• Nr 39 BELGRAD 2009 • - Polonia-serbia.org

Artykuły
Liczba Polaków w Serbii zmalała
12
Liczba Polaków w Serbii wyraźnie zmalała. Według Powszechnego
Spisu Ludności, w 1991 roku w Serbii wraz z autonomicznymi
regionami zarejestrowano 1 433 Polaków, z których
85 osób w Kosowie i Metohii 1 . W Spisie Ludności z 2002 roku, tym
razem w Serbii bez KiM, zanotowano tylko 874 osoby uważające się
za Polaków. Do tego spisano również 92 Polaków, których, zgodnie
z zaleceniami międzynarodowymi, nie zaliczono do stałej ludności
Republiki Serbii, ponieważ mieli ponadroczny stały pobyt za granicą
związany z pracą. A więc w ciągu jedenastu lat liczba Polaków w
Serbii (bez KiM) zmalała o jedną trzecią.
Z podanej wyżej liczby (874) w 2002 roku, w Serbii Środkowej
wraz z Belgradem mieszkało 409 Polaków (w 1991 – 679), a w Wojewodinie
465 (w 1991 – 669).
Z 874 osób deklarujących się jako Polacy, język polski jako język
ojczysty zgłosiło 65,2 %, a język serbski 29,5 % osób.
Z tabelek dokumentacyjnych Urzędu Statystycznego RS 2 wynika,
że w okręgu północnobanatskim (powiat Čoka, gmina – mesna
zajednica Ostojićevo) w roku 2002 zarejestrowano 105 Polaków (w
1991 było ich 52), przede wszystkim wiślan. Świadczy to o znacznym
wzroście świadomości narodowej u poważnej grupy zamieszkałych
tam ludzi dalekiego polskiego pochodzenia. Do tego należy dodać,
że między dwoma spisami ludności liczba Słowaków w Ostojiciewie
zmniejszyła się o 32 osoby (w 1991 – 213, w 2002 – 181) – prawdopodobnie
na korzyść Polaków.
Również liczba wszystkich mieszkańców Ostojiciewa pomiędzy
dwoma spisami ludniści poważnie zmalała. Przybyło jedynie
Serbów – przesiedleńców z zachodniej części Jugosławii i jest ich
ogółem 1 597; nowi osadnicy to Cyganie (82); w poważnym stopniu
zmalała liczba Węgrów – 754. W 1991 roku Ostojiciewo miało 2 844
mieszkańców i jest tam teraz wiele pustych domów. Jeśli o wiślan
chodzi, to paradoks polega na tym, że formalnie w większości zaliczani
są do słowackiej mniejszości narodowej liczącej 59 021 osób
(z których 94 % mieszka w Wojewodinie, w tym 45 % w miastach) i
która między dwoma spisami najmniej utraciła na liczebności.
***
O miniaturowych wspólnotach etnicznych, do których się zalicza
i wiślan w Ostojiciewie, nie ma precyzyjnych danych w wynikach
Powszechnego Spisu Ludności, wobec czego skorzystamy z danych
zbiorowych o również niedużym powiecie w północnym Banacie,
jakim jest Čoka mająca 13 832 mieszkańców. Główne języki komunikacji
są: węgierski – 7 293 i serbski – 5 774; po słowacku mówiły
192 osoby, a w kategorii «pozostałe języki» zanotowano jeszcze 118
osób. 373 osoby były wyznania ewangelickiego, najwięcej w Ostojiciewie.
Najliczniejsze kościoły to rzymskokatolicki (Węgrzy) i prawosławny
(Serbowie). Średnia wieku ludności wynosiła 40 lat. Osób
z wyższym i niepełnym wyższym wykształcemniem było ok. 20 %, a
analfabetów, przeważnie kobiet ok. 1,5%.
By bardziej uściślić tok procesów etnicznych, sięgnęliśmy do
drukowanych kronik parafialnych 3 i wyników własnych badań te-
1 Zob. też: D. Drljača, O liczebności i rozmieszczeniu Polaków w naszym
kraju, Słowo YU Polonii 28, Belgrad 2005, 5-6.
2 Mam dług wdzięczności wobec ofiarnych koleżanek z Urzędu
Statystycznego RS pań: Sneżany Lakčević, Ljiljany Djordjević, Jovanki
Tošić, Mariji Jović.
3 Ročenka Slovenskej Evanjelickej A.V. krest. Cirkvi /za lata 1964-2001/.
renowych, z których dowiadujemy się o zmniejszaniu się liczby wiślan
w Ostojiciewie. Wspólnotę liczącą w 1964 roku 350 wiernych,
odwiedził biskup z Nowego Sadu z gośćmi z Genewy. W «Ročenkach...»
wspomniano prężność, serdeczność i gorliwość wyznaniową
ostojiciewian, «którzy w większości są polskiego pochodzenia».
Do konfirmacji 4 przystąpiło wówczas dziewięcioro młodych (4
dziewczynki i 5 chłopców). W roku 1982 było tylko czworo konfirmantów.
Trzy lata później naliczono 322 parafian, a urodzonych/
ochrzczonych 4; do konfirmacji w 1986 roku przystąpiło dwóch
chłopców. W 1990 roku kronikarz parafialny zanotował iż «maleje
udział w nabożeństwach, mniej jest młodych ludzi w kościele; kościół
ich gubi przez m a ł ż e ń s t w a m i e s z a n e». Jedenaście lat
później (w 2001 r.) sytuacja jest o wiele lepsza. Ożywia się angażowanie
młodzieży w pracy kościelnej, zwiększa się liczba chrztów bez
względu na małżeństwa mieszane. Planuje się odnowienie szkółki
niedzielnej w języku słowackim.
Ostojiciewianie, świadomi swej odmienności, nie tylko językowej
(gwara «tocka»), sporządzili w 2003 roku, na podstawie księgi
Status animarum, Listę osób legitymujących się znajomością języka
polskiego. Obok imienia i nazwiska podana została data urodzenia i
chrztu, a w spisie tym pan E.S. krzyżykiem zaznaczył, kto z wymienionych
«govori poljski». Był on szczerze zaniepokojony, że naliczył
tylko 225 parafian spośród 280 ostojiciewskich ewangelików. Z tych
225 parafian 37 miało nazwiska niewiślańskiego pochodzenia (słowackie,
czeskie, węgierskie, serbskie chorwackie) u osób w wieku
od 70 do 40 lat, co jest dowodem długotrwałego procesu mieszania
wyznaniowego i jezykowego. Najstarszymi wiślanami byli wówczas
Djuro Tihi (1913) i Jan Kendziur (1918); w wieku 75-79 lat było 10
osób (7 m i 3 k). Z dorosłych po polsku nie mówiło 5 osób (trzy
ponad 30-letnie kobiety, mężczyzna 40-letni i 19-letni), troje 13-
latków i dziewiętnaścioro dzieci od niemowląt do 9-ciu lat, które
były z rodzin słowackich (czeskich?), osiedlonych w Ostojiciewie na
początku XX wieku oraz z małżeństw etnicznie mieszanych.
***
Do statystyki państwowej i parafialnej badacz dodaje i własne
dane porównawcze, sprawdzone w terenie. Według moich badań w
1968 roku, w Ostojiciewie było 85 domów wiślańskich, w których
zamieszkiwało 298 domowników noszących charakterystyczne góralskie
nazwiska. Ta liczba nieco odbiega od danych parafialnych
z 1964 roku (350). W roku moich badań było najwięcej Szturców
(13 domów, 48 domowników), Poliaków (10, 38), Pilchów (9, 31),
Krzoków (9, 27), Samców (8, 29), Tichów (7, 28), Urbanków (6, 19),
Kendziurów (6, 16), Bujaków (5, 18), Cieślarów (4, 11), Szalbotów
(4, 14), Raszków (3, 8), Kantorów (2, 3), Poliaczków (1, 3), Kamieniarzy
(1, 2). Razem 15 nazwisk.
Trzydzieści pięć lat później, w 2003 roku, w wiślańskiej kolonii
pozostało 13 nazwisk i ilość domowników zmniejszyła się o 121. Zabrakło
Poliaczków i Kamieniarzy. We wszystkich innych rodzinach
ubyło sporo domowników: Szturców ubyło 18, Pilchów 18, Tichich
17, Poliaków 15, Krzoków 15, Samców 13, Urbanków 10, Kendziurów
8, Kantorów 2. W trzech rodzinach liczba domowników się nie
zmieniła: Bujak 18, Cieślar 11, Raszka 8; jedynie u Szalbotów powiększyła
się liczba na 17 domowników.
4 Konfirmacja – obrzęd w kościołach protestanckich, mający charakter
inicjacji, do którfej przystępuje młodzież w wieku 13-16 lat.