Il Ticino in breve - Repubblica e Cantone Ticino

1Tićino ukratkoMadridLondonParisBerlinRomaWienBaselBernLausanneSionGenèveSvizzeraZürich St. GallenLuzernChurBellinzonaTicinoBlaga klima, subtropska vegetacija, konfiguracijaterena, gradski centri, gastronomija, kultura,istorija i italijanski jezik, razlikuju Kanton Tićino odostatka Švajcarske. To je jedini kanton koji se upotpunosti nalazi ispod Alpa. Celom njegovomdužinom od 100 km uspevaju najrazličitiji oblicievropske vegetacije, od likena na Alpima do agavai palmi na obalama jezera.Tićino se sastoji od dve glavne geografske zonei one su razdeljene Planinom Ćeneri (MonteCeneri): Sopraćeneri (Sopraceneri), koja se nalazina severu Planine Ćeneri (tipična alpska zonakoju preseca gornji tok reke Tićino), i Sotoćeneri(Sottoceneri), koja se nalazi na jugu Planine Ćeneri(ova zona ima prealpske karakteristike i u nju ulaziitalijanska enklava Kampione (Campione d’Italia).Iako mu je kultura italijanska, Tićino političkipripada Švajcarskoj. To je moderna i dinamičnaregija kroz koju prolaze velike evropske železničkei drumske saobraćajnice a ima i dobru avionskupovezanost.Tićino se nalazi u centru takozvane Insubrijskeregije (Regio Insubrica), graniči se sa Italijomi kantonima Valeze (Vallese), Uri i Graubinden(Graubünden). Njegov zvanični naziv je Republikai Kanton Tićino (Repubblica e Cantone Ticino),zvanični jezik je italijanski, a glavni grad jeBelincona (Bellinzona). Zajedno sa još četiri dolineu Graubindenu Tićino čini italijansku Švajcarsku.Kanton Tićino (Tesìn ili Tisìn na lokalnom dijalektu)dobio je ime po reci Tićino koja protiče kroznjega, od izvora na Prelazu Novena (Passodella Novena), pa do ušća u Veliko jezero (LagoMaggiore). Po kantonalnom Ustavu, «Tićino jedemokratska republika koju odlikuju italijanskijezik i kultura» (čl. I Ustava), dok preambulaprecizira da je «narod Tićina» posvećen«istorijskom zadatku interpretiranja italijanskekulture unutar Švajcarske konfederacije».Zauzima površinu od 2.812 km 2 , tj. 6,8% ukupnepovršine Švajcarske, i ima gotovo 340.000stanovnika (podaci iz 2012.), koji su uglavnomkatoličke veroispovesti i nastanjeni su u gradskimi prigradskim zonama Lugana (135.000 st.), kojije po veličini treći finansijski centar Švajcarske,zatim u zoni Lokarna/Askone (Locarno/Ascona)(55.000 st.), Belincone (50.000 st.) i Kjaso/Mendrizio (Chiasso/Mendrisio) (50.000 st.).Preko 26% populacije Tićina čine stranci.Istorija ukratkoU davna vremena Tićino su naseljavali Leponti,keltska plemena. Kasnije su teritoriju osvojiliRimljani i pripojili je Reciji (Rezia). Tokom Srednjegveka regija deli sudbinu Lombardije, trpeći invazijeOstrogota, Longobarda i Franaka (Franchi). Okonje se zatim bore gradovi-države Komo (Como) iMilano, da bi polovinom XIV veka konačno potpalapod vlast milanskih vojvoda, prvo porodiceViskonti (Visconti) a zatim i Sforca (Sforza). Godine1182, doline Blenio i Leventina potpisuju Torskipakt kojim se obavezuju na međusobnu zaštitu.Taj pakt će kasnije poslužiti kao osnova poznatogRitliškog (Grütli) dogovora iz 1291, dokumenta kojise smatra švajcarskim osnivačkim aktom. Regijukasnije postepeno osvajaju drugi kantoni, sa ciljemkontrolisanja alpskih prelaza, naročito Prelaza Sv.Gotard (Passo San Gottardo).Godine 1512. današnja teritorija Tićina podeljenaje na osam autonomnih okruga koji su bili podupravom Konfederacije kantona (Cantoniconfederati), koji su potom 1798. anektiraniHelvetskoj Republici (Repubblica Elvetica), kojuje naposletku Napoleon 1803. godine ukinuoda bi stvorio novu Konfederaciju od 19 kantona.Godine 1798. vojnici Cisalpinske republike(Repubblica Cisalpina) iznenada prodiru u Lugano,ali nailaze na otpor Mesne dobrovoljačka garde(tzv. Volontari del Borgo), koju je činilo lokalnostanovništvo. Nakon jednodnevnog grozničavogotpora, Mesna dobrovoljacka garda uspeva daodbije napad Cisalpina, uprkos njihovoj prvobitnojprednosti. Najnapredniji deo luganske buržoazijeVSAiroloVerbaniaTILocarnoURVareseBiascaBellinzonaMendrisioLuganoGRITALIAChiassoComoiskoristio je taj momenat kako bi proglasio dugoželjenu nezavisnost te zone pod parolom«slobodni i Švajcarci». Rezolucijom (Atto diMediazione) od 19 februara 1803. godine,Napoleon daje status nezavisnog kantona ipotčinjenim teritorijama, među kojima je i Tićino.Od 1878. godine je Belincona (Bellinzona) jediniglavni grad Tićina.Tokom čitavog XIX veka Kanton je karakterisalateška ekonomska zaostalost, što je za posledicuimalo intenzivnu emigraciju lokalnog stanovništvaka evropskim i prekookeanskim zemljama.Situacija počinje da se menja tek nakon razvojaturizma, otvaranja železnice Sv. Gotard iindustrijalizacije s početka XX veka. U drugojpolovini XX veka Kanton uspeva da izraste uvažan finansijski i privredni centar. OsnivanjeUniverziteta italijanske Švajcarske (Università dellaSvizzera italiana) 1996. godine predstavlja krunuekonomskog i kulturnog razvoja ovog kantona.Privredu Tićina danas čine mahom mala i srednjapreduzeća. Najveći deo stanovništva zaposlenje u uslužnim sektorima (bankarstvo, osiguranje,turizam, trgovina, administracija), trećina jezaposlena u industrijskom sektoru, dok se samo2% stanovnistva bavi poljoprivredom.5