ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÝÂ ÍÝÃÄËÈÉÍÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐ 100 ÕÎÍÎÃÒ/25.01.2006-05.05.2006/¯íäýñíèé Ýâ íýãäëèéí Çàñãèéí ãàçàð áàéãóóëàãäàí ¿éë àæèëëàãààãàà ýõëýýä 100õîíîã áîëæ áàéíà. ¯íäýñíèé Ýâ íýãäëèéí Çàñãèéí ãàçàð ÓÈÕ-ûí 2004 îíû 24 ä¿ãýýðòîãòîîëîîð áàòëàãäñàí Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýíõýðýãæ¿¿ëýõ, òýãýõäýý Çàñãèéí ãàçðûí á¿ðýí ýðõèéí 2 æèë ãàðóé õóãàöààíä Çàñãèéí ãàçðûí¿éë àæèëëàãààíû òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëæ, Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíûõºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãººíä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëëàà.¯íäýñíèé Ýâ íýãäëèéí Çàñãèéí ãàçàð áàéãóóëàãäìàãö øèéäâýðëýãäýýã¿é, íèéãýìäòóëãàìäñàí èðãýäèéã áóõèìäóóëñàí çàðèì àñóóäëûã õóãàöàà àëäàõã¿éãýýð øèéäâýðëýõèéíçýðýãöýý Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä áîäëîãûí÷àíàðòàé àñóóäëóóäûã èðãýä, òºðèéí áóñ áàéãóóëëëàãóóä, ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà,õîëáîîäûí ñàíàëûã òóñãàí áîëîâñðóóëæ, äýñ äàðààòàé øèéäâýðëýõ àðãà õýìæýý àâ÷ áàéíà.Íýã. ÒªÐÈÉÍ ÓÄÈÐÄËÀÃÀ, ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÎÐÎËÖÎÎÌîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä çàõèðàìæ ãàðãàæ, çàðèì ñàéä, àéìãóóäûí Çàñàã äàðãà,àãåíòëàãèéí äàðãûí íèéòýýð äàãàæ ìºðä¿¿ëýõýýð ãàðãàñàí 14 æóðàì, çàõèðàìæèéã õóóëüòîãòîîìæèä íèéöýýã¿é ¿íäýñëýëýýð õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí áºãººä öààøèä óëñûí íýãäñýíá¿ðòãýëä á¿ðòãýãäýýã¿é, íèéòýýð äàãàæ ìºðä¿¿ëýõ õýì õýìæýý òîãòîîñîí øèéäâýð¿¿äèéíýðõ ç¿éí ¿íäýñëýëèéã Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàìààð õÿíóóëàí óëñûí á¿ðòãýëäá¿ðòã¿¿ëæ, îëîí íèéòýä ìýäýýëñíèé äàðàà ìºðä¿¿ëæ àæèëëàõûã ñàéä, àéìàã, íèéñëýëèéíÇàñàã äàðãà, àãåíòëàãèéí äàðãà íàðò ¿¿ðýã ºã÷ àæèëëàæ áàéíà.Òºð íü èðãýääýý íýýëòòýé áàéæ, øóóðõàé ¿éë÷èëäýã áîëîõ çîðèëãîîð òºðèéíáàéãóóëëàãóóäàä íýã öýãèéí ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëýõ, õ¿íä ñóðòàëã¿é ¿éë÷ëýõ, õýðýãöýýòýéìýäýýëëèéí èë òîä áàéäëûã õàíãàõ çýðýã àæëûã ¿å øàòòàéãààð çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.Çàñãèéí ãàçðààñ àâèëãàëòàé òýìöýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààð òîäîðõîé àðãàõýìæýýí¿¿äèéã òºëºâëºæ õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà. Òóõàéëáàë, òºðèéí àëáàí õààã÷èäàâèëãàëä àâòàõã¿é áàéõ òóõàé àìëàëò ºãäºã æóðìûã òîãòîîõ çîðèëãîîð ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûíòºñºë áîëîâñðóóëæ, õóóëü òîãòîîõ áàéãóóëëàãàä ºðãºí ìýä¿¿ëýýä áàéíà.“ßàì áîëîí àéìàã íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí ¿éë àæèëëàãààã ¿íýëæ ä¿ãíýõ æóðàì”-ûãøèíý÷ëýí áàòëàâ. Óã æóðàìä ÿàì, àéìàã íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí ¿éë àæèëëàãààã ¿íýëýõ¿ð äàãàâðûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò, õýðýãëýã÷äèéí ¿íýëãýýã òóñãàõààð øèíýýð îðóóëëàà.¯íäýñíèé ýâ íýãäëèéí Çàñãèéí ãàçðààñ óëñ îðîí, àðä ò¿ìíèé ºìíº, ÿëàíãóÿà îðîííóòàãò òóëãàìäàæ áàéãàà àñóóäëûã øèéäâýðëýõ øààðäëàãûí ¿¿äíýýñ Çàñãèéí ãàçðûí ¿éëàæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí ÿâöòàé òàíèëöàí, ¿íäýñíèé ýâ íýãäëèéí Çàñãèéíãàçðààñ õèéñýí ýõíèé àëõàì, àðãà õýìæýýã èðãýäýä òàíèëöóóëæ, òýäíèé ñàíàë áîäëûãñîíñîæ, øèíý Çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî, øèéäâýðò òóñãàõ çîðèëãîîð Åðºíõèé ñàéä, Çàñãèéíãàçðûí ãèø¿¿ä îðîí íóòàãò àæèëëàëàà.Ýíý Çàñãèéí ãàçðààñ èðãýä èõèéã õ¿ëýýæ áàéíà. ¯¿íèéã çºâ ìýäýð÷, ÷óõàìõ¿¿òýäãýýðèéã áîäèòîéãîîð á¿òýýí áóé áîëãîõ íü íýí ÷óõàë çîðèëò áîëæ áàéãàà ó÷ðààñ àðäèðãýäèéí àìüäðàëä íýí òýðã¿¿íä øààðäëàãàòàé áàéãàà àñóóäëûã øèéäâýðëýõ, òºðèéíáîäëîãî, õóóëü òîãòîîìæèéã ò¿¿íä íèéö¿¿ëýí øèíýýð áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõøààðäëàãà ç¿é ¸ñîîð óðãàí ãàð÷ áàéíà.Çàñãèéí ãàçðààñ îðîí íóòàãò àæèëëàñíû ìºðººð àâàõ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíäàéìàã, íèéñëýëèéí èðãýäèéí Òºëººëºã÷äèéí Õóðëûí Òýðã¿¿ëýã÷äèéí äàðãà, Çàñàã äàðãàíàðûí ñåìèíàðûã çîõèîí áàéãóóëæ, öààøäûí çîðèëòûã òîäîðõîéëæ òýäýíä òîäîðõîé ¿¿ðýãäààëãàâàð ºã÷ àæèëëàæ áàéíà. Ìºí Çàñãèéí ãàçðûí Õýðýã ýðõëýõ ãàçðààñ àéìàã,íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûí Òàìãûí ãàçðûí äàðãà íàðûí ñóðãàëò, ñåìèíàðûã çîõèîíáàéãóóëëàà.

Õî¸ð. ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐÍèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ñàëáàðò2006 îíû áàòëàãäñàí óëñûí òºñºâ äýýð òºðèéí àëáàí õààã÷äûí öàëèí õºëñèéãíýìýõ, íèéãìèéí õàìãààëëûí ÷èãëýëýýð 51.0 òýðáóì òºãðºãèéã òºñâèéí òîäîòãîëûí òºñºëäòóñãàñàí íü èðãýäýä õ¿ðãýõ íèéãìèéí ¿éë÷èëãýý ºðãºæèí, òºðèéí àëáàí õààã÷äûí íèéãìèéíáàéäëûã ñàéæðóóëàõàä òîìîîõîí àëõàì áîëñîí þì.ooÒºñâèéí áàéãóóëëàãàä àæèëëàãñäûí öàëèíã 30 õóâèàð íýìýãä¿¿ëëýý. Öàëèí,õºëñèéã íýìýãä¿¿ëñíýýð òºðèéí àëáàí õààã÷äûí íèéãìèéí ºìíº õ¿ëýýñýí¿¿ðýã íýìýãäýæ, àæëûí õàðèóöëàãà ñàéæðàõ áîëíî. Íèéãìèéí ¿éë÷èëãýýãèðãýäýä õ¿ðãýõýä øèíý÷ëýë ãàð÷ õ¿íä ñóðòàë, ÷èðýãäëèéã àðèëãàõàäíºëººëíº.124 ìÿíãà ãàðóé òºðèéí àëáàí õààã÷ õàìðàãäñàí áà ñàðûí öàëèíäóíäæààð 115.0 ìÿíãàí òºãðºãò õ¿ð÷, ºìíºõ îíûõîîñ 35 õóâèàð íýìýãäýæáàéíà.Õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýýã 53 ìÿíãàí òºãðºãººð øèíý÷ëýíòîãòîîëîî.Õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýý600005000040000300002000010000042500530002005 2006o Íèéãìèéí õàëàìæèéí òýòãýâðèéí õýìæýýã 32.5 õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ, 20480òºãðºãò õ¿ðãýâ. Ýíý àðãà õýìæýýíä íýí ÿäóó àìüäðàëòàé 44.0 ìÿíãà ãàðóéèðãýí õàìðàãäàâ.o 1998 îíû 7 äóãààð ñàðûí 1-íýýñ ºìíºõ õóãàöààíû òýòãýâýð òîãòîîëãîñîíõºäºëìºðèéí õºëñ, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ îðëîãûí õýìæýý íü 120.0 ìÿíãàíòºãðºãººð õÿçãààðëàãäàæ áàéñàí 17.6 ìÿíãàí èðãýíèé òýòãýâðèéãøèíý÷ëýí òîãòîîæ, ýíý àðãà õýìæýýíä 1.9 òýðáóì òºãðºã íýìæçàðöóóëàõààð òîîöëîî.o Ìºí òºñºâò áàéãóóëëàãàä ãýðýýãýýð àæèëëàãñäûí íýã õ¿¿õäèéí ñóðãàëòûíòºëáºðèéã òºðººñ õàðèóöàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýýä áàéíà.o Øèíýýð ìýíäýëñýí õ¿¿õýä á¿ðò 100.0 ìÿíãàí òºãðºãèéí áóöàëòã¿éòóñëàìæ îëãîõîîð áîëæ áàéãàà íü íýã òàëààð õ¿í àìûí ºñºëòèéã äýìæñýí,íºãºº òàëààñ íÿëõñûí ýð¿¿ë ýíõ ºñ÷ áîéæèõ, õýâèéí îð÷èíä õ¿ì¿¿æèõíºõöºë á¿ðä¿¿ëýõýä òºðèéí ç¿ãýýñ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà òóñëàìæ, äýìæëýãèéí íýãõýëáýð þì.o “Õ¿¿õäèéí ìºíãºí òýòãýìæ”-èéí õ¿ðýýã ºðãºæ¿¿ëæ, àìüæèðãààíû ò¿âøèíãõàðãàëçàõã¿éãýýð á¿õ õ¿¿õäýä 3000 òºãðºã îëãîõîîð òºñâèéí òîäîòãîëûíòºñºëä òóñãààä áàéíà.o Øèíýýð ãýð á¿ë áîëîãñäîä 500.0 ìÿíãàí òºãðºãèéí ìºíãºí äýìæëýã¿ç¿¿ëýõýýð áîëæ áàéãàà áîë öààøèä àæëûí áàéðààð õàíãàõ, îðîí ñóóöíûçýýë îëãîõ, òýð÷ëýí ãýð á¿ë ñàëàõ, õ¿¿õýä ºí÷ðºõ ÿâäëûã áàãàñãàõ àñóóäàëäàíõààð÷ áàéíà.o Àëäàðò ýõèéí 1 ä¿ãýýð çýðãèéí îäîíòîé ýõýä 100.0 ìÿíãà, 2 äóãààð çýðãèéíîäîíòîé ýõýä 50.0 ìÿíãàí òºãðºãèéí ìºíãºí òóñëàìæ îëãîõ àñóóäëûãáîëîâñðóóëæ çàðöóóëàõ õºðºíãèéã òºñâèéí òîäîòãîëûí òºñºëä òóñãàëàà.o Ìîíãîë Óëñûí áîëîí õºäºëìºðèéí áààòàð, àëäàð öîëòîí, äàéíä îðîëöñîíàõìàä äàé÷äàä óëèðàë òóòàì îëãîäîã ìºíãºí òóñëàìæ 24750 òºãðºãáàéãààã íýìýãä¿¿ëæ, 50 ìÿíãàí òºãðºãò õ¿ðãýõýýð òºñâèéí òîäîòãîëûí2

Õ¿í àìä ¿ç¿¿ëýõ ýìíýëãèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé øóóðõàé, áýëýí áàéäëûã õàíãàõ,÷èðýãäýëã¿é ¿éë÷èëãýýã äýìæèõ çîðèëãîîð “Øóóðõàé ¿éë÷èëãýý - ñýòãýë õàíàìæ” íýã ñàðûíàÿí ÿâàãäàæ èðãýä ÷èðýãäýëã¿éãýýð ÿàðàëòàé òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý õàðüÿàëàë õàðãàëçàõã¿éàâ÷ áàéíà.Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã èë òîä áîëãîõ, èðãýäèéí ñàíàë õ¿ñýëòèéã õ¿ëýýíàâàõ çîðèëãîîð õàðüÿà ýìíýëã¿¿äýä ñàíàë, õ¿ñýëòèéí õàéðöãèéã àæèëëóóëàõ, ºðãºäºë,ãîìäëûí àñóóäàë õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýí òîìèëîí àæèëëóóëàõ, 328111 äóãààðûí íýýëòòýéóòñààð Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä, Äýä ñàéä, Òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàð èðãýäèéí ñàíàë,õ¿ñýëòèéã õ¿ëýýí àâ÷, øóóðõàé øèéäâýðëýõ àðãà õýìæýý àâ÷ áàéíà.Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí àæèëòíû ¸ñ ç¿éã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð Í¯Á-ûíäýìæëýãòýéãýýð “Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð äàõü ñàéí çàñàãëàëûí ¸ñ ç¿é áà øóäàðãà ¸ñûãáýõæ¿¿ëýõ” òºñëèéã íýã æèëèéí õóãàöààòàé õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëëýý.Òóñãàé çºâøººðëèéí ñóíãàëòûí àñóóäëûã õºíãºâ÷èëæ ìýðãýæëèéí õÿíàëòûíáàéãóóëëàãààð ä¿ãíýëò ãàðãóóëäàã áàéñíûã çîãñîîëîî. Îðîí íóòãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéíáàéãóóëëàãóóäûí òóñãàé çºâøººðëèéã íýã æèëèéí õóãàöààòàé ñóíãàæ áàéãóóëëàãà àæ àõóéííýãæèéã ÷èðýãä¿¿ëäýã áàéñíûã áîëèóëæ õóóëüä çààñíû äàãóó 3 æèëýýñ äýýø õóãàöààãààðîëãîäîã áîëëîî.ÕÄÕÂ/ÄÎÕ/ÁÇÄÕ-òàé òýìöýõ, ñýðãèéëýõ äýä õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿íäýñíèéñòðàòåãèéã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ áàéíà. ÕÄÕÂ/ÄÎÕ/ÁÇÄÕ-òàé òýìöýõ, ñýðãèéëýõ õÿíàëòøèíæèëãýýíèé íýãäñýí òîãòîëöîîã óëñûí õýìæýýíä áèé áîëãîõ àñóóäëûã çîõèîí áàéãóóëæáàéíà. Ãëîáàëü ñàí, îëîí íèéòèéí ðàäèî, òåëåâèç, õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýðÕÄÕÂ/ÄÎÕ/ÁÇÄÕ-òàé òýìöýõ, ñýðãèéëýõ òàëààð ñóðòàë÷èëãààã áîãèíîõóãàöààíä ýð÷èìòýé õèéñíèé ¿ð ä¿íä ÕÄÕÂ/ÄÎÕ/ÁÇÄÕ-ûí øèíæèëãýýíäõàìðàãñäûí òîî 2,5-3 äàõèí ºñºæ ºäºðò 650-800 áîëñîí áàéíà. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàðò Ãëîáàëü ñàíãààñ áóöàëòã¿é òóñëàìæèéíõ¿ðýýíä òýìá¿¿ ºâ÷íèéã èëð¿¿ëýõ 70000, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí 17000 õ¿íèéîíîøëóóðûã íèéë¿¿ëæ îíîøëîãîî ÿâóóëàõ ºðãºí áîëîìæèéã áèé áîëãîñîíáºãººä Ãëîáàëü ñàíãààñ ÕÄÕÂ/ÄÎÕ/ÁÇÄÕ-ûí òàëààð àâàõ àðãà õýìæýýíä 4ñàÿ àì.äîëëàðûí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí.Õàëäâàðò ªâ÷èí Ñóäëàëûí ¯íäýñíèé òºâä îëîí ýìýíä äàñàëòàé ñ¿ðüåýã îíîøëîõ,ýì÷ëýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëñýí 30 îðòîé òàñãèéã íýýõýä áýëýí áîëîîä áàéíà.IKO ìåíåæìåíò êîìïàíèòàé ”Çàëóóñ ÄÎÕ-ûí ýñðýã õàìòäàà” àëõàëòûã “ªíººäºðøèíæèëãýý ºãººä ìàðãààø èòãýëòýé õàðèóöëàãàòàé àìüäàðöãààÿ” óðèàí äîð çîõèîíáàéãóóëñàíä 400 ãàðóé õ¿í îðîëöñîí.ÝÌß, Í¯Á-ûí Õ¿í àìûí Ñàí õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ëìýíä” õºòºëáºðèéí øóãàìààð çàõèàëàí àâñàí Í¯ÝÌ-èéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé 215.0 ñàÿòºãðºãíèé ¿íý á¿õèé 20 ãàðóé íýðèéí ýì òàðèàã õîò, õºäººãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàäõóâààðèëàí ¿íý òºëáºðã¿éãýýð îëãîñîí.Áàÿíõîíãîð àéìãèéí Æàðãàëàíò, Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí Öýíãýë, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéíÁèãýð ñóìàíä Ñóì äóíäûí ýìíýëýã áàéãóóëëàà.Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí 2006 îíû 02 òîîò òóøààëààð Ñóâèëàõóéí óäèðäëàãûíòîãòîëöîî, Ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäàä ”Ñóâèëãààíû àëáà áàéãóóëàõ” òóõàéàñóóäëóóäûã íýãäñýí æóðàìä îðóóëàí áàòëóóëàí ãàðãàëàà.”Ñóâèëàõóéí áîëîâñðîëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ íü”, ”Ñóâèëàõóéí óäèðäëàãà,ìàíëàéëàë” ñóðãàëòûã õîò õºäººãèéí 400 ñóâèëàã÷òàéãààð çîõèîí áàéãóóëæ, ÎÓÑÍ-èéí”ªºð÷ëºëòèéí ¿åèéí ìàíëàéëàë”- îëîí óëñûí õýìæýýíèé ñóðãàëò òºãñºã÷äèéí òàéëàíñóðãàëòûã òóñ òóñ çîõèîí áàéãóóëëàà.Ýð¿¿ë ìýíäèéí óäèðäàõ àæèëòíû “Áàéãóóëëàãûí õºãæëèéã äýìæüå” ñýäýâòçºâëºãººíèéã çîõèîí áàéãóóëëàà. Óã çºâëºãººíä Ìîíãîë Óëñûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí 110 óäèðäàõàæèëòàí îðîëöîæ ýð¿¿ë ìýíäèéí àíõàí øàòíû áàéãóóëëàãóóäàäòóëãàð÷ áóé àñóóäëóóä áîëîí Ýð¿¿ë ìýíäèéí õóóëèíä îðñîí íýìýëòººð÷ëºëòèéí äàãóó ãàðàõ “Ìýðãýæëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ”çºâøººðºë îëãîõ, “Äàäëàãàæèã÷ ýì÷ àæèëëóóëàõ” æóðìóóäûíòºñëèéã áîëîâñðóóëàí õýëýëö¿¿ëæ, ñàíàë ä¿ãíýëò ãàðãàëàà.4

Çºâëºãººíººñ “Áàéãóóëëàãûí õºãæëèéã äýìæüå” ñýäýâò óðèàëãàãàðãàæ, óã óðèàëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýýð õàðüÿà áàéãóóëëàãóóäàäõ¿ðã¿¿ëýâ.“Òàìõèã¿é îð÷èíä àìüäàðöãààÿ” ñýäýâò øîóã 4000 ãàðóé çàëóó÷óóäûã îðîëöóóëàíçîõèîí áàéãóóëàâ. Íèéñëýëèéí 6 ä¿¿ðãèéí ÇÄÒÃ-òàé õàìòðàí “Òàìõèã¿é - ýð¿¿ë îð÷èí”ñýäýâò ñóðãàëòûã 200-ààä áààð ðåñòîðàíû ýçýä ìåíåæåð¿¿äèéã îðîëöóóëàí çîõèîíáàéãóóëëàà.Èîä äóòëûí ýìãýãòýé òýìöýõ ¯íäýñíèé õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä “ÈÄÝÒ õºòºëáºðèéí ¿ðä¿í, õýðýãæèëò” ñýäýâò ¿íäýñíèé áàãà õóðëûã åðºíõèé ñàéäûí èâýýë äîð çîõèîí áàéãóóëàâ.ÕÄÕÂ/ÄÎÕ/ÁÇÄÕ-ûí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò, ýì÷èëãýý, õàëàìæèéí õ¿ðòýýìæèéãñàéæðóóëàõ àñóóäëààð ¿íäýñíèé çºâëºëäºõ óóëçàëòûã Í¯Á-ûí ñàëáàð áàéãóóëëàãóóä,Ãåðìàí-Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçðûí òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààíû íèéãýìëýã, äîòîîäûíòºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ 30 ãàðóé áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷äèéã îðîëöóóëàí çîõèîíáàéãóóëñàí áºãººä ¿íäýñíèé çºâëºëäºõ óóëçàëòûí òàëààð á¿ñèéí çºâëºëäºõ óóëçàëòàíäòàíèëöóóëñàí.Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ñàëáàðò“Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñëèéãáîëîâñðóóëæ ÓÈÕ-ûí Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû áàéíãûí õîðîîãîîð õýëýëö¿¿ëëýý. Ýíýõ¿¿ íýìýëò ººð÷ëºëòèéí àãóóëãà íü, áîëîâñðîëûí óäèðäëàãûíõàðèóöëàãûí áîëîí ¸ñ ç¿é, áàãø, ñóðàëöàã÷èéí õàðèëöààíû õýì õýìæýýãáîëîâñðîíãóé áîëãîõ, áàãøèéí íèéãìèéí áàòàëãààã ñàéæðóóëàõ,áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã çàõ çýýëèéí íºõöºëä íèéö¿¿ëýíõºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýæ áàéíà.“Áîëîâñðîëûí ìàñòåð òºëºâëºãºº”-íèé òºñëèéã áîëîâñðóóëàí õàíäèâëàã÷èä, îëîíóëñûí áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷äºä òàíèëöóóëàõ, óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëæ ìàñòåðòºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõýä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ñàíõ¿¿æèëòèéí òàëààð óðüä÷èëàíòîõèðîëöîæ, õàíäèâëàã÷ áàéãóóëëàãóóäààð áàòàëãààæóóëàõ àëõàì õèéñýí íü ÷óõàë à÷õîëáîãäîëòîé áîëëîî. Ýíý íü ìàñòåð òºëºâëºãººã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäûí ç¿ãýýñ õ¿ëýýíçºâøººð÷, äýìæèæ áàéãààãèéí èëðýë áºãººä Ìàñòåð òºëºâëºãººã áàòëàíõýðýãæ¿¿ëñíýýð áîëîâñðîëûí òàëààð õýðýãæ¿¿ëýõ òîãòâîðòîé áîäëîãî,¿éë àæèëëàãààíû áàðèìò áè÷èãòýé áîëîõîîñ ãàäíà áîëîâñðîëûíøèíý÷ëýëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã á¿ðä¿¿ëæ, õàíäèâëàã÷äûí ¿éëàæèëëàãààíû øèíý òîãòîëöîîã áóé áîëãîæ áàéãàà þì.ÅÁÑ-èéí 1, 2 äóãààð àíãèéí ñóðàã÷äàä õè÷ýýëèéí çàâñàðëàãààíààð ºäðèéí öàéãààð¿éë÷ëýõ àñóóäëûã áîëîâñðóóëæ, õºðºíãèéí òîîöîîã ãàðãàí 2007 îíû òºñâèéí õ¿ðýýíèéìýäýãäýëä 4.8 òýðáóì òºãðºãèéã òóñãàëàà. “¯äèéí öàé” õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð áàãà íàñíû õ¿¿õäèéí ñóðàõèäýâõèéã äýýøë¿¿ëæ, áàãà áîëîâñðîëûí õàìðàí ñóðãàëòûã íýìýãä¿¿ëýõýäáîëîí òýäíèé ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ, ºðõèéí àìüæèðãààíä äýìæëýã¿ç¿¿ëýõ, ýõ îðíû õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýã÷äèéã äýìæèõ, øèíýýð àæëûí áàéð áèéáîëãîõ çýðýã îëîí òàëûí ¿ð ä¿íä õ¿ðíý.Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéã 11 æèëèéí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëñýí,áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã ìºðäºæ ýõýëñýíòýé õîëáîãäóóëàí åðºíõèé áîëîâñðîëûíñóðãóóëèéí ñóðàõ áè÷ãèéã øèíý÷ëýõ àæëûã ýõë¿¿ëæ ºíãºðñºí îíä 17, ýíý îíä 30 íýðèéíñóðàõ áè÷ãèéã øèíýýð õýâëýñíýýð ñóðàõ áè÷ãèéí øèíý÷ëýëèéí 50 õóâèéã õýðýãæ¿¿ëýõáºãººä ñóðàõ áè÷ãèéã õóâèëáàðòàé, ñîíãîëòòîé áîëãîñíîîð îí óäààí æèë ãàð äàìæèíõýðýãëýãäýæ ñóðãàëò, àðèóí öýâýð, ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãàä íèéöýõã¿é áîëñîí ñóðàõ áè÷èãõýðýãëýäýã òîãòîëöîîã õàëæ, ñóðàõ áè÷ãèéí çîõèîëûí áîëîí õýâëýëèéí ÷àíàð, ºíãº¿çýìæèéã ñàéæðóóëñàí ãýæ ¿çýæ áàéíà.Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 11 æèëèéí ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº, õè÷ýýëèéíæèëèéí á¿òöèéí òºñëèéã õýëýëöýõ ¿íäýñíèé õýìæýýíèé õýëýëö¿¿ëã¿¿äèéã çîõèîíáàéãóóëëàà.5

Ýäãýýð õýëýëö¿¿ëýãò ÁÑØÓß-íû ìýðãýæèëòýí, Áîëîâñðîëûí õ¿ðýýëýíãèéíýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòíóóä, èõ, äýýä ñóðãóóëü, òóðøèëò õèéñýíåðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà, ýðäýìòýí áàãø íàð îðîëöîæõýëýëö¿¿ëãèéí ¿åýð ãàðñàí ñàíàëóóäûã òóñãàí 11 æèëèéí ñóðãàëòûíòºëºâëºãºº, õè÷ýýëèéí æèëèéí á¿òöèéã 5 äóãààð ñàðä áàòëóóëàõààðáýëòãýæ áàéíà.ÀDRÀ îëîí óëñûí áàéãóóëàãààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé èðãýäèéíáîëîâñðîë” òºñëèéí øóãàìààð õàðààíû áýðõøýýëòýé õ¿¿õäèéí 116 äóãààð ñóðãóóëü, îðîííóòãèéí áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãóóäàä àóäèî ñòóäè, äîõèîíû òîëü áè÷èã, êèðèëë ôîíäîîðáè÷èãäñýí áè÷âýðèéã ÿðèà áîëãîõ ïðîãðàìì, äèæèòàë ñóðãàëòûí õýðýãñëèéã õ¿ëýýëãýí ºã÷,äîõèîíû õýëíèé àíõíû ñóðàõ áè÷ãèéã ãàðãàñàí íü ñóðãàëòûí îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõýä à÷õîëáîãäîëòîé áîëëîî.Äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûí òîî èõýýõýí îëøèðñîí ºíººãèéííºõöºëä èðãýä ñóðãóóëü, ìýðãýæëýý ñîíãîõ áîëîìæèéã ºðãºòãºõ, øàëãóóëàã÷, ýëñýã÷äýäó÷èð÷ áóé äàðàìòûã àðèëãàõ çîðèëãîîð èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèä îþóòàí ýëñ¿¿ëýõæóðìûã øèíý÷èëýí õóó÷èí “êîíêóðñ”-ûí æóðìûã õàëæ “Åðºíõèé øàëãàëò-ûã àâàõ áîëëîî. Åðºíõèé øàëãàëòûã íýã óäàà, óëñûí õýìæýýíä 2006 îíû 5 äóãààð ñàðûí 25-27-íû ºäð¿¿äýä àâàõààð øèéäâýðëýëýý. Ýëñýëòèéí øàëãàëòàä 38.7 ìÿíãàí õ¿í îðîõîîð á¿ðòã¿¿ëýýä áàéíà. Äàðõàí-Óóë àéìàãò òóðøèëòûí øàëãàëòûã çîõèîí áàéãóóëñàí ä¿íãýýñ¿çýõýä, øèíý æóðìààð øàëãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ á¿ðýí áîëîìæòîé íüõàðàãäëàà. Óã øàëãàëòûí ä¿íä ä¿ãíýëò õèéæ, àíõààðàõ àñóóäëûãòîäðóóëàí, öààøèä àâàõ àðãà õýìæýýã òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.Ìîíãîë Óëñ, Àâñòðè Óëñûí õîîðîíä áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷èã õàðèëöàí õ¿ëýýíçºâøººðºõ òóõàé ãýðýýíä Àâñòðè óëñàä õî¸ð îðíû áîëîâñðîëûí ñàéä ãàðûí ¿ñýã çóðëàà. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä õî¸ð óëñûí áîëîâñðîëûí áàðèìò áè÷èã õàðèëöàí õ¿ëýýíçºâøººðºãäñºí òºäèéã¿é Åâðîïûí îðíóóä ýë àñóóäàëä íààøòàé õàíäàõáîëîìæèéã ºðãºæ¿¿ëæ á¿ðýí äóíä áîëîâñðîë ýçýìøñýí ìàíàé èðãýäÀâñòðèéí èõ, äýýä ñóðãóóëüä øóóä ýëñýí ñóðàëöàõ ìºí áîëîâñðîëûíãýð÷èëãýý, ìýðãýæëèéí äèïëîìîîð òóñ óëñàä àæèëëàõ ýðõ ç¿éí ¿íäýñá¿ðäëýý.ªíäºð õºãæèëòýé îðíû äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûí áàéãóóëëàãûã Ìîíãîë Óëñàäáàéãóóëàõ, èðãýäýä ÷àíàðòàé áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ çîðèëãîîð Õàðò Ôîðäûí èõ ñóðãóóëèéíñàëáàðûã áàéãóóëààä áàéíà. Ýíý íü ºíäºð õºãæèëòýé îðíû èõ ñóðãóóëèóäûí ýçýìø¿¿ëæáóé áîëîâñðîëûã ýõ îðîíäîî, õÿìä çàðäëààð ýçýìøèõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ ýõíèé àëõàìáîëëîî.Õî¸ð óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéí äàãóó 2006-2007 îíû õè÷ýýëèéíæèëä ßïîí, ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ, Ïîëüø, Óíãàð, Òóðê, Óêðèàí, Êàçàõñòàí óëñûí èõ, äýýä ñóðãóóëüäîþóòàí, ìàãèñòðàíò, äîêòîðàíò, ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýã÷ íàðûã ñóðàëöóóëàõ ñîíãîíøàëãàðóóëàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ 496 çàëóó÷óóä ñóðàëöàõ ýðõýý àâààäáàéíà.Òºðèéí ºì÷èéí 49, òºðèéí áóñ ºì÷èéí 165 äýýä áîëîâñðîëûí ñóðãàëòûíáàéãóóëëàãûí ñóðãàëòûí àæèë ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðëèéí ýçýìøèëò, îëãîñîí ãýð÷èëãýý,ò¿¿íèéã ñóíãàñàí áàéäàë, ìºí õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí òóõàé ìýäýýëëèéã áàãòààñàí íýãäñýíëàâëàãààã áèé áîëãîñíû ãàäíà ñóðãàëòûí àæèë ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë, õÿíàëòûí¿ç¿¿ëýëòèéã õýðõýí õàíãàí áèåë¿¿ëæ áàéãàà áàéäëààð íü çîõèõ ò¿âøèíä, äóíäàæ ò¿âøèíä,äóíäæààñ äîîãóóð ãýñýí 3 ò¿âøèíä àíãèëñàí ñóäàëãàà ãàðãààä áàéíà. Èíãýñíýýð èæèëòºðëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã îëîí áàéãóóëëàãàä ÷àíàðûí çýðýãëýë òîãòîîæ, òýäãýýðèéíòóõàé ìýäýýëëýýð îëîí íèéòèéã õàíãàäàã áîëëîî.Ñ¿¿ëèéí íýã æèëä ÌÑ¯Ò-ä ñóðàëöàã÷äûí òîî 1.2 ìÿíãààð ºññºí áºãººä ýíý÷èãëýëýýð ñóðàëöàã÷äûí òîî íýìýãäýæ áóéòàé õîëáîãäóóëàí ìýðãýæèëòýé àæèëòàíáýëòãýõýä çîðèóëæ íýã òýðáóì òºãðºãèéí õºðºíãº îðóóëàëòûí àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëæõè÷ýýë, äàäëàãûí áîëîí äîòóóð áàéðíû íºõöëèéã ñàéæðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýý.Îþóòíû íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ, ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ, øèéäâýð ãàðãàõàäòýäíèé ñàíàëûã òóñãàõ, îðîëöîîã õàíãàõ òàëààð àõèö äýâøèë ãàð÷ áàéíà.6

Îþóòíû ãóäàìæ, òàëáàéã òîõèæóóëàõ, ñóðãóóëèéí ãàçðûã áàòàëãààæóóëàõ, îþóòíûõîòõîíû ãàçàð îëãîõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿çëýãò õàìðóóëàõ, óíààíû õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõ çýðýãàðãà õýìæýýã Íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãàòàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýõýýð øèéäâýðëýñíèé ñàöóóèõ, äýýä ñóðãóóëèéí îþóòíû á¿òýýëèéí ¿çýñãýëýíã çîõèîí áàéãóóëæ, óã àðãà õýìæýýíä íèéò23 ñóðãóóëèéí îþóòíû 2000 ãàðóé á¿òýýë òàâèãäëàà. Ýë ¿çýñãýëýí íü òýäíèé îþóíû÷àäàâõè, á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýíèé ÷àäàâõûã õàðóóëñàí àæèë áîëëîî.Îäîîãèéí áàéäëààð óëñûí òºñâèéí ñàíõ¿¿æèëòýýð ìºí Äîðíîä àéìàãò 640 õ¿¿õäèéí,Äîðíîãîâüä 920 õ¿¿õäèéí øèíý ñóðãóóëèóäûã, Àçèéí õºãæëèéí áàíêíû ñàíõ¿¿æèëòýýðÄîðíîä àéìàãò 250 ñóóäàë á¿õèé ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí áàðèëãûí öîãöîëáîð, “ÆÀÉÊÀ”îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿æèëòýýð íèéñëýëèéí Áàÿíç¿ðõ, Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðýãòòóñ á¿ð 640, ×èíãýëòýé, Õàí-óóë ä¿¿ðýãò òóñ á¿ð 720 õ¿¿õäèéí ñóðãóóëèéí ºðãºòãºëèéãàøèãëàëòàíä îðóóëñíààð íèéò 4538 ñóóäàë øèíýýð áóé áîëãîæ, ýýëæèéã áàãàñãàí,õ¿¿õäèéí ñóð÷ áîëîâñðîõ òààòàé íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëëýý.Àéìàã, íèéñëýëä 7.0 ñàÿ òºãðºãèéí êîìïüþòåð, õºãæèì, ïðèíòåð îëãîæ, ÀÍÓ-ûí“Îõàíà ñàí”-ààñ èð¿¿ëñýí àíãëè õýëíèé 500 øèðõýã ýëåêòðîí ñóðàõ áè÷èã, DVD-èéãíèéñëýë, îðîí íóòãèéí ÅÁÑ-äàä õ¿ðã¿¿ëëýý.ªíãºðñºí îíä åðºíõèé áîëîâñðîëûí íýã ñóðãóóëüä 7 êîìïüþòåð íîãäîæ áàéñàí áîë îäîî 9êîìïüþòåð íîãäîõ áîëæ áîäèòîé àõèö ãàðëàà.“Ñî¸ëûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñëèéãáîëîâñðóóëæ Çàñãèéí ãàçàðò ºðãºí áàðèâ. Õóóëèéí íýìýëò ººð÷ëºëò íü äýëõèéí ºâä á¿ðòãýãäñýí áàéãàëèéí áîëîíñî¸ëûí ºâèéã õàìãààëàõàä çîðèóëæ òºðººñ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ,ñî¸ëûí àæèëòíû ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã çîõèöóóëàõ, ñî¸ë, óðëàãèéíáàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã çàõ çýýëèéí õàðèëöààíä íèéö¿¿ëýõýä ÷èãëýæáàéíà.Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéí ñî¸ë, óðëàãèéí àðãà õýìæýýíèéõ¿ðýýíä Àâñòðè óëñàä “×èíãèñ õààí áà ò¿¿íèé ºâ çàëãàìæëàã÷èä” ¿çýñãýëýí, Ìîíãîë Óëñûíñî¸ëûí ºäð¿¿äèéã çîõèîí áàéãóóëëàà.800 ìîðèí õóóð÷, 800 óðòûí äóó÷äûã áýëòãýõ àæëûã óëñ äàÿàð çîõèîí áàéãóóëæ, ýëá¿òýýëä îðîëöîõ õóóð÷èä, äóó÷äûí íýðñèéã ãàðãàí òîäîðõîé äýìæëýã ¿ç¿¿ëýí àæèëëàæáàéíà.Õîâä àéìàãò Àëòàéí òóóëüñ, õººìèéí áàÿð, Áàÿí-ºëãèé àéìàãò Êàçàõ àðäûíóðëàãèéí áàÿð, Óâñ àéìàãò Áèé, áèåëãýý÷äèéí ºäºðëºã-íààäìûã àìæèëòòàé çîõèîíáàéãóóëëàà. Ýíä 5 óëñ, 6 àéìàã, 51 ñóì, 800 ãàðóé àâúÿàñòàí, óðàí á¿òýýë÷èä ò¿¿íèé äîòîð130 ãàðóé õººìèé÷, 30 øàõàì òóóëü÷, 200 ãàðóé áèé÷ îðîëöñîí ñî¸ëûí òîìîîõîí ÷óóëãàóóëçàëòáîëëîî.Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä îðõèãäîæ á¿äãýðñýí óòãà çîõèîëûí ø¿¿ìæèéã ñýðãýýæ õºãæ¿¿ëýõçîðèëãîîð óòãà çîõèîëûí ø¿¿ìæèéí óëñûí óðàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëæ øèëäýã 5á¿òýýëèéã ñîíãîí øàëãàðóóëàâ.“Öàõèì íîìûí ñàí” òºñëèéí ýõíèé ¿å øàòûã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ äóóñãàâ. Ýíýàæëûí õ¿ðýýíä 15 áîòü çîõèîë, õ¿¿õäèéí 40 ãàðóé íîìûã òîîí ñèñòåìä îðóóëñíû çýðýãöýý3000 øèðõýã CD áýëòãýæ óíøèã÷, õýðýãëýã÷äèéí õ¿ðòýýë áîëãîñîí íü èíòåðåíòýäõîëáîãäîîã¿é íîìûí ñàí, ñóðãóóëèóä öàõèì íîìûí ñàíã CD õýëáýðýýð àøèãëàõ áîëîìæèéãá¿ðä¿¿ëëýý.ÞÍÅÑÊÎ-òîé “Íîìûí ñàíãóóä ìýäýýëëèéí öýëãýð õààëãà” òºñëèéã õàìòðàíõýðýãæ¿¿ëæ, ¿íäýñíèé öººíõ áîëîõ êàçàõ, öààòàí, áóðèàä óãñààòíû àìüäàðäàã àéìãèéíñóìäûí íîìûí ñàíä 30.000 àì.äîëëàðûí íîì, õýâëýë õàíäèâëàõ àðãà õýìæýýã çîõèîíáàéãóóëñàí íü ¿ð ä¿íòýé áîëëîî.Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 70 äóãààð òîãòîîëîîð Áóëãàí àéìãèéí Äàøèí÷èëýí ñóìûíÕàð áóõûí áàëãàñ, Öîãò òàéæèéí Öàãààí áàéøèíãèéí õàìãààëàëòûí á¿ñèéã òîãòîîæáàòàëñàí íü ò¿¿õ, ñî¸ëûí ¿íýò ºâèéã õàìãààëæ áýõæ¿¿ëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîâ.Õ¿¿õýä çàëóó÷óóäàä ¿íäýñíèé ò¿¿õ ñî¸ëîî ìýääýã, ò¿¿ãýýðýý áàõàðõàæ, õàéðëàíõàìãààëäàã ¿çëèéã òºëºâø¿¿ëýõ, ìóçåéã ñóðãàëò, ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãà áîëãîæ¿éë àæèëëàãààã íü ºðãºòãºõ çîðèëãîîð åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äàä óëñûíìóçåéí¿¿äèéã ¿íý òºëáºðã¿é ¿ç¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ 4000 ìÿíãà ãàðóé õ¿¿õä¿¿äýä¿éë÷ëýýä áàéíà.ÁÍÀÑÀÓ-ä æèë á¿ð çîõèîãääîã “Õàâðûí áàÿð” îëîí óëñûí íààäàìä Äóóðü, á¿æãèéíýðäìèéí òåàòð, ¯íäýñíèé äóó, á¿æãèéí ýðäìèéí ÷óóëãà, Óëñûí öèðê, Òºâ àéìãèéí õºãæèìò7

äðàìûí òåàòð, Õýíòèé àéìãèéí “Õàí Õýíòèé” ÷óóëãà, Çàâõàí àéìãèéí ÕÄÒ, ¯íäýñíèé äóó,á¿æãèéí “Ò¿ìýí ýõ” ÷óóëãà, Ñàðíû ÷óóëãà, ÷ºëººò óðàí á¿òýýë÷èä îðîëöñîí 36 õ¿íèéá¿ðýëäýõ¿¿íòýéãýýð îðîëöëîî. Óã íààäàìä 35 îíû 800 ãàðóé òºëººëºã÷èä îðîëöñîíîîñìàíàé óðàí á¿òýýë÷èä 4 òºðºëä 11 àëò, ìºíãºí öîì õ¿ðòñýí íü óðàí á¿òýýë÷äèéí ÷àäâàð,á¿òýýëèéí ÷àíàð àõèæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí ñàëáàðò 2006-2008 îíä Îðîñûí Õ¿ì¿¿íëýãèéíøèíæëýõ óõààíû ñàí, ªÌªÇÎ-û Øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí òàíõèìòàé òóñ òóñ õàìòðàíõýðýãæ¿¿ëýõ 21 òºñëèéã øààðäàãäàõ çàðäëûí õàìò áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.Òºñëèéí õ¿ðýýíä ò¿¿õ ñî¸ëûí ñóäàëãààíû àæëóóäààñ ãàäíà “Öàã óóðûí ººð÷ëºëò ÌîíãîëÓëñûí ýêî ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíä íºëººëæ áàéãàà íü”, “×èõðèéí ìàíæèí òàðèàëàõýðäýì øèíæèëãýý, òóðøèëò ñóäàëãààíû òºñºë”, “Óâñ àéìãèéí Áºõìºðºí ñóìàíä áàðèõí¿¿ðñíèé õèéãýýð àæèëëàõ öàõèëãààí ñòàíöûí òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëáîëîâñðóóëàõ” çýðýã ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæëèéã äýìæèõýä ÷èãëýñýí õýä õýäýí òºñºëòàæëóóä õèéãäýíý.Çàëóó ýðäýìòäèéí íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð100 àéëûí îðîí ñóóö áàðèõ àæëûã ýõë¿¿ëýõ áîëëîî.Ãóðàâ. ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐÌàêðî ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ñàéæèð÷ áàéíà. Ýäèéí çàñàã,áèçíåñèéí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ, òºñâèéí îðëîãûí áààçûã ñàéæðóóëàõ, òºñâèéí çàðëàãûí¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ, óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí íººöèéã àðâèæóóëàõ, ¿íäýñíèé ¿éëäâýðëýëèéãìºíãº, òàòâàðûí áîäëîãîîð äýìæèõ çàìààð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàõàä ò¿ëõ¿¿àíõààð÷ àæèëëàæ áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí áîäèò ºñºëò 2005 îíä 6.2 õóâüòàé ãàð÷, íýã õ¿íäíîãäîõ äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýìæýý 740 àì.äîëëàðò õ¿ðëýý. Ýíý áàéäàëääýëõèéí çàõ çýýë äýýð çýñ, àëòíû ¿íý ºíäºð, öàã àãààðûí õàðüöàíãóé òààëàìæòàé áàéñàíÿâäàë áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòýä ýåðýã íºëººëæ, ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºäèõýýõýí äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýý. Õºðºíãº îðóóëàëòûí õóóëü ýðõç¿éí òààòàé îð÷íûã çîõèõ ¸ñîîðá¿ðä¿¿ëñíýýð óóë óóðõàéí ñàëáàðûí ãàäààä õºðºíãº îðóóëàëò íýìýãäýæ áàéíà. Ýäèéíçàñãèéí á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéã óðüäûí àäèë äýìæñýíýýð ýäèéí çàñàãò õóâèéí õýâøèëäàâàìãàéëàõ áàéäàë óëàì íýìýãäýæ áàéíà.Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéã õºãæ¿¿ëýõ 2006 îíû ¿íäñýí ÷èãëýëèéíàðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãººã Çàñãèéí ãàçðààð áàòëóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.¯íäýñíèé õºãæëèéí áîäëîãûí áàðèìò áè÷ã¿¿äèéí óÿëäàà õîëáîîã õàíãàõ àæëûí õ¿ðýýíäÝäèéí çàñàã, íèéãìèéã õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýë áîëîí òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéíàãóóëãà, õýëáýðèéã áàÿæóóëæ, õºãæëèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë, áîäëîãûí ãîë çîðèëò, õ¿ðýõ ¿ðä¿íãèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã äóíä õóãàöààãààð áóþó 3 æèëýýð òîäîðõîéëîí òîìü¸îëæ,ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäàë õîéøëóóëøã¿é çîðèëò áîëñîí þì. Ýíý áàéäàëä ä¿ãíýëò õèéæ,Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéã 2006-2008 îíä õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéã øèíýàðãàç¿éãýýð áîëîâñðóóëæ ÓÈÕ-ààð áàòëóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.Óëñûí òºñâèéí õºðºíãººð 2006 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ õºðºíãº îðóóëàëòûí òºñºë, àðãàõýìæýý, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí æàãñààëòûã áàòëàí, õºðºíãº îðóóëàëòûí òºñºë, àðãàõýìæýý, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí æàãñààëò, á¿ñ, îðîí íóòãèéí õºãæëèéã äýìæèõ ÷èãëýëýýðõýðýãæ¿¿ëýõ õºðºíãº îðóóëàëòûí òºñºë, àðãà õýìæýýíèé æàãñààëò, óëñûí òºñºâ áîëîí àâòîçàìûí ñàíãèéí õºðºíãººð 2006 îíä áàðèãäàõ çàì, ã¿¿ðèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéíæàãñààëòûã òóñ òóñ áàòëàâ. Æàãñààëòààð 6,098.5 ñàÿ òºãðºãèéí òºñºâò ºðòºã á¿õèé 220 îð÷èì íýãæ(îáúåêò)-èéí èõ çàñâàðûí àæëûí ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã øèéäâýðëýâ.Ìîíãîë Óëñûí 2006 îíû ýõíèé óëèðëûí òºñâèéí îðëîãûí òºëºâëºãººã 12.2õóâèàð äàâóóëàí áèåë¿¿ëñýí íü ºìíºõ îíû ìºí ¿åòýé õàðüöóóëàõàä 62.3 òýðáóì òºãðºãººðáóþó 40 õóâèàð èë¿¿ áàéíà.Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí îðëîãî, çàðëàãà, òýíöýë, /ýõíèé óëèðëûí áàéäëààð/8

òýðáóì òºãðºã250200150100500-50214.4137.4152.1179.1161.9132.84.62004 2005 -9.8200635.3Òºñâèéí îðëîãî Òºñâèéí çàðëàãà Òºñâèéí òýíöýëÇàñãèéí ãàçàð íèéãìèéí íýí òóëãàìäñàí áàãö àñóóäëûã öàã àëäàëã¿éøèéäâýðëýõ ¿¿äíýýñ Ìîíãîë Óëñûí òºñâèéí òîäîòãîëûã àíõ óäàà îíû ýõíèéõàãàñ æèëä áàãòààí áàòëóóëæ áàéíà. Óëñûí 2006 îíû òºñâèéí òîäîòãîëîîð 2006 îíûòºñâèéí îðëîãî 1037.2 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷ áàòëàãäñàíààñ 186.0 òýðáóì òºãðºãººð, 2006îíû òºñâèéí çàðëàãà 1,123.1 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷ áàòëàãäñàíààñ 188.1 òýðáóì òºãðºãººð òóñòóñ íýìýãäýæ áàéíà.Óëñûí òºñâèéí õºðºíãº îðóóëàëò õî¸ð äàõèí íýìýãäýæ áàéíà. Óëñûí òºñâèéíòîäîòãîëîîð 2006 îíû õºðºíãº îðóóëàëòûí õýìæýý 137.5 òýðáóì òºãðºãò õ¿ð÷áàòëàãäñàíààñ 44.8 òýðáóì òºãðºãººð íýìýãäýæ, ºíãºðñºí îíûõîîñ 2 äàõèí ºñ÷ áàéíà.Òºñâèéí òîäîòãîëîîð Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèëèéí îéã òýìäýãëýíºíãºð¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé 7.2 òýðáóì òºãðºãèéí, ãàäààä îðíóóäòàé áàéãóóëñàí ýð÷èì õ¿÷,àâòî çàìûí ñàëáàðûí ãýðýý, õýëýëöýýðýýð Çàñãèéí ãàçðûí õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéí áèåëýëòèéãõàíãóóëàõàä 12.2 òýðáóì òºãðºãèéí, ò¿¿í÷ëýí õºäººãèéí ìàë÷èí ºðõèéã ñýðãýýãäýõ ýð÷èìõ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõàä 9.2 òýðáóì òºãðºãèéí òºñºë, àðãà õýìæýýã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýýðòóñ òóñ íýìæ òóñãàñàí áîëíî.Òºðèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ºì÷èéí õºðºíãººð áàðàà, àæèë, ¿éë÷èëãýýõóäàëäàí àâàõ òóõàé õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Õóäàëäàí àâàõ àæèëëàãààíä ìºðäºõ æóðìûã ñîíãîõîä áàðèìòëàõ áîñãî¿íèéã Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëîîð áàòëóóëæ, ãýðýý áàéãóóëàõ ýðõ îëãîõûíºìíº 1.0 òýðáóì òºãðºãººñ äýýø ºðòºãòýé àæèë, 200.0 ñàÿ òºãðºãººñäýýø ºðòºãòýé çºâëºõ ¿éë÷èëãýý áîëîí 800.0 ñàÿ òºãðºãººñ äýýøºðòºãòýé áàðàà, áóñàä ¿éë÷èëãýý õóäàëäàí àâàõ àæèëëàãààíä Ñàíãèéíÿàìààð óðüä÷èëàí õÿíóóëæ, çºâøººðºë àâñíû ¿íäñýí äýýð øèéäâýð ãàðãàæáàéõ æóðàì òîãòîîñîí. Öàõèì ñ¿ëæýýíä òåíäåðèéí çàð, ¿ð ä¿íã çàðëàí ìýäýýëýõ òóõàé æóðìûíäàãóó îäîîãîîð øàëãàðóóëàëòûí óðèëãà çàðëàí ìýäýýëýõ çºâøººðºë 12,ãýðýý áàéãóóëàõ çºâøººðºë 11 (íèéò 23 çºâøººðºë) îëãîãäñîí áàéíà.Äýëõèéí áàíê, Àçèéí õºãæëèéí áàíê, ßïîí, ÕÁÍÃÓ, Øâåéöàðü, Èñïàíè, Áåëüãè,Èòàëè çýðýã õàíäèâëàã÷ îðîí, îëîí óëñûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãàòàé çýýë,òóñëàìæèéí òºñëèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã øèéäâýðë¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð èäýâõòýé õàìòàð÷àæèëëàñíû ä¿íä õºíãºëºëòòýé çýýëèéí 48.9 ñàÿ àì.äîëëàðûí 4 ãýðýý, òåõíèêèéí áóöàëòã¿éòóñëàìæèéí 23.1 ñàÿ àì.äîëëàðûí 11 òºñºë, õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ (íèéòäýý 72.0 ñàÿàì.äîëëàðûí) ãýðýý, õýëýëöýýð áàéãóóëëàà.ÁÍÕÀÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàðòàé 300 ñàÿ àì.äîëëàðûí çýýëèéí ãýðýý áàéãóóëàõààðáîëæ, ýõ ¿¿ñâýðèéí 240 ñàÿ íü îðîí ñóóöíû íºõöºë ñàéæðóóëàõ, çàì áàðèõ çýðýã á¿òýýíáàéãóóëàëòàä, 60 ñàÿ íü Çàñãèéí ãàçàð ìýäýæ çàðöóóëàõààð áîëæ áàéíà.Äýëõèéí áàíêòàé õàìòðàí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð-ãàäààä ò¿íø¿¿äèéíõàìòàðñàí òåõíèêèéí óóëçàëòûã àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëëàà. Óóëçàëòààð ãàäààäûí çýýë, òóñëàìæèéí õàðèëöàí óÿëäàà, òýäãýýðèéí ¿ðä¿íã òîäîðõîéëîõîä ÷èãëýñýí óäèðäëàãûã ñàéæðóóëàõ, ºðèéí óäèðäëàãà,õóâèéí õýâøëèéí õºãæèë, áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí àñóóäëààð ÿðèëöàâ. Ýíýõ¿¿ óóëçàëò íü Ìîíãîë Óëñàä õºãæëèéí õàìòûí àæèëëàãààíû øèíý ÷èãõàíäëàãûã íýâòð¿¿ëýõ, óëìààð ãàäààäûí çýýë, òóñëàìæèéí áîäëîãûã9

¿íäýñíèé õºãæëèéí ñòðàòåãè, óëñûí òºñºâ áîëîí õºðºíãº îðóóëàëòûíõºòºëáºðòýé óÿëäóóëàõ àíõíû ÷óõàë àëõàì áîëëîî.Çàñãèéí ãàçàð ãàäààä ò¿íø¿¿äòýéãýý õàìòàð÷ ãàäààäûí çýýë, òóñëàìæèéíøèíý àðãà õýðýãñëèéã òîõèðîëöñîí òºäèéã¿é òåõíèêèéí óóëçàëòûãçóðãààí ñàð òóòàì çîõèîí áàéãóóëæ áàéõ ýõëýëèéã òàâüñàí ÿâäàë îëîëòõèéãäëýý.Ýíýõ¿¿ øèíý àðãà õýðýãñýë íü ìîíãîëûí ýäèéí çàñãèéí áîäèò õºãæëèéãäýìæñýí, ¿ð ä¿íä ñóóðèëñàí, àëèâàà äàâõàðäëûã àðèëãàñàí, ýðãýæòàéëàãíàäàã, èë òîä áàéõ çàð÷èìä òóëãóóðëàõàä îðøèæ áàéíà.Çàñãèéí ãàçðûí 23 òºðëèéí òóñãàé ñàíãóóäûã áàéãóóëàõ, ò¿¿íä õºðºíãº òºâëºð¿¿ëýõáîëîí çàõèðàí çàðöóóëàõ çýðýã õàðèëöààã çîõèöóóëñàí ýðõç¿éí íýãäñýí çîõèöóóëàëò îäîîõýð áàéõã¿é ÿâæ èðñíýýñ ñàíãóóäûí ¿éë àæèëëàãàà Ìîíãîë Óëñûí íýãäñýí òºñâèéí òóõàéáîëîí áóñàä õóóëü òîãòîîìæòîé çºð÷èëäºõ ÿâäàë öººíã¿é ãàð÷ áàéíà. Òóñãàé ñàíãóóäàäòºâëºð¿¿ëäýã ãàäààä, äîòîîäûí õàíäèâûí õºðºíãº õýäèéãýýð òóñãàé çîðèóëàëòààðîëãîãäîæ áàéãàà ÷ ãýñýí Çàñãèéí ãàçàðò îëãîñîí õºðºíãº ó÷ðààñ ò¿¿íèé á¿ðòãýë, òîîöîî,çàðöóóëàëòàä õÿíàëò òàâèõ òîãòîëöîîã çàéëøã¿é á¿ðä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áîëñîí þì.Ò¿¿í÷ëýí òóñãàé ñàíãóóäûí äàíñûã öýãöëýõ, õºðºíãº çàðöóóëàõ ýðõèéã æóðàìëàõ, îðëîãî,çàðëàãûã áàòëàõ, á¿ðòãýõ, ã¿éöýòãýëèéã òîîöîõ íýãäñýí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã ýðõç¿éíçîõèöóóëàëò õýðýãòýé áàéíà. Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé ñàíãèéí òóõàé áîëîí ò¿¿íòýéõîëáîãäóóëàí çàðèì õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿äèéã ÓÈÕ-äºðãºí áàðèàä áàéíà. ªíººäºð àëò, çýñèéí ¿íèéí ºñºëòººñ õóðèìòëàãäñàí íýìýãäýë îðëîãûãòóñãàé ñàíä òºâëºð¿¿ëæ àëò, çýñèéí äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý áóóðñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íèéãòºñâèéí îðëîãûí áóóðàëòûã íºõºõºä àøèãëàõààð òºëºâëºæ áàéíà.Ìîíãîë Óëñûí òàòâàðûí áîäëîãûí øèíý÷ëýëèéí õ¿ðýýíä Òàòâàðûí áàãö õóóëèéí òºñëèéãÓÈÕ-ààð õýëýëö¿¿ëýí áàòëóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà. Òàòâàðûí áàãö õóóëèóäûí àãóóëãà 1/ òàòâàðûí çºâ òîãòîëöîîãòºëºâø¿¿ëæ, ñàíõ¿¿ãèéí íàéäâàðòàé ýõ ¿¿ñâýðèéã á¿ðä¿¿ëýõ; 2/ áèçíåñýðõëýã÷äýä íîãäîõ òàòâàðûí à÷ààëëûã áóóðóóëàõ çàìààð òýäíèé ºðñºëäºõ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ; 3/ òàòâàðûí äàðàìòûã áàãàñãàæ, äàëä ýäèéíçàñãèéã õÿçãààðëàæ, òàòâàð òºëºã÷äèéí ýãíýýã ºðãºòãºõ; 4/ ãàäààäûíõºðºíãº îðóóëàã÷äàä ¿ç¿¿¿ëæ èðñýí òàòâàðûí äàâóó áàéäëûã àðèëãàæ,äîòîîä, ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàã÷, ¿éëäâýðëýã÷ íàðò íýã àäèë íºõöºëîëãîõîä á¿õýëäýý ÷èãëýãäýæ áàéãàà þì.¯éëäâýð, õóäàëäààíû ñàëáàðò¯éëäâýð, õóäàëäààíû ÿàìíààñ îëãîæ áóé çºâøººðºë, ëèöåíçèéí òàëààð áèçíåñýðõëýã÷èä, èðãýä, àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëàãóóäàä çîðèóëñàí ìýäýýëëèéí ñàìáàð ãàðãàíòîãòìîë àæèëëóóëæ áàéíà.Àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ ÷èãëýëä õóóëü, ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíääàðààõ õóóëèéí òºñºë, áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéã áîëîâñðóóëààä áàéíà.- “Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéí òóõàé” õóóëèéí òºñºë- “Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëòîðóóëàõ òóõàé” õóóëèéí òºñºë- Çàðèì áàðààíä íîãäóóëàõ ýêñïîðòûí ãààëèéí òàòâàðûí õýìæýýòîãòîîõ òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë- Íîîëóóð, òýìýýíèé íîîñ, õîíèíû íàðèéí íîîñ áîëîâñðóóëàõöîãöîëáîð, àðüñ øèðíèé ¿éëäâýðëýëèéí öîãöîëáîð áàðèõ òºñëèéíáàðèìò áè÷èãÆèæèã äóíä ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ ñàíõ¿¿ãèéí çºâ îíîâ÷òîé ìåõàíèçì òîãòîîõ¿¿äíýýñ “Óëààíáààòàð õîòûí õºðºíãº îðóóëàëò, õºãæëèéí ñàí”-ã Óëààíáààòàð õîòûíçàõèðàã÷èéí àæëûí àëáà, Óëààíáààòàð áàíêòàé õàìòðàí òóðøèëòûí æóðìààð áàéãóóëàâ. Óãñàíãààñ îäîîãèéí áàéäëààð 30 ãàðóé ñàÿ òºãðºãèéí çýýëèéã æèëèéí 16-18 õóâüòàé îëãîîäáàéíà.10

Ñ¿ëæìýë ýäëýë, î¸ìîë á¿òýýãäýõ¿¿íèé ñàëáàðûí ¿íäñýí, òóñëàõ ìàòåðèàë, ñýëáýãõýðýãñýë, ò¿¿õèé ýäèéã èìïîðòûí áîëîí íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðààñ ÷ºëººëñºí.Ñ¿ëæìýë ýäëýë, î¸ìîë á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðûíàæèë îëãîã÷äîîñ òºëäºã íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýëèéã 50 õóâü õºíãºëëºº.“Ìîäîí ò¿¿õèé ýä ìàòåðèàëûã èìïîðòûí ãààëèéí áîëîí íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàíòàòâàðààñ ÷ºëººëºõ òóõàé õóóëü”-èéã áàòëóóëàâ. Ìîäîí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ã¿íçãèéáîëîâñðóóëæ, ýêñïîðòëîõ ÷èãëýëýýð “Çàðèì áàðààíä íîãäîõ ýêñïîðòûí ãààëèéí òàòâàðûíõýìæýý òîãòîîõ òóõàé õóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëü”-èéí òºñëèéã ÓÈÕ-ä ºðãºíáàðèàä áàéíà.Ìàëûí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä, ÿëàíãóÿà ÿìààíû íîîëóóðûã äîòîîääîî èæ á¿ðýíáîëîâñðóóëàõ õ¿÷èí ÷àäëûã áèé áîëãîõ çîðèëãîîð öîãöîëáîð òºñºë áîëîâñðóóëàõ, óãòºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çýýë, òóñëàìæèéã ãàäààä îðîí, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãààñ àâàõ, ýíý÷èãëýëä õàìòðàí àæèëëàõààð ÿðèà, õýëýëöýý õèéæ áàéíà.ÆÄ¯-èéã äýìæèõ ¿íäýñíèé õýëýëö¿¿ëãèéã õîò, õºäººä çîõèîí áàéãóóëæ 2010îí õ¿ðòýë õýðýãæ¿¿ëýõ “ÆÄ¯-èéã äýìæèõ õºòºëáºð”-èéã áàòëóóëëàà. ¯¿íèé ¿íäñýí äýýðÆèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëààä áàéíà.2006 îíû õóâüä Áàÿí-ªëãèé, ªâºðõàíãàé àéìàãò áººíèé õóäàëäààíû ñ¿ëæýýãáàéãóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëíý.Õèâñ, íýõèé ýäëýë, øåâðåò, øåâðî, áîëîâñðóóëñàí ¿õðèéí øèð, ñ¿ëæìýë ýäëýëáîëîí çàðèì õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í çýðýã äîòîîäîä ¿éëäâýðëýäýã 6 á¿ëãèéí 13 ç¿éëèéíáàðààíä èìïîðòûí òàòâàðûã ÿëãàâàðòàé òîãòîîõ àñóóäëààð ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñëèéãÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèàä áàéíà.ÆÄ¯-èéã äýìæèõ çîðèëãîîð òåõíèê, òåõíîëîãè, ìàøèí òîíîã òºõººðºìæèéãëèçèíãýýð îëãîõ ýðõ ç¿é, òàòâàðûí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ “Ëèçèíãèéí òóõàé õóóëü”-èéíòºñëèéã ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèàä áàéíà. Ñàíõ¿¿ãèéí áîäëîãîîð æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýã÷äèéãäýìæèõ ¿¿äíýýñ ßïîíû Çàñãèéí ãàçðààñ ýíý îíû 2 äóãààð ñàðä 2 ¿å øàòòàé çýýë àâàõàñóóäëûã Çàñãèéí ãàçàð øèéäýæ áàéíà. Òºñëèéí øóãàìààð 20 ãàðóé ñàÿ àì äîëëàðûíõºíãºëòòýé çýýëèéã àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä îëãîíî. ¯¿íä ÿëàíãóÿà õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð äàõüàæ àõóéí íýãæ¿¿äèéã äýìæèõ þì.Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéã äýìæèõ òåõíîëîãè õºãæëèéí ñàíãèéí ¿éë àæèëëàãààã îðîííóòàãò õýðýãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí ñõåì, àæèë ¿¿ðãèéí á¿ä¿¿â÷èéã áîëîâñðóóëæ ¯éëäâýð,õóäàëäààíû ñàéä Á¿ñèéí çºâëºëèéí äàðãà íàðòàé Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéã äýìæèõòåõíîëîãè õºãæëèéí ñàíã îðîí íóòàãò õýðýãæ¿¿ëýõ õàìòûí àæèëëàãààíû ãýðýýã 2006 îíû 1ä¿ãýýð ñàðä áàéãóóëàâ.Ïèâî, óíäààíû ëààçûã òàòâàðã¿éãýýð ýêñïîðòëîõ àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëýâ.Àðüñ øèðíèé ¿éëäâýð¿¿äèéí àòòåñòàò÷èëëûã õèéæ, Àðüñ øèðíèé ¿éëäâýðëýëèéíõîëáîî, Õýâëýëèéí ¿éëäâýðëýëèéí õîëáîî, Îé÷äûí Íýãäñýí Õîëáîî, Ìàõ ¿éëäâýðëýã÷äèéíõîëáîîäûí óäèðäëàãóóäòàé óóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëàâ..Ãåîëîãè, óóë óóðõàé, ãàçðûí òîñ, õ¿íä ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò:Ãåîëîãè, óóë óóðõàé, ãàçðûí òîñ, õ¿íä ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ÷èãëýëä õóóëü, ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíä äàðààõ àæëóóäûã õèéæ ã¿éöýòãýâ.Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéãáîëîâñðóóëàí ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèàä áàéíà. Õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàõäàà àøèãò ìàëòìàëûí àñóóäëààð íèéãýìä¿¿ñýí áèé áîëîîä áàéãàà óóð àìüñãàë, èðãýíèé õºäºëãººí¿¿äýýñ äýâø¿¿ëæáóé ñàíàë, øààðäëàãà, õºðºíãº îðóóëàã÷äûí ñàíàë, ãàäààä óëñûíòóðøëàãà, îëîí óëñûí áàéãóóëàãóóäûí ãàðãàñàí çºâëºìæ çýðãèéãíàðèéâ÷ëàí ñóäàëæ, ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, èðãýíèé õºäºëãººí, õºðºíãºîðóóëàã÷èä, òóñ ñàëáàðûí ýðäýìòýä, ñóäëàà÷äûã îðîëöóóëñàí õýäõýäýí óóëçàëò ÿðèëöëàãà çîõèîí áàéãóóëæ, òýäíèé ñàíàëûã õàðãàëçàíñàëáàðûí õºãæëèéí ýðõ àøèã, òóñ ñàëáàðààñ óëñ îðíû íèéãýì, ýäèéíçàñãèéí õºãæèëä îðóóëàõ õóâü îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ àñóóäëûí òýíöâýðèéãõàíãàõàä àíõààðñàí áîëíî.Àøèãò ìàëòìàëûã õóóëü áóñààð îëáîðëîõ àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ òèéì õºäºëìºðýðõýëæ õ¿ì¿¿ñèéã çîõèîí áàéãóóëàëòàä îðóóëàõ çîðèëãîîð Àøèãò ìàëòìàëûã ãàð¿éëäâýðëýëèéí àðãààð îëáîðëîõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëààä áàéíà.11

“Ãàçðûí òîñíû á¿òýýãäýõ¿¿íèé òóõàé” õóóëü áàòëàãäñàí, îäîî õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõàðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Ýíý õ¿ðýýíä ãàçðûí òîñíû á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áººíººð èìïîðòëîõ, ãàçðûíòîñíû á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë ýðõëýõýä òóñãàé çºâøººðºë îëãîõæóðàì áîëîâñðóóëæ, áàòëààä áàéíà.Ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé àøèãò ìàëòìàëûí òîìîîõîí îðäóóäûã ýçýìøèõýäòºðèéí ç¿ãýýñ õýðõýí îðîëöîõ, õóâü ýçýìøèõ àñóóäëûã õàðèóöàí ã¿éöýòãýõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèéÒºðèéí ºì÷èéí ¿éëäâýðèéí ãàçàð áàéãóóëàõ òóõàé òàíèëöóóëãà, Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëûíòºñºë, óã áàéãóóëëàãûí ä¿ðìèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ àæëûí õ¿ðýýíä òîìîîõîí îðäãàçðóóäûí æàãñààëò ãàðãàæ, òîìîîõîí îðäóóäûã ò¿øèãëýí áàéãóóëàãäàõ óóëûí¿éëäâýð¿¿äýä Ìîíãîëûí òºðèéí îðîëöîîã áèé áîëãîõ àñóóäëààð àøèãò ìàëòìàëûí ëèöåíçýçýìøèã÷ íàðòàé õýëöýë õèéõ óäèðäàìæèéí òºñëèéã áýëòãýâ.Àøèãò ìàëòìàëûí ëèöåíç øèíýýð îëãîõ, óëñûí òºñâèéí õºðºíãººð íººöèéã íüòîãòîîñîí, öààøèä òºðèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîéãîîð àøèãëàõ îðäóóäûã òîãòîîæ, ýäãýýðîðäóóäûí ëèöåíçèéã øèëæ¿¿ëýõ, áàðüöààëàõ ¿éë àæèëëàãààã ò¿ð ò¿äãýëç¿¿ëýõ òóõàé ÓÈÕûíòîãòîîëûí òºñëèéã ¿çýë áàðèìòëàëûí õàìò áîëîâñðóóëàâ.2006 îíû ýõíèé óëèðëûí áàéäëààð 129.5 ìÿíãàí òîíí çýñèéí áàÿæìàë, 644.0 òîííìîëèáäåíèé áàÿìàë, 2.8 òí àëò, 24.0 ìÿíãàí òîíí õàéëóóð æîíøíû áàÿæìàë, 24.6 ìÿíãàíòîíí öàéðûí áàÿæìàë, 3.5 ìÿíãàí òîíí òºìðèéí õ¿äýð îëáîðëîñîí íü ºìíºõ îíû ìºí¿åèéíõýýñ íèéò ä¿íãýýðýý 1.2 õóâèàð ºññºí íü 2006 îíû ýöýñò óóë óóðõàéí ¿éëäâýðèéíá¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý ºìíºõ îíûõîîñ íýìýãäýõýýð áàéíà. Öàâûí óóëûí¿éëäâýð ýíý îíû ýõíèé õàãàñò àøèãëàëòàíä îðóóëàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëíà. Ìºí îíä 1.8ñàÿ òîíí í¿¿ðñ, 55.7 ìÿíãàí áàððåëü ãàçðûí òîñ îëáîðëîæýý.Ýíý õóãàöààíä áîëîâñðîîã¿é áóþó õàãàñ áîëîâñðóóëñàí àëò 2.3 òí, çýñèéí áàÿæìàë140.7 ìÿíãàí òîíí, ìîëèáäåíèé õ¿äýð, áàÿæìàë 0.9 ìÿíãàí òîíí, æîíøíû áàÿæìàë 37.6ìÿíãàí òîíí, í¿¿ðñ 295.3 ìÿíãàí òîíí áîëîâñðóóëààã¿é íåôòü 15.1 ìÿíãàí áàððåëèéã òóñòóñ ýêñïîðòëîñîí áàéíà.Òºìºðòèéí Îâîîíû óóëûí áàÿæóóëàõ ¿éëäâýðèéã áàéíãûí àøèãëàëòàíä óëñûíêîìèññûí õ¿ëýýí àâàâ.Óëñûí òºñâèéí õºðºíãººð 2006 îíä ã¿éöýòãýõ ãåîëîãèéí ñóäàëãààíû àæëûíòºëºâëºãººíä òóñãàãäñàí 1:50000-íû ìàñøòàáûí çóðàãëàë, åðºíõèé ýðýë áîëîí 1:200000-íû ìàñøòàáûí õ¿íäèéí õ¿÷íèé àæëóóäûí òºëºâëºãººíèé äàãóó äàðààõ àæëûã õèéæã¿éöýòãýíý. ¯¿íä: 1:50000-íû ìàñøòàáûí çóðàãëàë, åðºíõèé 8 øèíýýð 8 òºñëèéã 10100 êì 2òàëáàéä ýõë¿¿ëæ, ºìíºõ îíóóäààñ ¿ðãýëæèëæ áàéãàà 10 òºñëèéí 14609.47 êì 2 òàëáàéä¿ðãýëæë¿¿ëæ 7 òºñëèéí ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí õ¿ëýýæ àâíà“Ìîíãîë Óëñàä ºíãºò ìåòàëë áîëîí õàð òºìºðëºãèéí íýì¿¿ ºðòºã á¿õèéá¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ áîëîëöîî”–íû òàëààð ñòðàòåãè òºëºâëºãººáîëîâñðóóëæ áàéíà. “Ìîíãîë Óëñûí ìåòàëëóðãèéí ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ ìàñòåðòºëºâëºãºº”-ã ¿íäýñëýí “Óóë óóðõàé, õ¿íä ¿éëäâýðèéí ãàçðûí õîëáîãäîõ àñóóäëûí õ¿ðýýíäýðäýñ áàÿëãèéí ºðòºã øèíãýñýí ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ áîëîìæ çîõèöóóëàëòûíàñóóäàë” ñóäàëãààã õèéæ áàéíà.Õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû ñàëáàðò:ÎÕÓ-òàé Øèíý çàõ çýýëèéí áîäëîãûí õ¿ðýýíä þóíû ºìíº ÎÕÓ ÄÕÁ-ä ýëñýõòýéõîëáîãäóóëàí ÿðèà õýëýëöýýã ýöýñëýæ, äóíäàæ òàðèôûí õýìæýýã 11-12 õóâü õ¿ðòýëáóóðóóëàâ. ÎÕÓ-ûã ÄÕÁ-ä ýëñìýãö òóñ óëñòàé ÷ºëººò õóäàëäààíû õýëýëöýýðáàéãóóëàõ ÷èãëýëýýð àæèëëàõààð ÎÕÓ-ûí Ýäèéí çàñãèéí õºãæèë,õóäàëäààíû ÿàìòàé òîõèðîëöñîí íü ìàíàé õîéä õºðøèéí çàõ çýýëäòàòâàðã¿é íýâòðýõ ýõëýëèéã òàâüñàí à÷ õîëáîãäîëòîé àëõàì áîëëîî. Õî¸ð îðíû õàìòûí àæèëëàãààã ýäèéí çàñãèéí àãóóëãààð èë¿¿ áàÿæóóëàõ¿¿äíýýñ “Ìîíãîë Óëñ, ÎÕÓ-ûí õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààã2010 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-èéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð ÿðèà, õýëýëöýýõèéæ áàéíà.12

Åâðîïûí Õîëáîîíû 25 îðîíä 7200 íýð òºðëèéã áàðààã òàòâàðã¿é îðóóëàõ ýðõèéãÌîíãîë Óëñ àíõ óäàà àâñàí áºãººä äýëõèéí 10 îðíûã õàìàðñàí Åâðîïûí Õîëáîîíû òóñãàéõºíãºëºëòèéí õºòºëáºð íü 2008, óëìààð 2015 îí õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëíý.Îëîí óëñûí õóäàëäàà çàõ çýýë ñóäëàëûí òºâèéí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä “Ìîíãîë-ÀÍÓ-ûí ÷ºëººò õóäàëäààíû õýëýëöýýð áàéãóóëàõ áîëîìæ” ñýäýâò ¯íäýñíèé õýëýëö¿¿ëãèéã2 äóãààð ñàðä çîõèîí áàéãóóëæ “Ìîíãîë Óëñ-ÀÍÓ-òàé ×ºëººò õóäàëäààíû õýëýëöýýðáàéãóóëàõ áîëîìæ, òóëãàìäñàí àñóóäëóóä” ñýäâýýð èëòãýë õýëýëö¿¿ëýâ.Ìîíãîë Óëñààñ ãàäààäàä ñóóãàà Äèïëîìàò òºëººëºã÷äèéí ãàçðóóäûí 2006 îíûàæèëä àíõààðàõ àñóóäëààð åðºíõèé ÷èãëýë áîëîâñðóóëæ, Äèïëîìàò òºëººëºã÷äèéíãàçðóóäûí õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí àñóóäàë õàðèóöñàí äèïëîìàò àæèëòíû çºâëºëäºõóóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëàâ.Í¯Á-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºðèéí øóãàìààð Õóäàëäààíû áîäëîãî õýëýëöýýíä äýìæëýã¿ç¿¿ëýõ òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõýýð òîõèðîëöîæ õîëáîãäîõ áàðèìò áè÷èã ãàðûí ¿ñýã çóðàâ.Ìîíãîë-ÀÍÓ-ûí Õóäàëäàà õºðºíãº îðóóëàëòûí õàìòàðñàí çºâëºëèéí II õóðàëäààíäîðîëöîõòîé õîëáîãäñîí áýëòãýë àæëûã õàíãàæ õóðàëäààíä îðîëöîæ, ÀÍÓ-ûí Òºðèéíäåïàðòàìåíò, Õóäàëäààíû ÿàì, Õóäàëäàà õºãæëèéí àãåíòëàã, Ýêñïîðò-èìïîðòûí áàíê,Äýëõèéí áàíê çýðýã áàéãóóëëàãûí óäèðäàõ àëáàíû õ¿ì¿¿ñòàé õî¸ð òàëûí óóëçàëòóóä õèéæõóäàëäàà, õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ àñóóäëààð ñàíàë ñîëèëöîâ.Ìîíãîë-Àìåðèêèéí äóãóé øèðýýíèé óóëçàëò 3 äóãààð ñàðûí 10-íä çîõèîí áàéãóóëæõóäàëäàà, õºðºíãº îðóóëàëò, óóë óóðõàéí ñàëáàðûí õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýíõºãæ¿¿ëýõ àñóóäëààð õàðèëöàí ìýäýýëýë õèéæ ÿðèëöëàãà ÿâóóëàâ.Òîðîíòî õîòíîî çîõèîãäñîí óóë óóðõàéí ñàëáàðûí îëîí óëñûí 74 äýõ ÷óóëãàóóëçàëò, ¿çýñãýëýíä ¿éëäâýð, õóäàëäààíû ñàéä Á.Æàðãàëñàéõàí òýðã¿¿òýé ìîíãîëûíòºëººëºã÷èä îðîëöîâ. Òýðýýð ýíý ñàëáàðûí ãàäààä, äîòîîäûí õºðºíãº îðóóëàã÷äàä õóóëüýðõ ç¿éí èæèë òýãø íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ, õàðèëöàí àøèãòàé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõûí ÷óõëûãîíöëîâ. Ìºí Êàíàäûí Áàéãàëèéí íººöèéí ÿàìíû áîëîí çàðèì êîìïàíèéí óäèðäëàãóóäòàéóóëçàæ ñàíàë ñîëèëöîæ õýëýëöýý õèéâ.Äºðºâ. ÕÎÒ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ, Á¯Ñ ÍÓÒÀÃ, ÕªÄªªÃÈÉÍ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐÁàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí ñàëáàðòÌÿíãàíû ñîðèëûí ñàíãèéí õºðºíãººð õýðýãæ¿¿ëýõýýð “Ãýð õîðîîëëûã õºãæ¿¿ëýõòºñºë”-èéã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð ÀÍÓ-ûí Ìÿíãàíû Ñîðèëûí Êîðïîðàöèéíõîëáîãäîõ õ¿ì¿¿ñòýé õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà. Òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ õàìòûí àæèëëàãààíûìåìîðàíäèóìûí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ, ÌÑÑ-ûí ¿íäýñíèé çºâëºë, Ìÿíãàíû ñîðèëûíêîðïîðàöèä õ¿ðã¿¿ëýâ.Ãýð õîðîîëëûã îðîí ñóóöíû õîðîîëîë áîëãîæ ººð÷ëºõ, äýä á¿òöýýð õàíãàõêîíöåïöèéã áîëîâñðóóëæ 950 ñàÿ òºãðºãèéí òºñëèéã Óëààíáààòàð õîòûí ãýð õîðîîëîëäõýðýãæ¿¿ëýõýýð àæèëëàæ áàéíà.Áàãà, äóíä îðëîãîòîé èðãýäèéã îðîí ñóóöààð õàíãàõ àñóóäëûã Çàñãèéí ãàçðûí ¿éëàæèëëàãààíû òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë áîëãîæ, Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 37 äóãààð òîãòîîëîîðîðîí ñóóöíû áîäëîãî áîëîí “40000 îðîí ñóóö” õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîíáàéãóóëàõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé “Îðîí ñóóöíû ¿íäýñíèé òºâ”-èéã øèíýýð áàéãóóëàí àæèëëóóëæáàéíà.“40000 îðîí ñóóö” õºòºëáºðò îðîëöîõ õ¿ñýëòýé áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæõºòºëáºðò õàìðàãäàæ îðîí ñóóöòàé áîëîõûã õ¿ññýí èðãýäèéí ñàíàë õ¿ñýëòèéã ñóäëàí ¿çýæ,á¿ðòãýë ñóäàëãàà õèéí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä îðîí ñóóö áàðèõ ãàçðûí çºâøººðºëòýé,õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðýý øèéäâýðëýñýí òºñºë áîëîâñðóóëàí èð¿¿ëñýí àæ àõóéí íýãæ,áàéãóóëëàãóóäàä õºòºëáºðò îðîëöîã÷èéí áàòëàìæèéã îëãîæ ýõëýýä áàéíà.Çàñãèéí ãàçðûí 60.0 òýðáóì òºãðºãèéí áîíä ãàðãàõ àñóóäëûã ÓÈÕ-ûí íýãäñýí÷óóëãàíä îðóóëàõààð áîëîîä áàéíà. Ýíý àæèë õèéãäñýíýýð Óëààíáààòàð õîòîä íèéòèéí çîðèóëàëòòàé îðîíñóóö 1600, àéìãèéí òºâ òóñ á¿ðò 40, ñóìûí òºâ òóñ á¿ðò 4 àéëûííèéò 3760 àéëûí ñóóö áîëîí Óëààíáààòàð õîòîä 1000 îþóòíû äîòóóðáàéð áàðèõ, ãýð õîðîîëëûí 2000 àéëûã èðãýäèéí îðîëöîîòîéãîîð äàõèíòºëºâëºëò õèéæ öýâýð áîõèð óñíû øóãàì ñ¿ëæýýíä õîëáîæ îðîí ñóóöíûõîðîîëîë áîëãîí ººð÷ëºõ, Àéìãèéí òºâ, ñóóðèí ãàçðûí öýâýð óñíû13

íýãäñýí øóãàì ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîí íèéòèéí çîðèóëàëòòàé 4000 îðîíñóóöûã õýðýãëýýíèé áàéíãûí õàëóóí óñòàé áîëîõ íºõöºë á¿ðäýíý.“Èïîòåêýýð áàòàëãààæñàí ¿íýò öààñíû çàõ çýýëèéí òóõàé” áàãö õóóëèéí òºñëèéãáîëîâñðóóëæ, ÓÈÕ-ûí õàâðûí ÷óóëãàíû õóðàëäààíä îðóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà.“Çàðèì ìàòåðèàë, òîíîã òºõººðºìæ, ìàøèí ìåõàíèçìûã ãààëèéí àëáàí òàòâàðààñ÷ºëººëºõ òóõàé” õóóëü, “Çàðèì ìàòåðèàë, ìàøèí ìåõàíèçì, òîíîã òºõººðºìæ, áàðàà, àæèë¿éë÷èëãýýã íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ òóõàé” õóóëèóä áîëîí òýäãýýðèéíçààëòûí äàãóó Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 193 äóãààð òîãòîîëûã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîíáàéãóóëæ, áàðèëãûí ñàëáàðò øèíý÷ëýë õèéõ çîðèóëàëòòàé èìïîðòîîð îðóóëæ èðñýí 1.0 ñàÿàì. äîëëàðûí ºðòºã á¿õèé ìàøèí ìåõàíèçì, òîíîã òºõººðºìæèéã òàòâàðààñ ÷ºëººëñíººðíèéò 200 îð÷èì ìÿíãàí àì.äîëëàðûí õºíãºëºëò õèéñýí áàéíà.Ìºí õóóëèóä õ¿÷èí òºãºëäºð ìºðäºãäºæ ýõýëñíýýñ õîéøõ õóãàöààíä îðîí ñóóöáàðüñàí 39 àæ àõóéí íýãæèéí îðîí ñóóöíû áîðëóóëàëòàä íîãäîõ 3.6 òýðáóì òºãðºãèéííýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûã ÷ºëººëñºí áàéíà.Òºâèéí áîëîí ç¿¿í á¿ñèéí 8 àéìãèéí íèéòèéí àæ àõóéã ñàéæðóóëàõ òºñëèéí õ¿ðýýíäîðîí ñóóöíû äýä á¿òöèéã áàðüæ áàéãóóëàõ, ãýð õîðîîëëûí 426 àéë ºðõèéã öýâýð, áîõèðóñíû øóãàì ñ¿ëæýýíä õîëáîõ, 2100 øèðõýã àãøèí çóóðûí öàõèëãààí óñ õàëààãóóðñóóðèëóóëàõ çýðýã àæëóóäûã õèéõýýð ÀÕÁ-òàé õàðèëöàí òîõèðîëöîâ.Çàì òýýâðèéí ñàëáàðòÌîíãîë Óëñûí àâòî çàìûí ñ¿ëæýýã õºãæ¿¿ëýõ åðºíõèé òºëºâëºãºº, “Ìÿíãàíû çàì”òºñºë, Àçèéí àâòî çàìûí ñ¿ëæýýíèé çàìóóäûí ÷èãëýëèéã óÿëäóóëàõ çîðèëãîîð ÌîíãîëÓëñûí àâòî çàìûí ñ¿ëæýýã äóíä õóãàöààíä áóþó 2020 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ åðºíõèéòºëºâëºãººíèé òºñººëëèéã áîëîâñðóóëààä áàéíà.Óëñûí òºñºâ áîëîí àâòî çàìûí ñàíãèéí õºðºíãº îðóóëàëòààð 2006 îíä õýðýãæ¿¿ëýõàâòî çàìûí áàðèëãà áàéãóóëàìæ, òºñºë àðãà õýìæýýíèé æàãñààëòàä òîäîòãîë õèéõ ñàíàë,2007-2009 îíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäýë, òºñººëëèéã áîëîâñðóóëæ õîëáîãäîõ ãàçðóóäàäîðóóëñíààð 2006 îíû òºñâèéí òîäîòãîëä 8.0 îð÷èì òýðáóì òºãðºãèéã íýìýãä¿¿ëýõ àñóóäàëÓÈÕ-ààð õýëýëöýãäýæ øèéäâýðëýãäýæ áàéíà.Àâòî çàìûí ñàëáàðò 2006-2008 îíä õàòóó õó÷èëòòàé 1500 êì çàì áàðèõ, 1000 ãàðóéêì õºðñºí çàìûã ñàéæðóóëàõ, 573.4 ì òºìºð áåòîí ã¿¿ðèéã áàðüæ àøèãëàëòàä îðóóëàõààñ2006 îíä õàòóó õó÷èëòòàé 284 êì çàìûã áàðüæ àøèãëàëòàä îðóóëàõ, 324 óðò ìåòð òºìºðáåòîí ã¿¿ðèéã àøèãëàëòàä îðóóëàõ þì.Moíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí íýã áîëîõ “Ìÿíãàíû çàì”-ûã¿ðãýëæë¿¿ëýí áàðèõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð ýðãýí òºëºãäºõ íºõöºëòýéãýýð áàðèãäàõÓëààíáààòàð-Ýðäýíýñàíò ÷èãëýëèéí 176 êì õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûí èõ çàñâàð,øèíý÷ëýëòèéí àæëûí çóðàã òºñëèéã áîëîâñðóóëààä áàéãàà áºãººä Õàðõîðèí-Öýöýðëýã,ªíäºðõààí-Ñ¿ìáýð, Äàøèí÷èëýí-Öýö¿¿õ-Òîñîíöýíãýë-Óëèàñòàé-Óëààíãîì ÷èãëýëèéíçàìóóäûí õàéãóóë çóðàã òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ òåõíèêèéí äààëãàâðûã ãàðãààä áàéíà.Ýäãýýð çàìóóäûí õàéãóóë, çóðàã òºñëèéã õèéõýä 1,4 òýðáóì òºãðºã øààðäàãäàæ áàéãàà þì.Àâòî çàìûí ñ¿ëæýýãýý ºðãºòãºí øèíý çàì áàðèõààñ ãàäíà áàðü÷èõñàí çàì, ã¿¿ðýýàð÷ëàí õàìãààëæ, ¿éë÷èëãýýíèé ò¿âøèíã õàíãàõ àæèëä áèä àíõààðëàà õàíäóóëæ áàéíà.Àâòî çàì, ã¿¿ðèéí çàñâàðûí àæèëä 2006 îíä 6.4 òýðáóì òºãðºã çàðöóóëàõààð òºëºâëºæ àâòîçàìûí çàñâàð, àð÷ëàëòûí êîìïàíèóäòàé çàì, ã¿¿ðèéí áàéíãûí çàñâàð àð÷ëàëòûí ãýðýýãáàéãóóëààä áàéíà.Äýýðõ õºðºíãººð óëñûí ÷àíàðòàé 11123 êì àâòî çàì, 8251 ó/ì ã¿¿ðèéã îðîí íóòãèéíáîëîí á¿ñ íóòàã õàðèóöñàí çàñâàð àð÷ëàëòûí 14 êîìïàíèòàé ãýðýý áàéãóóëæ áàéíãûíáîëîí óðñãàë çàñâàð àð÷ëàëòûã õèéæ ã¿éöýòãýæ áàéíà.Àçèéí àâòî çàìûí ñ¿ëæýýíèé ÷èãëýëä “Áàðóóí á¿ñ-Àëòàéí çàì”-ûí òåõíèê, ýäèéíçàñãèéí ¿íäýñëýë, íàðèéâ÷èëñàí çóðàã òºñºë áîëîâñðóóëàõ àæëûã Àçèéí õºãæëèéí áàíêíûòåõíèêèéí òóñëàëöààòàéãààð ã¿éöýòãýõýýð òîõèðîëöîîä áàéíà. Óã çàìûí çóðàã òºñºë, òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéãáîëîâñðóóëñíààð Óëààíáàéøèíò-ªëãèé-Õîâä-ßðàíò ÷èãëýëèéí çàìûíÀçèéí õºãæëèéí áàíê áîëîí îëîí óëñûí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûíõºðºíãº îðóóëàëòààð áàðèõ ¿íäýñ á¿ðäýõ þì.14

ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð õýðýãæèõ “Ç¿¿í ÷èãëýëèéí ãîë àâòîçàì áàðèõ” òºñëèéí íýýëòèéí ¸ñëîëûí àæèëëàãààã 4 ä¿ãýýð ñàðûí 21-íèé ºäºð Áàãàíóóðä¿¿ðýãò çîõèîí áàéãóóëàâ. Ýíýõ¿¿ òºñëººð 2006-2008 îíä Áàãàíóóð ªíäºðõààíû ÷èãëýëä 58.5 êìçàì áàðèõ áºãººä òºñºë õýðýãæèæ äóóññàíû äàðàà óã çàì áàðèëãàäàøèãëàñàí 71 ìàøèí ìåõàíèçì, òîíîã òºõººðºìæèéã Ìîíãîëûí òàëäõ¿ëýýëãýí ºãºõ þì.Ãåðìàí Óëñûí ñýðãýýí áîñãîëò, õºãæëèéí áàíêíû çýýëýýð õýðýãæèæ áóé “Á¿ñ íóòãèéíòýýâðèéí äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõ òºñºë”-èéí äîòîîäûí ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîõ, Äýëõèéíáàíêíû çýýëèéí õºðºíãººð õýðýãæèõ “Õàðõîðèí-Öýöýðëýã ÷èãëýëèéí 46 êì çàì áàðèõòºñºë”-ä õÿíàëò õèéõ çºâëºõèéí òåõíèêèéí ñàíàë, Àçèéí õºãæëèéí áàíê áîëîí ÁÍÑÓ-ûí“Ýêñèì” áàíêíû çýýëýýð õýðýãæèõ “Á¿ñ íóòãèéí àâòî çàìûã õºãæ¿¿ëýõ òºñºë”-èéí çºâëºõèéíñàíõ¿¿ãèéí ñàíàëûã òóñ òóñ ¿íýëæ õîëáîãäîõ áàíêóóäàä õ¿ðã¿¿ëñíèé çýðýãöýý Àçèéíõºãæëèéí áàíêíû çýýëýýð õýðýãæèõ Ñàéíøàíä-Çàìûí-¯¿ä ÷èãëýëèéí 247 êì çàìûíã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîõ òåíäåðèéí ¿íýëãýýã ýõëýâ.ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð õýðýãæèæ áóé “Ç¿¿í ÷èãëýëèéí ãîëàâòî çàì áàðèõ òºñºë”-èéí ã¿éöýòãýã÷ “Êîíåéêà” ÕÊ áîëîí “ÈÒÎ×Ó” êîìïàíèéí íèéë¿¿ëýõòîíîã òºõººðºìæèéã ÍªÀÒ, ãààëèéí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ àñóóäëûã Ñàíãèéí ÿàìàíä, çàìáàðèëãûí àæèëä øààðäëàãàòàé îðîí íóòãèéí ýëñ, õàéðãàíû êàðüåðûã àøèãëàñíû òºëáºðèéãîðîí íóòãèéí òàòâàðààñ ÷ºëººëºõ àñóóäëûã õîëáîãäîõ ãàçðóóäàä òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëýâ.ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òóñëàìæààð áàðèãäàõ Áàãàíóóð-ªíäºðõààí ÷èãëýëèéí 58êì õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûí áàðèëãûí àæëûã ýõë¿¿ëñýí áºãººä ýíý îíä øèíýýð Çàâõàí,Äàðõàí-Óóë, Ñýëýíãý àéìãóóäàä Ãåðìàíû Ñýðãýýí áîñãîëòûí áàíêíû çýýëýýð “Á¿ñ íóòãèéíòýýâðèéí äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä áàðèãäàõ 96 êì õàéðãàí õó÷èëòòàéçàìûí, Àçèéí õºãæëèéí áàíê, ÁÍÑÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí çýýëýýð õýðýãæ¿¿ëýõ ×îéð-Ñàéíøàíä-Çàìûí-¯¿ä ÷èãëýëèéí 431.7 êì õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàìûí áàðèëãûí àæëóóäûãýõë¿¿ëíý.Àâòîòýýâðèéí õàðèëöààíû òóõàé Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéãõýðýãæ¿¿ëýõ, õóóëü áóñ òýýâýðëýëòèéã òàñëàí çîãñîîõ çîðèëãîîð ªìíºãîâü àéìãèéí Íàðèéíñóõàéòûí í¿¿ðñíèé óóðõàéãààñ Øèâýý õ¿ðýí-Ñýõýýãèéí áîîìòîîð óëñ õîîðîíäûí í¿¿ðñòýýâýðëýëòèéí ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðëèéã Ìîíãîë-Õÿòàäûí õàìòàðñàí“Òàâàíòîëãîé Øèí” ÕÕÊ-ä îëãîâ. Ìºí Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéäûí 2005 îíû 107äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí “Óëñ õîîðîíäûí à÷àà, çîð÷èã÷ òýýâýðëýëòèéí ¿éë÷èëãýýýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºë îëãîõ æóðàì”-ûí äàãóó “Òàâàíòîëãîé òðàíñ” ÕÕÊ-èàñ á¿ðä¿¿ëæèð¿¿ëñýí ìàòåðèàëûã õÿíàí ñóäàëæ, òóñ êîìïàíèä Òàâàíòîëãîéí óóðõàéãààñ Ãàøóóíñóõàéò-Ãàíö ìîäíû ÷èãëýëä í¿¿ðñ òýýâýðëýëòèéí ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðºëîëãîâ.Ìîíãîë-Õÿòàäûí õèëèéí Ãàøóóí ñóõàéò-Ãàíö ìîäíû áîîìòîîñ Òàâàíòîëãîéíí¿¿ðñíèé óóðõàé õ¿ðòýëõ 257 êì, Øèâýý õ¿ðýí-Ñýõýýãèéí áîîìòîîñ Íàðèéí ñóõàéòûíí¿¿ðñíèé óóðõàé õ¿ðòýëõ 58,8 êì, Áàÿíõîøóó-ªâäºãèéí áîîìòîîñ Ìîíãîë Óëñûí Òàìñàãèéíãàçðûí òîñíû îðä õ¿ðòýëõ 225 êì àâòî çàìûí ìàðøðóòûã òîãòîîí áàòàëëàà.Óëààíáààòàð-Óëààí ¯¿ä-Óëààíáààòàðûí ÷èãëýëä óëñ õîîðîíäûí çîð÷èã÷ òýýâðèéíáàéíãûí ¿éë÷èëãýý ýðõëýõ òóñãàé çºâøººðëèéã “Íüþ Æóóë÷èí Òóðñ” ÕÕÊ-ä îëãîæ ýíý÷èãëýëä óëñ õîîðîíäûí çîð÷èã÷ òýýâýðëýëòèéí áàéíãûí ¿éë÷èëãýýã íýýâ.Èìïîðòîîð îðóóëæ èðýõ íèéòèéí çîð÷èã÷ òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðòûíøààðäëàãà õàíãàñàí 24 áóþó ò¿¿íýýñ äýýø ñóóäàëòàé, 48 áóþó ò¿¿íýýñ äýýø çîð÷èã÷èéíáàãòààìæòàé, ¿éëäâýðëýñíýýñ õîéø 5 õ¿ðòýë æèëèéí äîòîðõ àâòîáóñ, òðîëëåéáóñàíäãààëèéí áîëîí íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûã íîãäóóëàõã¿é áàéõ òóõàé õóóëèéí òºñëèéãÇàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýí ÓÈÕ-ä ºðãºí ìýä¿¿ëýõýýð øèéäâýðëýâ. Äýýðõ õóóëü áàòëàãäñàíààð íèéòèéí çîð÷èã÷ òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýýðõëýã÷äèéí ¿éë àæèëëàãààíä òîäîðõîé äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, ñòàíäàðòûíøààðäëàãà õàíãàñàí èõ áàãòààìæèéí àâòîáóñíû òîî íýìýãäýõ,õºäºëãººíèé àþóëã¿é áàéäàëûã õàíãàõ, íèéñëýëèéí çàìûí à÷ààëëûãáàãàñãàõ, áàéãàë îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëëèéã áóóðóóëàõ, ¿éë÷èëãýýíèéñî¸ë, ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîõ þì.2006 îíä “Îíîøëîãîî-àþóëã¿é òýýâýð” ãýñýí óðèàí äîð òåõíèêèéí õÿíàëò,îíîøëîãîîíä òýýâðèéí õýðýãñëèéã Óëààíáààòàð õîòîä 80 õóâü, àéìàã îðîí íóòàãò 90 õóâüä15

õ¿ðãýæ õàìðóóëàõ çîðèëò òàâèí àæèëëàæ áàéíà. Ñ¿¿ëèéí 100 õîíîãò òåõíèêèéí õÿíàëò,îíîøëîãîîíä Óëààíáààòàð õîòîä 13852, îðîí íóòàãò 2395 íèéòäýý 16247 òýýâðèéí õýðýãñýëõàìðàãäñàí áàéíà. Òýýâðèéí õýðýãñëèéã òåõíèêèéí õÿíàëò, îíîøëîãîîíä á¿ðýí õàìðóóëñíààð,ñòàíäàðòûí øààðäëàãà õàíãààã¿éã íü çàìûí õºäºëãººíä îðîëöóóëàõã¿éáàéõ áîëîìæ á¿ðäýõ ó÷èð ò¿¿íèé àøèãëàëòûí óëìààñ õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíä,õ¿ðýýëýí áàéãàà áàéãàëü îð÷èíä ó÷ðóóëæ áóé ñºðºã ¿ð äàãàâàð áàãàñàõ à÷õîëáîãäîëòîé þì.“Ìîíãîë Óëñûí Õóäàëäàà, òýýâðèéã äýìæèõ” ¯íäýñíèé ñåìèíàðûã çîõèîí áàéãóóëàâ.Ñåìèíàðûí ¿åýð õóäàëäàà òýýâýðëýëòèéí ¿éë àæèëëàãààíä ó÷èð÷ áóé ñààäáýðõøýýë¿¿äèéí òàëààð õàðèëöàí ÿðèëöàæ, õóäàëäàà, òýýâðèéã õºíãºâ÷èëºõ ÷èãëýëýýðçºâëºìæ ãàðãàâ.Èíäîíåçèéí Æàêàðòà õîòíîî áîëñîí Í¯Á-ûí Àçè, Íîìõîí äàëàéí ýäèéí çàñàã,íèéãìèéí Êîìèññ (ÀÍÄÝÇÍÊ)-ûí 62 äóãààð ÷óóëãàíä Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéäÖ.Öýíãýë îðîëöëîî. ×óóëãàíû á¿ãä õóðàëäààíààð Àçè, Íîìõîí äàëàé (ÀÍÄ)-í á¿ñ íóòãèéíýäèéí çàñàã, íèéãìèéí áàéäàë, Ñàéä íàðûí äóãóé øèðýýíèé ÿðèëöëàãààð äýä á¿òýö, ò¿¿íèéäîòîð ãàìøãèéí ìåíåæìåíòèéí äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõýä á¿ñ íóòãèéí õàìòûí àæèëëàãààãáýõæ¿¿ëýõ òóõàé àñóóäëóóäûã òóñ òóñ õýëýëöýâ. Õóðàëäààíààð 2006 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðûí 6-11-íä ÁÍÑÓ–ûí Ïóñàí õîòíîî áîëîõ òýýâðèéí àñóóäàë ýðõýëñýí ñàéä íàðûí óóëçàëòààðÒðàíñ Àçèéí òºìºð çàìûí ñ¿ëæýýíèé òóõàé Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðò ãàðûí¿ñýã çóðàõ ÷èãëýëýýð àæèëëàõààð øèéäâýðëýâ. Ìºí äàëàéä ãàðöã¿é õºãæèæ áóé îðíóóäûíõóäàëäààíû ñàéä íàðûí õóðëûã 2007 îíä Óëààíáààòàðò çîõèîí áàéãóóëàõààð òºëºâëºæáóéã ìýäýýëæ, õóðëûã çîõèîí áàéãóóëàõàä Êîìèññûí ç¿ãýýñ äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõèéãõ¿ñýâ.Äýëõèéí óëñ îðíóóäûí íèéòëýã ÷èã õàíäëàãà áîëîí àøèãò ìàëòìàëûí òîìîîõîí îðäãàçðóóäûã àøèãëàõòàé õîëáîãäóóëàí ýäãýýð îðäóóäûã õîëáîñîí òºìºð çàìûí øèíý ñ¿ëæýýãáàéãóóëàõ õºðºíãº îðóóëàëò, ºì÷ëºëèéí ýðõ ç¿éí îð÷èíã áèé áîëãîõ, îäîî áàéãàà òºìºðçàìààð ºì÷èéí áóñàä õýëáýðèéí áàéãóóëëàãóóä òºìºð çàìûí òýýâðèéí ¿éë÷èëãýý ýðõëýõíºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áàéíà. Èéìä Òºìºð çàìûí òóõàé, Òºìºðçàìûí òýýâýðëýëòèéí òóõàé õóóëèóäûí òºñëèéã áîëîâñðóóëààä áàéíà.Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä ÎÕÓ-ûí Òýýâðèéí ñàéä È.Å.Ëåâèòèíòýé óóëçàæõî¸ð îðíû çàì, òýýâðèéí ñàëáàðûí õàìòûí àæèëëàãààíû àñóóäëóóäààð ñàíàë ñîëèëöîæÎðîñûí òàëààñ Ìîíãîëûí òºìºð çàìä õºðºíãº îðóóëàõ áîëîìæ, õóâü íèéë¿¿ëñýí “ÓÁÒÇ”íèéãýìëýãèéã áàéãóóëàõ òóõàé 1949 îíû Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðèéã øèíý÷ëýõ,Ìîíãîë-Îðîñûí ÇÃÕÊ-ûí Òýýâðèéí àæëûí õýñãèéã îéðûí õóãàöààíä õóðàëäóóëàõ çýðýãàñóóäëóóäûã àâ÷ õýëýëöëýý.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, ÁÍÕÀÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýðòîðóóëæ áàéãàà ººð÷ëºëòººð íèñëýãèéí ÷èãëýëèéã íýìæ, Ìîíãîëûí íóòàã äýâñãýð äýýðõöýãèéã Óëààíáààòàð, Õîâä, Õÿòàäûí íóòàã äýâñãýð äýýðõ öýãèéã Áýýæèí, Øàíõàé, Õºõ õîò,Óðóì÷, Òÿíüæèí, Õàéëààð, Õàðáèí áîëîí àãààðûí òýýâðèéí 5 äóãààð ýðõ ýäëýõ õèëèéí÷àíàä äàõü öýãèéã Îñàêà, Òîêèî, Ñº¿ë áàéõààð òîõèðñîí áîëíî.ÁÍÕÀÓ-ûí Áýýæèíãèéí ÷èãëýëä ã¿éöýòãýõ íèñëýãèéí äàâòàìæ 6 áàéñíûã 8 áîëãîííýìýãä¿¿ëæ, ¿íäýñíèé àãààðûí òýýâýðëýã÷èä Áýýæèí, Õºõ õîò ðóó òîãòìîë íèñëýã ¿éëääýãýðõòýé áàéñíûã Øàíõàé, Óðóì÷è, Òÿíæèí, Õàéëààð, Õàðáèíä òîãòìîë íèñëýã ¿éëäýæáîëîõîîð ýäãýýð öýã¿¿äèéã íýìæ Õÿòàäûí òàëòàé òîõèðîëöîâ. Ìºí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéíãàçàð, ÎÕÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí Àãààðûí õàðèëöààíû òóõàé õýëýëöýýðò çîõèõíýìýëò ººð÷ëºëòèéã îðóóëàõ çàìààð íèñëýãèéí ÷èãëýë¿¿äèéã íýìýãä¿¿ëýõ, ¿¿íä õî¸ð óëñûíõèë îð÷ìûí öýã¿¿äèéí õîîðîíä àãààðûí òýýâýðëýëòèéí õàðèëöààã áèé áîëãîõ, ÷èãëýëýýðàæèëëàæ áàéíà. ¯¿íä ÎÕÓ-ûí íèñëýã õèéõ öýã¿¿äèéí òîîíä Íîâîñèáèðñê, Êåìåðîâî çýðýãõýòèéí èðýýä¿éä íèñëýã õèéãäýõ áîëîëöîîòîé õîòóóäûã íýìýõ òºëºâëºãººòýé áàéíà.“ÌÈÀÒ ÕÊ” íü íîéòîí ò¿ðýýñèéí çàð÷ìààð Èòàëè Óëñûí “Blue Panorama” êîìïàíèàñÁîèíã-767 àãààðûí õºëãèéã àâ÷ çóíû ýä à÷ààëàëòàé ¿åèéí áîãèíî õóãàöààíä Ìèëàí-Áåðëèí-Ìîñêâà-Óëààíáààòàð ÷èãëýëä íèñëýã õèéõýýð òºëºâëºæ áàéãààòàé õîëáîãäóóëàíàãààðûí õàðèëöààíû çàðèì àñóóäëûã øèéäâýðëýõýýð ÎÕÓ, Èòàëèéí õîëáîãäîõáàéãóóëëàãàòàé õýëýëöýæ áàéíà. Òýð÷èëýí äîòîîäûí íèñëýãò õóâèéí õýâøëèéíêîìïàíèóäûí îðîëöîõ õ¿ñýëòèéã äýìæèæ çîõèõ çºâøººðºë îëãîæ 2-3 îíãîö îéðûíõóãàöààíä îðæ èðýõýä áýëýí áîëîîä áàéíà. Ýäãýýð îíãîö äîòîîäûí íèñëýã ¿éëäñíýýð16

ãàäààäûí æóóë÷äûí áîëîí äîòîîäûí èðãýäèéí íèñëýãèéí õýðýãöýýã õàíãàõ õ¿÷èí ÷àäàë áèéáîëîõ þì.“Óñàí çàìûí òýýâðèéí òóõàé” Ìîíãîë Óëñûí õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä“Óñàí çàìûí òýýâðèéí õýðýãñëýýð õ¿íèé àìü íàñ, ýð¿¿ë ìýíä, õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíäàþóë õîõèðîë ó÷ðóóëæ áîëçîøã¿é à÷àà òýýâýðëýõ æóðàì”, “Óñàí çàìûí òýýâðèéí õýðýãñýëäòåõíèêèéí áîëîí ýêîëîãèéí õÿíàëòûí ¿çëýã õèéõ, òîî á¿ðòãýë õºòëºõ, óëñûí äóãààð îëãîõæóðàì”-ûã áàòëóóëàí ìºðä¿¿ëýâ. Ýäãýýð æóðìûã õýðýãæ¿¿ëñíýýð òýñýð÷ äýëáýðýõ áîëîí áóñàä àþóëòàéà÷àà, õèìèéí áîäèñûã óñàí çàìûí òýýâðèéí õýðýãñëýýð òýýâýðëýõ ¿åèéíàþóëã¿é áàéäàë õàíãàãäàõ, èðãýä, àæ àõóéí íýãæèéí ýçýìøèëä áàéãàà óñàíçàìûí òýýâðèéí õýðýãñë¿¿ä íýãäñýí á¿ðòãýë, äóãààðòàé áîëæ, óñàí çàìûíòýýâðèéí àþóëã¿é àæèëëàãàà, áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëëèéãáóóðóóëàõ íºõöºë á¿ðäýæ áàéíà.Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðò:Àÿëàë æóóë÷ëàëä îðîëöîã÷ á¿õ òàëóóäûí ÷àäâàðëàã, ìýðãýæëèéí ¿éëàæèëëàãààãààð ñàëáàðûí àìæèëò òîäîðõîéëîãääîã òóë òýäãýýðèéã ÷àäàâõèæóóëàõ,ìýäýýëýëæ¿¿ëýõ, ìýðãýø¿¿ëýõ çîðèëãîîð 2006 îíûã àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿õ íèéòèéíáîëîâñðîëûí æèë áîëãîí çàðëàæ õîëáîãäîõ àæëóóä õèéãäýæ áàéíà.Àÿëàë æóóë÷ëàëûí áîëîâñðîëûã äýìæèõ æèëèéí õ¿ðýýíä óëèðàë á¿ðò íýã äýäçîðèëòòîé àæèëëàæ áàéíà.2006 îíû 1 óëèðàë: Ìýäýýëýëòýé æóóë÷èí2006 îíû 2 óëèðàë: Èíýýìñýãëýë àÿí2006 îíû 3 óëèðàë: Òàéâàí æóóë÷èí2006 îíû 4 óëèðàë: Ìýðãýøñýí æóóë÷ëàëÆóóë÷äûí ñîíèðõëûã òàòàõ îëîí ÷óõàë àðãà õýìæýý Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñíû800 æèëèéí îéí õ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëàãäàõààð òºëºâëºãäºí çàðëàãäàæ áàéãàà ó÷èð ýíý2006 îí áîë àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí õóâüä õàìãèéí îëîí æóóë÷èí õ¿ëýýí àâàõ òààòàéáîëîìæ á¿ðäýýä áàéíà.Ýíý îíä çîõèîãäîõ àÿëàë æóóë÷ëàëûí àðãà õýìæýýã Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñíû800 æèëèéí îéí õ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà áºãººä ýíý I óëèðàëä àÿëàë æóóë÷ëàëûí÷èãëýëýýð “Ìîíãîë íààäãàé -øàãàéí íààäàì”, Ìºñíèé áàÿð”, “Ãîâèéí ºãëºº - Òýìýýíèé áàÿð2006”, “Ñàðëàãèéí áàÿð” çýðýã àðãà õýìæýýã õîëáîãäîõ àéìãóóäûí íóòãèéí çàõèðãààíûáàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëæ ãàäààä, äîòîîäûí æóóë÷äûã ºðãºíººðîðîëöóóëñíû äýýð õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð îëîí íèéòýä ñóðòàë÷èëëàà.ÕÁÍÃÓ-ûí Áåðëèí õîòíîî /3 ñàðûí 8-12/ çîõèîãäñîí äýëõèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûíõàìãèéí òîì ¿çýñãýëýí ITB-2006-ä àÿëàë æóóë÷ëàëûí êîìïàíèóäûã çîõèîí áàéãóóëàíîðîëöîí Ìîíãîë îðíûã ñóðòàë÷ëàâ.Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãàäààä õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Àâñòðè Óëñòàéàÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ ãýðýý áàéãóóëàâ.ÀÍÓ-ûí ÎÓÕÀ-òàé õàìòðàí “Àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóëãàìäñàí àñóóäëóóä áà ò¿íøëýë”ñýäýâò äóãóé øèðýýíèé óóëçàëò, Òàéâàíû Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãàçàðòàé õàìòðàí çî÷èäáóóäëûí ìåíåæìåíò, õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí ÷èãëýëýýð ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ò¿ð ñóðãàëòûãòóñ òóñ çîõèîí áàéãóóëëàà.Ìîíãîë îðíûã îëîí óëñàä ñóðòàë÷èëàõ, àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿òýýãäýõ¿¿íýýòàíèëöóóëàõ, æóóë÷íû áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ òàëààð äýýð äóðäñàí àðãàõýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñíèé ¿ð ä¿íä 2006 îíû I óëèðàëä Ìîíãîë èðñýí æóóë÷äûí òîî 53.9ìÿíãàä õ¿ð÷ ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åýñ 26 õóâèàð ºññºí áàéíà.2005-2008 îíä íèéò 2 ñàÿ æóóë÷èí õ¿ëýýí àâàõ çîðèëò òàâüæ 2006 îíä ñàëáàðûíõ¿÷èí ÷àäëûã 20 õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ, 400000 æóóë÷èí àâàõ, øèíýýð 1500 àæëûí áàéð áèéáîëãîõîîð àæèëëàæ áàéíà.Øóóäàíãèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí ¿çýë áàðèìòëàë,õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàâ.“Øóóäàíãèéí ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýíèé íýãäñýí õýëýëöýýð”, Äýëõèéí øóóäàíõîëáîîíû ä¿ðýìä ººð÷ëºëò îðóóëñàí 7 äóãààð ïðîòîêîëûã ñî¸ðõîí áàòëóóëëàà.17

Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðòÒ¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàðûí ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ áîäëîãûíõ¿ðýýíä “Ýð÷èì õ¿÷íèé òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé”, “Ñýðãýýãäýõ ýð÷èìõ¿÷íèé òóõàé õóóëèéí” ¿çýë áàðèìòëàëûã áîëîâñðóóëëàà.“Øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí õàäãàëàëò, òýýâýðëýëòèéí ¿åèéí òåõíèê àøèãëàëò,àþóëã¿é àæèëëàãàà” ñýäýâò àíõäóãààð çºâëºãººíèéã çîõèîí áàéãóóëëàà. Õºäºº îðîí íóòàãòøèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõ, ò¿ëøýýð õîìñäîëòîé ãîâèéí á¿ñèéíàéìãóóäàä íýí ÿàðàëòàé õèéí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéã áàðèõ øààðäëàãàòàé óÿëäóóëàí 2007îíä Äóíäãîâü àéìàãò õèéí öýíýãëýõ ñòàíö áàðèõààð òºëºâëºñíèé äàãóó óðüä÷èëñàí òîîöîîñóäàëãààã õèéëýý.Í¿¿ðñíèé õèéãýýð àæèëëàõ 200 êÂò ÷àäàëòàé áè÷èë ñòàíöûã Óëààíáààòàð õîòîäáàðüæ òóðøèëòûí àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Òóðøèëòûí ÿâöàä Íàëàéõ, Áàãàíóóð,Øèâýý-Îâîîãèéí óóðõàéí í¿¿ðñèéã õèéæ¿¿ëñýí áºãººä í¿¿ðñíèé ÷àíàðààñ îíöûíõàìààðàëã¿éãýýð õèéæ¿¿ëýëò ÿâóóëæ áîëîõûã ëàáîðàòîðèéí õèìèéí øèíæèëãýýãýýðòîãòîîãîîä áàéíà.Äýëõèéí áàíêíû õºíãºëºëòòýé çýýëèéí õºðºíãººð õýðýãæèæ áàéãàà “Ò¿ãýýõñ¿ëæýýíèé àëäàãäàë áóóðóóëàõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä Óëààíáààòàð õîòûí öàõèëãààí ò¿ãýýõñ¿ëæýý, Õºâñãºë, Ãîâü-Àëòàé, Áàÿíõîíãîð, ªìíºãîâü, Äîðíîä, Ñ¿õáààòàð àéìãèéí òºâèéíöàõèëãààí ò¿ãýýõ ñ¿ëæýýã øèíý÷ëýí ñàéæðóóëàõààð òºëºâëºãäñºí. ¯¿íýýñ Õºâñãºë, Ãîâü-Àëòàé, Áàÿíõîíãîð, Äîðíîä, Ñ¿õáààòàð àéìãèéí òºâèéí áîëîí Óëààíáààòàð õîòûí Áàÿíãîë,×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí ÖÒÑ-íèé øèíý÷ëýëòèéí àæëûã äóóñãàñàí áºãººä Áàÿíç¿ðõ,Ñîíãèíîõàéðõàí, Ñ¿õáààòàð, Õàí-Óóë, Íàëàéõ ä¿¿ðã¿¿äèéí ãýð õîðîîëëûí öàõèëãààí ò¿ãýýõñ¿ëæýýíèé øèíý÷ëýëèéí àæèë ¿ðãýëæëýí ÿâàãäàæ áàéíà.Ãîâü-Àëòàé, Çàâõàí àéìãèéí òºâ, îéðîëöîîõ 8 ñóìäûã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýðõàíãàõ Òàéøèðûí ÓÖÑ, áàðóóí ãóðâàí àéìãèéã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàõ ÄºðãºíèéÓÖÑ-ûí òºñëèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Äºðãºíèé ÓÖÑ-ûí ñóóðèëàãäñàí õ¿÷èí÷àäàë íü 12 ÌÂò, æèëäýý 38 ñàÿ êÂòöàã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ ¿éëäâýðëýõ ó÷èð ÎÕÓ-ààñèìïîðòîîð öàõèëãààí àâ÷ áàéãàà /æèëäýý 40 îð÷èì ñàÿ êÂòöàã/ áàðóóí 3 àéìãèéí õýðýãëýýãäîòîîäîîñîî õàíãàíà. Èíãýñíýýð áàðóóí á¿ñèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìèéã ººðèéí,íàéäâàðòàé ýõ ¿¿ñâýðòýé áîëãîæ, ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéí àþóëã¿é áàéäëûãáàòàëãààæóóëàõ ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé þì.Áîãäûí ãîëûí ÓÖÑ-ûí øèíý÷ëýëèéí òºñëèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. ÓãÓÖÑ íü 2 ÌÂò-ûí õ¿÷èí ÷àäàëòàé, æèëäýý 6.5 îð÷èì ñàÿ êÂòöàã öàõèëãààí ¿éëäâýðëýæ,Çàâõàí àéìãèéí òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéã äóëààíû óëèðàëä íàéäâàðòàé õàíãàõáîëîëöîîòîé áîëíî.Áàðóóí á¿ñ íóòãèéí ýð÷èì õ¿÷íèé õàíãàìæèéí íàéäâàðòàé àæèëëàãààã õàíãàõ¿¿äíýýñ èìïîðòûí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèé ãýðýýã øèíý÷ëýí, òàðèôûã áóóðóóëàõ, óëñûíòºñâèéí ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýí 903.8 ñàÿ òºãðºã áîëãîõ, èìïîðòûí öàõèëãààíýð÷èì õ¿÷íèé òºëáºðººñ õàìààðàí õýðýãëýã÷äèéã öàõèëãààíààð õÿçãààðëàäàã àñóóäëûãá¿ðýí çîãñîîõ àðãà õýìæýý àâñàí.Óëñûí òºñâèéí 2006 îíû òºëºâëºãººíä íèéò 18.2 òýðáóì ãàðóé òºãðºãèéí õºðºíãºîðóóëàëòûí òºñºë, àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõýýð òóñãàí áàòëóóëæ, øèíýýð ýõëýõ ÓâñûíÀëòàíöºãö-Õîâä, Õýíòèéí Áèíäýð-Áàòøèðýýò, Ñ¿õáààòàðûí Õàëçàí-Áàÿíäýëãýð, ÄºðãºíèéÓÖÑ-Äºðãºí ñóì, Ãîâü-Àëòàéí Åñºíáóëàã-Øàðãà, Äóíäãîâèéí Áàÿíæàðãàëàí-ªíäºðøèë,Äîðíîäûí ×îéáàëñàí-Ñýðãýëýí çýðýã 8 ÖÄÀØ, äýä ºðòººíèé çóðàã òºñëèéí ã¿éöýòãýã÷èéíòåíäåðèéã çàðëàí ä¿ãíýæ, ãýðýýã áàéãóóëàí çóðàã òºñëèéí àæëûã ýõëýýä áàéíà. ÄóíäãîâèéíÕóëä-ªëçèéòèéí 15êÂ-ûí ÖÄÀØ, äýä ºðòººíèé áàðèëãà óãñðàëòûí àæëûí ã¿éöýòãýã÷ýýð“Ýð÷èì” ÕÕÊ-ã ñîíãîí øàëãàðóóëæ, ãýðýý áàéãóóëàí àæëûã ýõë¿¿ëýâ. Óâñ àéìãèéíÓëààíãîì-Ç¿¿íãîâü-Ìàë÷èí-Õÿðãàñ ñóìûí 110 êÂ-ûí ÖÄÀØ, äýä ñòàíöûí òåõíèê, ýäèéíçàñãèéí ¿íäýñëýë áîëîâñðóóëæ, ñàëáàðûí Øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí çºâëºëèéí õóðëààðäýìæñýí øèéäâýðèéã ãàðãóóëæ, ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã àâ÷ áàéíà.Õºäººãèéí ìàë÷èí ºðõèéã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷ýýð õàíãàõ “100000 íàðíû ãýð”¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñíýýñ õîéø íèéò 48 ìÿíãàí àéë ºðõ íàð, ñàëõèíûöàõèëãààí ýõ ¿¿ñâýðòýé áîëîîä áàéíà. Õºòºëáºðèéã 2006 îíä ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõýäøààðäëàãàòàé áàéãàà 16.0 ñàÿ àì.äîëëàðûí õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã øèéäâýðëýõ òîîöîî,ñóäàëãààã áîëîâñðóóëàí, Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíä îðóóëàõààð áýëòãýæ áàéíà.18

Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò2006 îíûã ìàëûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ òàëààð áîäèòîé àõèö ººð÷ëºëò ãàðãàõ æèëáîëãîõ çîðèëò äýâø¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà.Ìàë÷äûí èäýâõ ñàíàà÷èëãûã ºðí¿¿ëæ ºâºëæèëò, õàâàðæèëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ,áýë÷ýýð àøèãëàëòûã ñàéæðóóëàõ, àéìàã, ñóìäàä ìàë õàìãààëàõ ñàí áèé áîëãîõ, ìàëñ¿ðãèéã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õýðýãæ¿¿ëæ áóé àæëûí ¿ð ä¿íä 2006 îíû ýõíèé óëèðëûíáàéäëààð òºë áîéæèëò 99.3 õóâüòàé, ìàëûí ç¿é áóñ õîðîãäîë ºíãºðñºí îíû ìºí¿åèéíõýýñ 288.0 ìÿíãààð öººí áàéíà.Ýíý æèë 148.7 ìÿíãàí ãà òàëáàéä òàðèëàëò õèéíý. ªíãºðñºí æèëèéí óðèíøäàà á¿ðýíòàðèëàëò õèéõèéí òóëä 25 ìÿíãàí òí ¿ð øààðäëàãàòàé áàéíà. Óëñûí íººö, Òàðèàëàíýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàíãààñ òîäîðõîé õýìæýýíèé ¿ð õàâðûí òàðèàëàëòàä çîðèóëæ ãàðãàíà.Ýíý îíä 2 òýðáóì òºãðºãèéã øèíýýð óñëàëòûí ñèñòåì áàðüæ áàéãóóëàõàä, 770.0 ñàÿòºãðºãèéã õ¿¿÷èí óñëàëòûí ñèñòåìèéã ñýðãýýí çàñâàðëàõàä, 100 ñàÿ òºãðºãèéã óñíû ôîíäûíñóäàëãàà õèéëãýõýä, 2 òýðáóì òºãðºãèéã òåõíèêèéí øèíý÷ëýë õèéõýä, ìºí 2 òýðáóìòºãðºãèéã õ¿íñíèé óëààí áóóäàé àâ÷, ò¿¿ãýýð äàìæóóëàí ¿ðèéí øèíý÷ëýë õèéõýä çîðèóëíà.Ìºí ßïîí Óëñààñ ÊÐ-2 õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä áàãà îðëîãîòîé ôåðìåð¿¿äýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõçîðèëãîîð 3 îð÷èì òýðáóì òºãðºãèéí ºíäºð õ¿÷èí ÷àäàëòàé òåõíèê îðæ èðíý. Ãàçàðòàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëä 10 ãàðóé òýðáóì òºãðºãèéã çîðèóëíà.Õ¿í àì îëíîîð òºâëºðñºí õîò, ñóóðèí, á¿ñèéí òºâ¿¿äèéí îð÷èìä ýð÷èìæñýí ìàë àæàõóéã ñàíõ¿¿, çýýëèéí áîäëîãîîð äýìæèõ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä 2006 îí ãàðñààð 71èðãýí, àæ àõóéí íýãæèä íèéò 390.5 ñàÿ òºãðºãèéí õºíãºëºëòòýé çýýëèéã îëãîîä áàéíà.Ìàõíû ¿éëäâýðëýë íººöèéã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð “Ýð÷èìæñýí àðãààð ¿õýð, õîíèíû ìàõ¿éëäâýðëýõ” äýä õºòºëáºðèéã áàòàëæ õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã ýõëýýä áàéíà.Ìàëûí õàëäâàðò ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíä øààðäàãäàõ âàêöèíû85 õóâèéã îðîí íóòàãò õ¿ðãýæ õàâðûí óëèðàëä õèéäýã ìàë ýìíýëãèéí àðãà õýìæýýãýõë¿¿ëýýä áàéíà. Á¿õ àéìãóóäàä øóâóóíû òîìóó ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ, ìàë ñ¿ðýã, èðãýäèéãõàìãààëàõ òàëààð ñåìèíàð ºã÷, ãýðèéí øóâóóäûã 100 õóâü äàðõëààæóóëëàà.Ýíý æèë áýë÷ýýð óñæóóëàëòàä óëñûí òºñâººñ çàðöóóëàõ õºðºíãèéã ºíãºðñºíîíûõîîñ 2.5 òýðáóì òºãðºãººð íýìýãä¿¿ëæ, èíæåíåðèéí õèéöòýé 533 õóäãèéã ñýðãýýíçàñâàðëàæ, 180 õóäãèéã øèíýýð ãàðãàõààð àéìãóóäàä õºðºíãèéã õóâààðèëñàí. Îäîî á¿õàéìàã òåíäåðýý çàðëàæ, ä¿ãíýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.2006 îíûã ãàçàð òàðèàëàíãèéí òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëèéí æèë áîëãîí çàðëàæõóóðàé ãàíäóó íºõöºëä íèéö¿¿ëñýí “Òàðèàëàíãèéí ñàëáàðò áàðèìòëàõ òåõíîëîãèéíøèíý÷èëñýí çºâëºìæ” áîëîâñðóóëàí òàðèàëàí÷äûí çºâëºëãººíººð õýëýëö¿¿ëýíõýðýãæ¿¿ëæ ýõýëëýý.Òåõíèê øèíý÷ëýëä ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ÊÐ-1 òºñëèéí õóðèìòëàëûí ñàíãààñíèéò 2.0 òýðáóì òºãðºã çàðöóóëæ áàéãàà áºãººä ¿¿ãýýð õóäàëäàí àâàõ òåõíèêèéí òåíäåðèéãçàðëàí ä¿ãíýâ. ßïîí Óëñûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð õýðýãæèæ áóé “Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëèéãíýìýãä¿¿ëýõ“ ÊÐ-2 òºñëèéã “Ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäâàð ìóóòàé ôåðìåð¿¿äýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ”òºñºë íýðòýéãýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäëûã ßïîíû òàëòàé òîõèðîëöîæ 330 ñàÿèåíýýð ¿ð òàðèàíû êîìáàéí, òîì áîëîí áàãà îâðûí òðàêòîð, õºäºº àæ àõóéí áóñàä ìàøèíòåõíèêèéã ýíý îíä àâàõààð òîõèð÷, òåíäåðèéã íü Òîêèî õîòîä çàðëààä áàéíà.ÁÍÕÀÓ-ûí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí 20 ñàÿ þàíèàð 350 áàãà îâðûí òðàêòîðûã èæá¿ðäëèéí õàìò, íýã ãà-ãèéí óñàëãààíû òºõººðºìæ 100 øèðõýã, 25 ãà-ãèéí óñàëãààíû ìàøèí50 øèðõýã àâàõ ñàíàëûã Õÿòàäûí òàëä òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëýâ.ßïîí Óëñûí ÊÐ-2 òºñëèéí õóðèìòëàëûí ñàíãèéí õºðºíãººð 550 áàãà îâðûí òðàêòîð,èæ á¿ðäëèéí õàìò íèéòäýý 1000 øàõàì áàãà îâðûí òðàêòîð, èæ á¿ðäëèéí 6 äóãààð ñàðûíýõýýð õ¿ëýýí àâàõ áýëòãýë õèéæ áàéíà. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä ìàë÷èä, èðãýä ººðñäèéí õ¿÷ýýð áýëòãýõ õàäëàí òýæýýëèéíõýìæýýã 40.0 õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ, áàéãàëèéí ýðñäëèéã äàâàí òóóëàõ ÷àäàâõèñàéæðàõ þì.Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíä Ìîíãîë Óëñûã Àçè, Íîìõîí äàëàéí Õºäºº àæ àõóéíèíæåíåð, ìàøèí ìåõàíèçìûí òºâèéí ãèø¿¿íýýð ýëñ¿¿ëýõ òóõàé àñóóäëûã õýëýëö¿¿ëýíøèéäâýðë¿¿ëýâ.Ýíý æèë “Íîãîîí õóâüñãàë” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä íèéòäýý 25 õ¿ëýìæ, äóñëûíóñàëãààíû ñèñòåì 25, áàãà îâðûí òðàêòîð 8 èæ á¿ðäëèéã àâàõààð òåíäåð çàðëàí ä¿ãíýæãýðýý áàéãóóëàâ.19

Ò¿¿í÷ëýí àéìãóóäûí àãðî ïàðê, èðãýäýä çîðèóëàí õ¿íñíèé íîãîîíû ¿ð 6.0 òîíí,íèéëýã õàëüñàí õ¿ëýìæ, íîãîîíû ãàð áàãàæ, áîðäîî îëãîõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Ýíý îíä íèéòäýý 10.0 ìÿíãàí ãà-ä òºìñ òàðèàëàõààð òºëºâëºæ áàéãààãèéíçýðýãöýý Ùâåéöàðèéí Õºãæèë, õàìòûí àæèëëàãààíû àãåíòëàãèéí “Ìîíãîëîðîíä òºìñíèé ¿ðèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ íü” òºñºëòýé õàìòðàí 6 àéìàãò÷àíàð ñàéòàé, óðãàö àðâèíòàé òºìñíèé ¿ð ¿ðæ¿¿ëãèéí àæëûã ýõëýýäáàéíà.Õºðñíèé ÷èéã õààõ, ñ¿ðëýí õó÷ëàãà áèé áîëãîõ çîðèëãîîð îäîîãèéí àøèãëàæ áóé¿ðë¿¿ð, ñèéð¿¿ë¿¿ð, ¿ð òàðèàíû êîìáàéíû àæëûí ýä àíãèéã øèíý÷ëýí òîíîãëîõîä çîðèóëàí300 øèðõýã ¿ðë¿¿ð, 160 ñèéð¿¿ë íèéë¿¿ëæ, 200 êîìáàéíûã ñ¿ðýë õýð÷èõ òºõººðºìæººðòîíîãëîæ, 45.0 – 60.0 ìÿíãàí ãà-ä øààðäàãäàõ òåõíèêèéí øèíý÷ëýëò õèéõ àðãà õýìæýý àâ÷áàéíà.Ýíý õàâðûí òàðèàëàëòûí áýëòãýëèéã ¿íäñýíä íü õàíãààä áàéíà. Òàðèàëàëòàäçîðèóëæ íóòàãøñàí ñàéí ÷àíàðûí 5000 òîíí ¿ð íèéë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâ÷ áàéãààãèéíçýðýãöýý àðèëæààíû áàíêóóäààñ ñàðûí 1.6 – 1.8 õóâèéí õ¿¿òýé 2.5 òýðáóì òºãðºãèéí çýýëîëãîõ àñóóäëààð çàð÷ìûí òîõèðîëöîîíä õ¿ðýâ.11 àæ àõóéí íýãæòýé 3000 òîíí ìàõíû íººö á¿ðä¿¿ëæ, áîðëóóëàõ ãýðýý áàéãóóëñàí.Ãýðýýíèé äàãóó ìàõûã 102 äýëã¿¿ðò áîðëóóëæ ýõýëëýý. Íèéò õýðýãöýýò ìàõíû 35 îð÷èìõóâèéã ýíýõ¿¿ íººöºëñºí ìàõààð õàíãàæ, ãýðýýíèé äàãóó 2000 òºãðºãººð áîðëóóëæ áàéíà.2006 îíû 2, 3 äóãààð ñàðä õèéñýí ÿðèà õýëýëöýýðèéí ¿ð ä¿íä ÁÍÑÓ-ûí “ÊÎÉÊÀ”áàéãóóëëàãûí øóãàìààð 500.0 ìÿíãàí àì.äîëëàðûí “Õóäàã ãàðãàõ” òºñºë áîëîí ßïîí Óëñûí“ÆÀÉÊÀ” áàéãóóëëàãûí 2.0 ñàÿ àì.äîëëàðûí “Ìàë àæ àõóé, ãàçàð òàðèàëàíã õîñëîíõºãæ¿¿ëýõ çàãâàð àæ àõóé áèé áîëãîõ” òºñëèéã îéðûí õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýõýýðòîõèðîëöëîî.Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ÿàì áóñàä ÿàì, òºðèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãóóäûã óðèàëæ“Íýã àæèëòàí – íýã á¿òýýãäýõ¿¿í” õºäºëãººíèéã ºðí¿¿ëæ àæèëëàñíû ¿ð ä¿íä òºðèéí àëáàíõààã÷ 70 õ¿í ¿ð ä¿íãèéí ãýðýýíýýñ ãàäóóð 72 á¿òýýãäýõ¿¿í ñàíàà÷ëàí áèé áîëãîæ ò¿¿ãýýðýý¿çýñãýëýí ãàðãàæ ñóðòàë÷ëàâ.Õàðèëöàà õîëáîîíû ñàëáàðò“Öàõèì Çàñàãëàë” ìàñòåð òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä ÁÍÑÓ-ûíÇàñãèéí ãàçðûí áóöàëòã¿é òóñëàìæààð ÁÍÑÓ-ûí Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíûàãåíòëàãèéí øóãàìààð “Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí àðõèòåêòóð, èíòåðïðàéç àðõèòåêòóðûãáîëîâñðóóëàõ” òºñëèéã ýõýëæ, Mîíãîë Óëñ äàõü ñóäàëãààíû àæëûã çîõèîí áàéãóóëëàà.Öàõèì Çàñàãëàëûã õýðýãæ¿¿ëýõ, òºñë¿¿äèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ, õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéãøèéäâýðëýõ çîðèëãîîð ÁÍÑÓ-ûí “REHOBOT” ãðóïïòýé õàìòðàí àæèëëàõ ñàíàìæ áè÷èãòÌÕÕÒÃ-ûí òºëººëºã÷èä ãàðûí ¿ñýã çóðæ, õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.Õºðø îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçàð, öàõèëãààí õîëáîîíû ¿éë÷èëãýý ýðõëýã÷ êîìïàíèóä,Îëîí óëñûí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäòàé çîõèõ ÿðèà õýëöýë ÿâóóëæ ãýðýý áàéãóóëñíû ¿ðä¿íä ìàíàé óëñ ðóó îðæ èðæ áóé èíòåðíýòèéí 1Ìáèò/ñåê.-èéí ¿íèéã æèëèéí ìºí ¿åèéíõòýéõàðüöóóëàõàä äàðóé 10 äàõèí áóóðóóëæ äîòîîäûí èíòåðíýòèéí ¿éë÷èëãýý ýðõëýã÷áàéãóóëëàãóóä 1Ìáèò èíòåðíýòèéí óðñãàëä 400 àì.äîëëàð òºëºõ, ýöñèéí õýðýãëýã÷èä õÿìäáºãººä ÷àíàðòàé, ºíäºð õóðäíû ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýõ, ºíäºð õóðäíû ºðãºí çóðâàñûíòåõíîëîãîîñ ñîíãîëò õèéõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýýä áàéíà.Õºäºëãººíò õîëáîî (CDMA 450), ñàíñðûí õîëáîî (¿SAT)-ûã îðîí íóòàãò íýâòð¿¿ëæõºãæ¿¿ëýõ òºñëèéã ñóìäàä õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäëààð Õàðèëöàà õîëáîîíû çîõèöóóëàõ õîðîî/ÕÕÇÕ/-îîñ “JM International” êîìïàíèä òóñãàé çºâøººðºë îëãîîä áàéíà.Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ áàòàëñàí “Öàõèì Ìîíãîë” õºòºëáºðò òóñãàãäñàíûäàãóó òºðèéí ¿éë÷èëãýýã õºíãºí øóóðõàé áîëãîõ, èðãýäýä ó÷ðóóëæ áóé õ¿íäðýë, ÷èðýãäëèéãáóóðóóëàõ, òºðººñ èðãýäýä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã áàéãóóëëàãóóäûí óÿëäàà õîëáîîãñàéæðóóëàõ, èðãýíèé áè÷èã áàðèìòóóäûã íýãòãýæ îð÷èí ¿åèéí äýâøèëòýä õýëáýðò îðóóëàõçîðèëãîîð “Ìîíãîë Óëñûí èðãýíèé öàõèì ¿íýìëýõ” òºñºë áîëîâñðóóëààä áàéíà."Ìîíãîë Óëñàä óòàñã¿é ñóóðèí õîëáîîíû “WLL” òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõýäáàðèìòëàõ ÷èãëýë"-èéã áàòëóóëëàà.Àéìãóóäèéí òºâä Èíòåðíýò ¿éë÷èëãýýíèé òºâ áàéãóóëàõ àæëûã áîäëîãîîð äýìæèõàæëûí õ¿ðýýíä “Terra¿ox” êîìïàíèòàé ñàíàë ñîëèëöîæ, òýäíèé òàëààñ òàâüñàí ñàíàëûíäàãóó 2 àéìãèéí òºâ, 2 ñóìûí òºâä “WIMAX” òóðøèõààð òîõèðîëöîîíä õ¿ðýâ.20

Ýð÷èì õ¿÷íèé áàéíãûí ýõ ¿¿ñâýðòýé ñóìäàä òåëåâèçèéí îëîí ñóâàã õ¿ëýýí àâ÷,äàõèí äàìæóóëàõ òîíîã òºõººðºìæ ñóóðèëóóëàõ òºñëèéí õ¿ðýýíä ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéíàñóóäëûã øèéäâýðëýñíýýð îðîí äàÿàð 373 ñóì, ñóóðèí ãàçàðò òåëåâèçèéí îëîí ñóâàãõ¿ëýýí àâ÷, äàõèí äàìæóóëàõ òîíîã òºõººðºìæ íèéë¿¿ëæ ñóóðèëóóëàõ òºñëèéí òîíîãòºõººðºìæ íèéë¿¿ëýõ ã¿éöýòãýã÷èéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ òåíäåðèéã ýõëýí çàðëààä áàéíà.“Ìîíãîë Óëñûí áàðóóí, õîéä ÷èãëýëèéí øèëýí êàáåëèéí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ” òºñëèéííàðèéâ÷èëñàí çóðãèéã ãàðãàæ, äàìæóóëàõ áàéãóóëàìæèéí ñóóðèëóóëàëòûí òºñëèéãýõë¿¿ëýýä áàéíà.Äàøèí÷èëýí-Áóëãàíû øèëýí êàáåëèéí äàìæóóëàõ ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ òºñëèéíõ¿ðýýíä Äàøèí÷èëýíä ñóóðèëóóëñàí ZTE êîìïàíèé S380 òºõººðºìæººð òîîí ðàäèîðåëåéíèé NMS ñèãíàëûã ÌÖÕ ÕÊ-íèé Äàìæóóëàõ áàéãóóëàìæèéí ñ¿ëæýýíèé òºâ äýýðõÿíàæ, óäèðäàõ àæëûã ã¿éöýòãýæ äóóññàí áºãººä òîíîã òºõººðºìæ¿¿äèéã ò¿ðýýñëýõ õºðºíãºîðóóëàëòûí õýìæýýã òîîöîæ, ÌÕÕÕÒ-ä õ¿ëýýëãýí ºãëºº.Öàõèì Ìîíãîë õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé õ¿ðýýíä “Á¿õ íèéòèéíêîìïüþòåðæ¿¿ëýëò õºòºëáºð”-èéí êîìïüþòåðèéí ¿çýñãýëýí õóäàëäààã Íàëàéõ, Áàãàíóóðòä¿¿ðýãò çîõèîí áàéãóóëëàà. Óã õºòºëáºðèéí õî¸ðäóãààð ¿å øàòíû àðãà õýìæýýã çîõèîíáàéãóóëæ áàéíà.Òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûã âýáòýé, àæèëòàí á¿ðèéã öàõèì øóóäàíãèéí õàÿãòàé áîëãîõòºñëèéí õ¿ðýýíä Òºðèéí áàéãóóëëàãóóäàä ñóóðèëóóëàõ “Æèâàà” àãóóëãûí óäèðäëàãûíñèñòåìèéã õÿíàõ õÿíàëòûí ïðîãðàì, òºðèéí áàéãóóëëàãóóäûí âýáèéí íýãäñýí ëàâëàõïîðòàëûã òóñ òóñ áîëîâñðóóëæ àøèãëàõàä áýëýí áîëãîîä áàéíà.Óêðàéí óëñààñ õóäàëäàí àâ÷ õºäººãèéí õîëáîîíä àøèãëàæ áóé òîîí ðàäèî ðåëåéíûøóãàì ¿éëäâýðëýã÷ êîìïàíèòàé öààøèä õàìòðàí àæèëëàõ ÷èãëýëýýð Ñàíàìæ áè÷èãòãàðûí ¿ñýã çóðëàà.Øèëýí êàáåëèéí äàìæóóëàõ òºõººðºìæèéí SU67AC 4ø ìîäóëèéã “Marconi”êîìïàíèàñ àâ÷ ÌÖÕ ÕÊ-ä õ¿ëýýëãýæ ºãºõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàâ.2005 îíä õýðýãæ¿¿ëñýí “Òºðèéí îðäíû óòàñã¿é ñ¿ëæýý” òºñëèéã 3 äóãààð ñàðûí 07-íäÓëñûí êîìèññò õ¿ëýýëãýí ºã÷ áàéíãûí àøèãëàëòàä îðóóëñàí.Òàâ. ÁÀÉÃÀËÜ ÎÐ×ÍÛ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐÀãíóóðûí íººö àøèãëàñíû òºëáºð, àí àìüòàí àãíàõ, áàðèõ çºâøººðëèéíõóðààìæèéí òóõàé õóóëüä îðóóëàõ íýìýëò ººð÷ëºëòèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ä ºðãºí ìýä¿¿ëýýäáàéíà.Õîâä, Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí çààã íóòàã äàõü Ìºíõõàéðõàí óóë, Àðõàíãàé, ªâºðõàíãàéàéìãèéí çààã íóòàã äàõü Îðõîíû õºíäèéã áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçðûí àíãèëëààð, Óâñàéìãèéí íóòàã äàõü Òýñèéí ãîëûí ñàâ íóòãèéã áàéãàëèéí íººö ãàçðûí, Õºâñãºë àéìãèéííóòàã äàõü Äàÿí äýýðõèéí îð÷ìûí ãàçðûã äóðñãàëò ãàçðûí àíãèëëààð óëñûí òóñãàéõàìãààëàëòàíä àâàõ òóõàé àñóóäëûã áîëîâñðóóëàí Óëñûí Èõ Õóðëààð áàòëóóëàâ. Ýíý 4 õýñýã áóþó 520.0 ìÿíãàí ãà íóòãèéã óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàäàâñíààð Ìîíãîë Óëñûí á¿õ íóòàã äýâñãýðèéí 13.7 õóâü áóþó 21.5 ñàÿ ãàíóòàã òóñãàé õàìãààëàëòòàé íóòãèéí ñ¿ëæýýíä îðîâ.Áàéãàëü õàìãààëàã÷äûí õàðèóöàõ òàëáàéí íîðìàòèâ øèíý÷ëýãäñýíòýé óÿëäóóëàíÌîíãîë Óëñûí á¿õ ñóìûí á¿ñèéí àíãèëëûí æàãñààëò, Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàãòàæèëëàõ áàéãàëü õàìãààëàã÷äûí õàðèóöàõ òàëáàéí íîðìàòèâûã øèíý÷ëýí áàòëàâ.Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí òóõàé ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéãáîëîâñðóóëàí Çàñãèéí ãàçðààð áàòëóóëàâ.Áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéã õàðèóöàí õàìãààëàõ, àøèãëàõ, ýçýìøèõ èðãýäèéííºõºðëºëèéí ¿éë àæèëëàãààíû æóðàì, íºõºðëºëººñ ñóìûí Çàñàã äàðãàòàé áàéãóóëàõãýðýýíèé çàãâàð, íºõºðëºëèéí ãýð÷èëãýýíèé çàãâàðûã áàòëàâ.Èäýâõòýí áàéãàëü õàìãààëàã÷ àæèëëóóëàõ, àæëûí ¿ð ä¿íãýýð íü óðàìøóóëàõ òóõàéæóðìûã áàòàëæ, óëñûí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëýâ.Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýýíèé êîìèññûí àæèëëàõ æóðàì,íàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýý õèéõ, ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà, ìýðãýæèëòýíä ýðõ îëãîõ, õ¿÷èíã¿éáîëãîõ, õÿíàí ìàãàäàëãàà õèéõ æóðàì, áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí åðºíõèé áàíàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýý õèéõ àðãà÷èëñàí çààâàð çýðýã íèéòýýð äàãàæ ìºðäºõ øèéäâýð¿¿äèéãáàòàëãààæóóëàâ.21

Ãîë ìºðíèé ñàâ ãàçðûí çºâëºëèéí ä¿ðýì, óñíû òîî á¿ðòãýëèéí æóðàì, óñíûìýäýýëëèéí ñàí áîëîí óëñûí óñíû êàäàñòðûã á¿ðä¿¿ëýõ, ¿ç¿¿ëýëò õºòëºõ, Óñ àøèãëóóëàõòóõàé ìýðãýæëèéí ä¿ãíýëò ãàðãàõ, çºâøººðºë îëãîõ, óñíû íººöèéí àøèãëàëòàíä õÿíàëòòàâèõ æóðìóóäûã áîëîâñðóóëàí áàòëàõàä áýëýí áîëãîâ.Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òóõàé õóóëüä îðñîí íýìýëò ººð÷ëºëòèéã õýðýãæ¿¿ëýõòàëààðõ ñóðãàëòûã á¿õ àéìàã, ñóìûã õàìðóóëàí 4 á¿ñýä çîõèîí áàéãóóëàâ.Íèéñëýë õîòûí äýâñãýð íóòàã äàõü áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéí õàìãààëàëò, íºõºíñýðãýýëò, çîõèñòîé àøèãëàëòûã õàíãàõòàé õîëáîãäñîí 3 æèëèéí àðãà õýìæýýíèéòºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàí íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãàòàé õàìòàð÷ áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæýõëýýä áàéíà.Îé õýýðèéí ò¿éìðýýñ õàìãààëàõ, îð÷íû áîõèðäëûã öýâýðëýõ, îéí íººöºº íºõºíñýðãýýõ ÷èãëýëýýð çîõèîõ “Áàéãàëü îð÷èí-áîäèò àæèë” ñýäýâò ñàðûí àæèë çîõèîíÿâóóëàõààð òóøààë ãàðãàæ, àæëûí óäèðäàìæ, áîëçîë ãàðãàí 4 ä¿ãýýð ñàðûí 20-íîîñ ýíýàæëûã ýõëýâ.Çóðãàà. ÁÀÒËÀÍ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ, ÃÀÌØÃÀÀÑ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐÈðãýíèé öýðãèéí ¿¿ðãèéí áîëîí öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàéõóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ õóóëèéí òºñëèéã ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðüñàí.Äàéíû áàéäëûí òóõàé õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë, ¿çýëáàðèìòëàë, 2000-2004 îíä áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí õóóëèóäàä äàéíû áàéäëûí ¿åä¿éë÷ëýëèéã íü çîãñîîõ, õÿçãààðëàõ, íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ õóóëèóäûí òºñëèéãáîëîâñðóóëàâ.“Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéãóóëàëòûã 2015 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-èéí òºñëèéãáîëîâñðóóëæ, 5 äóãààð ñàðä áàãòààí Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èä ºðãºí áàðèõààð áýëòãýæáàéíà.2006 îíä öýðãèéí ä¿éö¿¿ëýõ àëáûã áèåýð õààõ èðãýäèéí òîîã áîëîí öýðãèéíä¿éö¿¿ëýõ àëáûã ìºíãºí òºëáºðèéí õýëáýðýýð îðëóóëàí õààã÷äûí òºëáºðèéí õýìæýý, 2006îíä õóãàöààò öýðãèéí áîëîí ãýðýýò àëáàíä ýëñ¿¿ëýõ èðãýäèéí òîî, öýðýã õàëàõ, òàòàõõóãàöààã òîãòîîëîî.Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800 æèë, Ìîíãîë Óëñûí Çýâñýãò õ¿÷íèé 85 æèëèéíîéä çîðèóëàí “Ìîíãîë öýðýã-800” ñýäýâò ýðäýì øèíæèëãýýíèé õóðëûã çîõèîí áàéãóóëàíÿâóóëàâ.Óêðàèí, Áåëàðóñü Óëñòàé çýâñýãëýë, òåõíèêèéí øèíý÷ëýë, öýðãèéí áîëîâñîí õ¿÷èí,Áàòëàí õàìãààëàõûí óäèðäëàãûí àéë÷ëàë, ñóðãàëò çýðýã àñóóäëààð ñàíàë ñîëèëöîæ,öààøäûí õàìòûí àæèëëàãààíû ÷èãëýëýý òîäîðõîéëîâ.Ìîíãîë Óëñ, ÀÍÓ-ûí õàìòûí àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàìäûíÓäèðäàõ çºâëºëèéí àíõäóãààð õóðàëäààíûã Óëààíáààòàð õîòíîî çîõèîí áàéãóóëàâ.Ìîíãîë Óëñûí Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàìàíä ÕÁÍÃÓ–ûí Õîëáîîíû Áàòëàí õàìãààëàõÿàìíààñ ¿ç¿¿ëñýí 195.945 åâðîãèéí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí ýìíýëãèéí òîíîã òºõººðºìæèéãÇýâñýãò õ¿÷íèé êëèíèêèéí òºâ ãîñïèòàëüä õ¿ëýýëãýí ºãñíººð Áàòëàí õàìãààëàõ ñàëáàðûííèéò àæèëòàí, àëáàí õààã÷äûí ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàëä øèéäâýðëýõýä çîõèõ äýìæëýãáîëñîí.“Öýðãèéí îðîí ñóóö 2010” õºòºëáºðèéã áàòàëæ, óã õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä29 àéëûí îðîí ñóóöûã àøèãëàëòàä ºã÷, 48 àéëûí îðîí ñóóöíû áàðèëãûã ¿ðãýëæë¿¿ëýíáàðèõ, Óëààíáààòàð õîòûí Ñîíãèíîõàéðõàí ä¿¿ðãèéí íóòàãò 420 àéëûí îðîí ñóóö áàðèõ,Äàðõàí õîòîä áàéãóóëæ áóé öýðãèéí àíãèéí îôèöåð àõëàã÷ íàðò çîðèóëàí 100 îð÷èì àéëûíîðîí ñóóö áàðèõ, çàñâàðëàí ã¿éöýýõ, Çýâñýãò õ¿÷íèé 123, 016 äóãààð àíãèóäûí îôèöåð,àõëàã÷ íàðò çîðèóëæ òóñ á¿ð “40 àéëûí ãýð õîðîîëîë” òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ,áýëòãýëèéã õàíãàæ áàéíà.Çýâñýãò õ¿÷íèé ñóðãàëò áýëòãýëèéí ¿íäñýí àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãººíèé äàãóóóäèðäàõ á¿ðýëäýõ¿¿íèé ñòðàòåãèéí öóãëàðàëòûã “Ìîíãîë Óëñûí àþóëã¿é áàéäëûí ãàäààäîð÷èí áà áýëýí áàéäàë” ñýäâýýð àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëàâ.“Èðàêèéí ýðõ ÷ºëºº” îëîí óëñûí öýðãèéí àæèëëàãààíä îðîëöîæ áóé öýðãèéí áàãèéíY ýýëæèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã YI ýýëæèéí á¿ðýëäýõ¿¿íýýð ñîëèõ àæèëëàãààã îñîë àâààðã¿éàìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëëàà. Öýðãèéí áàãèéí YI ýýëæèéí á¿ðýëäýõ¿¿í, Îëîí ¿íäýñòíèéäèâèç /òºâ-ºìíºä/-èéí øòàá áàéðëàõ “Ýêî” áààçûí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, õàìãààëàëòûí¿¿ðãýý àìæèëòòàé áèåë¿¿ëæ áàéíà.22

“Àôãàíèñòàíû ¿íäýñíèé àðìèéã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-èéí õ¿ðýýíä ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæáàéãàà Ñóðãàëòûí õºäºëãººíò áàãèéí Y ýýëæèéí á¿ðýëäýõ¿¿í Àôãàíèñòàíû ¿íäýñíèéàðìèéí àðòèëëåðèéí ñàëáàðóóäûí îôèöåð, àõëàã÷, öýðã¿¿äèéã ñóðãàõ, àðòèëëåðèéíçýâñýãëýëä çàñâàð ¿éë÷èëãýý õèéõ ¿¿ðãýý àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.Ñèåððà Ëåîí Óëñàä çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà Í¯Á-ûí ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíäîðîëöîæ áóé öýðãèéí áàãèéíõàí òóñ óëñûí Ôðèéòàóí õîò äàõü Í¯Á-ûí Íàðëàã áààç, Òóñãàéø¿¿õ äýýð áàéðëàí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áàéíà.Êîñîâî äàõü Í¯Á-ûí Ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áóé îëîí¿íäýñòíèé äèâèçèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä ¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí öýðãèéí áàãèéí á¿ðýëäýõ¿¿í òºð çàñàã,öýðãèéí êîìàíäëàëààñ ºãñºí ¿¿ðýã äààëãàâðûã àìæèëòòàé áèåë¿¿ëýâ.“Õààíû ýðýëä-2006” Îëîí óëñûí ýíõèéã ñàõèóëàõ àæèëëàãààíû äóíä øàòíû -òºëºâëºëòèéí áàãà õóðëûã Óëààíáààòàð õîòíîî çîõèîí áàéãóóëëàà. Óã õóðàëä ÀÍÓ-ûíÍîìõîí äàëàéí öýðãèéí êîìàíäëàë, ÀÍÓ-ûí äýëõèéí ýíõèéã äýìæèõ àæèëëàãààíû ñàí,Ôèæè, Òîãà, Òàéëàíä óëñûí òºëººëºã÷èä îðîëöëîî. Òóñ õóðëààð ýíý îíû 8 äóãààð ñàðä ÿâàãäàõ “Îëîí óëñûí òºëºâëºëòèéíºðãºòãºñºí áàã”-èéí ÊØÑ, “Õààíû ýðýëä-2006” îëîí óëñûí ýíõèéã ñàõèóëàõàæèëëàãààíû õýýðèéí ñóðãóóëèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, òºëºâëºëò, îðîëöîõá¿ðýëäýõ¿¿í, àð òàëûí õàíãàëòûí áýëòãýë àæëûí òàëààð õýëýëöýæ,óðüä÷èëñàí òîõèðîëöîîíä õ¿ðýâ.Ãàìøãààñ õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð2006 îíä ãàìøèã, îñëûí óëìààñ áàéãàëü ýêîëîãè, ýäèéí çàñàã, àðä èðãýä, àæ àõóéííýãæèéí ºì÷ õºðºíãºíä 691,4 ñàÿ òºãðºãèéí õîõèðîë ó÷èðñàí áà ãàìøãèéí ¿åä àâðàõ,õîéøëóóëøã¿é ñýðãýýí áîñãîõ àæèëä îðîí íóòãèéí ìýðãýæèëèéí áàéãóóëëàãûí àâðàã÷,èðãýäýýñ äàâõàðäñàí òîîãîîð 5 ìÿíãà ãàðóé õ¿í, ìÿíãà ãàðóé àâòîìàøèí àæèëëàæ,øóóðõàé àæèëëàëàà.Øóâóóíû àæ àõóé ýðõýëäýã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà, èðãýäèéí äýëãýðýíã¿éñóäàëãàà ãàðãàæ, òýæýýâýð øóâóóã âàêöèíæóóëàëòàä á¿ðýí õàìðóóëàõ, îðîí íóòàãò øóâóóíûºâ÷ëºë, ¿õýë ãàðñàí òîõèîëäîëä òóõàéí îðîí íóòãèéí çàõèðãàà, ìýðãýæëèéíáàéãóóëëàãóóäàä ÿàðàëòàé ìýäýýëæ, ºâ÷ëºë ãàðñàí òîõèîëäîëä õîðèî öýýð, õÿçãààðëàëòûíàðãà õýìæýýã õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó àâàõ, øóâóóíû òîìóó, òîìóóãèéí öàðòàõàë ºâ÷èí ãàðñàí ¿åä õýðýãëýõ ëàáîðàòîðèéí áàãàæ, òîíîã õýðýãñýë, ýì áýëäìýë, âàêöèí,àðèóòãàë, õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýëòèéí áîäèñûí íººöèéã áèé áîëãîõ, ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íñ õºäºº àæàõóé, îíöãîé áàéäàë, õèë, ãààëü, ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóä çýðýãºðòºìòãèé á¿ëãèéí õ¿í àìûã õ¿íèé òîìóóãèéí âàêöèíààð äàðõëààæóóëàõ çýðýã àðãà õýìæýýãàâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.2006 îíû 4, 5 äóãààð ñàðä òàë, õýýðèéí íóòãààð ñàëõè øèð¿¿ñ÷ øîðîîí áîëîí öàñàíøóóðãà øóóð÷ öàã àãààð òîãòâîðã¿é áàéõ òºëºâòýé áàéãàà ó÷ðààñ Çàñãèéí ãàçàð àëáàíäààëãàâàð ãàðãàí îé, õýýðèéí ò¿éìðýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, òýìöýõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ,ò¿éìðýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõýä øààðäàãäàõ çàðäëûã áîäèòîéãîîð òîãòîîæ, ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýõ ¿¿ñâýðèéã òîãòîîõ, ìîðèí ýðã¿¿ëèéã íóòãèéí èðãýä, öýðãèéí ä¿éö¿¿ëýõ àëáà õààã÷äààñá¿ðä¿¿ëýí òîäîðõîé íóòàã äýâñãýð õàðèóöóóëàí àæèëëóóëàõ, îé, õýýðèéí ò¿éìðýýñóðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, õÿíàëò øàëãàëò õèéõ, òýìöýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõàäøààðäëàãàòàé øàòàõóóí, õ¿íñ, õóâöàñ, ìàòåðèàë õýðýãñëèéí íººö á¿ðä¿¿ëýõ, ò¿éìýðãàðñàí ¿åä àæèëëàõ ¿¿ðýã á¿õèé àíãè, îòðÿä, ñàëáàðûí áýëýí áàéäëûã õàíãàõ çýðýã àðãàõýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.Óëñûí íººöèéí ºâñ, òýæýýëèéí õàäãàëàëòûí áàéäàëä ñóäàëãàà õèéæ ÷àíàð áàéäëûãíü ¿íäýñëýí ¿íý áóóðóóëàí õóäàëäàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.¯ð òàðèàíû òàðèìëûí íóòàãøñàí ñîðòûí ¿ðèéí îëäîö ìóó áàéãààã õàðãàëçàí÷àíàðòàé ¿ðýýð òàðèàëàí÷äûã õàíãàõ çîðèëãîîð ÎÕÓ-ààñ 2000 òîíí Àëòàéñêèé-50 ñîðòûíóëààíáóóäàéí ¿ðèéã èìïîðòîîð õóäàëäàí àâàõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà.Äîëîî. ÃÀÄÀÀÄ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐÒºðèéí ãàäààä áîäëîãûí íýãäìýë, çàëãàìæ ÷àíàðûã õàíãàí, óëñ îðíû òîãòâîðòîéõºãæëèéí çîðèëãîä íèéöñýí, áèå äààñàí, íýýëòòýé, îëîí òóëãóóðò ãàäààä áîäëîãûã¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.23

Õºðø ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ-òàé íàéðñàã õàðèëöààã á¿õ òàëààð õºãæ¿¿ëýõýä à÷ õîëáîãäîë ºã÷àæèëëàëàà. ÎÕÓ-ûí Ãàäààä õýðãèéí ñàéä Ñ.Â.Ëàâðîâûí àéë÷ëàë/2006.03.20/-ûí ¿åýð õî¸ðóëñûí äýýä, ºíäºð õýìæýýíèé ÿðèà õýëýëöýý, àéë÷ëàëûí äàâòàìæèéã öààøèä õàäãàëàõ,õàðèëöààíû ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã øèíý÷ëýõ, ýäèéí çàñãèéí, ÿëàíãóÿà óóë óóðõàé, àøèãòìàëòìàëûí ñàëáàðò õàìòûí àæèëëàãààã ýð÷èìæ¿¿ëýõ, îëîí óëñûí òàëáàðò èë¿¿ îéð äîòíîõàìòðàí àæèëëàõààð òîõèðëîî.2006 îíä Ìîíãîë-Õÿòàäûí ñàéí õºðøèéí, õàðèëöàí èòãýñýí, ò¿íøëýëèéí õàðèëöààã¿ðãýëæë¿¿ëýí õºãæ¿¿ëæ, äýýä, ºíäºð õýìæýýíèé õàðèëöàí àéë÷ëàëûí äàâòàìæèéãõàäãàëàõ, 2005 îíû Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí òºðèéí àéë÷ëàëûí ¿åýð òîõèðîëöñîíàñóóäëóóäûã àæèë õýðýã áîëãîõ òàëààð õî¸ð òàë õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.Ìîíãîë Óëñààñ ÀÍÓ, ßïîí, Ãåðìàí, ÁÍÑÓ, ìºí Åâðîïûí Õîëáîîòîé, òîãòîîñîííàéðñàã õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãàà èäýâõòýé õºãæèæ áàéíà.ÀÍÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷èéí àéë÷ëàëûí ìºðººð õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëæ,ñàÿõàí áîëñîí õî¸ð òàëûí Çºâëºëäºõ óóëçàëòààð/2006.02.23/ õàðèëöààã ºðãºæ¿¿ëýõòîäîðõîé àñóóäëóóäûã ÿðüæ òîõèðîâ. Ìÿíãàíû Ñîðèëòûí Ñàíãèéí øóãàìààð ºðãºí áàðüñàíòºñë¿¿äèéã áàòëóóëàõ, õîëáîãäîõ ãýðýý õýëýëöýýðèéã àëü áîëîõ îéðûí õóãàöààíäáàéãóóëàõ ÷èãëýëýýð Ìÿíãàíû Ñîðèëòûí Êîðïîðàö-òàé õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà. Èæ á¿ðýí ò¿íøëýëèéí óäèðäàõ çàð÷ìóóäûã òóñãàñàí ñóóðü áàðèìò áè÷èãáîëîâñðóóëæ áàéãóóëàõ àñóóäëààð çàð÷ìûí õóâüä òîõèðñîí. ÌÑÊ-ûíÌîíãîëûã õàðèóöñàí çàõèðàë áîëîí ýêñïåðò¿¿äèéã óðüæ ìàíàé òºñë¿¿äýä¿íýëãýý ºãºõ àñóóäëûã ÿðèëöàæ áàéíà/Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûí ßïîí Óëñàä ñàÿõàí õèéñýí àé÷ëàëûí/2006.03.26-30/¿åýð Ìîíãîë-ßïîíû èæ á¿ðýí ò¿íøëýëèéã èë¿¿ áîäèòîé, òîäîðõîé õàìòûí àæèëëàãààíûò¿âøèíä õ¿ðãýõýýð òîõèð÷, çýýë, òóñëàìæèéí øèíý õýëýëöýýð¿¿äèéã áàéãóóëëàà. Ìîíãîë ßïîíû Èæ á¿ðýí ò¿íøëýëèéã áîäèòîé øèíý øàòàíä ãàðãàõààðòîõèðîëöîæ, øèíý øàòíû çîðèëò, òîäîðõîé ÷èãëýë¿¿ä, àðãàõýìæýýí¿¿äèéã õýëýëöýí óã àñóóäëààð Õàìòàðñàí ìýäýãäýë ãàðãàâ.Àéë÷ëàëûí ¿åýð æèæã, äóíä ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ, áàéãàëü îð÷íûãõàìãààëàõ çîðèóëàëòààð 26 ñàÿ àì.äîëëàðòàé òýíöýõ 2 øàòòàé èåíèéíçýýëèéí õýëýëöýýð ãàðûí ¿ñýã çóðæ, 2.2 ñàÿ àì.äîëëàðûí Õ¿íñíèé áóöàëòã¿éòóñëàìæ àâàõààð õýëýëöýýð áàéãóóëëàà.ÁÍÑÓ-òàé áèå áèåý íºõñºí õàìòûí àæèëëàãàà àìæèëòòàé õºãæèæ áàéíà. Óäàõã¿éáîëîõ ÁÍÑÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷èéí àéë÷ëàëûí/2006.05.07-10/ ¿åýð õî¸ð îðíû õàðèëöààíûò¿âøèíã “ñàéí õºðøèéí, íàéðàìäàë, õàìòûí àæèëëàãààíû ò¿íøëýë” áîëãîí øàòàõèóëàõààð õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà. Àéë÷ëàëûí ¿åýð Íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéíãàçàð, ÁÍÑÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýëöýýð áîëîí Ìîíãîë ÓëñûíÇàñãèéí ãàçàð, ÁÍÑÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí Óäèðäëàãûíòîõèðîëöîîíû ãýðýý áàéãóóëíà. Ìºí ÿàìä õîîðîíä ò¿ëø ýð÷èì õ¿÷,áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëò, çàì òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàë, ÕÀÀ-í ÷èãëýëýýðõàìòûí àæèëëàãààíû áàðèìò áè÷èã áàéãóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà.ÁÍÑÓ, Äàíè, Ôèíëàíä, Íîðâåãèéí Âàíò Óëñ-òàé òîãòîîñîí õàðèëöààã ïàðëàìåíòûíáîëîîä áóñàä ñàëáàðò óðàãøëóóëàõàä ÌÓ-ûí ÓÈÕ-ûí äàðãûí õèéñýí àëáàí ¸ñíûàéë÷ëàë/2006.02.28-03.08/ à÷ õîëáîãäîëòîé áîëñîí.Åâðîïûí Õîëáîî, ò¿¿íèé ãèø¿¿í îðíóóäòàé õàìòûí àæèëëàãààíûõàà öàð õ¿ðýýãºðãºæ¿¿ëæ, øèíý àãóóëãà õýëáýðýý áàÿæóóëàõûã çîðüæ áàéíà. 2006 îíû 6 äóãààð ñàðä òóñáàéãóóëëàãûí óäèðäëàãûã Ìîíãîëä àéë÷ëóóëæ, Ìîíãîë-ÅÕ-íû õàìòàðñàí õîðîîíû ýýëæèòõóðëûã çîõèîí áàéãóóëàõäàà òóñ Õîëáîîòîé áàéãóóëàõ Ò¿íøëýë, õàìòûí àæèëëàãààíûõýëýëöýýð áàéãóóëàõ àñóóäëûã óðàãøëóóëàõ, ÅÕ-íû ìºðääºã “çàõ çýýëèéí áóñ îðíóóäûíæàãñààëò”-ààñ Ìîíãîë Óëñûã ãàðãàõ çýðýã õàìòûí àæèëëàãààíû îëîí àñóóäëûã ÿðèëöàæøèéäýõýýð áýëòãýæ áàéíà.Àçè-Íîìõîí äàëàéí îðíóóäòàé õî¸ð áîëîí îëîí òàëûí õàìòûí àæèëëàãàà õºãæ¿¿ëýõ÷èãëýëä òîäîðõîé çîðèëãî òàâèí àæèëëàæ áàéíà. Òóõàéëáàë, ßïîí, Àâñòðàëè, Ìàëàéç,Áðóíåé óëñààñ ºíäºð õýìæýýíèé òºëººëºã÷ àéë÷ëóóëàõ, Ýíýòõýã, Âüåòíàì çýðýã îðîíòîéÇàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí êîìèññûí õóðàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëàõààð àæèëëàæ áàéíà.ÀÏÅÊ, ÀÑÅÌ, Ç¿¿í Àçèéí óóëçàëò çýðýã á¿ñ íóòãèéí îëîí òàëò õàìòûí àæèëëàãààíûìåõàíèçì, áàéãóóëëàãàä ýëñýí îðîõ ÷èãëýëýýðõ ¿éë àæèëëàãààã ¿ðãýëæë¿¿ëæ áàéíà. Àçè-Íîìõîí äàëàéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà/ÀÏÅÊ-/ä 2007 îíîîñ, Àçè-Åâðîïûí óóëçàëò/ÀÑÅÌ/-ä 2006 îíä, 2005 îíä áèé áîëîñí24

Ç¿¿í Àçèéí õàìòûí íèéãýìëýãò öààøäàà ýëñýõ àñóóäëààð õî¸ð áîëîí îëîíòàëûí õ¿ðýýíä àæèëëàæ áàéíà.Ìîíãîë Óëñààñ Í¯Á-òàé õýðýãæ¿¿ëæ áóé õàìòûí àæèëëàãàà íü ìàíàé óëñûí íèéãýì,ýäèéí çàñãèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõýä ýí òýðã¿¿íä ÷èãëýæ áàéíà. Í¯Á-ààñ2007-2011 îíä ìàíàé óëñàä ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæèéí åðºíõèé õ¿ðýýã òîäîðõîéëñîí áàðèìòáè÷ãèéã/2006.03.01/ áàéãóóëëàà. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäàä ñóóðèëñàí ¯íäýñíèéõºãæëèéí óðò õóãàöààíû ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà. Ýíý íü Ìîíãîëûíõºãæëèéí õýòèéí çîðèëòóóäûã ìàíàé ò¿íø¿¿äýä èë¿¿ òîäîðõîé áîëãîæ, õàìòûí àæèëëàãààãºðãºæ¿¿ëýõýä à÷ õîëáîãäîëòîé.Àðä÷èëàëûã øèíýýð áóþó ñýðãýýí òîãòîîñîí îðíóóäûí îëîí óëñûí ¿ áàãà õóðëûãäàðãàëàã÷ îðíû õóâüä ò¿¿íèé øèéäâýðèéí õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëæ, 2006 îíû íàìàðÊàòàðûí Äîõà õîòíîî áîëîõ VI áàãà õóðàëä çîõèõ áýëòãýëèéã õàíãàæ îðîëöîõîîð àæèëëàæáàéíà.Õèëèéí ÷àíàäàä èðãýäèéíõýý ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ çîðèëòûí õ¿ðýýíä òýäíèéçîð÷èõ, õºäºëìºð ýðõëýõ, íèéãìèéí õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõ, èðãýäèéíõýý ýðõ àøãèéãõàìãààëàõàä ººðèéí áîëîí ãàäààäûí òºðèéí áóñ áîëîí õ¿íèé ýðõ, ºìãººëºë, íîòàðèàòûíáàéãóóëëàãóóäûã ºðãºíººð îðîëöóóëàõ àðãà õýìæýýã àâ÷ áàéíà. Õèëèéí ÷àíàä äàõüêîíñóëûí òºëººëëèéã áýõæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ ºðãºìæèò êîíñóëûí õýä õýäýí òºëººëëèéã øèíýýðòîìèëëîî. Âèçíèé æóðìûã õºíãºâ÷ëºõ òàëààð áóñàä îðîíòîé ÿðèà õýëöýý ÿâóóëæ áàéíà. Ñëîâàê, Ëèòâà óëñàä, ìºí ÀÍÓ-ûí Ñàêðàìåíò õîò, Òóðêèéí Àíòàëÿ áîëîíÑàìñóí õîòîä ªÊÃ áàéãóóëñàí.Ìîíãîëûí äèïëîìàò áîëîí àëáàíïàñïîðòòàé èðãýä Ýíýòõýãò 2006 îíîîñ âèçã¿é çîð÷äîã áîëñîí. Áðàçèëü,Ëàîñ, Òàéëàíäòàé èðãýä âèçã¿é çîð÷èõ õýëýëöýýð áàéãóóëàõààð àæèëëàæáàéíà.2006 îí áîë Èõ Ìîíãîë Óëñ áàéãóóëàãäñàíû 800, Ìîíãîë Óëñ Í¯Á-ä ýëññýíèé 45,Ìîíãîëûí äèïëîìàò àëáà ¿¿ñýí áàéãóóëàãäñàíû 95 æèëèéí îé òîõèîæ áóé îíöëîãòîé æèëþì. 800 æèëèéí îéí õ¿ðýýíä ãàäààäààñ ºíäºð, äýýä ò¿âøíèé òºëººëºã÷äèéã àéë÷ëóóëàõ,õî¸ð òàëûí áîëîîä îëîí òàëûí õàìòûí àæèëëàãààãàà á¿õèé ë áîëîìæîîð óðàãøëóóëàõ,Ìîíãîë îðíîî äýëõèéí àðä ò¿ìýíä ñóðòàë÷ëàí òàíèóëàõ çàìààð îëîí óëñûí õýìæýýíä íýðõ¿íäèéã íü ºñãºõ çýðýã äîðâèòîéõîí àðãà õýìæýýí¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ìàíàé Çàñãèéíãàçàð îíöãîé àíõààð÷ àæèëëàæ áàéíà. ÁÍÑÓ-ûí Åðºíõèéëºã÷, ×åõèéí Åðºíõèéëºã÷, ßïîí áîëîí ÝíýòõýãèéíÅðºíõèé ñàéä, Íèäåðëàíäûí Õàíõ¿¿, Áðèòàíèéí õóíòàéæ, ÁÍÕÀÓ-ûíÁÕÀÒÈÕ-ûí Áàéíãûí õîðîîíû äàðãà, Ãåðìàíû ÁóíäåñòàãèéíÅðºíõèéëºã÷, Ìàëàéç, Àâñòðàëè, ßïîí, Áðóíåéí ÃÕ-èéí ñàéä, ÞÍÅÑÊÎãèéíÅðºíõèé çàõèðàë çýðýã ºíºäºð àëáàíû õ¿ì¿¿ñèéã àéë÷ëóóëàõààðÿðèëöàæ áàéíà/.Äýýðõ îéã òîõèîëäóóëàí Ìîíãîë îðíîî ãàäààäàä ºðãºíººð ñóðòàë÷èëàí òàíèóëàõàä÷èãëýñýí òîäîðõîé àæëûã òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Òóõàéëáàë, Àâñòðèä Ìîíãîëûíñî¸ëûí ºäð¿¿ä çîõèîí “×èíãèñ õààí áà ò¿¿íèé ºâ” ¿çýñãýëýíã ãàðãàæ, ¿íäýñíèé óðëàãèéíòîãëîëòûã ÷ áóñàä îðíóóäàä ¿ç¿¿ëæ áàéíà. Ãàäààä ñóðòàë÷èëãàà, ñî¸ëûí õàðèëöààãçîõèöóóëàõ ¿íäýñíèé çºâëºë ¿éë àæèëëàãààãàà ýõëýýä áàéíà.Ìºí Ãàäààä áîäëîãûí ýýëæèò õºõ íîìûã ìîíãîë, àíãëè õýëýýð ãàðãàæ áàéíà.Ñ¿¿ëèéí ¿åä ãàäààäûí íýð õ¿íäòýé õýâëýëèéí òºëººëºã÷ îëîíòàà èðæ ìàíàé îðíû òàëààðñóðâàëæëàãà õèéæ áàéãàà áºãººä 6 äóãààð ñàðûí ñ¿¿ëýýð ãýõýä ë ãàäààäûí 50 ãàðóéñóðâàëæëàã÷èä èðýõýýð òºëºâëºæ áàéíà. /International Herald Tribune, Washington Post, Forbes, ¨ìèóðè, ForeignAffairs, CNBC, CQ weekly, Euromonåy çýðýã äýëõèéä íýðòýé õýâëýëìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãûí ñýòã¿¿ë÷èä èðæ ñóðâàëæëàãà õèéñýí.Íàéì. ÕÓÓËÜ ÕßÍÀËÒÛÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÃ ÁÝÕÆ¯¯ËÝÕ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐÈðãýíèé á¿ðòãýëèéí òóõàé õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñºë,“Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàìíû ¿éë àæèëëàãààíû ñòðàòåãè, á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéíõºòºëáºð çºâøººðºõ, çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö áàòëàõ òóõàé”, “Õèë õàìãààëàõáàéãóóëëàãûí öýðãèéí ä¿ðýìò õóâöàñ, õýðýãëýëèéí íîðì áàòëàõ òóõàé”, “Îðîí ñóóö25

øèëæ¿¿ëýõ òóõàé”, “Ãàäààä ïàñïîðòûã øèíýýð õýâë¿¿ëýõ çàðäàëä çîðèóëàí Çàñãèéí ãàçðûííººö õºðºíãººñ ýðãýí òºëºãäºõ íºõöºëòýéãýýð õºðºíãº ãàðãóóëàõ òóõàé”, “Àðõèâ àëáàí õýðýãõºòëºëòºä ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð áàòëàõ òóõàé”, “Õºðºíãºøèëæ¿¿ëýõ òóõàé /Ýðõ ç¿éí ìýäýýëëèéí 28 áàéãóóëëàãûã õîëáîñîí ôèçèê õîëáîëòûãÒàãíóóëûí åðºíõèé ãàçðûí Òºðèéí õîëáîîíä øèëæ¿¿ëýõ òóõàé” Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëûíòºñëèéã Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëæ øèéäâýðë¿¿ëýâ.ÓÈÕ-ûí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãûí òºñºë, Ãàäààäûí õºðºíãº îðóóëàëòûí òóõàé,Àæèëëàõ õ¿÷ ãàäààäàä ãàðãàõ, ãàäààäààñ àæèëëàõ õ¿÷, ìýðãýæèëòýí àâàõ òóõàé, Àæ àõóéííýãæ, áàéãóóëëàãûí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí õóóëü, Õ¿í àìûí îðëîãûí àëáàí òàòâàðûíòóõàé õóóëèóäàä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Óëñ òºðèéí õèëñ õýðýãò õýëìýãäýãñäèéãöàãààòãàõ, íºõºí îëãîâîð îëãîõ òóõàé, Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé õóóëèóäàäººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé çýðýã 10 õóóëèéí òºñºë, “Ìîíãîë Óëñûí ø¿¿ã÷èéí çýðýã äýâèéíæóðàì áàòëàõ òóõàé”, “Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí àëáà õàøèæ áàéñàí Ï.Î÷èðáàòûíçàðèì õàíãàìæèéí òóõàé” çýðýã ÓÈÕ-ûí 7 òîãòîîëûí òºñºëä ºãºõ Çàñãèéí ãàçðûí ñàíàëä¿ãíýëòèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàí Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëýâ.Õàäãàëàìæèéí äààòãàëûí òóõàé, Íýìýãäñýí ºðòãèéí àëáàí òàòâàðûí òóõàéõóóëèóäàä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé, Àçè, íîìõîí äàëàéí ñàíñðûí õàìòûíàæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà /APSCO/-ûí êîíâåíöèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ òóõàé çýðýã õóóëèéíòºñºë, “Çàðèì ãàçàð íóòãèéã óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàä àâàõ òóõàé”, “Øèëæ¿¿ëýíçàðöóóëàõ ýðõ îëãîõ òóõàé” çýðýã ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí òºñëèéã ÓÈÕ-ä ºðãºí ìýä¿¿ëýõçºâøººðºë îëãîñîí.Ìîíãîë Óëñûí Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàì ÁÍÓÓ-ûí Õóóëü ç¿éí ÿàì õîîðîíäûíõàìòûí àæèëëàãààíû ïðîòîêîëä áàéãóóëëàà. Óã ïðîòîêîëûí õ¿ðýýíä Óíãàð óëñàä áîëîâñðîí õ¿÷èí áýëòãýõ,ìýðãýæèëòýí ñîëèëöîõ, òóðøëàãà ñóäëàõ, ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýõáàéãóóëëàãà õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ çýðýã íààøòàéáîëîìæóóä á¿ðäýýä áàéíà.Øâåäèéí Ñâåíêà èíñòèòóòòýé õàìòðàí “Õ¿íèéã õèë äàìíóóëàí õóäàëäààëàõ ãýìòõýðýãòýé òýìöýõ íü” ñýäýâò ñóðãàëò-ñåìèíàðûã Óëààíáààòàð õîòíîî çîõèîí áàéãóóëæ áàéíà. Óã ñóðãàëò-ñåìèíàðèéí çîðèëãî íü õ¿í õèë äàìíóóëàí õóäàëäààëàõàñóóäàëä àíõààðàë, ò¿¿íòýé õýðõýí òýìöýõ òàëààð áóñàä îðíû àðãàáàðèë, òóðøëàãààñ ñóðàëöàæ, ººðèéí îðíû íºõöºëä íèéö¿¿ëýí õýðõýíõýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð ñàíàë áîäëîî ñîëèëöîõîä îðøèæ áàéñàí áºãººäöàãäàà, ïðîêóðîð, ø¿¿ã÷, õèëèéí öýðýã, èðãýíèé á¿ðòãýë ìýäýýëýë,ãàäààäûí èðãýí, õàðúÿàòûí àñóóäàë ýðõëýõ àëáà, òºðèéí áóñáàéãóóëëàãà, õýâëýë ìýäýýëëèéí òºëººëºã÷èä çýðýã 200-ãààä õ¿íîðîëöëîî.“Ñóðãàã÷ áàãø íàðûí õè÷ýýë çààõ áîëîí ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ àðãà ç¿é”,“Òàíõàéí ãýìò õýðãèéí ç¿éë÷ëýë”, “Õàðóóë, õàìãààëàëòûí àæèëòàí íàðò”, “Õ¿íèé àìü áèå,ýð¿¿ë ìýíäèéí ýñðýã ãýìò õýðýã”, “Ø¿¿ã÷èéí òóñëàõ, ø¿¿õ õóðàëäààíû íàðèéí áè÷ãèéíäàðãà, ïðîêóðîðûí òóñëàõ àæèëòàí, ºìãººëºã÷, íîòàðàò÷èéí òóñëàõ íàð çîðèóëñàí” çýðýãñýäýâ÷èëñýí ñóðãàëòóóä áîëîí àéìàã, íèéñëýë, ä¿¿ðãèéí ÇÄÒÃ-ûí ýðõ ç¿éí ñóðãàëò,ñóðòàë÷èëãàà õàðèóöñàí àæèëòíóóäàä çîðèóëñàí ñóðãàëò-ñåìèíàðûã òóñ òóñ çîõèîíáàéãóóëàâ.Ø¿¿õèéí øèéäâýð ã¿éöýòãýõ òóõàé õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Áóëãàí àéìàãäàõü õîðèõ 439 ä¿ãýýð àíãèéã æèðèéí äýãëýìòýé òºâëºðñºí õîðèõ àíãè áîëãîí ººð÷ëºíçîõèîí áàéãóóëëàà.Øèéäâýð ã¿éöýòãýëèéí ìºíãºí ä¿íãèéí áîäèò áèåëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ, ã¿éöýòãýã÷íàðûí àæëûí à÷ààëëûã òýíöâýðæ¿¿ëýõ, ò¿¿íä òàâèõ õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîðÄîðíîãîâü àéìàãò 1, Äîðíîä àéìàãò 2, Ñýëýíãý àéìàãò 1, Õýíòèé àéìàãò 1, Õºâñãºëò àéìàãò1 òîéðîã íèéò 6 òîéðîã øèíýýð íýìýâ.Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí ñàí /ÞÍÈÑÅÔ/-òàé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëñýí òºñëèéí õ¿ðýýíäíàñàíä õ¿ðýýã¿é÷¿¿äèéí õîðèõ áàéðûã àøèãëàëòàä á¿ðýí îðóóëñàí.Öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí õýìæýýíä ãýìò õýðãèéí òàëààðõ 14049 ãîìäîë, ìýäýýëýëõ¿ëýýí àâ÷, 4423-ä íü ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýæ, 5345-ûã ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýõýýñ òàòãàëçàæ,2373-ò çàõèðãààíû àðãà õýìæýý àâ÷, 1406-ã õàðúÿàëëûí äàãóó øèëæ¿¿ëýõ çýðãýýð íèéò13547 ãîìäîë øèéäâýðëýí, 4473 õýðýãò õýðýã á¿ðòãýëò ÿâóóëæ, ò¿¿íýýñ 3613 õýðãèéã26

øèéäâýðëýæ, 3126 õýðýãò ìºðäºí áàéöààëò ÿâóóëæ, ò¿¿íýýñ 2036 õýðãèéã øèéäâýðëýæ,ò¿¿í÷ëýí óðüä îíóóäûí 475, ýíý îíû 579 ãýìò ýòãýýä íü òîãòîîãäîîã¿é áàéñàí õýðãèéãíºõºí èëð¿¿ëñýí.Çàñãèéí ãàçðûí 2005 îíû 65 äóãààð òîãòîîëûí äàãóó “Èðãýíèé á¿ðòãýë, ãàäààäïàñïîðò õÿíàëòûí íýãäñýí ñ¿ëæýý” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä ñ¿ëæýýíäàøèãëàãäàõ á¿õ òåõíèê õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæèéã õóäàëäàí àâ÷ Õèë õàìãààëàõåðºíõèé ãàçàð, Öàãäààãèéí åðºíõèé ãàçàð, Òàãíóóëûí åðºíõèé ãàçàð, Ãàäààäûí èðãýí,õàðúÿàòûí àñóóäàë ýðõëýõ àëáàíä õ¿ëýýëãýí ºãººä áàéãàà áºãººä Çàìûí-¯¿ä áîëîíÀëòàíáóëàã, Ñ¿õáààòàðûí øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ áîîìò äýýð íýãäñýí ñ¿ëæýýíä àøèãëàãäàõ“Âåñàò” ñèñòåìèéã ñóóðëóóëæ äóóñãàëàà.Ãàçðûí òîñíû õàéãóóë, îëáîðëîëò, í¿¿ðñíèé ýêñïîðò, óñàí öàõèëãààí ñòàíöûí òîíîãòºõººðºìæëºë íýâòð¿¿ëýõ çîðèóëàëòààð Ìîíãîë Õÿòàäûí õèëèéí Øèâýýõ¿ðýí,Ãàøóóíñóõàéò, Áè÷èãò, Áàÿíõîøóóíû áîîìòóóäûã áàéíãûí àæèëëàãààíä øèëæ¿¿ëæ,Áóðãàñòàé áîîìòûí àæèëëàõ õóãàöààã óðòàñãàëàà.Óëñûí õèë õàìãààëàëòûí äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí Äîðíîãîâü àéìãèéíÝðäýíý ñóì äàõü Õèëèéí 0129 äóãààð àíãèéí øèíý öîãöîëáîðûã 2005 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðäõ¿ëýýí àâ÷, àíãèéã øèëæ¿¿ëýí áàéðëóóëæ, Õîâä àéìãèéí ¯åí÷ ñóì äàõü Õèëèéí 0130äóãààð àíãèéí Ñî¸ëûí òºâ, ñïîðò çààëíû öîãöîëáîðûã àøèãëàëòàä îðóóëæ, Çàâõàí àéìãèéíÒýñ ñóì äàõü Õèëèéí 0277 äóãààð àíãèéí øòàáûí áàðèëãûã øèíýýð áàðèóëæ, àøèãëàëòàíäîðóóëëàà.Ìîíãîë Óëñûí õóóëü òîãòîîìæ, ñòàíãäàðòûí õýðýãæèëòèéã õàíãóóëàõ çîðèëòûíõ¿ðýýíä Äàâõàðäñàí òîîãîîð 2619 áàéãóóëëàãà àæ àõóéí íýãæ, 3701 öýã áàéãóóëàìæ, 43502èðãýíèéã õàìðóóëàí øàëãàëò õèéæ, 10946 çºð÷èë èëð¿¿ëæ, 696.8 ñàÿ òºãðºãèéí íºõºíòºëáºð òîãòîîñíû 60.2 ñàÿ òºãðºãèéã áàðàãäóóëààä áàéíà.Çºð÷èë ãàðãàñàí áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí, èðãýäýä íèéò 14.1 ñàÿ òºãðºãèéíòîðãóóëü øèéòãýâýð íîãäóóëæ, ¿¿íýýñ 80.8 % áóþó 11.4 ñàÿ òºãðºãèéã áàðàãäóóëñàí.Òóõàéëáàë, íèéãìèéí õàìãààëëûí ÷èãëýëýýðõ õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëòèéã 76àæ àõóéí íýãæèä 659 èðãýíèéã õàìðóóëàí øàëãàñíû 59.2 õóâü íü òºëºâëºãººò, 40.8% íüòºëºâëºãººò áóñ áóþó ºðãºäºë ãîìäëûí äàãóó õèéãäñýí. Èëýðñýí çºð÷èë äóòàãäëûãàðèëãóóëàõ çîðèëãîîð 31 çààëò á¿õèé 9 àêò ¿éëäýæ, 22 çààëò á¿õèé 7 àëáàí øààðäëàãà ºã÷áèåëýëòýíä õÿíàëò òàâèí àæèëëàæ áàéíà.Íèéòäýý 12809.7 ìÿíãàí òºãðºãèéí õºäºëìºðèéí õºëñ, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ îðëîãûíçºð÷èë èëð¿¿ëæ, 1861.3 ìÿíãàí òºãðºãèéí ÍÄØ-èéí íºõºí òºëáºð òºë¿¿ëýõ àðãà õýìæýýàâ÷, íèéò 14820.6 ìÿíãàí òºãðºãèéí çºð÷èë èëð¿¿ëæ, àðèëãóóëàõ àðãà õýìæýý àâ÷ àæèëëàæáàéíà. Íèéãìèéí õàëàìæèéí ñàíãèéí çºð÷èëä 2.6 ñàÿ òºãðºãèéí òºëáºðèéí àêò ¿éëäýæ,518.0 ìÿíãàí òºãðºãèéã òºë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâààä áàéíà.Òºñâèéí áîëîí òºðèéí ºì÷èéí îðîëöîîòîé 40 áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéíñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíä øàëãàëò õèéæ, 827.6 ñàÿ òºãðºãèéí òºëáºð, çºð÷èë èëð¿¿ëæ,39.2% áóþó 324.7 ñàÿ òºãðºãèéã óëñûí òºñºâò òºâëºð¿¿ëýõýýð øèéäâýðëýñýí. Ñàíõ¿¿ãèéíøàëãàëòààð èëýð÷ áàéãàà òºëáºð çºð÷ëèéí áàéäëûã àâ÷ ¿çýõýä:- Òºðèéí ºì÷èéí áîëîí òºñâèéí õºðºíãèéã ¿ð àøèã áàãàòàé ç¿éëäçàðöóóëàõ- Òºðèéí ºì÷èéí áîëîí òºñâèéí áàéãóóëëàãàä õºðºíãº ìºíãèéã äàíñá¿ðòãýëä òóñãàëã¿é îðõèãäóóëàõ, ºð àâëàãûã ¿íäýñëýëã¿é õààõ,á¿ðäýëã¿é áàðèìòààð ã¿éëãýý õèéæ, õºðºíãº çàðöóóëàõ çýðãýýðíÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí õóóëü, ñàíõ¿¿ãèéí ñàõèëãûã çºð÷ñºí- Øàëãàãäñàí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ýëäýâ òºðëèéí òàòâàðûã òºñºâò äóòóóòºëºõ, àæèëëàãñäûí öàëèí, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ îðëîãîîñ íèéãìèéíäààòãàëûí øèìòãýë, ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí õóðààìæ àâ÷òºâëºð¿¿ëýýã¿é çýðýãçºð÷ë¿¿ä ãàð÷ áàéãààãèéí çýðýãöýý Òºñâèéí ýäõºðºíãº, ìàøèí òåõíèêèéã çàõ çýýëèéí ¿íýýñ äîîãóóð õóäàëäàõ, ºíäºð¿íýýð áóñäààñ õóäàëäàí àâàõ, ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûíçºâøººðºëã¿éãýýð áóñäàä øèëæ¿¿ëýõ, òºðèéí ºì÷, òºñâèéí õºðºíãººðõàíäèâ ºãºõ, øàãíàë óðàìøóóëëûã õàâòãàéðóóëàí îëãîõ, òºðèéí ºì÷,òºñâèéí õºðºíãèéã õóâüäàà àøèãëàõ îðîëäëîãî ãàð÷ áàéíà.2006 îíû ýõíèé 4 ñàðä ñàíõ¿¿ãèéí øàëãàëòûí ÿâöàä íîãäóóëñàí íèéò òºëáºðººñ236.8 ñàÿ òºãðºãèéã áàðàãäóóëæ, 216.5 ñàÿ òºãðºãèéã óëñ, îðîí íóòãèéí òºñºâò îðóóëñàí.27

“Ìàõíû õàíãàìæèéã òîãòâîðòîé áàéëãàõ çàðèì àðãà õýìæýýíèé òóõàé” Çàñãèéíãàçðûí 2005 îíû 211-ð òîãòîîëûí äàãóó ìàë íÿäëàõ, ìàõ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðòáýëòãýãäñýí ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õàäãàëàëòûí ¿åèéí ÌÝÀÖ-èéí øààðäëàãûíõýðýãæèëòèéí òàëààð øàëãàëò õèéæ, èëýðñýí çºð÷èë äóòàãäëûã àðèëãóóëàõ òàëààð àâàõàðãà õýìæýýã áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.Èíãýñíýýð óëñûí õ¿í àìûí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü øàõàì àìüäàðäàã íèéñëýë÷¿¿äèéíìàõíû õàíãàìæ, àþóëã¿é áàéäëûí áàòàëãààã õàíãàõ, ìàõíû ¿íèéí õººðºãäëèéã òîãòîîíáàðèõàä òºðèéí ç¿ãýýñ ¿ç¿¿ëæ áàéãàà íýãýí òºðëèéí ¿éë÷èëãýý áîëæ áàéíà.¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÝÂ ÍÝÃÄËÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÀÀÑÎÉÐÛÍ ÕÓÃÀÖÀÀÍÄ ÕÈÉÕ ÀÆËÛÍ ÒÀËÀÀÐ:Òºðèéí óäèðäëàãà, èðãýäèéí îðîëöîîíû àñóóäëààð: Õºäºº îðîí íóòãèéí õºãæëèéã õàíãàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë á¿õèé “Ìîíãîë Óëñûíá¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàë”, “Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí óäèðäëàãà,çîõèöóóëàëòûí òóõàé õóóëü”, “Ìîíãîë Óëñûí á¿ñ¿¿äèéí õºãæëèéí äóíä õóãàöààíûñòðàòåãè” çýðýã õóóëü òîãòîîìæèéí áèåëýëòèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõ áîëíî. Îðîí íóòãèéí áèå äààñàí áàéäëûã õàíãàõ, òºâëºðëèéã ñààðóóëàõ çîðèëòûã èø ¿íäýñáîëãîí “Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæ, ò¿¿íèé óäèðäëàãûí òóõàé”, “Òºñâèéíáàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé”, “Íèéñëýëèéí ýðõ ç¿éí áàéäëûíòóõàé”, “Õîò, òîñãîíû ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé” çýðýã õîëáîãäîõ õóóëèóäàä íýìýëò,ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë áîëîâñðóóëàõûí çýðýãöýý ýíý ÷èãëýëýýð áîäèò àæëûãçîõèîí áàéãóóëàõàä àíõààðëàà õàíäóóëíà. Ìºí ýíý õ¿ðýýíä á¿õ øàòíû Õóðàë, Çàñàãäàðãûí àæëûí àëáûã áýõæ¿¿ëýõ, Çàñãèéí ãàçàð, íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûíõîîðîíäûí õàðèëöàí óÿëäààã ñàéæðóóëàõûã ÷óõàë÷ëàí ¿çíý. Õ¿í àìûí àìüæèðãààã äýýøë¿¿ëýõ ¿íäñýí çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä îðîí íóòàãòæèæèã, äóíä ¿éëäâýð, ¿éë÷èëãýý õºãæ¿¿ëýõ, õºäºëìºð ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ,íèéãìèéí áàÿëãèéí õóâààðèëàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çàìààð àæèëã¿éäëèéãáàãàñãàõ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ, óëìààð äóíäàæ îðëîãîòîé ºðõèéí òîîã íýìýãä¿¿ëýõíü ÷óõàë áîëîõûã îíöãîéëîí àíõààð÷ áàéíà. Çàñãèéí ãàçðûí ç¿ãýýñ àðä ò¿ìíèéõýý òºëºº õèéõ á¿òýýõ çàðèì ¿éë àæèëëàãààòóõàéëáàë, óóë óóðõàé, àøèãò ìàëòìàëûí àøèãëàëò, ýð÷èì õ¿÷, æèæèã, äóíä¿éëäâýð, ìàë÷èä, èðãýäýä ¿ç¿¿ëýõ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã, ãàçàð òàðèàëàí õºãæ¿¿ëýõ,ãîâèéí àéìãóóäûí óñàí õàíãàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ ÷èãëýëä àíõààð÷ àæèëëàíà. . Îðîí íóòãèéí áèå äààñàí áàéäëûã õàíãàõ, òºñºâ, ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí áîëîâñîí õ¿÷íèéàñóóäëààð îðîí íóòãèéí ýðõ ìýäëèéã íýìýãä¿¿ëýõ, òºðèéí æèíõýíý àëáàí õààã÷èäíàìûí ãèø¿¿í÷ëýëã¿é áàéõ òóõàé ñàíàëûã ñóäàëæ Óëñûí Èõ Õóðëûí Ò¿ð õîðîîòîéõàìòðàí àæèëëàíà.Íèéãìèéí áîäëîãûí òàëààð: “Áîëîâñðîëä ÷àíàðûã, ñî¸ë, óðëàãò õ¿ðòýýìæ, óð ÷àäâàðûã, øèíæëýõ óõààíä ¿ð ä¿íãýðõýìëýå” ãýñýí ýðìýëçýëèéã äýâø¿¿ëýí àæèëëàíà. ”Ýð¿¿ë ìîíãîë õ¿í” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õ¿ðýýíä 15-ààñ äýýø íàñíû õ¿í àìûíäóíä óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýãèéã èðýõ 6 äóãààð ñàðààñ çîõèîí áàéãóóëíà. Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàíãèéí òóñëàìæòàéãààð “Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûíîíîøëîãîîíû ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ íü” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëíý. Óëààíáààòàð õîòîä “Îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé òºâ”, “ßàðàëòàé òóñëàìæèéí òºâ”-èéãáàéãóóëàõ àæëûã ýõë¿¿ëíý. ¯íäýñíèé ñïîðòûí 3 äóãààð èõ íààäìûã îðîí äàÿàð çîõèîí áàéãóóëàõ àæëûã¿ðãýëæë¿¿ëíý. 2006 îíä Ìîíãîë Óëñàä îþóòíû äýëõèéí àâàðãà øàëãàðóóëàõ ÷ºëººò áºõ,Çàëóó÷óóäûí äýëõèéí àâàðãà øàëãàðóóëàõ çóóí áóóäàëò äààì, Ç¿¿í Àçèéí àâàðãàøàëãàðóóëàõ æóäî áºõèéí òýìöýýí¿¿äèéã çîõèîí áàéãóóëàõ áýëòãýë àæëûãýð÷èìæ¿¿ëíý.28

Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí çàðèì àæèë, ¿éë÷èëãýýã ãýðýýãýýð ã¿éöýòãýæ áóé ãýðýýòàæèëòíóóäûí öàëèíã 2006 îíä íýìýãä¿¿ëýõ òóõàé àñóóäëûã òºñâèéí áîäëîãûíõ¿ðýýíä øèéäâýðëýõýýð àæèëëàíà. “Àëáàí áóñ õºäºëìºð ýðõëýëòèéí òàëààð òºðººñ áàðèìòëàõ áîäëîãî”-ûã õýðýãæ¿¿ëýõàæëûã îíû ñ¿¿ëèéí õàãàñààñ ýõë¿¿ëíý. Òýòãýâðèéí çºð¿¿ ãýñýí àñóóäëûã á¿ðýí øèéäâýðëýõ ¿¿äíýýñ õóóëü ýðõ ç¿éíçîõèöóóëàëò áèé áîëãîõ àñóóäëûã øààðäàãäàõ õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí õàìòáîëîâñðóóëæ, 2006 îíû òºñâèéí òîäîòãîëä òóñãóóëààä áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí íýãäýëæèõõºäºëãººíä õàìðàãäàæ, ÀÈÕ-ûí 1979 îíû 14 ä¿ãýýð çàðëèãààð ÕÀÀ-í íýãäëèéíãèø¿¿íèé õóâü òýíö¿¿ëñýí òýòãýâýð òîãòîîëãîí àâ÷ áàéãàà 1.5 ìÿíãàí õ¿íèéòýòãýâðèéí õýìæýýã Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëèíä çààñàí á¿ðýí òýòãýâðèéíäîîä õýìæýýíä õàìààðóóëàí, 2006 îíû 7 äóãààð ñàðûí 1-íýýñ îëãîõîä øààðäàãäàõ120.6 ñàÿ òºãðºãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã 2006 îíû îíû òºñâèéí òîäîòãîëûí òºñºëä ñóóëãàæõýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëíà.Ýäèéí çàñãèéí áîäëîãûí òàëààð 2007 îíû òºñâèéí õ¿ðýýíèé ìýäýãäëèéã ºðãºí áàðèàä áàéíà. Çàñãèéí ãàçàð äóíäõóãàöààíä áóþó 2007-2009 îíä ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã òîãòâîðæóóëæ, íýã õ¿íäíîãäîõ ÄÍÁ-èé õýìæýýã 1066 àì.äîëëàðò áóþó 1.4 ñàÿ òºãðºãò õ¿ðãýõ, æèæèã, äóíä¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ýðõëýëòèéã äýìæèõ, äýä á¿òöèéã ò¿ëõ¿¿ õºãæ¿¿ëýõ, ýð÷èìõ¿÷íèé õîìñäîë á¿õèé àéë ºðõèéí òîîã ýðñ öººëºõ, ÕÀÀ-ã ýð÷èìæ¿¿ëýõ, õóâèéíõýâøëèéã äýìæèõ, õ¿íä ñóðòàë àâèëãàòàé òýìöýõ, õºäºëìºð ýðõëýëòèéãíýìýãä¿¿ëýõ, íèéãìèéí áàÿëãèéí õóâààðèëàëòûã îíîâ÷òîé áîëãîõ çýðýã òîìîîõîíçîðèëòûã äýâø¿¿ëýí òàâüæ áàéíà. Ýðäýíýò õîòîä “¿éëäâýð òåõíîëîãèéí ïàðê”, Ãîâüñ¿ìáýð àéìàãò “Àëòàí ãîâüõºãæëèéí ïàðê” áàéãóóëàõ ýðõ ç¿éí îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ àñóóäëóóä áàãòàõ áîëíî. Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýã äýìæèí õºãæ¿¿ëæ, àæëûí 50 ìÿíãàí áàéðøèíýýð áèé áîëãîõ, ¿¿íèé òóëä ÕÀÀ, óóë óóðõàé, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë,õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýýíèé çýðýã àæëûí áàéð øèíýýð íýìýãäýæ áóé ñàëáàðûíõºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ñóäàëãààã òîãòìîë õèéæ, ñóì îðîí íóòàãò áóéíººöèéã ¿íäýñëýí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëàõàä çîðèóëæ Íèéãìèéí õàìãààëëûíñàëáàðûí õºãæëèéí õºòºëáºðººñ 1.5 ñàÿ àì äîëëàðûí òîíîã òºõººðºìæèéí õºðºíãºîðóóëæ, îðîí íóòãèéí ìýäýëä øèëæèõ “Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí äýäá¿òýö”-èéã îðîí íóòãèéí áîäëîãîòîé óÿëäóóëàí àøèãëàõ, àéìàã, íèéñëýëèéíÕºäºëìºð, õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé õýëòñ¿¿äýýñ õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèíÿâóóëæ áóé ìýðãýæëèéí ñóðãàëò, àæèëä çóó÷ëàõ, íèéòèéã õàìàðñàí àæëûí¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, ¿ð íºëººã ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýñýí óäèðäëàãà, çîõèîíáàéãóóëàëò, á¿òöèéí ººð÷ëºëòèéí àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãî áàðèìòàëæáàéíà. Õºíãºí ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûã ñýðãýýí õºãæ¿¿ëýõ êîíöåïöèéí õ¿ðýýíä àðüñ øèðíèé¿éëäâýðëýë, íîîñ íîîëóóðûí ¿éëäâýðèéí ñàëáàðûí öîãöîëáîð áàéãóóëàõ òºñëèéãõýðýãæ¿¿ëýõ áýëòãýë àæëûã ýõë¿¿ëíý. Ýíý òºñëèéí õ¿ðýýíä ýöñèéí áýëýíá¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýõ ¿éëäâýð¿¿äèéã Óëààíáààòàð, Ýðäýíýò, Äàðõàí,Áàãàíóóð õîòîä áàéðëóóëæ, 7000 àæëûí áàéð áèé áîëãîõ àæëûã ýõë¿¿ëýõ áîëíî.Äîòîîäûí ýýðìýëèéí ò¿¿õèé ýä äýýð òóëãóóðëàñàí ñ¿ëæìýëèéí ¿éëäâýð¿¿äèéãÄàðõàí, Ýðäýíýò, Õºòºë, Áàãàíóóð, Óëààíáààòàð õîòóóäàä áàéãóóëàõ òºñëèéãýõë¿¿ëíý. Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéã õºãæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéí ýðõ ç¿éíáàéäëûí òóõàé õóóëèéã Çàñãèéí ãàçàðò îðóóëæ õýëýëö¿¿ëýí, ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèíà.Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéã òîíîã òºõººðºìæººð õàíãàõ áîëîìæ á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîðËèçèíãèéí òóõàé õóóëèéã õýëýëö¿¿ëæ ºðãºí áàðèíà. Óóë óóðõàéí ñàëáàðò óëñûí òºñâººð õèéãäñýí õºãæëèéí, ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîëòîéîðäóóäûí ëèöåíç ýçýìøèã÷èäòýé õèéõ ãýðýý, õýëýëöýýðèéí óäèðäàìæèéãáîëîâñðóóëæ, ÿðèà õýëýëöýýã ýõë¿¿ëíý.1. Îþó òîëãîéí îðäûí õºðºíãº îðóóëàã÷òàé õýëýëöýýã ýõë¿¿ëíý.2. Äàðõàíû Òºìºðëºãèéí ¿éëäâýðèéã ò¿øèãë¿¿ëýí õàð ìåòàëë áîëîâñðóóëàõöîãöîëáîðûí òºñëèéí àæëûã ýõë¿¿ëíý. Òºìºðòýé, Õóñòàé çýðýã îðäûí ëèöåíçýçýìøèã÷èäòýé õýëýëöýý õèéõ.29

Á¿ñ íóòàã, õîò áàéãóóëàëò, õºäººãèéí áîäëîãûí òàëààð Õ¿í àìûã îðîí ñóóöààð õàíãàõ, áàðèëãûí ñàëáàðò àæëûí áàéð íýìýãä¿¿ëýõõºòºëáºðèéã ÓÈÕ-ààð áàòëóóëíà. Îðîí ñóóöíû çîðèóëàëòòàé óðò õóãàöààíû çýýëèéí òîãòîëöîîã áèé áîëãîíî Ãåðìàí Óëñûí òóñëàìæààð 2006-2014 îíä 2 ¿å øàòààð õýðýãæèõ “Õîòûí èæ á¿ðýí¿íýëãýý áà áàðèëãûí ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíäßàðìàãèéí îð÷èíä îðîí ñóóöíû õîðîîëîë áàðèõ ñóäàëãàà, òºëºâëºëèéí àæëûãýõë¿¿ëíý. Õîò áàéãóóëàëòûí òóõàé áîëîí Õîò òîñãîíû ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé Ìîíãîë Óëñûíõóóëèóäûã øèíý÷èëñýí õóóëèéí òºñë¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ ÓÈÕ-ûí íàìðûí÷óóëãàíààð õýëýëö¿¿ëíý. Óëààíáààòàð õîòûí ìàñòåð òºëºâëºãººã øèíý÷ëýõ áîëîí ìàíàé óëñûí òîìîîõîíõîòóóäûí îðîí çàéí ìýäýýëëèéí ñàí á¿ðä¿¿ëýõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëíý. Õîò òºëºâëºëòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ÷èãëýëýýð îëîí óëñûí æèøèãò íèéöñýí 6-8íîðì ä¿ðýì ñòàíäàðòûã øèíýýð áîëîí øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ áàòëóóëæ ìºðä¿¿ëíý. Õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõýä èðãýä, àæ àõóéí íýãæèéí õºðºíãºîðóóëàëò, òºðèéí äýìæëýãèéã òºâëºð¿¿ëæ óñàëãààòàé òàðèàëàíãèéí òàëáàéíõýìæýýã ºìíºõ îíîîñ 7.5 õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ, öýâýð ¿¿ëäðèéí áîëîí ýðëèéç ìàëûíòîîã 5.5 õóâèàð ºñãºæ ¿¿íèé äîòîð øèëäýã îìîã, ¿¿ëäðèéí ìàëûí öºì ñ¿ðãèéí òîîã918 ìÿíãàä õ¿ðãýæ, áàãà îâðûí òåõíèê õàíãàìæèéã 25-30 õóâèàð, ôåðìåðèéí àæàõóéí òîîã 32 õóâèàð íýìýãä¿¿ëíý. Ìàëûí òýæýýë ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõýä ò¿ëõ¿¿ àíõààð÷ òàðèìàë òýæýýë¿éëäâýðëýëèéã 12 õóâèàð, áàéãàëèéí õàäëàí áýëòãýëèéã 7.5 õóâèàð òóñ òóñíýìýãä¿¿ëæ öàðãàñ, õîøîîí çýðýã óóðãèéí àãóóëàëìæ ºíäºðòýé òýæýýëýýð óëñûííººöèéí çàðèì õýñãèéã á¿ðä¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâíà. Ìàëûí õàëäâàðò ïàðàçèò ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ ýì÷ëýõ àæëûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëæ, 21.8ñàÿ òîëãîé ìàëûã õàëäâàðò ºâ÷íººñ, 7.3 ñàÿ òîëãîé ìàëûã ïàðàçèò ºâ÷íººññýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíä 3.0 ñàÿ òîëãîé ìàëûã ø¿ëõèéí âàêöèíæóóëàëòàä òóñ òóñõàìðóóëíà. Ýð¿¿ë àõóéí øààðäëàãà õàíãàñàí äîòîîäûí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéãíýìýãä¿¿ëæ, õ¿í àìûí õ¿íñíèé õàíãàìæèéã ºíãºðñºí îíîîñ 7-9 õóâèàð íýìýãä¿¿ëíý. Ýíý îíûã ãàçàð òàðèàëàíãèéí òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëèéí æèë áîëãîí çàðëàæáàéãààòàé óÿëäóóëàí “Òàðèàëàí ýðõëýõ òåõíîëîãèéí ¿ëãýð÷èëñýí çºâëºìæ”-èéã¿íäýñëýí àéìàã, ñóì, àæ àõóéí íýãæ á¿ð ººð ººðèéí õºðñ, öàã óóðûí îíöëîãò íèéöñýíòàðèàëàí ýðõëýõ òåõíîëîãèéã øèíý÷ëýí áîëîâñðóóëæ ìºðäºíº. Äîòîîäûí á¿òýýãäýõ¿¿íýýð ¿éëäâýðëýõ ãóðèëûí õàíãàìæèéã íèéò õýðýãöýýíèé 25õóâüä, òºìñ, õ¿íñíèé íîãîîíû õàíãàìæèéã 54.4 õóâüä õ¿ðãýæ ¿éëäâýðèéí àðãààðáîëîâñðóóëñàí ñ¿¿íèé õýìæýýã ºìíºõ îíîîñ 10 õóâèàð, ìàõíû õýìæýýã 7.9 õóâèàðòóñ òóñ íýìýãä¿¿ëíý. Áýë÷ýýð óñæóóëàëò, óñàëãààòàé òàðèàëàíã ñýðãýýí õºãæ¿¿ëýõýä îíöãîé àíõààð÷óëñûí òºñºâ áîëîí ãàäààäûí çýýë òóñëàìæààñ õóâààðèëñàí õºðºíãèéã ¿ð àøèãòàéàøèãëàí 750 õóäãèéã çàñ÷, 200 õóäàã øèíýýð ãàðãàõ, 250 ìÿíãàí ãà-ãààñ äîîøã¿éòàëáàéä ¿ëèéí öàãààí îãîòíîòîé, 70.0 ìÿíãààñ äîîøã¿é ãà-ä õºíººëò öàðöààòàéòýìöýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëæ ýäãýýð àæëûí ÿâöàä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàíà. Áîä ìàëûã ýýìýã, òàìãàòàé áîëãîõ ñàíàà÷èëãûã á¿õ àéìàã, ñóì, ìàë÷äûí äóíäºðí¿¿ëíý. Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí òºñë¿¿äèéã çàõèàëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîí ò¿¿íèé ¿ðä¿íã ¿éëäâýðëýëä íýâòð¿¿ëýõ àæëûí óÿëäàà, õàðèóöëàãûã ñàéæðóóëàõ, øèíæëýõóõààíû îëîëòûã ¿éëäâýðëýëä íýâòð¿¿ëýõ òºâ¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààã òîãòìîëæóóëíà. Òºâèéí áîëîí áàðóóí á¿ñèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìèéí íàéäâàðòàé àæèëëàãààãñàéæðóóëàõ, ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé íººöºä òóëãóóðëàñàí äîòîîäûí ýõ ¿¿ñâýð áèéáîëãîõ, èìïîðòûí ýð÷èì õ¿÷íèé õàðààò áàéäëààñ ãàðàõ çîðèëòûí õ¿ðýýíä 100-220ÌÂò-ààñ äîîøã¿é õ¿÷èí ÷àäàë á¿õèé Îðõîí, Ýãèéí ãîëûí ÓÖÑ-ûã áàðèõ àæëûãýõë¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ áàéíà. Òàéøèðûí ÓÖÑ-ûã 2008 îíä àøèãëàëòàä îðóóëæ, Ãîâü-Àëòàé, Çàâõàí àéìãèéíòºâòýé õîëáîæ, îéðîëöîîõ ñóìäûí òºâèéã õîëáîñîí ñ¿ëæýý áèé áîëãîæ, óëìààðÒàéøèðûí ÓÖÑ-ûã Áàðóóí á¿ñèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñèñòåìòýé õîëáîõîîð òºëºâëºæ30

áàéíà. Ìºí Õºâñãºëèéí ×àðãàéòûí ÓÖÑ áàðèõ àæëûí ñóäàëãààã ýõë¿¿ëýõ àðãàõýìæýý àâíà. Òºâëºðñºí ýð÷èì õ¿÷èíä õîëáîãäîîã¿é 100 ãàðóé ñóì, ñóóðèí ãàçðûã öàõèëãààíäàìæóóëàõ àãààðûí øóãàìààð õîëáîõ áîëîí ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷, í¿¿ðñíèé õèéíöàõèëãààí ñòàíö áàðüæ öàõèëãààí õàíãàìæèéã íü øèéäâýðëýõýýð òºëºâëºæ áàéíà. “100 000 íàðíû ãýð” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõýäøààðäëàãàòàé õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã øèéäâýðë¿¿ëýýä áàéãàà áà èíãýñíýýð 2006îíä 50 ìÿíãà, 2007 îíä 50 ìÿíãà, 2008 îíä 20 ìÿíãàí ìàë÷èí ºðõèéã íàðíûöàõèëãààí ¿¿ñã¿¿ðýýð õàíãàõ àðãà õýìæýýã àâàõ áîëíî. Ãîâèéí á¿ñ íóòãèéã õºãæ¿¿ëýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé Òàâàíòîëãîé, Îþó òîëãîé,Öàãààíñóâàðãà áîëîí áóñàä òîìîîõîí îðäûã àøèãëàõàä øààðäàãäàõ ýð÷èì õ¿÷èéãäîòîîäûí ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàõûí òóëä Óëààíáààòàð - Ìàíäàëãîâü - Îþóòîëãîéí÷èãëýëä 220 êÂ-ûí ºíäºð õ¿÷äýëèéí öàõèëãààí äàìæóóëàõ øóãàìûã áàðèõñóäàëãààíû àæëûã 2006 îíä áàãòààí õèéíý. Íÿëãà - ×îéðûí ñàâ ãàçðûí í¿¿ðñíèé îðäûã ò¿øèãëýí òîìîîõîí ÷àäëûí ýð÷èìõ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýð áàðèõ, óëìààð öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã ÁÍÕÀÓ-ä ýêñïîðòëîõòàëààðõè òîîöîî, ñóäàëãààã õèéæ, ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã àâíà. Øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéí àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé öàð õ¿ðýýã íýìýãä¿¿ëíý. Òàâàíòîëãîé, Áàãàíóóð, Øèâýý îâîî, Íàðèéí ñóõàéò, Ýëäýâ, Óëààí-Îâîî çýðýãí¿¿ðñíèé óóðõàéí õ¿÷èí ÷àäëûã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð æèëä 2.0-5.0 ñàÿ òîííîîñäîîøã¿é í¿¿ðñ ýêñïîðòëîõ ÷èãëýëèéã áàðèìòàëæ áàéíà. Ìºí Òàâàíòîëãîéí êîêñæèõí¿¿ðñíèé îðä ãàçàðò ýð÷èì õ¿÷, êîêñ-õèìèéí öîãöîëáîð áàðèõ áîäëîãî, ÷èãëýëèéãòîäîðõîéëæ îëîí òàëûí îðîëöîîòîéãîîð øèéäâýðëýõ àðãà õýìæýý àâíà.Áàéãàëü îð÷íû áîäëîãûí òàëààð Ìîíãîë Óëñûí Îéí òóõàé õóóëèéí íýìýëò ººð÷ëºëòèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæáàòëóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëíý. Áèî àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëàí Çàñãèéí ãàçðûíõóðàëäààíààð õýëýëö¿¿ëæ, ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèíà. Õºâñãºë àéìãèéí Óéëãàí ãîëûí ñàâ ãàçàð, Õîðüäîë Ñàðüäàãèéí íóðóóíû ºðãºòãºë,Óâñ àéìãèéí Áàÿííóóð-Óðò áóëàã, Ãîîæóóðûí õ¿ðõðýý, Áàÿíç¿ðõ óóë, Äîðíîä,Ñ¿õáààòàð àéìãèéí Õýðëýí Ìýíýí, Æàðàí òîãîîí òàë, Áàÿíõîíãîð àéìãèéí ÇàãÁàéäðàãèéí õ¿ðýí Áýë÷èð çýðýã ãàçðóóäûã óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàíä àâàõàñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëýõýýð àæèëëàíà.Áàòëàí õàìãààëàõ, ãàäààä áîäëîãûí òàëààð: Áàòëàí õàìãààëàõ òóõàé áîëîí Çýâñýãò õ¿÷íèé òóõàé áàãö õóóëèóäàä íýìýëò,ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé õóóëèéí òºñë¿¿ä, “Îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòûí ¿çýëáàðèìòëàë”-ûí òºñºë, Çýâñýãò õ¿÷íèé áàéãóóëàëòûã 2015 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõõºòºëáºð”-èéã áàòàëãààæóóëàí õýðý. Îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòàä òóëãóóðëàñàí áàòëàí õàìãààëàõ íýãäìýë òîãòîëöîîãÌîíãîë Óëñûí á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí áîäëîãîä íèéö¿¿ëýí áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ¿éëàæèëëàãààã ¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëíý. Èðãýíèé öýðãèéí ¿¿ðãèéí áîëîí öýðãèéí àëáàí õààã÷èéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàéõóóëüä îðóóëàõ íýìýëò, ººð÷ëºëòòýé óÿëäóóëàí ãýðýýò öýðãèéí àëáà õààõ æóðàìáîëîí èðãýí öýðãèéí àëáà õààõòàé õîëáîãäñîí áóñàä æóðìóóäûã øèíý÷ëýíáîëîâñðóóëíà. Àøèãëàëòûí õóãàöàà íü äóóñ÷, ¿íäñýí õºðºíãèéí äàíñíààñ õàñàãäñàí áîëîí ìàíàéçýâñýãëýëä àøèãëàõ øààðäëàãàã¿é çýâñýãëýë òåõíèêèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ,õºðºíãº òºâëºð¿¿ëýõ çàìààð çýâñýãëýë òåõíèêèéí òîäîðõîé õýñãèéã øèíý÷ëýõ, Ýíý îíä ÎÕÓ-ä õèéõ Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí àéë÷ëàëûí áýëòãýë àæëûíõ¿ðýýíä Õóäàëäàà, ýäèéí çàñàã, øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààíûÌîíãîë, Îðîñûí ÇÃÕÊ-ûí ýýëæèò õóðàëäààí áîëîí òóñ êîìèññûí Á¿ñ íóòàã, õèëîð÷ìûí õàìòûí àæèëëàãààíû äýä êîìèññûí õóðàëäààíûã îéðûí õóãàöààíä çîõèîíáàéãóóëàõààð òºëºâëºæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ àéë÷ëàë íü øèíý çóóíä õî¸ð îðíûóëàìæëàëò ò¿íøëýëèéí õàðèëöààã óëàì ºðãºæ¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõýä ÷óõàë à÷õîëáîãäîëòîé áîëíî.31

Õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûã áýõæ¿¿ëýõ áîäëîãûí òàëààð Îðîí íóòãèéí íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíä ýðõ ç¿éí ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû àæèëäòóñ äºõºì áîëîõ ¿¿äíýýñ ýíý îíä “Ýðõ ç¿éí òóñëàëöààíû òºâ”-èéã áàéãóóëàõààðòºëºâëºæ áàéíà. Ìàë õóëãàéëàõ ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ àñóóäàë òºð, çàõèðãàà, õóóëü õÿíàëòûíáàéãóóëëàãûí àíõààðàë òàòñàí àñóóäàë õýâýýð áàéíà. Ìàë õóëãàéëàõ ãýìò õýðýãòýéòýìöýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òóõàé õóóëü 2004 îíîîñ ìºðäºãäºæ ýõýëñýí áà óãõóóëèéí õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ, ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àæëûãýð÷èìæ¿¿ëýõ áîëíî. Èðãýäèéí àìãàëàí òàéâàí àìüäðàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëæ, öàãäààãèéí áàéãóóëëàãààñèðãýäýä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýã îéðòóóëàõ, ò¿ðãýí øóóðõàé áîëãîõ àæëûí õ¿ðýýíä ãýðõîðîîëîë, îðîí ñóóö, ãóäàìæ òàëáàéä ãàð÷ áàéãàà ãýìò õýðýã, çºð÷ëèéí íºõöºëáàéäàë, îðîí íóòãèéí öàãäààãèéí õýñãèéí òºëººëºã÷, áàéöààã÷ íàðûí àæëûíà÷ààëàë, õàðèóöñàí íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýý çýðãèéã õàðãàëçàí õ¿í àìûí íÿãòðàëèõ, ºì÷ õºðºíãº òºâëºðñºí, ãýìò õýðýã, çºð÷èë îëíîîð ãàð÷ áàéãàà öýã¿¿äýä ßïîíûöàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí òóðøëàãààð “Êîáàí”-û áàéðûã áàðüæ áàéãóóëàõ àæëûã äýñäàðààòàé àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý. Ìîíãîë Óëñàä îðøèí ñóóãàà ãàäààäûí èðãýäèéí á¿ðòãýë, õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ,óëñûí õèëýýð íýâòýðñýí, òóñ óëñàä çîð÷èæ áóé áîëîí äàìæèí ºíãºð÷ áóé ãàäààäûíèðãýäèéí øèëæèëò õºäºëãººíèé òàëààðõ á¿ðòãýë, ñóäàëãààã õîëáîãäîõ îðîí íóòãèéíáàéãóóëëàãóóäòàéãàà õàìòðàí öýãöëýæ, áàéíãûí õÿíàëò òàâüæ àæèëëàíà. Ìîíãîë Óëñàä ãýðýýãýýð àæèëëàæ áóé çàðèì îðíû ãàäààä èðãýäèéí á¿ðòãýë, âèçíèéõóãàöàà, ò¿¿íä òàâèõ õÿíàëòûí àñóóäëûã çîõèîí áàéãóóëæ, òýäãýýð èðãýäèéãàæèëëóóëæ áóé àæ àõóéí íýãæ¿¿äýä òàâèõ õÿíàëò, øàëãàëòàà òîãòìîëæóóëàíõàðèóöëàãà òîîöîæ àæèëëàíà. 2006 îíä óëñûí õýìæýýíä Èðãýíèé áàðèìò áè÷ãèéí óëñûí ¿çëýãèéã çîõèîíáàéãóóëàõààð òºëºâëºæ áàéíà. Òºðèéí ¿éë÷èëãýýã àíõàí øàòàíä àðä èðãýäýä õ¿ðòýýìæòýé, øóóðõàé çîõèîíáàéãóóëàí ÿâóóëàõ íü îíö ÷óõàë áºãººä ýíý òàëààð Õýíòèé àéìãèéí Áîð-ªíäºðòîñãîíû òºðèéí ¿éë÷èëãýýíèé öîãöîëáîð áàðèëãà áàðèõ õºðºíãèéí àñóóäëûã áóñàäáàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí øèéäâýðëýõ òàëààð àæèëëàõ áà ãàë óíòðààõ àíãèéã ñýðãýýíàæèëëóóëàõàä øààðäàãäàõ óðñãàë çàðäëûã 2007 îíû òºñºâò òóñãàõààð òºëºâëºæáàéíà. Îðîí íóòàãò öàãäààãèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã èë¿¿ øóóðõàé áîëãîõøààðäëàãûí ¿¿äíýýñ ò¿¿íèé òåõíèê õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõàä 2006 îíä 210.0 ñàÿòºãðºã áàòàëñàí íü 2005 îíòîé õàðüöóóëàõàä õî¸ð äàõèí íýìýãäñýí þì. Öààøèä óãàñóóäëûã æèë á¿ðèéí óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí òºñºâò òóñãàõ çàìààðøèéäâýðëýõýä àíõààðàõ áà Çàâõàí àéìãèéí Òîñîíöýíãýë äýõ ñóì äóíäûíöàãäààãèéí òàñàãò ñóóäëûí àâòîìàøèí îëãîñíû ãàäíà Ãîâüñ¿ìáýð àéìãèéíöàãäààãèéí àæèëòíóóäûí îðîí ñóóöíû õàíãàëòàä çîðèóëæ 40.0 ñàÿ òºãðºã îëãîõàñóóäëûã òºñºâò òóñãàõ çàìààð øèéäâýðëýíý. Õèëèéí áîîìòóóäûí ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ íü àðä èðãýäèéí àìüæèðãààíäèõýýõýí òóñòàéã àíõààð÷ àæèëëàæ áàéãààãèéí äîòîð ªìíºãîâü àéìãèéíÃàøóóíñóõàéòûí õèëèéí áîîìòûã ýíý îíû III óëèðàëä áàãòààí áàéíãûíàæèëëàãààòàé áîëãîõ àðãà õýìæýý àâíà.ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÕÝÐÝÃ ÝÐÕËÝÕ ÃÀÇÀÐ32

Ò¯Ð½Ð´ÑÑÐ½Ð¸Ð¹ ÑÐ² Ð½ÑÐ³Ð´Ð»Ð¸Ð¹Ð½ Ð·Ð°ÑÐ³Ð¸Ð¹Ð½ Ð³Ð°Ð·Ð°Ñ 100 Ñ Ð¾Ð½Ð¾Ð³Ñ - ÐÐ°ÑÐ³Ð¸Ð¹Ð½ Ð³Ð°Ð·ÑÑÐ½ ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

Ò¯Ð½Ð´ÑÑÐ½Ð¸Ð¹ ÑÐ² Ð½ÑÐ³Ð´Ð»Ð¸Ð¹Ð½ Ð·Ð°ÑÐ³Ð¸Ð¹Ð½ Ð³Ð°Ð·Ð°Ñ 100 ÑÐ¾Ð½Ð¾Ð³Ñ - ÐÐ°ÑÐ³Ð¸Ð¹Ð½ Ð³Ð°Ð·ÑÑÐ½ ...