Numër 30 26.07.2013

6 |Shkupi kujton...KU DO TË JE TOJMË TA NI KURNUK KE MI QYTET?Llazar DrakulMëngjes i qetë kor ri ku. Atmosferanë avionin që udhëtontenë relacionin Athinë-Paris ishtee zakonshme. Piloti kontrollontekoordinatat e fluturimit edhenjëherë, ed he pse ato i din te ed hepo ta pyes je në gjumë. Tashmë poafrohej drejt Shkupit. Në radiostacionfilloi të kërkojë frekuencënpër të dëgjuar kon trol lin e flu turimittë ngarkuar për fluturimetmbi këtë pjesë të Ma qe do nisë.Në kufje dëgjohej vetëm një llojshus hu rit je. Kjo e hutoi pak, por edinte që edhe teknika ndonjëherëpëson defekt.- Kontrolli i fluturimit, adëgjohemi, marrje?Nga ana tjetër përsërivetëm shushuritje. U përpoq edhenjëherë, por re zul ta ti is hte i njëjtë.Asnjë kontakt. Ko-piloti përsërititë njëjtën pro ce dur ë, por ed he ainuk arriti të realizojë kontakt. Piloti i hod hi në sy orës dhe vu ri rese ajo is hte saktë 5 e 17 mi nu ta,pastaj shikoi nga dritarja dhe ajoqë pa at je poshtë e la pa frymë.Ndrysho frekuencën, këtudiçka po ndodh! – i thërriti ko-pilotit.Kontrolli i fluturimit, sipaspërllogaritjeve të mia du het tëgjen de mi mbi Shkup, por poshtëshikojmë vetëm pluhur . Shkupinuk ek zis ton, a mund të na tre gonise çfarë po ndodh, mar r je?Ky ishte informacioni i parëqë ar ri ti te pub li ku botëror në vetëmomentin e katastrofës së madheqë go di ti Shku pin. Kështu e fil lontre gi min e vet Lla zar М. Dra kul,shkrimtar , gazetar shumëvjeçardhe fotoreporteri revistës “Ilustrovanapolitika”,dëshmitar dhepjesëmarrës nëshpëtimin e qytetarëve të cilët nëmomentin e parëpas tërmetit më26 kor rik të vitit1963 u gjetënposhtë rrënojave.TREGIM PERSONALNë atë trag je di më e keq jais hte se në qytet nuk kis hte të rinjqë mund të ndih mo nin pas go ditjessë parë. Atëherë r rallë ndonjëshkon te në Ohër, Prespë ose Dojran,por shu mi ca shko nin nëfshat rat dhe qytet në bren dësi. Nëatë periudhë, fshatrat ishin akomaplotë gjal lëri. Shku pi atëherëis hte i shkretë dhe i zbra zur . Nëqytet mbetën vetëm ata që nukkis hin ku të shko nin. Një nga ataisha edhe unë. Jetoja në rrugën“Orce Nikollov”. Në vitin 1962ndod hi përmbytje, kur se në pranverën e vi tit 1963 Shku pin e go di tinjë tërmet i dobët nga i ci li ranëox hakët e shumë shtëpive. Por,atë tërmet e har ru am shpejt sep sepërmbytja shkak to i përmbytjen ekateve përdhese të objekteve, pasdim rit dhe pran ver ës të gjithë ishintë angazhuar me tharjen edyshemeve dhe sendeve shtëpiakeqë kal bes hin nga uji, kështu qënuk i dhamë shumë rëndësi a sajshen je. Një ditë pa ra tërmetit katastrofik,asgjë nuk paralajmërontese do të ndod hte trag je di a më emad he në qyte tin tonë.Shen ja e parë tek unë ushfaq r reth orës 4 të mëngjesit.Pikërisht, te fqinjët kis hte një qentë lidhur i cili vazhdimisht lehte,du ke u përpjekur mad je ed he tëkëpuste zin xhir ët me të cilët ishtelid hur . Kjo is hte diçka e pazakontë,sepse deri atëherë qeniasnjëherë nuk kishte qenë agresiv.Do la në o bor r që të shi koj se

korrik 2013 | 7çfarë po ndodh, du ke men du arse ndos hta është ndonjë haj dut.Nuk vërejta asgjë të çu dit shmedhe u kthe va në kre va tin tim. Pasnjë farë ko he, fil lo va të dëgjoj njëgoditje nga dyshemeja, të shoqëruar me një zhur më të fu qishme.Meqenëse jetoja në katinpërdhes vra po va shpejt jashtë, pornuk mun dja të lëviz sep se to kavalëzonte. Tërmet! Shtëpitë ngares hti ynë mbetën të plo ta, por ngaana e kundër t, me qen ëse të gjit hais hin ndërtime të re ja në reg ji private, në të njëjtin mo ment, nëpërtë gjithë gjat ësinë, nga kry qëzi mime bulevardin e tanishëm “Shën.Klimenti i Ohrit”, deri në kryqëziminme “Le ni no va”, shtëpitë urrënuan si kur të is hin kul la let re.Ajo që is hte kat përdhes shko i nëbod ru me. Këtu rol të madh lu ajtipuna e keqe dhe joprofesionalenë ndërtimin e ndërtesave, si dhembindërtimet e improvizuara.Ajo anë e r rugës “Or ce Ni kol lov”e gjit ha is hte mbet je ndërtimoredhe plu hur . Gjëja më e tmer rshmenë atë mo ment is hin klithmatpër ndihmë që vi nin ngatë gjit ha anët. Pa si u ngrit plu huri,nuk mund t’u be so nim syve.Menjëherë filluam me nxjerrjen enjer ëzve të bllo ku ar dhe të mbeturnën rrënoja, por nuk di nim senga t’ia fil lo nim. Pikërisht atëherën d j e v ase sa mëmun gojnëshokët, tëcilët nuk ishinatëherënë Shkup.U grumbullu amrreth pesëose gjashtëvetë dhe filluam te atoqë men do nim se e kis hin më tëne voj shme ndihmën tonë. Metë vërtetë ske na të llah tar shme,kur du ke men du ar se ke mi ardhurde ri te ndonjë nje ri, në duarttona mbeteshin ekstremitetetë këputura nga tru pi i nje ri ut.Depërtuam ndërmjet pllakaveposhtë, du ke u përpjekur që tëvijmë de ri te ata që kërkonin mekëmbëngulje ndihmën tonë. Pluhuri na hynte në sy, në gojë, porkjo nuk na nda lon te dot. Pu nonimme du ar , në mënyrë me kanike, pa u men du ar nëse ndonjëpllakë mund të na zin te, sep setru al li në Shkup ed he pas tërmetitnuk is hte i qetë. Nuk kis hte asnjëpen gesë, as frikë që të na kthentepra pa. Atëherë kup to va se duhett’i ndih mojmë njëri tjet rit.Në atë mo ment e gjithë mëhallagjëmonte nga të bërtiturat.Pas jo më shumë se një orepas goditjes erdhi ushtria nga Kumano va dhe na u bas hku a në procesin e shpëtimit. Me ta is hte njëepror ushtarak Pere, të cilit nukia di mbi em rin, që nuk din te tëpushonte. Depërtonte nën pllaka,gërmonte, nxir r te tul lat. Më keqis hte se mund të shem bej dhe tëna zin te ed he ne. Por, në ato momentenuk mendonim aspak përnjë gjë të tillë. Kur er dhi us htri afituam një farë sigurie, një farëpërkrahjeje se nuk je mi vetëm.Pas di sa orësh fil lu an të vijnë mekamionë vullnetarë nga Prilepi,Tetova, Kumanova dhe Velesi.Problemi ishte se edhe ato ishinpa mjete, ishim pa mekanizim.De ri atëherë nuk kis him parë buldozer. U ndërpre edhe energjiaelektrike dhe uji. Ushtria me banorët bar tën të gjithë ngar kesëne shpëtimit. As htu is hte de ri pasdite. Kur u errësua u ven dos ed heora policore dhe duhej të prisnimtë gdhi hej për të vaz hdu ar mepro ce sin e shpëtimit. Asnjë nukmund të flinte sepse vazhdimishtndodhnin tronditje. Tashmëditën e tretë us htri a fil lo i të organi zo het më mirë dhe ta lar gojëpopullsinë civile nga rrënojat.Qyte tar ët mund t’i ndiq nin punëtr reth shpëtimit, por nuk mundtë mer r nin pjesë di rekt. Kjo u bëpër shkaqe sigurie. Në hapësirënku sot gjen det ku ven di i qyte titis hte kam pi më i madh për ataqë kis hin mbe tur pa strehë mbikokë. Aty is hte ngri tur një çadëre mad he me num ra, kur se i gjithëkompleksi ishte i ndriçuar , kishte

korrik 2013 | 9TËRMET, TËRMET!!!KA TAS TROFË!Kiril SpasovskiMë zgjo i një tron dit je. I pa vetëdijshëmse çfarë po ndodh,dëgjova vëllanë tim që thërret„hidhu nga dritarja, shpejt hidhunga dritarja!!“ Jetonim në shtëpiprivate në lagjen Kisela Voda.Nëna ime në pa nik vetëm thërriste„fëmijë, fëmijë..“ pa pa sur mundësipër të bërë diçka kon kre te,të na japë ndonjë këshillë. Jashtëfqinjët me piz ha me, të mar rosur, në pa nik. Nga qen dra e qytetitdrejt Ki sel la Vodës lëvizte njëre shumë e mad he plu hu ri. To kaakoma dridhej, njerëzit në panikthërrisnin... Tërmet, tërmet!!! Katastrofë!Is ha 17 vjeç, is ha i frik ësu ar , i hutuar, i shqetësuar . Por, nuk kishakohë të mer rem me ve ten, ishai shqet ësu ar për kus hërinjtë,shokët ... ku is hin,a janë mirë, a ështëlënduar ndon jëri prejtyre! Shpre so ja se tëgjithë is hin mirë!Mo ra biçikletën dheu ni sa për të parë seçfarë ka ndod hur mekus hërinjtë e mi tëcilët atëherë jetoninnë Çair. Nëpër r rugëtë gjithë shpejtonin,rrënoja, dyqa ne tëshembura, ndërtesatë përgjysmuara. Kushërinjtëe mi për fatis hin shëndoshë e mirë, por nëtë njëjtën kohë më in for mu an sedëmet më të mëdha janë bërë nëqendër të Shku pit, ku je to nin disashokë të mi. Ed he sot e kësajdi te më kuj to het se si me zë lar tëshqip to ja em rat e tyre, du ke pasurfrikë për ta dhe jetën e tyre.Pam ja is hte e tmer rs hme, nukmun dja dhe nuk do ja të be soj nëatë që shi koj! Në r rugën e sotme“Maqedonia” ishte ndërtesa errënuar në të cilën je ton te sho kuim i shkollës, Zo ran Jas hmak, i ciliis hte nën rrënoja. Dëgjova zërine tij. Shumë njer ëz is hin grum bulluar në ven din, ku nga di sa reshtabe to ni dëgjuam se si kërkonndihmë. Me du ar u përpoqëm t’imënjanojmë pak nga pak grumbujte be to nit, por men jëher ë udëgjua një zhur më e fu qis hme,be to ni po rrëshqiste, kur se zëri isho kut tim u zhduk.Nuk mund të bënim asgjë. Vi tin ear dhshëm fil lu am shkollën, ai dheSmil ja Si miq nuk u pa ra qitën nëshkollë, na tre gu an se kis hin vdekurnën rrënoja.Njerëzit nuk ndaluan, ndihmais hte e ne voj shme nga të gjithaanët. Vaz hdo va të ec ja mebiçikletë drejt Kar pos hit, gjatër rugës më nda lo i një nje ri i ci ligërmonte nën rrënoja, „dja loshnda lo të lu tem“ më tha. Nëna e tijis hte nën rrënoja, dhe ai përpiqejtë ngrin te pllakën nën të cilën ishteajo. Ai ngrin te pllakën, kur seunë tërhiqja gru an, du ke dhënëgjit hçka nga vet ja, dhe për fat di sie tërhoqëm. Drid hes ha nga lodhjadhe tron dit ja, por në fund ishai lum tur . Gru a ja rënkonte, nuke di nëse kis hte dëmtime se ri o ze,por më në fund is hte e si gur t. Atëditë një ngjar je e tillë is hte diçkae za kon shme në Shkup. Njer ëzitndihmonin, kujdeseshin për njëritjetrin...Flinim në batanije, në çadra, merrnimpjesë në aksione... donim tapastronim Shkupin tonë.(tregon Kiril Spasovski. Sot pensionist67 vjeçar)

10 |Shkupi kujton...RAPORTI I PARË GAZETARESK NGAQYTE TI I RRËNUAR„Mëngjesin e sotëm nëorën 5:15 tërmet me përmasa katastro fi ke dhe fu qi u ra ga ni rrënoipjesën më të mad he të kr yeq ytetittë Ma qe do nisë, Shku pin. Tretërmete të fu qis hme, nga të ci lati pa ri në orën 5:17, kur se i fun ditnë orën 5:43, e shndër ru an këtëqytet të bu kur në bre gun e lu mitVar dar në një pam je të tmer rshmerrënimi dhe shkatër ri mi“– me këto falë ga ze ta ri Jo vanPo pov ski fil lo i ra por tin e parëga ze ta resk me të ci lin in for mo ibotën për tërmetin rrënues qëshes ho i me tokën Shku pin më 26kor rik të vi tit 1963.Atë mëngjes të kobshëm nëorën 5 e 17 mi nu ta je ta e Shkupitdhe ba nor ëve të tij ndry sho ipërgjithmonë. Pam jet e frikshmenga ndërtesat dhe shtëpitëe rrënuara, dhe tmer ri në r rugëte Shku pit gjit hmonë do mba henmend në atë ditë fer ri. Në atomo men te is hte e rëndësishmetë re a go het shpejt dhe me gjakftohtësi. Di kush du hej të transmeton te laj min për fat keq ësinëqë plla ko si Shku pin. Du hej tëkërkohej ndihmë. Leg jen da ega ze ta risë Jo van Po pov ski ështëi pa ri që tran sme to i laj min përtërmetin shkatër rim tar që go di tiqyte tin tonë. Laj min e dërgoi nëga zetën ser be „Po li ti ka“, të njëjtinmëngjes, në orën 6 e 30 mi nu ta.Du ke mos pa sur mun dësi tjetër ,ai u ngjit në një shtyllë te le fo ni keanës bre gut të lu mit Var dar dhe indih mu ar nga pos ti e ri i ci li vendosi lid hjen me Be og ra din, bërira por ti min e parë. Me qen ëse nukkis hte tekst të përgatitur, Po povskishfry tëzo i in for ma ci o net eqyte tar ëve të cilët is hin grum bulluar r reth tij dhe i jep nin laj metpër qyte tin i ci li sa po is hte zhdukurpa ra syve të tyre.Nuk e kis hte të vështirëtë qëndrojë di sa orë me radhë ihi pur në shtyllë dhe të tran smetonte laj me të re ja, të ci lat pas tajpërhapeshin nëpër botë. Me këtëakt bo ta mo ri vesh më shpejt përfat keq ësinë, dhe u ar rit më shpejttë kri jo hes hin mun dësi për të treguar so li da ri te tin ndërkombëtar.Men jëher ë pa si laj mipër këtë ka tas trofë u përhapnë mbar ë botën, bas hkësi andërkombëtare ngri ti një ak si ontë mad hërishëm për ndihmë, nëpërmasa pot hu aj se të pa pa ra de riatëherë. U kthye op ti miz mi dheshpre sa e këtij qyte ti, kur se bo tae bas hku ar e mbled hur me be simdhe das hu ri të pa masë ndih mo inë ndërtimin e Shku pit të ri, i ci liu bë sim bol i sak ri ficës njer ëzo re,hu ma niz mit dhe so li da ri te tit.

korrik 2013 | 11SI E VEN DOSËM LINJËN E PARËTELEFONIKETome NikollovskiMëngjesin e 26 kor ri kut të vitit1963 u dëmtua se ri o zisht ngatërmeti ed he pos ta e Shku pit. Sidrej tu es i atëhershëm i sek si o­nit për te le ko mu ni ka ci on, ndërtë parët u gje ta pa ra ob jek tit, ici li në një si tu atë të tillë is hte injë rëndësie të jas htëza kon shme.Ajo is hte pos ta kr ye so re dhe ngaajo va res hin të gjit ha kon tak tettë ci lat mund t’i ven dos nim meqyte tet e Ma qe do nisë, të ish-Jugoslla visë, por ed he me botën.Shku pit i du hej ndihmë ur gjentee çfarëdo llo ji qoftë dhe sa mëshumë zgjas te i zo li mi i tij ngaven det më të afërta ose më të largëta,aq më keq is hte. Me qen ëse,prak ti kisht, të gjithë që gjen deshimnë qytet, në një mënyrë osendonjë tjetër , is him vik ti ma dhetë kërcënuar: is hte e ne voj shmendihmë mjek ëso re, ilaçe, mjekë,fur ni zim e le men tar me us hqi medhe ujë, e va ku i mi i qyte tar ëve nëven dstre hi me të si gur ta, a u tomjete të çfarëdo llo ji pa të ci lat asqë mund të men do hej ko mu nikimi e fi kas i do mos doshëm nëatë mo ment. Po, por si do të vendosej ko mu ni ki mi në kus hte tëtil la?Ne kis him cen tral te le fo nikndërmjet qyte te ve të ci lin du hejta li ro nim, t’i tërheqim lid hjetnga go di nat. Në atë kohë funksio non te ed he një cen tral, përqëllime us hta ra ke, me të ci linne nuk kis him lid hje, dhe që mesi gu ri is hte in sta lu ar nga gjermanëtnë Luftën e dytë botërore.Në ato mo men te të pa ra, thërritamon tu e sin tonë i ci li kis hte ar riturgjit has htu, Jan ko me nofkënKmet, nga Vod no, dhe u morëmvesh me të dhe me ko legët etjer ë të gjejë shtyllën e vo litshmenë afërsi, dhe nga ajo tëven do set lid hja me Be og ra din,me ndihmën e te le fo nit. Ai is htenjë te le fon i za konshëm, in duktues me r ro tul lim, por aikre u një punë të mad he.Jan ko gje ti shtyllën nëafërsi, u ngjit, dhe pas tajpu no i një kohë të gjatë.Ne poshtë pris nim mepa du rim se çfarë do tëndod hte. Pas ca kohësh,Jan ko i lum tur na in formoi se ven do si linjën meBe og ra din. Pas taj lëshoinjë kab llo, poshtë nënshtyllë, që të ko mu ni kohetmë me leh tësi. Kjolid hje shërbeu që të kenëmun dësi ga ze tar ët të telefo nojnë dhe të in formojnëpër fat keq ësinë. Ipa ri në atë vend u gjendga ze ta ri Jo van Po pov ski,re por ter i ga zetës së Beogra dit „Po li ti ka“, të cilin,më du ket si kur e dëgjoj ed heta ni, kur flis te shumë i tron ditur: „Shku pi është rrënuar de rinë the mel, Shku pi nuk ek zis tonmë“. Pas taj, er dhën ed he ga zetarë të tjer ë, nga Zag re bi dhe ngaqyte tet e tje ra të Ju gos lla visë.Me qen ëse nuk kis him postë dhetë gjithë ga ze tar ët vi nin te ne, tënesërmen a dap tu am një ba rakënë të cilën ata grum bul lo hes hin.Nuk është shumë e njo hur seme ftesë të qyte tit të Shku pit, tene er dhi një nga ek sper tët më tëmëdhenj botëror të te le ko mu nikaci o nit su e de zi In gve Rap.(tre gon To me Ni kol lov ski, pen sionist, drej tu es i mëparshëm përte le ko mu ni ka ci on në „Pos tat eMa qe do nisë“)

12 |Shkupi kujton...53 ORË NËN RRËNOJANjë kohë të gjatë pas shembjestë ho te lit „Ma qe do ni a“ udëgjuan zëra të të mbi je tu ar ve tëcilët kërkonin ndihmë. Një e kipmi na tor ësh nga Ju gos lla vi a mepërpjekje mbin jer ëzo re kërkonintë mbi je tu ar dhe pu no nin për tëgje tur ven din e saktë nga vijnëzërat. Një nga shpëtimtarët is hteed he mi na to ri Sre ten Raj ko viqnga Kos to lac. Së bas hku me Slobodan Paj ko viq, anëtar i e ki pittë al pi niz mit, ai si pas shënimevetë ga ze tar ëve ju gos llav, zbri ti nëbod ru min e ho te lit në të ci lin ushembën di sa ka te të ho te lit.Në errësirë të plotë,shpëtimtarët shi ko nin mellambë ba te ri. Në errësirë, dukegërmuar, gjetën një këmbënje ri u të shtypur . Bëhej falë përnjë bur rë. Nje ri u is hte gjallë, udëgjua zëri i tij. Nëpër vrimë arritënta ha pin një vend qas je jepër vinçin. Nje ri u me këmbëtë shtypur qëndronte shtrir ë ipalëvizur dhe mer r te frymë mevështirësi.-A ka të gjallë? – pye ti njënga shpëtimtarët.– Gjallë je mi, ne je mikëtu – u dëgjua një zë gru a je, nëgjuhën fran ce ze.- Ed he bur ri im është këtu,je mi belg.Shpëtimtarët fil lu an tëpu nojnë me fu qi a ko ma më tëmad he. Së shpej ti vri ma is hteaq e gjer ë, saqë gru a ja mundtë nxir rej nën dritën e di ellit.Bëhej falë për një çift belg,gru a ja Zi zi Zhak mer dhe burrii saj Zhan Zhak mer . Ta nimë53 orë gjen des hin nën rrënojate ho te lit „Ma qe do ni a“. Që të dyqëndronin shtrir ë në kre va te, tëpalëvizur. Me qen ësegru a ja is hte më pake lënduar, ajo u nxore pa ra jashtë, në trotuar . Me përpjekje tëmëdha u buzëqeshitë dy shpëtimtarëvedhe në çast humbindjen jat. Pas taj etran spor tu an në spital.Zha nin, i cilirin te shtrir ë nëkre vat me këmbë tëdërmuar, me kuj dese ulën nga kre va ti imbu lu ar me llaç dhetrar ë dhe e nxor ënjashtë, në tro tu ar , kumë parë is hte nxjer rëed he gru a ja e tij. Aivetëm i përshëndetime dorë njer ëzit e grum bul luar, du ke thërritur „fa le min derit“.Ed he pse flis te me vështirësi,ar ri ti të pyes te: „Ku gjen de mi?Çfarë është kjo? Tërmet? Bombardim? Apo vul lkan?“Ai men don te se janë nxjerrënga ka ti i parë, ed he pse is hinfun do sur në bod ru min e ho te lit.Pas taj, as htu si ed he gru a ja e tijmë parë, me a u tom jet spe ci al utran spor tu a në spi ta lin e im provizu ar nën çad ra. Në spi tal is htenën kon trol lin e mje kut sllo vendr. Dra go Ples hi viç nik.Zhan Zhak mar me pro fesion is hte bi o log dhe së bas hkume gru an e tij kis hte ar dhur nëShkup për të stu di u ar vle rat muzeo re dhe ek spo na te të lid hu rame pro fe si o nin e tij.

korrik 2013 | 13GJALLË JAM, NËSE DU HET DOTË PRESË ED HE TRE DITËPortieri i hotelit „Maqedonia“,Bozho Stojanovski, arriti nëmënyrë të çuditshme të mbijetojëtërmetin e Shkupit dhe apokalipsinqë go di ti këtë ho tel. Nga ven dii punës ku gjen dej, ai, së bas hkume mysa fir ët, u fun dos në bodrum.Sipas raporteve të reporterëvenga Be og ra di, ai, du ke kërkuarndihmë, thërriti: „Më shpëtoni,gjallë jam, nëse du het do të presed he tre ditë“. Shpëtimtarët bënëpërpjekje të mëdha për të ar riturde ri te ai. De ri sa dëgjoninzërin e tij, ek zis ton te shpresë përshpëtimin e tij.U shemb bashkë me ven dine portierit në bodrum, kurse pozicionii tij ishte jashtëzakonisht ivështirë. Is hte i bllo ku ar ndërmjettrar ëve dhe dërrasave të ta va nit,në po zi ci on të kërrusur, që nuki mun dëson te asnjë lëvizje. NjëPamja e sheshit nga hoteli "Maqedonia"nga trar ët i kis hte zënë qafën.Shpëtimtarët, me shara specialeprenë të gjit ha trar ët të cilët gjendeshin aty, që të vijnë de ri te ai.Kur pas përpjekjeve të gjatadhe mbin jer ëzo re ia dolënmbanë, e lidhën me li tar al pi nizmi,dhe pas taj fil lu an të gërmojnënën të për të li ru ar një hapësirë tëmjaftu es hme për tërheqjen e trupit.Së shpej ti ai u nxor në tro tu ar .Stojanovski dukej i tmerruar . Mesiguri, kishte përjetuar një traumëpsikologjike të madhe. Njerëzit qëndod hes hin at je thonë se des hi tëkryente edhe vetëvrasje.Emri i shefit të recepcionittë hotelit „Maqedonia“, RatomirPet rov ski, ed he sot e kësaj di tepërmendet në lid hje me ndihmëne mad he, al tru is te që u dha tëlënduarve dhe ndihmën përshpëtimin e tyre. Ai u bë si no nimi sakrificës dhe humanizmit.Në mënyrë të pazakonshmeu shpëtuan jetët e zdruk thëta rit tëhotelit „Maqedonia“, 31-vjeçaritVe sel Av di dhe gru as së tij e cilai ndih mon te. Gjatë go dit jes sëparë të tërmetit, ai dhe gru a ja e tijkishin filluar me kryerjen e detyravetë përditshme. Menjëherë,humbën dyshe menë nën këmbëdhe ranë në ba rin e ho te lit. Ugjendën, siç e përshkruajnë ed hevetë atë mo ment, në përqafimin evdekjes me mobiliet e shkatërruaradhe tul lat.Merrnin frymë mevështirësi, në atë am bi ent nuk kishteajër të mjaftu eshëm. Për çudi,go dit ja e dytë e tërmetit ka tas trofikbëri një vrimë të vogël në ba rinnë të ci lin ranë dhe ajo, në fakt, ushpëtoi jetën, sep se mund të merrnin frymë li risht. Pas një ore, mepërpjekje të mëdha, së bas hkume gru an, ar ritën të da lin ngaven di ku ranë dhe të shpëtojnë.U përpoqën të ndih mojnë ed hendonjë nga per so nat e tjer ë të pranishëmnë të njëjtin vend, por tëgjithë përreth tyre tashmë kis hinvdekur .Të dy u çuan në Mit ro vicë,burri në spital, kurse gruaja temiqtë e tyre. Këto janë vetëm disanga dra mat e mëdha njer ëzo reqë ndodhën në një nga ob jek tetmë të shkatër ru a ra në tërmetin eShkupit, hotelin dhe restorantin„Maqedonia“.

14 |Shkupi kujton...HUM BI JETËN E GJITHË FA MIL JA IMEBa ba i im is hte prift, ai vdiq në vitin1959. Mbetëm të je tojmë menënën ti me, motr ën Ruz ha me tëbirin Vlado dhe vëllanë Jovanini ci li is hte më i ri se unë. Mot ratjetër Dra gi ca, me vajzën Be ti jetonte në veçanti, me bur rin Ce ve.Motra ime Ruzha, e cila punontesi mësuese e gjuhës fran ce ze nëshkollën „11 Tetori“ mori kredidhe me ndihmën ma te ri a le nganëna ime blemë ba nesë në njëndërtesë të re që po ndërtohej nër rugën “29 Nëntori”, numër 46,në afërsi të Sallës u ni ver sa le tësot me. Ndërtesën e ndërtonte njësipërmarrës privat.Në ndërtesën e re u stre hu am njëmu aj pa ra tërmetit të Shku pit mëLjupço Popov26 kor rik 1963, në ka tin e katërt.Asnjë prej nesh as që mund ta parashikontese çfarë tragjedie do tëna ndod hte dhe se pikërisht sa ajondërtesë, e ci la nuk is hte ndërtuarsipas standardeve, do të ishte fatale për ne. Në mbrëmje, më 25korrik, motra ime Dragica mevajzën dhe dhëndrin shëtisnin nëPar kun e qyte tit dhe u kthyen nëba nesën e re, te ne, për vi zitë. Meqenëse ndenjën më gjatë, mot rame vajzën mbetën për të fe tur tene, kur se dhëndri Ce ve shko i, qëne të je mi më ko mod, sep se is himmë shumë njer ëz.Në mëngjes, më zgjo i një go dit je etmer rs hme tërmeti, në fil lim vertikale,kurse pastaj edhe horizontale. Ndërtesa si kur të is hte prejletre fundosi në themele, kurseunë rashë së bas hku me të. Meqenëse ndërtesa u zhven dos ngafuqia e goditjeve, pllaka kryesorenuk ka rra ver ti ka lisht poshtë, pornë një kënd të pjer rët. Ai këndmë shpëtoi jetën, sep se kri jo i njëhapësirë të zbra zur ndërmjet muritdhe kre va tit në të ci lin fli ja.Por, pran daj, ajo pllakë fa ta le, ashtusiç bin te poshtë, shfa ro si gjithçkapa ra saj.Pas tërmetit, mbetën vetëmgrum buj rrënojash, jo më të lartase dy met ra. Kur rashë u gje tanë pjesën e sipërme të rrënojave,dhe me përpjekje mbinjerëzorear ri ta të dalë në sipërfaqe. Is halënduar lehtë dhe kis ha prob le meme fry mëmar r jen. Për fat të keq,e gjithë fa mil ja ime hum bi jetënnën rrënoja. Ajo is hte një trag je die tmer rs hme e ci la nuk mund tëpërshkruhet, dhe pam ja e zezë evdek jes më ndjek ed he sot e kësajdite.Sa du het të is hte nje ri u i fu qishëmpër të rezistuar ndaj një fatkeqësietë tillë?! Vdiqën nëna ime Ve lika(51), mot ra ime Dra gi ca (27),vaj za e saj Be ti (2), vëllai im Jovani (21) dhe mot ra ime Ruz ha(31). Përderisa të tjer ët tashmëkishin vdekur , Ruzha ishte zënënga pllaka, por akoma jepteshen ja je te. Të bi rin e saj Vlado(6,5) ajo e kis hte mbërthyernë gji dhe e kis hte mbroj tur dukei mun dësu ar të mer r te frymë.Kur me shpëtimtarët iu af ru ampër t’i nxjer rë në sipërfaqe, motrau përpoq të më thos hte diçka,mërmëriti diçka të pa qar të dhevdiq. Vla don e morëm në du ardhe së bas hku me të i nxor ëm ngarrënojat.Pas taj, të gjithë jetën Vla do is hteme mua, e r ri ta së bas hku me dyfëmijët e mi. Përfundoi fa kul te tine mjek ësisë dhe u bë një ki rur g irespektuar në mjekësi. Merrej mesukses me sport, duke luajtur tenis.(tregon Ljupço Popov, pensionist,elektro-inxhinier )

korrik 2013 | 15ËSHTË NJË MRE KUL LI EVËRTETË SE SI MBIJETUAMStanislav FajdigerKam lin dur në Shkup dhe gjithëjetën e kam ka lu ar në qyte tine Var da rit. Në Shku pin e pa ratërmetit e gjithë ri ni a jonë zhvillohej në xhi ro, ki ne ma, te atër .Çdo shëtitje në r ret hi nat e qytetitgjit has htu përbënte kënaqësi.Is hte një jetë e qetë, e re lak su ardhe ko mo de. Me o rig jinë jamnga Sllo ve ni a, ba ba i im An ton,ka ar dhur në Shkup në vi tin1918.Atë mëngjes të kobshëm të 26kor ri kut 1963 kur ndod hi tërmetije to nim në r rugën “Ni kol la Tesla”ose 762, në ndërtesën numër6, në lag jen Kar posh.Tërmeti shkak to i një go dit je aq tëfu qis hme saqë ndërtesa lëkundejsi kur të is hte prej kar to ni. Fil lu antë përmbysen sen det, të bjer ë suvati mi, dyer t u bllo ku an dhe nukmund të dil nim jashtë. Me fu qitëe fun dit ar ritëm të zhbllo kojmëdyer t dhe të da lim në r rugë.Asnjë nga lag ja ime nuk hum bijetën. Në r rugë na pri ti një tmer ri vërtetë. Kis hte ed he di sa go dit jetë tje ra, to ka fil lo i të lëkundej, igjithë ven di përreth is hte mbu luarme plu hur . Kur pas një ko heplu hu ri ra, pam ja is hte a ko ma mëe tmer rs hme. Nuk mund tu besonim syve tanë, sep se ndërtesapërballë nesh, me numër 11, medy ka tet e pa ra pot hu aj se kis htefun do sur në tokë. Kis hte klit hmadhe thir r je për ndihmë, përhapejnjë pa si gu ri kob zezë dhe frikë.Në ndërtesën pra pa nesh, numrii së cilës nuk mund të kuj tohetsot, pam ja is hte a ko ma mëe frik shme. Me qen ëse mu ret ejas htme kis hin rënë, shi ko hes hinka tet dhe bren dësi a e ba ne sa ve tërrënuara. Në ta shi ko hes hin krevate me të vde ku rit, të zënë mebe ton. Atë pam je s’kam për tahar ru ar as njëher ë. Vdek ja njerëziti kis hte ka pur në gjumë.Pam ja e ndërtesës numër 13e ci la gjen dej në afërsi, dhe qëu shkatër ru a më shumë, is hterrëqethëse. Rrënoja, ka te të bashkua ra ose të shkatër ru a ra, gjithçkais hte plu hur dhe hi.Më vonë, ndërtesa në të cilën jetoja u ri pa ru a, u kthyem pra padhe përsëri je to nim në të. Pas taje shi ta ba nesën në Kar posh dheta ni je tojmë në afërsi të Kishëssë mad he. Në ven din ku gjen dejndërtesa me numër 11, ek zis tontei de ja që përsëri të ngri hej njëob jekt ba ne sor i ri. Ba nor ët nukle ju an, du ke men du ar se ështëmë mirë aty të mbe tet gjel bëri mi.Kur sot, pas kaq kohësh men doj,me të vërtetë është fat i madh qëunë dhe fa mil ja ime mbi je tu am.Pikërisht ndërtesa jonë re zis to idhe nuk u shemb gjatë tërmetit.R rugët e jetës janë të pa pa ras hikues hme.(tre gon Sta nis lav Faj di ger , pen sionist)

16 |SHKUPI 26

KORRIK 1963korrik 2013 | 17

18 |Shkupi kujton...„VAJZË, KENI VAJZË !“Suzana Stamatovska„Më kuj to het mbrëmja engrohtë e kor ri kut, 25 kor rik 1963,kur më shtru an në re par tin e gjinekologjisënë Spitalin shtetëror .Is ha shtatzënë në mu a jin e shtatë,dhe unë, bur ri dhe vaj za ime5-vjeçare prisnim me padurimbe ben e ci la du hej të vin te në jetëmë 18 tetor . E mendoja ardhjene qetë të foshnjës së re dhe jetëntonë të re hat shme në shtëpinë familjarenë rrugën “Kozara 34”,afër Spitalit shtetëror . Por, fatidon te ndry she.... gjithë natën nukmund të fli ja nga men di met për tëardhmen. Menjëherë, u dëgjuanzhurma të frikshme – mjaullimate ma ce ve, ulërimat e qen ve dheklit hmat e frik shme të kaf shëvetë tje ra që dëgjoheshin mad je edhenga kop shti zo o log jik. Një tufëshpendësh ngri hes hin në mënyrëkaotike në fluturim mbi tokë. Ishtea gim, u frik ëso va shumë dhepye ta se çfarë po ndodh. Dhe pastajqetësi e frik shme, e kob shme.Pastaj një zhurmë e fuqishme....Dridhesha nga frika. Menjëherëdyshemeja filloi të dridhej fuqishëm,shumë fu qishëm dhekup to va - tërmet....në jetën ti menuk kam ndjer ë ndon jëher ë frikëmë të mad he... Unë, mjekët, infermieretdhe të gjithë pacientëte tjer ë si të llah ta ri sur dolëm ngandërtesa, du ke u frik ësu ar përjetën tonë, sun do i një pa nik dhefrikë e përgjithshme... pas një koheshi ko va bur rin tim, i ci li vrapoi i frik ësu ar de ri te unë, për tëqenë i si gur t nëse jam mirë. Ndjevanjë leh tësim të madh kur shikova se ai është shëndoshë e mirë,por në të njëjtën kohë is ha shumëe shqet ësu ar nëse janë mirë vaj zaime dhe prin dërit, të cilët atëherëis hin në një pus him të shkur tërnë Katlanovë. Qëndronim ashtunë shes hin pa ra spi ta lit në pritje,kur men jëher ë ndje va dhimbjetë fuqishme lindjeje. Nëpërtë gjithë atë ka os er dhi mje ku, imirënjohuri dr. An tiq dhe lin djafilloi në sheshin para spitalit, nënnjë pemë, pa asnjë in stru ment.Ed he vetë du ke pa sur frikë përjetën e tij për shkak të tërmetevetë njëpasnjëshme, mje ku meg jithatëtregoi profesionalizmin e tijdhe lin dja përfundoi me suk ses. Eshkëlqyer is hte ndjen ja e leh tësimitkur më tha: „Vajzë ke ni, vajzë!Is hte ora 7 e 20 mi nu ta, 2 orë paskatastrofës që goditi Shkupin,dhe sipas të gjitha informacionevevaj za ime është fos hnja e parëqë er dhi në jetë në Shkup pastërmetit katastrofik. Ishte shumë evogël, Su za na ime lin di me peshëvetëm një ki log ram e njëqindgram dhe nuk mund të mer r tefrymë në mënyrë të pa va rur . Por,u trim ëru am dhe nuk e humbëmshpresën, burri menjëherë filloi t’ijapë frymëmarrje artificiale për tambaj tur në jetë. Në këtë mo mentu shfaq ba ba i im, i ci li i frik ësuarer dhi men jëher ë në këmbë ngaKat la no va dhe na tha se ai, nënadhe vaj za ime 5 vjeçare janë mirëdhe në vend të si gur t, për fa tintonë të madh“, tregon shkupjaniaZlatka Krstevska. Suzana e vogëlsë bas hku me nënën e saj pas taj utransportuan në spitalin e Nishit,në vend të sigurt. Shkupjania SuzanaStamatovska (e lindur Krstevska) sot është e mar tu ar dhenënë kre na re e dy fëmijëve. Doshumë t’u ndih mojë të tjer ëve,dhe është adhuruese e profesionittë vet (ndërtimtarisë) dhe e qytetittë saj të lin djes Shku pit.

korrik 2013 | 19BARAZIMI QË DO TË THOSHTE FITORE„Kuj ti met që më vijnë tëpa rat në mend kur men doj përtërmetin e Shku pit për di sa ar syetë çu dit shme nuk janë të lid hu rame pam jen e rrënuar të qyte tit,as me atë mëngjes të kobshëm ici li na zgjo i të gjit hëve nga gju mii mëngjesit... por me bas hki min,ndjenjën e bas hkësisë, so li da ritetit dhe mo ti vit të fu qishëm përtë vaz hdu ar më tej“, tre gon TomeTa sev, shkup jan nga “Max hirma al lo”.„Unë atëherë is ha një djalosh14 vjeçar i ci li ad hu ron tefut bol lin. Ed he sot e kësaj di teemocionohem shpir tërisht kurmë kuj to het ndes hja ndërmjetklu be ve të fut bol lit „Var dar “ dhe„Di na mo“ e Zag re bit, që u mbajtvetëm një mu aj pas tërmetitka tas tro fik. Ed he pse pas tronimplu hu rin nga ndërtesat errënuara dhe Shku pi a ko ma jetonte me pa so jat e 26 kor ri kut,laj mi se kjo ndes hje nuk do tëpro lon go het u prit me një gëzimtë veçantë. Ky në të njëjtën kohëis hte ed he ak ti vi te ti i parë meka rak ter pub lik që u mbajt nëShkup pas tërmetit...Nuk is hte e lehtë të bli je biletë,du ke pa sur pa rasysh se nëShkup kis hte një numër të madhvul lne tar ësh nga ish-Ju gos lla vi atë cilët ndih mo nin në pas tri mine qyte tit. Ko lo na e gjatë pa ra bileta risë nuk më de mo ra li zo i që tëblejë bi letë, për mua dhe ba banëtim... dhe atë në tri bunën ju go re!Ndes hja fil lo i në një atmosfer ë të shkëlqyer... por ajoqë na tris hto i të gjit hëve dhena hu to i is hte mun ge sa e go lashënue sit më të mirë Pe tar Shulinçev ski. Kështu, as htu siç ed hemund të pri tej në pjesën e parëpësuam ed he go lin e parë. Brohorit jet e ti foz ëve nuk nda lo nin...por, zhgënjimi is hte i pra nishëmtek të gjithë ne...Në fil li min e pjesës së dytëndod hi çudi. E gjithë at mos feraar ri ti kul min kur në ter renhyri Shu lin çev ski, për të ci lin mëvonë mësuam se vo ne sa e tij kishtetë bënte me udhëtimin ngaRes nja de ri në Shkup, sep se aie kis hte o rig jinën pikërisht ngaky qytet. Du ar tro kit je të fu qishmedhe bro ho rit jet spor ti ve ishinmo tiv për të që të jep te goldhe të ba ra zojë re zul ta tin. Nukmund të përshkruaj gëzimin dhelum tu rinë në atë mo ment. Ndjeheshim si kur të kis him fi tu ar atëditë, ed he pse ndes hja përfundoinë ba ra zim. Ai gol për ne do tëthos hte fi to re!

20 |NGA GJER MA NI A ME ZEMËR PËR SHKU PINNga e majta: Piter Giling, Armin Baer, Lote Miler dhe Konrad Mec (i dyti nga e djathta)Armin Baer , Piter Giling,Kon rad Mec dhe Lo te Milerjanë anëtarë të Kry qit të kuqgjer man të cilët më 30 kor rik tëvi tit 1963 ar ritën për të ndih muarnë Shku pin e rrënuar dhe sëbas hku me ko legët e tyre vendosënstacion për pastrimin eujit dhe kuzhinë popullore përbas hkëqyte tar ët tanë të cilët gjatëka tas trofës humbën e shtëpitë etyre. U përfshinë ed he në ak si o­nin për dhënien ndihmë vik ti mavedhe tran spor ti min e tyre de rinë spi ta le. Me ras tin e shënimit të50-vje to rit të tërmetit të Shku pit,ata qëndruan në Shkup dhe kujtuan ditët e ka lu a ra nën qi ell tëhapur , në aksionin humanitar përndihmën e Shkupit dhe viktimavetë katastrofës natyrore.- Kur arriti lajmi përtërmetin katastrofik Kryqi i kuqgjerman menjëherë solli vendimqë të ndih mojë. Pas 52 orëshudhëtimi me tren, më 30 kor rik,vonë në mbrëmje, e ki pi ynë ar ritinë Shkup. U or ga ni zu am shpejtdhe u ven dosëm në Par kun eqytetit, ku montuam pajisjet tona.Mbaj mend se is hte shumënxehtë dhe se shumë njer ëz qëkis hin mbe tur pa strehë në kokëfli nin në par k, në qi ell të ha pur .Detyrë jonë ishte të vendosnimstacion për pastrimin e ujit mendihmën e të ci lit do të mund tësiguronim ujë për të gjitha nevojat.Ven dosëm ed he kuz hinë populloredhe filluam të përgatisimus hqim – mëngjes, drekë dhedar kë, nga 10 000 ra ci o ne në ditë.Ndërkohë, në Bon sollën ven dimqë të ndërtojmëedhe 40 baraka,në lokacioninGjorçe Petrov.Barakat i sollëmme tren, kur sendërtimin e tyree realizuam nënëntor – tre gonKon rad Mec, aktivistshumëvjeçarnë Kry qin ekuq.Hu ma nitarëtgjermanë nëShkup për herë tëparë u ballafaquanme pa so jat etërmetit katastrofik.- Qyte ti ishterrënuar si nëluftë. Për fat askundnuk kis hteflakë. Në Gjermani pas Luftëssë Dytë Botërorembetën shumërrënoja dhe neishim ambientuarme një si tu atëtillë, por kur erdhëmnë Shkupu ballafaquamme diçka tjetër . Për herë të parënë jetën ti me u ta ko va me rrënojanga tërmeti, ajo për mua is hte njëpam je e tmer rs hme. Por, ajo qëmë mbeti në memorien time derinë ditët e sot me është miqësiaqë u zhvil lu a men jëher ë me njerëzitqë vi nin në kuz hinën po pullore tonë. Në lid hje me ga ti mintonë mer r nim këshilla vetëm ngagratë. Bur rat qëndronin në anë –kujton aktivisti Armin Baer .Produktet e nevojshme përpërgatitjen e racioneve humanitarëti merrnin nga Kumanova

22 |Shënojmë 50-vjetorin e tërmetit katastrofikSHKU PI PËRKUJTON DHEFALËNDERONKëtë vit, Shku pi dhe shkupjanëtshënuan 50 vje to rin etërmetit katastrofik të Shkupitqë mo ri 1.070 jetë dhe shkatërroi pot hu aj se 80 për qind të qytetittonë. Me këtë rast, Qyte ti iShkupit në koordinim me Sallënuniversale dhe me institucionete tjera publike kulturore organizonaktivitete disa mujore nënmo ton „Shku pi kuj ton”, që kanëpër qëllim të përkujtojnë ngjarjentragjike, humbjet dhedhim bjen e përjetuar,por të përkujtojnë edheguximin e pamasë,humanizmin dhe sakrificate shkupjanëve përt’iu kundërvënë fuqisënatyrore, për të tejkaluarpasojat dhe për të filluarndërtimin e Shku pit të ri.Tërmeti i Shku pitdhe katastrofa që goditi qytetindhe qyte tar ët tanë ngri ti një aksion ndërkombëtar të pa par ë deriatëherë për dhënien ndihmëviktimave të tërmetit, për pastrimine rrënojave dhe për si gu rimine kus hte ve për je tesë për ataqë mbetën pa strehë mbi kokë.Ndihmat, ashtu siç kujtohen bashkëqytetarëttanë më të rritur ,ar ri nin nga të gjit ha anët, mad jeed he nga ven det më të lar gëta tëplanetit tonë. Bota dërgoi ushqime,ujë, ilaçe, mje te shtëpiake,ndih mo i në ndërtimin e lag je ve tëtëra, ndihmoi nga ana financiaredhe materiale, dërgoi vullnetarëtë cilët ndih mo nin pa u kur syerShkupin dhe shkupjanët.Pikërisht për këtë, me rastine shënimit të 50-vje to rit tëtërmetit të Shku pit, Shku pi dheshkup janët dërgojnë një FA LE­MIN DE RIT të mad he për dorëne dhënë, për ndar jen edhim bjes, për ndihmën etreguar nga 90-të vendedhe organizata nga bota tëcilët kontribuuan që Shkupitë bëhet qendër e so lidaritetitndërkombëtar. Tëgjitha shtetet dhe organizatat që dërguan ndihmëne tyre al tru is te pas tërmetitkatastrofik nga Qyteti i

korrik 2013 | 23Shku pit do të mar rin mirënjohje,si vijon:AustraliaRepublika Arabe e EgjiptitRepublika Siriane ArabeShteti shumë nacional i BolivisëBregu i FildishtëBosnja dhe HercegovinaVatikaniRepublika Bolivare e VenezuelësRepublika e GuinesëGjeorgjiaRepublika Federale Demokratike eEtiopisëRepublika e ZimbabvesëIzraeliIndoneziaIrakuRepublika Islamike e AfganistanitRepublika Islamike e IranitRepublika Islamike e PakistanitJaponiaKanadajaQiproKongoRepublika e KostarikësMbretëria e BelgjikësMbretëria e DanimarkësMbretëria e KamboxhiasMbretëria e MarokutMbretëria e NorvegjisëMbretëria e HolandësMbretëria e SuedisëMbret ëri a e SpanjësKuvajtiLibaniLiberiaLibiaLihtenshtajniLuksemburguShtet e Bashkuara të MeksikësMonakoMongoliaRepublika Popullore Demokratikee AlgjerisëRepublika Popullore eKinësZelanda e ReEmiratet e BashkuaraArabeMbretëria e Bashkuar eBritanisë së Madhe dheIrlanda e VeriutRepublika e AustrisëRepublika e AzerbajxhanitRepublika e ShqipërisëRepublika e ArgjentinësRepublika e BjellorusisëRepublika e BullgarisëRepublika e GanësRepublika e GreqisëRepublika e EkuadoritRepublika e ArmenisëRepublika e EstonisëRepublika e IndisëIrlandaIslandaRepublika e ItalisëRepublika e KazakistanitRepublika e KirgistanitRepublika e KolumbisëRepublika e KosovësRepublika e KubësRepublika e LetonisëRepublika e LituanisëRepublika e MalitRepublika e MaltësRepublika e bashkuar e MianmaritRepublika e MoldavisëRepublika e NigerisëRepublika e PolonisëRepublika e PortugalisëRepublika e RumanisëRepublika e SllovakisëRepublika e SllovenisëRepublika e SerbisëRepublika e TaxhikistanitRepublika TunizianeRepublika e TurqisëRepublika eUgandësRepublika e UzbekistanitHungariaRepublika e FinlandësRepublika e FrancësRepublika e KroacisëRe pub li ka ÇekeRepublika e KilitFederata ruseSenegaliShtetet e Bashkuara të AmerikësRepublika Federale e GjermanisëSudaniTanzaniaTurkmenistaniUkrainaRepublika Orientale e UruguaitRepublika Federative e BrazilitMbretëria Hashemite e JordanisëRe pub li ka e Ma lit të ZiKonfederata zviceraneSri LankaUNICEFKombet e BashkuaraKry qi i kuq ndërkombëtar dheGjysmëhëna e ku qeShkupi kujton...DIAMANTI I EIKO„Studentja Eiko Muziki dërgoindihmë për vik ti mat në Shkup –diamant, pikërisht unazë diamantitë cilën e kis hte si tras hëgi minga fa mil ja, dhe e ci la bar tej ngagjenerata në gjeneratë në familjene saj. Ajo is hte aq e tron di tur ngafil mi met nga Shku pi që i kis hteparë në televizionin kombëtar tëJa po nisë, saqë dhu ro i gjënë më tëvlefshme që posedonte.“

24 |AKSIONISTËT PASTRUAN RRËNOJAT TESTACIONI I VJETËR HEKURUDHORPastruan rrënojat, nxorëntë lënduarit dhe mje ku an plagët.Një si mu lim të tillë të pas tri mittë rrënojave pas tërmetit të 26korrikut realizuan vullnetarët eShoqatës për punë vullnetare dheangazhimin edukativ në sferën eekologjisë „Aksionistët“, në sheshinte Stacioni i vjetër hekurudhor. Simulimi i tyre ishte pjesëe prog ra mit të Qyte tit të Shkupitpër shënimin e 50-vje to ritnga tërmeti katastrofik që goditiShku pin në vi tin 1963.- Me aktivitetet tonapërcjellim me sazh për hu manizëmdhe për solidaritet dhepër të popullarizuar vullnetarizminndërmjet qyte tar ëve tanë,veçanërisht ndërmjet qytetarëvetanë më të rinj – tha Go ran I li ev,anëtar i këshillit drej tu es të „Ak sionistët“.Aksionistët në orën 05:17i zgjo i si re na, dhe kështu ata udrejtuan nga Stacioni i vjetër hekurudhorku realizuan simulimine pas tri mit të rrënojave pastërmetit, dhënien ndihmë qytetarëve të lënduar dhe mje ki min eplag ëve, në bas hkëpu nim me aktivistët e Kry qit të kuq të Qyte tittë Shkupit.Një ditë më herët, ak sionistëtte plazhi qytetit „Park“ngritën kamp për fat keq ësi e lementaredhe filluan aktivitetet meras tin e shënimit të 50-vje to rit tëtërmetit katastrofik të Shkupit nëvitin 1963. Në kamp u rregulluanrreth 150 vullnetarë dhe anëtarëtë bri ga da ve që morën pjesë direktnë pas tri min e rrënojave pastërmetit të Shku pit, nga shumëvende të ish-Jugosllavisë.

korrik 2013 | 25LU LE PËR VIK TI MAT E TËRMETITMë 26 kor rik, në var rezate qytetit në Butel, delegacionezyr ta re të hu a ja dhe nga ven divendosën lule para Monumentittë vik ti ma ve të tërmetit të Shkupit,që ndod hi pikërisht pa rapesëdhjetë vjet ëve. Në shenjë respekti,kurorë me lule vendosi edhedelegacioni zyrtar i Qytetit tëShkupit, i kryesuar nga kryetariKoce Trajanovski dhe kryetarja eKëshillit të Qyte tit të Shku pit, I renaMisheva.Në shenjë res pek ti për viktimate tërmetit katastrofik tëShkupit, vendosën lule edhe delegacioninga kabineti i kryetarit tëQeverisë së Republikës së Maqedonisë,delegacioni nga kabineti ipresidentit të Kuvendit të Republikëssë Maqedonisë, i kryesuarnga Trajko Veljanovski, delegacionenga përfaqësues të partivepolitike, delegacione nga të gjithako mu nat e qyte tit të Shku pit,përfaqësues të Kry qit të kuq tëShku pit dhe të Re pub likës së Maqedonisë,delegacioni i ARM-së,përfaqësuesn g andërmarrjetpublike dhein sti tu ci o­net kulturoretë Qyte tittë Shkupit,përfaqësuesnga institucionet në vendintonë dheqytetarë.L u l enë var ret e vik ti ma ve të tërmetit,vendosën edhe delegacione zyrtare të hu a ja, ndërmjet të ci lave:delegacioni nga Republika eShqipërisë; Republika e Austrisë;Mbretëria e Belgjikës; Republikae Bullgarisë; Republika Populloree Kinës; Republika e Kroacisë;Republika e Çekisë; Republikae Francës; Republika Federale eGjermanisë; Hungaria; RepublikaIslamike e Iranit; Italia; Japonia;Mbretëria e Holandës; Republikae Polonisë; Federata Ruse; Republikae Serbisë; Republika e Sllovenisë;Mbretëria e Suedisë; Mbretëriae Spanjës; Zvicra; Republikae Turqisë; Ukraina; Mbretëria eBritanisë së Madhe dhe Irlandae Veriut; Shtetet e Bashkuara tëAmerikës, si dhe delegacioni iBashkimit Evropian, Kombet eBashkuara dhe UNICEF.Në aksionin tradicional të dhurimit të gjakutDHU RU AN GJAK 190 GJAK DHU RU ESNjëqind e nëntëdhjetë gjak dhu ru es dhu ru an gjak në ak si o nin tra di ci o nal që u mbajt më 26 korriknë Qendr ën për dhu ri min e gja kut, që gjen det në SHOH „Da re Xham baz“. Ky ak si on për dhu ri mine gja kut që tra di ci o na lisht or ga ni zo het nga Kry qi i kuq i Qyte tit të Shku pit tashmë vi te me radhë ështëtregues për humanizmin dhe solidaritetin e shkupjanëve, për dhënien ndihmë atyre që janë në nevojëpër këtë lëng të çmu ar .Në su a zat e shënimit të 50-vje to rit të tërmetit të Shku pit Kry qi i kuq i Qyte tit të Shku pit nga Kry qii kuq i Gjermanisë, nga rajoni Baden-Vitemberg mori donacion – automjet të pajisur me pajisje sanitare.

26 |Me ras tin e shënimit të 50-vje to rit nga tërmeti ka tas tro fik i Shku pitEKSPOZITA „SHKUPI, 26 KORRIK 1963“ NËMUZEUN E QYTETIT TË SHKUPITMe ras tin e shënimit të50-vje to rit të tërmetit të Shkupitmë 26 kor rik në Mu ze un eQyte tit të Shku pit u hap ek spozitae sendeve dhe fotografive qëdëshmojnë për këtë ka tas trofënatyrore, të autores Zoja Bogdanovska,historian, ciceron i lartë.Ekspozitën e hapi kryetari i Qytetittë Shkupit Koce Trajanovski ici li përfaqësuesve të pra nishëm tëbas hkësisë ndërkombëtare u ndaumirënjohje për ndihmën shumëtë mad he që i dhanë Shku pit nëvitin 1963.- Sot Shku pi dhe ba nor ët etij shënuan 50-vje to rin e tërmetittrag jik të Shku pit. Tërmetishkatërroi Shkupin, mori shumëjetë dhe la plagë, shkatër ri medhe vajtime pas vetes. Pasi lajmipër këtë ka tas trofë u përhap nëbotë, bashkësia ndërkombëtarefilloi me aksionin për ndihmë.Shkupi u bë qyteti i solidaritetitndërkombëtar. Pran daj ed he sot,50 vjet pas kësaj, këtu në Mu ze une qyte tit të Shkupit,i ci li ështëmonument iheshtur i asajkohe, kthehemidhe përkujtojmëkëtë ngjar je e cilaështë gdhendurnë historinëe qyte tit tonë.Nga pluhuri itërmetit në një pe ri udhë të shkurtëru ngritën lag je të re ja dheobjekte me karakter publik, mendihmën altruiste nga popuj dheqe ve ri nga shte te nga të gjit ha hemisferat.U kthye optimizmi dheshpre sa në këtë qytet, kur se bo tae bashkuar me besim dhe dashuri

korrik 2013 | 27të pa masë, ndih mo i në ndërtimine Shku pit, i ci li u bë sim bol i sakrificavenjerëzore, humanizmitdhe solidaritetit. Në ndërtimine Shku pit morën pjesë të gjit hakombësitë, maqedonas, shqiptarë,tur q, vllahë, romë, heb re, ser bë,kroatë, boshnjakë, malazez dhe,krah për krah, njëri me tjet rinnga mëngjesi de ri në dar kë. Qytetii Shku pit nuk nda li dhe nuk dotë nda lojë të zhvil lo het si bas hkësiur ba ne, ed he nga pikëpamja estetikeedhe nga ajo funksionale,pran daj pa ra nesh janë sfi da tëreja për krijimin e kushteve infrastruk tu ro re për jetë më të mirëpër qyte tar ët e Shku pit. Pikërishtpër këtë kon si de rojmë se kjo ditëështë simbol i fillimit të urbanizimitmo der n, në ec jen me të njëjtinhap me rrjedhat bashkëkohore tëarkitekturës evropiane. Shfrytëzojkëtë rast në em rin tim per so nal, sikr ye tar i Qyte tit të Shku pit dhe nëem rin e qyte tar ëve të Shku pit, tëfalënderoj të gjit ha ven det të ci lati dhanë jetë Shku pit të rrënuar. Nëtë njëjtën kohë dua të falënderojtë gjithë ata të cilët me hu ma nizmine tyre shpëtuan dhe nxor ënshumë qytetarë tanë ngarrënojat – thakryetari KoceTrajanovski, nëhapjen e ekspozitës.Ekspozitanëpërmjet sendeve dhe fotografivetransmetoitërmetinnëpër di sa segmente,dukefilluar nga momentet e para paska tas trofës, de ri në ndërtimin elagjeve të para montuese në të cilat,pa ra fil li mit të dim rit, u a komoduanshkupjanët e mbetur pastrehë mbi kokë. Ek spo zi ta u pasuruaedhe me eksponate muzeoretë rregulluara në vitrina dhe nëdisa ambiente të konstruktuaranë lokacionet e Muzeut. U prezantuanedhe mjete nga koha etërmetit, të dhuruara Muzeut ngaana e qyte tar ëve tanë.Falë bashkëpunimit me Observatorinsizmik pranë Fakultetittë shken ca ve nat yro re dhe në bashkëpunim me Ki no tekën e Maqedo nisë, Kry qin e kuq të qyte tittë Shku pit, si dhe am ba sadën eSpanjës, ambasadën e Bullgarisëdhe Kon sul latën e përgjithshmetë Mbretërisë së Danimarkës ekspozitau pasurua me mjete qëplotësuan tregimin për tragjedinëe Shkupit.

28 |Performancë multimediale në sheshin „Maqedonia“SHKUPI PËRKUJTON KATASTROFËNE VI TIT 1963Në sheshin „Maqedonia“më 26 kor rik u mbajt një per fomancëmultimediale njëorësheme ras tin e shënimit të 50-vje to rittë tërmetit katastrofik të vitit 1963që rrënoi de ri në the mel qyte tintonë. Në evenimentin multimedialu përfshinë Filarmonia maqedonase,balerinët nga Opera dhebaleti maqedonas dhe aktorë profesional,kurse ngjarja për Shkupintre go hej nëpërmjet një videodhe foto-materiali tematik tëpërgatitur. Qyte tar ëve të mbledhurdhe mysa fir ëve të shumtë ngaven di dhe jashtë iu drej tu a kr yetari i Qyte tit të Shku pit, Ko ce Trajanovski.- Ky 50-vje tor përne përfaqëson jubileun eqëndrueshmërisë gjysmëshekulloretë disa gjeneratave të shkupjanëve në përpjekjet e tyre që ngaqyte ti të kri jojnë një vend më tëmirë për je tesë. Sot Shku pi kujtonorët e pa ra të mëngjesit, kumë 26 kor rik 1963, në orën 5 e17 minuta, pas një serie tronditjesh,u shkatër ru a e gjithë ajo qëgjenerata të tëra shkupjanësh ngatë gjitha kombësitë kishin krijuarde ri atëherë, ku u shu an jetëte 1 070 ba nor ëve të kr yeq ytetittë Republikës së Maqedonisë,kur rreth 3 000 bashkëqytetarëtanë u lënduan, dhe r reth 200000 mbetën pa shtëpitë e tyre. Uzhdukën shumë shtëpi, shkolla,spitale, monumente kulturore– his to ri ke, të ci lat is hin shenjëdal lu e se e Shku pit dhe të ci lat mebukurinë e vet zbukuronin qyte­

korrik 2013 | 29tin. U shu an mijëra shpre sa, pla nefamiljare, ëndrra individuale përarsim të lartë, plane për krijimine fa mil je ve, për një çast Shkupiu shndër ru a në një qyte te tëshkretë. Gjit hçka nda lo i, për njëmo ment. Por, ba nor ët e Shkupitnuk u dorëzuan. Me të gjithëenergjinë e tyre menjëherë filluanme shpëtimin e jetës së njerëzvenga rrënojat, me ri pa ri mine dëmtimeve nga fu qi a rrënuese enatyrës. Pas kësaj katastrofe, vleratnjerëzore, humanizmi, solidaritetidhe bashkëjetesa ndëretnikedhanë im puls për përkushtimndërtimtar të intensifikuar . Shkupiu bë sim bol i fil li mit të ur banizimitmodern, nga pluhuri itërmetit në një pe ri udhë të shkurtërko ho re qyte ti u përpoq të ec teme hapin e rrjedhave bashkëkohoretë arkitekturës evropiane.Nën platformën „Shkupikuj ton”, këtë vit Qyte ti i Shku pitnëpërmjet një varg manifestimesh,u përpoq të ri kuj ton te vi tin`63, që as njëher ë të mos ndodhëmë diçka e tillë. Shku pi nuk dotë merrte epitetin Qyteti i solidaritetitnëse ndihma nuk vintenga të gjit ha anët, du ke rrëzuarkështu të gjithë ku fijtë ndërmjetshte te ve në botë. Falënderojmëpërfaqësuesit e pra nishëm të Bashkësisëndërkombëtare të cilëttreguan në mënyrë altruiste humanizmine tyre – theksoi kryetariTrajanovski.Në emër të Bas hkësisëndërkombëtare të pranishmëveiu drej tu a dr. Bertrand De mulan.- Pa ra gjysmë she kullitërmeti tërhoqi vëmendjennë shkallë ndërkombëtare, mepërkrahjen e fu qis hme ngashtetet anëtare të Asamblesësë Përgjithshme të Organizatëssë Kombeve të Bashkuara, dheu soll Re zo lutë e ci la kis hte tëbënte me grum bul li min e ndihmave për ndihmë ur gjen te përqëllime rikonstruksioni. Për banorëte Shkupit rikonstruksionii qyte tit is hte me rëndësi his torike as htu si ed he vetë tërmeti. Nëvi tet 60-të, kur fëmijëve të Shkupitiu dha det yra për të shkruarese me temën „Ci la do të ishtengjar ja më e mad he në jetëne tyre”, tetëdhjetë për qind e tyredo të zgjid hnin të shkru a nin përrikonstruksionin e qytetit posttërmetit,në vend që të shkru a ninpër tërmetin. Është nder i madhpër mua që në emër të Or ga nizatëssë Kombeve të Bashkuaratë pra noj mirënjohjen nga anae kryetarit të Qytetit të Shkupit.Kjo është mirënjohje për Or ganizatëne Kombeve të Bashkuara,për fu qinë e tyre për t’u bas hku ardhe për të si gu ru ar përkrahje përba nor ët e Shku pit. Dua t’ju si gurojse Organizata e Kombeve tëBashkuara është e orientuar ngadhënia e përkrahjes për Qyte tin eShku pit, si dhe Re pub likën e Maqedo nisë në qëllimet e tyre për tëarritur sukses në zhvillimin e tyrenga i ci li përftime do të ndjejnë tëgjithë qytetarët – potencoi Demulan.Pesë kompozimet të cilatnë skenën e sheshit „Maqedonia“i interpretoi Filarmonia maqedonasepërbënin njëlloj skeleti tëper for mancës, nëpërmjet të cilitu tre gu a Shku pi pa ra tërmetit,Shku pi në kohën e ka tas trofës dhepas saj, si dhe lin dja e sërishmee qyte tit. Anëtarët e Fi lar monisëmaqedonase interpretuanveprat Uverturë e operës „Flautamagjike“ nga V. А. Moxart,A dax ho nga Sim fo ni a nr. 5 e G.Maler , veprën muzikore nga Т.Prokopiev, të titulluar si „Labinidhe Dojrana“, pjesën muzikorenga Sim fo ni a nr. 5 nga L. V. Bethoven,si dhe Uverturën e operës„Fu qi a e fa tit“ nga XH. Ver di.Në kujtim të viktimavetë tërmetit, ar tistët në skenëdhe të pra nis hmit në sheshqëndruan në hes htje dhe drejtqiellit lëshuan 1 070 lan ter në.Në kohën që lan ter nët u ngritëndrejt qiellit, emrat e viktimave tëtërmetit u shkru an në ek ra nin emadh të skenës.

30 |Kampionati ballkanik për të rritur në volejboll në rërë „Shkupi 2013“MEDALJE PËR ÇIFTETVOLEJBOLLISTE MË TË MIRAÇifti i vo lej bol lis te ve Dinova/An ge lo va nga Bul lga ri a,në kon kur rencën për fem ra dhevo lej bol lis tëve Ni ko liq/Ki ko viqnga Ser bi a, në kon kur rencën përmes hkuj, fituan ven det epa ra në Kampio na tin ballkanik për tër ri tur në volejboll në rërë„Shku pi 2013“,që nga da ta25 de ri më 27kor rik u mbajtnë ter re ninspor tiv të Plazhittë qyte tit„Par k“. Ky turnepres tig ji ozndërkombëtaris hte pjesë e prog ra mit përshënimin e 50-vje to rit të tërmetitka tas tro fik në Shkup, dhe çifte vevo lej bol lis te më të mi ra me daljetua nda u kr ye ta ri i Qyte tit tëShku pit Ko ce Tra ja nov ski.- Është kënaqësi e veçantëpër mua që në tre ditët e ka lu a­ra në këto ter re ne shi ku am ga rame ku a li tet në vo lej boll në rërë.Ky Kam pi o­nat bal lka nikpër të r ri turhyri në ka lendarin e Fe deratësbotërorepër vo lej bollnë rërë – thakr ye ta ri Tra janovski.Ven di idytë në këtëtur ne u ta ko içifte ve Bus/Smul te a ngaRu ma ni a, nëkon kur rencën

korrik 2013 | 31për fem ra dhe An to niq/Ga les hevnga Ser bi a, në kon kur rencën përmes hkuj. Në ven din e tretë klasifi ku an çiftet Ma li no va/Slan çe vanga Bul lga ri a, në kon kur rencënpër fem ra dhe Ko lev/Mi tev ngaBul lga ri a, nëkon kur rencënpër mes hkuj.Kam pi o­na ti bal lka nikpër të r ri tur nëvo lej boll në rërë„Shku pi 2013“ umbajt nën or ganizi min e Qyte tittë Shku pit dhe tëFe de ratës së volejbol lit të Ma qedonisë. Spon sor itur ne ut është kryeta ri i Qyte tit të Shku pit, Ko ceTrajanovski.Në tur ne, përveç dy çifte vepërfaqësuese mes hkuj dhe femranga Ma qe do ni a, morën pjesëed he e ki pe nga 8 shte te bal lka nike:Ser bi a, Ru ma ni a, Shqip ëri a,Tur qi a, Bos nja dhe Her ce go vi na,Bul lga ri a, Ma li i Zi dhe Mol davia. Shku pi për herë të parë is hteni ko qir i Kam pi o na tit bal lka niknë vo lej boll në rërë, me numërmë të madh pjes ëmar rë sish, mbi50 ga ru es dhe r reth 10 per sonazyr tar , de le gatë dhe gjyqtar ëndërkombëtar. Ndes hjet u luajtënpërpara tri bu na ve të mbushura plot e përplot me spek tatorë.

32 |