Gimnazjum - WSiP

Gimnazjumpodrcznik

SPIS TRECIII. Ekologia, ochrona rodowiska i ewolucjonizm15. Ekologia / 8016. Organizm w rodowisku / 8417. Przyjazne wspóycie organizmów i gatunków / 9318. Konkurencja / 9819. Zjadajcy i zjadani / 10420. O ary kontra drapieniki / 11021. acuch pokarmowy i piramida ekologiczna / 11722. Konsekwencje krenia materii i przepywu energii / 12623. Wpyw aktywnoci czowieka na zmiany w rodowisku / 13424. Dowody ewolucji organizmów / 14225. Zaoenia teorii ewolucji / 14626. Pochodzenie czowieka / 151Podsumowanie dziau II / 157Test do dziau II / 160Literatura dla ucznia / 163Sowniczek / 165Indeks polsko-angielski / 1724

Budowa komórki rolinnejdwie bonybiologicznegranaRyc. 6.3. W chloroplastach zachodzi fotosyntezaGWIAZDOSZEK (u góry) i NOWIK (u dou)SKRTNICARyc. 6.4. Wikszo glonów zawiera chloroplasty i dlatego zalicza si je do organizmów samoywnychKomórki rolin i grzybów maj ciany komórkoweKomórki rolinne i grzybowe s zaopatrzone w cian komórkow, otaczajc odzewntrz bon komórkow (patrz ryc. 6.1).ciana nie stanowi bariery dla transportowanych do lub z komórki substancji, poniewazawiera liczne otworki, przez które nawet due czsteczki z atwoci siprzemieszczaj. Gównym zadaniem ciany komórkowej jest nadawanie komórceksztatu i jej mechaniczna ochrona. Podstawowym budulcem cian komórek rolinnychjest celuloza, natomiast cian komórek grzybowych – chityna.31

CORAZ BLIEJ ISTOTY YCIAStruktury autonomiczne w komórceMitochondria i chloroplasty róni siod innych struktur komórek zawierajcychjdro: s otoczone dwiema bonami, majwasne koliste czsteczki DNA oraz rybosomy,na których mog tworzy wasnebiaka. Mog te dzieli si niezalenieod podziaów komórki. Struktury te s zatemczciowo autonomiczne, czyli niezalene.Biologowie uwaaj, e wywodzsi one od bakterii, bdcych kiedy organizmami,które yy w symbiozie z pierwotnymikomórkami, a z czasem stay siich integraln czci.Najwaniejszymi plastydami s chloroplasty (zwane ciakami zieleni), w którychzachodzi fotosynteza.W komórkach rolinnych wystpuj ponadto wakuole i ciana komórkowa.ciana komórkowa ochrania komórk i nadaje jej ksztat.Rol wakuol jest gromadzenie wody i substancji szkodliwych.POLECENIA1. Omów budow i funkcje wakuoli.2. Wymie rodzaje plastydów i okrel rol kadego z nich.3. Omów budow i funkcj ciany komórkowej.32

ISTRUKTURAKOMÓRKOWAFUNKCJE STRUKTUR KOMÓRKOWYCHFUNKCJACYTOPLAZMA s w niej zawieszone inne struktury;jest rodowiskiem zachodzenia reakcjibiochemicznychJDRO KOMÓRKOWE zawiera materia genetyczny (DNA);kieruje yciem i podziaami komórkiBONA KOMÓRKOWA oddziela komórk od otoczenia;transportuje substancje do i z komórki;odbiera informacje z otoczeniaZNAJDUJE SI W:KOMÓRCEROLINNEJtaktaktakKOMÓRCEZWIERZCEJtaktaktakCIANA KOMÓRKOWA chroni komórk i nadaje jej ksztat tak nieMITOCHONDRIA w nich zachodzi oddychanie tlenowe –uwalnianie energiitak takCHLOROPLASTY w nich zachodzi fotosynteza tak nieRYBOSOMY syntetyzuj biaka tak takWAKUOLAgromadzi szkodliwei niepotrzebne substancjetak niePORÓWNANIE MITOZY I MEJOZYPORÓWNYWANE CECHY MITOZA MEJOZALiczba powstajcych komórek 2 4Zmniejszenie liczbychromosomów w komórkachpotomnychRekombinacja genetycznaZachodzenie w organizmieczowiekanieniepodczas wzrostu i rozwojuod zapodnienia do kocaycia;odtwarzanie zuytychkomórek, np. naskórka, krwitaktakpodczas powstawaniakomórek rozrodczych74

Podsumowanie dziau IDNAPORÓWNANIE BUDOWY DNA I RNASKADNIKI BUDULCOWERNAdeoksyrybozareszta fosforanowaadeninaguaninarybozareszta fosforanowaadeninaguaninatyminacytozynauracylcytozynaDNABUDOWA CZSTECZKIRNAnukleotydynukleotydywizanie wodorowe75

CORAZ BLIEJ ISTOTY YCIAOD GENU DO CECHYGen – odcinek DNAtranskrypcja ( jdro komórkowe)mRNAtranslacja ( rybosomy)biako (enzym)reakcja biochemicznacechaRÓNE SPOSOBY DZIEDZICZENIASPOSÓB DZIEDZICZENIA ISTOTA PRZYKADYDominowanie zupene u heterozygot ujawniaj siwycznie allele dominujcedziedziczenie zdolnoci dozwijania jzyka i odstajcychuszu u czowiekaAllele wielokrotneDziedziczenie cechsprzonych z pciistniej wicej ni dwa allele tegosamego genu warunkujce cechgen warunkujcy cech znajdujesi w chromosomie Xdziedziczenie grup krwiukadu AB0 u czowiekadziedziczenie daltonizmui hemo lii u czowiekaMUTACJEMUTACJEGENOWECHROMOSOMOWESAMORZUTNEWYWOANE PRZEZCZYNNIKI MUTAGENNEAllele recesywne:fenyloketonuriaMUTACJE WYWOUJCE CHOROBY GENETYCZNEGENOWEmukowiscydoza,Allele recesywne sprzone z pci:dystro a miniowa Duchenne’aAllele dominujce:hemo lia,plsawica HuntingtonaCHROMOSOMOWEZwikszona o 1 liczba chromosomów:zespó Downa76

CORAZ BLIEJ ISTOTY YCIA4. Wska poprawne dokoczenie zdania.Osmoza powoduje, e:A – woda napywa do korzeni roliny w warunkach suszy zjologicznej.B – ryby sodkowodne musz pi wod, by uzupeni jej straty.C – sodkowodne jednokomórkowce musz pozbywa si nadmiaru wody.D – ryby morskie musz aktywnie usuwa nadmiar wody.5. Wska i podpisz na schemacieelement budowy komórkiodpowiedzialny za oddychanie tlenowe.786. Wska poprawne dokoczenie zdania.W wyniku mitozy komórki diploidalnej o 30 chromosomach powstan:A – dwie komórki haploidalne o 15 chromosomach kada.B – cztery komórki haploidalne o 15 chromosomach kada.C – dwie komórki diploidalne o 30 chromosomach kada.D – cztery komórki diploidalne o 30 chromosomach kada.7. Cecha oczu piwnych dominuje nad cech oczu niebieskich. Wska odpowiedpoprawnie ilustrujc prawdopodobiestwo wystpienia oczu niebieskichu dziecka homozygotycznych rodziców o oczach piwnych.A – 0 %. C – 50 %.B – 25 %. D – 75 %.8. Wska poprawne dokoczenie zdania.Osoba o grupie krwi 0 nie moe mie dziecka o grupie krwi:A – A. B – B.C – AB. D – 0.9. Wska poprawne dokoczenie zdania.Jeeli mczyzna chory na daltonizm ma dziecko ze zdrow kobiet (nienosicielk), to prawdopodobiestwo, e to dziecko bdzie cierpiao nadaltonizm, wynosi:A – 0 %. B – 25 %.C – 50 %. D – 75 %.10. Zaznacz odpowied, która okrela przyczyn choroby zwanej mukowiscydoz.A – allel dominujcy.B – allel recesywny sprzony z pci.C – allel recesywny niesprzony z pci.D – zmiana liczby chromosomów.