowego (m.in. CNG, ogniwa
wodorowe),
stopniowy wzrost znaczenia komunikacji rowerowej w ruchu miejskim oraz
rekreacyjnym.
23

_____________________________________________________________________________
Podsumowanie
1. Ze względu na fakt, iż Strategia rozwoju Miasta Tczewa jest dokumentem
nowym, uwzględniającym najważniejsze elementy determinujące
funkcjonowanie miasta i podmiotów w nim zlokalizowanych, zaleca się jedynie
aktualizację analizy SWOT.
2. Uszczegółowienie Strategii powinny stanowić programy i polityki szczegółowe
obejmujące węższy zakres zagadnień.
3. Pilną potrzebą jest przygotowanie polityki wspierania przedsiębiorczości i
innowacyjności lokalnej gospodarki oraz polityki transportowej.
4. W ramach Wydziału Rozwoju Miasta Urzędu Miasta Tczewa należy powołać
komórkę zajmującą się bieżącym monitorowaniem procesu wdrażania
Strategii Rozwoju Miasta Tczewa.
24