13.07.2015 Views

Álit um

Álit um

Álit um

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkiðí framtíðini<strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini<strong>Álit</strong> <strong>um</strong>Apoteksverkið í framtíðiniSNIÐGIVIÐ, UMBROTIÐ, PRENTAÐ OG LIÐUGTGJØRTPF. FØROYAPRENT . TEL 314 555


2. FormæliTað er <strong>um</strong>ráðandi, at eitt lítið samfelag s<strong>um</strong>Føroyar, ið landafrøðiliga er fjart frá øðr<strong>um</strong>lond<strong>um</strong> og hevur væl skipað Apoteksverk.Umráðandi er eisini at hava eina ávísa framleiðsluav heilivági. Hetta er mill<strong>um</strong> annaðein treyt fyri, at ávísar viðgerðir kunnu veitastí sjúkrahúsverkin<strong>um</strong>.Apoteksverkið eigur stóran lut í føroyskaheilsuverkin<strong>um</strong>, við at framleiða heilivág, fáa tilvega heilivág, útflýggja heilivág og ráðgeva brúkar<strong>um</strong>og heilsustarvsfólki í nýtslu av heilivági.Alt bendir á, at ráðgeving er eitt øki s<strong>um</strong> fer atmennast í komandi tíð, bæði tí at kanningaraðrastaðni vísa, at nógvar inn leggingar á sjúkrahússtandast av, at heilivágur verður skeivtbrúktur, og eisini tí at fleiri sløg av heilivági,s<strong>um</strong> fyrr hava verið forskriftarskyldug, eru atfáa í handkeypi. Annar týðandi lutur hjá Apoteksverkin<strong>um</strong>verður at menna framleiðslu avheilivági til útflutnings. Her er talan <strong>um</strong> heilivág,s<strong>um</strong> stórar heilivágsfyritøkur ikki síggja nakranhandilsligan vinning í at framleiða, tí at nøgdiner so mikið lítil.Tað hevur verið ein avbjóðing at arbeiða viðuppskoti til landsstýrismannin <strong>um</strong> framtíðarApoteksverk. Stórar broytingar eru farnar fram áapoteksøkin<strong>um</strong> í flest<strong>um</strong> lond<strong>um</strong> kring okk<strong>um</strong>,síðani lógin í Føroy<strong>um</strong> seinast varð broytt.Tað er tó ymiskt, hvussu apoteksvirksemi erskipað í hes<strong>um</strong> lond<strong>um</strong>. Tí hevur verið áhugavertat kanna hesi viðurskifti og samstundissamanborið tey við føroysk viðurskifti, við tíí hyggju at koma við tilmæli til, hvussu vitframhaldandi skipa okk<strong>um</strong> á skilabestan hátt.Fyrsta apotekið varð sett á stovn í Føroy<strong>um</strong> í1883, og var líka til 1949 á privat<strong>um</strong> hond<strong>um</strong>.Í 1949 varð apotekið yvirtikið s<strong>um</strong> sermál, oggjørdi landsstýrið tað til almenna ogn.Seinast arbeitt hevur verið við størri broyting<strong>um</strong>á økin<strong>um</strong> var í 1988. Tá varð nýggj løgtingslóg<strong>um</strong> apoteksverkið og heilivág samtykt. Honfekk gildi frá 1. januar 1989 . Ll.nr. 104 frá 5. september 1988 <strong>um</strong> apoteksverkiðog heilivág, s<strong>um</strong> broytt við løgtingslóg nr. 54 frá 8.mai 1991.Bygnaðarliga hevur Apoteksverkið ment segnógv hesi seinastu árini. Nú eru fýra apotek íFøroy<strong>um</strong>: Tjaldurs apotek í Tórshavn, Suðuroyarapotek á Tvøroyri, Norðoya apotek í Klaksvík ogEysturoyar apotek í Runavík. Gongur s<strong>um</strong> ætlað,verða, áðrenn langt <strong>um</strong> líður, fimm apotek, tíætlanin er at lata upp apotek í Tórshavnarkommunu, uppi í Hoyvíkshagan<strong>um</strong>.WHO mælir øll<strong>um</strong> lond<strong>um</strong> til at arbeiðavið heilivágsætlan. Hetta hevur stórantýdning í arbeiðin<strong>um</strong> áhaldandi at betra <strong>um</strong>heilsustøðuna, fyribyrgja sjúk<strong>um</strong>, og yvirhøvurat verja heilsuna hjá borgaran<strong>um</strong> alt lívið.Arbeiðsbólkurin hevur tí eisini gjørt uppskottil eina heilivágsætlan fyri Føroyar.Arbeiðsbólkurin er sannførdur <strong>um</strong>, atallir føroyingar framhaldandi vilja hava eittvælvirkandi Apoteksverk, ið útvegar tann rættaheilvágin til tann rætta, í rættari tíð, á rættanhátt í tí rættu góðskuni og við rættari ogneyðugari kunning. WHO, World Health Organization, er serligi heilsustovnurinundir Sameindu Tjóða (ST). WHO varðstovnað 7. apríl 1948Arbeiðsbólkurin er har<strong>um</strong>framt sannførdur<strong>um</strong>, at allir føroyingar framhaldandi vilja hava,at Apoteksverkið hevur neyðugan heilivágtøkan, tá á stendur, t.d. tá <strong>um</strong>farsóttir takaseg upp.Vit vóna, at hetta uppskotið fer at gevaíblástur til eitt gott kjak <strong>um</strong> evnið, og atApoteksverkið framvegis kann virka í einiskipan, s<strong>um</strong> framhaldandi stuðlar undir atmenna verkið til gagns fyri alt samfelagið.Vit veita fyrrverandi íslendska heils<strong>um</strong>álaráðharran<strong>um</strong>,Jóni Kristjánssyni, hjartans tøkkfyri beinasemi at læna okk<strong>um</strong> serfrøðingin,Einar Magnússon, skrivstovustjóra í íslendskaHeilbrigðis- og tryggingarmálaráðn<strong>um</strong>, at veraí nevndararbeiðin<strong>um</strong>.Skrivaran<strong>um</strong> í arbeiðsbólkin<strong>um</strong>, RichardSchwartson, takka vit fyri íblástur í sambandivið arbeiðið at gera álitið.Heri Mørkøre, formaður. <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini


3. Endamál 4. Greining av apoteksverkin<strong>um</strong>3.1 Uppskot viðgjørt á landsstýrisfundií september 2005Landsstýrismaðurin í almanna- og heils<strong>um</strong>ál<strong>um</strong>orðaði í juli 2005 eitt uppskot tilarbeiðssetning til ein bólk, s<strong>um</strong> skal komavið ein<strong>um</strong> uppskoti til, hvussu Apoteksverkiðí framtíðini verður skipað. Í september 2005varð uppskotið viðgjørt á landsstýrisfundi,og fekk landsstýrismaðurin undirtøku fyri atarbeiða víðari við málin<strong>um</strong>.3.2 Arbeiðssetningurin1. Gera neyvari lýsing <strong>um</strong> hvussu Apoteksverkið,undir hes<strong>um</strong> framleiðsla, søla ogdistributión av heilivági, virkar nú.2. Lýsa fyrimunir og vansar við verandiskipan.3. Lýsa, hvussu hetta økið er skipað ílondun<strong>um</strong> uttan<strong>um</strong> okk<strong>um</strong>.4. Lýsa fyrimunir og vansar við teim<strong>um</strong>skipan<strong>um</strong>, ið eru í hes<strong>um</strong> lond<strong>um</strong>.5. Umrøða hvørjir møguleikar eru at skipapoteksverkið, undir hes<strong>um</strong> framleiðslu,sølu og útbýting av heilivági framyvir.6. Koma við tilmæli til landsstýrismannin<strong>um</strong>, hvussu Apoteksverkið verður skipaðí framtíðini, við atliti at framleiðslu, søluog útbýting. Tilmælið skal eisini lýsabygnað, framtíðar fíggjarmynstur, v.m.Hetta merkir, at støða skal takast til, <strong>um</strong>tað skulu gerast serligar roknskaparligartreytir fyri virksemið alt eftir, hvørt talaner <strong>um</strong> vøru, ið Apoteksverkið hevureinkarætt til at framleiða, selja og distribuera,ella vøru í fullari kapping.7. Orða uppskot til heilivágsætlan fyriFøroyar, ið fevnir <strong>um</strong> alt heilivágsøkið,keyp, framleiðslu, sølu, distributión,nýtslu, viðgerð, goymslu við meira, oghvørjar lógarbroytingar eru neyðugar.8. Tilmælið skal vísa <strong>um</strong>sitingarligar ogfíggjarligar avleiðingar fyri landið, og<strong>um</strong> neyðugt er við lógarbroyting<strong>um</strong>.Krevjast lógarbroytingar, skal eisiniskiljast uppskot til tíðarætlan <strong>um</strong>,hvussu skjótt hetta skal setast í verk.3.3 Arbeiðsbólkurin samansettur avß Heri Mørkøre, landsapotekari,formaðurß Turid Arge, deildarstjóri, Almannaogheils<strong>um</strong>álaráðiðß Einar Magnússon, skrivstovustjórií íslendska Heilsu- ogtrygdarmálaráðn<strong>um</strong>ß Birgit Vitalis Ottosen, fulltrúi,Fíggjarmálaráðið3.4 AvmarkingarVit avmarka okk<strong>um</strong> frá at <strong>um</strong>røða grunnaproblematikkin,og vísa í tí sambandi á grunnaálitiðfrá Fíggjarmálaráðn<strong>um</strong> frá 2001.3.5 TíðarfreistUpprunaliga skuldi álitið verða latið landsstýrismannin<strong>um</strong>í almanna- og heils<strong>um</strong>ál<strong>um</strong> tann1. mars 2006, men hetta hevur drigið nakaðút, og verður nú latið úr hond<strong>um</strong>.4.1 Stutt søguligt baksýni Søgan <strong>um</strong> heilivág er javngomul við søguna hjámannaættini. Fyrstu mentanirnar við skriftmálivóru tær, s<strong>um</strong> mentust mill<strong>um</strong> Eufrat og Tigrisár 3200-2000 fyri Kristi føðing.Hesar mentanir hava latið eftir seg skrivligarkeldur <strong>um</strong> heilivágsnýtslu, t.d. opi<strong>um</strong>. Tærfyrstu skrivligu keldurnar <strong>um</strong> framleiðslu avheilivági stava úr Egyptalandi <strong>um</strong>leið ár 2500fyri Kristi føðing.Apoteksvirksemið er tí elligamalt. Fyrstu veruliguapotekini, vit vita <strong>um</strong>, vóru tey í Bagdadí 7. øld eftir Kristi føðing. Bagdad var tátíðarháborg fyri handli, mentan og vísind<strong>um</strong>.Í 13. øld verður apoteksvirksemi fyrstu ferðmeira skipað, tá ið kongurin á Sisiliu, Fríðrikur2 av Hohenstaufen staðfestir, at virksemið hjáapotekar<strong>um</strong> skuldi verða undir myndugleikaeftirliti.Samstundis verður bannað lækn<strong>um</strong>at reka apoteksvirksemi, og soleiðis verðurarbeiðsbýtið mill<strong>um</strong> læknar og apotekararstaðfest. Har<strong>um</strong>framt skuldu prísirnir á heilivágiverða undir myndugleikaeftirliti. Tað samaer mest s<strong>um</strong> framvegis galdandi á okkaradøg<strong>um</strong>.Fyrsta apotekið í Norðurlond<strong>um</strong> var kongaligaHof-apotekið í Stockholm í Svøríki, s<strong>um</strong>byrjaði virksemi sítt miðskeiðis í 14. øld.Frá tí at fyrsta apotekið varð sett á stovn íFøroy<strong>um</strong> í 1883 og inntil 1949, vóru apotekiniá privat<strong>um</strong> hond<strong>um</strong>. Í lóg nr. 121 frá 29. apríl1913 „om apotekervæsenet på Færøerne“ erásett, at slíkt virksemi kravdi kongligt loyvi.Tann 27. juli 1913 læt Tjaldurs Apotek uppvið tílík<strong>um</strong> konglig<strong>um</strong> loyvi.Í 1949 gjørdist apotekið almenn ogn.Landsstýrið boðaði í skrivi, dagfest 1. juli1949, danska heilsustýrin<strong>um</strong> frá, at númálsøki apotek er yvirtikið s<strong>um</strong> sermál, „Er nakað grøðandi?” (Árni Dahl), apoteksverkið,Tórshavn 1999verða broytingar gjørdar í apoteksverkin<strong>um</strong>.Í brævin<strong>um</strong> verður mill<strong>um</strong> annað sagt: ,,Landsstyretstår økonomisk ansvarlig overfor apoteketsdrift, ligesom landsstyret sørger forlokaler, medens apotekeren skal have dettekniske, faglige og arbejdsmæssige ansvar.Hele det underordnede personale antagesaf ham, medens apotekeren ansættes aflandsstyret“.Í sambandi við yvirtøkuna vórðu ognirnarhjá apotekin<strong>um</strong>, vørugoymsla v.m., keyptfrá fráfarandi privata apotekaran<strong>um</strong>. Apoteksbygningurinvarð keyptur frá ChristianRestorff.Nýggj lóggáva varð sett í verk í 1949 við løgtingslógnr. 14 frá 28. mars 1949 <strong>um</strong> apotekog løgtingslóg nr. 63 frá 16. desember 1949<strong>um</strong> apotekaragrunn o.a.4.1.1 Apotekaragrunnurin Í lógini frá 1913 <strong>um</strong> apoteksverkið í Føroy<strong>um</strong>varð ásett í § 6, at „af apoteker på Færøerneudredes en årlig afgift efter de for apotekerafgiftfor det øvrige rige gældende regler“. Í kunngerðfrá 1918 <strong>um</strong> apoteksverkið í Føroy<strong>um</strong>varð ásett, hvussu stórt hetta gjald skal vera,og í somu kunngerð verður ásett, at gjaldiðskal rindast inn í danska apotekaragrunnin.Endamálið við grunnin<strong>um</strong> var at læna peningtil apotekarar til keyp av apotek<strong>um</strong>, og veitastuðul til rakstur. Somuleiðis høvdu fráfarandiapotekarar, eftir ávís<strong>um</strong> regl<strong>um</strong>, rætt til eftirlønúr grunnin<strong>um</strong>. Í Danmark eitur grunnurin Apotekerfonden(‚apotekaragrunnurin’), tí talan er <strong>um</strong> grunn fyriapotekarar. Tá Apoteksverkið varð yvirtikið s<strong>um</strong>føroyskt málsøki, vóru heitini apoteksgrunnur ogapotekaragrunnur nýtt hvørt <strong>um</strong> annað. Rættaheitið er apoteksgrunnur, tí talan er <strong>um</strong> ‚grunn’ hjáApoteksverkin<strong>um</strong>. Hetta heitið verður formaliserað ílógini <strong>um</strong> apoteksverk og heilivág í 1988. <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini


Eftir at Tjaldurs Apotek, frá at vera privatrikið, gjørdist almennur føroyskur stovnurvið yvirtøkuna í 1949, helt danski apotekaragrunnurin,av natúrlig<strong>um</strong> orsøk<strong>um</strong>, uppatat virka í Føroy<strong>um</strong>. Eftir samráðingar komulandsstýrið og ríkisstjórnin ásamt <strong>um</strong>, atapotekaragrunnurin skuldi rinda nýstovnaðaføroyska apoteksgrunnin<strong>um</strong> kr. 300.000, s<strong>um</strong>vórðu goldnar í 1950. Hetta var partur avtí peningi, ið goldin var ígjøgn<strong>um</strong> árini úrFøroy<strong>um</strong> í danska apotekaragrunnin. Umframthesar kr. 300.000 komu aðrar <strong>um</strong>l. kr. 50.000í grunnin s<strong>um</strong> gjald frá fráfarandi apotekarafyri útistandandi til grunnin.Hesar báðar upphæddirnar gjørdust stovnsfæiðí nýstovnaða føroyska apoteksgrunnin<strong>um</strong>.4.1.2 Lóggávan í 1949S<strong>um</strong> nevnt omanfyri vórðu tvær nýggjar lógirsamtyktar í 1949 í sambandi við yvirtøku avApoteksverkin<strong>um</strong>.Tann fyrra lógin var løgtingslóg nr. 14 frá28. mars 1949 <strong>um</strong> apotek.Ásett verður í lógini, at loyvi krevst frá landsstýrin<strong>um</strong>til stovnan av nýggj<strong>um</strong> apotek<strong>um</strong>, ogsambært § 6 í lógini skuldu ,,apotek lata árligtgjald eftir regl<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> landsstýrið ásetir.Gjaldið fer í føroyska apoteksgrunnin. Landsstýriðásetir nærri reglur fyri henda grunn”.Í viðmerkingun<strong>um</strong> til lógaruppskotiðsigur landsstýrið, at hetta í roynd og veruer lógin frá 1913 „om apotekervæsenet påFærøerne” við teirri broyting, at landsstýriðyvirtekur uppgávuna hjá donsku stjórnini, ogserstakur føroyskur apoteksgrunnur verðursettur á stovn. Undir viðgerðini á tingi varðlandsstýrið biðið <strong>um</strong> at fáa greiðu á, hvatføroyska apoteksgrunnin<strong>um</strong> kundi ognast avdanska apotekaragrunnin<strong>um</strong>. Landsstýrið varðsomuleiðis biðið <strong>um</strong> at kanna møguleikan fyriat seta á stovn landsapotek.Tann seinna lógin var løgtingslóg nr. 63frá 16. desember 1949 <strong>um</strong> apoteksgrunno.a. Sambært hesi lóg varð føroyski apoteksgrunnurinstovnsettur í desember mánaðisama ár.Í §1 í hesi lóg stendur, at apoteksgrunnurineigur avlopið, s<strong>um</strong> apoteksraksturin í Føroy<strong>um</strong>gevur av sær, og ,,hevur annars við landskassan<strong>um</strong>aftanfyri seg fíggjarliga ábyrgd avapotekin<strong>um</strong>”. Eisini verður sagt í § 1 í lógini,at ,,apotekaragrunnurin verður annars at eigatann pening, s<strong>um</strong> kann verða lutaður Føroy<strong>um</strong>út úr ríkisins apotekaragrunni”. Grunnurin skalsomuleiðis eiga vørur á goymslu og fastarognir, s<strong>um</strong> grunnurin ognar sær.Sambært §3 í lógini verður landsstýrin<strong>um</strong>heimilað til apotekaragrunnin at taka tey lán,s<strong>um</strong> vørukeyp, fastognarkeyp ella byggingtil hvørja tíð gera neyðug. Í viðmerking tiluppskotið sigur landsstýrið mill<strong>um</strong> annað, atneyðugt verður at útvega pening til tær vørur,s<strong>um</strong> skulu vera á goymslu á apotekin<strong>um</strong>,<strong>um</strong>framt til keyp av apotekshúsin<strong>um</strong>.Landsstýrið hevur í hes<strong>um</strong> sambandi í fyrstusyftu hugsað sær at taka lán við landskassaábyrgdtil hin føroyska apotekaragrunnin,,,soleiðis at hesin grunnur, s<strong>um</strong> skal eigarakstraravlopið av apotekin<strong>um</strong>, endurrindarlánið og svarar renturnar av tí”. Eisini verðursagt í viðmerkingun<strong>um</strong>, at roknað verður við,at grunnurin fær útgoldið væl av peningi úrríkisins apotekaragrunni, og at grunnurin tilta tíð ætlandi verður førur fyri at niðurskrivalánið (úr landskassan<strong>um</strong>) munandi. Tað, s<strong>um</strong>tá verður eftir av lánin<strong>um</strong>, endurrindar apotekaragrunnurinav teim<strong>um</strong> inntøk<strong>um</strong>, s<strong>um</strong>hann ár <strong>um</strong> ár væntast at fáa av avlopin<strong>um</strong>av apoteksrakstrin<strong>um</strong>.Í 1984 setti landsstýrið eina ráðleggingarnevndfyri Apoteksverkið. Nevndin sá tað s<strong>um</strong>sítt aðalmál at lata landsstýrin<strong>um</strong> uppskot tilnýggja apoteks- og heilivágslóggávu, og legðinevndin fram álit í mars 1987 saman viðuppskoti til nýggja løgtingslóg <strong>um</strong> apoteksverkiðog heilivág.Uppskotið varð við ávís<strong>um</strong> broyting<strong>um</strong> samtyktav løgtingin<strong>um</strong> s<strong>um</strong> Ll. nr. 104 frá 5.september 1988 <strong>um</strong> apoteksverkið og heilivág.Henda lógin er við broyting<strong>um</strong> frá 1991framvegis í gildi.4.2 Apoteksverkið í verandi skipanApoteksverkið er skipað s<strong>um</strong> almennur stovnurundir landsstýrismannin<strong>um</strong> í almanna- ogheils<strong>um</strong>ál<strong>um</strong>.Øll handfaring av heilivági er regulerað í lógog kunngerð<strong>um</strong>. Sostatt hevur landsstýrismaðuriní almanna- og heils<strong>um</strong>ál<strong>um</strong> generellarheimildir at áseta neyvari reglur fyri virksemiðhjá Apoteksverkin<strong>um</strong> og kann soleiðis viðrammustýring hava ávirkan á, hvussu Apoteksverkiðverður skipað . Starvsfólkið í Apoteksverkin<strong>um</strong>er sett sambært sáttmála viðFíggjarmálaráðið.Landsapotekarin hevur ovastu leiðsluna,og skal saman við apotekarun<strong>um</strong> standa fyrirakstri, fíggjarætlan<strong>um</strong> og fíggjarstýring. Har<strong>um</strong>framthevur hann eftirlit við, at lógin <strong>um</strong>apoteksverkið og heilivág verður hildin.4.2.1 Distributión av heilivágiFýra apotek eru í Føroy<strong>um</strong>: Tjaldurs apotek íTórshavn, Suðuroyar apotek á Tvøroyri, Norðoyaapotek í Klaksvík og Eysturoyar apotek íRunavík. Hesi taka sær av beinleiðis útflýggjanav heilvági til einstaklingar, sjúkrahús, virki, Hvítabókskip og stovnar, <strong>um</strong>framt at senda heilivág tiltey, ið ikki kunnu koma á apotek at heintaheilivágin.S<strong>um</strong> nevnt omanfyri, verður ein ávísur parturav heilivágn<strong>um</strong> sendur s<strong>um</strong>m<strong>um</strong>. Borgarar,s<strong>um</strong> fáa heilivág sendandi, gjalda ikki serstaktfyri flutningin. Flutningsútreiðslurnar eru parturav prísásetingini hjá Apoteksverkin<strong>um</strong>.Afturat teim<strong>um</strong> fýra apotekun<strong>um</strong> eru 23hondkeypssølur og 39 heilivágsgoymslur.Handkeypssølurnar selja nærri ásett úrval avhandkeypsheilivági, eitt nú heilivág fyri pínu,sjóverk og ovurviðkvæmi.Av teim<strong>um</strong> 39 heilivágsgoymslun<strong>um</strong>, eru 25ætlað fólki og 14 ætlað dýr<strong>um</strong>. Hesi verða nýtttil bráðfeingis útflýggjan av forskriftaskyldug<strong>um</strong>heilivági. Depotini eru <strong>um</strong> alt landið, oglækni ella dýralækni kann bíleggja heilivágúr teim<strong>um</strong>. Endamálið við depotun<strong>um</strong> er, atbráfeingis sjúkraviðgerð við heilvági kann setastí verk, so skjótt tørvurin er staðfestur avlækna ella dýralækna.Umsetningurin hjá føroysku apotekun<strong>um</strong> í2005 var slakar 150 milliónir krónur. Meginparturinav søluni hjá apotekun<strong>um</strong> er heilivágur,meðan ein minni partur – 13,4% -eru fríhandilsvørur, s<strong>um</strong> apotekini ikki havaeinkarætt at selja. Nevnast kann, at í Svøríkier myndin tann sama, soleiðis at skilja, at av<strong>um</strong>setningin<strong>um</strong> hjá Apoteket AB í 2005 vóru13% fríhandilsvørur. Í galdandi løgtingslóg erásett í §16, stk 1, at „<strong>um</strong>framt heilivág er loyvtapotek<strong>um</strong> at hava hóskandi úrval av øðr<strong>um</strong>vør<strong>um</strong>“. Í stk. 2 stendur, at „Landsstýrið kannáleggja apotek<strong>um</strong> at reka handil við ávís<strong>um</strong>vør<strong>um</strong>, og at steðga við søluni av ávís<strong>um</strong>vør<strong>um</strong>“.10 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 11


4.2.2 Útbúgvingarkrøv til starvsfólkÍ apoteksverkin<strong>um</strong> starvast farmaceutar ogfarmakonomar, <strong>um</strong>framt aðrar starvsbólkar.Farmaceutútbúgvingin er ein 5 ára náttúruvísindaliguniversitets-útbúgving, og tann, s<strong>um</strong>hevur tikið embætisprógv, kann kalla segcand. pharm., ið samsvarar við enska Masterof Science, stytt MSc(Pharm). Í Danmarker útbúgvingin á Danmarks FarmaceutiskeUniversitet í Keypmannahavn.Farmakonomútbúgvingin er ein trý ára útbúgving,og er á apotekun<strong>um</strong> í samstarvivið Pharmakon í Hillerød. Pharmakon erein skeið- og undirvísingardepil, s<strong>um</strong> DanmarksApotekerforening eigur og rekur, ogs<strong>um</strong> mill<strong>um</strong> annað tekur sær av bókligu útbúgvinginihjá farmakonom<strong>um</strong> í Danmark.Í lærutíðini fara farmakonomnæmingarnir íFøroy<strong>um</strong> regluliga á Pharmakon at fáa bókligaundirvísing.Enn eru nøkur starvsfólk, ið hava gomluútbúgvingina s<strong>um</strong> defektrisur, men hendaútbúgving verður ikki tikin longur.Umframt hesar fakbólkar eru starvsfólk úrøðr<strong>um</strong> starvsbólk<strong>um</strong>, eitt nú bioanalytikarar,skrivstovufólk, maskinfólk og ófaklærd.Apoteksverkið hevur avtalu við Pharmakonog Danmarks Farmaceutiske Universitet <strong>um</strong>ávíkavist farmakonomnæmingar og farmaceutlesandií starvsvenjing.4.2.3 EftirlitsfunktiónApotekini eru undir eftirliti av landsapotekaran<strong>um</strong>sambært grein 50 í Ll. 104/88 <strong>um</strong>apoteksverkið og heilivág. Hetta skal tryggja, atapotekini lúka upp til tey krøv, ið ásett eru í lógog kunngerð<strong>um</strong>. Til at tryggja, at framleiðslaner á altjóða støði, hevur Landsapotekarin, eftirtørvi, fingið sær serkøna hjálp frá danska Lægemiddelstyrelsen.Apoteksverkið er komið væl áleiðis atmenna eina góðskustýringarskipan grundaðá ISO 9001:2000. Hetta arbeiðið verður gjørtí samstarvi við Danmarks Apotekerforening.Ætlanin er, at apotekini verða ISO-góðkend avDansk Standard, og avtala er gjørd <strong>um</strong> fyrstaeftirlitið í 2007.4.2.4 Felags EDV-skipan tilApoteksverkiðKunningartøkni og teldusamskifti er eintýðandi partur av apoteksvirksemin<strong>um</strong>. Longuí 1985 varð fyrsta telduskipanin ment og settí verk í apoteksverkin<strong>um</strong>. Í fyrstani arbeidduapotekini lokalt, men í 1999 var skipaninmiðsavnað. Hetta varð mill<strong>um</strong> annað gjørt fyriat kunna arbeiða við felags roknskapi og felagsgoymslu stýring. Um somu tíð var farið undirvið at menna teldusamskiftið, og var hettaupprunin til AHS-netið, s<strong>um</strong> seinni gjørdistlandsnet. KT-skipanirnar hjá apotekun<strong>um</strong> íFøroy<strong>um</strong> og í Svøríki hava seinastu monguárini verið miðsavnaðar. Í Danmark er hettagjørt fyri stutt<strong>um</strong>, tí tann tilskotsskipanin tilheilivág, s<strong>um</strong> varð sett í verk í Danmark, ogs<strong>um</strong> var ein eftirgerð eftir svensku skipanini,kravdi hetta.Uttan hesa telduskipan og góða samskiftisnetiðmill<strong>um</strong> apotekini, hevði neyvan boriðtil at <strong>um</strong>sitið føroysku tilskotsskipanina tilheilivág, soleiðis s<strong>um</strong> hon er nú. Miðsavnaðidátugrunnurin ger eisini hagtalsviðgerðinavið heilivágsbrúkin<strong>um</strong> í Føroy<strong>um</strong> munandilættari.Arbeitt hevur eisini verið við trygd, tá talan er<strong>um</strong> at handfara persónsupplýsingar. Her verðurhugsað <strong>um</strong> fysiska, logiska og administrativatrygd, har neyðug tiltøk eru sett í verk fyri atlúka galdandi krøv.12<strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini13


4.2.5 Kunning <strong>um</strong> heilivágApotekini skipa fyri kunning og ráðgeving <strong>um</strong>heilivág á fakliga høg<strong>um</strong> stigi. S<strong>um</strong> partur avfakligu útbúgvingini eru starvsfólkini á apotekun<strong>um</strong>før fyri at kunna og ráðgeva kund<strong>um</strong> <strong>um</strong>heilivág. Har<strong>um</strong>framt verður regluliga skipaðfyri eftirútbúgving av starvsfólki, so tey allatíðini eru dagførd við neyðugari vitan.Apotekini skipa eisini fyri temadøg<strong>um</strong> fyribrúkar<strong>um</strong>, og halda skeið fyri øðr<strong>um</strong> fakbólk<strong>um</strong>í heilsuverkin<strong>um</strong>.Týðandi táttur í kunningini hjá Apoteksverkin<strong>um</strong>eru faldarar <strong>um</strong> viðkomandi evni, s<strong>um</strong>hava við heilivág og heilsu at gera.leiðsludeildini. Umframt galeniskar og magistrellar tilbúningar, verða eisini tablettir ogsterilir tilbúningar framleiddir. Aseptiskar áfyllingar av eitt nú cytostatika 10 verða somuleiðisgjørdar her. Deildin tekur sær eisini avveteriner<strong>um</strong> heilivági, tvs. dýraheilivági. Framleiðsludeildiní Tórshavn framleiðir eisini tilhini apotekini. Í næst<strong>um</strong> flytur øll framleiðslaní høli hjá Apoteksverkin<strong>um</strong> á Staraveg 15 íTórshavn.Framleiðsla av heilivágsfóðri til alivinnunafer fram á Staravegi 15 í Tórshavn. Hendaframleiðsla hevur fingið EU 11 -góðkenning, ogtekur sær av framleiðslu av heilivágsfóðri tilalifisk, eisini til útflutnings.er stórur munur á, hvussu apotekini í teim<strong>um</strong>ymisku londun<strong>um</strong> verða rikin. Í norðanlond<strong>um</strong>eru apotekini ofta ‚rein’ apotek, harmeginparturin av vørun<strong>um</strong>, ið seldar verða,er heilivágur. Apotekini í suðureuropa hinveginselja aðrar vørur, s<strong>um</strong> ikki hava nakaðvið beinleiðis apoteksvirksemi at gera, oghesin parturin er ofta størri parturin av <strong>um</strong>setning<strong>um</strong>.DanmarkFøroyarSvøríkiHollandNoregSloveniaEysturríkiFinnlandÍslandTjekkiaBretlandSchweizSlovakiaPortugalTýsklandItaliaÍrlandFraklandSpaniaBelgiaGrikkalandÍbúgvar pr. apotek í Evropa 20034.2.6 VeitingartrygdApoteksverkið hevur sambært grein 15 íløgtingslóg nr. 104 frá 1988 <strong>um</strong> apoteksverkiðog heilivág, skyldu at hava allan neyðuganheilivág tøkan, og í ávís<strong>um</strong> før<strong>um</strong> at liggjaá goymslu við størri nøgd<strong>um</strong> av heilivági ogøðr<strong>um</strong> vør<strong>um</strong>, <strong>um</strong> landsstýrið metir, at hettaer neyðugt.Nevnast kann, at í sambandi við tilbúgving,er førleikin at framleiða ávís sløg av heilivágií Føroy<strong>um</strong> av stór<strong>um</strong> týdningini. Her verðurserliga hugsað <strong>um</strong> sterilan heilivág til sjúkrahúsini.Tí verður stórur dentur lagdur á at havaeina framkomna framleiðsludeild, s<strong>um</strong> lýkuraltjóða krøv til framleiðslu av heilivági, og s<strong>um</strong>er mannað við starvsfólki, ið hevur neyðugarroyndir og førleika. Hetta er orsøkin til at taðverður mett neyðugt við einari nationalariframleiðsludeild, har førleikin er til staðar,hóast framleiðslan ikki loysir seg handilsliga.4.2.7 Framleiðsla av heilivágiAllur heilivágur, ið framleiddur verður íFøroy<strong>um</strong>, verður framleiddur á Tjaldurs apotekií Tórshavn. Tíggju fólk starvast í fram-4.2.8 HagtølNorðurlendsk hagtøl <strong>um</strong> heilsu og heilsuverkverða samskipað hjá Nomesco, og Landsapotekarinútvegar hagtøl <strong>um</strong> heilivágsnýtsluí Føroy<strong>um</strong>, og luttekur í norðurlensk<strong>um</strong> fund<strong>um</strong><strong>um</strong> hesi viðurskifti.Tá talan er <strong>um</strong> hagtøl <strong>um</strong> fólkagrundarlagiðundir apotekun<strong>um</strong> í teim<strong>um</strong> ymisku londun<strong>um</strong>í Europa, vísir yvirlitið niðanfyri, at í Grikkalandieru <strong>um</strong>leið 1.145 fólk fyri hvørt apotek, meðaní Danmark eru <strong>um</strong>leið 16.500 fólk fyri hvørtapotek. Hetta skal tó síggjast í mun til, at tað Galeniskur heilivágur er samansettur heilivágur,klárur til nýtslu, eitt nú hostasevjur og salvur. Magistrellur heilivágur er heilivágur, fyriskipaðurav lækna á forskift til ávísan sjúkling, s<strong>um</strong> verðurframleiddur í hvørj<strong>um</strong> einstøk<strong>um</strong> føri. Sterilur tilbúningur er heilivágur, framleiddur íserliga rein<strong>um</strong> <strong>um</strong>hvørvi, og síðani steriliseraður,vanliga við hitaviðgerð. Aseptisk framleiðsla merkir, at heilivágurin verðurframleiddur í serliga rein<strong>um</strong> <strong>um</strong>hvørvi. Av tí atheilivágurin ikki verður endaliga hitaviðgjørdur,verða uppaftur strangari krøv sett til reinføri, ennvið sterila framleiðslu.10 Cytostatika er heilivágur fyri krabbasjúkur11 EU: Europan Union02.0004.0006.000Yvirlitið omanfyri vísir, hvussu ymiskt fólkagrundarlagiðundir apotekun<strong>um</strong> er í londun<strong>um</strong>í Evropa8.00010.00012.00014.00016.00018.00014 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 15


5. Skipan av apotekun<strong>um</strong> í Føroy<strong>um</strong>og londun<strong>um</strong> kring okk<strong>um</strong>Heilivágsøkið er sera samansett og merkt av,at nógvir ymiskir áhugabólkar eru við. Í flest<strong>um</strong>lond<strong>um</strong> er heilivágsøkið væl skipað við lóg<strong>um</strong>og reglugerð<strong>um</strong>. Allastaðni eru lógir, kunngerðirog leiðbeiningar, s<strong>um</strong> í minstu smálut<strong>um</strong>gera av, hvat ið er heilivágur, hvussuhann verður framleiddur, hvør skal útinnaarbeiðið, og hvussu heilivágurin verður býtturút og handfarin. Lóggávan ásetur til dømis,at øll heilivágsvirki skulu hava almenna góðkenningtil at framleiða og marknaðarføraheilivág. Henda stranga reguleringin er trygdfyri, at borgarin kann kenna seg tryggan viðheilivágn<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> virkini framleiða.Játtanarskipan til apotekFyri 60 ár<strong>um</strong> síðan vóru vanligu apotekini íNorðurlond<strong>um</strong> skipað á sama hátt. Apotekinivóru privat ogn, men skipa av ríkin<strong>um</strong> í einafarmaceutiska einkaloyvis- og játtanarskipan.Henda skipan líkist mest teim<strong>um</strong> skipanun<strong>um</strong>,s<strong>um</strong> eru í Danmark og Finnlandi nú.Søguliga hava apoteksskipanirnar í Norðurlond<strong>um</strong>líkst nógv. Tá viðurskiftini viðvíkjandiheilivági gjørdust meir skipað, varð kravtkongligt loyvi fyri at reka apotek. Í okkara tíðeru broytingar farnar fram, s<strong>um</strong> greitt er frániðanfyri.SvøríkiFyrsta apotekið í Norðurlond<strong>um</strong> var, s<strong>um</strong> áðurnevnt, kongliga Hof-apotekið í Stockholm,ið varð sett á stovn í 14. øld. Síðan tá havaapotekini verið privat rikin, men í 1970 varð<strong>um</strong>fatandi broyting gjørd í apoteksskipanini.Svenski ríkið keypti apotekini frá privatuapotekarun<strong>um</strong>, og stovnaði almenna partafelagiðApoteksbolaget AB, ið síðan hevurrikið apotekini fyri tað almenna, nú undir heitin<strong>um</strong>Apoteket AB. Tað almenna rekur eisinisjúkrahúsapotekini. Síðan Svøríki gjørdist limurí EU, hevur spurningur verið settur, <strong>um</strong> eittalment apoteksverk samsvarar við EU-lóggávu.Í 2005 feldi EU-dómstólurin tann dóm, atsvenska apoteksskipanin ikki stríddi móti EUlóggávu12 .ÍslandNæsta broytingin í teirri gomlu norðurlendskuapoteksskipanini var í Íslandi í 1996, tá iðíslendska apoteksskipanin varð liberaliserað.Liberaliseringin í Íslandi hevði við særstórar broytingar; latið varð upp fyri einiavsláttarskipan á forskriftaskyldug<strong>um</strong> heilivágiog fríari prísáseting á handkeypsheilivági, fríaristovnseting av nýggj<strong>um</strong> apotek<strong>um</strong>, ogkravið var ikki longur, at farmaceutur skuldieiga apotekið.NoregNorsku apotekini vórðu liberaliseraði í 2001.Frá at hava eina loyvisskipan á sama hátts<strong>um</strong> tann í Danmark, har ein farmaceuturskuldi eiga og reka apotekið, varð skipaninbroytt til at líkjast tí bretsku og íslendsku.Einstaklingar ella fyritøkur søkja Helse- ogomsorgsdepartementet <strong>um</strong> loyvi (‚konsesjón’)at reka apotek. Tað er ikki longur eitt kravat apoteksánarin skal vera farmaceutur, bertskal ein farmaceutur hava dagligu leiðslunaav apotekin<strong>um</strong>. Ongin avmarking er longur,hvussu nógv apotek skulu verða – tað eronki loyvisloft. Hetta ger, at talið av apotek<strong>um</strong>verður avmarkað av, hvat marknaðurin kannbera.12 EU dom , C-438/02, 2005-05-31DanmarkJáttanarskipanin í Danmark er skipað soleiðis,at loyvi krevst frá Innlendis- og heils<strong>um</strong>álaráðn<strong>um</strong>at reka apotek. Í praksis ertað soleiðis, at tá ein apotekari fer frá elladoyr, verður apoteksloyvið lýst leyst at søkja.Umsøkjararnir senda <strong>um</strong>sóknina til Innlendisogheilsu- málaráðið, ið síðan ger av, hvør skalfáa apoteksloyvið, og harvið keypa apotekið.Serligar reglur eru fyri útjavnan av avlopi, sí5.1.FinnlandFyrsta apotekið í Finnlandi læt upp í 1689,og nú eru <strong>um</strong>leið 800 apotek í Finnlandi.Apotekini í Finnlandi eru privat, og lóggávanásetur, at ein apotekari ikki kann eiga fleiri enneitt apotek. Kortini kann apotekarin hava uppí tríggjar deildir í økin<strong>um</strong> rundan <strong>um</strong> apotekið.Tað eru finsku heils<strong>um</strong>yndugleikarnir, ið gevaloyvi at reka apotek. S<strong>um</strong> nakað serligt íFinnlandi eigur universitetið í Helsinki einaapoteksketu.Tá ein apotekari fer frá ella doyr, verður apoteksloyvilýst leyst at søkja. Myndugleikarnirkunnu gera av, at eitt nýtt apotek skal setastá stovn í ein<strong>um</strong> øki, har fólkatalið veksur,og onki apotek er frammanundan. Eins ogí Danmark eru serligar reglur <strong>um</strong> útjavnanav avlopi.FøroyarFyrsta broytingin í føroysku apoteksskipaninivarð, s<strong>um</strong> áður nevnt, framd í Føroy<strong>um</strong> í 1949,tá Landsstýrið yvirtók donsku apoteksskipanina,og stovnaði eitt alment apotek, stjórnað avLandsapotekaran<strong>um</strong>. Næsta stóra broytinginvarð s<strong>um</strong> áður nevnt gjørd, tá løgtingslóg <strong>um</strong>apoteksverkið og heilivág varð sett í gildi 1.januar 1989.Í høvuðsheit<strong>um</strong> eru tríggjar ymiskar apoteksskipanirí norðanlond<strong>um</strong>:1. Ein farmaceutiskt einkaloyvisskipan(monopol) s<strong>um</strong> í Danmark og Finnlandi,2. Ein almenn einkaloyvisskipan (monopol)s<strong>um</strong> í Føroy<strong>um</strong> og Svøríki og3. Ein liberaliserað skipan s<strong>um</strong> í Íslandiog NoregiBretlandUmframt tær norðurlensku apoteksskipanirnarlýsir arbeiðsbólkurin eisini apoteksskipaninaí Bretlandi, s<strong>um</strong> er eitt av grannalondun<strong>um</strong>.Bretska skipanin er liberaliserað, og minnirmest <strong>um</strong> skipanirnar í Íslandi og Noregi.Í Bretlandi eru tað lokalu heils<strong>um</strong>yndugleikarnir,Primary Care Trusts, s<strong>um</strong> í stóran munhava fingið latið upp í hendi frá NationalHealth Service (NHS), at <strong>um</strong>sita at geva loyviat reka apotek. Primary Care Trusts fevna <strong>um</strong>øki við <strong>um</strong>leið ½ millión íbúgv<strong>um</strong>, og hava eittavgerandi orð at siga, serliga tá tað snýr seg<strong>um</strong> at gera eina meting av, <strong>um</strong> fleiri apotekskulu vera í ein<strong>um</strong> ávís<strong>um</strong> øki.16 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 17


Yvirlit yvir hvussu apotek verða regulerað í ymisk<strong>um</strong> lond<strong>um</strong>Heilivágsmarknaðin<strong>um</strong> er í nógv<strong>um</strong> før<strong>um</strong>skipaður undir altjóða standard<strong>um</strong>, regl<strong>um</strong>og vegleiðing<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> eru gjørdar í altjóðaella regional<strong>um</strong> stovn<strong>um</strong> (WHO; WTO 13 ;ICH 14 ; FDA 15 ; EU). Eftir hes<strong>um</strong> kunnu ríkismyndugleikar áseta harðari ella linari krøv.Í framkomn<strong>um</strong> lond<strong>um</strong> verða reglurnarhandfarnar nógv strangari enn í tilafturskomn<strong>um</strong>lond<strong>um</strong>.Neyvan er nøkur heilt lýtaleys apoteksskipan,og tær skipanir s<strong>um</strong> vit <strong>um</strong>røða, havaallar fyrimunir og vansar.5.1 Danska/finska skipaninS<strong>um</strong> áður nevnt, so eru tær gomlu norðurlendskuskipanirnar farmaseutiskar monopolskipanir.Hetta merkir, at tann, ið fær loyvitil at reka apotek, skal hava farmaseutisktembætisprógv. Vanliga keypir nýggi apotekarinbygning, innbúgv og vørugoymslu fráfráfarandi apotekara. Hesin rekur síðaniapotekið s<strong>um</strong> eina privata fyritøku, við teim<strong>um</strong>13 World Trade Organisation14 The International Conference on Harmonisationof Technical Requirements for Registration ofPharmaceuticals for H<strong>um</strong>an Use15 U.S. Food and Drug AdministrationBretland Finnland Danmark Noreg Svøríki ÍslandKrevst loyvi til at reka apotek? Ja Ja Ja Ja Ja JaAvmarkingar íeigaraviðurskift<strong>um</strong>?Tal av apotek<strong>um</strong> fyri hvønneigara avmarkað?Frælsi til at áseta prísin áforskriftaskyldug<strong>um</strong> heilivági?Nei Ja Ja Nei Ja NeiNei Ja Ja Nei Ja NeiNei Nei Nei Nei Nei Neiavmarking<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> eru settar av avvarðandimyndugleik<strong>um</strong>.Í Danmark er føst prísáseting á heilivági.Undantikið er tó eitt avmarkað tal av handkeypsheilivágií smærri pakning<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> eisinifæst til keyps uttan <strong>um</strong> apotekini. Hetta verðureisini <strong>um</strong>talað niðanfyri.Á hvørj<strong>um</strong> ári verður avtala gjørd mill<strong>um</strong>Danmarks Apotekerforening og Innlendis- ogheils<strong>um</strong>álaráðið <strong>um</strong>, hvussu stórt samlaðaavlopið av heilivágssøluni skal verða fylgjandiár. Tá árið er liðugt, er ein útjavningarskipangaldandi, har partur av avlopin<strong>um</strong> hjá teim<strong>um</strong>apotek<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> hava størst avlop, verður býtttil tey apotekini, s<strong>um</strong> hava minst avlop.Umframt útjavningarskipanina, so er galdandi,at <strong>um</strong> samlaða avlopið er størri ella minnienn tað, s<strong>um</strong> í verandi ári er avtalað mill<strong>um</strong>Innlendis- og heils<strong>um</strong>álaráðið og DanmarksApotekerforening, verður javnað út árið eftirvið broyting av prísun<strong>um</strong> á heilivági.Ein av fyrimunun<strong>um</strong> við donsku skipaninier, at hon fevnir <strong>um</strong> alt landið, tvs. at apotekí útjaðaraøkj<strong>um</strong> verða stuðlaði, s<strong>um</strong> nevntomanfyri. Borgararnir eru yvirhøvur javnsettirvið atliti at tænastuveiting<strong>um</strong> hjá apotekun<strong>um</strong>,og sami heilivágsprísur er galdandi í øll<strong>um</strong>landin<strong>um</strong>.Ein vansi við skipanini kann vera, at apotekinis<strong>um</strong> privatar handilsfyritøkur miðja eftir at fáamest møguligan vinning, uttan at nøkur veruligprískapping er í skipanini. Haraftur ímótiger útjavningarskipanin, at apotekarar ikkihava áhuga í at vinna ov nógv, tí partur avavlopin<strong>um</strong> verður tikin frá teim<strong>um</strong>, og býtturút til teir apotekarar, ið hava minst avlop.Seinnu árini hava apotekini í Danmarkmist einkarættin at selja fleiri sløg av handkeypsheilivági.Hesin heilivágur fæst til keypsí smærri pakning<strong>um</strong> í vanlig<strong>um</strong> handl<strong>um</strong>, s<strong>um</strong>hava fingið søluloyvi frá Lægemiddelstyrelsenat selja henda heilivág. Lægemiddelstyrelsenhevur eftirlit við hes<strong>um</strong> virksemi.Henda gongd er ikki eindømi fyri Danmark,tí lond s<strong>um</strong> Bretland og USA hava fyri fleiriár<strong>um</strong> síðan loyvt, at seld verða ávís sløg avhandkeypsheilivági í vanlig<strong>um</strong> handl<strong>um</strong>.Í Finnlandi eru apotekini privat, á samahátt s<strong>um</strong> í Danmark. Tó er ein apoteksketaí Finnlandi, Universitetsapoteket, s<strong>um</strong> rekur17 av teim<strong>um</strong> 597 apotekun<strong>um</strong> 16 . Líknandiútjavningarskipan er galdandi fyri finskuapotekini, s<strong>um</strong> teirri, ið eru galdandi íDanmark.Fyri at tálma útreiðslun<strong>um</strong> til heilivág, havamyndugleikarnir í Danmark og Finnlandiálagt apotekun<strong>um</strong> ‚generisk substitutión’ 17av forskriftaskyldug<strong>um</strong> heilivági.Arbeitt verður í báð<strong>um</strong> lond<strong>um</strong> við atbjóða brúkarun<strong>um</strong> heilivágssýn 18 (‚medicinprofil’).Upplýsingar <strong>um</strong> tann heilivág, s<strong>um</strong> einbrúkar, verður goymdur í ein<strong>um</strong> miðsavnað<strong>um</strong>16 Läkemedelsdistribution i Norden – en komparativstudie av aktörer, resurser och aktiviteter (C.Holmberg et al.), Stockholm School of Economics,Center for Marketing, Distribution and IndustryDynamics, SSE/EFI Working Paper Series inBusiness Administration No. 2003:1017 Generisk substitutión merkir, at <strong>um</strong>býti fer fram áapotekin<strong>um</strong>, frá ein<strong>um</strong> dýrari slagi av heilivági tileitt bíligari slag av sama heilivági18 Heilivágssýn merkir, at farmaceutur eftirkannarheilivágin, s<strong>um</strong> sjúklingurin fær, og tosar viðviðkomandi <strong>um</strong> heilivágin, soleiðis at tryggjaðverður, at heilivágurin verður tikin rætt.dátugrunni. Á tann hátt ber til at ráðgevaviðkomandi <strong>um</strong> heilivágsnýtslu, og møguligaat kunna læknan, <strong>um</strong> mett verður, at heilivágir,s<strong>um</strong> viðkomandi tekur, ikki sampakka.5.2 Føroyska/svenska skipaninTað, s<strong>um</strong> eyðkennir almennu monopolskipaninarí Føroy<strong>um</strong> og Svøríki er, at landið er ánari.Skipanirnar tykjast at vera støðugar, tryggar,og veita góða fakliga tænastu, ið eru <strong>um</strong> altlandið. Borgararnir eru javnsettir við somutænastuveiting<strong>um</strong> og sama heilivágsprísi áøll<strong>um</strong> apotek<strong>um</strong>.Svenska apoteksskipanin hevur síðan 1970verið skipað s<strong>um</strong> partafelag, fyrst undir navnin<strong>um</strong>Apoteksbolaget AB og síðan 1998undir navnin<strong>um</strong> Apoteket AB. Svenska ríkiðeigur øll partabrøvini í Apoteket AB, og <strong>um</strong>setningurinvar í 2005 36 milliardir svenskarkrónur. Apoteket AB er næststørsta partafelagí Svøríki, har ríkið eigur øll partabrøvini.Størsta partafelagið í Svøríki, s<strong>um</strong> ríkið eigur100%, er orkufelagið Vattenfall AB, ið hevðiein <strong>um</strong>setning uppá 115 milliardir svenskarkrónur í 2004.S<strong>um</strong> áður nevnt, undir 4.2.1 <strong>um</strong> verandiskipan viðvíkjandi føroyska apoteksverkin<strong>um</strong>,so verður ein partur av heilivágn<strong>um</strong> sendur.Borgarar, s<strong>um</strong> fáa heilivág sendandi, gjalda ikkiserstakt fyri flutningin. Flutningsútreiðslurnar erupartur av prísásetingini hjá Apoteksverkin<strong>um</strong>,og er hetta eitt dømi <strong>um</strong>, at sosial atlit verðatikin til borgararnar. Sambært ársfrágreiðinginifyri Apoteket AB fyri 2005 leggur svenskaskipanin eisini upp til at senda heilivág tilbrúkarar uttan eykakostnað fyri brúkarin 19 .Serframleiðsla av heilivági, ið ikki fæst tilkeyps frá heilivágsfyritøk<strong>um</strong>, tí tað antin ikkiloysir seg at framleiða í stórdrift, tí haldgóðskaner stutt ella av aðrari orsøk, fer í stóran munfram á apotek<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> tað almenna eigur.Hetta er eisini galdandi á sjúkrahúsapotek<strong>um</strong> íhin<strong>um</strong> Norðurlond<strong>um</strong>, burtursæð frá Íslandi.19 Årsredovisning 2005, Apoteket AB, Stockholm, 28.februar 200618 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 19


Nevnast kann, at tá íslendska apoteksskipanininvarð liberaliserað, varð almenna framleiðslan<strong>um</strong>skipað í eitt alment partafelag.Tá partabrøvini eftirfylgjandi vórðu seld tilstørstu privatu heilivágsfyritøkuna í Íslandi,varð framleiðslan av heilivági seinni niðurløgd.Sambært upplýsing<strong>um</strong> frá íslendskaheils<strong>um</strong>álaráðn<strong>um</strong> er neyðugt at hugsa <strong>um</strong> atendurreisa almennu framleiðsluna av ávís<strong>um</strong>heilivági til sjúkrahús.Ein skipan, s<strong>um</strong> tann, vit hava í Føroy<strong>um</strong>,gevur stórrakstrarfyrimun, tí møguleiki er fyri atsamráða seg til størri avsláttur frá søluliðn<strong>um</strong>,tí nøgdirnar eru størri, enn <strong>um</strong> talan var <strong>um</strong>einstøk privat apotek. Harafturímóti er búskaparligurvinningur ikki so týdningarmikils<strong>um</strong> hjá privat<strong>um</strong> fyritøk<strong>um</strong> ella virkj<strong>um</strong>. Taðkann bæði hava fyrimunir og vansar við sær.Ein vansi er, at eingin kapping er í skipanini,og eingin búskaparlig tileggjan til at mennaog bjóða út nýggjar tænastur og stovna nýggjapotek. Starvsfólk eru eisini meira avmarkaðvið starvsmøguleik<strong>um</strong> í eini almennari skipan,enn <strong>um</strong> talan var <strong>um</strong> privat apotek.Svensku og føroysku apoteksmonopolinikeypa heilivág frá heilsøl<strong>um</strong>, og í s<strong>um</strong>m<strong>um</strong>før<strong>um</strong> beinleiðis frá heilivágsframleiðar<strong>um</strong>. ÍSvøríki eru tvær heilivágsheilsølur, KronansDroghandel og Tamro. Apoteket AB, og harviðsvenska ríkið, átti 18% av Tamro inntil 2003,tá ið partabrøvini vórðu seld privat<strong>um</strong>.Í Svøríki er ein serlig nevnd, Läkemedelsförmånsnämnden(LFN), s<strong>um</strong> ásetur søluprísiná heilivági. Prísurin á heilivági, s<strong>um</strong> apotekinikeypa inn, er ein samráðingarspurningurmill<strong>um</strong> heilivágsfyritøkunar og LFN. Hvussunógv borgarin skal rinda fyri heilivágin, verðurstýrt við regl<strong>um</strong> <strong>um</strong> mestagjald fyri heilivág.Hesar reglur verða gjørdar av svenskaríkisdegn<strong>um</strong>. Søluprísurin á heilivági fráapoteki verður ásettur eftir keypsprísin<strong>um</strong> áheilivágn<strong>um</strong>. Dýrari heilivágur hevur minniprosentvísan vinning enn bíligari heilivágur.LFN ásetur, hvussu stórt avlop Apoteket ABskal hava.Í Svøríki liggur eftirlitsmyndugleikin viðApoteket AB hjá Läkemedelsverket og Sosialstyrelsen.Hesir stovnar hava eftirlit við apotekun<strong>um</strong>,og seta krøv til eitt nú tænastuveitingarog trygd á heilivági.Apoteksverkið í Føroy<strong>um</strong> fevnir <strong>um</strong> myndugleikauppgávur,fyrisiting og sjúkrahúsfarmaci,<strong>um</strong>framt tær uppgávur, s<strong>um</strong> eitt vanligt apotekannars tekur sær av. Føroysku apotekinikeypa meginpartin av heilivágn<strong>um</strong> frádonsku heilivágsheilsøluni Nomeco. Nomecositur á <strong>um</strong>leið 70% av danska heilivágsmarknaðin<strong>um</strong>.Í Svøríki og Føroy<strong>um</strong> er ongin kappingarneyti,tá talan er <strong>um</strong> tænastutilboð til borgararnar.Apotekini royna tí, í tann mun tað ber til,at vera proaktiv og veita heilsufremjandi ogheilsufyribyrgjandi tænastur. S<strong>um</strong> dømi <strong>um</strong> slíktilboð kunnu nevnast roykiavvenjingarskeið ogblóðtrýstsmálingar. Í Svøríki er útinnan avslík<strong>um</strong> tænast<strong>um</strong> ein samráðingarspurningurmill<strong>um</strong> landið og Apoteket AB, meðanlandsstýrismaðurin í Føroy<strong>um</strong> kann áleggjaapoteksverkin<strong>um</strong> tílíkar uppgávur.Munirnir mill<strong>um</strong> føroysku og svenskuskipanina eru í høvuðsheit<strong>um</strong> at:ßßßApoteket AB í Svøríki er eitt partafelag,har ríkið eigur allan partapeningin.Apoteksverkið í Føroy<strong>um</strong> er partur avalmennu fyrisitingini.Myndugleikauppgávan í Føroy<strong>um</strong> erpartur av Apoteksverkin<strong>um</strong>, meðanhenda uppgáva í Svøríki er skild fráapoteksverkin<strong>um</strong>.Í Svøríki eru serstøk sjúkrahúsapotek,meðan hetta arbeiðið verður røkt avapotekun<strong>um</strong> í Føroy<strong>um</strong>.5.3 Íslendska/norska skipaninÍslendska apoteksskipanin varð liberaliseraðí 1996. Í Noregi varð gamla skipanin viðapoteksloyv<strong>um</strong> avtikin 1. mars 2001. Í báð<strong>um</strong>lond<strong>um</strong> er loyvt ein<strong>um</strong> og hvørj<strong>um</strong> at eigaapotek, eisini juridisk<strong>um</strong> persón<strong>um</strong>, so s<strong>um</strong>partafeløg<strong>um</strong>, smápartafeløg<strong>um</strong> v.m. Bæði íÍslandi og Noregi skal ein farmaceutur havafakligu ábyrgdina fyri apotekið. Bæði londiniloyva apoteksket<strong>um</strong>.Sostatt er størsta broytingin í íslendskuog norsku skipanini, at tað ikki longur er eittkrav, at farmaseutur eigur apotekið. Harafturímóti skal farmaceutur hava fakligu ábyrgdinaav apotekin<strong>um</strong>.Fyrimunirnir við skipanun<strong>um</strong> eru eitt nú, atlutvísa kappingin hevur loyvt fleiri apotek<strong>um</strong>at hava opið longur og at fleiri tænastur verðabjóðarar út. Í Íslandi verður avsláttur givin áforskriftarskyldugan heilivág. Tað er brúkarin,ið fær nyttuna av hesi avsláttarskipan, meðanlandið ikki fær samsvarandi ágóða.Síðan januar 2001 og til mars 2004 eru 128nýggj apotek stovnað í Noregi. Hetta svarartil eina øking uppá 32%. Til samanberingarvórðu 71 nýggj apotek sett á stovn frá 1991til 2000. Flestu av nýggju apotekun<strong>um</strong> liggjaí størri keypsskál<strong>um</strong> og í miðstaðarøkj<strong>um</strong> ístørru bý<strong>um</strong>. Av teim<strong>um</strong> 434 sóknun<strong>um</strong> íNoregi høvdu 210 ikki apotek áðrenn liberaliseringina.Við árslok 2003, tvey ár eftir liberaliseringin,var hetta talið komið niður á 200.Tað eru serliga fábygdu økini, ið ikki havaapotek 20 .S<strong>um</strong> dømi <strong>um</strong>, hvussu liberaliseraðaskipanin í Íslandi skarvar av tænast<strong>um</strong>, s<strong>um</strong>ikki loysa seg fíggjarliga, kann nevnast, at núer onki vaktapotek í Íslandi. Hetta merkir, at<strong>um</strong> ein borgari skal hava heilivág eftir vanliga20 Anders Anell:Deregulating the pharmacy market:the case of Iceland and Norway, Health Policy 75(2005) 9–17afturlatingartíð, er neyðugt at fáa heilivágin frálækna ella sjúkrahúsi.Í Íslandi eru tað apoteksketur, og í Noregieru tað stórar handilsfyritøkur, ið eiga teyflestu apotekini. Apotek verða latin upp, harstórhandlar eru. Ein stór týsk heilivágsheilsølaeigur nú fittan part av norsku apotekun<strong>um</strong>.Liberaliseraðu skipanirnar við apoteksket<strong>um</strong>geva stórarakstrarfyrimunir, men eggja ikkií sama mun til ókeypis tænast<strong>um</strong> til framafyri fólkaheilsuna, s<strong>um</strong> tann føroyska/svenskaskipaninin. Eitt dømi <strong>um</strong> hetta í Føroy<strong>um</strong> erusamskipaði tiltøk saman við eitt nú Fyribyrgingarráðn<strong>um</strong>.Eins og undir tí donsk/finsku skipanini, kannhenda skipan eisini stuðla upp undir, at royntverður at spara s<strong>um</strong> mest í útreiðsl<strong>um</strong>, eitt núvið at nýta so bíliga arbeiðsmegi s<strong>um</strong> til ber, tiltess at fáa mest møguligt burturúr. Hetta kannvera óheppið, <strong>um</strong> hetta gongur út yvir fakligugóðskuna og trygdina av heilivágsnýtsluni. Tíer neyðugt við strong<strong>um</strong> almenn<strong>um</strong> eftirliti,soleiðis s<strong>um</strong> tað er í flest øll<strong>um</strong> lond<strong>um</strong>.Í 2003 varð ‚Bransjerådet for apotekenei Norge’ sett á stovn í Noregi, s<strong>um</strong> hevureftirlit við apotekun<strong>um</strong>, at tey eftirliva myndugleikakrøvun<strong>um</strong>til apoteksvirksemi. Í mun tiltilsvarandi bretsku skipanina, hevur tannnorska skipanin ikki sanktiónsheimildir.Í Íslandi eru apotekini sambært heilivágslóggávunipartur av almenna heilsuverkin<strong>um</strong>,men spurnartekin kann setast við, <strong>um</strong> taðer so í veruleikan<strong>um</strong>. Talan er ikki <strong>um</strong>somu veitingartrygd í neyðstøðu, s<strong>um</strong>í almennu skipanini. Her verður eitt núhugsað <strong>um</strong> infusiónsvætur til sjúkrahúsini.Almenna íslendska heilivágsframleiðsluvirkið‚Lifjaverzl<strong>um</strong> Ríkisins’ varð, s<strong>um</strong> áður nevnt,<strong>um</strong>skipað í alment partafelag, og seinni vórðupartabrøvini seld privat<strong>um</strong>. HeilivágsfyritøkanDelta/Pharmaco keypti øll partabrøvini, og fekksoleiðis monopol upp á heilivágsframleiðsluna20 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 21


í Íslandi. Samstundis keypti Delta/Pharmacoeisini heilivágsfyritøkuna Omega Pharma.Delta/Pharmaco hækkaði prísirnar á heilivági,men íslendska nevndin fyri áseting avheilivágsprís<strong>um</strong> góðtók ikki príshækkingarnar.Úrslitið varð, at sterilframleiðslan varðniðurløgd, og heilivágurin verður í staðininnfluttur av Pharmaco (nú Vistor).Íslendingar <strong>um</strong>hugsa nú, s<strong>um</strong> longu nevnt,at fara undir at endurskipa framleiðslu avheilivági í almenn<strong>um</strong> høpi. Her verður serligahugsað <strong>um</strong> framleiðslu til sjúkrahús, serligatí at í eini møguligari neyðstøðu er neyðugtskjótt at kunna útvega neyðugan heilivág.Í Íslandi eru apotek í fábygd<strong>um</strong> økj<strong>um</strong> broytttil minni apoteksdeildir, og tænastuveitingarnareru á ein<strong>um</strong> lægri støði enn á ein<strong>um</strong> vanlig<strong>um</strong>apoteki. Tað er bíligari at reka einaapoteksdeild, tí fakligu krøvini ikki eru einshøg og á ein<strong>um</strong> apoteki. Líkt er eisini til, atkappingin bæði í Íslandi og Noregi er linkað,samanborin við ta hon var, tá liberaliseringinbyrjaði, og at gongdin nú ber fram í mótieini støðu, har fá máttmikil sølufeløg býtamarknaðin mill<strong>um</strong> sín.Í Íslandi hava tvær apoteksketur 85 %av heilivágssøluni, og í Noregi hava tríggjarapoteksketur 97 % av heilivágssøluni.5.4 Bretska skipaninHigartil hava liberaliseraðu skipanirnarí Íslandi og Noregi ikki livað upp til takapping, ið roknað varð við, við tað at fáarog stórar heilivágsheilsølur eiga ein stóranpart av apotekun<strong>um</strong>. Hetta hevur mill<strong>um</strong>annað gjørt, at heldur enn at dereguleramarknaðin, eru fleiri reguleringar settar í verkav myndugleikun<strong>um</strong>.Tann bretski marknaðurin er munandi størrienn marknaðirnir í Norðurlond<strong>um</strong>, og liberalaapoteksskipanin í Bretlandi tykist at virkavæl. Hetta kundi bent á, at tað skal ein ávísmarkaðarstødd til, áðrenn ein verulig kappinghevur livilíkindi. Bretska apoteksskipaninlíkist tí amerikansku á tann hátt, at vanligirdagligvøruhandlar hava loyvi at reka apotek,og apotekini verða rikin av fólki, ið havahandilsligar royndir.Hóast krav er <strong>um</strong> at farmaceutur skal havafakligu ábyrgdina av apotekin<strong>um</strong>, so er tað einroyndur lutur, at ein fakliga góður farmaceuturikki nýtist at duga væl at reka ein handil.Her hava stóru handilsketurnar í Bretlandi(eitt nú Tesco, Sainsbury og Safeway) tannfyrimun, at handilsliga lærd fólk, við roynd<strong>um</strong>innan keyp og sølu, samráðast beinleiðisvið heilivágsfyritøkur og heilsølur <strong>um</strong> bestmøguliga prís fyri heilivágin. Fleiri og fleiriav stóru handlun<strong>um</strong> í Bretlandi hava opið tillangt út á kvøldarnar ella alt samdøgrið, og tíber til at fáa avgreitt forskriftir uppá heilivágnær<strong>um</strong> allan sólarringin. Hetta ger eisini, atminni tørvur er á vaktapotek<strong>um</strong>.Stórhandlarnir kappast ikki bert <strong>um</strong> atfáa avgreitt forskriftir frá viðskiftafólki, meneisini at kunna bjóða ymsar tænastur tilborgaran, eitt nú leiðbeiningar <strong>um</strong> heilivágog koppingarevni, tá fólk fara í heitari londí s<strong>um</strong>marfrí.Umframt hesar fyritøkur eru eisiniapoteksketur, s<strong>um</strong> til dømis Boots, Lloydsog Superdrug, s<strong>um</strong> í høvuðsheit<strong>um</strong> fáastvið apoteksvirksemi. Eisini eru smærri privatapotek, s<strong>um</strong> einstaklingar eiga og reka.Lokalu heils<strong>um</strong>yndugleikarnir, PrimaryCare Trusts (PCT), geva loyvi til at rekaapotek í lokaløkin<strong>um</strong>. Lokalmyndugleikarnarveita harafturat samsýning til apotekini tilat gera og ráðgeva <strong>um</strong> heilsufremjandi ogsjúkufyribyrgjandi tiltøk. S<strong>um</strong> dømi <strong>um</strong> slíktiltøk kunnu nevnast roykiavvenjingarskeið,málingar av blóðsukri, blóðtrýsti, kolesteroliog BMI (Body Mass Index). Somuleiðis fáaapotekini samsýning fyri at kunna skúlanæmingarog serligar vandabólkar, so s<strong>um</strong> rúseiturmisnýtarar,<strong>um</strong> heilivág.Í Bretlandi er verkætlanin ‚Choosing Healththrough pharmacy – A programme forpharmaceutical public health 2005-2015’ 21farin av bakkastokki s<strong>um</strong> liður í heilsuætlanini‚Choosing Health’. Bretska stjórnin hevur settsær s<strong>um</strong> mál at allir partar í heilsuverkin<strong>um</strong>skulu virka saman fyri at fremja heilsuna hjábretska fólkin<strong>um</strong>.Bretska verkætlanin nevnir tríggjar hættir atverja heilsuna hjá fólki. Tann fyrsti hátturin erprimer fyribyrgjing (‚primary prevention’).Her verður hugsað <strong>um</strong> átøk fyri at mennafólkaheilsuna, og ábyrgdin av hes<strong>um</strong> átøk<strong>um</strong>liggur hjá teim<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> arbeiða við sjúkufyribyrging.Myndaliga verður hesin hátturin atarbeiða uppá samanborin við at arbeiða seglongur frá sjóvarmálan<strong>um</strong>, til tess at fyribyrgja,at fólk detta í sjúkunnar hav, tað vil siga, atfólk gerast sjúk.Annar hátturin (‚secondary prevention’) erat staðfesta sjúkur tíðliga, soleiðis at til ber atseta í verk viðgerð ella tiltøk, áðrenn sjúkanhevur gjørt <strong>um</strong> seg.Triði hátturin (‚tertiary prevention’) hevur tilendamáls at minka árinið av sjúkuni, og at fáaheilsuna aftur við heilsubøtandi átøk<strong>um</strong>.Bretska stjórnin hevur sett sær fyri, atapotekini í nógv størri mun enn áður skuluhava ein virknan leiklut í heilsufremjanditiltøk<strong>um</strong>.Av øðr<strong>um</strong> átøk<strong>um</strong> í Bretlandi kunnu nevnast,at apotekini skulu binda seg til at verða viðí minst tveim<strong>um</strong> heilsuátøk<strong>um</strong> <strong>um</strong> árið, s<strong>um</strong>lokalu heils<strong>um</strong>yndugleikarnir - PCT - skipafyri. Eisini skulu farmaceutar gjøgn<strong>um</strong>ganga21 ‚Choosing health through pharmacy –A programme for pharmaceutical public health2005-2015’, Department of Health, April 2005www.dh.gov.uk/publicationsheilivágin, s<strong>um</strong> fólk nýta, og ráðgeva teim<strong>um</strong><strong>um</strong> heilivágin.Eftirlitið við apotekun<strong>um</strong> ger bretskafarmaseutiska felagið (Royal PharmaceuticalSociety of Great Britain), ið eisini viðgerklagur <strong>um</strong> apotek ella starvsfólk á apoteki.Bretska farmaseutiska felagið hevur heimildtil at steingja apotek, s<strong>um</strong> ikki fylgja lóg<strong>um</strong>og regl<strong>um</strong>, ið ásettar eru. Umframt hettakann Bretska farmaseutiska felagið frátakafarmaceuti loyvi at arbeiða á apoteki, <strong>um</strong>hesin brýtur lógarreglur ella etiskar reglur, iðásettar eru.22 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 23


6. Fíggjarligir frymlar fyriføroyska Apoteksverkið6.1 Stutt lýsing hvussu Apoteksverkiðer skipað fíggjarliga núApoteksverkið er stovnur undir Almanna- ogheils<strong>um</strong>álaráðn<strong>um</strong>, og hevur einkarætt atframleiða, flyta inn, flýggja út, hava á goymslu,handla við og pakka heilivág, uttan so atannað er ásett í lógini <strong>um</strong> apoteksverk ogheilivág. Kortini kunnu onnur fáa loyvi frálandsstýrismannin<strong>um</strong> til at framleiða heilivágtil útflutnings, og til sølu til Apoteksverkið.Apoteksverkið hevur síðan 2000 verið skipaðs<strong>um</strong> ein landsfyritøka á løgtingsfíggjarlógini,sí 6.2.2. Landsstýrismaðurin í almannaogheils<strong>um</strong>ál<strong>um</strong> <strong>um</strong>hugsaði longu táApoteksverkið kom á løgtingsfíggjarlóginafyri 2000, at kanna fyrimunur og vansar viðat <strong>um</strong>skipa Apoteksverkið. Tað framgongurav viðmerkingun<strong>um</strong> til løgtingsfíggjarlóginafyri fíggjarárið 2000, „Landsstýrismaðurin íalmanna- og heils<strong>um</strong>ál<strong>um</strong> hevur eisini settsær fyri at kanna fyrimunir og vansar viðat <strong>um</strong>skipað Apoteksverk Føroya til almentpartafelag ella heilt at privatisera tað” 22 .Í ein<strong>um</strong> skrivi til løgtingsgrannskoðarnarí februar 2001 frá landsstýrismaðurin íalmanna- og heils<strong>um</strong>ál<strong>um</strong>, stendur hinveginmill<strong>um</strong> annað: „Til kanningina av fyrimun<strong>um</strong>og vans<strong>um</strong> við at <strong>um</strong>skipa apoteksverkið tilalment partafelag ella heilt at privatisera tað,er niðurstøðan, at tað í løtuni ikki verður mettat geva nakran avgerandi fyrimun at <strong>um</strong>skipaapoteksverkið.” 23Tað hevur verið eitt ávíst kjak <strong>um</strong> fíggjar- ogrættarstøðu Apoteksverksins. Tað, s<strong>um</strong> hevurverið ein afturvendandi spurningur tey seinastu<strong>um</strong>leið 12 árini er, hvørt Apoteksverkið skalvera á løgtingsins fíggjarlóg, ella hildið uttanfyri.Skiftandi landsstýrismenn hava viðgjørt málið22 Løgtingsfíggjarlóg, Tekstur og viðmerkingar,(dagførd), fyri fíggjarárið 2000, Fíggjarmálaráðið23 Almanna- og heils<strong>um</strong>álaráðið, J.Nr. 0.34-2001163/7,dagfest 9. februar 2001politiskt, og nú eru hervið tikin stig til at fáaendaliga loysn á málin<strong>um</strong>.S<strong>um</strong> omanfyri nevnt, so varð málið partvístloyst í samband við, at Apoteksverkið kom viðá Løgtingsfíggjarlógina í ár 2000.Fíggjarviðurskiftini hjá Apoteksverkin<strong>um</strong> erunú lýst í § 22 í Løgtingslóg nr. 104 frá 5. september1988 <strong>um</strong> apoteksverkið og heilivágvið seinni broyting:„§ 22. Apoteksgrunnurin, landsapotekarin ogapotekini eru ein búskaparlig eind.2. stk. Landsapotekarin og hvørt av apotekun<strong>um</strong>hava hvørt sín roknskap, s<strong>um</strong> verðurgrannskoðaður av ríkisgóðkend<strong>um</strong> grannskoðaraog síðan góðkendur eftir reglun<strong>um</strong> <strong>um</strong>almennan roknskap.3. stk. Fíggjarætlanaruppkast og takstuppskotfyri apoteksverkið verða viðgjørd av landsapotekaran<strong>um</strong>og apotekarun<strong>um</strong> í felag ogverða við teirra fylgisviðmerking<strong>um</strong> sendlandsstýrin<strong>um</strong>.4. stk. Fíggjarætlanaruppskotið verður sentlandsstýrin<strong>um</strong> í seinasta lagi á hvørj<strong>um</strong> ári tilta tíð, landsstýrið hevur ásett“.Har<strong>um</strong>framt eru ásetingar <strong>um</strong> apoteksgrunniní §§ 23 og 24 í somu lóg:„§ 23. Apoteksgrunnurin er undir landsstýrin<strong>um</strong>og hevur til endamáls at fíggja apoteksverkið.2. stk. Avlopið frá apoteksrakstrin<strong>um</strong> fellurtil apoteksgrunnin.3. stk. Apoteksgrunnurin eigur vørugoymslurnar,innbúgv og føstu ognirnar hjá apoteksverkin<strong>um</strong>.§ 24. Landsstýrin<strong>um</strong> er heimilað vegnaapoteksgrunnin at taka tey lán, s<strong>um</strong> vørukeyp,fastognarkeyp, bygging og <strong>um</strong>bygging hvørjatíð krevja.”Alt eftir hvør leistur verður valdur fyri Apoteksverkiðframyvir, so hevur tað ávirkan á, hvørjarlógarbroytingar skulu gerast. Verður til dømisvalt at skipa Apoteksverkið framyvir eins ognú, s<strong>um</strong> ein landsfyritøka, verður neyðugt atendurskoða omanfyri nevndu viðurskifti.6.2 Á fíggjarlógTá talan er <strong>um</strong> skipan av almenn<strong>um</strong> stovn<strong>um</strong>innanfyri løgtingsfíggjarlógina, eru tveir møguleikar:rakstrarjáttan og landsfyritøka.6.2.1 Rakstrarjáttan 24Tá talan er <strong>um</strong> rakstrarjáttan, er í høvuðsheit<strong>um</strong>talan <strong>um</strong> stovnar, s<strong>um</strong> fult út verðafíggjaðir av landin<strong>um</strong>. Rakstrarjáttan er einnettoútreiðslujáttan til tann ella teir landsstovnar,s<strong>um</strong> høvuðskontan fevnir <strong>um</strong>.Stovnurin kann hava rakstrarútreiðslur og–inntøkur samsvarandi viðmerkingun<strong>um</strong> tilhøvuðskontuna. Meirinntøkur geva rætt til athava samsvarandi meirútreiðslur, tó er ikkiloyvt at fara upp<strong>um</strong> ásetta lønarkarmin. Rakstarjáttankann verða veitt s<strong>um</strong> rakstrarjáttan tilvanligt virksemi, ella s<strong>um</strong> rakstrarjáttan tilinntøkufíggjað virksemi. Farið verður ikki nærriinn á hetta játtanarslagið, tí mett verður, at taðikki er aktuelt í hes<strong>um</strong> føri.6.2.2 Landsfyritøka 25Hin møguleikin er játtanarslagið landsfyritøka,s<strong>um</strong> verður nýtt, tá virksemið hjá almenn<strong>um</strong>stovni í høvuðsheit<strong>um</strong> er vinnuligt, ogtað tí er skilabest at geva leiðsluni størrimøguleikar at laga virksemið eftir marknaðarviðurskiftun<strong>um</strong>.24 Løgtingsfíggjarlóg fyri 2006, játtanarskipanin25 Løgtingsfíggjarlóg fyri 2006, játtanarskipaninJáttanin er eitt nettotal, s<strong>um</strong> er ein játtanarkarmurtil nettoútreiðsluna hjá fyritøkuni. Íhøvuðsheit<strong>um</strong> eru tær somu ásetingar galdandi,s<strong>um</strong> fyri játtanarslagið rakstrarjáttan,herundir góðkenning av ávís<strong>um</strong> størv<strong>um</strong>.Hetta merkir til dømis fyri apoteksverkið, atFíggjarmálaráðið skal góðkenna øll tænast<strong>um</strong>annastørvog øll onnur størv við eini lønsvarandi til tænast<strong>um</strong>annastørv í 36. lønarflokkiella hægri, áðrenn tey verða skipað.Hetta merkir eisini, at landsfyritøka, ið skalgera ætlanir <strong>um</strong> byggi- og løguarbeiði, kannnýta pening til fyrireikandi kanningar, herundirtørvsmetingar. Útreiðslur til framhaldandi fyrireikingararbeiðiog projekteringsútreiðslurkrevja tó serstaka løgujáttan. Er talan <strong>um</strong> størriløgujáttanir, s<strong>um</strong> ofta fevna <strong>um</strong> fleiri fíggjarár,er meginreglan, at landsstýrismaðurin legguruppskot fyri Løgtingið <strong>um</strong> serstaka lógarheimildtil tess at tryggja, at tílík týðandimál verða nóg væl lýst og fáa eina hóskandiviðgerð í Løgtingin<strong>um</strong>.Fíggjarlig stýringEin landsfyritøka skal fylgja reglun<strong>um</strong> <strong>um</strong>landsins almenna roknskaparhald, eins ogløgtingslógin <strong>um</strong> grannskoðan av almenn<strong>um</strong>roknskap<strong>um</strong> er galdandi fyri hana. Har<strong>um</strong>framtkann tað verða lógarásettar serreglur fyri ta einstøkulandsfyritøkuna, hvussu roknskapurinskal gerast, og hvør skal grannskoða hann.LeiðslaEin landsfyritøka er vanliga undir leiðslu avein<strong>um</strong> stjóra.24 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 25


Fyrimunir og vansar við at Apoteksverkiðframhaldandi verður skipaðs<strong>um</strong> ein landsfyritøkaFyri politiska myndugleikan (Løgtingið og avvarandi landsstýrismann) kann tað vera ein fyrimunur,at varðveita apoteksverkið s<strong>um</strong> landsfyritøku.Tá talan er <strong>um</strong> landsfyritøkur, hevurpolitiski myndugleikin møguleika fyri at stýrajáttanarkarmin<strong>um</strong>, og er harvið eisini við til atstýra virksemin<strong>um</strong>. Umframt hetta, hevur avvarðandilandsstýrismaður, sambært verandi regl<strong>um</strong>,møguleika fyri at tillaga virksemið hjá Apoteksverkin<strong>um</strong>við prísásetingini av heilivági.Fyri apoteksverkið kann tað vera ein fyrimunur,at játtanin hvørt einstakt ár kann tillagast tørvin<strong>um</strong>hjá verkin<strong>um</strong>. Hetta er serliga galdandií teim<strong>um</strong> før<strong>um</strong>, tá mettu útreiðslurnar eruhægri enn mettu inntøkurnar. Er undirskotella er tørvur á meirjáttan, er møguleiki fyriat fáa eykajáttan, <strong>um</strong> landsstýrismaðurin góðkennirtað, og Løgtingið samtykkir hetta. Áhenda hátt fær Apoteksverkið møguleika fyriat hava, ella seta í verk virksemi, ið annarsikki var møguleiki fyri.Hinvegin er tað ein vansi fyri Apoteksverkið,at avlop eitt ár ikki kann sparast upp og nýtasteitt annað ár til eitt nú størri íløgur. Størriútreiðslur í ein<strong>um</strong> ári krevja størri inntøkur ísama fíggjarári.Stovnar, ið eru á fíggjalóg, eru bundnir av típolitisku skipanini, s<strong>um</strong> ger tað meira stirviðat handla á vinnulig<strong>um</strong> grundarlagi. Orsøkintil hetta er, at játtanin er latin teim<strong>um</strong> eitt ár ísenn, og stovnarnir vita ikki fyrr enn við árslok,hvat játtan teir hava at arbeiða við árið eftir.Tað verður tí torført hjá eini fyritøku, ið er atmeta s<strong>um</strong> ein vinnulig fyritøka, at gera ætlanir,seta í gongd virksemi, menna virksemi, oggera íløgur í framtíðar vinnu. Somuleiðis erhetta ein forðan fyri at taka skjótar avgerðir,tá ið møguleikar stinga seg upp.Sambært § 42 í løgtingslóg nr. 103 frá 26.juli 1994 <strong>um</strong> Stýrisskipan Føroya, kann „lánella borgan o.a.m, ið skuldbindur løgting,landsstýri ella stovnar undir landin<strong>um</strong>, (kann)ikki verða tikið ella veitt uttan við heimildí løgtingslóg”. Hetta merkir, at eitt nú einlandsfyritøka ikki kann upptaka lán uttanserstaka heimild.S<strong>um</strong> meginregla skulu landsstovnar nýtaBúskaparskipan Landsins. Fíggjarmálaráðiðkann tó loyva stovn<strong>um</strong> við serlig<strong>um</strong> tørviheilt ella lutvíst at nýta sínar egnu búskaparskipanir.26 Tað er tó ein treyt, at stovnar,ið ikki nýta búskaparskipan Landsins, skulunýta eina búskaparskipan, s<strong>um</strong> líkur teykunningar-, trygdar-, eftirlits- og tíðarkrøv,s<strong>um</strong> til eina og hvørja tíð eru galdandi fyriBúskaparskipan Landsins. Sambært FøroyaGjaldstovu, so verða landsfyritøkur mettarat vera av slík<strong>um</strong> slagi, at hesar kunnu havaegnar búskaparskipanir. Talan er <strong>um</strong> vinnuligarfyritøkur við til dømis vørusølu, goymslu,innkeypi og kassaterminal<strong>um</strong> 27 .6.3 Uttan fyri fíggjarlógTá talan er <strong>um</strong> at skipa Apoteksverkið s<strong>um</strong>„alment virkisøki” uttanfyri løgtingsfíggjarlógina,eru í høvuðsheit<strong>um</strong> tveir møguleikar, ið eru:ß partafelag, har landið eigur allan partapeningin(alment partafelag)ß almennur stovnur uttan fyri fíggjarlógina,hereftir nevndur sjálvstøðugt fyrisitingarsubjekt.Teir tveir møguleikarnir verða lýstir niðanfyri.Ein almennur stovnur, s<strong>um</strong> verður skipaðuruttanfyri løgtingsfíggjarlógina hevur – undir26 Kunngerð 114/1996 <strong>um</strong> roknskaparverk landsinso.a. § 4, stk. 5,27 Skriv frá Føroya Gjaldstovu til Fíggjarmálaráðið,dagfest 13.12.2005teim<strong>um</strong> lógarregl<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> annars eru settarfyri stovnin – frælsi til at virka s<strong>um</strong> eitt sjálvstøðugtrættarsubjekt.Í álitin<strong>um</strong> <strong>um</strong> landsstovnar og grunnar fráFíggjarmálaráðn<strong>um</strong>, ið kom í november 2001verður ført fram, at tað skulu sera góðargrundgevingar fyri at leggja almennar stovnaruttanfyri løgtingsfíggjarlógina. Sagt verður, at„delegatión av fíggjarheimild eigur bert atverða givin, tá talan er <strong>um</strong> ein „sjálvstøðugan”grunn, s<strong>um</strong> er óheftur av landsstýrin<strong>um</strong>, oghar tað er „natúrligt”, at grunnurin hevurein sjálvstøðugan roknskap og er uttan fyrifíggjarlóg. Neyðugt er, at grunnurin hevurveruliga óhefta støðu, og ikki bert formliga” 28 .Har<strong>um</strong>framt verður víst á, at <strong>um</strong> fíggjarheimildskal delegerast, er avgerandi, at Løgtingiðhevur eitt veruligt eftirlit við tí virksemi, iðdelegerað verður.6.3.1 Alment partafelagTá landið velur at leggja eitthvørt virksemi í eittpartafelag, er hetta á mangan hátt eitt frávikfrá teim<strong>um</strong> stýringsamboð<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> sermerkjalandsfyrisitingina.Eitt partafelag er ein sjálvstøðugt løgfrøðiligeind. Hetta merkir, at tað eru nevnd ogstjóri, s<strong>um</strong> taka avgerðir <strong>um</strong> virksemiðhjá felagn<strong>um</strong>, og hvussu t.d. yvirskot skalnýtast. Tað almenna hevur - s<strong>um</strong> eigari -tær heimildir, s<strong>um</strong> partaeigarar annars hava íein<strong>um</strong> partafelagi.Lógargrundarlagið, s<strong>um</strong> eitt partafelag skalvirka undir, er partafelagslógin, og møguligserlóg, s<strong>um</strong> hevur ásetingar <strong>um</strong> tað virksemi,s<strong>um</strong> felagið rekur.Eitt partafelag, har landið eigur allan partapeningin,er sostatt ikki ein partur av tí28 <strong>Álit</strong> frá Fíggjarmálaráðn<strong>um</strong> frá 2001: „<strong>Álit</strong> <strong>um</strong>landsstovnar og –grunnar. Tilknýti til fíggjarlóg,landsroknskap og grannskoðanarviðurskifti.”almennu fyrisitingini, og er vanliga ikki bundiðav fyrisitingarlógini, lóg <strong>um</strong> alment innlit oglandsins fíggjarskipan.Partafelagsformurin er „fremmandur” íalmennu fyrisitingini, og skulu tí góðar grundirvera fyri at leggja virksemi hjá landin<strong>um</strong> ípartafelag.Tann mest týðandi fyritreytin fyri at nýtapartafelagsformin er, at virksemið hevur eitthandilsligt grundarlag 29 . Í bóklingin<strong>um</strong> „statensom aktionær” verður víst á, at:„To elementer indgår i vurderingen af, om derer et forretningsmæssigt grundlag:1) De producerede ydelser sælges tilslutbrugerne til priser, der afspejleromkostningerne.2) Kvaliteten og omfanget af deproducerede ydelser kan tilpassesefterspørgslen.”Har<strong>um</strong>framt skulu tey politisku fyrilitini,s<strong>um</strong> knýta seg til virksemið, kunna ásetastí sektorlóggávu, konsesjón, tænastuavtal<strong>um</strong>ella líknandi.„Kun hvis disse forudsætninger er opfyldt,kan de overordnede formål ved anvendelsenaf aktieselskabsformen opnås, dvs.:• En klar måladskillelse, hvor selskabetsledelse – bestyrelse og direktion –kan fokusere på at drive selskabet udfra forretningsmæssige overvejelsermed henblik på at skabe størst muligværdi, mens de sektorpolitiske hensyntilgodeses gennem sektorlovgivningenmv. under tilsyn af det relevante ressortministeri<strong>um</strong>og/eller uafhængigetilsyns myndigheder.• Effektiv udnyttelse af de økonomiskefrihedsgrader, der følger af at have29 Finansministeriet, Trafikministeriet og Økonomi- ogErhvervsministeriet: Staten som aktionær, 200426 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 27


selvstændig formue og aktieselskabslovensstyringsmodel frem for det statsligebudget- og bevillingssystem.• Inddragelse af den private sektorskompetencer gennem valg af bestyrelsesmedlemmerog rekruttering afdirektion og medarbejdere.”Fíggjarlig stýringEitt partafelag verður vanliga stýrt fíggjarligavið at tað verður gjørd ein árlig fíggjarætlan fyrifelagið, <strong>um</strong>framt mánaðarligir roknskapir. Ársroknskapurinhjá felagn<strong>um</strong> verður gjørdur sambærtársroknskaparlógini, s<strong>um</strong> hevur ásetingar<strong>um</strong> roknskaparviðurskiftini hjá felagn<strong>um</strong>.LeiðslaSambært partafelagslógini skal eitt partafelaghava eina nevnd og eina stjórn. Í nevndinaskulu veljast minst 3 limir. Í stjórnini skulu– <strong>um</strong> viðtøkurnar fyri felagið ikki áseta annað– verða 1 til 3 limir.Partaeigararnir kunnu gera sína ávirkan áfelagið galdandi á aðalfundin<strong>um</strong>. Partaeigarihevur rætt til at taka orðið á aðalfundin<strong>um</strong>,og hevur atkvøðurætt <strong>um</strong> tey viðurskifti, s<strong>um</strong>aðalfundurin tekur avgerð <strong>um</strong>.Fyrimunir og vansar við at Apoteksverkiðverður skipað s<strong>um</strong> partafelagPartafelagsformurin gevur fíggjarligt frælsi ímun til tað frælsi, s<strong>um</strong> ein stovnur, s<strong>um</strong>er á fíggjarlógini, hevur. Endaliga fíggjarligaheimildin liggur hjá leiðslu og nevnd. Felagiðhevur eina sjálvstøðuga ogn, s<strong>um</strong> er atskildfrá landskassan<strong>um</strong>, og lántøka er grundað ákredittvirðið hjá felagn<strong>um</strong>. Partafelagsformuringevur Apoteksverkin<strong>um</strong> størri frælsi at virka,eitt nú tá ið íløgur skulu gerast. Løgtingið skalikki játtað peningin til íløguna, og harafturatkann avlop flytast til seinni ár.Løgting og landsstýri hava – <strong>um</strong>framt viðserlóggávu fyri virksemi v.m. - onga ávirkaná felagið, uttan ta ávirkan partafelagslógingevur partaeigar<strong>um</strong>. Landskassin ábyrgdasttí bert við eginognini í felagn<strong>um</strong>, uttan so, atlandskassin t.d. hevur borgað fyri lántøku.Vanliga eiga samfelagsuppgávur ikki atverða álagdar partafeløg<strong>um</strong>. S<strong>um</strong> dømi kannnevnast, at ikki verður álagt eini fyritøku atframleiða ella selja eitt nú heilivág, ið ikki erlønandi.Verður Apoteksverkið skipað s<strong>um</strong> partafelag,skal støða takast til býtið mill<strong>um</strong> tað handilsligavirksemi og myndugleikauppgávuna. Talaner <strong>um</strong> uppgávur s<strong>um</strong> eitt nú eftirlit viðApoteksverkin<strong>um</strong>, góðkenning av heilivágsprís<strong>um</strong>og áseting av neyvari regl<strong>um</strong> fyrivirksemin<strong>um</strong> hjá Apoteksverkin<strong>um</strong>. Ein parturav hes<strong>um</strong> uppgáv<strong>um</strong> liggur nú í Almanna- ogHeils<strong>um</strong>álaráðn<strong>um</strong>, meðan ein partur liggurhjá Landsapotekaran<strong>um</strong>.Har<strong>um</strong>framt eru aðrar fyriskipanir, s<strong>um</strong> støðaskal takast til. Her verður serliga hugsa <strong>um</strong>framleiðslu, veiting og <strong>um</strong>siting av heilivágitil sjúkrahúsini. Í londun<strong>um</strong> kring okk<strong>um</strong>verður henda uppgávan vanliga <strong>um</strong>sitin avsjúkrahúsapotek<strong>um</strong>. Hjá okk<strong>um</strong> verður hendauppgávan <strong>um</strong>sitin av Apoteksverkin<strong>um</strong>, tí íFøroy<strong>um</strong> er einki serstakt sjúkrahúsapotek. Umpartafelagsformurin verður valdur, er neyðugtat stovna sjúkrahúsapotek, fyri framhaldandiat trygga veiting av neyðug<strong>um</strong> heilivági tilsjúkrahúsini. Henda veitingartrygdin er einfortreyt fyri fleiri av viðgerðun<strong>um</strong> á sjúkrahúsun<strong>um</strong>.6.3.2 Sjálvstøðugt fyrisitingarsubjektUm almennur stovnur skal leggjast uttan fyrifíggjarlóg, hevur hetta í Danmark, í ávís<strong>um</strong>før<strong>um</strong>, verið gjørt við at skipa stovnins<strong>um</strong> eitt sjálvstøðugt fyrisitingarsubjekt(„særligt forvaltningssubjekt/selvstændigtforvaltningssubjekt”).Tað, s<strong>um</strong> eyðkennir sjálvstøðug fyrisitingarsubjekter, at tey eru stovnað við almennarifyriskipan, s<strong>um</strong> meginregla við lóg, s<strong>um</strong> hevurásetingar <strong>um</strong> virksemi, leiðslu, heimild ogábyrgd v.m.Eitt sjálvstøðugt fyrisitingarsubjekt er eineind, s<strong>um</strong> vanliga sambært løgtingslóg røkirein ávísan part av „tí almennu fyrisitingini”, ogs<strong>um</strong> hevur sjálvstøðugar inntøkur og ogn.Í 1998 varð álit gjørt <strong>um</strong> almennar grunnarí Danmark 30 . Í hes<strong>um</strong> áliti verður víst á, at teysjálvstøðugu fyrisitingarsubjektini eru grunnar,s<strong>um</strong> mangla tað avgerandi eyðkenni fyrigrunnar í løgfrøðiligari merking, nevniliga,at teir eru sjálveigandi. Virksemið í hes<strong>um</strong>grunn<strong>um</strong> hevur vanliga „almennan áhuga“,s<strong>um</strong> ofta hava støðið í:ß At rættarsubjektið er stovnað við einialmennari fyriskipanß At fæið/kapitalurin kemur heilt ellapartvíst frá tí almennaß At rættarsubjektið í stóran mun erbundið av almenn<strong>um</strong> stuðliÍ danska álitin<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> sipað verður tilomanfyri, verður víst á, at „baggrunden for anvendelsenaf særlige forvaltningssubjekter harværet et politisk ønske i de konkrete tilfældeom at placere aktiviteten i et selvstændigtretssubjekt adskilt fra den statslige formue ogministerierne kombineret med, at man fortsathar villet bevare den endelige kontrol meddet pågældende retssubjekt. Politisk set harman således ved brug af lovgivningen fortsatmulighed for at kunne udøve indflydelse på30 Finansministeriet, Erhvervsministeriet,Justitsministeriet og Økonomiminsteriet: Fondemed offentlig interesse, 1998retssubjektet – herunder nedlægge eller omdannedet til et andet retssubjekt.”At ein stovnur er eitt sjálvstøðugt fyrisitingarsubjektmerkir sostatt, at landsstýrismaðurinikki hevur vanligar instruktiónsheimildirmótvegis stovnin<strong>um</strong>. Tó kannlandsstýrismaðurin í ávísan mun gera sínaávirkan galdandi við at velja leiðslu og nevnd,hava eftirlit við virksemin<strong>um</strong>, ella broytaviðtøkur fyri stovnin. Í lógini fyri stovnin eigurat verða ásett, hvørjar heimild og ábyrgdlandsstýrismaðurin hevur í mun til stovnin,herundir ásetingar <strong>um</strong> eftirlit við stovnin<strong>um</strong>.S<strong>um</strong> meginregla kann eitt sjálvstøðugtfyrisitingarsubjekt niðurleggjast, broytast ellaeinskiljast við lóg. Undir givn<strong>um</strong> fyritreyt<strong>um</strong>kunnu ognirnar – við virðing fyri triðjamansrættind<strong>um</strong>– latast aftur til landið, uttan attalan er <strong>um</strong> ognartøku.Í lógina fyri tað sjálvstøðuga fyrisitingarsubjektiðeigur greitt at verða ásett 31 ,ß at útreiðslur hjá stovnin<strong>um</strong> ikki skulutakast við í fíggjar- ella játtanarlógß at inntøkur ikki skulu takast við í fíggjarlógß at talan er <strong>um</strong> landsstovn, s<strong>um</strong> eróheftur av beinleiðis ávirkan frá landsstýrin<strong>um</strong>ß hvørjar avleiðingarnar verða, <strong>um</strong> delegatióninverður tikin aftur, serstakligaviðvíkjandi ogniniHóast raksturin hjá sjálvstøðuga fyrisitingarsubjektin<strong>um</strong>ikki er við á fíggjarlóg, og ogninverður hildin atskild frá landskassan<strong>um</strong>, ertað tó at rokna s<strong>um</strong> landsstovnur, og kemurundir vanligar fyrisitingarligar reglur, tó viðteim<strong>um</strong> undantøk<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> standast av serligustøðu tess.31 <strong>Álit</strong> frá Fíggjarmálaráðn<strong>um</strong> frá 2001: „<strong>Álit</strong> <strong>um</strong>landsstovnar og –grunnar. Tilknýti til fíggjarlóg,landsroknskap og grannskoðanarviðurskifti.”28 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 29


Fíggjarlig stýringÍ serlógini fyri fyrisitingarsubjekt verður ásett,hvørjar roknskapar- og grannskoðanarreglureru galdandi fyri stovnin. Vanliga skulu tílíkirstovnar fylgja almennu roknskaparreglun<strong>um</strong>.LeiðslaLeiðsluviðurskiftini í ein<strong>um</strong> sjálvstøðug<strong>um</strong>fyrisitingarsubjekti verða ásett í lógini fyristovnin. Vanliga er talan <strong>um</strong> eitt stýri og einastjórn.Stýrið kann - heilt ella partvíst - verða valtav stovnaran<strong>um</strong> (landin<strong>um</strong>).Fyrimunir og vansar við at skipaapoteksverkið s<strong>um</strong> eitt sjálvstøðugtfyrisitingarsubjektTað kann í serlóg fyri fyrisitingarsubjektið ásetastneyvari heimildir og ábyrgdir fyri stovnin.Hetta kann metast at verða ein fyrimunurfyri politiska myndugleikan, tí harvið kannlandsstýrið/Løgtingið seta karmarnar, s<strong>um</strong>stovnurin skal virka undir.Hinvegin er stovnurin óheftur av landsmyndugleikun<strong>um</strong>í virki sín<strong>um</strong>. Ræðisrætturinliggur hjá stýri og stjórn. Tó kann ábyrgdinav myndugleikauppgáv<strong>um</strong> s<strong>um</strong> eitt nú eftirlitvið stovnin<strong>um</strong>, <strong>um</strong>framt áseting av neyvariregl<strong>um</strong> fyri virksemin<strong>um</strong> hjá Apoteksverkin<strong>um</strong>,ikki delegerast til tað sjálvstøðugafyrisitingarsubjektið. Ábyrgdin av hes<strong>um</strong> uppgáv<strong>um</strong>verður hjá landsstýrismannin<strong>um</strong>.Ein fyrimunur við at stovnurin ikki er áfíggjarlóg er, at avlop kann flytast til seinniár. Hetta hevur við sær, at leiðslan fyri stovninhevur størri frælsi at stýra virksemin<strong>um</strong> ogleggja langtíðarætlanir, enn <strong>um</strong> stovnurin vará fíggjarlóg.Ein vansi við at velja sjálvstøðugt fyrisitingarsubjektí mun til at velja partafelagsforminer, at stovnurin er skipaður við lóg, ogat Løgtingið til eina og hvørja tíð kann veljaat broyta lógina.6.4 EinskiljingAlmennur stovnur kann eisini leggjast uttanfyrifíggjarlógina s<strong>um</strong> privat virkisøki. Hetta merkir,at stovnur og virksemi verður einskilt. Ein tílíkeinskiljing kann fara fram við, at stovnurins<strong>um</strong> heild verður einskildur, ella at partar avvirksemin<strong>um</strong> verður einskilt.Einskiljingin kann fara fram á tann hátt, atstovnurin og/ella virksemið verður latið:ß ein<strong>um</strong> ella fleiri løgfrøðislig<strong>um</strong> persón<strong>um</strong>,har landið ikki eigur alt stovnsfæið,til dømis partafeløg<strong>um</strong>, at rekaß ein<strong>um</strong> ella fleiri likamlig<strong>um</strong> persón<strong>um</strong>at reka, til dømis farmaceut<strong>um</strong>.ß partvís løgfrøðilig<strong>um</strong> persón<strong>um</strong>, harlandið ikki eigur alt stovnsfæið og partvíslikamlig<strong>um</strong> persón<strong>um</strong> at rekaUm Apoteksverkið verður einskilt, verðaásettar treytir fyri at reka apotek. Hesar treytirkunnu vera, at loyvi krevst at reka apotek, og atapotekið er undir leiðslu av farmaseuti. Talankann eisini verða <strong>um</strong>, at tað er frítt at setaapotek á stovn, soleiðis s<strong>um</strong> tað er galdandií eitt nú Íslandi.Verður Apoteksverkið einskilt, fær landiðinntøkur av søluni. Um einskiljingin verðurframd á tann hátt, at loyvi krevst fyri at rekaapotek framyvir, er møguleiki at taka loyvisgjald.Eins og tá talan er <strong>um</strong> at skipa Apoteksverkiðs<strong>um</strong> alment partafelag, verður neyðugtat flyta myndugleikauppgávurnar til annanat <strong>um</strong>sita. Í hes<strong>um</strong> føri má spurningurin <strong>um</strong>sjúkrahúsapotek eisini viðgerast.Torført er at meta, <strong>um</strong> skipanin verðurdýrari ella bíligari at reka enn verandi skipan.Mynduleikauppgávur og tann handilsligiparturin, s<strong>um</strong> nú eru sjálvfíggjandi, skuluundir eini slíkari skipan skiljast sundur. Táverða inntøkurnar frá søluni at fara á privatarhendur, heldur enn at vera við til at fíggjamyndugleikapartin.6.5 Sjálvsognarstovnar/-grunnarEin sjálvsognarstovnur/-grunnur er ein sjálvstøðugløgfrøðilig eind, „s<strong>um</strong> eigur seg sjálvan„,og s<strong>um</strong> er stovnaður á privatrættarlig<strong>um</strong>grund arlagi. Hetta merkir, at landið ikki eigurgrunnin, og kann tí ikki við lóggávu avtakagrunnin ella ráða yvir ognun<strong>um</strong>, uttan at komaí stríð við ognarrættin hjá grunnin<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> ertryggjaður í grundlógini §73 32 .At talan er <strong>um</strong> sjálvsognarstovn merkir, ateingin annar uttan stovnurin sjálvur hevurognarrættin yvir fæn<strong>um</strong>. Í sambandi viðavtøku, kann nettoognin bert útgjaldast tiltey endamál, s<strong>um</strong> viðtøkurnar áseta.Lógargrundarlagið fyri sjálvsognarstovnarer – <strong>um</strong> talan er <strong>um</strong> vinnurekandi grunnar– lóggávan <strong>um</strong> vinnurekandi grunnar.Har<strong>um</strong>framt verða tílíkir grunnar skipaðirvið viðtøk<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> eisini áseta reglur fyrivirksemin<strong>um</strong> hjá grunnin<strong>um</strong>.Vísandi til, at bólkurin hevur avmarkað segtil ikki at viðgera sjálvsognarstovnar (grunnaspurningurin,sí 3.4), verður ikki komið nærriinn á tað, s<strong>um</strong> eyðkennir sjálvsognarstovnar.Arbeiðsbólkurin metir tó ikki, at tað er skilagottat lata sjálvsognarstovn reka Apoteksverkið, tígrunnaformurin kann hava óhepna ávirkan átann dynamikk, s<strong>um</strong> Apoteksverkið eigur atverða opið fyri í framtíðini.32 <strong>Álit</strong> frá Fíggjarmálaráðn<strong>um</strong> frá 2001: „<strong>Álit</strong> <strong>um</strong>landsstovnar og –grunnar. Tilknýti til fíggjarlóg,landsroknskap og grannskoðanarviðurskifti.”30 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 31


7. Umrøða og uppskot at skipaApoteksverkið í framtíðiniArbeiðsbólkurin hevur gjøgn<strong>um</strong>gingið fakliguapoteksskipanir í londun<strong>um</strong> kring okk<strong>um</strong>,og hvussu hesar eru skipaðar. Eisini hava vitviðgjørt, hvørjir fíggjarligir leistir eru møguligirat nýta í ein<strong>um</strong> framtíðar Apoteksverki.Við atliti til at fáa bestu fólkaheilsuna 33 fyriminst møguliga peningaupphædd, støðugaveitingartrygd av heilivági, menningina avheilivágsøkin<strong>um</strong> og samfelagsbúskaparligas<strong>um</strong> heild, <strong>um</strong>røða vit í næst<strong>um</strong> tær ymiskufakligu og fíggjarligu skiparnir undir ein<strong>um</strong>, ogkoma við uppskoti til loysn at skipa framtíðarApoteksverk.Av teim<strong>um</strong> skipan<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> arbeiðsbólkurinhevur viðgjørt, eru ongar Apoteksskipanirheilt samanberligar, tá talan er <strong>um</strong> bæðitann fíggjarliga og fakliga partin, sæð undirein<strong>um</strong>.Tann føroyska skipanin líkist fakliga mest tísvensku skipanini. Í bæði Føroy<strong>um</strong> og Svøríkihevur Apoteksverkið einkarætt at selja heilivág.Í Føroy<strong>um</strong> hevur Apoteksverkið har<strong>um</strong>framteinkarætt til at innflyta heilivág.Bæði í Føroy<strong>um</strong> og Svøríki eru apotekini tættknýtt at heilsuøkin<strong>um</strong>. Í Svøríki eigur staturinpartabrøvini í Apoteket AB, meðan tað í Føroy<strong>um</strong>er landið, s<strong>um</strong> er eigari av Apoteksverkin<strong>um</strong>.Í Føroy<strong>um</strong> hava myndugleikarnir møguleikaat útinna ymsar fólkaheilsutænastur <strong>um</strong>apotekini, eitt nú málingar av blóðtrýsti ogkolesteroli í blóðin<strong>um</strong>, <strong>um</strong>framt temadagar<strong>um</strong> heilsu og heilivág v.m. Í Svøríki er hettaein samráðingarspurningur mill<strong>um</strong> svensk<strong>um</strong>yndugleikarnar og Apoteket AB.S<strong>um</strong> nevnt undir 5.3, so hava liberaliseraðuskipanirnar í Íslandi og Noregi ikki livað uppta kapping, ið roknað varð við, við tað at fáar33 Fólkaheilsa er ‚vísundi og kynstrið at fyribyrgjasjúku, leinga <strong>um</strong> lív, og fremja heilsunagjøgn<strong>um</strong> skipaði átøk og avgerðir hjá samfelagi,felagsskap<strong>um</strong>, almenningi og einstakling<strong>um</strong>’Wanless 2004og stórar heilivágsheilsølur eiga ein stóranpart av apotekun<strong>um</strong>. Hetta hevur mill<strong>um</strong>annað ført við sær, at heldur enn at dereguleramarknaðin, eru fleiri reguleringar settar í verkav myndugleikun<strong>um</strong>.Tann bretski marknaðurin er munandistørri enn marknaðirnir í norðurlond<strong>um</strong>. Eftirokkara tykki er tann bretska skipanin seraáhugaverd, tí har tykjast marknaðarkreftirnarat virka til fulnar undir skipað<strong>um</strong> viðurskift<strong>um</strong>.Hetta kundi bent á, at tað skal ein ávísmarknaðarstødd til, áðrenn verulig kappinghevur livilíkindi. Føroyski marknaðurin er helstov lítil til hesa skipan.Í Íslandi eru prísirnir á heilivági hægri enní Føroy<strong>um</strong>. Tað tykist s<strong>um</strong> tað í Íslandi ertrupult at útvega bíligan generiskan heilivág 34 ,s<strong>um</strong> finst á marknaðun<strong>um</strong> í grannalondun<strong>um</strong>,eisini í Føroy<strong>um</strong>. Orsøkin til hetta er, at privatuheilivágsfyritøkurnar heldur vilja selja dýrarisløg av heilivági, tí tær hava størri vinning avhes<strong>um</strong> 35 .Arbeiðsbólkurin er av tí sannføring, atføroyska Apoteksverkið ikki egnar seg til einskiljing36 . Royndirnar í Íslandi og Noregi vísaeftir okkara tykki, at marknaðurin er ov lítil tileina privata skipan, s<strong>um</strong> verulig kapping er í.Sæð út frá ein<strong>um</strong> fólkaheilsulig<strong>um</strong> sjónarhorni,vildi ein liberalisering ella einskiljing havt viðsær eina minni støðuga og minni liðiliga skipanenn hana, vit hava nú.34 Generiskur heilivágur hevur sama virknainnihaldsevni, s<strong>um</strong> upprunaligi heilivágurin.S<strong>um</strong> dømi kann nevnast heilivágurin Losec fyrimagasár, s<strong>um</strong> fyritøkan Astra marknaðarførdi.Virkna innihaldsevni í Losec er omeprazol. Nú finstomeprazol s<strong>um</strong> generiskur heilivágur, eitt nú undirhandilsnavnin<strong>um</strong> Lomex.35 www.landlaeknir.is/template1.asp?pageid=628&nid=79536 Tá einskiljing verður <strong>um</strong>talað í hes<strong>um</strong> partin<strong>um</strong>(7), verður eisini sipað til partafelag, har taðalmenna eigur allan partapeningin.Hinvegin kundi møguliga nakrar av uppgávun<strong>um</strong>,s<strong>um</strong> nú liggja í Apoteksverkin<strong>um</strong>,einskiljast. Hetta eru uppgávur, s<strong>um</strong> ikki havatann stóra týdningin fyri heilsuverkið, mens<strong>um</strong> kunnu hava týdning fyri framtíðar vinn<strong>um</strong>øguleikarí Føroy<strong>um</strong>. S<strong>um</strong> dømi <strong>um</strong> hettakann nevnast framleiðsla av heilivágsfóðri tilútflutnings.Um tablettframleiðslan í Føroy<strong>um</strong> verðurment, serliga við atliti til generiskan heilivág,er ikki óhugsandi, at ein lønandi vinna kannspyrjast burtur úr. Hugsa eigur at verða <strong>um</strong>framleiðslu við útflutningi fyri eyga, s<strong>um</strong> seinnikann einskiljast.Umframt at varðveita fakliga bygnaðin, viðteim<strong>um</strong> broyting<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> greitt frá í 8. parti<strong>um</strong> heilivágsætlan fyri Føroyar, verður mælt til,at Apoteksverkið verður skipað fíggjarliga s<strong>um</strong>eitt sjálvstøðugt fyrisitingarsubjekt. Hetta fer atgeva meiri fleksibilitet í fíggjarligu stýringini,og Apoteksverkið fær gagn av avlopin<strong>um</strong>.Tað avlop, s<strong>um</strong> verður flutt frá ein<strong>um</strong> áritil tað næsta, kann nýtast til raksturin avApoteksverkin<strong>um</strong> og til íløgur, innan tannkarm, s<strong>um</strong> verandi løgtingslóg <strong>um</strong> apoteksverkog heilivág við neyðug<strong>um</strong> broyting<strong>um</strong>, ella einnýggj løgtingslóg <strong>um</strong> apoteksverkið setur.Í næsta parti er orðað uppskot <strong>um</strong> heilivágsætlanfyri Føroyar. Hetta uppskot er grundaðá, at ein menning fer fram av núverandiapoteksskipan, men kortini ikki ein víðgongdbroyting av skipanini.32 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 33


8. Uppskot <strong>um</strong> heilivágsætlanfyri Føroyar fram til 2015Europadeildin hjá heimsheilsustovnin<strong>um</strong>,WHO, hevur gjørt eina høvuðsætlan fyri heilsuí 21. øld: ”Heilsa fyri øll í 21. øld”. Eitt avaðalmálun<strong>um</strong> við ætlanini er til fulnar at útvegaøll<strong>um</strong> heils<strong>um</strong>øguleikar. Endamálið viðhes<strong>um</strong> er:ß At fremja og verja heilsuna hjá fólkifyri alt líviðß At tálma smittuvandan<strong>um</strong> av ringastusjúkun<strong>um</strong>, fyribyrgja skaðatilburð<strong>um</strong>og lætta <strong>um</strong> líðingar, ið sjúkur ogskaðatilburðir elva til.WHO mælir øll<strong>um</strong> tjóð<strong>um</strong> til at gera einalandsheilivágsætlan, fylgja henni og dagførahana. 37Langtíðarætlanin hjá WHO er at bjargamannalív<strong>um</strong> og at betra <strong>um</strong> heilsustøðunahjá fólki við at tryggja dygd, trygd og virkan avheilivági og skynsamuligari nýtslu, hetta serligahjá teim<strong>um</strong> fátæku og brekaðu.Heilivágsætlanin fyri Føroyar er grundað á:ß føroyska siðvenju og lóggávu <strong>um</strong>heilivág37 WHO Medicine Strategy 2004-2007:Countries at the coreßßApoteksverkið og heilsuøkið við atlititil aðalmál WHO’s viðvíkjandi heilsu ogheilivágifólkaheilsupolitikkin fyri Føroyar, s<strong>um</strong> lýstí Visjón 2015 hjá landsstýrismannin<strong>um</strong> íalmanna- og heils<strong>um</strong>ál<strong>um</strong>.Síðani 1949 hevur heilivágsøkið í Føroy<strong>um</strong>verið ein týðandi partur av heilsuverkin<strong>um</strong>. Tærskipanir og siðvenjur, s<strong>um</strong> gjøgn<strong>um</strong> tíðina er<strong>um</strong>entar í stýringini av Apoteksverkin<strong>um</strong>, havagivið góðar, tryggar og álítandi tænastuveitingar.Tí verður í heilivágsætlanini fram til 2015 denturlagdur á, at menna verandi skipan, heldur ennat gera víðgongdar broytingar.Umframt áhaldandi at leggja dent á fyribyrgingog sjúkuviðgerð, er stabil og javnbjóðis atgongdtil heilsutænastur høgt raðfest.Heilivágsætlan 2015Heilivágsætlanin er býtt sundur ítrý stevn<strong>um</strong>ið:ß At tryggja atgeingi til neyðugan heilivágß At tryggja góðsku og trygd á heilivági ogtænast<strong>um</strong>ß At tryggja skilagóða og skynsama nýtsluav heilivágiApoteksverkið – Visjón 2015Visjón 2015 <strong>um</strong> vælferðStarvsfólkadeildFarmakologiskurvitanardepilLandsapotekarinFíggjardeildKT-deildInnflutningsdeildAtgeingi til heilivágß Framhaldandi atgeingitil heilivág og tænasturá høg<strong>um</strong> støðiß Fyribyrgjandi og fólkaheilsuligartænasturß Heilivágsframleiðslanútímansgjørdß Norðurlendskt samstarv<strong>um</strong> keyp/útbjóðingß 6 apotekHeilivágsætlan2015Góðska og trygd áheilivági og tænastuß Lóggávan <strong>um</strong>heilivág dagførdß Kunngerð <strong>um</strong> skeivtbrúk av heilivágiß Apoteksverkiðvitanardepil <strong>um</strong>heilivágß Eftirlit við forevn<strong>um</strong>og hjáárin<strong>um</strong> av heilivágiß Eftirlit við stovn<strong>um</strong> ogheiligvágsgoymsl<strong>um</strong>Skilagóð og skynsom nýtsla av heilivágiApotek 1Apotek 2Apotek 3Apotek 4Apotek 5Apotek 6Framleiðsludeildß Heilivágsnýtslan er skynsomß Virkin heilivágsnevnd gertilmælislista yvir heilivágß Landsapotekarin ger ætlan <strong>um</strong>heilivágskeyp og -goymsluß Kliniskir farmaceutar á sjúkrahúsapotekiß Gransking í nýtslu av heilivági,heilavágskostnaður og kliniskar kanningarß Eftirútbúgving og førleikamenningav starvsfólki34<strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini35


Atgeingi til neyðugan heilivágAtgeingi til heilivág veldst <strong>um</strong> ymisk viðurskifti,eitt nú hvussu nógvir kommunulæknar eru ástaðn<strong>um</strong>, <strong>um</strong> langt er til apotek, siðvenja attaka heilivág og fíggjarligar <strong>um</strong>støður. Heilivágurkann fækka sjúkutíttleikan, linna líðingarog pínu og betra <strong>um</strong> lívsmøguleikarog lívsgóðsku. Røtt og skynsamilig nýtsla avheilivági kann minka <strong>um</strong> útreiðslurnar á sjúkraøkin<strong>um</strong>við færri innlegging<strong>um</strong> á sjúkrahúsiniog tískil færri sjúkradøg<strong>um</strong>. Skeiv nýtsla avheilivági kann harafturímóti hava við sær tilfeingisspillog útreiðslur, vera vandamikil ogkann í ringasta føri hava við, at sjúklingurindoyr.Hinvegin hevur heilivágur eisini hjáárin, ogtí er viðgerð við heilivági altíð ein læknaligmeting, har eitt nú atlit verða tikin fyri hvussuálvarsom hjáárini kunnu verða í mun til ætlaðavirkanina av heilivágn<strong>um</strong>.Endamálið hjá Apoteksverkin<strong>um</strong> er at útvegatann rætta heilivágin til tann rætta persónin,í rættari tíð, í røtt<strong>um</strong> líki, við rættari dygd ogneyðugari kunning <strong>um</strong> hvussu heilivágurinskal nýtast.S<strong>um</strong> almennur stovnur hevur Apoteksverkiðábyrgdina av at veita heilivág og tænastur soódýrar s<strong>um</strong> til ber til allar borgarar í Føroy<strong>um</strong>.Fólk gjalda sama prís fyri heilivág, uttan muntil, hvar tey búgva.Viðvíkjandi framtíðini verður mett, atneyðugt er at víðka virksemið við ein<strong>um</strong>apoteki ella apoteksdeild afturat í Tórshavn.Umframt hetta verður neyðugt at útbyggjaapoteksavgreiðsluna á Landssjúkrahúsin<strong>um</strong>,og upp á longri sikt at hava eitt veruligt sjúkrahúsapotek.Arbeiðstrýstið á Tjaldurs apotek íTórshavn er stórt, og fakliga verður ikki mett,at hetta í longdini er nøktandi, hvørki fyri viðskiftafólkella starvsfólk.Neyðugt er at gera eina nýggja framleiðsludeilds<strong>um</strong> lýkur GMP-krøv 38 , tí verandi framleiðsludeildá Tjaldurs apoteki livur ikki upptil verandi krøv.Samstundis verður mælt til at kanna møguleikarnarfyri at menna og framleiða generiskanheilivág til útflutnings, í mun til <strong>um</strong>patent er tikið í Føroy<strong>um</strong> uppá tey sløgini avheilivági, s<strong>um</strong> ætlanin er at framleiða. Hettakann møguliga gerast í samstarvi við eittútlendskt virki.Demografiska broytingin, har ein alsamtvaksandi partur av fólkin<strong>um</strong> eru væl við aldur,er ein avbjóðing fyri samfelag. At fólk liva longrihevur við sær, at útreiðslurnar til heilivág fyrisamfelagið økjast ár <strong>um</strong> ár. Útreiðslurnar tilheilivág hjá tí einstaka persónin<strong>um</strong> økjastvið aldrin<strong>um</strong>, og eru størstar tey seinastufimm liviárini 39 . Útreiðslurnar eiga kortini ikkiat forða sjúkling<strong>um</strong> atgongd til neyðuganheilivág. Neyðugt er tí, at tað framhaldandieru skipanir, s<strong>um</strong> tryggja javna og javnsettaatgongd til heilivág, og at útreiðslurnar ikkigerast ov stórar fyri einstaklingin. Samstundiser neyðugt at tryggja skynsama nýtslu av heilivágitil tess at varðveita og menna dygdinahjá heilsutænastuni, og avmarka útreiðslurnarhjá tí almenna. Í tí sambandi eigur tilvitskanhjá lækn<strong>um</strong> og brúkar<strong>um</strong> <strong>um</strong> heilivágsprísirat styrkjast.Vísindaliga og tøkniliga menningin hevurhavt við sær stór frambrot innan heilsu ogheilsurøkt, ikki minst við menning av nógv<strong>um</strong>nýggj<strong>um</strong> heilivági. Áðrenn nýggjur heilivágurverður tikin í nýtslu, er neyðugt at meta <strong>um</strong>virknað og kostnað av heilivágn<strong>um</strong>, í mun tilverandi og betur kendar viðgerðir.38 GMP: Good Manufacturing Practice ( ‚góðurframleiðsluháttur’), er góðskukervi fyri framleiðsluav heilivági. Kravt verður av heilivágsframleiðar<strong>um</strong>,at teir fylgja GMP-reglun<strong>um</strong>.39 Sí fylgiskjal við yvirliti yvir heilvágsbrúk býtt íaldurbólkarAt tryggja atgeingi til neyðuganheilivágß Apoteksverkið útvegar rætta heilivágintil rætta persónin til rætta tíð í røtt<strong>um</strong>líki, við rættari góðsku og við rættariog neyðugari kunning.ß Apoteksverkið hevur týðandi lut ífyribyrgjandi og fólkaheilsulig<strong>um</strong> tænast<strong>um</strong>til borgararnar.ß Framleiðslan av heilivági er ment ogframleitt verður bæði til heimamarknaðog til útflutnings.ß Føroyar eru við í norðurlensk<strong>um</strong> samstarvi<strong>um</strong> innkeyp/útboð av heilivági.ß Læknar og brúkarir hava greiða fatanav prísi á heilivági.ß 5-6 apotek eru í Føroy<strong>um</strong>, íroknað eittsjúkrahúsapotek.Góðska og trygd á heilivági ogtænast<strong>um</strong>Heilivágur er gjølliga reglustýrdur av lóg<strong>um</strong>,kunngerð<strong>um</strong> og leiðbeining<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> í minstusmálut<strong>um</strong> gera av, hvat heilivágur er, hvussuhann eigur at verða framleiddur, hvør skal geraarbeiðið, og hvussu heilivágurin skal útflýggjastog handfarast.Til tess at tryggja rætta og skynsama heilivágsnýtsluer neyðugt at lógir, kunngerðir ogkliniskar leiðbeiningar verða hildnar, og atmyndugleikarnir hava eftirlit við hes<strong>um</strong> økiog brúki.Føroyska heilivágslógin og kunngerðirnareru grundaðar á danska heilivágslóggávu.Hesi seinnu árini eru gjørdar fleiri broytingarí donsku heiligvágslóggávuni. Tað kemst serligaav EU-fyriskipan<strong>um</strong> á heilivágsøkin<strong>um</strong>. Hesarbroytingar eru ikki, í sama mun, tiknar við íføroysku lóggávuni, hóast fleiri teirra hóskavæl til føroysk viðurskifti. Neyðugt er at kannaheilivágslóggávuni í londun<strong>um</strong> kring okk<strong>um</strong> viðatliti at dagføring av føroysku heilivágslóggávuni.Serliga við denti á greið<strong>um</strong> allýsing<strong>um</strong> avheilivági og øðr<strong>um</strong> týdningarmikl<strong>um</strong> hugtøk<strong>um</strong>innan heilivágsøkið.Skeiv heilivágsnýtsla er nú ein tann størstitrupulleikin, s<strong>um</strong> londini hava at dragast við.Sambært WHO 40 taka 50% av teim<strong>um</strong>, s<strong>um</strong>eru í langtíðarviðgerð við heilivági, skeivanheilivág, brúka heilivágin skeivt ella takaals ikki heilivágin. Mett verður, at 5-10% avøll<strong>um</strong> innlegging<strong>um</strong> á sjúkrahús eru orsakaav skeivari heilivágsnýtslu. Í Noregi verðurmett, at skeiv heilivágsnýtsla kostar norskaheilsuverkin<strong>um</strong> <strong>um</strong> 5 milliardir norskar krónur<strong>um</strong> árið. Er sama støðan galdandi í Føroy<strong>um</strong>,eru eykaútreiðslurnar hjá heilsuverkinin<strong>um</strong>,orsaka av skeivari heilivágsnýtslu, einar 50miljónir krón<strong>um</strong>.Serliga tey eldru eru í vanda, tá talan er <strong>um</strong>at brúka heilivágin skeivt. Trupulleikin er, attey brúka nógv ymisk sløg av heilivági, og attey eru í viðgerð av ymisk<strong>um</strong> lækn<strong>um</strong>.Til tess at tálma skeivari heilivágsnýtslu,verður mælt til felags átøk innan heilsuøkið.S<strong>um</strong> dømi kunnu nevnast elektroniskur heilivágsprofilur41 fyri brúkarar, reglur og leiðbeiningar<strong>um</strong>, hvussu heilivágsprofilurin verðurkannaður, tá sjúklingar verða innskrivaðir og útskrivaðirá sjúkrahús, reglur <strong>um</strong> skamtluting 42av heilivági og kunning <strong>um</strong> heilivágin. Mæltverður til, at átøk fyri at fyribyrgja skeivarinýtslu av heilivági verða savnað í kunngerð.40 „Adherence to long tern therapies – Evidence foraction” WHO 200341 Elektroniskur heilivágsprofilur merkir, at allurheilivágur, ið ein persónur fær, er skrásetturí ein<strong>um</strong> dátugrunni, so til ber at gera einaheildarmetan heilivágsviðgerðini, serliga við atliti tilhjáárin, og at ymiskar heilivágir ikki sampakka.42 Skamtluting merkir, at tey heilivágssløgini, s<strong>um</strong> einsjúklingur tekur, verður pakkaði í pakkimaskinu ískamtir. Vanliga verður pakkað í plastposar til einmánað ísenn. Á plastposun<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> hanga saman,er tilskilað, nær innihaldið í hvørj<strong>um</strong> posa sær skaltakast.36 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 37


At stuðla undir trygd, góðsku ogvirkan av heilivági og -tænast<strong>um</strong>:ßßßßßßßßLóggávan <strong>um</strong> heilivág er dagførd.Kunngerðir eru endurskoðaðar.Nýggj kunngerð er gjørd <strong>um</strong> at seta íverk atgerðir fyri at fyribyrgja skeivarinýtslu av heilivágiApoteksverkið er ein vitanardepul <strong>um</strong>heilivág („Drug/poision informationcenter“).Apoteksverkið hevur eftirlit við innflutningiog nýtslu av forevn<strong>um</strong>(precursors) 43 .Apoteksverkið skrásetir hjáárin ogsamstarvar við WHO´s CollaboratingCentre for International DrugMonitoring í Uppsala.Landsapotekaembætið/apotekinihava regluligt eftirlit við apotek<strong>um</strong>,sjúkrahús<strong>um</strong>, røktarheim<strong>um</strong> ogøðr<strong>um</strong> støð<strong>um</strong>, har heilivágur verðurhandfarin.Apoteksverkið er undir eftirliti avAlmanna- og Heils<strong>um</strong>álaráðn<strong>um</strong>.43 Forevni ella precursors merkir í hes<strong>um</strong> sambandievni, ið brúkt kunnu verða í víðari framleiðslu avskaðilig<strong>um</strong> og vandamikl<strong>um</strong> evn<strong>um</strong>, eitt nú rúseiturog spreingievni.Skilagóð og skynsom nýtsla avheilivágiSkynsom heilivágsnýtsla kann allýsast s<strong>um</strong>tann heilivágsviðgerð, ið gevur:ß bestu ávirkanß við so fá<strong>um</strong> álvarsom<strong>um</strong> hjáárin<strong>um</strong>s<strong>um</strong> gjørligtß fyri minst møguligan viðgerðarkostnaðHeilsuøkið skal stuðla skynsama nýtslu av tíheilivági, ið er til taks, bæði út frá virknað ogsamfelagsbúskaparlig<strong>um</strong> sjónarmið<strong>um</strong>. Hettamerkir, at bíligasti heilivágur skal veljast íteim<strong>um</strong> før<strong>um</strong>, har árin og hjáárin av fleiriheilivágssløg<strong>um</strong> ikki eru munandi ymisk.WHO og aðrir altjóða felagsskapir havament mannagongdir, fyri at tálma heilivágsútreiðslun<strong>um</strong>,og røkka einari skynsamari heilivágsnýtslu.Hetta verður undir ein<strong>um</strong> nevnt„Evidence based medicin”, og fevnir mill<strong>um</strong>annað <strong>um</strong> kliniskar leiðbeiningar, heilivágsnevndararbeiðiog menning av viðmælislist<strong>um</strong>til heilivág, ið stuðla undir skynsom<strong>um</strong> brúkiav heilivági.Apoteksverkið hevur ein alt størri lut í heilsuverkin<strong>um</strong>,við at framleiða hagtøl <strong>um</strong> heiligvágsnýtslu,ið er grundarlagið undir teim<strong>um</strong>tiltøk<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> eru við til at avmarka heiligvágsútreiðslurnar.At tryggja skilagóða og skynsamanýtslu av heilivági (rationel farmakoterapi)ß Viðgerðin av sjúkling<strong>um</strong> við heilvági íFøroy<strong>um</strong> fer fram á ein læknafakligan,farmaseutiskan og fíggjarliga skynsamanhátt.ß Nýtslan av heilivági í øll<strong>um</strong> viðgerðarlið<strong>um</strong>er skilagóð.ßßßßßßßßßßApoteksverkið samstarvar við granskarar,og er við til at birta uppundirnýggjar granskingarverkætlanir, fyri atmenna tað ástøðiliga grundarlagið fyripraktiskari nýtslu av heilivági.Apoteksverkið er við til at gera metingar<strong>um</strong> tað er skynsamt samfelagsbúskaparligaat geva almennan stuðultil ávísan heilivág.Fakliga grundarlagið undir apoteksverkin<strong>um</strong>,førleikin hjá starvsfólkin<strong>um</strong> oginnanhýsis bygnaðurin eru styrkt.Færri enn 5% av innlegging<strong>um</strong> á sjúkrahúsun<strong>um</strong>eru orsaka av skeivari nýtsluav heilivági.Minst 80% af teim<strong>um</strong> sjúklingun<strong>um</strong>,s<strong>um</strong> kunnu hava gagn av skamtluting avheilivági, fáa heilivágin á henda hátt.Landsapotekarin ger hagtøl yvir nýtslunaav heilivági.Heilivágsnevnd ger, og heldur árliga viðlíka, eina ætlan fyri nýtslu av heilivági.Har<strong>um</strong>framt ger og viðlíkaheldur heilivágsnevndinein heilivágstilmælislista,í samstarvi við yvirlæknar og aðrarserfrøðingar.Landsapotekarin samskipar, í samstarvivið læknastjóran og heilivágsnevndina,keyp og goymslu av heilivági. Hettaverður gjørt við støði í heilivágshagtøl<strong>um</strong>og heilivágsviðmælislistan<strong>um</strong>.Kliniskir farmaceutar eru knýttir at ein<strong>um</strong>nýggj<strong>um</strong> sjúkrahúsapoteki á Landssjúkrahúsin<strong>um</strong>.Landsapotekarin hevurábyrgdina av sjúkrahúsapotekin<strong>um</strong>.Virksemið hjá apoteksverkin<strong>um</strong> verðurregluliga eftirmett, við tí fyri eygað atgera møguliga broytingar.38 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 39


9. TilmæliArbeiðsbólkurin metir, at tað er týdningarmikiðat verja kjarnuna í núverandi apoteksskipanini.Her verður hugsað <strong>um</strong> teir tríggjar grundarsteinarnar,s<strong>um</strong> nevndir verða í parti 8, nevniligaat tryggja atgeingi til neyðugan heilivág,at tryggja góðsku og trygd á heilivági og tænast<strong>um</strong>,og at tryggja skilagóða og skynsamanýtslu av heilivági.Umframt hetta er neyðugt at menna apoteksskipanina,í mun til heilivágsætlanina 2015,somuleiðis lýst í parti 8.Arbeiðsbólkurin metir ikki, at tað er skilagottat gera so víðgongda broyting av apoteksverkin<strong>um</strong>,s<strong>um</strong> einskiljing er. Hinvegin metirarbeiðsbólkurin, at tað er skilagott, s<strong>um</strong> frálíður, at vera opin fyri at einskilja tann partinav framleiðsluvirksemin<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> hevur møguleikaat klára seg á privata marknaðin<strong>um</strong>.Tann parturin, s<strong>um</strong> hevur við veitingartrygdtil heilsuverkið at gera, eigur framvegis atvera almennur.Arbeiðsbólkurin metir heldur ikki, at tað erskilagott at lata sjálvsognarstovn reka Apoteksverkið,tí grunnaformurin kann hava óhepnaávirkan á tann dynamikk, s<strong>um</strong> Apoteksverkiðeigur at verða opið fyri í framtíðini.Arbeiðsbólkurin metir somuleiðis, at lítilivi er <strong>um</strong>, at samskiftið við hinar partarnar íheilsuverkin<strong>um</strong>, sosial atlit og almenna eftirlitiðvið góðskuni av hes<strong>um</strong> tænast<strong>um</strong> verðabest røkt í eini almennari skipan.Arbeiðsbólkurin mælir tí til, at Apoteksverkiðverður skipað s<strong>um</strong> eitt sjálvstøðugt fyrisitingarsubjekt.Hetta ber við sær, at lógarásetingarskulu gerast fyri Apoteksverkið, við neyv<strong>um</strong>heimild<strong>um</strong> og ábyrgd<strong>um</strong> fyri stovnin. Hettakann gerast við broyting<strong>um</strong> í verandi løgtingslóg,ella <strong>um</strong> neyðugt við nýggjari serlóg.Har<strong>um</strong>framt skal ásetast í løgtingslógini,at stovnurin, herundir inntøkur og útreiðslurhjá hon<strong>um</strong>, ikki verður tikin við á løgtingsinsfíggjarlóg, <strong>um</strong>framt hvørjar reglur eru galdandi<strong>um</strong> roknskap og grannskoðan. Støða skaltakast til, hvørjar ásetingar skulu gerast <strong>um</strong>ávísar almennrættarligar reglur, s<strong>um</strong> galdafyri fyritøkur, s<strong>um</strong> eru á fíggjarlógini. Talan ermill<strong>um</strong> annað <strong>um</strong> almennar lønarsáttmálar,sjálvtryggingarskipanir, og <strong>um</strong> fyrisitingarlógog lóg <strong>um</strong> alment innlit.Umframt hetta, mugu reglur ásetast <strong>um</strong>myndugleikauppgávurnar, og ábyrgdina avuppgávun<strong>um</strong>.Arbeiðsbólkurin metir tað verða av stór<strong>um</strong>týdningi at materiella lóggávan fyri Apoteksverkiðog fíggjarliga skipanin av verkin<strong>um</strong>eru samsvarandi. Hetta verður ikki mett atverða støðan nú. Sambært løgtingslógini<strong>um</strong> apoteksverk og heilivág fellur avlopið fráapoteksrakstrin<strong>um</strong> til apoteksgrunnin, s<strong>um</strong>hevur til endamáls at fíggja Apoteksverkið,men Apoteksverkið er á fíggjarlógini s<strong>um</strong>landsfyritøka, og merkir hetta at avlop ikkikann sparast upp í apoteksgrunnin.Mælt verður tí s<strong>um</strong> eitt tað fyrsta at geraneyðugu broytingarnar í materiellu lóggávunifyri Apoteksverki, soleiðis at Apoteksverkiðverður skipað s<strong>um</strong> eitt fyrisitingarsubjekt.S<strong>um</strong> nevnt undir 4.2.1, so er tann parturinav <strong>um</strong>setningin<strong>um</strong> hjá apotekun<strong>um</strong>, s<strong>um</strong><strong>um</strong>fatar vørur í fullari kapping, so lítil, atvit meta ikki at neyðugt er at gera serligarroknskaparligar reglur fyri henda partin avsøluni. Hinvegin eigur landsstýrismaðurin attryggja sær, at Apoteksverkið heldur seg innanfyri rímiligt mark, samsvarandi § 16 í galdandiløgtingslóg <strong>um</strong> apoteksverkið og heilivág. Mæltverður til, at hetta verður gjørt við dagføringav verandi løgtingslóg <strong>um</strong> apoteksverkið ogheilivág ella í nýggjari lóg <strong>um</strong> apoteksverkiðog heilivág, antin beinleiðis í lógini ella íkunngerð við heimild í lógini.S<strong>um</strong> nevnt í parti 8 verður har<strong>um</strong>framtmett neyðugt at dagføra heilivágslóggávuna,ser liga við denti á, at gera greiðar allýsingarav heilivági og øðr<strong>um</strong> týdningarmikl<strong>um</strong> hugtøk<strong>um</strong>innan heilivágsøkið.40 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 41


10. SkjalalistiÍ fylgiskjali nr. 3 er uppskot til tíðarætlanfyri arbeiðin<strong>um</strong> at seta í verk heilivágsætlanog gera lógarbroytingar við meiri.Mett verður, at fíggjarligu avleiðingarnar fyrilandið av hes<strong>um</strong> tilráðing<strong>um</strong> verður avmarkað.Talan verður <strong>um</strong> at avvarðandi aðalráð, núAlmanna- og Heils<strong>um</strong>álaráðið, fær álagteina eyka eftirlitsuppgávu, og skal í hes<strong>um</strong>sambandi hava arbeiðsorku til hetta arbeiði.Apoteksverkið hevur sítt egna innaneftirlit, ogtí verður ikki mett, at eftirlitsuppgávan verðurso <strong>um</strong>fatandi.Umsitingarligar avleiðingar av tilráðingun<strong>um</strong>eru í høvuðsheit<strong>um</strong> at orka skal nýtast tilat dagføra verandi lóg <strong>um</strong> apoteksverk ogheilivág, ella at gera eitt nýtt lógaruppskot.Umsitingarliga orkan skal eisini nýtast til atgera tær kunngerðir og annað, ið uppskot tilheilivágsætlan mælir til, sambært tíðarætlaní fylgiskjali 3.Mælt verður til at orka verður nýtt, íverandi ári, til at gera lógarbroytingar, soleiðisat Apoteksverkið verðyr skipað s<strong>um</strong> eittfyrisitingarsubjekt.Arbeiðsbólkurin mælir har<strong>um</strong>framt til, atfarið verið s<strong>um</strong> skjótast undir at endurskoðaprísásetingina á heilivági og tilskotsskipaninatil heilivág. Hetta hevur sera stóran týdning,tá tosað verður <strong>um</strong> heilivágsnýtslu. Hetta erikki ein partur av arbeiðssetningin<strong>um</strong> hjáarbeiðsbólkin<strong>um</strong>, og er tí ikki viðgjørt í hes<strong>um</strong>álitin<strong>um</strong>.<strong>Álit</strong> frá Fíggjarmálaráðn<strong>um</strong> frá 2001: „<strong>Álit</strong> <strong>um</strong>landsstovnar og –grunnar. Tilknýti til fíggjarlóg,landsroknskap og grannskoðanarviðurskifti”.Løgtingsfíggjarlóg fyri 2006, játtanarskipanin.Finansministeriet, Erhvervsministeriet, Justitsministerietog Økonomiministeriet: Fondemed offentlig interesse, 1998Finansministeriet, Trafikministeriet og Økonomi-og Erhvervsministeriet: Staten somaktionær, 2004Árni Dahl: ‚Er tað nakað grøðandi?’,Apoteksverkið, Tórshavn 1999HVÍTABÓK – FYLGIBIND 2 – FYRISITING – einsjálvstøðug føroysk fyrisiting – 1999 FøroyaLandsstýri).42 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 43


11. FylgiskjølNýtsla av heilivági í 2003, s<strong>um</strong> fær vanligt tilskot (í Føroy<strong>um</strong> sjúkrakassatilskot)frá tí almenna, býtt eftir aldri og kyn. DDD/1000 íbúgvar/samdøgurHeilivágsnýtsla býtt eftir heilivágsbólk<strong>um</strong> 2003(ásettir samdøgursskamtir) (DDD)/1000 íbúgvar/samdøgur)Fylgiskjal IDanmark Føroyar Finnland Ísland SvøríkiMenn Kvinnur Menn Kvinnur Menn Kvinnur Menn Kvinnur Menn Kvinnur0-14 ár 69,6 54,9 19,2 19,4 72,6 55,8 107,1 77,2 214,2 199,49Fylgiskjal IIDanmark Føroyar Grønland Finnland Áland Ísland Noreg SvøríkiA Sodningarlag og evnisbroyting 131 124 57 173 148 115 185 195B Blóð og blóðgerðargøgn 78 559 26 127 127 81 103 11715-24 ár 109,7 149,0 39,0 143,2 128,7 185,6 162,1 651,2 203,1 797,79C Hjarta og blóðrensl 320 390 132 381 308 307 352 35325-44 ár 262,7 332,7 77,4 546,5 300,9 369,8 343,4 859,9 393,4 825,66G Landrás og kynsgøgn<strong>um</strong>framt kynshormonir108 85 65 128 112 142 99 11345-64 ár 995,2 1202,3 337,7 442,9 1035,7 1275,7 1230,9 1909,3 1379,7 1803,58H Hormon, onnur enn kynshormon 27 24 11 36 43 29 36 3865-74 ár 2217,1 2308,6 857,1 783,7 2195,9 2253,8 2905,9 3264,2 2969,1 2996,24J Heilivágur fyri ígerðarsjúkur 16 19 25 24 22 21 18 1875+ ár 2973,8 3101,4 1277,6 1286,1 2791,2 2875,7 3226,0 3081,9 4296,9 4371,88L Heilivágur fyrikrabbasjúkur og órinslagið6 4 1 9 12 7 7 8M Vøddar og liðir 49 38 27 86 61 76 61 61Hvør heilivágur verður lýstur við ein<strong>um</strong> ásett<strong>um</strong> samdøgursskamti (DDD:Defined Daily Dose). Eindin, ið nýtt verður er DDD/1000 íbúgvar/samdøgur.Um hetta talið er eitt nú 29, so merkir tað, at av hvørj<strong>um</strong> 1000 fólk<strong>um</strong> taka29 fólk heilivágin hvønn dag.N Nervalagið 236 171 97 210 148 273 190 234P Heilivágur fyri snultarar,skordðraeitur of firringarevni1 1 2 1 2 1 1 1R Andingargøgn 116 83 50 119 106 103 161 136S Heilivágur fyri eygu og oyru 8 6 13 13 13 10 17 15Samlað 1096 1004 507 1311 1104 1171 1230 1535Tølini eru samanberilig, tí at heilivágsbrúkið fyri hvønn heilivágsbólk (A, B, C osfr)verður roknað s<strong>um</strong> tal av ásett<strong>um</strong> skamt<strong>um</strong> fyri 1000 íbúgvar fyri hvørt samdøgur,Hvør heilivágur ver›ur lýstur við ein<strong>um</strong> ásett<strong>um</strong> samdøgursskamti (DDD: DefinedDaily Dose). Eindin, ið nýtt verður er DDD/1000 íbúgvar/samdøgur. Um hettatalið er eitt nú 29, so merkir tað, at av hvørj<strong>um</strong> 1000 fólk<strong>um</strong> taka 29 fólkheilivágin hvønn dag.44 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 45


TíðarætlanVIRKISÆTLAN TIL 20152006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014Fylgiskjal IIIAtgeingi til neyðugan heilivág 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 45-6 apotek í Føroy<strong>um</strong>Apoteksverkið hevur týðandi lut í fyribyrgjandi og fólkaheilsulig<strong>um</strong> tænast<strong>um</strong> til borgararnarFramleiðsludeildin av heilivági flutt til Staraveg 15 í TórshavnMøguleikar fyri heilivágsútflutningi kannaðirVið í norðurlendsk<strong>um</strong> samstarvi <strong>um</strong> innkeyp/útboð av heilivágiLæknar og brúkarir hava greiða fatan av prísi <strong>um</strong> heilivágiGóÐsku og trygd á heilivági og tænast<strong>um</strong>Lóggávan <strong>um</strong> heilivág er dagførd við neyvari lýsing av hugtøk<strong>um</strong> <strong>um</strong> heilivágKunngerðir eru endurskoðaðarNýggj kunngerð er gjørd <strong>um</strong> at seta í verk atgerðir fyri at fyribyrgja skeivari nýtslu av heilivágiApoteksverkið er ein vitanardepul <strong>um</strong> heilivág (“Drug/poision information center”)Apoteksverkið hevur eftirlit við innflutningi og nýtslu av forevn<strong>um</strong> (precursors)Apoteksverkið skrásetir hjáárin og samstarvar við WHO´s Collaborating Centre forLandsapotekaembætið/apotekini hava eftirlit við apotek<strong>um</strong>, sjúkrahús<strong>um</strong> o.ø., har heilivágur verður handfarinSkynsom nýtslu av heilivágiViðgerðin av sjúkling<strong>um</strong> við heilvági fer fram á læknafakligan, farmaseutiskan og fíggjarliga skynsaman háttMiðvíst kunningararbeiði fyri at broyta hugburðin til skilagóða nýslu av heilivágiðNýtslan av heilivági í øll<strong>um</strong> viðgerðarlið<strong>um</strong> er skynsomApoteksverkið er við til at meta <strong>um</strong> at geva almennan stuðul til ávísan heilivágFakliga grundarlagið undir Apoteksverkin<strong>um</strong>, førleikin hjá starvsfólkin<strong>um</strong> og innanhýsis bygnaðurin eru styrktFærri enn 5% av innlegging<strong>um</strong> á sjúkrahúsun<strong>um</strong> eru orsaka av skeivari nýtslu av heilvágiMinst 80% af teim<strong>um</strong> sjúklingun<strong>um</strong>, s<strong>um</strong> kunnu hava gagn av skamtluting av heilivági, fáa heilivágin á henda háttHeilvágsnevnd ger og heldur við líka heilivágstilmælislista í samstarvi við yvirlæknar og aðrar serfrøðingarLandsapotekarin samskipar, í samstarvi við læknastjóran og heilivágsnevndina, keyp og goymslu av heilivágiKliniskir farmaceutar eru knýttir at ein<strong>um</strong> nýggj<strong>um</strong> sjúkrahúsapoteki á Landssjúkrahúsin<strong>um</strong>Virksemið hjá Apoteksverkin<strong>um</strong> verður regluliga eftirmett, við tí fyri eygað at gera møguliga broytingarLandsapotekarinApoteksverkiðTjaldurs apotekAlmanna- og heils<strong>um</strong>álaráðiðLandsjúkrahúsið46<strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini47


Viðmerkingar48 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 49


Viðmerkingar50 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 51


Viðmerkingar52 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 53


Viðmerkingar54 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini 55


Viðmerkingar56 <strong>Álit</strong> <strong>um</strong> Apoteksverkið í framtíðini

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!