Kryteria doboru programu nauczania przyrody na przykładzie mojej ...

Halina StarzecKryteria doboru programu nauczania przyrody na przykładziemojej szkołyNowe podstawy programowe to nowe spojrzenie na przedmiotyszkolne i na treści oraz umiejętności jakie powinien mieć uczeń pookreślonym cyklu edukacji. W szkołach spotkaliśmy się z nowymipojęciami: kompetencje, standardy, ewaluacja. I pojawił się nowyprzedmiot: przyroda. Przedmiot ten łączy treści geograficzne ibiologiczne oraz uwzględnia elementy fizyki i chemii.Uważam, że nauczanie tego przedmiotu jest istotne, ponieważuczeń może określić swój stosunek do przyrody traktowanej całościowo.Uczniowie młodsi są na etapie „ja przeżywam i doświadczam nasz świat”.Na dokładne poznanie i interpretowanie tego świata przyjdzie czaspóźniej. Uczniowie klas IV-VI już trochę poznali swój świat, przyjdziewięc czas poszerzanie tej wiedzy, przeżywanie i doświadczanie.Chciałam dobrać taki program aby ten przedmiot, któryuwzględnia stosunek człowieka do szeroko pojętej przyrody, uwzględniałprzeżycia, doświadczenia, wiedzę i możliwości kształtowania postawuczniów. Na początkowym etapie kursu przyrody, tj. w klasie IVuczniowie są otwarci, z zainteresowaniem odbierają świat i dokonująwielu spostrzeżeń. Swoje wrażenia i doświadczenia wyrażają w postacitzw. wiedzy potocznej.Moim zadaniem jest i było stwarzać takie możliwości, aby wciągu tego roku ułatwić przejście w umyśle dziecka od wiedzy dniacodziennego do systematycznej wiedzy szkolnej. Umożliwiają to m.in.obserwacje, eksperymentowanie, gromadzenie informacji i ichporządkowanie. W kl. V i VI nastąpi dawkowanie bardziej pogłębionej143

wiedzy o środowisku i elementach go tworzących. Będzie to takżewyjaśnianie obserwacji i spostrzeżeń. Uczniowie mogą już przewidywaćniektóre stany i zjawiska. Chcę doprowadzić do tego by uczniowieuświadomili sobie, że wiedza potoczna jest niewystarczająca.Planuję, że dużo czasu zajmie nam rozwijanie myślenia. W kl. VIuczniowie podejmą działania, które będą miały na celu „szukaniezależności”, „formułowanie prawidłowości”, wykształcą sobie pewnepoglądy i zasady działania. Uczeń w trakcie uczenia się przyrodypowinien wdrożyć się w takie zasady jak współistnienie ze środowiskiemoraz być odpowiedzialnym (zapobiegać niszczeniu środowiska). Jegowiedza i umiejętności powinny być dla każdego poznawalne i poddającesię kontroli.Zamiarem było takie uczenie przyrody, aby ukierunkować uczniana wszechstronny rozwój indywidualnych zdolności i zainteresowań.Ponadto skłonić go do podejmowania działań wymagających współpracy iposzukiwań.Działania te powinny być powiązane z życiem i najbliższymśrodowiskiem. Do realizacji tych zadań niezbędne będzie konkretnemiejsce w szkole, pracownia przyrodnicza. Będzie tam można gromadzićwypracowane materiały, okazy, literaturę przedmiotową i odpowiedniepomoce.Możliwości realizacji tych założeń okazały się być bardzozłożonymi. Wybrać należało jeden z wielu zaproponowanych programów.Nie jest to sprawa prosta, gdyż zdajemy sobie sprawę z tego, że tenprogram będzie obudowany podręcznikiem, zeszytem ćwiczeń itp. Tokosztuje, dlatego przez pewien czas wybrany program musi być wdrażanyw danej szkole.Etapem pierwszym prowadzącym do wyboru programów byłarada szkoleniowa w kwietniu 1999 r. poświęcona temu zagadnieniu.Przewodniczyłam grupie nauczycieli różnych przedmiotów, którazastanawiała się nad problemem „jak wybrać program, który będziemyrealizować”.Ustaliliśmy, że:- należy zdobyć jak najwięcej egzemplarzy programów dla danegoprzedmiotu,- zapoznać się z nimi i dokonać selekcji wstępnej, a pozostałeprzeanalizować według wybranych kryteriów, np. wykorzystującprzygotowany kwestionariusz,144

- wybrane 2-3 najlepsze programy, przeanalizować uwzględniającwarunki szkoły, potrzeby uczniów, środowiska oraz podstawęprogramową z przedmiotu na etapie niższym i wyższym,- jeśli to będzie możliwe, zasięgnąć opinii konsultantów, np.uczestnicząc w zespołach metodycznych,- zapoznać się, jeśli jest to możliwe, z „obudową” tego programu(książki, zeszyty ćwiczeń),- skontaktować się z innymi nauczycielami szkoły.Etapem drugim były prace w zespole nauczycieli przedmiotówprzyrodniczych. Udało się dotrzeć do 9 z 13 będących na rynkuprogramów. Nie poszukiwałyśmy pozostałych, gdy okazało się, że wśródnich są programy przygotowane np. przez zespół chemików lub tylkoprzez fizyka. Także odrzucony został program, który otrzymaliśmy zwydawnictwa bez adnotacji o wpisie ministerialnym. Na początku był toprzegląd dostępnych programów z próbą własnej analizy i wykorzystaniadostępnych kwestionariuszy ocen.Po tym etapie odrzucone zostały programy:-DKW-4014-144/99• zbyt hasłowo potraktowane treści, błędy metodyczne (w dziale„Woda” – kl. IV jako umiejętność wyjaśnić co to jest widnokrąg,plan),• umiejętności skierowane głównie na prowadzenie badańchemicznych,• zbyt dużo szczegółowych wiadomości jak na poziom kl. IV (np.uczeń ma opisać zmiany jakie zachodzą w jeziorze w różnychporach roku),• przypadkowy dobór treści np. w kl. V „Powietrze” – hasło„Kształt i rozmiary Ziemi” itp.-DKW-4014-49/99• zbyt oddzielone od siebie treści przedmiotowe np. kl. VI. Chemiawokół nas (15 godz.), Efektywność i magnetyzm (12 godz.), Siła iruch (10 godz.), Organizm w środowisku (12 godz.), Wybranekrajobrazy świata (19 godz.).W tym ujęciu przyroda to trochę chemii, fizyki, biologii, geografii bezzaproponowanej korelacji treści.-DKW-4014-165/99• zbyt ogólne zapisy, niefortunne połączenie treści, np. KrajobrazyPolski i jej roślinność w kl. IV, a w kl. VI poznajemy faunę na tlezróżnicowania krajobrazu Ziemi.145

-DKW-4014-164/99• „sieczka tematyczna”, propozycje zakresu treści doposzczególnych haseł przypadkowe i propozycja godzinowa niedo przyjęcia. Przewaga biologii nad innymi treściami.-DKW-4014-39/99• „poszatkowane” treści, np. w krajobrazach Polski w kl. Vszczególne uznanie twórców programu wzbudziły grzyby.Przykłady „sztuki dla sztuki” a nie programu dla ucznia 10-letniego, np. w kl. IV 1 godz. „Asertywność czyli sztuka byciasobą”.Ostatecznie zespół rozważył ostateczny wybór z trzechpropozycji:- DKW-4014-55/99 – Program Wydawnictwa Wiking- DKW-4014-49/99 – Program Wydawnictwa Rożak wg M. i M.Augustyniaków- DKW-4014-51/99 – Program Wydawnictwa ŻakO odrzuceniu programu Wikinga zadecydował głos koleżanekuczących biologii. Uznały ten program za zbyt geograficzny i wyraziłyobawę, że będą miały problemy z jego realizacją.Program Wydawnictwa Żak odrzucono ze względu na podziałtreści na biologiczne i geograficzne, bez wyraźnie określonychmożliwości korelacji tych zagadnień. Mnie jako geografa zraziłniefortunny dobór treści geograficznych, np. w kl. V krajobrazy Polski natle Europy, następnie krajobrazy Azji, a w połowie roku w kl. VI -krajobrazy innych kontynentów. Mało propozycji do uczenia o własnymregionie, a przecież podstawa programowa narzucała obowiązekrealizowania tych zagadnień.Wybrany został zaś program M.M. Augustyniaków Wyd. Rożak.Zaproponowane treści satysfakcjonowały zarówno geografów i biologów,ze względu na wyraźnie zaznaczoną możliwość korelowania tych treści.Zaproponowany rozkład treści wraz z przewidywanymi osiągnięciamiuczniów ułatwił stworzenie własnego planu edukacyjnego. Sam układzagadnień dotyczący krajobrazu, powietrza, wód, gleb i skał, fauny iflory, człowieka i ochrony przyrody rozszerzający się od najbliższej146

okolicy, przez Polskę na świat dał szansę na takie uczenie przyrody, jakiechciałyśmy wprowadzić w naszej szkole.Nasze zainteresowanie programem wzbudziły także:- propozycje wycieczek i zajęć terenowych,- zaznaczona (wpisana w program) rola nauczyciela przyrody,- podpowiedź co do organizacji aktywności i pracy uczniów,- opisane cele kształcenia w poszczególnych kategoriach.Ponadto treści w ujęciu ogólnym oraz szczegółowympodporządkowane klasom z podpowiedzią realizacji ścieżekedukacyjnych znacznie ułatwiały wprowadzenie tego nowego przedmiotuw szkole.Zanim podjęto pracę z tym programem, przygotowano w zespoleplan edukacyjny dostosowany do liczby przydzielonych godzin. Ustalonozasady oceny z tego przedmiotu i przygotowano wymagania naposzczególne oceny szkolne. Ponadto zaplanowano sprawdziany, któremiały na celu kontrolę zdobytych wiadomości i umiejętności z całościtego przedmiotu.Pierwszy rok podsumował sprawdzian nauczanych umiejętnościna bazie planu swojego miasta oraz umiejętności związanych z osobąucznia i jego dniem codziennym.Wykorzystano podręcznik dostosowany do tego programu,uczniowie prowadzili zeszyt przedmiotowy. Problem stanowi jednakobudowa do tego programu. Podręczniki okazały się mało użyteczne.Zaproponowane treści są bardzo skrótowe, niekiedy infantylne. Dlategoteż od nas, nauczycieli uczących, zależy w jaki sposób poszerzone będątreści i umiejętności proponowane w podręczniku.Treści przedmiotowe wzbogacały zajęcia dodatkowe w ramachścieżki ekologicznej i regionalnej oraz zajęcia terenowe w okolicy, wOjcowskim i Babiogórskim Parku Narodowym.Uważamy, że wybrany program jest ciekawy i możliwy dorealizacji w naszej placówce. Da naszym uczniom dobre podstawy dodalszej nauki przedmiotów przyrodniczych w gimnazjum.147