185 TRAVELERS' NOTE IN THE HALF OF 20TH CENTURY AND ...

Bà Nà được vinh danh là núi Chúa: “Đương khi lửa hạ nấu nung, ở giữa chỗ bụi lầmxe ngựa, cái thú nước biếc non xanh dễ ai không mơ ước. Chiều chiều đứng trên bờbiển Đà Hải, nhìn làn sóng lao xao, ngọn trào xô đẩy, ngoảnh trông về phía tây núi nontrùng điệp, đối ngọn Hoành Sơn, thấy một trái núi cao ngất mấy tầng, chót núi nhưđụng mây xanh, chung quanh thì núi nhỏ xúm xít như đàn con chầu mẹ; núi này đạidanh là núi “Chúa”, vì núi “Chúa” có nhiều thắng cảnh và thời tiết khí hậu lại có phầnđặc biệt lắm. Mùa đông mây ủ như tuyết sa băng đóng, mùa hè mát mẻ êm đềm nhưxuân phong hòa khí, cảnh sắc tuyệt trần, không nơi nào sánh kịp” (10) ...Gián cách với đời sống phố phường đô hội, nữ sĩ tả lại cảm giác thú vị khi ngủtrên giường tầng trong gian nhà nhỏ tựa như ca – bin tàu thủy, trong đêm gió thổi àoào, tưởng như mình đang bồng bềnh trên mặt biển. Rồi nữ sĩ tái hiện lại quang cảnh vàsự phát triển khá sôi động, qui mô của khu nghỉ mát dưới thời thực dân cách ngày nayvừa tròn tám mươi năm:“Mấy hôm đầu vì lạ phong thổ, cho nên tinh thần không được thanh thản, sauquen rồi mạnh mẽ, ăn ngon ngủ kỹ. Nhà tôi vì hết phép nghỉ, nên phải về trước, còn tôiở lại, ngồi rỗi dắt lũ trẻ đi chơi trong núi, đi chỗ nào cũng có đường sạch sẽ, sườn núixắn làm đường, bạt đỉnh núi làm nhà, thật có công phu của Nhà nước mới làm đượcvậy, tô điểm cho vẻ thiên nhiên thêm xinh đẹp, cây cối mọc dưới đường đi, như đi trênngọn cây tòng bá trúc mai vậy. Kể người Pháp lên ở đây khởi đầu từ Sở Kiểm lâm lênlàm trụ sở mới năm 1915, rồi sau các công sở mới làm nhà mát tiếp lên đông đúc nhưbây giờ, song những người ở đây duy có người Pháp, còn người Nam chỉ phục dịch màthôi. Đỉnh núi chia ra từng cụm, cụm nào cũng nhà cửa nguy nga lộng lẫy, đó là biệtthự của các quan chức Đại Pháp, các tòa sở như Khâm sứ, Đốc lý, Thương chánh, Bưuđiện, Y tế; lại còn đồn lính Lê dương, có nhà giam tù quốc phạm, v.v… Việc cai trị AnNam thì có viên Bang tá, coi việc tuần phòng dân phu. Mỗi năm đến mùa hè thì cácquan chức người Pháp lần lượt lên nghỉ mát cho đến tháng Octobre (tháng 10 – NHSchú) mới thôi, sở nào cũng có nhà riêng; còn như tư gia thì ít lắm, duy có đôi nhà tưbản và thương mại Pháp – Trung Hoa thì có một sở của người Compradore Ngân hàngmà thôi, còn người Việt Nam ta thì từ nhà quyền quí cho đến nhà tư bản cũng tuyệtnhiên không ai có sở nhà nào cả; không rõ vì khó xin đất, hay là sợ tốn tiền và hủ bại,không biết thưởng thức phong cảnh thiên nhiên và di dưỡng thân thể tinh thần, thì thật192