navike i prilagode ih

navike i prilagode ih terapijskim ciljevima, koji se sprovode u toku njihovoglečenja, vrlo često su dijabetičari sa nezadoljavajućom metaboličkom kontrolom(3).U pogledu uticaja edukacije na metaboličku kontrolu, većina studija jepokazala da sprovođenje edukacije poboljšava stepen metaboličke kontrole udijabetičara, dok neke studije nisu bile u mogućnosti da potrvde ovaj efekat. Tako,poređenje dve grupe pacijenata, na programu minimalne i intenzivne edukacije,nije pokazalo značajnu razlika u ostvarenom stepenu metaboličke kontrole (4).Ipak, u istom ispitivanju, postojala je korelacija između dobre metaboličke kontrolei dužine sprovođenja edukacije. Takođe pokazano je da postoji povezanost izmeđupsihičke stabilnosti pacijenata, prihvatanja bolesti i sprovođenja samokontrole ukućnim uslovima (4,5).U radovima u kojima nije pokazan značajan uticaj edukacije na terapijudijabetesa obično je zaključak proizilazio iz praćenja isključivo povezanostipromene metaboličkih parametara sprovedenog programa edukacije (6). Međutimne treba zaboraviti uticaj edukacije na psihičko zdravlje pacijenata, kao i namogućnost da su na nezadovoljavajuću metaboličku kontrolu uticali i drugi faktori,pre svega nezadovoljavajuća medikamentna terapije i nepridržavanje dijetetskogrežima ishrane (7). U tom smislu, većina studija ukazuje da edukacija ne možesamostalno, tj. nezavisno od drugih komponenti terapije, uticati na poboljšanjemetaboličke kontrole (7).Sa ekonomskog aspekta dobro obučena i edukovana osoba obolela oddijabetesa, uz održavanje dobre metaboličke kontrole i bez komplikacija, provodiznačajno manje dana na bolničkom lečenju i na odsustvima sa posla, što je veomavažno s obzirom da je šećerna bolest hronično oboljenje. U brojnim studijamasprovedenim u različitim zemljama pokazano je da je vreme neophodno zabolničko lečenje dijabetičara usled pogoršanja metaboličke kontrole ili razvoja ipogoršanja kasnih mikro i makrovaskularnih komplikacija značajno duže u onihpacijenata koji nisu prošli kroz neki od programa edukacije. Takođe ovi pacijentičesto su i više puta hospitalizovani zbog razvoja iste komplikacije, na primerdijabetesnog stopala i gangrene (8).Sam proces edukacije nije bio dovoljan da se smanji broj indikacija zabolničko lečenje, ali je sprovedena edukacija imala značajan uticaj na boljesprovođenje samokontrole i terapije pacijenata u vanbolničkim uslovima. Ipakpouzdano se može reći da edukacija zajedno sa svim drugim faktorima koji utičuna optimalan tretman obolelih od dijabetesa ima značajnu ulogu (9).Sprovođenje edukacijeEdukacija se sprovodi na osnovu odgovarajućih programa a s obzirom naznačaj edukacije, mnoge ugledne stručne organizacije su formulisale ne samosopstvene programe u ovoj oblasti nego i konkretne preporuke za sprovođenjeprograma (10, 11). U tom smislu Američko udruženje edukatora u dijabetesu(American Association of Diabetes Educators), usvojilo je vrlo detaljan praktičanprogram edukacije sa posebnom obukom kadrova i sertifikatom za njegovosprovođenje (12).142

Program edukacije je dobro planiran ako omogućava da se postignu željeniterapijski ciljevi, i u tom smislu mora biti tako sačinjen da dijabetičari i praktičnomogu da ga prihvate i sprovedu. Pokazalo se da često nije dovoljno da se u tokuedukacije pacijenti samo upoznaju sa preporukama o načinu ishrane, fizičkojaktivnosti, i steknu neophodna znanja o nastanku, toku bolesti i vrsti terapije,načinu davanja insulina, prepoznavanju akutnih i prvih simptoma kasnihkomplikacija da bi to zaista i sprovodili u svakodnevnom životu (13). Zbog toga jeveoma važno da pacijenti shvate da su izmene životnih navika moguće i ostvarljivei da će to zaista imati uticaja na povoljan tok njihove bolesti (14). Takođe, umnogim studijama takođe je pokazano da psihička stabilnost pacijenata znatnoutiče na stepen njihove metaboličke kontrole (15).Program edukacije treba pacijentima da bude razumljiv i prihvatljiv, kao i danjegova primena u svakodnevnom životu doprinosi boljoj regulaciji bolesti. Zbogtoga plan edukacije kreira tim, koji se sastoji od različitih stručnjaka koji se uokviru svoje oblasti na različite načine bave lečenjem dijabetesa kao hroničnebolesti, kako bi taj program edukacije obuhvatio vrlo raznovrsne potrebe osobakoje su obolele od dijabetesa (16).Veoma rano, praktično odmah po otkriću insulina, započeta je i edukacijakoju su sprovodile medicinske sestre i zasnivala se na pomoći dijabetičarima uokviru njihovih porodica i mesta stanovanja. Oni su obučavani u vezi pripreme hrane,mogućnosti izmena u okviru preporučenog dijetetskog režima, načina davanja insulina,korekcije doze u odnosu na ishranu (17).Od tih prvih dana do danas broj profila stručnjaka koji učestvuju u timu zaedukaciju dijabetičara se sve više povećavao i u savremenom pristupu edukaciji udijabetesu ovaj tim uključuje: lekare, dijabetološke sestre, nutricioniste, psihijatre,psihologe i socijalne radnike. Uloga dijabeteloške sestre sastoji se u obučavanjupacijenata u praktičnim postupcima u okviru samokontrole kao što su davanjeinsulina, određivanje nivoa glukoze u krvi i urinu, određivanje nivoa acetona uurinu i sl. Dijetetičar pomaže pacijentu da preporuke o ishrani prilagodi svojimmogućnostima i praktično ih sprovodi. U svakom timu lekar koji leči obolelogobjedinjuje i sprovodi sve terapijske postupke, procenjujući njihov uticaj na stepenostvarene metaboličke kontrole i kvalitet života svojih pacijenata (18).Edukacija se može sprovoditi u bolničkim, kao i vanbolničkim uslovima, uformi predavanja sa praktičnom obukom ili na neki manje formalan način.Predavanje o nekoj određenoj temi iz dijabetesa, uvek mora biti pažljivo planirano,ali moguće je da se vreme za edukaciju iskoristi i kroz odgovore na spontanapitanja pacijenata tokom rutinskih obilazaka i vizita bolesnika (19).Broj bolesnika koji učestvuju u edukaciji može biti vrlo različit, a čestozavisi i od materijalnih mogućnosti kao i od broja obučenog i kvalifikovanogosoblja. Na broj pacijenata obuhvaćenih edukacijom utiče i karakter predviđeneteme prema programu edukacije. Uobičajeno je da se formira veća grupa pacijenatakada se radi o predavanjima koja se odnose na vrstu terapije, upoznavanje sa različitimvrstama insulina i vremenu njihovog delovanja. Nasuprot tome, obučavanje za davanjeinsulina, kao i upoznavanje sa radom malih aparata za određivanje glikemije, sprovodi sepojedinačno (19).143