Nr 444, maj 1992 - Znak

WIARA I WOLNOSC37liberaln,! fasad'!. W naszych czasach ze szczeg6ln'! pasj,! powoluj,! siy naswobody jednostki i prawa czlowieka. Ta obrona bywa cZysto skuteczna.Z szacunku dla blizniego i jego wolnosci, powodowani wyrozumieniem dlacudzych pogi,!d6w i dzialan, jestesmy gotowi tolerowae nietolerancjy i mieewzgiydy dla zla. Zapominamy wowczas 0 starej chrzeScijanskiej zasadziemowi,!cej wyramie, ze choe winnismy milowae grzesznika, jego grzechomnalezy si y nienawise. Zapominamy uwiedzeni pozorami wolnosci, ktora,pochloniyta tak bardzo sob,!, przestala bye sob,! i przeistoczyla siy wewlasne przeciwienstwo. 20Z drug'! wolnosci,! sprawy maj,! si y nie lepiej; jej rowniez groziwynaturzenie. Mamy wowczas do czynienia z prawd,!, ktora zamiastwyzwalae, zniewala; z ladem, ktory zdejmuje z nas ciyzar wolnosci,z narzuconym z zewn'!trz dobrem, ktorego nie ugruntowal wolny wybor.Wynaturzenie drugiej wolnosci prowadzi do despotyzmu typu komunistycznegolub teokratycznego, do takiej organizacji iycia ludzkiego, gdzienie ma miejsca na wolnose sumienia i na wyb6r wartosci. Realizacja dobraprzybiera tam postac podleglego prawom koniecznosci "duchowego mechanizmu",autorytet zas chytnie wspiera si y na zewnytrznych, namacalnychi zniewalaj,!cych swiadectwach swojej wlasnej prawdy. W sferzeObjawienia takie swiadectwa upodabniaj,! swiat wiary do swiata czyston'aturalnego, a rzeczywistose religijn~ do rzeczywistosci empirycznej podleglejdowodzeniu obliguj,!cemu rozum. Tym samym - jak powiadaBierdiajew - Krolestwo Boze upodabnia siy do krolestwa Cezara, gdzierz'!dzi koniecznosc i przymus. 21Czy mozna unikn,!e wynaturzenia ohu wolnosci? Widzy d wie odpowiedzina to pytanie. Jedna, "zdroworozs'!dkowa", odwola si y d ozasady zlotego srodka i poczucia umiaru. Orzeknie, ze obie wolnosci s,!nam potrzebne, ze do wynaturzenia pro.wadzi poloienie nadmiernegonacisku na jedn,! lub drug'!, ze nalezy zatem d,!zyc do zachowania miydzynimi odpowiedniej rownowagi i proporcji. Odpowiedz "zdroworozs,!dkowa"zechce rowniez uwzgi~dnic kontekst spoleczn~ywilizacyjny obuwolnosci. Moina bowiem twierdzie, ze autorytarny porz,!dek, na ktorymwspiera siy wolnosc druga, jest "naturalnym srodowiskiem" pewnychspoleczenstw i zbiorowosci ludzkich nie przygotowanych do podjyciatrudnego przeciez wyzwania wolnosci pierwszej. Moina twierdzie dalej, zepr6ba, naglego zwlaszcza, zaszczepienia tej wolnosci owym spoleczenstwommoze siy skonczye jej daleko posuni~tym wynaturzeniem, zaszrodzona z tego wynaturzenia anarchia sprowokuje reakcjy autorytarn,!pozbawion~ zbawiennych e1ementow prawdy i dobra. Tego rodzajutwierdzenia - spopularyzowane kiedys przez Solienicyna w odniesieniu doZwi,!zku Radzieckiego - ciesz'! si y w krygach liberalnych zl~ slaw~i uchodz,! za niedopuszczaln'! racjonalizacj~ zapydow dyktatorskich. Alejest w nichzdroworozs4dkowe j,!dro analogii do procesow rozwojowych.lO Por. Berdyaev, Op.Cil., s.131-132. 21 Por. ihidem, s.I33-134, 144, 153.