ZAŁĄCZNIK NR 1 DO REGULAMINU OK PTTK „ŚLADAMI ...

ZAŁĄCZNIK NR 1
DO REGULAMINU OK PTTK
„ŚLADAMI POLSKICH NOBLISTÓW”
KANON KRAJOZNAWCZY
„Jestem z tych, którzy wierzą, że Nauka jest czymś bardzo pięknym.”
Maria Skłodowska-Curie
„Pani Curie jest – z wszystkich ludzi na świecie –
jedynym nie zepsutym przez sławę człowiekiem.”
Albert Einstein
„Polska traci w śp. Pani Curie-Skłodowskiej nie tylko uczoną, ale i wielką obywatelkę,
zawsze przez całe życie czujnie stojącą na straży interesów swojego narodu.”
Prezydent RP Ignacy Mościcki
Maria Salomea Skłodowska-Curie (ur. 7 listopada 1867 r. w Warszawie, zm. 4
lipca 1934 r. w Passy we Francji) – fizyk i chemik, prekursorka radiochemii, autorka
teorii promieniotwórczości, technik rozdzielania izotopów promieniotwórczych oraz
odkrywczyni dwóch nowych pierwiastków – polonu i radu, profesor Sorbony, doctor
honoris causa Politechniki Lwowskiej (1912), Uniwersytetu Poznańskiego (1922),
Uniwersytetu Jagiellońskiego (1924) i Politechniki Warszawskiej (1926); odznaczona
francuską Legią Honorową i brytyjskim Medalem Davy'ego, dwukrotna laureatka
Nagrody Nobla – z fizyki wraz z mężem Piotrem Curie za badania nad zjawiskiem
promieniotwórczości (1903) oraz z chemii za wydzielenie czystego radu (1911); do
dziś pozostaje jedyną kobietą, która Nagrodę Nobla otrzymała dwukrotnie, a także
jedynym uczonym w historii uhonorowanym tą nagrodą w dwóch różnych
dziedzinach nauk przyrodniczych; pochowana pod kopułą paryskiego Panteonu.
I. Miejscowości i obiekty zagraniczne
A. Belgia:
1. Bruksela – udział w I Kongresie Solvajowskim (1911), gdzie Maria Skłodowska-
Curie spotkała się z najwybitniejszymi naukowcami swojej epoki, m.in. z
Albertem Einsteinem, Maxem Karlem Planckiem, Paulem Langevinem i
Henrym Poincarém.
B. Francja:
1. Paryż – miejsce studiów, pracy i profesury na uniwersytecie paryskim; Institut
Curie [d. Instytut Radowy – fr. Institut du radium zbudowany w 1914 r.]; wieża
Eiffla, katedra Notre-Dame, Pola Elizejskie, Łuk Triumfalny, bazylika Sacré-
Cœur na szczycie wzgórza Montmartre, Sorbona, Pałac Luwr (ob. muzeum
sztuki), Panteon w Dzielnicy Łacińskiej, grobowiec Marii Skłodowskiej-Curie,
Musée Curie (muzeum rodziny Curie).
2. Passy, reg. Rodan-Alpy, depart. Górna Sabaudia – miejsce śmierci, sanatorium
Sancellemoz.
3. Sceaux, reg. Île-de-France, depart. Hauts-de-Seine – miejsce pierwotnego
pochówku, przed przeniesieniem w 1995 r. prochów uczonej do Panteonu w
Paryżu.
4. Sèvres, reg. Île-de-France, depart. Hauts-de-Seine – praca w Wyższej Szkole
Normalnej, gdzie prowadziła wykłady dla przyszłych nauczycielek żeńskich
szkół licealnych; siedziba Międzynarodowego Biura Wag i Miar.
5. Verdun, reg. Lotaryngia, depart. Moza – w czasie I wojny światowej Maria
Skłodowska-Curie zorganizowała ruchome pogotowie z aparatami Roentgena.
C. Stany Zjednoczone:
1. Canton, stan Nowy Jork, hrab. St. Lawrence – Uniwersytet Św. Wawrzyńca,
gdzie odebrała tytuł doktora honoris causa; płaskorzeźba Marii Skłodowskiej-
Curie na frontonie gmachu fizyki.
2. Waszyngton DC – miejsce zbiórki pieniędzy na budowę instytutów radowych w
Europie; podczas spotkań z prezydentami USA – Warrenem Hardingiem
Gamalielem w 1921 r. oraz Herbertem Hooverem w 1929 r. odebrała z ich rąk
po 1 gramie radu dla Instytutu Radowego w Warszawie; Biały Dom, Kapitol
Stanów Zjednoczonych, katedra św. Piotra i Pawła, pomnik Lincolna w parku
National Mall.
D. Szwajcaria:
1. Genewa – po nominacji Rady Ligi Narodów w 1922 r. udział w pracach
Międzynarodowej Komisji Współpracy Intelektualnej; spotkanie z Albertem
Einsteinem nad brzegiem Jeziora Genewskiego; katedra św. Piotra [Saint
Pierre], Audytorium Kalwina przy Place de la Taconnerie, Pomnik Reformacji,
ratusz, arsenał (ob. Archiwum Państwowe).
E. Szwecja:
1. Sztokholm – miejsce ceremonii wręczania Nagrody Nobla (1911); Filharmonia
przy placu Hötorget.
F. Wielka Brytania:
1. Londyn, Anglia – pobyt wraz z mężem na zaproszenie Instytutu Królewskiego
[Royal Institution] w 1903 r.; Maria Skłodowska-Curie w prezencie otrzymała
odrobinę radu zamkniętą w szklanej ampułce; Tower of London, Pałac
Westminsterski z wieżą zegarową Big Ben, katedra św. Pawła, Tower Bridge
(Most Wieżowy) na Tamizie, Opactwo Westminsterskie z kolegiatą św. Piotra,
Pałac Buckingham, British Museum przy Great Russell Street, Royal Albert Hall
w dzielnicy South Kensington, National Gallery przy Trafalgar Square.
II. Miejscowości i obiekty w Polsce
1. Kraków, woj. małopolskie – pobyt w 1894 r. kiedy Maria Skłodowska próbowała
kontynuować pracę naukową na jednej z uczelni krajowych, m.in. wykonać
pracę doktorską pod kierunkiem prof. Augusta Witkowskiego; Stare Miasto,
Rynek Główny, Collegium Kołłątaja Uniwersytetu Jagiellońskiego [d. Collegium
Physicum], ul. Św. Anny 6.
2. Sopot, woj. pomorskie – miejsce pracy u rodziny Fuchsów.

3. Szczuki, woj. mazowieckie, pow. makowski, gm. Płoniawy-Bramura – miejsce
pacy w charakterze nauczycielki domowej dzieci rodziny Żorawskich; Maria
Skłodowska organizuje także szkółkę dla dzieci wiejskich, dworek.
4. Warszawa, woj. mazowieckie – miejsce urodzenia, edukacji oraz zamieszkania
w dzieciństwie i młodości, Stare i Nowe Miasto, dom przy ul. Freta 16 (miejsce
urodzenia, ob. muzeum); budynek przy ul. Marszałkowskiej 153 (d. pensja
Jadwigi Sikorskiej, ob. nie istnieje), gdzie Maria Skłodowska pobierała
edukację; udział w wykładach tzw. Uniwersytetu Latającego; w 1925 r.
spotkanie z prezydentem RP Stanisławem Wojciechowskim oraz udział w
uroczystości poświęcenia kamienia węgielnego pod Instytut Radowy przy ul.
Wawelskiej [ob. Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie],
pamiątkowe drzewo zasadzone w dniu otwarcia Instytutu Radowego 29 maja
1932 r. przez Marię Skłodowską-Curie, Muzeum Przemysłu i Rolnictwa przy ul.
Krakowskie Przedmieście 66, gdzie Maria Skłodowska prowadziła pierwsze
swoje prace naukowe.
5. Zakopane, woj. małopolskie, pow. tatrzański – pobyt z mężem Piotrem Curie w
1899 r., podczas którego zdobyli najwyższy szczyt polskich gór – Rysy (2499 m
n.p.m.) oraz wędrówki po Tatrach z córkami w 1911 r.
III. Pomniki Marii Skłodowskiej-Curie
A. Pomniki na świecie
1. Bayonne, USA, stan New Jersey – pomnik przed gmachem Free Public Library
and Cultural Center of Bayonne, przy 697 Avenue C.
B. Pomniki w Polsce
1. Kraków, woj. małopolskie – popiersie w parku im. Henryka Jordana w dzielnicy
Krowodrza.
2. Lublin, woj. lubelskie – pomnik w Miasteczku Akademickim UMCS na pl. Marii
Skłodowskiej-Curie, pomiędzy gmachami fizyki, chemii a rektoratem UMCS.
3. Lublin, woj. lubelskie – pomnik Marii Skłodowskiej-Curie i Piotra Curie przy ul.
Chodźki w pobliżu szpitala.
4. Police, woj. zachodniopomorskie – popiersie na rynku.
5. Warszawa, woj. mazowieckie – pomnik w auli głównej Politechniki
Warszawskiej, pl. Politechniki 1.
6. Warszawa, woj. mazowieckie – pomnik przed Instytutem Onkologii przy ul.
Wawelskiej 15.
IV. Szkoły im. Marii Skłodowskiej-Curie
1. Aleksandrów Łódzki, woj. łódzkie, pow. zgierski – Szkoła Podstawowa nr 4, ul.
Wyzwolenia 3.
2. Alwernia, woj. małopolskie, pow. chrzanowski – Szkoła Podstawowa w Zespole
Szkół nr 1, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 4.
3. Andrychów, woj. małopolskie, pow. wadowicki – Liceum Ogólnokształcące, ul.
Ferdynanda Pachla 16.
4. Antolka, woj. małopolskie, pow. miechowski, gm. Książ Wielki – Szkoła
Podstawowa, Antolka 13.
5. Babice, woj. małopolskie, pow. chrzanowski – Publiczne Gimnazjum w Zespole
Szkół, ul. Zamkowa 3.
6. Banie, woj. zachodniopomorskie, pow. gryfiński – Szkoła Podstawowa, ul.
Sportowa 1.
7. Białystok, woj. podlaskie – Szkoła Podstawowa nr 15, ul. Władysława
Broniewskiego 1.
8. Bogatynia, woj. dolnośląskie, pow. zgorzelecki – Zespół Szkół
Ogólnokształcących, ul. II Armii Wojska Polskiego 5.
9. Brzeg Dolny, woj. dolnośląskie, pow. wołowski – Szkoła Podstawowa nr 5, ul.
Zwycięstwa 10.
10. Brzeg, woj. opolskie – Zespół Szkół Zawodowych nr 1, ul. Słowiańska 18.
11. Bydgoszcz, woj. kujawsko-pomorskie – Gimnazjum nr 28, ul. Żeglarska 67.
12. Bytom, woj. śląskie – Zespół Szkół Elektryczno-Elektronicznych, ul. Katowicka
35.
13. Chorzów, woj. śląskie – IV Liceum Ogólnokształcące, ul. Gen. Jana Henryka
Dąbrowskiego 34.
14. Czechowice-Dziedzice, woj. śląskie, pow. bielski – Liceum Ogólnokształcące,
ul. Marii Konopnickiej 9.
15. Czeladź, woj. śląskie, pow. będziński – Liceum Ogólnokształcące w Zespole
Szkół nr 1, ul. Grodziecka 29.
16. Częstochowa, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 51, ul. Połaniecka 50.
17. Częstochowa, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi
nr 53, ul. Władysława Orkana 95/109.
18. Częstochowa, woj. śląskie – Zespół Szkół Gastronomicznych, ul. Stanisława
Worcella 1.
19. Damnica, woj. pomorskie, pow. słupski – Gimnazjum nr 1 w Zespole Szkół, ul.
Marii Konopnickiej 1.
20. Dąbrowa Górnicza, woj. śląskie – Gimnazjum nr 9, al. Zwycięstwa 44.
21. Dęblin, woj. lubelskie, pow. rycki – Szkoła Podstawowa nr 3 w Zespole Szkół nr
3, ul. Tysiąclecia 25.
22. Dobrzyń, woj. opolskie, pow. brzeski, gm. Lubsza – Publiczna Szkoła
Podstawowa, Dobrzyń 35.
23. Działoszyn, woj. łódzkie, pow. pajęczański – Zespół Szkół, ul. Stefana Grota-
Roweckiego 5.
24. Elbląg, woj. warmińsko-mazurskie – Szkoła Podstawowa nr 6, al. Józefa
Piłsudskiego 4.
25. Gdańsk, woj. pomorskie – Gimnazjum nr 12, ul. Wrzeszczańska 29.
26. Gdańsk, woj. pomorskie – Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego i
Chemicznego, ul. Lastadia 2.
27. Gliwice, woj. śląskie – Górnośląskie Centrum Edukacyjne, ul. Stefana Okrzei
20.
28. Głogówek, woj. opolskie, pow. prudnicki – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Jana
Pawła II 1.
29. Głubczyce, woj. opolskie – Gimnazjum nr 1, ul. Jana Kochanowskiego 31.
30. Gorzów Wielkopolski, woj. lubuskie – Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2, ul.
Przemysłowa 22.

31. Gostynin, woj. mazowieckie – Zespół Szkół, ul. Kowalska 5.
32. Gostyń, woj. wielkopolskie – Gimnazjum nr 2, ul. Hutnika 3.
33. Góra, woj. dolnośląskie – Gimnazjum nr 1, ul. Szkolna 2.
34. Grudziądz, woj. kujawsko-pomorskie – Zespół Szkół Gastronomiczno-
Hotelarskich, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 22/24.
35. Hajnówka, woj. podlaskie – I Liceum Ogólnokształcące, ul. Józefa Piłsudskiego
7.
36. Inowrocław, woj. kujawsko-pomorskie – Szkoła Podstawowa nr 9, ul.
Chemiczna 9.
37. Jachówka, woj. małopolskie, pow. suski, gm. Budzów – Szkoła Podstawowa,
Jachówka 3.
38. Jarosław, woj. podkarpackie – Zespół Szkół Spożywczych, Chemicznych i
Ogólnokształcących, ul. Józefa Ignacego Kraszewskiego 3.
39. Jasień, woj. lubuskie, pow. żarski – Gimnazjum, ul. Podmokła 1.
40. Jastrzębie-Zdrój, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 10, ul. Zielona 2A.
41. Jaworzno, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa Nr 7 z Oddziałami Integracyjnymi,
ul. Ławczyna 12.
42. Jelcz-Laskowice, woj. dolnośląskie, pow. oławski – Publiczna Szkoła
Podstawowa Nr 2, al. Młodych 1.
43. Jelenia Góra, woj. dolnośląskie – Szkoła Podstawowa nr 10, ul. Gustawa
Morcinka 31.
44. Kalisz Pomorski, woj. zachodniopomorskie, pow. drawski – Gimnazjum, ul.
Błonie Kaszubskie 2.
45. Karłowice Wielkie, woj. opolskie, pow. nyski, gm. Kamiennik – Szkoła
Podstawowa, Karłowice Wielkie 52.
46. Kasina Wielka, woj. małopolskie, pow. limanowski, gm. Mszana Dolna – Szkoła
Podstawowa w Zespole Placówek Oświatowych.
47. Katowice, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 10, ul. Stawowa 6.
48. Katowice, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 44, ul. Morawa 86.
49. Katowice, woj. śląskie – VIII Liceum Ogólnokształcące, ul. 3 Maja 42.
50. Kawęczyn, woj. wielkopolskie, pow. turecki – Zespół Szkół, Kawęczyn 49A.
51. Kazimierza Wielka, woj. świętokrzyskie – Liceum Ogólnokształcące, ul.
Partyzantów 3.
52. Kędzierzyn-Koźle, woj. opolskie – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 6, ul.
Pawła Stalmacha 20.
53. Kędzierzyn-Koźle, woj. opolskie – Technikum nr 4 przy Zespole Szkół
Technicznych i Ogólnokształcących, ul. Mostowa 7.
54. Kętrzyn, woj. warmińsko-mazurskie – Zespół Szkół, ul. Wojska Polskiego 12.
55. Kluczbork, woj. opolskie Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1, ul. Marii
Skłodowskiej-Curie 13.
56. Kolonowskie, woj. opolskie, pow. strzelecki – Publiczna Szkoła Podstawowa nr
1, ul. 1 Maja 5.
57. Kołaczyce, woj. podkarpackie, pow. jasielski – Liceum Ogólnokształcące w
Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych, al. Jana Pawła II 3.
58. Konin, woj. wielkopolskie –Zespół Szkół Technicznych i Hutniczych, ul. Kolska
1.
59. Konotop, woj. lubuskie, pow. nowosolski, gm. Kolsko – Szkoła Podstawowa, pl.
Powstańców Wielkopolskich 7.
60. Końskie, woj. świętokrzyskie – II Liceum Ogólnokształcące, ul. Sportowa 9.
61. Kraków, woj. małopolskie – Szkoła Podstawowa nr 10, ul. Ks. Franciszka
Blachnickiego 1.
62. Kraków, woj. małopolskie – Szkoła Podstawowa nr 124, ul. Ferdynanda Weigla
2.
63. Kraków, woj. małopolskie – XV Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół
Ogólnokształcących nr 10, ul. Adolfa Dygasińskiego 15.
64. Kraków, woj. małopolskie – Zespół Szkół Chemicznych, ul. Krupnicza 44.
65. Krasiniec, woj. mazowieckie, pow. makowski, gm. Płoniawy-Bramura – Zespół
Szkół, Krasiniec 18.
66. Kraśnik, woj. lubelskie – Szkoła Podstawowa nr 1 w Zespole Placówek
Oświatowych nr 1, ul. Tadeusza Kościuszki 23.
67. Krosno Odrzańskie, woj. lubuskie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Bohaterów
Wojska Polskiego 21.
68. Krotoszyn, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 8, ul. 23 Stycznia 20.
69. Krzepice, woj. śląskie, pow. kłobucki – Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Marii
Skłodowskiej-Curie 21.
70. Kutno, woj. łódzkie – Szkoła Podstawowa nr 6, ul. Łąkoszyńska 9.
71. Kwidzyn, woj. pomorskie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2, ul.
Katedralna 5.
72. Legnica, woj. dolnośląskie – Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego, ul.
Wrocławska 211.
73. Leszno, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 3, pl. Jana Metziga 14.
74. Lublin, woj. lubelskie – V Liceum Ogólnokształcące, ul. Lipowa 7.
75. Łapczyca, woj. małopolskie, pow. bocheński, gm. Bochnia – Zespół Szkół
Gminnych, Łapczyca 437.
76. Łobez, woj. zachodniopomorskie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Gen. Józefa
Bema 6.
77. Łomża, woj. podlaskie – Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 4,
ul. Zielona 21.
78. Łódź, woj. łódzkie – Szkoła Policealna nr 2 Samorządu Województwa
Łódzkiego, ul. Wielkopolska 70/72.
79. Łódź, woj. łódzkie – XXIV Liceum Ogólnokształcące, ul. Marysińska 61/67.
80. Łukowica, woj. małopolskie, pow. limanowski – Szkoła Podstawowa, Łukowica
285.
81. Majdan Królewski, woj. podkarpackie, pow. kolbuszowski – Publiczna Szkoła
Podstawowa, ul. Jagiellońska 1.
82. Maków Mazowiecki, woj. mazowieckie – Liceum Ogólnokształcące, ul. Mikołaja
Kopernika 6.
83. Małkinia Górna, woj. mazowieckie, pow. ostrowski – Szkoła Podstawowa nr 1 w
Zespole Szkół Gminnych, ul. Ostrowska 58.
84. Mińsk Mazowiecki, woj. mazowieckie – Zespół Szkół, ul. 1-go PLM „Warszawa”
1.

85. Niemodlin, woj. opolskie, pow. opolski – Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Szkolna
5.
86. Nowa Ruda, woj. dolnośląskie, pow. kłodzki – Gimnazjum nr 2, ul. Akacjowa 8.
87. Nowa Sarzyna, woj. podkarpackie, pow. leżajski – Szkoła Podstawowa, ul.
Komisji Edukacji Narodowej 5.
88. Nowy Staw, woj. pomorskie, pow. malborski – Gimnazjum, ul. Bankowa 2.
89. Nowy Tomyśl, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 2, ul. 3-go Stycznia
12.
90. Oleśnica, woj. dolnośląskie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, ul. Wojska
Polskiego 67/69.
91. Olsztyn, woj. warmińsko-mazurskie – IV Liceum Ogólnokształcące i Gimnazjum
nr 4 w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 2, ul. Marsz. Józefa Piłsudskiego
56.
92. Opoczno, woj. łódzkie – Zespół Szkół Samorządowych nr 1, ul. Marii
Skłodowskiej-Curie 5.
93. Opole, woj. opolskie – Publiczne Liceum Ogólnokształcące nr III w Zespole
Szkół Ogólnokształcących, ul. Stanisława Dubois 28.
94. Ostrzeszów, woj. wielkopolskie – I Liceum Ogólnokształcące, ul. Zamkowa 21.
95. Oświęcim, woj. małopolskie – Zespół Szkół nr 1, ul. Juliusza Słowackiego 41.
96. Otwock, woj. mazowieckie – Zespół Szkół nr 2, ul. Kazimierza Pułaskiego 7.
97. Ozimek, woj. opolskie, pow. opolski – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1, ul.
Częstochowska 26.
98. Ozorków, woj. łódzkie, pow. zgierski – Szkoła Podstawowa nr 5 z Oddziałami
Integracyjnymi, ul. Cegielniana 25.
99. Ożarów, woj. świętokrzyskie, pow. opatowski – Zespół Szkół, os. Wzgórze 56.
100. Paczków, woj. opolskie, pow. nyski Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Zespole
Szkół, ul. Hugona Kołłątaja 9.
101. Pakosław, woj. wielkopolskie, pow. rawicki – Szkoła Podstawowa, ul. Parkowa
13.
102. Pawlikowie, woj. łódzkie, pow. pabianicki, gm. Pabianice – Szkoła
Podstawowa, Pawlikowie 103.
103. Piastów, woj. mazowieckie, pow. pruszkowski – Szkoła Podstawowa nr 2, al.
Krakowska 20.
104. Pietrowice Wielkie, woj. śląskie, pow. raciborski – Szkoła Podstawowa i
Gimnazjum w Zespole Szkół, ul. Marii Konopnickiej 28.
105. Pilawa, woj. mazowieckie, pow. garwoliński – Publiczna Szkoła Podstawowa,
ul. Leśna 2.
106. Piła, woj. wielkopolskie – I Liceum Ogólnokształcące, ul. Wincentego Pola 11.
107. Pionki, woj. mazowieckie, pow. radomski – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych
nr 1, al. Jana Pawła II 7.
108. Piotrków Trybunalski, woj. łódzkie – II Liceum Ogólnokształcące, ul. Stefana
Żeromskiego 11.
109. Płock, woj. mazowieckie – Technikum nr 2 w Zespole Szkół Zawodowych nr 2,
ul. Gwardii Ludowej 7.
110. Police, woj. zachodniopomorskie – Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Siedlecka 4.
111. Poznań, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 66, os. Przyjaźni 127.
112. Poznań, woj. wielkopolskie – XII Liceum Ogólnokształcące, ul. Gen. Tadeusza
Kutrzeby 8.
113. Prabuty, woj. pomorskie, pow. kwidzyński – Gimnazjum, ul. Grunwaldzka 6.
114. Pruszków, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa nr 9, ul. Mostowa 6.
115. Przyjma, woj. wielkopolskie, pow. koniński, gm. Golina – Szkoła Podstawowa,
Przyjma 122.
116. Pszczew, woj. lubuskie, pow. międzyrzecki – Gimnazjum w Zespole Szkół, ul.
Władysława Sikorskiego 23.
117. Pustków, woj. podkarpackie, pow. dębicki, gm. Dębica – Publiczna Szkoła
Podstawowa, Pustków 34.
118. Rawa Mazowiecka, woj. łódzkie – Liceum Ogólnokształcące, ul. Tadeusza
Kościuszki 20.
119. Rogolin, woj. mazowieckie, pow. białobrzeski, gm. Radzanów – Publiczna
Szkoła Podstawowa, Rogolin 4A.
120. Ruda Śląska, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 6, ul. Bytomska 8.
121. Rybnik, woj. śląskie – Zespół Szkół nr 4, ul. Stanisława Małachowskiego 145.
122. Rybno, woj. warmińsko-mazurskie, pow. działdowski – Gimnazjum w Zespole
Szkół, ul. Sportowa 24.
123. Ryki, woj. lubelskie – I Liceum Ogólnokształcące, ul. Juliusza Słowackiego 12.
124. Rzeszów, woj. podkarpackie – Zespół Szkół Ekonomicznych, ul. Klementyny
Hoffmanowej 13.
125. Sanok, woj. podkarpackie – II Liceum Ogólnokształcące, ul. Adama
Mickiewicza 11.
126. Sielec, woj. lubelskie, pow. chełmski, gm. Leśniowice – Publiczne Gimnazjum,
Sielec 68.
127. Skarżysko-Kamienna, woj. świętokrzyskie – Zespół Szkół Publicznych nr 4, ul.
Książęca 147.
128. Skawina, woj. małopolskie, pow. krakowski – Zespół Szkół
Ogólnokształcących, ul. Żwirki i Wigury 17.
129. Skierniewice, woj. łódzkie – Szkoła Podstawowa nr 4, ul. Jasna 30.
130. Słupsk, woj. pomorskie – Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 3, ul. Marii
Zaborowskiej 2.
131. Sobolew, woj. mazowieckie, pow. garwoliński – Publiczna Szkoła Podstawowa i
Publiczne Gimnazjum, ul. Tadeusza Kościuszki 17.
132. Sobótka, woj. dolnośląskie, pow. wrocławski – Szkoła Podstawowa nr 2, ul.
Marii Skłodowskiej-Curie 19.
133. Sokołów Podlaski, woj. mazowieckie – Liceum Ogólnokształcące, ul. Sadowa
11.
134. Sopot, woj. pomorskie – Zespół Szkół nr 1, ul. Książąt Pomorskich 16-18.
135. Sosnowiec, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 19, ul. Składowa 5.
136. Starogard Gdański, woj. pomorskie – I Liceum Ogólnokształcące w Zespole
Szkół Ogólnokształcących, ul. Józefa Hallera 34.
137. Stary Kębłów, woj. mazowieckie, pow. garwoliński, gm. Żelechów – Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkół, Stary Kębłów 23.
138. Stary Sącz, woj. małopolskie, pow. nowosądecki – Liceum Ogólnokształcące,
ul. Partyzantów 15.

139. Stępowo, woj. kujawsko-pomorskie, pow. rypiński, gm. Rypin – Szkoła
Podstawowa, Stępowo 86.
140. Stronno, woj. kujawsko-pomorskie, pow. bydgoski, gm. Dobrcz – Szkoła
Podstawowa, ul. Szkolna 28.
141. Stróża, woj. małopolskie, pow. myślenicki, gm. Pcim – Szkoła Podstawowa nr
1, Stróża 1.
142. Strzelin, woj. dolnośląskie – Liceum Ogólnokształcące, ul. Jana Pawła II 23.
143. Sucha Beskidzka, woj. małopolskie – Liceum Ogólnokształcące, ul. Płk
Tadeusza Semika.
144. Szczawno-Zdrój, woj. dolnośląskie, pow. wałbrzyski – Zespół Szkół, ul.
Kolejowa 2.
145. Szczecin, woj. zachodniopomorskie – I Liceum Ogólnokształcące, al. Piastów
12.
146. Szczepanowo, woj. kujawsko-pomorskie, pow. mogielnicki, gm. Dąbrowa –
Szkoła Podstawowa, ul. Szkolna 1.
147. Szczytna, woj. dolnośląskie, pow. kłodzki – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych,
ul. Wolności 80.
148. Szczytno, woj. warmińsko-mazurskie – Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Marii
Skłodowskiej-Curie 2.
149. Świdnica, woj. dolnośląskie – Zespół Szkół Ogólnokształcących Nr III, ul.
Kościelna 32.
150. Świeradów-Zdrój, woj. dolnośląskie, pow. lubański – Szkoła Podstawowa Nr 1
w Miejskim Zespole Szkół, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 2.
151. Święciechowa, woj. wielkopolskie, pow. leszczyński – Zespół Szkół, ul. Szkolna
15.
152. Świnna, woj. śląskie, pow. żywiecki – Gimnazjum, ul. Wspólna 58.
153. Tarnogród, woj. lubelskie, pow. biłgorajski – Szkoła Podstawowa, ul. 1 Maja 7.
154. Tarnowskie Góry, woj. śląskie – Zespół Szkół Chemiczno-Medycznych i
Ogólnokształcących, ul. Opolska 26.
155. Tczew, woj. pomorskie – I Liceum Ogólnokształcące, ul. Szkoły Morskiej 1.
156. Toruń, woj. kujawsko-pomorskie – Zespół Szkół nr 8, ul. Ignacego
Łyskowskiego 28.
157. Trawniki, woj. lubelskie, pow. świdnicki – Zespół Placówek Oświatowych,
Trawniki 606.
158. Trzebinia, woj. małopolskie, pow. chrzanowski – I Liceum Ogólnokształcące, ul.
Grunwaldzka 101.
159. Trzebnica, woj. dolnośląskie – Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Marii Konopnickiej
14.
160. Tychy, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 11, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 4.
161. Warszawa, woj. mazowieckie – Gimnazjum nr 38, ul. Świętokrzyska 18A.
162. Warszawa, woj. mazowieckie – Uczelnia Warszawska, ul. Łabiszyńska 25.
163. Warszawa, woj. mazowieckie – XXIII Liceum Ogólnokształcące, ul.
Naddnieprzańska 2/4.
164. Wągrowiec, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 4, ul. Mikołaja Reja 10.
165. Węgierka, woj. podkarpackie, pow. jarosławski, gm. Roźwienica – Szkoła
Podstawowa, Węgierka 220.
166. Wilamów, woj. łódzkie, pow. poddębicki, gm. Uniejów – Szkoła Podstawowa,
Wilamów 50.
167. Wiskitki, woj. mazowieckie, pow. żyrardowski – Zespół Szkół nr 3, ul. Tadeusza
Kościuszki 25.
168. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie – Zespół Szkół Chemicznych, ul. Bulwary
im. marsz. Józefa Piłsudskiego 4.
169. Włodzienin, woj. opolskie, pow. głubczycki, gm. Branice – Szkoła Podstawowa,
Włodzienin 50.
170. Wodzisław Śląski, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 1 w Zespole Szkół nr
2, ul. Wałowa 5.
171. Wojkowice Kościelne, woj. śląskie, pow. będziński, gm. Siewierz – Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkolno-Przedszkolnym, ul. Zachodnia 4.
172. Wolsztyn, woj. wielkopolskie – Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół
Ogólnokształcących i Profilowanych, ul. Ks. Józefa Poniatowskiego 7.
173. Wrocław, woj. dolnośląskie – Szkoła Podstawowa nr 12, ul. Zygmunta
Janiszewskiego 14.
174. Wrocław, woj. dolnośląskie – Szkoła Policealna Medyczna, ul. Stawowa 24.
175. Wyrzysk, woj. wielkopolskie, pow. pilski – Gimnazjum, ul. Parkowa 8.
176. Wyszków, woj. mazowieckie – Zespół Szkół nr 1, ul. I Armii Wojska Polskiego
89.
177. Zabrze, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 6, ul. Klonowa 23.
178. Zabrze, woj. śląskie – Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 13, ul. Ks. Józefa
Wajdy 7.
179. Zawieprzyce, woj. lubelskie, pow. Łęczyński, gm. Spiczyn – Szkoła
Podstawowa, Zawieprzyce 121.
180. Zduńska Wola, woj. łódzkie – Szkoła Podstawowa nr 10, ul. Zielona 46A.
181. Zgorzelec, woj. dolnośląskie – Szkoła Podstawowa nr 5, ul. Bolesława Prusa
17.
182. Zielona Góra, woj. lubuskie – Medyczne Studium Zawodowe, ul. Wazów 44.
183. Zielona Góra, woj. lubuskie – Zespół Szkół Elektronicznych i Samochodowych,
ul. Stanisława Staszica 2.
184. Złotów, woj. wielkopolskie – I Liceum Ogólnokształcące, ul. Bohaterów
Westerplatte 9.
185. Żuki, woj. wielkopolskie, pow. turecki, gm. Turek – Szkoła Podstawowa, Żuki
92.
V. Inne obiekty im. Marii Skłodowskiej-Curie
1. Warszawa, woj. mazowieckie – Centrum Onkologii – Instytut im. Marii
Skłodowskiej-Curie, ul. Wawelska 15.
2. Warszawa, woj. mazowieckie – Towarzystwo Marii Skłodowskiej-Curie w
Hołdzie, ul. Wawelska 15.

„Człowiek zawsze może wstąpić na lepszą drogę – póki żyje.”
„Dobroć serca jest tym, czym ciepło słońca: ona daje życie.”
Henryk Sienkiewicz
„Czytam Sienkiewicza. Dręcząca lektura. Mówimy: to dosyć kiepskie, i czytamy dalej.
Powiadamy: ależ to taniocha – i nie możemy się oderwać. Wykrzykujemy: nieznośna
opera! i czytamy w dalszym ciągu, urzeczeni. Potężny geniusz!
– i nigdy chyba nie było tak pierwszorzędnego pisarza drugorzędnego.
To Homer drugiej kategorii, to Dumas Ojciec pierwszej klasy.”
Witold Gombrowicz
Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Oszyk, ps. „Litwos” (ur. 5 maja
1846 r. w Woli Okrzejskiej, zm. 15 listopada 1916 r. w Vevey w Szwajcarii) – prozaik,
powieściopisarz, nowelista i publicysta; jeden z najpopularniejszych pisarzy polskich
przełomu XIX i XX wieku, podróżnik, filantrop, współzałożyciel Szwajcarskiego
Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, doctor honoris causa
Uniwersytetu Jagiellońskiego (1900), członek Cesarskiej Akademii Nauk w
Petersburgu, członek honorowy Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów oraz
Towarzystwa Tatrzańskiego, Kawaler francuskiej Legii Honorowej, laureat Nagrody
Nobla w dziedzinie literatury za całokształt twórczości (1905); pochowany w krypcie
bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.
I. Szlak im. Henryka Sienkiewicza
Łuków PKP (0,0) – Świdry (11,4) – Kierzków PKS (18,8) – Ruda (27,8), Krzywda
PKP (32,6) – Burzec PKS (37,9) – Wojcieszków (43,1) – Adamów PKS (48,6) –
Wola Gułowska PKS (55,7) – Wola Okrzejska (67,6) – Okrzeja PKP (69,2) – Okrzeja
PKS (72,5); znaki niebieskie.
Trasa przebiega przez wsie i miasteczka Polesia, które odegrały znaczącą rolę w
życiu autora „Trylogii” i „Krzyżaków”.
II. Miejscowości i obiekty zagraniczne
A. Austria:
1. Badgastein, Salzburg, pow. Sankt Johann im Pongau – pobyt w uzdrowisku w
1887 i 1893 r.; kościół farny [Pfarrkirche], kościół św. Mikołaja [Nikolauskirche],
Muzeum Gasteinu, Park Narodowy Höhe Tauern, wodospad Gletschermühlen.
2. Bad Vöslau, Dolna Austria, pow. Baden – wspólna wycieczka z Kazimierzem
Chłędowskim w 1886 r.
3. Fürstenhof, Styria – pobyt na kuracji w 1881 r. w zakładzie hydropatycznym
kierowanym przez dr Jana Czerwińskiego.
4. Kaltenleutgeben, Dolna Austria, pow. Mödling – pobyt w uzdrowisku w latach
1885-88, 1891 i 1894-96.
5. Salzburg – podróż w 1887 r.; forteca Hohensalzburg na wzgórzu Festungsberg,
katedra św. Ruperta, klasztor św. Piotra oo. Benedyktynów, pałac arcybiskupi,
pałac Mirabell z ogrodami, pałac Klessheim.
6. Wiedeń – podróże w latach 1885, 1887, 1889 i 1892 oraz 1914; wzgórze
Kahlenberg, klasztor oo. Kamedułów, kościół św. Józefa z kaplicą Jana
Sobieskiego, ratusz [Wiener Rathaus], pałac księcia Eugeniusza Sabaudzkiego
[Belweder], katedra św. Szczepana [Stephansdom], Wiedeńska Opera
Państwowa [Wiener Staatsoper], Teatr Zamkowy [Burgtheater] i kościół
Wotywny [Votivkirche] przy Ringu, Muzeum Historii Sztuki [Kunsthistorisches
Museum], kościół św. Karola Boromeusza, galeria Albertina przy Albertinaplatz,
zespół pałacowo-ogrodowy Hofburg (ob. rezydencja prezydenta Austrii),
Kancelaria Cesarska (ob. muzeum), pomnik Franciszka II Habsburga; pałac i
ogrody Schönbrunn, MuseumsQuartier [Dzielnica Muzeów] w dzielnicy Neubau.
B. Belgia:
1. Bruksela – podróże w latach 1874 i 1887; Wielki Plac, ratusz [Hôtel de Ville],
Dom Króla [Maison du Roi; ob. Muzeum Miejskie], pasaż św. Huberta, Pałac
Królewski, katedra św. Michała i św. Guduli, kościół oo. Karmelitów Bosych,
kościół Notre Dame du Sablon, Czarna Wieża [Tour Noir], Manneken pis
(Siusiający chłopiec) – figurka-fontanna symbol Brukseli.
2. Ostenda, prow. Flandria Zachodnia – podróże w latach 1874, 1884, 1887-89 i
1894; kościół św. Piotra i św. Pawła, esplanada, molo.
C. Białoruś:
1. Dubniki, obw. grodzieński, rejon ostrowiecki – pobyt w latach 1887-88; zespół
dworski w dawnym majątku ziemskim rodziny Mineyków.
2. Mołodeczno, obw. miński – podróż w 1887 r.; rynek, cerkiew Opieki MB.
D. Bułgaria:
1. Ruse – podróż w 1886 r.; twierdza Sexaginta Prista nad Dunajem, Carski
Kamień nieopodal cerkwi Zaśnięcia Bogurodzicy, cerkiew Świętej Trójcy, d.
dworzec kolejowy (ob. Muzeum Transportu i Komunikacji).
2. Warna – podróż w 1886 r.; katedralna cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy na pl.
Metropolita Simeon, ruiny Akropolis, port i molo.
E. Chorwacja:
1. Rijeka, komitat Primorsko-goranski – podróż w 1887 r.; rynek, ratusz, klasztor
oo. Augustianów z kościołem św. Hieronima, wieża miejska, Stara Vrata,
kościół NMP, kościół św. Wita przy pl. Grivica, twierdza na wzgórzu Trsat,
klasztor oo. Franciszkanów z kościołem MB Trsatskiej.
2. Opatija [Abbazia] nad Adriatykiem, Primorsko-goranska županija – pobyt w
uzdrowisku w 1887 r., gdzie pisarz rozpoczął pisanie „Pana Wołodyjowskiego”;
kościół św. Jakuba i pozostałości opactwa benedyktynów.
F. Dania:
1. Kopenhaga – podróż w drodze do Sztokholmu w 1905 r.; Pałac Królewski
Amalienborg, ratusz, katedra NMP, Zamek Rosenberg (ob. muzeum), kościół
św. Ducha przy deptaku Strøget, kościół Najświętszego Zbawiciela w dzielnicy
Christianshavn przy Sankt Annæ Gade, Wielka Synagoga przy Krystalgade,
kościół Fryderyka w dzielnicy Frederiksstaden, Zamek Królewski Christiansborg
(ob. siedziba parlamentu) z kościołem zamkowym na wyspie Slotsholmen,
Muzeum Narodowe, Muzeum Thordvalsena przy Bertel Thorvaldsens Plad.

G. Egipt:
1. Aleksandria – podróż w 1890 r.; twierdza Kajtbaj, pałac Montazah, pałac Ras
el-Tin, meczet Abu Al-Abbas, świątynia Serapisa i Izydy, Serapeum z kolumną
Pompejusza, koptyjska katedra św. Marka.
2. Fajum (oaza na Pustyni Libijskiej) – podróż w 1890 r.
3. Giza – podróż w 1890 r.; piramidy Cheopsa (jeden z siedmiu cudów świata),
Chefrena i Mykerinosa, Wielki Sfinks.
4. Ismailia – podróż w 1890 r.
5. Kair – podróż w 1890 r.; Wieża Kairska na wyspie Zamalek, meczet Ahmada
Ibn Tuluna w dzielnicy Al-Kata'i, meczet Al-Azhar, Muzeum Egipskie.
6. Port Said – podróż w 1890 r.; Muzeum Narodowe.
7. Suez – podróż w 1890 r.
H. Francja:
1. Arcachon, reg. Akwitania, depart. Żyronda – podróże w latach 1884 i 1911;
Hotel Notre Dame.
2. Biarritz, reg. Akwitania, depart. Pyrénées-Atlantiques – pobyt na kuracji w 1890
r.; kościół św. Martina, kaplica Chapelle Imperiale, Museo del Mar (Muzeum
Morskie).
3. Grandcamp-Maisy, reg. Dolna Normandia, depart. Calvados – podróż w 1878
r.; miejsce spotkania z Adamem Asnykiem; Hotel de la Croix Blanche.
4. Le Port-Marly, reg. Île-de-France, depart. Yvelines – podróż w 1879 r.; ratusz,
zamek Monte Christo (d. rezydencja Aleksandra Dumasa ojca; ob. muzeum),
pawilon zw. zamkiem If, kościół św. Ludwika.
5. Marsylia, reg. Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, depart. Bouches-du-Rhône
– podróż w 1884 r.; ratusz, archikatedra Notre-Dame-de-la-Garde, La Vieille
Charite, Opactwo Saint Victor, Fort św. Mikołaja i Fort św. Jana w Starym
Porcie, Phare de Sainte Marie (latarnia morska), Muzeum Historii Marsylii,
pałac Longchamp (ob. muzeum), zamek If.
6. Mentona, reg. Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, depart. Alpy Nadmorskie –
podróż w 1885 r.; cerkiew Ikony Matki Bożej „Wszystkich Strapionych Radość” i
św. Mikołaja, kościół św. Michała Archanioła.
7. Nicea, reg. Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, depart. Alpy Nadmorskie –
podróże w latach 1884, 1896-98; katedra Sainte-Réparate, kościół Saint-
François-de-Paule, pałac senacki, pałac Lascaris, cerkiew św. Mikołaja i św.
Aleksandry, ruiny rzymskich term w dzielnicy Cimiez, ruiny rzymskiego
amfiteatru Palais du Sénat.
8. Paryż – liczne podróże, m.in. w latach 1874, 1878-79, 1888, 1890 i 1897-98.
9. Perros-Guirec Ploumanac'h, reg. Bretania, depart. Côtes-d'Armor – pobyt wraz
z dziećmi u swojego przyjaciela Brunona Abakanowicza (1898).
I. Grecja:
1. Ateny – podróż w 1886 r.; Akropol z ruinami Partenonu, Erechtejonu, Świątyni
Ateny Nike oraz Propylejów, Odeon Herodosa Attyka, pomnik Lizykratesa,
Teatr Dionizosa, agora grecka z portykiem Attalosa II, agora rzymska z Wieżą
Wiatrów, Łuk Hadriana, świątynia Zeusa Olimpijskiego, stadion Kallimarmaro
(Panathinaikon), kościoły bizantyjskie Ajos Theodoros i Św. Apostołów,
Kapnikarea, pałac Zappeion (ob. Centrum Wystawowo-Kongresowe), budynek
Parlamentu i Grób Nieznanego Żołnierza, Narodowe Muzeum Archeologiczne.
2. Korynt, reg. Peloponez, nomos Koryntia – podróż w 1886 r.; pozostałości
doryckiej świątyni Apollina.
J. Hiszpania:
1. Barcelona, Katalonia – podróż w 1888 r.; Stare Miasto, Gran Teatre del Liceu
(teatr operowy) i La Boqueria (hala targowa) przy ul. La Ramola, katedra św.
Eulalii, bazylika La Sagrada Família (Świątynia Pokutna Świętej Rodziny),
Pałac Królewski Hrabiów Barcelony, Plac Hiszpański, kościół Santa Maria del
Mar (św. Maria z morza) w dzielnicy La Ribera, Pałac Muzyki Katalońskiej przy
ul. Carrer Sant Pere Més Alt w dzielnicy Ciutat Vella, Palau Nacional na
wzgórzu Montjuïc.
2. Burgos, Kastylia i León – podróż w 1888 r.; ratusz miejski, katedra Santa Maria,
łuk triumfalny Arco de Santa Maria, klasztor Cystersów [Monasterio de las
Huelgas], zamek.
3. Grenada, Andaluzja – podróż w 1888 r.; Alhambra (zespół pałacowy), pałac
Karola V (ob. muzeum), Generalife (letnia rezydencja emirów z dynastii
Nasrydów wraz z ogrodami), katedra Santa María de la Encarnación, klasztor
Kartuzów.
4. Kordoba, Andaluzja – podróż w 1888 r.; Mezquita (d. Wielki Meczet, ob.
katedra rzymskokatolicka), kościół Iglesia del Carmen, kościół Santa María de
la asuncion, pałace: Casa de los Villalones, Casa del Indiano, Palacio de los
Paez de Castillejo, Palacio Museo de Viana.
5. Madryt – podróż w 1888 r.; Puerta del Sol [Brama Słońca], Plaza Mayor
[Główny Plac], Palacio Real [Pałac Królewski], kościół San Isidro, katedra La
Almudena, Plaza de España [Plac Hiszpański], pomnik Miguela Cervantesa,
Park Retiro z pomnikiem króla Alfonsa XII Burbona, Palacio de Cristal [Pałac
Kryształowy], Muzeum Prado przy Calle Ruiz de Alarcón 23, most Puente de
Segovia, most Toledo.
6. San Lorenzo de El Escorial, Wspólnota Madrytu – podróż w 1888 r.; zespół
pałacowo-klasztorno-biblioteczny u stóp gór Sierra de Guadarrama, panteon
królów i książąt.
7. Sewilla, reg. Andaluzja – podróż w 1888 r.; Alkazar (pałac królewski), katedra
de Santa Maria z grobowcem Krzysztofa Kolumba, ratusz, budynek giełdy,
Główne Archiwum Indii, Torre del Oro (Złota Wieża), Dom Piłata [Casa de
Pilatos], Plac Hiszpański.
8. Toledo, Kastylia-La Mancha – podróż w 1888 r.; ratusz, Alkazar (twierdza),
bramy: Puerta del Sol, Puerta Nuevade de Bisagra i Puerta Vieja de Bisagra,
katedra Santa Maria de Toledo, kościół Santa Maria la Blanca (d. synagoga),
kościół Christo de la Luz, klasztor i kościół San Juan de los Reyes, kościół
Santiago del Arrabal, Santa Cruz Hospital (ob. muzeum), dom El Greco,
dworzec kolejowy.
K. Monako:
1. Monte Carlo – podróż w 1884 r.; pałac książęcy i katedra św. Mikołaja w
dzielnicy Monaco-Ville, kasyno Musée National des Beaux-Arts, port.

L. Niemcy:
1. Bad Kissingen, Bawaria – pobyt na kuracji w 1889 r.; Stare Miasto, ratusz, ruiny
zamku Bodenlaube.
2. Bad Reichenhall, Bawaria, pow. Berchtesgadener Land – pobyt w uzdrowisku
w latach 1884-85.
3. Berchtesgaden, Bawaria – podróż w 1884 r.; Zamek Królewski.
4. Berlin – podróż w drodze do Sztokholmu w 1905 r.
5. Frankfurt nad Menem, Hesja – podróż w 1887 r.; Stare Miasto, ratusz, katedra
św. Bartłomieja, kościół św. Pawła, Saalhof (d. siedziba cesarska).
6. Helgoland, Szlezwik-Holsztyn, pow. Pinneberg – pobyt na wyspie w 1889 r.;
Lange Anna, port.
7. Karlsbad, Badenia-Wirtembergia, pow. Karlsruhe – pobyt w 1900 r.
8. Kolonia, Nadrenia Północna-Westfalia – podróż w 1874 r.; ratusz, katedra św.
Piotra i NMP, Most Hohenzollernów, kościół NMP na Kapitolu, kościół św.
Cecylii (ob. Muzeum Alexandra Schnütgena) przy Cäcilienstraße, kościół św.
Pantaleona przy Am Pantaleonsberg, synagoga.
9. Schönau am Königssee, Bawaria, pow. Berchtesgadener Land – podróż w
1884 r.; Königssee [Jezioro Królewskie], kościół św. Bartłomieja, zamek
myśliwski.
Ł. Rumunia:
1. Bukareszt – podróż w 1886 r.; katedra św. Józefa przy ul. General Berthelot,
katedra patriarchalna, cerkiew Kretzulescu, Arcul de Triumf (łuk triumfalny) przy
al. Kiseleff, Pałac Królewski (ob. Narodowe Muzeum Sztuki), Wielka Synagoga
(ob. muzeum).
2. Giurgiu – podróż w 1886 r., gdzie Henryk Sienkiewicz wraz z Antonim Zaleskim
i Kazimierzem Pochwalskim wsiedli na parowiec płynący do Ruse w Bułgarii.
3. Suczawa – podróż w 1886 r.; ruiny twierdzy tronowej, monastyr św. Jana
Nowego z cerkwią św. Jerzego, cerkiew św. Jerzego „Mirăuţi”, cerkiew św.
Demetriusza, monastyr ormiański „Zamca” z cerkwią św. Auksentego.
M. Słowacja:
1. Trenczyn – liczne podróże, m.in. w latach 1893-96; zamek (ob. muzeum).
2. Trenczyńskie Cieplice, kraj Tronczyński – pobyt na trzytygodniowej kuracji w
1894 r.; sanatorium Sina, Park Zdrojowy.
N. Stany Zjednoczone:
1. Anaheim, stan Kalifornia – pobyt w latach 1876-78 jako korespondent „Gazety
Polskiej”; wspólnie z Heleną Modrzejewską, Julianem Sypniewskim i Łucjanem
Paprockim, Henryk Sienkiewicz podjął próbę stworzenia komuny rolnej; z tego
okresu wywodzą się „Szkice węglem”.
2. Boston, stan Massachusetts – podróż w 1878 r.
3. Haywood, stan Kalifornia – miejsce pobytu po przeprowadzce z Sebastopola w
1877 r.
4. Los Angeles, stan Kalifornia – pobyt w 1876 r. jako korespondent „Gazety
Polskiej”; „Pico House” (d. hotel).
5. Mariposa, stan Kalifornia – podróż w 1877 r.; Park Narodowy Yosemite.
6. Mount Diablo (Diabla Góra), stan Kalifornia, hrab. Contra Costa – wycieczka z
Julianem Horainem w 1876 r.
7. Nowy Jork, stan Nowy Jork – podróż w 1878 r.; katedra św. Patryka na
Manhattanie, Central Park.
8. Pittsburgh, stan Pensylwanie, hrab. Allegheny – podróż w 1878 r.; Fort Pitt,
Schoenberger House, kompleks Carnegie Instytut w dzielnicy Oakland (Music
Hall oraz Muzeum Historii Naturalnej i Muzeum Sztuki).
9. San Francisco, stan Kalifornia – pobyt w 1877 r. jako korespondent „Gazety
Polskiej”; zabudowania misji Dolores, fortyfikacje Castillo de San Joaquin i dom
komendanta, kościół NMP, Cable Car Museum [Muzeum Tramwaju Linowego]
z antycznymi tramwajami z lat 70. XIX w.
10. Sebastopol, stan Kalifornia, hrab. Sonoma – miejsce pobytu w majątku Rudolfa
Korwina Piotrowskiego po przeprowadzce z San Francisco w 1877 r.
11. Virginia City, stan Nevada, hrab. Storey – podróż w 1877 r.; miasteczko
utrzymane w stylu dzikiego zachodu; kościół NMP, kopalnia srebra.
O. Szwajcaria:
1. Baden, kanton Argowia – podróż w 1910 r.; Belvédere, klasztor Königsfelden,
zamek Lenzburg.
2. Bad Ragaz, kanton Sankt Gallen – podróż w 1897 r.; Hotel „Quellenhof”.
3. Lugano, kanton Wicino – podróż w latach 1894 i 1901; ratusz, katedra św.
Wawrzyńca.
4. Schinznach, kanton Argowia, dystrykt Brugg – podróż w 1896 r.
5. Vevey, kanton Vaud – pobyt w latach 1914-16 i miejsce śmierci; po wybuchu I
wojny światowej Henryk Sienkiewicz organizował tu przy współudziale
Antoniego Osuchowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego Szwajcarski
Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce; Grand Hotel du Lac nad
brzegiem Jeziora Genewskiego, figury kobiet na konikach morskich, cerkiew
św. Barbary, Muzeum żywności i żywienia.
P. Szwecja:
1. Sztokholm – podróż i odbiór Literackiej Nagrody Nobla w 1905 r.; Pałac
Królewski [Kungliga Slottet], katedra św. Mikołaja [Storkyrkan] i Akademia
Szwedzka w dzielnicy Gamla Stan, Dom Rycerstwa [Riddarhuset], Muzeum
Narodowe [Nationalmuseum], arsenał (ob. Muzeum Armii) w dzielnicy
Östermalm, Riksdaghuset (siedziba parlamentu oraz Szwedzkiego Banku
Narodowego) i Muzeum Średniowiecznego Sztokholmu na Helgeandsholmen,
skansen i ogród zoologiczny na wyspie Djurgården.
Q. Tanzania:
1. Zanzibar – audiencja u sułtana i wyprawa myśliwska w 1890 r.; pałacu sułtana
w Stone Town (kamienne miasto).
R. Turcja:
1. Stambuł (d. Konstantynopol) – podróż w 1886 r.; Kościół Mądrości Bożej [Hagia
Sofia], kościół Jana ze Studionu, kościół św. Ireny, Pałac Topkapi [d.
rezydencja sułtanów], Pałac Dolmabahçe, Pałac Beylerbeyi i Pałac Yıldız

[Pałac Gwiazd] nad Bosforem, twierdza Rumeli Hisarı, Błękitny Meczet [wł.
Meczet Sułtana Ahmeda]; pobyt u Henryka i Ludwiki Gropplerów w dzielnicy
Bebek w 1886 r.
S. Ukraina:
1. Lwów – podróż w 1879 r.; miejsce wygłoszenia odczytu pod tytułem „Z Nowego
Jorku do Kalifornii”; Stare Miasto, rynek, ratusz, bazylika archikatedralna
Wniebowzięcia NMP [tzw. Katedra Łacińska] z obrazem MB Łaskawej, sobór
św. Jura, klasztor i kościół oo. Bernardynów, kościół oo. Dominikanów,
Lwowska Galeria Sztuki, „Księgarnia Polska” przy pl. Halickim 14.
2. Mogielnica, obw. Tarnopolski, rejon Trembowla – wizyta u hrabiego Edmunda
Starzeńskiego w 1879 r.
3. Odessa – miejsca zaręczyn z Marią Wołodkowiczówną w 1892 r.; katedra
Wniebowzięcia NMP (tzw. Kościół Polski), sobór Spaso-Preobrażeński,
Narodowy Akademicki Teatr Opery i Baletu przy ul. Czajkowskiego, pałac
Woroncowów, Schody Potiomkinowskie, latarnia morska.
4. Pieniaki, obw. lwowski, rejon, brodzki – pobyt na polowaniu w 1891 r.
5. Poturzyca, obw. lwowski, rejon sokalski – pobyt u rodziny Dzieduszyckich w
1901 i 1906 r.
6. Tarnopol – podróż w 1879 r.; greckokatolicka katedra Niepokalanego Poczęcia
NMP (d. rzymskokatolicki kościół oo. Dominikanów), zamek.
7. Zbaraż, obw. tarnopolski – podróż w 1879 r.; zamek Zbaraskich (ob. muzeum),
kościół i klasztor oo. Bernardynów.
T. Wielka Brytania:
1. Dover, Anglia, hrab. Kent – podróż w 1878 r.; zamek na szczycie klifu, kościół
St. Mary.
2. Liverpool, Anglia, hrab. Merseyside – miejsce zakończenia podróży morskiej z
Nowego Jorku w 1878 r.; port, ratusz, Albert Docks, katedra anglikańska, St.
George’s Hall, Muzeum Liverpoolu, Muzeum Morskie, Royal Liver Building.
3. Londyn, Anglia – podróż w 1878 r.
U. Włochy:
1. Ankona, reg. Marche – podróż w 1894 r.; rzymski łuk triumfalny Trajana,
katedra na wzgórzu Monte Guasco, kościół Santa Maria della Pizza, Loggia dei
Mercanti, fort Mole Vanvitelliana, Hotel „Victoria”.
2. Baiae, reg. Kampania, prow. Neapol – podróż w 1886 r.; świątynia Dianae.
3. Bordighera, reg. Liguria, prow. Imperia – podróż w latach 1884 i 1901; kościół
Santa Maria Magdalena.
4. Brindisi, reg. Apulia – podróż w 1886 r.; Stare Miasto, katedra, kościół św.
Benedykta, zamek Hohenstaufów [Castello Svevo], rzymskie kolumny
wyznaczające koniec drogi Via Appia z Rzymu.
5. Carrara, reg. Toskania, prow. Massa-Carrara – pobyt z Michałem Radziwiłłem i
Leopoldem Kronenbergiem (członkami Komitetu Budowy Pomnika Adama
Mickiewicza) w celu oceny modelu figury poety dłuta Cypriana Godebskiego
(1897); katedra, Museo Civico del Marmo.
6. Como, reg. Lombardia – podróż w 1890 r.; katedra Duomo di Como, kościół
Sant'Abbondio, Tempio Voltiano (mauzoleum Aleksandra Wolty), zamek
Baradello.
7. Florencja, reg. Toskania – podróż w 1886 r.; baptysterium i katedra Santa
Maria del Fiore na Piazza San Giovanni, Bazylika San Lorenzo, Biblioteka
Laurenziana, Most Trójcy Świętej, Most Złotników z kramami kupieckimi.
8. Genua, reg. Liguria – podróż w 1884 r.; katedra San Lorenzo, dom Krzysztofa
Kolumba przy Piazza Dante (ob. muzeum), port, galeon Neptun.
9. Lido, reg. Wenecja Euganejska, prow. Wenecja – podróż na wyspę w 1899 r.;
terminal vaporetto (tramwaju wodnego), Palazzo del Cinema (Pałac Kina).
10. Mediolan, reg. Lombardia – podróże w latach 1884 i 1890; ratusz, katedra
Narodzin św. Marii, teatr operowy La Scala, zamek Castello Sforzesco, pałac
Brera (ob. pinakoteka), bazylika św. Ambrożego, bazylika św. Lorenza, kościół
Santa Maria delle Grazie ze słynnym freskiem Leonarda da Vinci „Ostatnia
Wieczerza”.
11. Merano, reg. Trydent-Górna Adyga, prow. Bolano – pobyt w uzdrowisku w
latach 1881, 1884 i 1885.
12. Neapol, reg. Kampania – podróże w latach 1886 i 1889-90; Pałac Królewski,
katedra św. Januarego, kościół Santa Maria del Carmine, kościół San
Domenico Maggiore, zamki średniowieczne Castel dell'Ovo i Castel Nuovo.
13. Ospedaletti, reg. Liguria, prow. Imperia – podróż w 1884 r.; kościół św. Erazma.
14. Pompeje – forum, bazylika, świątynia Apollina, Teatr Wielki, Odeon, amfiteatr.
15. Rzym, reg. Lacjum – podróże w latach 1879, 1886 i 1890; Plac Świętego Piotra
z portykiem Giovanniego Berniniego zwieńczonym attyką z posągami 140.
świętych, bazylika św. Piotra na Watykanie, Zamek Świętego Anioła z
Mauzoleum Hadriana, arcybazylika św. Jana na Lateranie, bazylika św. Pawła
za Murami, bazylika Matki Bożej Większej na wzgórzu Eskwilin, Koloseum,
Panteon na Polu Marsowym, kościół Świętej Trójcy i schody hiszpańskie na
Piazza di Spagna, Plac na Kapitolu z pałacem Senatorskim i pomnikiem Marka
Aureliusza, Forum Romanum, Fontanna di Trevi.
16. San Remo, reg. Liguria, prow. Imperia – pobyt w latach 1884 i 1885; Hotel et
Pension Beau-Séjour.
17. Sestri Levante, reg. Liguria, prow. Genua – podróż w 1901 r.; bazylika Świętej
Maryi z Nazaretu, kościół św. Mikołaja.
18. Torre Annunziata, reg. Kampania, prow. Neapol – podróż w 1886 r.; kompleks
archeologiczny Oplontis.
19. Torre del Greco, reg. Kampania, prow. Neapol – podróż w 1886 r.
20. Udine, reg. Friuli-Wenecja Julijska – podróż z żoną Marią w 1884 r.; Piazza
Liberta, Loggia del Lionello i Loggia di San Giovanni, katedra Santa Maria
Maggiore, bazylika Santuario della Beata Vergine delle Grazie, Palazzo
Patriarcale (pałac arcybiskupi) i kościół św. Antoniego, zamek.
21. Walencja – podróż w 1888 r.; Plaza del Ayuntamiento, ratusz, katedra z kaplicą
Świętego Kielicha, w której według tradycji znajduje się „Święty Graal”
(legendarny kielich, z którego Jezus Chrystus pił podczas Ostatniej Wieczerzy);
Jardí Botánic (ogród botaniczny), La Lonja (giełda jedwabiu), Muzeum Sztuk
Pięknych, dworzec kolejowy.

22. Wenecja – podróże w latach 1879, 1886, 1897 i 1899, m.in. wspólny pobyt z
rodziną Szetkiewiczów, gdzie poznał bliżej Marię Szetkiewiczównę – przyszłą
swoją żonę; bazylika św. Marka na pl. Świętego Marka, dzwonnica św. Marka,
wieża zegarowa, Pałac Dożów, Prokuracja Stara i Prokuracja Nowa, Most
Westchnień, Most Rialto, pałac Ca' d'Oro (ob. muzeum Galleria Giorgio
Franchetti), pałac Ca' Rezzonico (ob. Muzeum Sztuki Weneckiej), bazylika
Santa Maria della Salute nad Kanałem Grande.
23. Werona, reg. Wenecja Euganejska – podróż w 1884 r.; Piazza Bra, Torre
Pentagona (wieża), Palazzo della Gran Guardia, Palazzo Barbieri, Arena
(amfiteatr), Piazza delle Erbe, Palazzo del Comune, katedra Santa Maria
Matricolare, most św. Piotra na Adydze, kościół San Fermo, zamek
Castelvecchio, bazylika św. Zenona, kościół San Bernardino.
24. Wezuwiusz nad Zatoką Neapolitańską (wulkan o wysokości 1281 m n.p.m.,
głębokość krateru – 230 m, średnica – 550-650 m) – podróż w 1886 r.;
obserwatorium wulkaniczne, muzeum.
III. Miejscowości i obiekty w Polsce
1. Adamów, woj. lubelskie, pow. łukowski – Henryk Sienkiewicz przyjeżdżał tu
konno do apteki po lekarstwa dla swojej matki; kościół Podwyższenia Krzyża
Świętego, który pisarz uwiecznił w noweli „Jamioł”).
2. Białowieża, woj. podlaskie, pow. hajnowski – podróż wspólnie z Zygmuntem
Glogerem w 1882 r.; budynek w miejscu d. pałacu carskiego, a wcześniej
dworu polskich królów (ob. siedziba dyrekcji Białowieskiego Parku Narodowego
i muzeum przyrodnicze), cerkiew św. Mikołaja.
3. Bielice, woj. mazowieckie, pow. sochaczewski, gm. Sochaczew – pobyt w d.
majątku rodziny Woronieckich w charakterze guwernera (1868); w latach 1901-
14 udział w polowaniach.
4. Burzec, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Wojcieszków – wizyty w d. majątku
Leona i Ludwiki Dmochowskich, m.in. w latach 1856 i 1880; staw Zagłoba.
5. Czeszewo, woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński, gm. Miłosław – przeprawa
promem w 1899 r.; głaz z tablicą pamiątkową na lewym brzegu Warty.
6. Częstochowa, woj. śląskie – peregrynacje literackie.
7. Gniezno, woj. wielkopolskie – peregrynacje literackie; rynek, Stary Ratusz,
kościół Wniebowzięcia NMP i św. Antoniego oraz klasztor oo. Franciszkanów,
bazylika prymasowska Wniebowzięcia NMP i kolegiata św. Jerzego na
Wzgórzu Lecha.
8. Grabowce, woj. lubelskie, pow. rycki, gm. Nowodwór – miejsce pobytu w
dzieciństwie.
9. Gumniska (ob. dzielnica Tarnowa), woj. małopolskie – pałac Sanguszków; w
1988 r. pisarz odwiedził zamieszkałą w pałacu Izabelę z Lubomirskich
Sanguszkową.
10. Guzów, woj. mazowieckie, pow. żyrardowski, gm. Wiskitki – miejsce, gdzie w
1988 r. Henryk Sienkiewicz oświadczył się Marii Babskiej; zespół pałacowoparkowy,
kościół św. Feliksa de Valois (d. kaplica pałacowa).
11. Inowrocław, woj. kujawsko-pomorskie – peregrynacje literackie; rynek, bazylika
Imienia NMP, kościół Zwiastowania NMP, kościół farny św. Mikołaja.
12. Kalisz, woj. wielkopolskie – peregrynacje literackie, pobyt w 1880 r. na
zaproszenie Towarzystwa Dobroczynności; Henryk Sienkiewicz wygłosił dwa
odczyty w sali koncertowej Korpusu Kadetów (ob. Centrum Kultury i Sztuki)
oraz w 1904 r.; Kaliskie Towarzystwo Muzyczne przy pl. Jana Pawła II 7; w
ramach akcji na rzecz powodzian Henryk Sienkiewicz odczytał w tamtejszym
teatrze nowelę „Dwie łąki” (ob. Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego); rynek,
katedra św. Mikołaja Biskupa, bazylika kolegiacka Wniebowzięcia NMP,
sanktuarium św. Józefa i św. Piotra z Alkantary, Pałac Komisji Województwa
Kaliskiego przy pl. Św. Józefa, Pałac Trybunalski przy al. Wolności na
Wrocławskim Przedmieściu, Park Miejski.
13. Komierowo, woj. kujawsko-pomorskie, pow. sępoleński, gm. Sępólno
Krajeńskie – peregrynacje literackie.
14. Kórnik, woj. wielkopolskie, pow. poznański – peregrynacje literackie, wizyta w
1880 r.; zamek (ob. muzeum), arboretum, rynek, ratusz, kościół p.w.
Wszystkich Świętych.
15. Kraków, woj. małopolskie – wielokrotne podróże, m.in. w latach 1879, 1886-90,
1892-93, 1899-1902 i 1911; udział w uroczystym pogrzebie Adama Mickiewicza
na Wawelu (1890), udział w uroczystościach jubileuszowych Uniwersytetu
Jagiellońskiego, podczas których otrzymał doktorat honoris causa (1900);
Cmentarz Rakowicki z grobem Karola Podkańskiego – przyjaciela Henryka
Sienkiewicza.
16. Krynica-Zdrój, woj. małopolskie, pow. nowosądecki – pobyt w uzdrowisku w
1879 r.; Stary Dom Zdrojowy, Willa „Witoldówka”, Park Słowiński.
17. Lipków, woj. mazowieckie, pow. warszawski zachodni, gm. Stare Babice –
wielokrotne wizyty u narzeczonej, a następnie żony Marii Szetkiewiczówny;
kościół św. Rocha, dwór (tutaj na prośbę żony pisarz umieścił scenę pojedynku
Bohuna z Michałem Wołodyjowskim w powieści „Ogniem i mieczem”).
18. Lublin, woj. lubelskie – miejsce, gdzie Henryk Sienkiewicz wygłosił odczyt
„Szkice amerykańskie” (1880).; Stare Miasto, rynek, gmach d. Trybunału
Koronnego (ob. Pałac Ślubów), pozostałości murów obronnych z Basztą
Gotycką, Bramą Grodzką i Bramą Krakowską, Zamek Królewski z donżonem i
kaplicą Trójcy Świętej, Teatr Stary, archikatedra św. Jana Chrzciciela i św.
Jana Ewangelisty, Wieża Trynitarska (ob. Muzeum Archidiecezjalne), zespół
klasztorny oo. Dominikanów z bazyliką św. Stanisława Biskupa Męczennika,
pałac biskupi i pałac konsystorski, sobór Przemienienia Pańskiego, kościół
Świętego Ducha, Nowy Ratusz.
19. Łomża, woj. podlaskie – wizyta w ramach akcji na rzecz powodzian; Stary
Rynek, ratusz, katedra św. Michała Archanioła, epitafium ku czci Henryka
Sienkiewicza, klasztor oo. Kapucynów i kościół Matki Boskiej Bolesnej, kościół
Wniebowzięcia NMP (d. sobór Świętej Trójcy).
20. Łódź, woj. łódzkie – peregrynacje literackie, miejsce spotkania z Henrykiem
Siemiradzkim w 1901 r.; ratusz miejski (ob. Archiwum Państwowe) na pl.
Wolności, pałac Juliusza Heinzla (ob. Urząd Miasta), pałac Izraela
Poznańskiego (ob. Muzeum Miasta Łodzi), pałac Maurycego Poznańskiego
(ob. Muzeum Sztuki), Fabryka Wyrobów Bawełnianych Towarzystwa Akcyjnego
Ludwika Geyera (ob. Centralne Muzeum Włókiennictwa), d. zespoły fabryczne

Karola Scheiblera na Księżym Młynie, bazylika archikatedralna św. Stanisława
Kostki, kościół św. Józefa, kościół św. Doroty, sobór św. Aleksandra
Newskiego, Lecznica „Pod koniem”, Park Źródliska.
21. Międzyzdroje, woj. zachodniopomorskie, pow. kamieński – figura Henryka
Sienkiewicza w Galerii Figur Woskowych przy ul. Bohaterów Warszawy.
22. Miłosław, woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński – peregrynacje literackie, pałac
(ob. szkoła), park krajobrazowy; 16 września 1899 r., podczas odsłonięcia
pomnika Juliusza Słowackiego dłuta Władysława Marcinkowskiego, Henryk
Sienkiewicz wygłosił przemówienie na cześć mowy polskiej.
23. Nałęczów, woj. lubelskie, pow. puławski – pobyt w uzdrowisku w latach 1882 i
1899; Park Zdrojowy, Pałac Małachowskich, gmach Sanatorium nr 1, Pijalnia
Wód Mineralnych, Palmiarnia, Stare Łazienki, kościół par. św. Jana Chrzciciela,
kościół rektoralny św. Karola Boromeusza.
24. Oblęgorek, woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Strawczyn – d. majątek
pisarza; dworek (ob. muzeum), popiersie w parku.
25. Okrzeja, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Krzywda – miejsce chrztu; kościół
św. Piotra i Pawła fundacji prababki pisarza, kopiec z popiersiem noblisty.
26. Opatówek, woj. wielkopolskie, pow. kaliski – pobyt z grupą prelegentów w
ramach akcji na rzecz powodzian (1904); d. fabryka Adolfa Fiedlera (ob.
Muzeum Historii Przemysłu), kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa.
27. Płock, woj. mazowieckie – Stare Miasto, Stary Rynek, ratusz, kościół farny św.
Bartłomieja Apostoła, Muzeum Mazowieckie przy ul. Tumskiej, Wzgórze
Tumskie, bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP, d. zamek książęcy i
opactwo benedyktyńskie, Muzeum Diecezjalne, świątynia Miłosierdzia i Miłości
(katedra mariawicka), kościół św. Jana Chrzciciela, kościół św. Dominika,
cerkiew Przemienienia Pańskiego.
28. Płońsk, woj. mazowieckie – praca w charakterze guwernera u rodziny
Weyherów w latach 1865-66; rynek, zespół pokarmelicki z kościołem św.
Michała, dwór w Poświętnem z tablicą upamiętniającą pisarza.
29. Podhorce, woj. lubelskie, pow. hrubieszowski gm. Werbkowice – peregrynacje
literackie, cerkiew prawosławna p.w. Przemienienia Pańskiego.
30. Poznań, woj. wielkopolskie – peregrynacje literackie, miejsce prezentacji noweli
„Za chlebem”, Stare Miasto, Stary Rynek, ratusz, Hotel Bazar.
31. Przecław, woj. podkarpackie, pow. mielecki – peregrynacje literackie; pałac.
32. Pułtusk, woj. mazowieckie – peregrynacje literackie; rynek, ratusz, zamek
biskupi, kaplica św. Marii Magdaleny, bazylika kolegiacka Zwiastowania NMP.
33. Radom, woj. mazowieckie – bazylika katedralna Opieki NMP, tablica
pamiątkowa z 1916 r. poświęcona pisarzowi.
34. Radziejowice, woj. mazowieckie, pow. żyrardowski – peregrynacje literackie,
wizyta w 1888 r. u rodziny Krasińskich; zespół pałacowo-parkowy, kościół św.
Kazimierza.
35. Rogalin, woj. wielkopolskie, pow. poznański, gm. Mosina – peregrynacje
literackie, wizyty u Róży z Potockich i Edwarda Aleksandra Raczyńskich w
1880, 1893 i 1895 r.; Henryk Sienkiewicz pisał tu fragmenty powieści „Rodzina
Połanieckich”; pałac (ob. muzeum – Oddział Muzeum Narodowego w
Poznaniu), park, kościół św. Marcelina [d. kaplica hrabiów Raczyńskich], głaz z
tablicą pamiątkową, dęby Lech, Czech i Rus na terenie Rogalińskiego Parku
Krajobrazowego.
36. Ruda, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Krzywda – pobyt w majątku swoich
krewnych (rodziny Dmochowskich) w 1880 r.
37. Sopot, woj. pomorskie – pobyt w 1888 r.; molo im. Jana Pawła II.
38. Strzałków, woj. łódzkie, pow. radomszczański, gm. Radomsko – pobyt wraz z
narzeczoną Marią Kellerówną w 1874 r.; d. dwór rodziny Biedrzyckich, kościół
Nawiedzenia NMP.
39. Suwałki, woj. podlaskie – wizyta w ramach akcji na rzecz powodzian w 1904 r.;
konkatedra św. Aleksandra przy pl. Józefa Piłsudskiego, kościół św. Apostołów
Piotra i Pawła (d. cerkiew Aleksandra Newskiego) przy ul. Wojska Polskiego,
kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa (d. cerkiew Zaśnięcia NMP) przy ul.
Adama Mickiewicza, d. ratusz (ob. siedziba Urzędu Miejskiego), kościół Świętej
Trójcy (świątynia ewangelicko-augsburska) przy ul. Tadeusza Kościuszki, park
Konstytucji 3 Maja.
40. Szczawnica, woj. małopolskie, pow. nowotarski – pobyt w uzdrowisku w latach
1868, 1879 i 1909; miejsce odczytu po pobycie w Ameryce, gdzie Henryk
Sienkiewicz poznał Marię Szetkiewiczównę – przyszłą swoją żonę; Hotel
„Batory”, tablica pamiątkowa.
41. Szczytno, woj. warmińsko-mazurskie – pobyt w 1908 r. z okazji druku powieści
„Krzyżacy” w polskiej gazecie „Mazur”.
42. Śmiełów, woj. wielkopolskie, pow. jarociński, gm. Żerków – peregrynacje
literackie, pobyt w 1899 r.; pałac (ob. Muzeum im. Adama Mickiewicza), tablica
pamiątkowa, Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy.
43. Tarnów, woj. małopolskie – podróż w 1879 r.
44. Warmątowice (od 1998 r. Warmątowice Sienkiewiczowskie), woj. dolnośląskie,
pow. legnicki, gm. Krotoszyce – d. majątek Henryka Sienkiewicza otrzymany na
mocy testamentu od Alfreda Olszewskiego; zespół pałacowy.
45. Warszawa, woj. mazowieckie – miejsce edukacji, pracy i zamieszkania; Stare
Miasto, bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela – miejsce wiecznego
spoczynku, Pałac Staszica, Uniwersytet Warszawski (d. Szkoła Główna), pałac
Staszica (d. gimnazjum; ob. siedziba Polskiej Akademii Nauk), pomnik Mikołaja
Kopernika, kościół św. Aleksandra na pl. Trzech Krzyży (kościół parafialny
pisarza), Teatr Narodowy na pl. Teatralnym (tu w 1881 r. w ówczesnym Teatrze
Rozmaitości miała miejsce premiera sztuki Henryka Sienkiewicza „Na jedną
kartę”), pałac Jabłonowskich (d. ratusz, gdzie pisarz miał trzy odczyty, podczas
których prezentował nowelę „Za chlebem”), kościół św. Brata Alberta i św.
Andrzeja Apostoła (d. kościół Kanoniczek) – miejsce ślubu pisarza z Marią
Emilią Kazimierą Szetkiewiczówną, Ogród Saski, dom przy ul. Marszałkowskiej
153 (d. salon literacki Jadwigi Łuszczewskiej ps. „Deotyma”), budynki przy al.
Ujazdowskich 49 i ul. Mokotowskiej 62 (tu w d. kamienicach rodziny
Woronieckich powstawała powieść „Na marne”), dom przy ul. Wilczej 22
(miejsce zamieszkania pisarza w latach 1881-82), kościół św. Barbary (tu w
1882 i 1883 r. zostały ochrzczone dzieci Henryka i Marii Sienkiewiczów –
Henryk Józef i Jadwiga Maria Łucja Helena), Ogród Botaniczny Uniwersytetu
Warszawskiego (wycieczka w 1875 r. w towarzystwie Bronisława Mayzla).

46. Wężyczyn, woj. mazowieckie, pow. miński, gm. Latowicz – miejsce pobytu w
dzieciństwie.
47. Winna Góra, woj. wielkopolskie, pow. średzki, gm. Środa Wielkopolska – wizyta
u rodziny Mańkowskich w 1899 r.; pałac, park krajobrazowy, kościół św.
Michała Archanioła.
48. Wojcieszków, woj. lubelskie, pow. łukowski – kościół Najświętszego Serca
Pana Jezusa, zespół pałacowo-parkowy, cmentarz z grobem żony Henryka
Sienkiewicza Marii z Babskich.
49. Wola Gułowska, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Adamów – miejsce pracy
ojca i śmierci matki pisarza, klasztor Karmelitów i kościół Nawiedzenia NMP.
50. Wola Okrzejska, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Krzywda – miejsce
urodzenia; Muzeum Henryka Sienkiewicza.
51. Zakopane, woj. małopolskie, pow. tatrzański – liczne podróże, m.in. w latach
1886-96, 1899-1901 i 1909; miejsce odczytania przez autora fragmentów
„Krzyżaków” (1894); d. dom księdza Józefa Stolarczyka przy ul. Nowotarskiej z
tablicą upamiętniającą pierwszy przyjazd pisarza do stolicy Tatr, kościół
Najświętszej Rodziny, kościół MB Częstochowskiej, Cmentarz Zasłużonych na
Pęksowym Brzyzku, kaplica Najświętszego Serca Jezusa w Jaszczurówce,
Muzeum Tatrzańskie im. dr Tytusa Chałubińskiego; budynek d. Dworca
Tatrzańskiego, gdzie występowali m.in. Ignacy Jan Paderewski, Mieczysław
Karłowicz, Helena Modrzejewska i Henryk Sienkiewicz; Morskie Oko w Dolinie
Rybiego Potoku.
IV. Pomniki Henryka Sienkiewicza
1. Bisztynek, woj. warmińsko-mazurskie, pow. bartoszycki – popiersie na skwerze
przy Urzędzie Miejskim.
2. Bydgoszcz, woj. kujawsko-pomorskie – pomnik w parku im. Jana
Kochanowskiego w „dzielnicy muzycznej”.
3. Częstochowa – pomnik na skwerze przed IV Liceum Ogólnokształcącym przy
al. Najświętszej Maryi Panny.
4. Gdynia, woj. pomorskie – popiersie w dzielnicy Kamienna Góra, u zbiegu ulic
Henryka Sienkiewicza i Adama Mickiewicza.
5. Kielce, woj. świętokrzyskie – pomnik na pl. Stanisława Moniuszki.
6. Łuków, woj. lubelskie – popiersie na os. Henryka Sienkiewicza.
7. Okrzeja, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Krzywda – popiersie na kopcu
Henryka Sienkiewicza.
8. Płońsk, woj. mazowieckie – pomnik przed I Liceum Ogólnokształcącym przy ul.
Płockiej.
9. Słupsk, woj. pomorskie – pomnik w parku przy al. Henryka Sienkiewicza.
10. Szczawnica, woj. małopolskie, pow. nowotarski – pomnik przy ul. Zdrojowej.
11. Szczytno, woj. warmińsko-mazurskie – popiersie w symbolicznym miejscu
tragedii Juranda i Danusi, obok wejścia do ratusza.
12. Warszawa, woj. mazowieckie – pomnik w Łazienkach Królewskich.
V. Szkoły im. Henryka Sienkiewicza
1. Adamów, woj. lubelskie, pow. łukowski – Publiczna Szkoła Podstawowa, ul.
Szkolna 4A.
2. Baczków, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Wola Mysłowska – Specjalny
Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Baczków 32B.
3. Basznia Dolna, woj. podkarpackie, pow. lubaczowski, gm. Lubaczów –
Publiczne Gimnazjum nr 2 w Zespole Szkół Publicznych, Basznia Dolna 24.
4. Biała Podlaska, woj. lubelskie – Szkoła Podstawowa nr 7, ul. Mariana
Langiewicza 44.
5. Biały Bór, woj. zachodniopomorskie, pow. szczecinecki – Zespół Szkół nr 1, ul.
Dworcowa 19.
6. Bielsko-Biała, woj. śląskie – Gimnazjum nr 3, ul. Władysława Broniewskiego
23.
7. Blok Dobryszyce, woj. łódzkie, pow. radomszczański, gm. Dobryszyce – Szkoła
Podstawowa, ul. Kolejowa 24.
8. Bobolice, woj. zachodniopomorskie, pow. koszaliński – Szkoła Podstawowa w
Zespole Szkół Publicznych, ul. Szkolna 1.
9. Bobowa, woj. małopolskie, pow. gorlicki – Liceum Ogólnokształcące w Zespole
Szkół Ogólnokształcących, ul. Długoszowskich 1.
10. Bogucice, woj. małopolskie, pow. bocheński, gm. Bochnia – Zespół Szkół
Gminnych, Bogucice 83.
11. Brańszczyk, woj. mazowieckie, pow. wyszkowski – Publiczna Szkoła
Podstawowa w Zespole Placówek Oświatowych, Nadbużna 3.
12. Brodła, woj. małopolskie, pow. chrzanowski, gm. Alwernia – Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkół nr 2.
13. Brodnica, woj. kujawsko-pomorskie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. 3 Maja 2.
14. Brzyska, woj. podkarpackie, pow. jasielski – Publiczna Szkoła Podstawowa,
Brzyska 348.
15. Budy Łańcuckie, woj. podkarpackie, pow. łańcucki, gm. Białobrzegi – Szkoła
Podstawowa nr 1, Budy Łańcuckie 333.
16. Bydgoszcz, woj. kujawsko-pomorskie – Szkoła Podstawowa nr 37, ul. Gdańska
122.
17. Cedry Wielkie, woj. pomorskie, pow. gdański – Szkoła Podstawowa w Zespole
Szkół, ul. Osadników Wojskowych 21.
18. Choroszcz, woj. podlaskie, pow. białostocki – Szkoła Podstawowa, ul.
Powstania Styczniowego 1.
19. Cianowice Duże, woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Skała – Szkoła
Podstawowa, Cianowice 1.
20. Czaniec, woj. śląskie, pow. bielski, gm. Porąbka – Szkoła Podstawowa, ul.
Kard. Karola Wojtyły 32.
21. Czarnków, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Wroniecka 30.
22. Czerwionka-Leszczyny, woj. śląskie, pow. rybnicki – Gimnazjum nr 4 w Zespole
Szkół nr 3, ul. Szkolna 3.
23. Częstochowa, woj. śląskie – IV Liceum Ogólnokształcące, al. Najświętszej
Marii Panny 56.

24. Częstochowa, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 14, ul. Jerzego
Waszyngtona 62.
25. Dąbie, woj. lubuskie, pow. krośnieński – Gimnazjum Publiczne, ul. Strażacka 4.
26. Dąbrowa Górnicza, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 5, ul. Strzemieszycka
390.
27. Dobra, woj. wielkopolskie, pow. turecki – Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół
Publicznych, ul. Długa Wieś 28.
28. Dobre, woj. mazowieckie, pow. miński – Gimnazjum, ul. Szkolna 3.
29. Dziewin, woj. małopolskie, pow. bocheński, gm. Drwinia – Szkoła Podstawowa,
Dziewin 231.
30. Elbląg, woj. warmińsko-mazurskie – Szkoła Podstawowa nr 4, ul. Adama
Mickiewicza 41.
31. Ełk, woj. warmińsko-mazurskie, Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Grodzieńska 1.
32. Falmierowo, woj. wielkopolskie, pow. pilski, gm. Wyrzysk – Szkoła
Podstawowa, Falmierowo 29.
33. Gliwice, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 21,
ul. Władysława St. Reymonta 18A.
34. Głobino, woj. pomorskie, pow. słupski, gm. Słupsk – Szkoła Podstawowa,
Głobino 47.
35. Głogówek, woj. opolskie, pow. prudnicki – Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Jana III
Sobieskiego 6.
36. Gniezno, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 6, ul. Żwirki i Wigury 22.
37. Goleniów, woj. zachodniopomorskie – Szkoła Podstawowa z Oddziałami
Integracyjnymi nr 2, ul. Szarych Szeregów 14.
38. Gorenice, woj. małopolskie, pow. olkuski, gm. Olkusz – Szkoła Podstawowa, ul.
Krakowska 51.
39. Gorzkowice, woj. łódzkie, pow. piotrkowski – Szkoła Podstawowa, ul. Kościelna
20.
40. Gorzów Wielkopolski, woj. lubuskie – Szkoła Podstawowa nr 4, ul.
Kobylogórska 110.
41. Górażdże, woj. opolskie, pow. krapkowicki, gm. Gogolin – Stowarzyszeniowa
Publiczna Szkoła Podstawowa, ul. Chorulska 5.
42. Gózd, woj. lubelskie, pow. rycki, gm. Kłoczew – Szkoła Podstawowa w Zespole
Szkół, Gózd 109A.
43. Grabowiec, woj. lubelskie, pow. zamojski – Zespół Szkół, ul. Wojsławska 1.
44. Grabów Szlachecki, woj. lubelskie, pow. rycki, gm. Nowodwór – Zespół Szkół
Ogólnokształcących, Grabów Szlachecki 61.
45. Grajewo, woj. podlaskie – Szkoła Podstawowa nr 4, ul. Konstytucji 3 Maja 23.
46. Grębków, woj. mazowieckie, pow. węgrowski – Publiczna Szkoła Podstawowa
w Zespole Szkolno-Przedszkolnym, ul. Szkolna 1.
47. Grodzisk Mazowiecki, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul.
Władysława Bartniaka 13A.
48. Grodzisk, woj. podlaskie, pow. siemiatycki – Szkoła Podstawowa w Zespole
Szkół, ul. 1 Maja 34.
49. Grojec, woj. małopolskie, pow. oświęcimski, gm. Oświęcim – Szkoła
Podstawowa, al. Ogrodowa 2.
50. Hajnówka, woj. podlaskie – Szkoła Podstawowa nr 6 w Zespole Szkół nr 3, ul.
Nowowarszawska 20.
51. Halasy, woj. lubelskie, pow. bialski, gm. Międzyrzec Podlaski – Publiczna
Szkoła Podstawowa, Halasy 41.
52. Hecznarowice, woj. śląskie, pow. bielski, gm. Wilamowice – Szkoła
Podstawowa, ul. Krakowska 110.
53. Jaczów, woj. dolnośląskie, pow. głogowski, gm. Jerzmanowa – Szkoła
Podstawowa, ul. Główna 20.
54. Jasień, woj. lubuskie, pow. żarski – Szkoła Podstawowa, ul. Marii Konopnickiej
10.
55. Jastrzębie, woj. małopolskie, pow. limanowski, gm. Łukowica – Szkoła
Podstawowa, Jastrzębie 131.
56. Jawor, woj. dolnośląskie – Szkoła Podstawowa nr 4, ul. Starojaworska 82.
57. Jaworzno, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 9, ul. Stefana Batorego 48.
58. Jeleśnia, woj. śląskie, pow. żywiecki – Szkoła Podstawowa nr 1 w Zespole
Szkół nr 1, ul. Rynek 11.
59. Jeruzal, woj. mazowieckie, pow. miński, gm. Mrozy – Zespół Szkół, ul. Szkolna
8.
60. Józefów, woj. lubelskie, pow. biłgorajski – Gimnazjum, ul. Górnicza 21.
61. Juliopol, woj. lubelskie, pow. parczewski, gm. Siemień – Szkoła Podstawowa,
Juliopol 80.
62. Kalisz, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 6, ul. Chełmska 18.
63. Kamienica Polska, woj. śląskie, pow. częstochowski – Szkoła Podstawowa w
Zespole Szkół, ul. Adama Ferensa 12A.
64. Kamionna, woj. mazowieckie, pow. węgrowski, gm. Łochów – Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkół, ul. Szkolna 18.
65. Katowice, woj. śląskie – IX Liceum Ogólnokształcące, ul. Bolesława
Krzywoustego 9.
66. Katowice, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 31, ul. Karola Marcinkowskiego
17.
67. Kędzierzyn-Koźle, woj. opolskie – I Liceum Ogólnokształcące, ul. Grzegorza
Piramowicza 36.
68. Kielce, woj. świętokrzyskie – Szkoła Podstawowa nr 31, Gimnazjum nr 15 i VIII
Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 15 z
Oddziałami Integracyjnymi, ul. Krzemionkowa 1.
69. Kiernozia, woj. łódzkie, pow. łowicki – Gimnazjum, ul. Ogrodowa 4B.
70. Kisielice, woj. warmińsko-mazurskie, pow. iławski – Szkoła Podstawowa w
Zespole Szkół, al. Wojska Polskiego 2.
71. Klwatka Królewska, woj. mazowieckie, pow. radomski, gm. Gózd – Publiczna
Szkoła Podstawowa, Klwatka Królewska 31.
72. Kolbuszowa, woj. podkarpackie – Szkoła Podstawowa nr 1 w Zespole Szkół nr
1, ul. Tadeusza Kościuszki 1.
73. Kolno, woj. podlaskie – Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Szkolna 8.
74. Koluszki, woj. łódzkie, pow. łódzki wschodni – I Liceum Ogólnokształcące, ul.
Tadeusza Kościuszki 16.
75. Kołobrzeg, woj. zachodniopomorskie – Zespół Szkół, ul. 1 Maja 47.

76. Komarów-Osada, woj. lubelskie, pow. zamojski – Szkoła Podstawowa, ul.
Tadeusza Kościuszki 2.
77. Konarzewo, woj. wielkopolskie, pow. poznański, gm. Dopiewo – Szkoła
Podstawowa, ul. Szkolna 16.
78. Konieczno, woj. świętokrzyskie, pow. włoszczowski, gm. Włoszczowa – Szkoła
Podstawowa w Zespole Placówek Oświatowych, Konieczno 80.
79. Konopiska, woj. śląskie, pow. częstochowski – Zespół Szkół, ul. Sportowa 7.
80. Końskowola, woj. lubelskie, pow. puławski – Zespół Szkół, ul. Lubelska 81.
81. Korytnica, woj. mazowieckie, pow. węgrowski – Szkoła Podstawowa, ul.
Henryka Sienkiewicza 14.
82. Kościelec, woj. dolnośląskie, pow. legnicki, gm. Krotoszyce – Szkoła
Podstawowa, Kościelec 9.
83. Kowala Druga, woj. lubelskie, pow. opolski, gm. Poniatowa – Szkoła
Podstawowa, Kowala Druga 29.
84. Kraków, woj. małopolskie – Gimnazjum nr 34, ul. Kpt. Andrzeja Potiebni 7.
85. Kraków, woj. małopolskie – Szkoła Podstawowa nr 36, ul. Mazowiecka 70.
86. Kraków, woj. małopolskie – Szkoła Podstawowa nr 98 z Oddziałami
Integracyjnymi i Gimnazjum Integracyjne nr 74 w Zespole Szkół
Ogólnokształcących Integracyjnych nr 6, os. Na Stoku 52.
87. Kraśnik, woj. lubelskie – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 5, al. Niepodległości
54.
88. Krotoszyn, woj. wielkopolskie – Gimnazjum nr 4, ul. 23 Stycznia 20.
89. Krzczonów, woj. małopolskie, pow. myślenicki, gm. Tokarnia – Szkoła
Podstawowa i Gimnazjum, Krzczonów 82.
90. Krzeszowice, woj. małopolskie, pow. krakowski – Szkoła Podstawowa, ul.
Szkolna 7.
91. Książki, woj. kujawsko-pomorskie, pow. wąbrzeski – Szkoła Podstawowa, ul.
Szkolna 6.
92. Kutno, woj. łódzkie – Gimnazjum nr 3, ul. Łęczycka 11.
93. Laskowa, woj. małopolskie, pow. oświęcimski, gm. Zator – Szkoła
Podstawowa, Laskowa 3.
94. Legnica, woj. dolnośląskie – Szkoła Podstawowa nr 6, al. Marsz. Józefa
Piłsudskiego 3.
95. Leszno, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 5, ul. Gronowska 45.
96. Libidza, woj. śląskie, pow. kłobucki, gm. Kłobuck – Szkoła Podstawowa w
Zespole Szkół, ul. Stefana Olszyńskiego 2.
97. Lisikierz, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Wola Mysłowska – Szkoła
Podstawowa, Lisikierz 22A.
98. Lubartów, woj. lubelskie – Gimnazjum nr 2, ul. Lubelska 68.
99. Lublin, woj. lubelskie – Szkoła Podstawowa nr 10, ul. Kalinowszczyzna 70.
100. Lublin, woj. lubelskie – Szkoła Podstawowa nr 38, ul. Michała Wołodyjowskiego
13.
101. Łajsce, woj. podkarpackie, pow. jasielski, gm. Tarnowiec – Szkoła
Podstawowa, Łajsce 155.
102. Łańcut, woj. podkarpackie – I Liceum Ogólnokształcące, ul. Adama
Mickiewicza 3.
103. Łomnica, woj. wielkopolskie, pow. czarnkowsko-trzcianecki, gm. Trzcianka –
Szkoła Podstawowa, Łomnica 7.
104. Łosień, woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Piekoszów – Szkoła
Podstawowa, Łosień 1.
105. Łowicz, woj. łódzkie – Gimnazjum nr 1, al. Henryka Sienkiewicza 62.
106. Łódź, woj. łódzkie – Szkoła Podstawowa nr 71, ul. Rojna 58C.
107. Łuków, woj. lubelskie – Zespół Szkół nr 1, al. Tadeusza Kościuszki 10.
108. Łyse, woj. mazowieckie, pow. ostrołęcki – Zespół Szkół Publicznych, ul.
Szkolna 1.
109. Maków Podhalański, woj. małopolskie, pow. suski – Szkoła Podstawowa nr 1 w
Zespole Szkół, ul. Wolności 53.
110. Malbork, woj. pomorskie – I Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół
Ponadgimnazjalnych nr 1, ul. 17 Marca 6.
111. Miechów, woj. małopolskie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Marii Konopnickiej
13.
112. Miedzna Drewniana, woj. łódzkie, pow. opoczyński, gm. Białaczów – Szkoła
Podstawowa, Miedzna Drewniana 259.
113. Mielec, woj. podkarpackie – Szkoła Podstawowa nr 12, ul. Wandy 11.
114. Międzyrzec Podlaski, woj. lubelskie, pow. bialski – Szkoła Podstawowa nr 1, ul.
Warszawska 40.
115. Mińsk Mazowiecki, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa nr 6, ul. Gen.
Kazimierza Sosnkowskiego 1.
116. Mniszów, woj. małopolskie, pow. proszowicki, gm. Nowe Brzesko – Szkoła
Podstawowa, Mniszów 4.
117. Mojęcice, woj. dolnośląskie, pow. wołowski, gm. Wołów – Szkoła Podstawowa,
ul. Wołowska 4.
118. Mszana Dolna, woj. małopolskie, pow. limanowski – Szkoła Podstawowa nr 1 w
Zespole Szkół Miejskich nr 1, ul. Henryka Sienkiewicza 2.
119. Murowana Goślina, woj. wielkopolskie, pow. poznański – Szkoła Podstawowa
nr 2, ul. Gen. Tadeusza Kutrzeby 3.
120. Mysłowice, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 13 z Oddziałami
Integracyjnymi, ul. Ks. Kard. Augusta Hlonda 14.
121. Myszków, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 5
w Zespole Szkół Publicznych nr 5, ul. Władysława Sikorskiego 20A.
122. Myślibórz, woj. zachodniopomorskie – Gimnazjum, ul. Pionierów 13.
123. Myśliszewice, woj. mazowieckie, pow. radomski – Zespół Szkół
Ogólnokształcących, Myśliszewice 15.
124. Niechłonin, woj. warmińsko-mazurskie, pow. działdowski, gm. Płośnica –
Szkoła Podstawowa, Niechłonin 92.
125. Niedoradz, woj. lubuskie, pow. nowosolski, gm. Otyń – Zespół Szkół, ul. Marii
Markiewiczowej 7.
126. Nienadówka, woj. podkarpackie, pow. rzeszowski, gm. Sokołów Małopolski –
Szkoła Podstawowa nr 1 w Zespole Szkół nr 1, Nienadówka 686.
127. Niesułków, woj. łódzkie, pow. zgierski, gm. Stryków – Szkoła Podstawowa,
Niesułków 52.

128. Nowa Dęba, woj. podkarpackie, pow. tarnobrzeski – Szkoła Podstawowa nr 2,
ul. Leśna 40.
129. Nowa Ruda, woj. dolnośląskie, pow. kłodzki – Zespół Szkół
Ogólnokształcących, os. Piastowskie 17.
130. Nowe Miasteczko, woj. lubuskie, pow. nowosolski – Zespół Szkół
Ponadgimnazjalnych nr 6, pl. Strzelecki 2.
131. Nowe Radzikowo, woj. mazowieckie, pow. płoński, gm. Czerwińsk nad Wisłą –
Szkoła Podstawowa, Nowe Radzikowo 36.
132. Nowy Sącz, woj. małopolskie – Gimnazjum nr 3, ul. Królowej Jadwigi 29.
133. Oblęgorek, woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Strawczyn – Szkoła
Podstawowa w Zespole Placówek Oświatowych, Oblęgorek 133.
134. Odrowążek, woj. świętokrzyskie, pow. skarżyski, gm. Bliżyn – Szkoła
Podstawowa, Odrowążek 1.
135. Okrzeja, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Krzywda – Szkoła Podstawowa, ul.
Szkolna 1.
136. Olecko, woj. warmińsko-mazurskie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Tadeusza
Kościuszki 20.
137. Opoczno, woj. łódzkie – Szkoła Podstawowa nr 3 i Gimnazjum nr 3 w Zespole
Szkół Samorządowych nr 3, ul. Armii Krajowej 1.
138. Opole, woj. opolskie – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 10, ul. Walerego
Wróblewskiego 7.
139. Orzechów, woj. łódzkie, pow. radomszczański, gm. Kobiele Wielkie – Publiczna
Szkoła Podstawowa, Orzechów 2.
140. Orzesze, woj. śląskie, pow. mikołowski – Gimnazjum nr 3, ul. Uczniowska 1.
141. Ostrowiec Świętokrzyski, woj. świętokrzyskie – Publiczna Szkoła Podstawowa
nr 7, ul. Akademicka 20.
142. Ostrzeszów, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Łąkowa 1.
143. Pajęczno, woj. łódzkie – Zespół Szkół, ul. Henryka Sienkiewicza 5.
144. Perzów, woj. wielkopolskie, pow. kępiński – Publiczne Gimnazjum w Zespole
Szkół, Perzów 77A.
145. Pilawa, woj. mazowieckie, pow. garwoliński – Publiczna Szkoła Podstawowa,
ul. Leśna 2.
146. Piotrków Trybunalski, woj. łódzkie – Szkoła Podstawowa nr 11, ul. Kazimierza
Szmidta 3.
147. Pisz, woj. warmińsko-mazurskie – Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Gustawa
Gizewiusza 10.
148. Płońsk, woj. mazowieckie – I Liceum Ogólnokształcące, ul. Płocka 56.
149. Podzamcze, woj. lubelskie, pow. świdnicki, gm. Mełgiew – Szkoła Podstawowa,
Podzamcze 22.
150. Ponętów Górny Drugi, woj. wielkopolskie, pow. kolski, gm. Olszówka – Szkoła
Podstawowa, Ponętów Górny 44.
151. Poznań, woj. wielkopolskie – Gimnazjum nr 42, ul. Św. Jerzego 6/10.
152. Promnik, woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Strawczyn – Szkoła
Podstawowa w Zespole Placówek Oświatowych, ul. Szkolna 10.
153. Prusice, woj. dolnośląskie, pow. trzebnicki – Zespół Szkół, ul. Żmigrodzka 43.
154. Pruszków, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa nr 6, ul. Lipowa 31.
155. Przasnysz, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Jana Kilińskiego 1.
156. Przemyśl, woj. podkarpackie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Henryka
Sienkiewicza 3.
157. Puławy, woj. lubelskie – Szkoła Podstawowa nr 11, ul. Legionu Puławskiego 8.
158. Raciborowice Dolne, woj. dolnośląskie, pow. bolesławiecki, gm. Warta
Bolesławiecka – Szkoła Podstawowa, Raciborowice Dolne 3.
159. Radom, woj. mazowieckie – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 9, ul.
Sandomierska 19.
160. Radomsko, woj. łódzkie – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 9 w Zespole
Szkolno-Gimnazjalnym nr 5, ul. Rolna 65.
161. Radomyśl, woj. mazowieckie, pow. siedlecki, gm. Wiśniew – Szkoła
Podstawowa w Zespole Oświatowym, Radomyśl 46.
162. Rajgród, woj. podlaskie, pow. grajewski – Szkoła Podstawowa, ul. Szkolna 24.
163. Rasy, woj. łódzkie, pow. bełchatowski, gm. Drużbice – Publiczne Gimnazjum w
Drużbicach z siedzibą w Rasach, Rasy 27.
164. Rawicz, woj. wielkopolskie – Gimnazjum nr 1, ul. Szarych Szeregów 3.
165. Rąbczyn, woj. wielkopolskie, pow. wągrowiecki, gm. Wągrowiec – Gimnazjum
nr 3, Rąbczyn 61.
166. Rogolin, woj. mazowieckie, pow. białobrzeski, gm. Radzanów – Publiczna
Szkoła Podstawowa, Rogolin 4A.
167. Roztoka, woj. dolnośląskie, pow. świdnicki, gm. Dobromierz – Zespół Szkół, ul.
Jana Pawła II 7/9.
168. Rudawa, woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Zabierzów – Gimnazjum z
Oddziałami Integracyjnymi w Zespole Szkół, ul. Stanisława Polaczaka 25.
169. Rudno, woj. pomorskie, pow. tczewski, gm. Pelplin – Szkoła Podstawowa w
Zespole Kształcenia i Wychowania, ul. Szkolna 4.
170. Ruja, woj. dolnośląskie, pow. legnicki – Gimnazjum, Ruja 61.
171. Rutka-Tartak, woj. podlaskie, pow. suwalski – Szkoła Podstawowa, ul. Szkolna
12.
172. Rzepin, woj. lubuskie, pow. słubicki – Szkoła Podstawowa nr 1 z Oddziałami
Integracyjnymi, ul. Wojska Polskiego 28.
173. Rzerzęczyce, woj. śląskie, pow. częstochowski, gm. Kłomnice – Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkół, ul. Szydłowska 91.
174. Rzeszów, woj. podkarpackie – Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Klementyny
Hoffmanowej 11.
175. Rzgów, woj. wielkopolskie, pow. koniński – Szkoła Podstawowa w Zespole
Szkolno-Przedszkolnym, ul. Konińska 6.
176. Sadlinki, woj. pomorskie, pow. kwidzyński – Szkoła Podstawowa w Zespole
Szkół, ul. Grudziądzka 14A.
177. Siciny, woj. dolnośląskie, pow. górowski, gm. Niechlów – Zespół Szkół, Siciny
78.
178. Siedlce, woj. dolnośląskie, pow. lubiński, gm. Lubin – Szkoła Podstawowa,
Siedlce 29.
179. Siedlce, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa nr 9 w Zespole Szkół nr 1, ul.
Graniczna 1.
180. Siedliszcze, woj. lubelskie, pow. chełmski – Zespół Szkół.

181. Siekierczyn, woj. dolnośląskie, pow. lubański – Gminna Szkoła Podstawowa,
Siekierczyn 200A.
182. Siennica, woj. mazowieckie, pow. miński – Publiczna Szkoła Podstawowa, ul.
Latowicka 16.
183. Skarżysko-Kamienna, woj. świętokrzyskie – Szkoła Podstawowa nr 3, ul.
Sportowa 30.
184. Skierniewice, woj. łódzkie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Henryka Sienkiewicza
14.
185. Skrudki, woj. lubelskie, pow. puławski, gm. Żyrzyn – Szkoła Podstawowa,
Skrudki 5A.
186. Skulsk, woj. wielkopolskie, pow. koniński – Szkoła Podstawowa, ul. Konińska
39.
187. Słupsk, woj. pomorskie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Witolda Lutosławskiego
23.
188. Sobolew, woj. mazowieckie, pow. garwoliński – Publiczna Szkoła Podstawowa i
Publiczne Gimnazjum, ul. Tadeusza Kościuszki 17.
189. Sokołów Podlaski, woj. mazowieckie – Salezjańskie Liceum Ogólnokształcące,
ul. Ks. Jana Bosko 1.
190. Sompolno, woj. wielkopolskie, pow. koniński – Liceum Ogólnokształcące w
Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych, ul. Gimnazjalna 2.
191. Sosnowiec, woj. śląskie – Gimnazjum nr 7, ul. Białostocka 17.
192. Sosnowiec, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 37 w Zespole Szkół
Ogólnokształcących nr 11, ul. Skwerowa 21.
193. Stanisławice, woj. małopolskie, pow. bocheński, gm. Bochnia – Zespół Szkół
Gminnych, Stanisławice 306.
194. Stanisławów, woj. mazowieckie, pow. miński – Szkoła Podstawowa, ul. Szkolna
4.
195. Starachowice, woj. świętokrzyskie – Gimnazjum nr 3, ul. Leśna 2.
196. Stare Babice, woj. mazowieckie, pow. warszawski zachodni – Szkoła
Podstawowa, ul. Polna 40.
197. Stare Dłutowo, woj. warmińsko-mazurskie, pow. działdowski, gm. Lidzbark –
Szkoła Podstawowa, ul. Długa 61.
198. Starogard gdański, woj. pomorskie – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1, ul.
Zblewska 18.
199. Stary Kębłów, woj. mazowieckie, pow. garwoliński, gm. Żelechów – Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkół, Stary Kębłów 23.
200. Stary Sławacinek, woj. lubelskie, pow. bialski, gm. Biała Podlaska – Szkoła
Podstawowa, Stary Sławacinek 72.
201. Steklin, woj. kujawsko-pomorskie, pow. toruński, gm. Czernikowo – Szkoła
Podstawowa, Steklin 1.
202. Sterdyń, woj. mazowieckie, pow. sokołowski – Gimnazjum w Zespole Szkół, ul.
Wojska Polskiego 17.
203. Straszęcin, woj. podkarpackie, pow. dębicki, gm. Żyraków – Publiczna Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkół Publicznych, Straszęcin 115.
204. Strzegom, woj. dolnośląskie, pow. świdnicki – Publiczna Szkoła Podstawowa nr
3, ul. Jeleniogórska 19.
205. Strzelęcin, woj. wielkopolskie, pow. chodzieski, gm. Chodzież – Szkoła
Podstawowa, ul. Strzelce 10.
206. Suchedniów, woj. świętokrzyskie, pow. skarżyski – Zespół Szkół, ul. Sportowa
3.
207. Suchożebry, woj. mazowieckie, pow. siedlecki – Zespół Szkół Publicznych, ul.
Siedlecka 8.
208. Sulęcin, woj. wielkopolskie, pow. średzki, gm. Krzykosy – Szkoła Podstawowa
w Zespole Szkolno-Przedszkolnym, ul. Długa 24.
209. Szczawnica, woj. małopolskie, pow. nowotarski – Szkoła Podstawowa nr 1, ul.
Główna 12.
210. Szczebrzeszyn, woj. lubelskie, pow. zamojski – Szkoła Podstawowa nr 1, ul.
Ogrodowa 16.
211. Szczecin, woj. zachodniopomorskie – Szkoła Podstawowa nr 5, ul. Królowej
Jadwigi 29.
212. Szczyrk, woj. śląskie, pow. bielski – Szkoła Podstawowa nr 3 w Zespole
Szkolno-Przedszkolnym, ul. Górska 104.
213. Szczytno, woj. warmińsko-mazurskie – Gimnazjum nr 1, ul. Jana Kasprowicza
1.
214. Szydłowiec, woj. mazowieckie – Zespół Szkół Ogólnokształcących, ul.
Zamkowa 1.
215. Szyk, woj. małopolskie, pow. limanowski, gm. Jodłownik – Szkoła Podstawowa,
Szyk 117.
216. Szyszki, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Stoczek Łukowski – Szkoła
Podstawowa, Szyszki 66.
217. Świdnica, woj. dolnośląskie – Szkoła Podstawowa nr 4, ul. Karola
Marcinkowskiego 4-6.
218. Świdnik, woj. lubelskie – Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, ul. Cypriana Kamila
Norwida 4.
219. Świebodzice, woj. dolnośląskie, pow. świdnicki – Szkoła Podstawowa Nr 6 z
Oddziałami Integracyjnymi w Publicznym Zespole Szkół Integracyjnych, ul.
Ciernie 30.
220. Świebodzin, woj. lubuskie – I Liceum ogólnokształcące, ul. Park Chopina 2.
221. Święcany, woj. podkarpackie, pow. jasielski, gm. Skołyszyn – Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkół Publicznych, Święcany 529.
222. Świętochłowice, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Fryderyka Chopina
1.
223. Świnoujście, woj. zachodniopomorskie – Gimnazjum Publiczne nr 2, ul.
Tadeusza Kościuszki 11.
224. Talczyn, woj. lubelskie, pow. lubartowski, gm. Kock – Szkoła Podstawowa,
Talczyn 160.
225. Tczew, woj. pomorskie – Zespół Szkół Budowlanych i Odzieżowych, ul.
Bałdowska 19.
226. Tereszpol-Kukiełki, woj. lubelskie, pow. biłgorajski, gm. Tereszpol – Szkoła
Podstawowa, Tereszpol-Kukiełki 32.
227. Tłuczań, woj. małopolskie, pow. wadowicki, gm. Brzeźnica – Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkolno-Przedszkolnym, Tłuczań 157A.

228. Trzcianka, woj. wielkopolskie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, ul.
Władysława Sikorskiego 36.
229. Tuczępy, woj. świętokrzyskie, pow. buski – Zespół Placówek Oświatowych,
Tuczępy 33.
230. Turek, woj. wielkopolskie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. 3 Maja 29.
231. Twardocice, woj. dolnośląskie, pow. złotoryjski, gm. Pielgrzymka – Szkoła
Podstawowa, Twardocice 53.
232. Tyniowice, woj. podkarpackie, pow. jarosławski, gm. Roźwienica – Szkoła
Podstawowa, Tyniowice 1.
233. Warszawa, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa nr 127, ul. Kowieńska
12/20.
234. Warszawa, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa nr 289, ul. Władysława
Broniewskiego 99A.
235. Warszawa, woj. mazowieckie – XII Liceum Ogólnokształcące, ul. Sienna 53.
236. Wąsosz, woj. dolnośląskie, pow. górowski – Publiczne Gimnazjum, ul. Zacisze
10.
237. Wąsosz, woj. podlaskie, pow. grajewski – Szkoła Podstawowa, ul. Piaskowa
31.
238. Wąsosze, woj. wielkopolskie, pow. koniński, gm. Ślesin – Szkoła Podstawowa,
Wąsosze 73.
239. Węglewice, woj. łódzkie, pow. wieruszowski, gm. Galewice – Szkoła
Podstawowa, ul. Szkolna 9.
240. Wielgie, woj. kujawsko-pomorskie, pow. lipnowski – Publiczne Gimnazjum w
Zespole Placówek Oświatowych, ul. Szkolna 5.
241. Wielkie Oczy, woj. podkarpackie, pow. lubaczowski – Szkoła Podstawowa w
Zespole Szkół Publicznych, ul. Leśna 13.
242. Wieluń, woj. łódzkie – Szkoła Podstawowa nr 2, os. Kard. Stefana
Wyszyńskiego 30A.
243. Wierbka, woj. śląskie, pow. zawierciański, gm. Pilica – Szkoła Podstawowa nr 2
w Zespole Szkół, ul. Szkolna 3.
244. Wierzchlas, woj. łódzkie, pow. wieluński – Szkoła Podstawowa, ul. Szkolna 48.
245. Wiśniowa Góra, woj. łódzkie, pow. łódzki wschodni, gm. Andrespol – Szkoła
Podstawowa, ul. Tuszyńska 32.
246. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie – Szkoła Podstawowa nr 7, ul.
Włodzimierza Gniazdowskiego 7.
247. Wodzisław Śląski, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 9 w Zespole Szkół nr
1, ul. Armii Ludowej 11.
248. Wola Kamocka, woj. łódzkie, pow. piotrkowski, gm. Grabica – Szkoła
Podstawowa.
249. Wola Okrzejska, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Krzywda – Szkoła
Podstawowa, Wola Okrzejska 105.
250. Wolbrom, woj. małopolskie, pow. olkuski – Szkoła Podstawowa nr 1, ul.
Mariacka 28.
251. Wołczyn, woj. opolskie, pow. kluczborski – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2,
ul. Henryka Sienkiewicza 4.
252. Wólka, woj. wielkopolskie, pow. słupecki, gm. Strzałkowo – Publiczna Szkoła
Podstawowa, Wólka 1.
253. Wrocław, woj. dolnośląskie – Szkoła Podstawowa nr 75 z Oddziałami
Integracyjnymi w Zespole Szkół nr 21, ul. Piotra Ignuta 28.
254. Września, woj. wielkopolskie – Liceum Ogólnokształcące, ul. Witkowska 1.
255. Zakrzew, woj. mazowieckie, pow. radomski – Publiczne Gimnazjum nr 1,
Zakrzew 58D.
256. Zalesie, woj. małopolskie, pow. limanowski, gm. Kamienica – Szkoła
Podstawowa, Zalesie 159.
257. Zamość, woj. lubelskie – Szkoła Podstawowa nr 2, ul. Lwowska 15.
258. Zarzecz Łukowski, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Łuków – Szkoła
Podstawowa, Zarzecz Łukowski 54.
259. Zelów, woj. łódzkie, pow. bełchatowski – Szkoła Podstawowa nr 4, ul. Stefana
Żeromskiego 51.
260. Zielona Góra, woj. lubuskie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Kard. Stefana
Wyszyńskiego 17.
261. Ziębice, woj. dolnośląskie, pow. ząbkowicki – Szkoła Podstawowa nr 2, pl.
Wolności 1.
262. Zręczyce, woj. małopolskie, pow. wielicki, gm. Gdów – Szkoła Podstawowa,
Zręczyce 222.
263. Żary, woj. lubuskie – Szkoła podstawowa nr 3, ul. 9 Maja 8.
264. Żelisławice, woj. śląskie, pow. będziński, gm. Siewierz – Szkoła Podstawowa w
Zespole Szkolno-Przedszkolnym, ul. Przyszłości 9
265. Żmudź, woj. lubelskie, pow. chełmski – Zespół Szkół, Żmudź 10.
266. Żory, woj. śląskie – Szkoła Podstawowa nr 9 w Zespole Szkolno-
Przedszkolnym nr 9, ul. Rybnicka 226.
267. Żuromin, woj. mazowieckie – Gimnazjum nr 2 w Zespole Szkół nr 2, ul.
Wiatraczna 2.
268. Żyrardów, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa nr 7 w Zespole Szkół
Publicznych nr 7, ul. Franklina Roosevelta 2.
269. Żytno, woj. łódzkie, pow. radomszczański – Publiczna Szkoła Podstawowa, ul.
Ogrodowa 16.
VI. Inne obiekty im. Henryka Sienkiewicza
1. Kraków, woj. małopolskie – Stowarzyszenie Artystyczne i Naukowe im.
Henryka Sienkiewicza „2016”.
2. Lublin, woj. lubelskie – Towarzystwo im. Henryka Sienkiewicza, ul. Żelazowej
Woli 17 lok. 12.
3. Łuków, woj. lubelskie – Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka Sienkiewicza,
ul. Ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego 24.
4. Płońsk, woj. mazowieckie – Miejska Biblioteka Publiczna im. Henryka
Sienkiewicza, ul. Północna 15B.

„Życie nie daje nam tego co chcemy, tylko to, co ma dla nas.”
„Żyć to działać, to rozsiewać po świecie talent, energię, uczucie,
pomagać w czasie teraźniejszym pokoleniom przyszłym.”
Władysław Stanisław Reymont
Władysław Stanisław Reymont (ur. 7 maja 1867 r. w Kobielach Wielkich, zm. 5
grudnia 1925 r. w Warszawie), właściwie Stanisław Władysław Rejment – pisarz,
prozaik i nowelista, jeden z głównych przedstawicieli realizmu z elementami
naturalizmu w prozie Młodej Polski, Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Odrodzenia
Polski (1924), Komandor francuskiej Legii Honorowej, laureat Nagrody Nobla w
dziedzinie literatury za czterotomową „epopeję chłopską” pt. Chłopi (1924).
I. Szlaki Reymontowskie
A. Szlak im. Władysława Reymonta (pieszy)
Sieradz – Kłocko – Charłupia Wielka – Oraczew – Dąbrówka – Wróblew – Ocin –
Kobierzycko – Sędzice – Inczew – Tubądzin – Gołuchy – Małków – Warta; znaki
zielone, długość 34,3 km.
Trasa przebiega przez miejscowości, w których mieszkał, bywał i tworzył autor
„Chłopów” i „Ziemi obiecanej”, a także pozwala poznać krajobraz i zabytki tej części
województwa łódzkiego.
B. Szlak „Śladami Władysława Reymonta” (rowerowy)
Skierniewice (0,0) – Godzianów (12,5) – Słupia (21,0) – Rogów (28,0) – Przyłęk
Duży (32,0) – Lipce Reymontowskie (40,0) – Chlebów (43,0) – Maków (50,0) –
Mokra Lewa (55,5) – Skierniewice (60,0); znaki czerwone.
Szlak rowerowy prowadzi przez miejscowości związane z życiem i twórczością
najsłynniejszego polskiego pisarza urodzonego i tworzącego na Ziemi Łódzkiej.
II. Miejscowości i obiekty zagraniczne
A. Belgia:
1. Bruksela – podróż w 1888 r.; udział w Zjeździe Towarzystwa Teozoficznego w
1894 r.
2. Ostenda, prow. Flandria Zachodnia – podróż w 1894 r.
B. Białoruś:
1. Florianów, obw. brzeski, rejon lachowicki – pobyt wraz z Elizą Orzeszkową w d.
majątku Bochwiców w 1909 r.
2. Grodno – udział w jubileuszu Elizy Orzeszkowej w 1907 r.
C. Francja:
1. Beg Meil, reg. Bretania, depart. Finistère – podróż w 1902 r.
2. Nicea, reg. Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, depart. Alpy Nadmorskie –
pobyt na kuracji w 1924 r.
3. Ouarville, Region Centralny, depart. Eure-et-Loir – pobyt w 1899 r. u Henryka
Gierczyńskiego.
4. Paryż – wielokrotne podróże, m.in. w latach 1888, 1894, 1898 i 1925.
D. Niemcy:
1. Berlin – podróż w 1894 r.; Brama Brandenburska, Hotel Aldon, Alexanderplatz
[Plac Aleksandra], „Czerwony Ratusz” [Rotes Rathaus], fontanna Neptuna,
kościół Marienkirche, Berliner Dom [Katedra Berlińska], Reichstag (ob. siedziba
Bundestagu), teatr operowy [Staatsoper Unter den Linden], zamek Bellevue,
Kolumna Zwycięstwa [Siegessäule] w parku Tiergarten, Wyspa Muzeów
[Museumsinsel] z Muzeum Pergamonu, Muzeum Egipskim i Starą Galerią
Narodową, pałac Charlottenburg, Wieża Grunewaldzka [Grunewaldturm] z
widokiem na rzekę Hawelę, bazylika katedralna św. Jadwigi przy Bebelplatz,
pałac myśliwski Grünewald [ob. muzeum], arsenał.
2. Kolonia, Nadrenia Północna-Westfalia – podróż w 1894 r.
3. Magdeburg, Saksonia-Anhalt – podróż w 1894 r.; Stare Miasto, ratusz, katedra
św. Maurycego i św. Katarzyny, zespół klasztorny Norbertanów z kościołem
NMP, kościół Augustianów [tzw. Waloński], kościół św. Piotra, kościół św. Jana,
Jeździec Magdeburski (oryginał w Kulturhistorisches Museum; wierna kopia na
Alter Markt).
E. Stany Zjednoczone:
1. Buffalo, stan Nowy Jork, hrab. Erie – podróż w latach 1919-20; katedra św.
Pawła, bazylika św. Wojciecha, Darwin D. Martin House Complex, Buffalo and
Erie County Historical Society, Asbury Delaware Church, rynek na Broadwayu
(tzw. Broadway Market).
2. Chicago, stan Illinois – podróż w latach 1919-20; Władysław St. Reymont
delegowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych, jeździł z odczytami po
koloniach polskich; Reliance Building (ob. Hotel Burnham), kościół Św. Trójcy,
Muzeum Historii Naturalnej przy Lake Shore Drive, na brzegu jeziora Michigan.
3. Filadelfia, stan Pensylwania – podróż w 1919 r. celem zdobycia poparcia
polonii dla pożyczki narodowej rozpisanej przez rząd polski; City Hall (ratusz),
Independence Hall – miejsce podpisania Deklaracji Niepodległości oraz
Konstytucji Stanów Zjednoczonych.
4. Nowy Jork, stan Nowy Jork – podróż w latach 1919-20.
F. Wielka Brytania:
1. Londyn, Anglia – podróż w 1888 r.; udział w Zjeździe Towarzystwa
Teozoficznego w 1894 r.
G. Włochy:
1. Padwa, reg. Wenecja Euganejska – podróż w 1895 r.; katedra Wniebowzięcia
NMP i baptysterium, bazylika św. Antoniego, Casa de Ezzelino, Logia del
Consiglio, Palazzo Della Regione, Palazzo del Capitanio, plac Prato della Valle.
2. Sorrento, reg. Kampania, rejon Neapol – podróż w 1899 r.; Piazza della
Vittoria, Piazza Tasso, sanktuarium Madonna del Carmine, katedra Il Duomo,
bazylika św. Antoniego, kościół św. Franciszka z Asyżu.
III. Miejscowości i obiekty w Polsce
1. Charłupia Mała, woj. łódzkie, pow. sieradzki, gm. Sieradz – udział w pogrzebie
Stanisława Graevego; cmentarz, kościół Narodzenia NMP.

2. Charłupia Wielka, woj. łódzkie, pow. sieradzki, gm. Wróblew – d. majątek
Władysława St. Reymonta, w którym przebywał wraz z żoną Aurelią
Szabłowską w latach 1912-13, dwór, kościół św. Bartłomieja Apostoła.
3. Częstochowa, woj. śląskie – aleja Najświętszej Maryi Panny, zespół klasztorny
oo. Paulinów na Jasnej Górze, bazylika Znalezienia Krzyża Świętego i
Narodzenia NMP, Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej z cudownym
obrazem Czarnej Madonny; w 1894 r. Władysław St. Reymont wziął udział w
pielgrzymce, z której napisał relację, uważaną dziś przez historyków literatury
za klasyczny przykład reportażu; udział w Krajowej Wystawie Przemysłu i
Rolnictwa w 1909 r.
4. Czyżów Szlachecki, woj. świętokrzyskie, pow. sandomierski, gm. Zawichost –
wizyta u Józefa Targowskiego; pałac (ob. hotel).
5. Gniezno, woj. wielkopolskie – Sąd Okręgowy powierzył Władysławowi St.
Reymontowi funkcję ławnika.
6. Gorazdowo, woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński, gm. Kołaczkowo – Władysław
St. Reymont gościł u Józefa i Marii Żychlińskich.
7. Inczew, woj. łódzkie, pow. sieradzki, gm. Wróblew – wizyty w latach 1912-13;
dwór Walewskich.
8. Kobiele Wielkie, woj. łódzkie, pow. radomszczański – miejsce urodzenia,
obelisk na miejscu domu, w którym urodził się pisarz, kościół św. Anny.
9. Kobierzycko, woj. łódzkie, pow. sieradzki, gm. Wróblew – wielokrotne wizyty u
Feliksa Radońskiego; zespół dworsko-parkowy.
10. Kołaczkowo, woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński – d. majątek Władysława St.
Reymonta, dworek (ob. Ośrodek Kultury z biblioteką i Izbą Regionalną), tablica
pamiątkowa, park, pomnik Władysława Reymonta z Jagną i Boryną; we dworze
odwiedzali pisarza m.in. Adam Grzymała Siedlecki, Kornel Makuszyński, Zenon
Przesmycki, Wincenty Witos, Maciej Rataj i Władysław Grabski; na Zjeździe
PSL „Piast” w 1925 r. nadano pisarzowi honorowe członkostwo Stronnictwa.
11. Kraków, woj. małopolskie – miejsce ślubu z Aurelią Szabłowską z domu
Schatzschnejder; kościół oo. Karmelitów p.w. Nawiedzenia NMP na Piasku.
12. Krosnowa, woj. łódzkie, pow. skierniewicki, gm. Słupia – miejsce zamieszkania
w młodości.
13. Krynica-Zdrój, woj. małopolskie, pow. nowosądecki – pobyt w uzdrowisku.
14. Lipce Reymontowskie, woj. łódzkie, pow. skierniewicki – miejsce, gdzie
Władysław St. Reymont umieścił akcję powieści „Chłopi”; domek dróżnika, w
którym w latach 1888-93 przebywał pisarz, tablica pamiątkowa; Muzeum
Regionalne im. Władysława Stanisława Reymonta.
15. Łódź, woj. łódzkie – pobyt, podczas którego pisarz zbierał materiały do „Ziemi
obiecanej” – powieści na zamówienie warszawskiego „Kuriera Codziennego”;
Muzeum Miasta Łodzi.
16. Maków, woj. łódzkie, pow. skierniewicki – kościół par. św. Wojciecha, cmentarz
kościelny, na którym spoczywa Jan Boryna – pierwowzór bohatera „Chłopów”.
17. Małków, woj. łódzkie, pow. sieradzki, gm. Warta – wizyty w latach 1912-13;
zespół pałacowo-parkowy.
18. Miłosław, woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński – wizyta u Józefa Kościelskiego;
zespół pałacowo-parkowy.
19. Paruszewo, woj. wielkopolskie, pow. słupecki, gm. Strzałkowo – wizyta u
rodziny Hulewiczów i Błociszewskich; zespół pałacowo-parkowy.
20. Prażki, woj. łódzkie, pow. tomaszowski, gm. Będków – miejsca zamieszkania w
latach 1880-1906; dom rodzinny Rejmentów, pamiątkowy obelisk.
21. Pyzdry, woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński – wielokrotne odwiedziny w latach
1923-25, rynek, zespół pofranciszkański z klasztorem (ob. Muzeum
Regionalne) i kościołem p.w. Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela, kościół farny
p.w. Narodzenia NMP.
22. Rogów, woj. łódzkie, pow. brzeziński – miejsce pracy w charakterze pomocnika
dozorcy plantowego na Drodze Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej.
23. Suchodębie, woj. łódzkie, pow. kutnowski, gm. Łanięta – dwór i park
krajobrazowy.
24. Skierniewice, woj. łódzkie – ratusz miejski, zespół pałacowo-parkowy z
pałacem arcybiskupów gnieźnieńskich, bramą parkową i dwoma kordegardami;
kościół św. Stanisława BM, kościół św. Jakuba Apostoła, parowozownia przy ul.
Łowickiej, dworzec kolejowy Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.
25. Tubądzin, woj. łódzkie, pow. sieradzki, gm. Wróblew – wizyty w latach 1912-13;
zespół dworski (ob. Muzeum Walewskich – oddział Muzeum Okręgowego w
Sieradzu), kościół św. Wawrzyńca.
26. Tuszyn, woj. łódzkie, pow. łódzki wschodni – miejsce pobytu w dzieciństwie,
kościół par. św. Witalisa Męczennika.
27. Warszawa, woj. mazowieckie – bazylika Świętego Krzyża przy ul. Krakowskie
Przedmieście 3, urna z sercem Władysława Reymonta w świątyni, Cmentarz
Powązkowski z grobem pisarza, Muzeum Narodowe z portretem Władysława
St. Reymonta pędzla Jacka Malczewskiego.
28. Wierzchosławice, woj. małopolskie, pow. tarnowski – udział w dożynkach i
zjeździe chłopskim w 1925 r., gdzie Wincenty Witos witał Władysława St.
Reymonta jako członka PSL „Piast”.; Dom Ludowy im. Wincentego Witosa,
kościół p.w. Matki Bożej Pocieszenia.
29. Winna Góra, woj. wielkopolskie, pow. średzki, gm. Środa Wielkopolska – wizyta
u rodziny Mańkowskich w latach 1923-25; pałac, park krajobrazowy, kościół św.
Michała Archanioła.
30. Wisła, woj. śląskie, pow. cieszyński – pobyt u Juliana Ochorowicza w 1901 r.;
karczma (ob. Muzeum Beskidzkie im. Andrzeja Podżorskiego), pałacyk
myśliwski Habsburgów, kościół św. Apostołów Piotra i Pawła.
31. Wolbórz, woj. łódzkie, pow. piotrkowski – zespół pałacowo-parkowy biskupów
kujawskich (ob. zespół szkół rolniczych), kolegiata św. Mikołaja; pisarz bywał
tu, aby przysłuchiwać się rozprawom sądowym i poznać gwarowy język
podsądnych, co później wykorzystał w powieści „Chłopi”.
32. Wrocław, woj. dolnośląskie – podróż z e spirytystą Puszowem w 1886 r.; Stare
Miasto, rynek, ratusz, archikatedra św. Jana Chrzciciela oraz kolegiata
Świętego Krzyża i św. Bartłomiej na Ostrowie Tumskim, kościół NMP na
Piasku, Uniwersytet Wrocławski, Dworzec Główny.
33. Września, woj. wielkopolskie – miejsce wygłoszonych prelekcji; pisarz
utrzymywał kontakty z Kołem Chrześcijańskiego Związku Kolejarzy, m.in.
ufundował bibliotekę.

34. Zakopane, woj. małopolskie, pow. tatrzański – liczne podróże, m.in. pobyt na
kuracji w 1900 r.
35. Żydowo, woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński, gm. Kołaczkowo – pisarz gościł tu
u Seweryna Sośnickiego podczas remontu dworu w Kołaczkowie.
IV. Pomniki Władysława Stanisława Reymonta
1. Kołaczkowo, woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński – pomnik Władysława St.
Reymonta z Jagną i Boryną – bohaterami „Chłopów”.
2. Łódź, woj. łódzkie – pomnik [tzw. „Kufer Reymonta” – część Galerii Wielkich
Łodzian] przed pałacem Kindermanna, przy ul. Piotrkowskiej.
3. Łódź – pomnik przy pl. Władysława St. Reymonta.
4. Małków, woj. łódzkie, pow. sieradzki, gm. Warta – popiersie w zespole
pałacowo-parkowym.
5. Odolanów, woj. wielkopolskie, pow. ostrowski – popiersie w Alei Polskich
Noblistów na terenie Parku Natury.
6. Radomsko, woj. łódzkie – popiersie przy ul. Gabriela Narutowicza.
7. Złotoryja, woj. dolnośląskie – pomnik na pl. Władysława St. Reymonta.
V. Szkoły im. Władysława Stanisława Reymonta
1. Bądkowo, woj. kujawsko-pomorskie, pow. aleksandrowski – Publiczne
Gimnazjum, ul. Włocławska 13.
2. Będków, woj. łódzkie, pow. tomaszowski – Szkoła Podstawowa w Zespole
Szkolno-Gimnazjalnym, ul. Władysława St. Reymonta11.
3. Bielsk Podlaski, woj. podlaskie – Zespół Szkół nr 3, ul. Widowska 1.
4. Bierutów, woj. dolnośląskie, pow. oleśnicki – Zespół Szkół
Ponadgimnazjalnych, pl. Kościelny 2.
5. Brzeziny, woj. łódzkie – Gimnazjum, ul. Bohaterów Warszawy 4.
6. Bukowno, woj. małopolskie, pow. olkuski – Szkoła Podstawowa nr 2 w Zespole
Szkół nr 2, ul. Sławkowska 133.
7. Charłupia Wielka, woj. łódzkie, pow. sieradzki, gm. Wróblew – Szkoła
Podstawowa, Charłupia Wielka 116.
8. Chodecz, woj. kujawsko-pomorskie, pow. włocławski – Zespół Szkół, ul. Kaliska
9/11.
9. Chorzele, woj. mazowieckie, pow. przasnyski – Zespół Szkół
Ponadgimnazjalnych, ul. Szkolna 4.
10. Chotcze, woj. mazowieckie, pow. łosicki, gm. Łosice – Szkoła Podstawowa,
Chotcze 71.
11. Chynów, woj. mazowieckie, pow. grójecki – Publiczne Gimnazjum, Chynów
42B.
12. Cicibór Duży, woj. lubelskie, pow. bialski, gm. Biła Podlaska – Publiczne
Gimnazjum, Cicibór Duży 1A.
13. Cisie-Zagrudzie, woj. mazowieckie, pow. siedlecki, gm. Kotuń – Szkoła
Podstawowa.
14. Cychry, woj. zachodniopomorskie, pow. myśliborski, gm. Dębno – Szkoła
Podstawowa, ul. Jana Pawła II 85.
15. Czartajew, woj. podlaskie, pow. siemiatycki, gm. Siemiatycze – Zespół Szkół
Rolniczych, ul. Długa 130.
16. Czermno, woj. mazowieckie, pow. płocki, gm. Gąbin – Szkoła Podstawowa,
Czermno 52.
17. Częstochowa, woj. śląskie – Zespół Szkół, ul. Krakowska 80F.
18. Dobryszyce, woj. łódzkie, pow. radomszczański – Zespół Szkół Centrum
Kształcenia Rolniczego, ul. Szkolna 4.
19. Domaniewice, woj. łódzkie, pow. łowicki – Gimnazjum Publiczne, ul. Główna
13A.
20. Gąsewo Poduchowne, woj. mazowieckie, pow. makowski, gm. Sypniewo –
Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół, ul. Władysława St. Reymonta 12.
21. Glinojeck, woj. mazowieckie, pow. ciechanowski – Liceum Ogólnokształcące,
ul. Płocka 7.
22. Gołaczewy, woj. małopolskie, pow. olkuski, gm. Wolbrom – Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkół, ul. Stara Wieś 17A.
23. Gołębiewek Nowy, woj. łódzkie, pow. kutnowski, gm. Kutno – Zespół Szkół,
Gołębiewek Nowy 54.
24. Grobla, woj. małopolskie, pow. bocheński, gm. Drwinia – Publiczna Szkoła
Podstawowa w Zespole Szkół, Grobla 134.
25. Kleszczów, woj. łódzkie, pow. bełchatowski – Gimnazjum, ul. Sportowa 8.
26. Kłodzko, woj. dolnośląskie – Gimnazjum Publiczne, ul. Romualda Traugutta 1A.
27. Kobiele Wielkie, woj. łódzkie, pow. radomszczański – Publiczna Szkoła
Podstawowa i Publiczne Gimnazjum, ul. Szkolna 4.
28. Kołaczkowo, woj. wielkopolskie, pow. wrzesiński – Zespół Szkolno-
Przedszkolny, pl. Władysława St. Reymonta 4.
29. Konstancin-Jeziorna, woj. mazowieckie, pow. piaseczyński – Zespół Szkół, ul.
Mirkowska 39.
30. Koziebrody, woj. mazowieckie, pow. płoński, gm. Raciąż – Szkoła Podstawowa
w Zespole Szkół, Koziebrody 2.
31. Krzyżanowo, woj. wielkopolskie, pow. śremski, gm. Śrem – Szkoła
Podstawowa, Krzyżanowo 44.
32. Legnica, woj. dolnośląskie – Centrum Kształcenia Ustawicznego, ul. Lotnicza
26.
33. Lipce reymontowskie, woj. łódzkie, pow. skierniewicki – Szkoła Podstawowa i
Publiczne Gimnazjum, ul. Władysława St. Reymonta 15.
34. Lipia Góra, woj. wielkopolskie, pow. chodzieski, gm. Szamocin – Zespół Szkół,
Lipia Góra 64.
35. Lublin, woj. lubelskie – Zespół Szkół Odzieżowo-Włókienniczych, ul. Spokojna
10.
36. Lubsko, woj. lubuskie, pow. żarski – Zespół Szkół Technicznych, ul.
Powstańców Wielkopolskich 2.
37. Łowicz, woj. łódzkie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3, ul. Powstańców
1863 r. 12D.
38. Łódź, woj. łódzkie – Publiczne Gimnazjum nr 42, ul. Stanisława Dubois 7/9.
39. Łódź, woj. łódzkie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 14, ul. Henryka
Siemiradzkiego 4/8.

40. Łuków, woj. lubelskie – Zespół Szkół nr 3, ul. Międzyrzecka 70.
41. Małaszewicze, woj. lubelskie, pow. bialski, gm. Terespol – Zespół Szkół, ul.
Kolejarzy 16.
42. Marcinowice, woj. dolnośląskie, pow. jaworski, gm. Mściwojów – Publiczne
Gimnazjum, Marcinowice 57.
43. Mogilno Duże, woj. łódzkie, pow. pabianicki, gm. Dobroń – Szkoła
Podstawowa, Mogilno Duże 21.
44. Morąg, woj. warmińsko-mazurskie, pow. ostródzki – Szkoła Podstawowa nr 2,
ul. Stefana Żeromskiego 26.
45. Namysłów, woj. opolskie – Szkoła Podstawowa nr 4 z Oddziałami
Integracyjnymi, ul. Władysława St. Reymonta 56.
46. Niwiski, woj. mazowieckie, pow. siedlecki, gm. Mokobody – Publiczna Szkoła
Podstawowa, ul. Rynek 21.
47. Oborniki Śląskie, woj. dolnośląskie, pow. trzebnicki – Powiatowy Zespół Szkół,
ul. Parkowa 8.
48. Odechów, woj. mazowieckie, pow. radomski, gm. Skaryszew – Publiczna
Szkoła Podstawowa, Odechów 77.
49. Opole, woj. opolskie – Publiczne Gimnazjum nr 2, ul. Władysława St.
Reymonta 43.
50. Ostrów Wielkopolski, woj. wielkopolskie – II Liceum Ogólnokształcące, ul.
Wrocławska 48.
51. Otwock, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Karczewska 14/16.
52. Pasierbiec, woj. małopolskie, pow. limanowski, gm. Limanowa – Zespół Szkół.
53. Pątnów, woj. łódzkie, pow. wieluński – Zespół Szkół Samorządowych, Pątnów
105.
54. Pielgrzymka, woj. dolnośląskie, pow. złotoryjski – Gimnazjum, Pielgrzymka
109A.
55. Pieniężno, woj. warmińsko-mazurskie, pow. braniewski – Zespół Szkół
Licealnych i Zawodowych, ul. Szkolna 11.
56. Piotrków Trybunalski, woj. łódzkie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych i
Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych nr 3, ul. Władysława Broniewskiego
16.
57. Podborze, woj. małopolskie, pow. dąbrowski, gm. Olesno – Zespół Szkół
Ponadgimnazjalnych, ul. Breń 3.
58. Podlasie, woj. mazowieckie, pow. płocki, gm. Łąck – Szkoła Podstawowa w
Nowej Wsi, Podlasie 19.
59. Pogwizdów, woj. dolnośląskie, pow. jaworski, gm. Paszowice – Zespół
Szkolno-Przedszkolny, Pogwizdów 38.
60. Porąbka Uszewska, woj. małopolskie, pow. brzeski, gm. Dębno – Publiczna
Szkoła Podstawowa w Zespole Szkół, Porąbka Uszewska 306.
61. Poznań, woj. wielkopolskie – Zespół Szkół Odzieżowych, ul. Kazimierza
Wielkiego 17.
62. Przyrów, woj. śląskie, pow. częstochowski – Gimnazjum w Zespole Szkół, ul.
Szkolna 44.
63. Radom, woj. mazowieckie – Zespół Szkół Agrotechnicznych i Gospodarki
Żywnościowej, ul. Wośnicka 125.
64. Radomsko, woj. łódzkie – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 4 i Gimnazjum nr 2
w Zespole Szkolno-Gimnazjalnym nr 3, ul. Szkolna 4.
65. Rawa Mazowiecka, woj. łódzkie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, ul.
Władysława St. Reymonta 14.
66. Rębielice Królewskie, woj. śląskie, pow. kłobucki, gm. Popów – Szkoła
Podstawowa w Gminnym Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 3, ul. Szkolna 1.
67. Rokiciny-Kolonia, woj. łódzkie, pow. tomaszowski, gm. Rokiciny – Szkoła
Podstawowa, ul. Henryka Sienkiewicza 17.
68. Rosochata, woj. dolnośląskie, pow. legnicki, gm. Kunice – Szkoła Podstawowa,
Rosochata 65.
69. Sieradz, woj. łódzkie – Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Tadeusza Kościuszki 14.
70. Skotniki, woj. świętokrzyskie, pow. sandomierski, gm. Samborzec – Publiczna
Szkoła Podstawowa, Skotniki 64.
71. Słupsk, woj. pomorskie – Zespół Szkół Agrotechnicznych, ul. Szczecińska 36.
72. Sokołów Podlaski, woj. mazowieckie – Zespół Szkół Centrum Kształcenia
Rolniczego, ul. Oleksiaka Wichury 3.
73. Solec, woj. mazowieckie, pow. gostyniński, gm. Gostynin – Szkoła Podstawowa
w Zespole Szkoły Podstawowej i Gimnazjum, Solec 6.
74. Starokrzepice, woj. śląskie, pow. kłobucki, gm. Krzepice – Szkoła Podstawowa
w Zespole Szkół, ul. Oleska 250.
75. Stoczek, woj. mazowieckie, pow. węgrowski – Gimnazjum, ul. Armii Krajowej 1.
76. Stróżewo, woj. mazowieckie, pow. płoński, gm. Załuski – Szkoła Podstawowa,
Stróżewo 50.
77. Szczutowo, woj. mazowieckie, pow. sierpecki – Szkoła Podstawowa, ul. Lipowa
2.
78. Szydłów, woj. łódzkie, pow. piotrkowski, gm. Grabica – Zespół Szkół
Ponadgimnazjalnych, Szydłów 57.
79. Szydłów, woj. świętokrzyskie, pow. staszowski – Publiczne Gimnazjum, ul.
Szkolna 12.
80. Ściegny, woj. dolnośląskie, pow. jeleniogórski, gm. Podgórzyn – Szkoła
Podstawowa.
81. Tęgoborze, woj. małopolskie, pow. nowosądecki, gm. Łososina Dolna – Zespół
Szkół Ponadgimnazjalnych, Tęgoborze 193.
82. Trzebnice, woj. dolnośląskie, pow. polkowicki, gm. Chocianów – Szkoła
Podstawowa, Trzebnice 113A.
83. Tuszyn, woj. łódzkie, pow. łódzki wschodni – Gimnazjum nr 2, ul. Ks. Józefa
Poniatowskiego 11.
84. Ubocze, woj. dolnośląskie, pow. lwówecki, gm. Gryfów Śląski – Publiczna
Szkoła Podstawowa, Ubocze 169.
85. Waleńczów, woj. śląskie, pow. kłobucki, gm. Opatów – Zespół Szkół, ul.
Częstochowska 8.
86. Warszawa, woj. mazowieckie – LII Liceum Ogólnokształcące w Zespole Szkół
nr 18, ul. Stefana Żeromskiego 81.
87. Warszawa, woj. mazowieckie – Szkoła Podstawowa z Oddziałami
Integracyjnymi nr 206 w Zespole Szkół z Oddziałami Integracyjnymi nr 41, ul.
Bartnicza 2.

88. Warta Bolesławiecka, woj. dolnośląskie, pow. bolesławiecki – Szkoła
Podstawowa, Warta Bolesławiecka 29.
89. Wiączyń Dolny, woj. łódzkie, pow. łódzki wschodni, gm. Nowosolna –
Gimnazjum, Wiączyń Dolny 18.
90. Wisła, woj. śląskie, pow. cieszyński – Zespół Szkół Gastronomiczno-
Hotelarskich, ul. Władysława St. Reymonta 2.
91. Witoszyce, woj. dolnośląskie, pow. górowski, gm. Góra – Zespół Szkół,
Witoszyce 10.
92. Wólka Gościeradowska, woj. lubelskie, pow. kraśnicki, gm. Gościeradów –
Zespół Szkół, Wólka Gościeradowska 72A.
93. Wysoka, woj. dolnośląskie, pow. polkowicki, gm. Przemków – Publiczna Szkoła
Podstawowa, Wysoka 16A.
94. Wyśmierzyce, woj. mazowieckie, pow. białobrzeski – Publiczne Gimnazjum, ul.
Marii Konopnickiej 1.
95. Zabrodzie, woj. mazowieckie, pow. wyszkowski – Zespół Szkół, ul. Władysława
St. Reymonta 47.
96. Zakrzówek, woj. lubelskie, pow. kraśnicki – Zespół Szkół nr 1, ul. Wójtowicza
35.
97. Zawidz, woj. mazowieckie, pow. sierpecki – Gimnazjum Publiczne w Zespole
Szkół Samorządowych, ul. Mazowiecka 47B.
98. Złocieniec, woj. zachodniopomorskie, pow. drawski – Szkoła Podstawowa nr 2,
ul. Fryderyka Chopina 10.
99. Żłobizna, woj. opolskie, pow. brzeski, gm. Skarbimierz – Zespół Szkół
Rolniczych, Żłobizna 80.
VI. Inne obiekty im. Władysława Stanisława Reymonta
1. Bielsko-Biała, woj. śląskie – Prywatne Muzeum Literatury im. Władysława
Reymonta, ul. Józefa Pankiewicza 1.
2. Brzeźnio, woj. łódzkie, pow. sieradzki – Gminna Biblioteka Publiczna im.
Władysława St. Reymonta, ul. Wspólna 45.
3. Lipce Reymontowskie, woj. łódzkie, pow. skierniewicki – Muzeum Regionalne
im. Władysława Stanisława Reymonta, ul. Wiatraczna 10.
4. Łódź, woj. łódzkie – Port Lotniczy Łódź im. Władysława Reymonta Sp. z o.o.,
ul. Gen. Stanisława Maczka 35.
5. Męcinka, woj. dolnośląskie, pow. jaworski – Gminna Biblioteka Publiczna im.
Władysława Reymonta, Męcinka 10.
6. Skierniewice, woj. łódzkie – Miejska Biblioteka Publiczna im. Władysława
Reymonta, ul. Mszczonowska 43A.
7. Warszawa, woj. mazowieckie – Stowarzyszenie Dziennikarzy im. Władysława
Stanisława Reymonta, al. Wilanowska 204.
„Jest taka cierpienia granica, za którą się uśmiech pogodny zaczyna,
i mija tak człowiek, i już zapomina, o co miał walczyć i po co.”
„Nadziei każdy musi szukać sam dla siebie. Nie ma żadnej powszechnej recepty.”
Czesław Miłosz
Czesław Miłosz (ur. 30 czerwca 1911 r. w Szetejniach na Auksztocie, zm. 14
sierpnia 2004 r. w Krakowie) – prawnik i dyplomata, poeta, prozaik, eseista, historyk
literatury, tłumacz; w latach 1951–89 na emigracji (do 1960 we Francji, następnie w
USA); w Polsce do 1980 obłożony cenzurą; profesor Uniwersytetu Kalifornijskiego w
Berkeley i Uniwersytetu Harvarda, członek Polskiej Akademii Umiejętności i
Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, doktor honoris causa wielu uczelni, m.in.
Uniwersytetu Michigan w Ann Arbor (1977), Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
(1981), Uniwersytetu Jagiellońskiego (1989), Uniwersytetu Harvarda (1989) i
Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie (1991); Kawaler Orderu Orła Białego
(1994) i litewskiego Orderu Wielkiego Księcia Giedymina, laureat Neustadt
International Prize for Literature (1978), Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za
całokształt twórczości (1980) i Nagrody literackiej Nike (1998); pochowany w Krypcie
Zasłużonych w podziemiach kościoła oo. Paulinów na Skałce w Krakowie.
I. Miejscowości i obiekty zagraniczne
A. Francja:
1. Brie-Comte-Robert, reg. Île-de-France, depart. Sekwana i Marna – miejsce
zamieszkania w 1953 r.
2. Maisons-Laffitte, reg. Île-de-France, depart. Yvelines – pobyt w Instytucie
Literackim kierowanym przez Jerzego Giedroycia, gdzie pisarz zaprzyjaźnia się
z Zygmuntem Hertzem i Józefem Czapskim.
3. Montgeron, reg. Île-de-France, depart. Essonne – miejsca zamieszkania w
1956 r., gdzie po raz pierwszy odwiedza pisarza późniejszy wieloletni jego
przyjaciel – Zbigniew Herbert.
4. Paryż – podróże w 1931 r., kiedy po raz pierwszy spotyka Oskara Miłosza i w
1934 r. jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej; praca jako attaché
kulturalny PRL i pobyt na emigracji.
B. Litwa:
1. Kowno – nadanie doktoratu honoris causa (1992); Stare Miasto, ratusz zw.
„Białym Łabędziem” (ob. muzeum), bazylika archikatedralna św. Apostołów
Piotra i Pawła, kościół św. Michała Archanioła na Nowym Mieście (d. sobór
prawosławny), ruiny zamku.
2. Szetejnie, obw. kowieński, rejon kiejdański – miejsce urodzenia oraz pobytu w
dzieciństwie i młodości; dom rodzinny (ob. muzeum).
3. Świętobrość, obw. kowieński, rejon kiejdański – miejsce chrztu (1911); kościół
Przemienienia Pańskiego.
4. Wilno – miejsce zamieszkania oraz edukacji w dzieciństwie i młodości;
Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta (ob. nieistniejące), Uniwersytet
Stefana Batorego (ob. Uniwersytet Wileński); praca w Polskim Radiu (1935);
wizyta w klasztorze bazylianów (1992); Stare Miasto, kościół św. Jana

Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, Ostra Brama, kaplica NMP Wileńskiej z
obrazem MB Ostrobramskiej, bazylika archikatedralna św. Stanisława Biskupa i
św. Władysława, Cerkiew Trójcy Świętej, baszta Giedymina, kościół św. Anny
przy ul. Maironio, kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu, Cmentarz na Rossie.
C. Rosja:
1. Krasnojarsk, Syberia – wyjazd z rodzicami (1913).
2. Rżew, obw. Twerski – pobyt w 1917 r.
D. Rumunia:
1. Bukareszt, okręg Ilfov – pobyt w końcu 1939 r.
E. Stany Zjednoczone:
1. Berkeley, stan Kalifornia – profesura na Wydziale Języków i Literatur
Słowiańskich University of Kalifornia.
2. Nowy Jork, stan Nowy Jork – praca w polskim konsulacie.
3. Los Angeles, stan Kalifornia – pobyt na emigracji.
4. Waszyngton DC – praca w ambasadzie PRL jako attaché kulturalny.
F. Szwecja:
1. Sztokholm – miejsce ceremonii wręczania Nagrody Nobla; Filharmonia, gdzie
Czesław Miłosz odebrał nagrodę z rąk króla Szwecji Karola XVI Gustawa;
ratusz [Stadshuset], gdzie odbył się tradycyjny bankiet z udziałem laureatów.
G. Wielka Brytania:
1. Londyn, Anglia – pobyt w 1945 r.
H. Włochy:
1. Asyż, reg. Umbria, prow. Perugia – podróż w 1937 r.; bazylika św. Franciszka
na Rajskim Wzgórzu, bazylika św. Klary, pl. Ratuszowy z wieżą (ob.
pinakoteka), bazylika Matki Bożej Anielskiej.
2. Florencja, reg. Toskania – podróż w 1937 r.
3. Orvieto, reg. Umbria, prow. Terni – podróż w 1937 r.; Piazza della Repubblica
(pl. Republiki), ratusz, kościół św. Andrzeja, katedra NMP z freskami Luci
Signorellego na Piazza del Duomo.
4. Rzym, reg. Lacjum – podróż w 1937 r.
5. San Gimignano, reg. Toskania, prow. Siena – podróż w 1937 r.; spotkanie z
Józefem Rajnfeldem; kolegiata Santa Maria Assunta, Palazzo del Podestà,
kościół San't Agostino.
6. Siena, reg. Toskania – podróż w 1937 r.; Piazza del Campo (rynek), Palazzo
Pubblico (ob. muzeum), Torre del Mangia (wieża i dzwonnica), katedra Duomo.
7. Wenecja – podróż w 1937 r.
II. Miejscowości i obiekty w Polsce
1. Gdańsk, woj. pomorskie – wizyta w Stoczni Gdańskiej im. Lenina w 1981 r.
2. Goszyce, woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Kocmyrzów-Luborzyca –
pobyt u Anny i Jerzego Turowiczów, z którymi połączyła pisarza długoletnia
przyjaźń.
3. Kraków, woj. małopolskie – miejsce zamieszkania i pracy po upadku powstania
warszawskiego (1944-45) oraz po powrocie z emigracji w 1993 r.; miejsce
wiecznego spoczynku; kościół św. Michała Archanioła i św. Stanisława Biskupa
na Skałce.
4. Krzeszowice, woj. małopolskie, pow. krakowski – miejsce spotkania z
Kazimierzem Wyką i Jerzym Andrzejewskim.
5. Lublin, woj. lubelskie – spotkanie z wykładowcami Wszechnicy Robotniczej
„Solidarności” na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (1981).
6. Warszawa, woj. mazowieckie – praca jako urzędnik w Ministerstwie Spraw
Zagranicznych w latach 1945-51; Uniwersytet Warszawski.
III. Szkoły im. Czesława Miłosza
1. Dębnica Kaszubska, woj. pomorskie, pow. słupski – Gimnazjum w Zespole
Szkół, ul. Jana III Sobieskiego 3.
2. Gryfice, woj. zachodniopomorskie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, ul. 11
Listopada 10.
3. Jastrzębie-Zdrój, woj. śląskie – Zespół Szkół nr 4, ul. Komuny Paryskiej 18c.
4. Jaworzno, woj. śląskie – II Liceum Ogólnokształcące, ul. Marii Skłodowskiej-
Curie 6.
5. Mierzęcice, woj. śląskie, pow. będziński – Gimnazjum, ul. Wolności 68.
6. Nowa Wieś, woj. kujawsko-pomorskie, pow. golubsko-dobrzyński, gm.
Ciechocin – Gimnazjum, Nowa Wieś 20.
7. Racibórz, woj. śląskie – Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi i
Sportowymi, ul. Elżbiety 14.
8. Rybnik, woj. śląskie – Gimnazjum z Oddziałami Integracyjnymi nr 7, ul.
Sztolniowa 29b.
9. Siemianice, woj. pomorskie, pow. słupski, gm. Słupsk – Zespół Szkół, ul.
Słupska 42.
10. Sosnowiec, woj. śląskie – Gimnazjum nr 3 w ZSO Nr 10, ul. Czołgistów 12.
11. Szczerców, woj. łódzkie, pow. bełchatowski – Liceum Ogólnokształcące w
Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych, ul. Józefa Piłsudskiego 66.
12. Topola Królewska, woj. łódzkie, pow. łęczycki, gm. Łęczyca – Gimnazjum,
Topola Królewska 66.

„Nie chcem, ale muszem.”
„Z kamieniami na czołgi nie pójdę, bo mam przecież pokojową Nagrodę Nobla.”
(O planowanej wizycie na Ukrainie na zaproszenie Wiktora Juszczenki)
Lech Wałęsa
Lech Wałęsa (ur. 29 września 1943 r. w Popowie) – elektryk, działacz związkowy i
polityk, opozycjonista w okresie PRL, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący
NSZZ „Solidarność”, członek obrad „Okrągłego Stołu”, prezydent Rzeczypospolitej
Polskiej i zwierzchnik Sił Zbrojnych RP (1990–95), Kawaler Krzyża Wielkiego
francuskiej Legii Honorowej (1991), uhonorowany m.in. amerykańskim
Prezydenckim Medalem Wolności (1989), Krzyżem Wielkim brytyjskiego Orderu
Łaźni (1991), duńskim Orderem Słonia (1993), czeskim Orderem Białego Lwa
(1999) oraz watykańskim Orderem Piusa XII, Orderem Zasługi Republiki Federalnej
Niemiec, Komandorią Missio Reconciliationis i Medalem UNESCO; doktor honoris
causa wielu uczelni polskich i zagranicznych, m.in. Uniwersytetu Columbia w
Nowym Jorku (1981), Uniwersytetu Notre Dame w stanie Indiana (1982),
Uniwersytetu Paryskiego (Sorbona, 1983), Uniwersytetu Harvarda (1983),
Uniwersytetu McMaster w Hamilton (1989), Uniwersytetu Simona Frasera w
Barnaby (1989), Uniwersytetu Gdańskiego (1990), Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
w Toruniu (1990), Uniwersytetu Hawajskiego w Honolulu (1999), University of
Portland w stanie Oregon (2001), University of North Carolina at Charlotte (2002);
Człowiek roku magazynu „Time” (1981), laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1983),
wyróżniony honorowym tytułem Przyjaciel Ludzi Bezdomnych, nadawanym przez
twórcę Monaru – Marka Kotańskiego.
I. Miejscowości i obiekty zagraniczne
A. Afryka:
Egipt:
1. Kair – wystąpienie w siedzibie Ligi Państw Arabskich podczas oficjalnej wizyty
w Egipcie (1991).
B. Ameryka Południowa:
Argentyna:
1. Buenos Aires – podróż w 1995 r.; Casa Rosada [„Różowy Dom”] (ob. siedziba
prezydenta Argentyny), katedra Trójcy Przenajświętszej, Teatro Colón (opera),
El Obelisco na Plaza de la República.
Brazylia:
1. Brasilia – podróż w 1995 r.; Pałac Jutrzenki (rezydencja prezydenta Brazylii),
gmach Kongresu Narodowego i Sądu Najwyższego na placu Trzech Władz,
katedra Matki Boskiej z Aparecida, sanktuarium Dom Bosco.
2. Kurytyba, stan Parana – podróż w 1995 r.; Park Jana Pawła II, tablica
pamiątkowa, kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej.
3. Rio de Janeiro – podróż w 1997 r.; katedra, posąg Chrystusa Odkupiciela na
wzgórzu Corcovado.
Chile:
1. Santiago de Chile – podróż w 1995 r.; Plaza de Armas (Rynek Główny),
katedra metropolitarna św. Antoniego z Padwy, Poczta Główna (d. pałac
gubernatora), Palacio de la Moneda (ob. siedziba rządu i prezydenta Chile),
klasztor oo. Franciszkanów i kościół św. Franciszka, kościół św. Dominika.
Paragwaj:
1. Asunción – podróż w 1995 r.; Stare Miasto, katedra (Catedral Metropolitana),
Panteon Narodowy, budynek Senatu.
Urugwaj:
1. Montevideo – podróż w 1995 r.; Stare Miasto, katedra Najświętszej Marii
Panny, cytadela i pomnik Jose Gervasio Artigasa na Placu Niepodległości,
ratusz (ob. muzeum).
Wenezuela:
1. Caracas – podróże w latach w 1989, 2002 i 2008.; katedra, pałac Miraflores
(siedziba rządu i prezydenta Wenezueli, pałac Casa Amarillo, kościół San
Francisco, narodowy Panteon z grobem Simona Bolivara.
C. Ameryka Północna i Środkowa:
Kanada
1. Montreal, prow. Quebec – udział w obchodach 25. rocznicy powstania
„Solidarności” (2005); Hôtel de Ville (ratusz), bazylika Notre Dame, katedra
Marii Królowej Świata, oratorium św. Józefa, Montreal Tower (najwyższa na
świecie pochyła wieża).
2. Ottawa, prow. Ontario – podróż w 1989 r. oraz oficjalna wizyta w 1994 r.;
bazylika Notre Dam, Parliament Hill [„Dom Demokracji"] (historyczny budynek z
instytucjami rządowymi i kulturalnymi, m.in. Senat, Muzeum Wojny, Cywilizacji,
Natury, Technologii i Nauki oraz Bankowości i Pieniądza), National Gallery.
3. Trois-Rivières, prow. Quebek, reg. Mauricie – podróż w 2005 r.; nadanie
doktoratu honoris causa Uniwersytetu Quebecu; sanktuarium Notre Dame du Cap.
Meksyk
1. Meksyk, Distrito Federal – podróże w latach 1998 i 2000; bazylika Nuestra
Senora de Guadalupe z obrazem Matki Boskiej z Guadalupe – patronki
Meksyku, Katedra Metropolitana, kościół Jezusa Chrystusa z Nazaretu, Pałac
Narodowy, Pałac Sztuk Pięknych.
Stany Zjednoczone:
1. Buffalo, stan Nowy Jork – udział w uroczystościach 50-lecia Kongresu Polonii
Amerykańskiej (1994).
2. Chicago, stan Illinois – miejsce spotkania z działaczami oraz przywódcami
Kongresu Polonii Amerykańskiej (1991).
3. Nowy Jork, stan Nowy Jork – wizyta na Greenpoincie w 1996 r. oraz podróż w
2001 r.

4. Salt Lake City, stan Utah – uczestnictwo w ceremonii otwarcia XIX Zimowych
Igrzysk Olimpijskich w 2002 r., podczas której reprezentował Europę, niosąc
flagę olimpijską u boku sławnych przedstawicieli pozostałych kontynentów;
świątynia Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, Place
Heritage Park, Rice-Eccles Stadium.
5. San Francisco, stan Kalifornia – udział w Forum Noblistów z okazji 50-lecia
ONZ (1995).
6. Simi Valley, stan Kalifornia, hrab. Ventura – udział jako pełnomocnik
prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego w pogrzebie b. prezydenta USA
Ronalda Reagana (2004); Biblioteka Prezydencka im. Rolanda Reagana.
7. Waszyngton DC – miejsce przemówienia Lecha Wałęsy przed połączonymi
Izbami Kongresu USA (1989), Kapitol Stanów Zjednoczonych; miejsce
spotkania z działaczami oraz przywódcami Kongresu Polonii Amerykańskiej w
1991 r.; udział w otwarciu Muzeum Holocaustu (1993).
D. Australia i Oceania:
Australia:
1. Adelajda, stan Australia Południowa – udział w dożynkach oraz wizyta w
Flinders University (2003); katedra św. Piotra, budynek rządu (ob. parlament),
Ayers House, Dom Polski.
E. Azja:
Indie:
1. New Delhi – podróż w 1994 r. oraz wizyta w 2007 r.; Rashtrapati Bhavan
(oficjalna rezydencja prezydenta Indii), North i South Block, Brama Indii [India
Gate] z Grobem Nieznanego Żołnierza, Bahaicki Dom Skupienia.
Izrael:
1. Jerozolima – oficjalna wizyta i przemówienie podczas posiedzenia izraelskiego
parlamentu [Knesetu] (1991); udział w uroczystości odsłonięcia pomnika
Tolerancji na wzgórzu Armon Hanatziv (2008); Stare Miasto, mury obronne z
bramami: Damasceńską, Nową, Jafy, Dawida, Gnojną, Lwią i Heroda oraz
Złotą (zamknięta); Wzgórze Świątynne z Kopułą na Skale (muzułmańskie
sanktuarium), meczetem Al-Aksa i Ścianą Płaczu oraz Bazyliką Bożego Grobu,
Wielka Synagoga przy ul. króla Jerzego VI Windsora.
2. Tel Awiw-Jafa – wizyta w 1991 r.; Białe Miasto Tel Awiw, meczet Mahamoudia,
Muzeum Ziemi Izraela w dzielnicy Ramat Aviv, Muzeum Żydowskiej Diaspory w
kampusie Uniwersytetu Tel Awiwu, port w Jafie.
Japonia:
1. Kioto, wyspa Honsiu, reg. Kinki – podróż w 1981 r.; Pałac Cesarski, pagoda
Yasakano-tō, świątynia w Ogrodzie Jeleni [Rokuon-ji zw. też Kinkaku-ji], chram
Fushimi Inari-taisha, kompleks świątynno-pałacowy Kiyomizu-dera na zboczach
góry Otowa.
2. Tokio, wyspa Honsiu – podróż w 1981 i 1994 r. oraz wizyta na Uniwersytecie
Meiji w 1997 r.; Pałac Cesarski, gmach parlamentu, świątynia Hie-jinja, pałac
Akasaka, kompleks parkowo-architektoniczny świątyni Meiji, świątynia Sensō-ji
z bramą Hōzōmon, Park Ueno, Muzeum Narodowe, katedra NMP [Tōkyō
Katedoraru Sei Maria Daiseidō] w dzielnicy Bunkyō, Tōkyō Tawā (Wieża
Tokijska) w parku Shiba w dzielnicy Minato.
Tajwan:
1. Tajpej, reg. Tajwan Północny – podróż w 2000 r.; Narodowa Hala Pamięci
Czang Kaj-szeka, Narodowe Muzeum Pałacowe, świątynia Konfucjusza,
świątynia taoistyczna Bao'an.
Turcja:
1. Ankara – podróż w 1994 r.; świątynia bogini Romy i cesarza Oktawiana
Augusta, meczet Hacı Bayram Camii, meczet Arslanhane Camii, mury obronne
z cytadelą, mauzoleum Kemala Atatürka.
2. Izmir – podróż w 1994 r.; Konak (Stare Miasto), Kadifekale (ruiny twierdzy),
agora, Wieża Zegarowa – symbol miasta.
3. Polonezköy [Adampol], prow. Istanbul – podróż w 1994 r.; kościół Matki Boskiej
Częstochowskiej, Dom Pamięci Zofii Ryży.
4. Stambuł – podróż w 1994 r.
F. Europa:
Austria:
1. Wiedeń – podróż w 1999 r. oraz odbiór Nagrody im. Leopolda Kunschaka w
gmachu parlamentu (2008).
Belgia:
1. Bruksela – oficjalna wizyta we Wspólnotach Europejskich oraz wizyta w
głównej kwaterze NATO (1991); udział w uroczystościach pogrzebowych króla
Belgów Baudouina I (1993).
Białoruś:
1. Mińsk – podróż w 1993 r.; archikatedra Imienia NMP, sobór Św. Ducha,
cerkiew św. Marii Magdaleny, Dom Rządowy Republiki Białoruś na pl.
Niepodległości (ob. siedziba parlamentu).
Bułgaria:
1. Sofia – podróż w 1994 r. oraz udział w 43. Walnym Zgromadzeniu Atlantic
Treaty Association w 1997 r.; cerkiew Bojańska, rotunda św. Jerzego (ob.
cerkiew-muzeum), sobór św. Aleksandra Newskiego, meczet Bania Baszi
Dżamija, meczet Bujuk Dżamija (ob. muzeum historyczne), synagoga, Pałac
Prezydencki, budynek Parlamentu, Narodowe Muzeum Historyczne.
Czechy:
1. Litomyšl, kraj pardubicki – udział w spotkaniu siedmiu Prezydentów Europy
Środkowej; Stary Rynek, zamek, kościół augustianów Podwyższenia Krzyża
Świętego, klasztor pijarów z kościołem Znalezienia Krzyża Świętego.

2. Praga – wizyta z okazji rozwiązania Układu Warszawskiego (1991); udział w
pogrzebie Kardy. Frantiska Tomaska (1992), udział w inauguracji prezydentury
Václava Havla (1993); udział w spotkaniu Grupy Wyszehradzkiej i prezydenta
USA Billa Clintona (1994), Hradczany, Belweder, Zamek Królewski, katedra św.
Wita, Wacława i Wojciecha; kaplica Świętego Krzyża, pałac Schwarzenbergów,
bazylika św. Jerzego, Most Karola na Wełtawie, Stare Miasto, Ratusz
Staromiejski ze słynnym zegarem astronomicznym Orloj, kościół św. Mikołaja.
Dania:
1. Kopenhaga – udział w Światowym Szczycie Rozwoju Społecznego (1995).
Estonia:
1. Tallinn – podróż w 1994 r.; Stare Miasto, mury obronne, ratusz, katedra
Świętych Apostołów Piotra i Pawła, katedra luterańska NMP, kościół św.
Mikołaja, pałac Kadriorg, Pałac Prezydencki.
Finlandia:
1. Helsinki – udział w szczycie KBWE (ob. OBWE) w 1992 r. oraz podróż w latach
1993 i 2003; rynek, Pałac Prezydencki, sobór Uspienski, katedra na Placu
Senackim, Pałac Rządu, kościół św. Henryka.
Francja:
1. Lens, reg. Nord-Pas-de-Calais, depart. Pas-de-Calais – wizyta złożona na
zaproszenie tamtejszych związków zawodowych w 1981 r.; Stade Félix-Bollaert
(stadion piłkarski RC Lens), na którym odbyło się jedyne przed stanem
wojennym spotkanie zagraniczne Lecha Wałęsy; pomnik „Solidarności", kościół
„Millenium”.
2. Nicea, reg. Prowansja-Alpy-Lazurowe Wybrzeże, depart. Alpy Nadmorskie –
podróż w 2000 r.
3. Paryż – wizyta złożona na zaproszenie prezydenta Francji Francois Mitterranda
(1988), Pałac Elizejski; podróż w 1991 r. oraz udział w uroczystości złożenia w
Panteonie prochów Marii i Piotra Curie w 1995 r.
4. Roubaix, reg. Nord-Pas-de-Calais, depart. Nord – podróż w 2000 r.; ratusz
(Hôtel de Ville), kościół Saint-Martin, kościół Matki Bożej Częstochowskiej.
5. Strasburg, reg. Alzacja, depart. Dolny Ren – wizyta w Radzie Europy oraz
przemówienie na forum Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy (1992);
katedra Notre Dame, ratusz, Pałac Uniwersytecki, Parlament Europejski, Pałac
Rady Europy, Pałac Praw Człowieka.
Hiszpania:
1. Murcja – udział w Światowym Forum Praw Człowieka (2003); katedra Santa
Maria, Kasyno [Real Casino de Murcia] przy Calle Trapería (d. klub dla elit
miejskich, ob. obiekt udostępniony turystom), stary most nad Serugą.
2. Sewilla, Andaluzja – udział w Universal Exposition of Seville (Expo '92).
Holandia:
1. Breda, prow. Brabancja Północna – wizyta w 1994 r.; Prezydent RP Lech
Wałęsa i królowa Holandii Beatrix złożyli kwiaty na Polskim Honorowym
Cmentarzu Wojskowym przy Ettensebaan, m.in. na grobie gen. Stanisława
Maczka; udział w spotkaniu z kombatantami w ratuszu w 1997 r.
2. Rotterdam – podróż w 1998 r.; katedra św. Wawrzyńca i św. Elżbiety, ratusz,
dom Schielandshuis (ob. muzeum), Polski Kościół NMP Gwiazdy Morza przy
ul. Beukelsdijk.
Litwa:
1. Wilno – podróże w 1994 i 2000 r.
Łotwa:
1. Ryga – podróż w 1994 r.; Stare Miasto, budynek parlamentu, Dom Bractwa
Czarnogłowych (d. Dwór Artusa), Katedra św. Jakuba, kościół św. Piotra,
katedra protestancka, sobór Narodzenia Pańskiego, zamek nad Dźwiną (ob.
rezydencja prezydenta Łotwy oraz muzeum), Pomnik Wolności, budynek
Akademii Nauk Łotwy.
Monako:
1. Monte Carlo – podróż w 2000 r.
Niemcy:
1. Bad Honnef, Nadrenia Północna-Westfalia – podróż w 2000 r.
2. Berlin – Lech Wałęsa odebrał z rąk burmistrza Berlina Klausa Wowereita Medal
im. Ernsta Reutera – najwyższe odznaczenie władz miasta przyznawane
osobistościom, które w wyjątkowy sposób angażują się dla demokracji i praw
człowieka; udział w obchodach 20. rocznicy obalenia Muru Berlińskiego (2009).
3. Bonn, Nadrenia Północna-Westfalia – oficjalna wizyta w RFN (1991); Willa
Hammerschmidt na brzegu Renu (siedziba urzędu i miejsce zamieszkania
Prezydenta RFN), pałac Schaumburg (druga siedziba kanclerza RFN),
Uniwersytet w Bonn.
4. Essen, Nadrenia Północna-Westfalia – podróż w 1989 r.; katedra NMP i św.
Kosmy i Damiana, kościół św. Jana Chrzciciela, ratusz, Stara Synagoga,
zamek Borbeck.
5. Frankenthal, Nadrenia-Palatynat – dyskusja panelowa wspólnie z b.
kanclerzem Niemiec Helmutem Kohlem (2004).
Norwegia:
1. Oslo – podróż w 2001 r.
Portugalia:
1. Lizbona – podróż w 1993 r.; zamek św. Jerzego, katedra św. Antoniego,
klasztor Hieronimitów, Torre de Belém i Pomnik Odkrywców w dzielnicy Belém,
gmach parlamentu.

Rosja:
1. Katyń, obw. Smoleński, rej. smoleński – udział w uroczystościach złożenia
kamienia węgielnego pod cmentarz polskich oficerów (1995).
2. Moskwa – oficjalna wizyta w 1992 r.; podpisanie traktatu o przyjaźni i
dobrosąsiedzkiej współpracy, porozumienia o wycofaniu z Polski wojsk b.
ZSRR oraz wspólne oświadczenie prezydenta RP Lecha Wałęsy i prezydenta
Rosji Borysa Jelcyna, potępiające rządy totalitaryzmu; Plac Czerwony, sobór
Kazańskiej Ikony Matki Bożej, Wierchnije Targowyje Riady, cerkiew Wasyla
Błogosławionego, Kreml Moskiewski, Wielki Pałac Kremlowski, sobór Zaśnięcia
NMP, sobór Zwiastowania, sobór Michała Archanioła, dzwonnica Iwana
Wielkiego, Pałac Patriarchy (ob. muzeum) i sobór Dwunastu Apostołów, Wieża
Spasska, gmach senatu (ob. rezydencja prezydenta Rosji), Kutafja (barbakan),
Uniwersytet Moskiewski im. Michaiła Łomonosowa.
Słowacja:
1. Bańska Bystrzyca – udział w uroczystościach z okazji 50. rocznicy powstania
słowackiego (1994); Stare Miasto, rynek, katedra św. Franciszka Ksawerego,
kościół Wniebowzięcia NMP, kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, Stary
Ratusz [zw. Pretorium], pozostałości murów obronnych z barbakanem,
Muzeum Słowackiego Powstania Narodowego.
2. Bratysława – udział w inauguracji prezydentury Michala Kováča (1993); Stare
Miasto, Zamek Bratysławski, Pałac Prezydencki, letni pałac arcybiskupi, pałac
prymasowski, katedra św. Marcina, kościół św. Jana z Mathy i Feliksa z Valois,
kościół św. Elżbiety, Stary Ratusz, Brama Michalska, Słowacki Teatr Narodowy.
Szwajcaria:
1. Genewa – udział na czele delegacji NSZZ „Solidarność” w konferencji
Międzynarodowej Organizacji Pracy (1981); katedra św. Piotra, Audytorium
Kalwina, Pomnik Reformacji, ratusz.
2. Zurych – podróż w 2001 r.; Stare Miasto, kościół św. Piotra [Sankt Peterkirche],
Grossmünster, Wasserkirche, ratusz, Zürich Hauptbahnhof (dworzec kolejowy),
Bahnhofstrasse.
Szwecja:
1. Sztokholm – podróż w 1995 r.
Ukraina:
1. Kijów – udział w wiecu na Placu Niepodległości [tzw. Majdan], podczas którego
b. przywódca „Solidarności” poparł publicznie pomarańczową rewolucję na
Ukrainie (2004); zespół Ławry Pieczerskiej z klasztorem św. Michała, soborem
Zaśnięcia Bogurodzicy i cerkwią nadbramną Św. Trójcy, sobór Mądrości Bożej
(ob. muzeum), sobór św. Włodzimierza, konkatedra św. Aleksandra, kościół św.
Mikołaja, Złota Brama (Złote Wrota).
Węgry:
1. Budapeszt – udział w uroczystościach pogrzebowych premiera Węgier Józsefa
Antalla (1993); udział w szczycie KBWE (1994); podróż w 1998 r.; budynek
parlamentu, Aquincum, kościół NMP [zw. też kościołem Macieja], Zamek
Królewski (ob. siedziba Węgierskiej Biblioteki Narodowej), Most Łańcuchowy
im. Istvána Széchenyiego, bazylika św. Stefana w Peszcie, Muzeum Sztuk
Pięknych, Zamek Vajdahunyad, Wielka Synagoga, Pomnik Wolności na
Wzgórzu Gellerta.
2. Keszthely, komitat Zala, pow. Keszthely–Hz – udział w szczycie Grupy
Wyszehradzkiej i przywódców państw Europy Środkowej; pałac Festeticsów z
biblioteką Helikon, (ob. muzeum), franciszkański kościół Madonny Węgierskiej.
3. Wyszegrad, komitat Pest, pow. Szentendre – miejsce spotkania z prezydentami
Węgier i Czechosłowacji (1991).
Wielka Brytania:
1. Hylands Park, Anglia, hrab. Essex – udział w XXI Jamboree w 100-lecie
Skautingu (2007).
2. Londyn, Anglia – wielokrotne podróże m.in. w latach 1991, 1994, 1998, 1999,
2000, 2001, 2003 i 2008; figura Lecha Wałęsy w Muzeum Figur Woskowych
Madame Tussaud na Marylebone Road.
Włochy/Watykan:
1. Giffoni Valle Piana, reg. Kampania, prow. Salerno – podróż w 2001 r.;
Santuario della Madonna di Carbonara, klasztor oo. Franciszkanów.
2. Monte Cassino, Apeniny Środkowe – wizyta na wzgórzu (1994); opactwo
benedyktyńskie, Polski Cmentarz Wojenny.
3. Rzym, reg. Lacjum – audiencja u papieża Jana Pawła II (1981), bazylika św.
Piotra; oficjalna wizyta we Włoszech (1991); audiencja u papieża Jana Pawła II
w Poliklinice Uniwersyteckiej Agostino Gemelli (1994); udział w pogrzebie
papieża Jana Pawła II (2005), udział w Konferencji Noblistów (2007).
4. Turyn, reg. Piemont – podróż w 2000 r.; ratusz, katedra św. Jana Chrzciciela,
kościół San Lorenzo, kościół Superga, Palazzo Reale, Palazzo Madama,
Palazzo Carignano, Castello del Valentino, pałac Stupinigi.
3. Udine, reg. Friuli-Wenecja Julijska – podróż w 2000 r.
II. Miejscowości i obiekty w Polsce
1. Arłamów, woj. podkarpackie, pow. bieszczadzki, gm. Ustrzyki Dolne – d.
Ośrodek Wypoczynkowy Urzędu Rady Ministrów PRL, gdzie w 1982 r.
internowany był Lech Wałęsa.
2. Chalin, woj. kujawsko-pomorskie, pow. lipnowski, gm. Dobrzyń nad Wisłą –
miejsce edukacji w dzieciństwie; dwór, gdzie mieściła się szkoła, do której w
latach 50. XX w. uczęszczał Lech Wałęsa.
3. Chorzów, woj. śląskie – wizyta w 1981 r.
4. Częstochowa, woj. śląskie – wielokrotne podróże; Jasna Góra.
5. Gdańsk, woj. pomorskie – miejsce pracy w charakterze elektryka w Stoczni
Gdańskiej im. Lenina; sala BHP Stoczni Gdańskiej – miejsce podpisania
porozumienia, na mocy którego powstały Niezależne Samorządne Związki
Zawodowe; udział w manifestacji z okazji rocznicy odzyskania niepodległości
(1980); pierwsze nieformalne spotkanie prezydentów państw Trójkąta

Weimarskiego – Lecha Wałęsy, Francois Mitterranda i Richarda von
Weizsackera (1993); Biuro Lecha Wałęsy przy ul. Długi Targ 24.
6. Gniezno, woj. wielkopolskie – udział w ingresie abp Józefa Kowalczyka (2010).
7. Jastrzębie-Zdrój, woj. śląskie – wizyta w 1981 r.
8. Katowice, woj. śląskie – wizyta w 1981 r.
9. Koszalin, woj. zachodniopomorskie – miejsce odbycia zasadniczej służby
wojskowej.
10. Kraków, woj. małopolskie – wizyta w 1989 r.; kościół św. Maksymiliana Marii
Kolbego w Mistrzejowicach, Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego;
spotkanie z metropolitą krakowskim Kard. Franciszkiem Macharskim w Pałacu
Biskupim (siedziba kurii metropolitarnej) przy ul. Franciszkańskiej 3.
11. Legionowo, woj. Mazowieckie – wizyta w Centrum Szkolenia Policji w latach
1992 I 1993; udział w spotkaniu z kadrą kierowniczą Policji, Straży Granicznej i
Państwowej Straży Pożarnej.
12. Lipno, woj. kujawsko-pomorskie – miejsce edukacji w młodości (absolwent
Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Zespole Szkół Technicznych im. Ziemi
Dobrzyńskiej).
13. Lublin, woj. lubelskie – udział w spotkaniu Czesława Miłosza z wykładowcami
Wszechnicy Robotniczej „Solidarności” na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim
(1981).
14. Łochocin, woj. kujawsko-pomorskie, pow. lipnowski, gm. Lipno – miejsce pracy
jako elektryk w Państwowym Ośrodku Maszynowym (1961-67).
15. Opole, woj. opolskie – wizyta w 1981 r.; udział w uroczystości wręczenia tytułu
Honorowego Obywatela Miasta Opola podczas uroczystej sesji Rady Miasta w
ratuszu oraz doktoratu honoris causa Uniwersytetu Opolskiego w 2010 r.
16. Polana Chochołowska, woj. małopolskie, pow. tatrzański – miejsce spotkania z
papieżem Janem Pawłem II podczas prywatnej wycieczki Ojca Świętego do
Doliny Chochołowskiej (1983); schronisko PTTK.
17. Popowo, woj. kujawsko-pomorskie, pow. lipnowski, gm. Tłuchowo, sołectwo
Trzcianka – miejsce urodzenia.
18. Poznań, woj. wielkopolskie – udział w obchodach 25. rocznicy Czerwca ’56
(1981); pomnik Czerwca ’56 na pl. Adama Mickiewicza.
19. Radom, woj. mazowieckie – udział w spotkaniu z przedstawicielami regionów
„Solidarności” (1981).
20. Rzeszów, woj. podkarpackie – wizyta w 1981 r.
21. Świdnik, woj. lubelskie – wizyta w WSK „PZL-Świdnik” (1981).
22. Świecie, woj. kujawsko-pomorskie – miejsce edukacji w szkole podoficerskiej.
23. Tychy, woj. śląskie – wizyta w 1998 r.; kościół par. św. Maksymiliana Marii
Kolbe.
24. Ustrzyki Dolne, woj. podkarpackie, pow. bieszczadzki – wizyta w 1981 r.
25. Warszawa, woj. mazowieckie – udział w rozmowach premiera Józefa
Pińkowskiego z delegacją NSZZ „Solidarność” w gmachu Urzędu Rady
Ministrów w al. Ujazdowskich 1/3 (1980); wizyta w 1981 r.; Pałac Prezydencki,
gdzie miało miejsc rozpoczęcie i zakończenie obrad Okrągłego Stołu, w których
uczestniczył Lech Wałęsa; gmach Sejmu RP – miejsce zaprzysiężenia Lecha
Wałęsy na głowę państwa, Belweder; nadanie piętnastu zabytkom architektury
miana „Pomników historii” (1994); udział w uroczystości wręczenia tytułu
Honorowego Obywatela m.st. Warszawy w ratuszu przy Placu Bankowym
(2007).
26. Wirty, woj. pomorskie, pow. starogardzki, gm. Zblewo – wizyta u leśników w
arboretum, gdzie Lech Wałęsa posadził dąb szypułkowy upamiętniający to
zdarzenie (2009).
27. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie – udział w wiecu w 1980 r.
28. Wrocław, woj. dolnośląskie – wizyta w 1981 r.
29. Zakopane, woj. małopolskie, pow. tatrzański – cztery wizyty Lecha Wałęsy w
stanie wojennym u księży pallotynów na Krzeptówkach; sanktuarium Matki
Bożej Fatimskiej, kaplica Niepokalanego Serca Maryi.
III. Pomniki Lecha Wałęsy
1. Odolanów, woj. wielkopolskie, pow. ostrowski – popiersie w Alei Polskich
Noblistów na terenie Parku Natury.
IV. Szkoły im. Lecha Wałęsy
1. Chalin, woj. kujawsko-pomorskie, pow. lipnowski, gm. Dobrzyń nad Wisłą –
Publiczne Gimnazjum, Chalin 36.
2. Kowalewo Pomorskie, woj. kujawsko-pomorskie, pow. golubsko-dobrzyński –
Zespół Szkół, ul. Świętego Mikołaja 6.
3. Reda, woj. pomorskie, pow. wejherowski – Gimnazjum nr 1 w Zespole Szkół nr
1, ul. Łąkowa 36/38.
4. Stryszawa, woj. małopolskie, pow. suski – Szkoła Podstawowa nr 3, Sarleje
496.
V. Inne obiekty im. Lecha Wałęsy
1. Gdańsk, woj. pomorskie – Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy, ul. Juliusza
Słowackiego 200.
2. Szymbark, woj. pomorskie, pow. kartuski, gm. Stężyca – stół noblisty im. Lecha
Wałęsy w Centrum Edukacji i Promocji Regionu; największy na świecie stół na
ok. 200 osób, wykonany z jednego drzewa, masa 6 ton.
3. Warszawa, woj. mazowieckie – Fundacja „Instytut Lecha Wałęsy”, al.
Jerozolimskie 11/19.

Józef Rotblat (ur. 4 listopada 1908 r. w Łodzi, zm. 31 sierpnia 2005 r. w Londynie) –
polski fizyk i radiobiolog żydowskiego pochodzenia, jeden z największych
autorytetów XX wieku, współtwórca bomby atomowej, a następnie współzałożyciel i
lider pacyfistycznego ruchu naukowców Pugwash; członek zagraniczny Polskiej
Akademii Nauk, profesor University of London (1950-76), Członek Honorowy British
Institute of Radiology, doktor honoris causa Uniwersytetu Moskiewskiego im.
Michaiła Łomonosowa (1988) i Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (2004),
Komandor Orderu Zasługi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1987) i Kawaler
Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1998), Komandor
Orderu Imperium Brytyjskiego (1965) oraz Kawaler brytyjskiego Orderu Św. Michała
i Św. Jerzego, odznaczony bułgarskim Orderem Cyryla i Metodego (1988) i Orderem
Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (1989), wyróżniony Medalem Kopernika PAN
(1996), laureat Pokojowej Nagrody Alberta Einsteina (1992) oraz Pokojowej Nagrody
Nobla (1995); do końca życia świetnie mówił po polsku i podkreślał swoje związki z
ojczyzną, akcentując że jest Polakiem z brytyjskim paszportem; był jedynym
uczonym, który zdecydował się z powodów moralnych opuścić grupę badawczą
pracującą nad skonstruowaniem bomby atomowej.
I. Miejscowości i obiekty zagraniczne
A. Japonia:
1. Hiroszima, wyspa Honsiu, reg. Chūgoku – Peace Memorial Museum w Peace
Memoriał Park, Kopuła Bomby Atomowej (budynek-pomnik upamiętniający
zrzucenie bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki).
2. Okinawa, wyspa Okinawa, reg. Kiusiu – podróż w 2000 r.; m.in. spotkanie z
prezydentem Sōka Gakkai (Stowarzyszenie Tworzenia Wartości) Daisaku
Ikedą.
B. Kanada:
1. Pugwash, prow. Nowa Szkocja – miejsce pierwszego posiedzenia Konferencji
Pugwash w Sprawie Nauki i Problemów Światowych – ruchu uczonych na
rzecz rozbrojenia i pokoju (1957).
C. Norwegia:
1. Oslo – miejsce wręczenia Pokojowej Nagrody Nobla; budynek parlamentu
norweskiego przy Karl Johans gate.
D. Stany Zjednoczone:
1. Los Alamos, stan Nowy Meksyk – praca w ośrodku badań jądrowych w ramach
Projektu Manhattan, Narodowe Laboratorium Los Alamos.
2. Santa Barbara, stan Kalifornia – podróż w 1997 r.
E. Wielka Brytania:
1. Liverpool, Anglia, hrab. Merseyside – wyjazd na stypendium w 1939 r.
2. Londyn, Anglia – praca na stanowisku dyrektora Katedry Fizyki Medycznej w
szpitalu St Bartolomew's; miejsce śmierci.
F. Włochy:
1. Rovereto, reg. Trydent-Górna Adyga, prow. Trydent – udział w konferencji
Pugwash w 2000 r.; zamek (ob. muzeum).
2. Rzym – udział w spotkaniu laureatów Pokojowej Nagrody Nobla pod hasłem
„Globalizacja i zrównoważony rozwój. Pokój między dramatem braku wody a
wichrami wojny” na Kapitolu w 2002 r.
II. Miejscowości i obiekty w Polsce
1. Łódź, woj. łódzkie – miejsce urodzenia.
2. Sopot, woj. pomorskie – organizacja i udział w 16 Konferencji Pugwash pt.
„Rozbrojenie i światowe bezpieczeństwo, głównie w Europie” (1966); Grand
Hotel przy ul. Powstańców Warszawy.
3. Warszawa, woj. mazowieckie – miejsce zamieszkania, edukacji i pracy w
dzieciństwie i młodości; spotkanie z Marią Skłodowską-Curie w Instytucie
radowym (1932); udział w uroczystej sesji „Rola Towarzystwa Naukowego
Warszawskiego w rozwoju badań nad promieniotwórczością” (1997), udział w
międzynarodowej konferencji „Odkrycie polonu i radu – konsekwencje naukowe
i filozoficzne. Korzyści i zagrożenia dla ludzkości” na Zamku Królewskim
(1998); Uniwersytet Warszawski, pałac Staszica przy ul. Nowy Świat – siedziba
Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (TNW), gmach d. Wolnej
Wszechnicy Polskiej przy ul. Banacha 2; Żydowski Instytut Historyczny przy ul.
Tłomackie 3/5.

„Najłatwiej niszczyć. Trudno zachować to, co warte zachowania.”
„Każdy przecież początek to tylko ciąg dalszy,
a księga zdarzeń zawsze otwarta w połowie.”
„Nic dwa razy się nie zdarza i nie zdarzy.
Z tej przyczyny zrodziliśmy się bez wprawy i pomrzemy bez rutyny.”
Wisława Szymborska
„Wisława Szymborska. Nie tylko poetka, lecz także filozof i mędrzec.
Często w jednym jej zdaniu odnajduję coś, o czym myślę pół życia.
Czytam i dziękuję, że dane są mi te zdania, klucze otwierające tyle pozamykanych
drzwi.”
Magda Umer
Wisława Szymborska (ur. 2 lipca 1923 r. w Prowencie, zm. 1 lutego 2012 r. w
Krakowie) – poetka, eseistka i krytyk literacki, tłumaczka, felietonistka; członek
Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i Polskiej Akademii Umiejętności, honorowy
członek Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury, doktor honoris causa
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1995), Dama Orderu Orła Białego
(2010), odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974) oraz
Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005), Honorowa Obywatelka
Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa (1997), Człowiek Roku tygodnika Wprost
(1996), laureatka Nagrody Fundacji im. Kościelskich (1990), Nagrody im. Goethego
(1991), Nagrody im. Herdera (1995) i Dziecięcej Nagrody Serca (2003) oraz
Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1996); Komitet Noblowski w uzasadnieniu
przyznania poetce nagrody napisał: „Za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala
historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej
rzeczywistości”.
I. Miejscowości i obiekty zagraniczne
A. Austria:
1. Wiedeń – miejsce wręczenia Nagrody im. Herdera w 1995 r.
B. Czechy:
1. Ostrawa, kraj morawsko-śląski – podróż limeryczna w 1992 r.
2. Praga – pierwsza podróż limeryczna, wspólnie ze Zbigniewem Machejem, w
1992 r.
C. Dania:
1. Kopenhaga – udział w Dniach Kultury Światowej w 1997 r.
D. Francja:
1. Collioure, reg. Langwedocja-Roussillon, depart. Pireneje Wschodnie – podróż
w 1967 r.
2. Maisons-Laffitte, reg. Île-de-France, depart. Yvelines – wizyta w Instytucie
Literackim u Jerzego Giedroycia.
3. Paryż – wyjazd w 1957 r. na stypendium Ministerstwa Kultury i Sztuki.
E. Holandia:
1. Amsterdam, prow. Holandia Północna – podróż w 2008 r.; Pałac Królewski (d.
ratusz), waga miejska, Oude Kerk (Stary Kościół), Nieuwe Kerk (Nowy Kościół),
Westerkerk i Zuiderkerk (kościoły protestanckie), Munttoren (wieża monetarna)
przy pl. Muntplein, Oost-Indisch Huis (dom wschodnioindyjski), Magere Brug
(Chudy Most) nad rzeką Amstel.
2. Delft, prow. Holandia Południowa – podróż w 2008 r.; Stare Miasto, rynek,
ratusz, Oude Kerk (Stary Kościół), Nieuwe Kerk (Nowy Kościół).
3. Haga, prow. Holandia Południowa – podróż w 2008 r.; Pałac Królewski, ratusz,
Sala Rycerska [Ridderzaal], kościół Grote Kerk, kościół Nieuwe Kerk, Pałac
Pokoju (siedziba Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości), Madurodam
Museum (miniaturowe miasto).
F. Irlandia:
1. Limerick, prow. Munster – podróż w 2008 r.; katedry St. Mary i St. John, zamek
króla Jana, Tait's Clock przy Baker Place.
G. Izrael:
1. Jerozolima – spotkanie z prezydentem Izraela, udział w uroczystościach z
okazji 700-lecia założenia Gminy Żydowskiej w Krakowie, udział w sesji
naukowej poświęconej wpływowi literatury polskiej na hebrajską i dwukrotne
czytanie wierszy; wizyta i złożenie kwiatów w Instytucie Pamięci Męczenników i
Bohaterów Holocaustu Yad Vashem(2004).
2. Tel Awiw-Jafa – udział w wieczorze poetyckim w Bibliotece Beit Ariel na osiedlu
Tzafon Chadzasz (2004).
H. Litwa:
1. Wilno – podróż w 2000 r.; m.in. udział w akcji „Rozmowy litewsko-niemieckopolskie
na temat przyszłości pamięci”; w ratuszu (Pałac Pracowników Sztuki)
odbył się wieczór z tego cyklu pt. „Wspomnienia pisarzy – Wschód i Zachód
literackiej Europy”; w Rosyjskim Teatrze Dramatycznym (d. „Reduta”) odbył się
spektakl pt. „Dworzec w mieście N.” według utworów Wisławy Szymborskiej i z
jej udziałem; na ścianie domu przy ul. Liejyklos 1 odsłonięto tablicę
upamiętniającą Josifa Brodskiego z udziałem trzech noblistów – Güntera
Grassa, Czesława Miłosza i Wisławy Szymborskiej.
I. Niemcy:
1. Frankfurt nad Menem, Hesja – miejsce wręczenia Nagrody Goethego (1991);
podróż w 2000 r.; m.in. wizyta na Targach Książki oraz spotkanie z Andersem
Bodegårdem, bez tłumaczeń którego, jak twierdzi sama poetka, nigdy nie
otrzymałaby literackiej Nagrody Nobla.
J. Rosja:
1. Moskwa – podróż w 1973 r.; m.in. wizyta w redakcji czasopisma „Inostrannaja
Litieratura” i spotkanie z rosyjską tłumaczką Ksenią Starosielską.
2. Sankt Petersburg [d. Leningrad] – podróż z Władysławem Broniewskim,
Stanisławem Grochowiakiem i Arturem Międzyrzeckim w 1960 r.; Twierdza

Pietropawłowska na Wyspie Zajęczej, Pałac Zimowy i Państwowe Muzeum
Ermitażu nad brzegiem Newy, sobór Zmartwychwstania Pańskiego nad
Kanałem Gribojedowa, krążownik „Aurora” (ob. okręt-muzeum), Akademia
Sztuki, pomnik Piotra Wielkiego na Placu Senackim (d. Plac Dekabrystów),
Teatr Aleksandryjski na pl. Aleksandra N. Ostrowskiego, Brama Narewska (łuk
triumfalny), Dworzec Witebski.
K. Stany Zjednoczone:
1. Nowy Jork, stan Nowy Jork – prapremiera filmu dokumentalnego Katarzyny
Kolendy-Zaleskiej o poetce, pt. „Życie czasem bywa znośne”, zorganizowana
przez polski konsulat generalny w Museum of Modern Art (2010).
L. Szwecja:
1. Sztokholm – miejsce ceremonii wręczania Nagrody Nobla; Filharmonia, gdzie
Wisława Szymborska odebrała nagrodę z rąk króla Szwecji Karola XVI
Gustawa; ratusz [Stadshuset], gdzie odbył się tradycyjny bankiet z udziałem
laureatów.
Ł. Wielka Brytania:
1. Londyn, Anglia – podróż limeryczna w 1994 r.
M. Włochy:
1. Bolonia – wizyta na Uniwersytecie Bolońskim, spotkanie z Umberto Eco (2009).
2. Corleone, reg. Sycylia, prow. Palermo – podróż w 2008 r.; Chiesa Madre
(Kościół Matka) p.w. św. Marcina z Tours, kościół Chiesa dell'Addolorata.
3. Katania, reg. Sycylia, u podnóża wulkanu Etna – podróż w 2008 r.; Stare
Miasto, katedra Sant'Agata, fontanna w kształcie słonia, zamek Ursino, Ogrody
Belliniego.
4. Palermo, reg. Sycylia – podróż w 2008 r.; Piazza Villena zw. Quattro Canti
(Cztery Kąty), Palazzo dei Normanni (Pałac Królewski), pałac arcybiskupi,
katedra św. Rozalii, kościół San Giovanni degli Eremiti, pałace Zisa i Cuba,
Teatro Massimo, plac Juliusza Cezara.
5. Piza, Toskania – podróż w 2007 r.; Campo dei Miracolo (Pole cudów), katedra,
baptysterium, krzywa wieża.
6. Rzym, reg. Lacjum – wizyta na zaproszenie Instytutu Polskiego w Rzymie
(2007).
7. Siena, reg. Toskania – podróż w 2007 r.; Palazzo Pubblico (ratusz), Torre del
Mangia (wieża i dzwonnica) oraz fontanna Fonte Gaia przy Piazza del Campo,
Cattedrale di Santa Maria Assunta (katedra).
8. Turyn, reg. Piemont – udział w Międzynarodowych Targach książki, w tym
inaugurujący targi wieczór poetycki z udziałem noblistki w Teatrze Carignano
(2005).
9. Udine, reg. Friuli-Wenecja Julijska – spotkanie z czytelnikami w Salone del
Parlamento (Sala Parlamentu) na zamku (2009).
II. Miejscowości i obiekty w Polsce
1. Bnin (ob. część Kórnika), woj. wielkopolskie, pow. poznański – miejsce chrztu.
2. Buk, woj. wielkopolskie, pow. poznański – liczne wizyty u dr Lecha Siudy, w
tym wypady w okolice na ryby oraz grzyby i jagody; ratusz, kościół par. św.
Stanisława BM, kościół św. Krzyża.
3. Cieszyn, woj. śląskie – udział wraz z krakowskim pisarzem Kornelem
Filipowiczem w Wiosennych Targach Staroci w 1974 r. oraz członkostwo
Cieszyńskiego Klubu Hobbystów.
4. Częstochowa, woj. śląskie – udział w pogrzebie Haliny Poświatowskiej (1967);
cmentarz św. Rocha; kościół św. Rocha i św. Sebastiana.
5. Jędrzejów, woj. świętokrzyskie – wizyta w Muzeum im. Przypkowskich przy pl.
Tadeusza Kościuszki (2010).
6. Kasinka Mała, woj. małopolskie, pow. limanowski, gm. Mszana Dolna – udział
w nielegalnym z punktu widzenia władz spotkaniu krakowskich literatów, w
górskim domu Jana Józefa Szczepańskiego, ostatniego prezesa rozwiązanego
Związku Literatów Polskich (1983).
7. Kórnik, woj. wielkopolskie, pow. poznański – wizyty w 1969, 1980 i 1992 r.;
zamek (ob. muzeum), arboretum, rynek, ratusz, kościół Wszystkich Świętych.
8. Kraków, woj. małopolskie – miejsce edukacji i zamieszkania; Szkoła
Podstawowa nr 159 Sióstr Urszulanek Unii Rzymskiej przy ul. Starowiślnej 7 (d.
gimnazjum); Uniwersytet Jagielloński; poetka prowadziła warsztaty poetyckie w
Studium Literacko-Artystycznym UJ; udział w wieczorze poezji miłosnej z okazji
ukazania się tomu poezji „Miłość szczęśliwa i inne wiersze” w Muzeum Sztuki i
Techniki Japońskiej Manggha (2008); udział w uroczystości odsłonięcia
pamiątkowej tablicy na ścianie domu, w którym mieszkał Czesław Miłosz w
rocznicę śmierci poety (2008).
9. Lublin, woj. lubelskie – pobyt w 1974 r.
10. Lubomierz, woj. małopolskie, pow. limanowski, gm. Mszana Dolna – liczne
wizyty; kościół par. św. Józefa Oblubieńca NMP.
11. Poznań, woj. wielkopolskie – udział w pierwszym publicznym występie
limerycznym (1994).
12. Prowent (ob. część Kórnika), woj. wielkopolskie, pow. poznański – miejsce
urodzenia; zespół zabudowań folwarcznych.
13. Toruń, woj. kujawsko-pomorskie – miejsce zamieszkania w dzieciństwie.
14. Warszawa, woj. mazowieckie – udział w spotkaniach organizowanych przez
Stowarzyszenie Pisarzy Polskich w Domu Literatury przy ul. Krakowskie
Przedmieście 87/89.
15. Zakopane, woj. małopolskie, pow. tatrzański – liczne podróże; tu poetka
napisała cykl limeryków podhalańskich.

„Jestem najzamożniejszym włóczęgą w Europie.
Mój dom jest tam, gdzie pracuję, a pracuję wszędzie.”
„Mój dynamit lepiej przyczyni się do pokoju niż tysiąc światowych kongresów.
Kiedy człowiek zrozumie, że całe armie mogą zostać unicestwione,
to będzie mógł żyć w wiecznym pokoju.”
Alfred Nobel
Alfred Bernhard Nobel (ur. 21 października 1833 r. w Sztokholmie, zm. 10 grudnia
1896 r. w San Remo) – szwedzki chemik, naukowiec i przemysłowiec, poliglota i
podróżnik, filantrop, wynalazca dynamitu, członek Instytutu Królewskiego w
Londynie, Towarzystwa Inżynierów Cywilnych w Paryżu i Szwedzkiej Królewskiej
Akademii Nauk w Sztokholmie, doktor honoris causa Uniwersytetu w Uppsali,
fundator najsłynniejszego i najbardziej prestiżowego wyróżnienia na świecie –
Nagrody Nobla.
Wynalezienie dynamitu
Alfred Nobel zainteresował się nitrogliceryną i możliwością jej użycia w pracy
konstruktorskiej. Zdawał sobie sprawę z problemów związanych z bezpieczeństwem
i konieczności opracowania metody kontrolowanego wybuchu nitrogliceryny.
Przełomowym pomysłem było opracowanie technologii nasączania nitrogliceryną
krzemionki, w wyniku czego powstała pasta, którą można formować w pręty o
średnicy pasującej do otworów wiertniczych. W 1867 r. Alfred Nobel opatentował tę
technologię i zarejestrował znak towarowy „dynamit”. W celu umożliwienia detonacji
lasek dynamitu, wynalazł także detonator i zapalnik. Wynalazki te znacząco
zredukowały koszty wysadzania skał, wiercenia tuneli, budowy kanałów i wielu
innych form pracy konstruktorskiej.
Działalność biznesowa, podróże i inne wynalazki
Zapotrzebowanie na dynamit w industrializującym się gwałtownie świecie było
olbrzymie i przyniosło wynalazcy fortunę. Powiększał ją, wykorzystując inne swoje
wynalazki (ogółem opatentował ich 355). W jego posiadaniu było ponad 90 fabryk i
laboratoriów w 20 krajach, m.in. we Francji, Niemczech, Rosji i Wielkiej Brytanii.
Większość życia przebywał w Paryżu, ale stale podróżował. Victor Hugo opisał go
jako „najbogatszego wagabundę Europy”. Zajmował się interesami i pracował
intensywnie w swoich laboratoriach, najpierw w Sztokholmie, później w Hamburgu,
Ardeer w Szkocji, Paryżu i Sevran, Karlskodze w Szwecji i San Remo. Koncentrował
się na rozwoju technologii materiałów wybuchowych na równi z innymi wynalazkami,
w tym takich materiałów jak syntetyczna guma i skóra, sztuczny jedwab itp.
Testament
Ostatnią wolą, złożoną 27 listopada 1895 r. w klubie szwedzko-norweskim w Paryżu,
przeznaczył cały swój majątek na nagrody. W testamencie zarządził, aby co roku
dochód ze spadku dzielić na pięć równych części pomiędzy tych, którzy szczególnie
zasłużyli się dla ludzkości w dziedzinie fizyki, chemii, fizjologii lub medycyny,
literatury i pokoju.
W testamencie możemy przeczytać: „Ja niżej podpisany, Alfred Nobel, oświadczam
niniejszym, po długiej rozwadze, iż moja ostatnia wola odnośnie majątku, jest
następująca. Wszystkie pozostałe po mnie, możliwe do zrealizowania aktywa, mają
być rozdysponowane w sposób następujący: kapitał zostanie przez egzekutorów
ulokowany bezpiecznie w papierach, tworzących fundusz, którego procenty każdego
roku mają być rozdzielone w formie nagród tym, którzy w roku poprzedzającym
przynieśli ludzkości największe korzyści...”
Spadkobiercą i dysponentem majątku Alfreda Nobla miała być Szwedzka Akademia
Nauk. Testament został jednak zakwestionowany przez prawników spadkobierców
Nobla oraz był krytykowany z najróżniejszych pozycji w Szwecji i Norwegii.
Nagroda Nobla
Dzięki staraniom rodziny Alfreda Nobla 19 czerwca 1900 r. zarejestrowano Fundację
Nobla, do której przekazano wszystkie aktywa należące do fundatora. Fundacja
zgodnie z testamentem zarządza dawnym majątkiem Alfreda Nobla, procenty
przeznaczając na wypłacanie nagród jego imienia.

Nobliści
I. Miejscowości i obiekty zagraniczne
A. Norwegia:
1. Oslo – budynek parlamentu norweskiego (Storting) przy Karl Johans gate
(miejsce wyboru laureatów Pokojowej Nagrody Nobla).
B. Szwecja:
1. Solna, reg. Sztokholm – Instytut Karolinska przy Nobels väg 5 (miejsce
nominacji do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny).
2. Sztokholm – miejsce urodzin Alfreda Nobla; Filharmonia przy placu Hötorget
(miejsce ceremonii wręczania Nagrody Nobla), Królewska Szwedzka Akademia
Nauk przy Lilla Frescativägen 4A (miejsce nominacji do Nagrody Nobla w
dziedzinie fizyki i chemii), Akademia Szwedzka przy Källargränd 4 (miejsce
nominacji do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury), ratusz [Stadshuset], gdzie
odbywa się tradycyjny bankiet z udziałem laureatów.
II. Muzea poświęcone polskim laureatom Nagrody Nobla
1. Bielsko-Biała, woj. śląskie – Prywatne Muzeum Literatury im. Władysława
Reymonta, ul. Józefa Pankiewicza 1.
2. Lipce Reymontowskie, woj. łódzkie, pow. skierniewicki – Muzeum Regionalne
im. Władysława Stanisława Reymonta, ul. Wiatraczna 10.
3. Łódź, woj. łódzkie – wystawa „Władysław Reymont w Pałacu Ziemi Obiecanej”
w Muzeum Miasta Łodzi (ekspozycja stała).
4. Oblęgorek, woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Strawczyn – Pałacyk
Henryka Sienkiewicza (oddział Muzeum Narodowego w Kielcach), ul. Aleja
Lipowa 24.
5. Poznań, woj. wielkopolskie – Muzeum Literackie Henryka Sienkiewicza (oddział
Biblioteki Raczyńskich), Stary Rynek 84.
6. Sejny, woj. podlaskie – Muzeum Czesława Miłosza w Międzynarodowym
Centrum Dialogu (projekt w realizacji; otwarcie placówki planowane jest na 30
czerwca 2011 r., w setną rocznicę urodzin pisarza).
7. Warszawa, woj. mazowieckie – Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie, ul. Freta 16.
8. Wola Okrzejska, woj. lubelskie, pow. łukowski, gm. Krzywda – Muzeum
Henryka Sienkiewicza.
III. Szkoły im. Noblistów Polskich
1. Andrychów, woj. małopolskie, pow. wadowicki – Gimnazjum nr 1, ul. Ignacego
Daszyńskiego 14.
2. Będzin, woj. śląskie – Miejski Zespół Szkół nr 4, ul. Jedności 38.
3. Bierawa, woj. opolskie, pow. kędzierzyńsko-kozielski – Publiczne Gimnazjum nr
1, ul. Kościelna 1.
4. Bralin, woj. wielkopolskie, pow. kępiński – Gimnazjum, Rynek 1.
5. Brzezia Łąka, woj. dolnośląskie, pow. wrocławski, gm. Długołęka – Zespół
Szkół, ul. Szkolna 10.
6. Bukowiec, woj. podkarpackie, pow. kolbuszowski, gm. Kolbuszowa – Szkoła
Podstawowa, Bukowiec 37.
7. Byczyna, woj. opolskie, pow. kluczborski – Gimnazjum w Zespole Szkół
Gimnazjalnych, Licealnych i Zawodowych, ul. Borkowska 3.
8. Choszczno, woj. zachodniopomorskie – Zespół Szkół nr 2, ul. Polna 5.
9. Ciechów, woj. dolnośląskie, pow. średzki, gm. Środa Śląska – Zespół Szkół, ul.
Średzka 1.
10. Czacz, woj. wielkopolskie, pow. kościański, gm. Śmigiel – Szkoła Podstawowa i
Gimnazjum w Zespole Szkół, ul. Parkowa 2.
11. Częstochowa, woj. śląskie – Zespół Szkół nr 2, ul. Wirażowa 8.
12. Ćmińsk, woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Miedziana Góra – Gimnazjum
w Zespole Szkół, ul. Świętokrzyska 61.
13. Damno, woj. pomorskie, pow. słupski, gm. Damnica – Gimnazjum w Zespole
Szkół, Damno 42.
14. Drążna, woj. wielkopolskie, pow. słupecki, gm. Słupca – Publiczne Gimnazjum,
Drążna 38.
15. Elbląg, woj. warmińsko-mazurskie – Gimnazjum nr 1, ul. Rodziny Nalazków 20.
16. Gdynia, woj. pomorskie – Gimnazjum nr 11, ul. Juliusza Słowackiego 53.
17. Gliwice, woj. śląskie – Gimnazjum nr 3, ul. Jasnogórska 15-17.
18. Głogów, woj. dolnośląskie – Szkoła Podstawowa nr 3, pl. Mieszka I 22.
19. Gniezno, woj. wielkopolskie – Gimnazjum nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi, os.
Orła Białego 18.
20. Goleniów, woj. zachodniopomorskie – Gimnazjum z Oddziałami Integracyjnymi
nr 1, ul. Jana Kilińskiego 11.
21. Gołdap, woj. warmińsko-mazurskie – Gimnazjum nr 1, ul. Tadeusza Kościuszki
30.
22. Gostynin, woj. mazowieckie – Gimnazjum nr 2, ul. Wojska Polskiego 23.
23. Gościejewo, woj. wielkopolskie, pow. obornicki, gm. Rogoźno – Zespół Szkół,
Gościejewo 14.
24. Gracze, woj. opolskie, pow. opolski, gm. Niemodlin – Publiczne Gimnazjum, ul.
Niemodlińska 21.
25. Grodzisk Mazowiecki, woj. mazowieckie – Gimnazjum nr 1, ul. Zielony Rynek 2.
26. Grzegorzowice Wielkie, woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Iwanowice –
Gimnazjum, Grzegorzowice Wielkie 31.
27. Jaworzno, woj. śląskie – Gimnazjum nr 5, ul. Starowiejska 15.
28. Jelenia Góra, woj. dolnośląskie – Gimnazjum nr 4, ul. Mieczysława Karłowicza
33.
29. Jugów, woj. dolnośląskie, pow. kłodzki, Gm. Nowa Ruda – Publiczne
Gimnazjum Nr 1, ul. Główna 105.
30. Kalisz, woj. wielkopolskie – Gimnazjum nr 3, ul. Teatralna 3.
31. Kamień Pomorski, woj. zachodniopomorskie – Publiczne Gimnazjum, ul.
Wolińska 9B.
32. Kleczew, woj. wielkopolskie, pow. koniński – Gimnazjum, ul. Warszawska 31.
33. Kłoczew, woj. lubelskie, pow. rycki – Zespół Szkół, ul. Długa 69.
34. Konin, woj. wielkopolskie – Gimnazjum nr 4, ul. Leopolda Staffa 5.
35. Koszalin, woj. zachodniopomorskie – Gimnazjum nr 9, ul. Stanisława Stasica 6.

36. Koźminek, woj. wielkopolskie, pow. kaliski – Gimnazjum, ul. Szkolna 1.
37. Kraków, woj. małopolskie – Zespół Szkół Ogólnokształcących Integracyjnych
Nr 4, ul. Żabia 20.
38. Krzyż Wielkopolski, woj. wielkopolskie, pow. czarnkowsko-trzcianecki –
Gimnazjum, ul. Henryka Sienkiewicza 1.
39. Kwidzyn, woj. pomorskie – Społeczne Gimnazjum i Społeczne Liceum
Ogólnokształcące, ul. Gen. Józefa Hallera 5.
40. Legionowo, woj. mazowieckie – Społeczna Szkoła Podstawowa nr 35 STO, ul.
Targowa 22.
41. Lesznowola, woj. mazowieckie, pow. piaseczyński – Zespół Szkół Publicznych,
ul. Szkolna 8.
42. Lipno, woj. kujawsko-pomorskie – Publiczne Gimnazjum nr 1,ul. Szkolna 2.
43. Łambinowice, woj. opolskie, pow. nyski – Zespół Szkół, ul. Szkolna 2.
44. Łeba, woj. pomorskie, pow. lęborski – Zespół Społecznych Szkół
Ponadgimnazjalnych – ul. Nadmorska 21.
45. Łomża, woj. podlaskie – Publiczne Gimnazjum nr 1, ul. Władysława St.
Reymonta 9.
46. Łódź, woj. łódzkie – Gimnazjum nr 12, ul. Ks. Stanisława Brzóski 23.
47. Mąkolno, woj. wielkopolskie, pow. koniński, gm. Sompolno – Gimnazjum w
Zespole Szkół nr 3, ul. Szkolna 31.
48. Mieleszyn, woj. wielkopolskie, pow. gnieźnieński – Gimnazjum Publiczne,
Mieleszyn 35C.
49. Mieszkowice, woj. zachodniopomorskie, pow. gryfiński – Gimnazjum, ul.
Techników 4.
50. Międzybórz, woj. dolnośląskie, pow. oleśnicki – Gimnazjum Samorządowe, ul.
Wrocławska 8.
51. Mykanów, woj. śląskie, pow. częstochowski – Gimnazjum, ul. Słoneczna 114.
52. Mysłowice, woj. śląskie – Gimnazjum nr 2, ul. Górnicza 4.
53. Myślibórz, woj. zachodniopomorskie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2,
ul. Za Bramką 8.
54. Nowe Skalmierzyce, woj. wielkopolskie, pow. ostrowski – Gimnazjum, ul.
Kaliska 52.
55. Oleśnica, woj. dolnośląskie – Szkoła Podstawowa nr 8, ul. Wiejska 35.
56. Olsztynek, woj. warmińsko-mazurskie, pow. olsztyński – Gimnazjum, ul. Górna
5.
57. Oława, woj. dolnośląskie –Gimnazjum nr 3, ul. Lwowska 10.
58. Opole, woj. opolskie – Publiczne Gimnazjum Nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi,
ul. Mjr „Hubala” 2.
59. Ornontowice, woj. śląskie, pow. mikołowski – Gimnazjum, ul. Zwycięstwa 7C.
60. Ostróda, woj. warmińsko-mazurskie – Gimnazjum nr 1, ul. Józefa Piłsudskiego
4.
61. Paczków, woj. opolskie, pow. nyski – Publiczne Gimnazjum, ul. Henryka
Sienkiewicza 22.
62. Papowo Biskupie, woj. kujawsko-pomorskie, pow. chełmiński – Gimnazjum,
Papowo Biskupie 127A.
63. Pisarzowice, woj. dolnośląskie, pow. lubański, gm. Lubań – Szkoła
Podstawowa, Pisarzowice 285B.
64. Polanów, woj. zachodniopomorskie, pow. koszaliński – Gimnazjum, ul.
Gradowe Wzgórze 5.
65. Police, woj. zachodniopomorskie – Gimnazjum nr 1, ul. Tanowska 14.
66. Przasnysz, woj. mazowieckie – Publiczne Gimnazjum z Oddziałami
Integracyjnymi, ul. Orlika 48.
67. Przybiernów, woj. zachodniopomorskie, pow. goleniowski – Gimnazjum
Publiczne, ul. Mieszka I 1.
68. Pyrzyce, woj. zachodniopomorskie – Zespół Szkół nr 1, ul. Lipiańska 2.
69. Pyskowice, woj. śląskie, pow. gliwicki – Gimnazjum nr 1, ul. Strzelców
Bytomskich 1.
70. Radom, woj. mazowieckie – Publiczne Gimnazjum Nr 13 z Oddziałami
Dwujęzycznymi, ul. 25 Czerwca 79.
71. Rawa Mazowiecka, woj. łódzkie – Gimnazjum nr 1, ul. Tadeusza Kościuszki 19.
72. Ruda Śląska, woj. śląskie – Gimnazjum nr 7, ul. Obrońców Westerplatte 2A.
73. Rydułtowy, woj. śląskie, pow. wodzisławski – Liceum Ogólnokształcące w
Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1, ul. Skalna 1.
74. Rzgów Pierwszy, woj. wielkopolskie, pow. koniński – Gimnazjum, pl.
Stuczyńskich 5.
75. Siemyśl, woj. zachodniopomorskie, pow. kołobrzeski – Zespół Szkół, ul.
Szkolna 10.
76. Skawina, woj. małopolskie, pow. krakowski – Gimnazjum nr 1 z Oddziałami
Integracyjnymi, ul. Wincentego Witosa 4.
77. Słupsk, woj. pomorskie – Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1, ul.
Szczecińska 60.
78. Sosnowiec, woj. śląskie – Gimnazjum nr 10, ul. Północna 61.
79. Stara Dąbrowa, woj. zachodniopomorskie, pow. stargardzki – Gimnazjum
Publiczne, Stara Dąbrowa 31.
80. Starachowice, woj. świętokrzyskie – Gimnazjum nr 4, ul. Jana Pawła II 18.
81. Stargard Szczeciński, woj. zachodniopomorskie – Gimnazjum nr 4, os. Zachód
B 15.
82. Sufczyna, woj. podkarpackie, pow. przemyski, gm. Bircza – Szkoła
Podstawowa, Sufczyna 52.
83. Swarzędz, woj. wielkopolskie, pow. poznański – Gimnazjum nr 3, os.
Czwartaków 1.
84. Sycewice, woj. pomorskie, pow. słupski, gm. Kobylnica – Szkoła Podstawowa,
ul. Szkolna 1.
85. Szczecin, woj. zachodniopomorskie – Gimnazjum nr 18, ul. Stanisława
Ignacego Witkiewicza 40.
86. Szczecin, woj. zachodniopomorskie – Społeczna Szkoła Podstawowa nr 1 i
Gimnazjum STO, ul. Tomaszowska 1.
87. Szczecinek, woj. zachodniopomorskie – Szkoła Podstawowa nr 7, ul.
Krakowska 1.
88. Świdnik, woj. lubelskie – Gimnazjum nr 3, ul. Jarzębinowa 6.
89. Świecie, woj. kujawsko-pomorskie – Gimnazjum nr 3, al. Jana Pawła II 8.

90. Tomice, woj. małopolskie, pow. wadowicki – Gimnazjum, Tomice 292A.
91. Trzebinia, woj. małopolskie, pow. chrzanowski – Gimnazjum nr 3, Os. ZWM 21.
92. Twardogóra, woj. dolnośląskie, pow. oleśnicki – Szkoła Podstawowa nr 1, ul.
Św. Jadwigi 7.
93. Wałbrzych, woj. dolnośląskie – Publiczne Gimnazjum nr 1, ul. Bolesława
Limanowskiego 12.
94. Warnice, woj. zachodniopomorskie, pow. pyrzycki – Gimnazjum, Warnice 30.
95. Warszawa, woj. mazowieckie – Gimnazjum nr 120, ul. Armii Krajowej 39.
96. Warszawa, woj. mazowieckie – Gimnazjum nr 124, ul. Przytulna 3.
97. Werbkowice, woj. lubelskie, pow. hrubieszowski – Gimnazjum w Zespole Szkół,
ul. Jana Pawła II 17.
98. Wielichowo, woj. wielkopolskie, pow. grodziski – Zespół Szkół, ul. Kościelna
7A.
99. Wrocław, woj. dolnośląskie – Gimnazjum nr 40, ul. Mariana Morelowskiego 43.
100. Żary, woj. lubuskie – Szkoła Podstawowa nr 5, ul. Częstochowska 15.
IV. Inne obiekty im. Polskich Noblistów
1. Bogatynia, woj. dolnośląskie, pow. zgorzelecki – Biblioteka Publiczna Miasta i
Gminy w Bogatyni im. Polskich Noblistów, ul. II Armii Wojska Polskiego 2g.
Kanon opracował Roman Henryk Orlicz – Instruktor Krajoznawstwa Polski.