WITH_2_2016_short

www.zbiam.pl
2/2016
Marzec-Kwiecień
cena 14,99 zł (VAT 5%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Kampania
włoska 1944-1945
W NUMERZE:
Włoska
Republika Socjalna
Niezależnie od powołania w 1943 r.
kolaboracyjnego rządu włoskiego
faktyczną władzę we Włoszech
sprawowali Niemcy: sprawami
wojskowymi zajmował się Karl Wolff,
a sprawami cywilnymi Rudolf Rahn…
Bitwa
pod Garfagnana
Włosi i Niemcy uderzyli nad ranem
w idealnym momencie, czyli w czasie,
kiedy Amerykanie nadal znajdowali
się w urzutowaniu i nie zdążyli
jeszcze przejść z ugrupowania
do ataku na pozycje obronne…
ISSN 2450-2480 Index 407739

Niezależnie od powołania w 1943 r.
kolaboracyjnego rządu włoskiego
faktyczną władzę we Włoszech
sprawowali Niemcy: sprawami
wojskowymi zajmował się Karl Wolff,
a sprawami cywilnymi Rudolf Rahn…
Włosi i Niemcy uderzyli nad ranem
w idealnym momencie, czyli w czasie,
kiedy Amerykanie nadal znajdowali
się w urzutowaniu i nie zdążyli
jeszcze przejść z ugrupowania
do ataku na pozycje obronne…
Vol. II, nr 2 (4)
Marzec-Kwiecień 2016; Nr 2
www.zbiam.pl
Kampania
włoska 1944-1945
2/2016
Marzec-Kwiecień
cena 14,99 zł (VAT 5%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
12/2016
W NUMERZE:
Włoska
Republika Socjalna
Bitwa
pod Garfagnana
Na okładce: PzKpfw VI Ausf. B Tiger II.
Rys. Rafał Zalewski
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Korekta
Dorota Berdychowska
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Marius Emmerling,
Michał Fiszer, Tomasz Grotnik, Wojciech Holicki,
Andrzej Kiński, Leszek Molendowski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor, Maciej Szopa,
Waldemar Waligóra, Mirosław Wawrzyński
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Anna Zakrzewska
anna.zakrzewska@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
Elżbieta Karczewska
elzbieta.karczewska@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2016
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
ISSN 2450-2480 Index 407739
spis treści
BITWY I KAMPANIE
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński, Tadeusz Wróbel
Od Rzymu do Alp.
Ostatni rok kampanii włoskiej 1944-1945 4
HISTORIA
Tymoteusz Pawłowski
„Okupowany sojusznik” – Włoska Republika Socjalna 26
BROŃ PANCERNA
Leszek Molendowski
Jednostki pancerne Włoskiej Republiki Socjalnej 38
BITWY I KAMPANIE
Maciej Szopa
Bitwa pod Garfagnana, czyli „włoskie Ardeny” 50
WOJNA W POWIETRZU
Leszek Molendowski
Zapomniane dywizjony włoskie na froncie wschodnim 58
WYWIAD I KONTRWYWIAD
Piotr Sikora
Operacja „Backfire” 65
BITWY I KAMPANIE
Krzysztof Kubiak, Janusz Lizut
Wielki blef, czyli desant na twierdzę (2) 74
LOTNICTWO MORSKIE
Waldemar Waligóra
Lotnictwo zaokrętowane Australii: 1917-1947 86
3

BITWY I KAMPANIE
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Współpraca: Tadeusz Wróbel
Od Rzymu do Alp.
Ostatni rok kampanii włoskiej 1944-1945
O ile jeszcze o walkach na Sycylii, lądowaniu pod Salerno, zdobyciu Monte
Cassino czy o walkach na przyczółku Anzio-Nettuno coś się w Polsce mówi
i pisze, o tyle kampania włoska od zdobycia Rzymu 5 czerwca 1944 r.
do końca wojny 8 maja 1945 r. to prawdziwa biała plama. Tymczasem zmagania
na tym froncie były równie intensywne i ciężkie, jak na pozostałych
dwóch głównych frontach w Europie (wschodnim i zachodnim) i również
przyczyniły się do ostatecznego zwycięstwa aliantów.
Włoski teatr działań wojennych stał się
drugorzędny, zanim został w ogóle
otwarty. 26 maja 1943 r. amerykańsko-brytyjski
Połączony Komitet Szefów Sztabów
(Combined Chiefs of Staffs) rozkazał gen.
Dwightowi D. Eisenhowerowi przeprowadzenie
desantu we Francji wiosną 1944 r. i otwarcie
frontu działań wojennych przeciwko Niemcom
w Europie Zachodniej. Niecałe dwa miesiące
później, 9 lipca 1943 r., rozpoczęła się operacja
„Husky” – alianckie lądowanie na Sycylii. Jednakże
po decyzji z 26 maja Włochy miały stać
się drugorzędnym teatrem działań wojennych,
ukierunkowanym na wyeliminowanie Włoch
z wojny, a następnie odciągnięcie niemieckich
sił z frontu wschodniego – i później także z frontu
zachodniego, kiedy tylko ten ostatni zostanie
otwarty. Nie bez znaczenia było też zajęcie baz
lotniczych w południowych Włoszech do prowadzenia
strategicznych bombardowań południowych
Niemiec, Austrii i ważnych obiektów
na okupowanych przez Niemcy terenach
od Polski po Bałkany.
W czasie konferencji „Quadrant” w Quebec
w sierpniu 1943 r. ustalono, że kampania włoska
będzie składała się z trzech faz: wyeliminowania
Włoch z wojny i zajęcia terenów na południe
od Rzymu, zdobycia Rzymu, Sardynii i Korsyki,
a później wiązania sił niemieckich w północnych
Włoszech w celu stworzenia korzystniejszych
warunków do lądowania w Normandii w ramach
operacji „Overlord” oraz do lądowania w południowej
Francji w ramach operacji „Anvill” (której
kryptonim później zmieniono na „Dragon”).
Co do tego ostatniego kierunku działania nie
było pełnej zgody, Brytyjczycy bowiem chcieli
natarcia przez Alpy do Austrii i południowych
4

BITWY I KAMPANIE
Dowódca GA „C” Kesselring postanowił kontynuować obronę we Włoszech na umocnieniach Linii Gotów…
no. Linia frontu przebiegała niemal dokładnie
ze wschodu na zachód i jej drugi koniec znajdował
się nieco na południe od Pescary na wybrzeżu
Adriatyku. Od tego dnia natarcie IV Korpusu
wzdłuż zachodniego wybrzeża Włoch
ponownie poprowadziła 36. DP, wzmocniona
753. batalionem czołgów i 636. dywizjonem
samobieżnych dział przeciwpancernych (niszczycieli
czołgów). 117. dywizjon rozpoznawczy
został wysłany przed czołem dywizji jako oddział
wydzielony, mający wykrywać aktywność
nieprzyjaciela na głównej osi pościgu. IV Korpus
11 czerwca zluzował VI Korpus, który został odesłany
na tyły w celu jego przygotowania do lądowania
w południowej Francji. Została z niego
wyłączona 34. DP, przekazana do II Korpusu.
Natomiast IV Korpus czasowo wykorzystywał
do natarcia teksańską 36. DP, nim i ona musiała
zostać oddana do sił wydzielonych do inwazji
na południową Francję.
Prawe skrzydło 36. DP osłaniała zorganizowana
doraźnie Grupa Bojowa „Ramey”, dowodzona
przez gen. bryg. Rufusa S. Rameya,
składająca się z 91. dywizjonu rozpoznawczego,
3. batalionu 141. pułku piechoty z 36. DP oraz
z samodzielnego 59. dywizjonu artylerii samobieżnej
(haubice M7 kalibru 105 mm). Zadaniem
bliższym 36. DP było zdobycie Grosetto, ważnego
węzła komunikacyjnego, położonego około
140 km na północny zachód od Rzymu. W czasie
natarcia w kierunku Grosetto Amerykanie
zdobyli dwa składy paliw pełne benzyny, w tym
jeden duży w porcie San Stefano. W porcie przy
nabrzeżach leżały wraki statków, ale oddziały
inżynieryjne natychmiast wzięły się do pracy,
by umożliwić rozładunek zaopatrzenia dla 5. Armii
w San Stefano – przynajmniej z mniejszych
jednostek pływających. Starcie z niemiecką
162. DP, złożoną z byłych sowieckich jeńców
narodowości turkiestańskiej, nie spowodowało
zatrzymania natarcia 36. DP, która wkroczyła
do Grosetto 15 czerwca.
17 czerwca francuski kontyngent wojskowy
liczący 9500 żołnierzy dokonał desantu na wyspę
Elba położoną pomiędzy Korsyką a Włochami,
opanowując ją w ciągu jednego dnia.
Zdobycie wyspy nie miało większego znaczenia
militarnego, ale przekonało feldmarszałka
Kesselringa, że alianci mogą powtórzyć desant
na tyłach jego wojsk, jak pod Anzio-Nettuno.
Taka obawa spowodowała zatrzymanie 16. Dywizji
Grenadierów Pancernych w odwodzie,
na wypadek alianckiego lądowania. Jednakże
szybko posuwający się amerykański IV Korpus
wkrótce natrafił na elementy tej dość wartościowej
jednostki. Niemiecki opór na północ od Grosetto
stopniowo tężał, znacząco spowalniając
tempo amerykańskiego natarcia.
Dalej na wschód amerykański II Korpus
został 10 czerwca zluzowany przez francuski
korpus CEFI gen. por. Juina. Natarcie korpusu
poprowadziła 1. Dywizja Zmotoryzowana
i 3. Dywizja Algierska, wsparte amerykańską
13. Brygadą Artylerii Polowej. 12 czerwca Francuzi
obeszli jezioro Bolsena z obu jego stron, by
do 17 czerwca posunąć się kolejne 25 km na północ,
opóźniani przez wycofujące się wojska niemieckie.
20 czerwca francuski korpus podszedł
do rzeki Orcia, ale w tym momencie zaczęło się
wycofywanie go z linii w celu skoncentrowania
do udziału w lądowaniu w południowej Francji.
Z kolei po wschodniej stronie Półwyspu Apenińskiego
brytyjska 8. Armia w drugiej połowie
czerwca zajęła Orvieto i Terni.
W tym momencie siły stron we Włoszech były
dość wyrównane. Niemiecka 14. Armia dysponowała
dziewięcioma dywizjami wobec sześciu
…potrzebował jednak czasu na ich ukończenie. Rozkazał zatem opóźnić postępy aliantów do jesieni.
amerykańskich, pozostałych w 5. Armii (siódma
– 91. DP – właśnie przybywała) i trzech brytyjskich
w XIII Korpusie. Z kolei niemiecka 10. Armia
na wschodzie miała do dyspozycji osiem dywizji
wobec pięciu brytyjskich w X Korpusie i dwóch
polskich w II Korpusie gen. Andersa. Pozostałe
jednostki 15. Grupy Armii bądź to wydzielono do
lądowania w południowej Francji, bądź też wycofano
na tyły w celu uzupełnienia i wypoczynku.
Co prawda alianckie dywizje utrzymujące
linie miały stany zbliżone do etatowych – zarówno
w ludziach, jak i sprzęcie – niemieckie dywizje
zaś były dalekie od tego, to jednak ów stosunek
sił nie gwarantował szybkiego natarcia
w trudnym włoskim terenie.
Do 21 czerwca 1944 r. pościg się zakończył,
a alianckie dywizje zostały powstrzymane nie-
9

HISTORIA
Tymoteusz Pawłowski
Wrzesień 1943 r.: Polizia dell’Africa Italiana – Włoska Policja Afrykańska (wygnana przez aliantów do Europy) –
pilnuje porządku w Rzymie. Działo przeciwpancerne na drugim planie jest niemieckie.
„Okupowany sojusznik”
– Włoska Republika Socjalna
W 1943 r. Włochy uległy aliantom,
a król Wiktor Emanuel III zadecydował
o porzuceniu III Rzeszy. Inaczej
postąpił Benito Mussolini, wódz
partii faszystowskiej, który
kontynuował walkę u boku Niemców.
Zorganizował państwo, armię,
siły bezpieczeństwa – zadziwiająco
skuteczne jak na warunki, w których
przyszło im istnieć.
Wiosną 1943 r. państwa Osi poniosły
największą w historii sojuszu klęskę
wojenną, która już wkrótce miała
zadecydować o ich upadku. 12 maja aliantom
poddali się Niemcy walczący w Afryce, a dzień
później Włosi. Do alianckiej niewoli poszła cała
Grupa Armii – ponad ćwierć miliona żołnierzy,
pół na pół: Niemców i Włochów. Równie poważne
straty co armia lądowa poniosło lotnictwo
państw Osi i włoska marynarka wojenna,
jednak to nie utrata wojsk była decydująca.
Dużo ważniejsze okazało się wyparcie Włochów
i Niemców z Afryki.
10 lipca rozpoczął się desant aliantów na Sycylię.
Amerykanie lądujący na południu wyspy
mieli związać walką wroga i uniemożliwić mu
odwrót, a Brytyjczycy mieli przebić się na północ,
do Messyny, i uniemożliwić obrońcom
wycofanie się. Do zniszczenia armii sycylijskiej
jednak nie doszło; do niewoli trafiło około
50% jej żołnierzy – około 100 000 Włochów
i 5000 Niemców. Jeńców niemieckich było niewielu,
wcześniej bowiem od Włochów przerwali
walkę i rozpoczęli odwrót. Udało się ujść
40 000 Niemców wraz ze sprzętem (wywieźli
kilkanaście tysięcy ton zapasów, w tym 47 czołgów)
oraz 60 000 Włochów. Messyna została
zdobyta 17 sierpnia.
Kapitulacja
25 lipca Benito Mussolini został zastąpiony
na stanowisku premiera przez marszałka Pietro
Badoglio. Rozpoczął on rozmowy z aliantami
na temat zawieszenia broni. Były one utrudnione
przez Brytyjczyków, którzy mieli chęć
raczej zniszczyć potencjał Włoch niż wykorzystać
go w wojnie przeciwko Niemcom, oraz
niezbyt przemyślaną deklarację prezydenta
Roosevelta na temat bezwarunkowej kapitulacji.
Próby negocjacji warunków owej bezwarunkowej
kapitulacji trwały kilka wrześniowych
dni i sprawiły, że rozmowy włosko-alianckie
przestały być tajemnicą. Zawieszenie broni podpisano
w Cassibile na Sycylii 3 września 1943 r.,
a ich najważniejszym warunkiem było przystąpienie
włoskich sił zbrojnych – od 8 września
– do walki przeciwko Niemcom. Dla wzmocnienia
antyniemieckiej obrony włoskiej stolicy
do Rzymu miała być przerzucona brytyjska
dywizja spadochronowa.
Alianckie obietnice okazały się płonne – gdy
ogłoszono zawieszenie broni, Włosi nie dostali
żadnej pomocy od aliantów. A była im potrzebna,
Niemcy byli bowiem przygotowani do kapitulacji
Rzymu i szykowali się do rozbrojenia armii włoskiej.
Już od maja 1943 r. niemiecki OKW – Sztab
Generalny – pracował nad zmniejszeniem skutków
ewentualnego wyjścia Włoch z wojny. Najważniejszy
był plan „Alarich”, czyli opanowania
Włoch. Plan „Konstantin” polegał na rozbrojeniu
Włochów na Bałkanach, „Siegfried” – rozbrojeniu
włoskich sił okupacyjnych w południowej Francji,
„Nürnberg” – osłonę na linii Pirenejów, „Kopenhagen”
– osłonę na linii Alp. W lipcu opracowano
kolejne warianty: „Achse” – przechwycenia
włoskiej floty, „Echse” – uwolnienia Mussoliniego,
„Student” – zdobycia Rzymu czy „Schwartz”
– pojmania rządu włoskiego.
Od czasu porażki w Afryce stacjonowały
w Italii cztery niemieckie dywizje. W czasie walk
na Sycylii na Półwysep Apeniński przybyły trzy
dywizje grenadierów pancernych, a dywizja
spadochronowa – na Sycylię. Jednocześnie nad
granicę z Włochami ściągano wszystkie dostępne
rezerwy, co uniemożliwiło Niemcom zamianę
Rzym był obsadzony przez doświadczone i bitne włoskie wojska: strzelców alpejskich i 12. DP „Sassari”.
Nie stanowiło to najlepszego wyboru – obie formacje łączyło z Niemcami braterstwo broni i nie chciały one
strzelać do dawnych sojuszników; wolały znaleźć porozumienie.
26

BROŃ PANCERNA
Leszek Molendowski
Marszałek Rodolfo Graziani, minister obrony narodowej Włoskiej Republiki
Socjalnej (Repubblica Sociale Italiana, RSI), planował sformowanie z niemiecką
pomocą dziesięciu dywizji grenadierów pancernych i pięciu dywizji pancernych.
Plany te bardzo szybko okazały się mrzonką. Faktycznie udało się
utworzyć tylko kilka słabo wyposażonych batalionów pancernych.
Jedyną dywizję pancerną z prawdziwego
zdarzenia zaczęto tworzyć w armii włoskiej
w porozumieniu z Niemcami w 1943 r.
na wzór niemieckich dywizji pancernych Waffen
SS. Formowanie dywizji pancernej „Czarnych Koszul”
rozpoczęło się na początku wiosny 1943 r.
z powracających z frontu wschodniego batalionów
elity „Czarnych Koszul”, czyli batalionów,
które nosiły na naszywkach literkę „M” jak Mussolini.
Niedobitki kilku takich batalionów wraz ze
świeżymi ochotnikami i rekrutami stały się podstawą
do utworzenia w Campagnano (na północ
od Rzymu) 1. Dywizji Pancernej „Czarnych
Koszul” „M”. Łącznie zebrano około 5700 oficerów
i żołnierzy, którzy rozpoczęli szkolenie
na początku maja 1943 r.
Nie bez powodu wybór włoskich kół rządowych
padł na żołnierzy „Czarnych Koszul”. Uważano
ich za najbardziej oddanych reżimowi faszystowskiemu
i samemu Benito Mussoliniemu,
a tym samym bardziej pewnych politycznie. Żołnierze
tej formacji byli też uważani za bardziej
doświadczonych, zmotywowanych i lepszych
w walce niż jednostki Armii Królewskiej (Regio
Esercito). Zwierzchność nad dywizją również
powierzono kadrze dowódczej wywodzącej się
z „Czarnych Koszul”, a dowódcą został generał
Alessandro Lusana. Gorącym zwolennikiem
i opiekunem powstania tejże dywizji był Reichsführer
SS Heinrich Himmler, który osobiście
obiecał wsparcie w jej formowaniu i szkoleniu.
Niemcy przysłali instruktorów – zarówno z Wehrmachtu,
jak i z Waffen SS.
Mussolini nalegał i starał się o to, żeby jak
najwięcej stanowisk oficerskich było obsadzanych
przez ludzi z jego osobistej gwardii przybocznej,
całkowicie bezużytecznej do tej pory
Wizyta Benito Mussoliniego w batalionie „Leonessa”,
18 grudnia 1944 r.
formacji „Płonących bagnetów” wywodzących
się z „Czarnych Koszul”, znanych również jako
„Muszkieterowie Duce”. Wódz włoskich faszystów
zazdrościł Hitlerowi jego elitarnej dywizji
pancernej, która nosiła imię Führera. Nie bez powodu
nowa włoska dywizja również otrzymała
numer pierwszy. Sprzęt, który został przysłany
do Chiusi w maju 1943 r., był fabrycznie nowy.
W pierwszym transporcie przybyło 12 czołgów
PzKpfw IV Ausf. G, 12 PzKpfw III Ausf. N, 12 dział
samobieżnych StuG III Ausf. G oraz 24 armaty
przeciwlotnicze FlaK 37 kalibru 88 mm.
Już w początkach formowania włoskiej
dywizji pancernej pojawiły się problemy z dowództwem
Armii Królewskiej, które podejrzliwie
Jednostki pancerne
Włoskiej Republiki Socjalnej
patrzyło na tworzenie się u jej boku elitarnego
związku taktycznego wiernego przede wszystkim
Benito Mussoliniemu, partii faszystowskiej
oraz niemieckiemu sojusznikowi. Poza tym nowa
jednostka otrzymywała nowoczesne uzbrojenie
i sprzęt wojskowy prosto z niemieckich fabryk,
a w tym czasie formowana na nowo 135. Dywizja
Pancerna „Ariete II” dostawała na wyposażenie
włoskie czołgi M15/42, ustępujące pod każdym
względem wozom niemieckim.
Dywizja składała się z Gruppo Carri „Leonessa”
(pułku czołgów), Gruppo battaglioni
CCNN „M” „Taglimento” (pułku piechoty) sformowanego
z weteranów frontu wschodniego,
Gruppo battaglioni CCNN „M” „Montebello”
Oficerowie batalionu pancernego „Leonessa” w mundurach Narodowej Gwardii Republikańskiej przy sprzęcie;
koszary Via Asti w Turynie.
38

BITWY I KAMPANIE
Maciej Szopa
Bitwa pod Garfagnana, czyli „włoskie Ardeny”
Przeprowadzona w ostatnich dniach
grudnia 1944 r. bitwa w górzystym,
leśnym rejonie Garfagnana pod wieloma
względami przypominała
niemiecką operację prowadzoną
w tym samym niemal czasie w Ardenach.
Różnicę stanowił jednak znacznie
mniejszy rozmach – to zapewne
właśnie dzięki niemu wojskom
Osi udało się uzyskać sukces,
przynajmniej lokalny.
24 na własnej ziemi, czego efektem
lipca 1943 r. w obliczu kolejnej klęski
wojsk włoskich, tym razem już
była utrata Sycylii, Wielka Rada Faszystowska
ogłosiła usunięcie Benito Mussoliniego z funkcji
przewodniczacego partii. Następnego dnia
rezygnację duce z funkcji dyktatora państwa
przyjął król Włoch – Wiktor Emanuel III. Ustępujący
dyktator został aresztowany. Jego miejsce,
z misją porozumienia się z aliantami zachodnimi,
przejął były szef sztabu armii włoskiej
(zdymisjonowany dwa lata wcześniej za klęskę
Żołnierze “kolorowej” 92. DP powracający z sukcesem z patrolu, z niemieckim jeńcem.
w Grecji) generał Pietro Badoglio. Rokowania
z mocarstwami zachodnimi trwały przez cały
sierpień, aż wreszcie 8 września 1943 r. Włochy
zgodziły się podpisać bezwarunkową kapitulację.
Dotychczasowy sojusznik Rzymu był jednak
przygotowany na taki rozwój wydarzeń. Niemieckie
wojska – stacjonujące dotąd na Półwyspie
Apenińskim dla jego obrony przez idącym z południa
przeciwnikiem – błyskawicznie zaczęły
przejmować kontrolę nad terenami nie zajętymi
jeszcze przez aliantów.
22 dywizje zadziałały według przygotowanego
uprzednio planu, jako że rezygnacja Włochów
z walki była brana pod uwagę. Wszelkie
przejawy oporu wobec tych działań bezlitośnie
miażdżono, zarówno w Italii, jak i na Bałkanach.
Niemcy czuli się do tego uprawnieni w obliczu
– obrzydliwego ich zdaniem – aktu zdrady.
Chcieli także dać byłym sojusznikom czytelny
sygnał, aby tym sprawniej opanować pogarszającą
się sytuację. Wielu z tych, którzy przeciwstawiali
się Niemcom, ginęło; innym okazano
skrajny brak szacunku – ponad 600 tys. żołnierzy
zostało wysłanych do Niemiec jako niewolnicza
siła robocza. W tej sytuacji wielu Włochów
dotychczas sympatyzujących z Niemcami ostatecznie
się do nich zraziło, a niedawni sojusznicy
zaczęli być postrzegani jako okupanci.
Już 10 września armia niemiecka przejęła
kontrolę nad Rzymem, zmuszając króla i rząd
Badogliego do ewakuacji do Brindisi (ewakuacji
władz niedawnej potęgi morskiej dokonano
na pokładzie brytyjskich okrętów, co było tym
bardziej upokarzające). Dwa dni później oddział
specjalny SS dowodzony przez sturmbannführera
Otto Skorzenny’ego odbił przetrzymywanego
niedaleko Rzymu Mussoliniego, który został
przewieziony do kwatery Hitlera w Rastenburgu
i ,,namówiony” do kontynuowania walki
u boku III Rzeszy. Było jasne, że Mussoliniemu
trudno będzie odzyskać dawne znaczenie jako
wodzowi drugiej potęgi Osi w Europie, a jego
rola zostanie zredukowana do niemieckiego
pionka, pomagającego w utrzymaniu granicy
jak najdalej na południe od Niemiec. 23 września
Mussolini wrócił do ojczyzny, gdzie proklamował
Włoską Republikę Socjalną. Jej stolicą
ogłoszono Rzym, jednak z przyczyn praktycznych
władze tego marionetkowego państwa
pozostały w miejscowości Salò w północnych
50

WOJNA W POWIETRZU
Leszek Molendowski
Zapomniane dywizjony włoskie
na froncie wschodnim
Pomimo bezwarunkowej kapitulacji Włoch 8 września 1943 r. znaczna
część włoskiego personelu latającego nadal brała udział w drugiej wojnie
światowej, walcząc w składzie Narodowego Lotnictwa Republikańskiego
(Aeronautica Nazionale Repubblicana) u boku III Rzeszy lub Włoskich Lotniczych
Sił Współwalczących (Aviazione Co-Belligerante Italiana) razem z aliantami.
Najczęstszymi powodami dokonywanych wyborów były przekonania
polityczne, więzy koleżeńskie oraz miejsce pobytu rodziny; tylko sporadycznie
decydowało bazowanie jednostki w dniu kapitulacji.
Narodowe Lotnictwo Republikańskie miało
własną organizację i dowodzenie, ale
– tak jak całe Siły Zbrojne Włoskiej Republiki
Socjalnej – operacyjnie było podporządkowane
Naczelnemu Dowódcy Sił Osi we Włoszech
(dowódcy niemieckich wojsk na Półwyspie
Apenińskim, dowódcy Grupy Armii „C”) marszałkowi
Albertowi Kesselringowi oraz dowódcy
2. Floty Powietrznej feldmarszałkowi Wolframowi
von Richthofenowi. W. von Richthofen
zamierzał wcielić Narodowe Lotnictwo Republikańskie
do Luftwaffe jako „Legion Włoski”, aby
mieć je pod pełną kontrolą. Jednak po zdecydowanych
interwencjach Mussoliniego u Hitlera
feldmarszałek Wolfram von Richthofen został
odwołany i zastąpiony przez generała Maximiliana
Rittera von Pohla.
W Narodowym Lotnictwie Republikańskim,
na którego czele stanął legendarny as myśliwski
płk Ernesto Botta, utworzono dowództwo
i sztab oraz dowództwa: lotnictwa myśliwskiego,
torpedowo-bombowego i transportowego,
artylerii przeciwlotniczej, jednostek spadochronowych
i przeciwdesantowych, Akademię
Lotniczą, centrum szkolenia i doskonalenia pilotów
myśliwskich, centrum szkolenia dla załóg
Włoskie samoloty transportowe Savoia-Marchetti
SM.81 na lotnisku w Immola w południowo-wschodniej
Finlandii, gdzie dywizjon „Terraciano” stacjonował
od 16 czerwca do 2 lipca 1944 r.
samolotów torpedowych, bombowych i transportowych.
Obszar Włoskiej Republiki Socjalnej
podzielono na trzy strefy odpowiedzialności:
1. Zona Aerea Territoriale Milano (Mediolan),
2. Zona Aerea Territoriale Padova (Padwa)
i 3. Zona Aerea Territoriale Firenze.
Samoloty Narodowego Lotnictwa Republikańskiego
nosiły na górnych i dolnych powierzchniach
skrzydeł znaki w postaci dwóch
stylizowanych pęków rózg liktorskich w kwadratowej
obwódce. Początkowo malowano
je wprost na tle kamuflażu, białą farbą, ale wkrótce
zmieniono kolor znaku na czarny i umieszczano
go na białym tle. Z czasem wprowadzono
uproszczoną formę znaku, malując tylko czarne
elementy wprost na tle kamuflażu – szczególnie
na górnych powierzchniach skrzydeł. Po obu
stronach tylnej części kadłuba (czasami w okolicach
kabiny pilota) nanoszono znak w postaci
włoskiej flagi państwowej z żółtą obwódką
(ząbkowaną na krawędziach: górnej, dolnej
i tylnej). Taki sam znak, tylko znacznie mniej-
Szef sztabu Narodowego Lotnictwa Republikańskiego ppłk Arrigo Tessari w czasie przemówienia do lotników
na lotnisku w Lonate Pazzolo.
58

Piotr Sikora
WYWIAD I KONTRWYWIAD
Operacja „Backfire”
Kiedy w lutym 1939 r. niespełna
trzydziestodwuletni naukowiec John
Brittain odpływał na Jamajkę, nie
spodziewał się, że badania, w jakie
został włączony, okażą się nie tylko
ciekawe oraz pionierskie, otworzą
przed nim nowe horyzonty – ale także
zupełnie zmienią przebieg jego
kariery i niestety również, w pewnym
sensie, zadecydują o jej szybkim
i tragicznym zakończeniu.
Ten niezwykle uzdolniony chemik urodził
się 5 września 1907 r. w Harrow, dzielnicy
Londynu. Bardzo szybko dały znać o sobie
jego spore zdolności oraz ogromna pasja
do zdobywania i systematycznego poszerzania
wiedzy. Kiedy w 1926 r. kończył prestiżową szkołę
imienia króla Edwarda VII w Lytham, drzwi
Uniwersytetu królowej Wiktorii w Manchesterze
stały przed nim otworem. W krótkim czasie
miał już w swym dorobku licencjacki stopień
naukowy, pierwszej klasy nagrodę w dziedzinie
chemii, nagrodę uniwersytecką połączoną
ze stypendium, nagrodę Instytutu Badawczego
Daltona w postaci kolejnego stypendium oraz
kilka innych mniejszych i większych wyróżnień.
Trafił do Laboratorium Badań Koloidalnych
imienia Thomasa Grahama; w 1930 r. uzyskał
tytuł magistra inżyniera. Dwa lata później John
Brittain wraz z D. C. Henrym opublikował wyniki
swych badań w dziedzinie elektroforezy 1) , broniąc
jednocześnie doktorat. W latach 1932-1933
był sekretarzem uniwersyteckiego Towarzystwa
Chemicznego, pracując zarazem w laboratorium
badań chemiczno-fizycznych dotyczących
ładunków wybuchowych na terenie Wydziału
Badawczego w Woolwich.
Po przybyciu na Karaiby w roli głównego
specjalisty do spraw materiałów wybuchowych,
Stacja elektryczna w Schwandorfie, 26 lipca 1945 r.
od czerwca 1939 r. uczestniczył w projekcie
kierowanym przez sir Alwyna Crow, mającym
na celu testowanie przeciwlotniczych pocisków
rakietowych krótkiego zasięgu UP (Unrotated
Projectile) dla brytyjskiej marynarki wojennej.
W wykonywaniu obowiązków Brittainowi towarzyszył
też Duncan Sandys, zięć Winstona Churchilla.
W zbliżonym okresie brał udział również
w pracach nad 3-calowymi rakietami przeciwlotniczymi
dla wyrzutni „Z-Battery”. Współpraca
z Crowem musiała układać się nader pomyślnie,
skoro już w lipcu 1939 r. Brittaina przeniesiono
do Ośrodka Rozwoju Pocisków (Projectile Development
Establishment) w Fort Halstead, które-
65

LOTNICTWO MORSKIE
Krzysztof Kubiak, Janusz Lizut
2
Wielki blef,
czyli desant na twierdzę
9 maja 1940 r. przygotowania do inwazji były zakończone. Jednostki zajęły pozycje
wyjściowe do ataku. Niemieccy agenci na terytorium Belgii potwierdzali,
że w garnizonach panuje spokój. Ostatnie słowo w sprawie terminu ofensywy
należało do natury. Po południu służba meteorologiczna Wehrmachtu ogłosiła
prognozę – w ciągu najbliższych dni pogoda nad zachodnią Europą miała być
słoneczna. Hitler z miejsca odznaczył meteorologa. Krótko przed 22:00 nadano
hasło „Danzig” – zakodowany sygnał do uderzenia na Belgię.
Wieczorem na leżących na peryferiach
Kolonii lotniskach Ostheim i Butzweilerhof
powtarzały się podobne sceny.
Po zmroku na terenie bazy wygaszono większość
świateł z wyjątkiem niewielkich lampek
osłoniętych czarnym papierem, żeby światło nie
było widoczne z powietrza. Na sennym zazwyczaj
lotnisku zaczął się ożywiony ruch. Obsługa
naziemna wytoczyła z hangarów szybowce.
Szaroczarne DFS 230 pozbawiono znaków rozpoznawczych
w nadziei, że obrońcy – nie widząc
oznaczeń państwowych – w pierwszej chwili nie
otworzą ognia do zbliżających się maszyn.
Wokół szybowców zgromadzili się fallschirmjäger
w pełnym oporządzeniu. Założyli
szarozielone kombinezony (tzw. worki na kości),
a na wierzch wszystko, czego nie zabierali
ze sobą podczas zrzutu z samolotów – wyposażenie
takie jak: plecak, torba na granaty, pas
z amunicją, łopatka w pokrowcu itd. Hełmy dla
lepszego kamuflażu pokryto błotem. Tuż przed
startem ponownie przypięto insygnia. Grupa
„Granit” rozpoczęła załadunek wcześniej niż inne.
Na dany sygnał żołnierze w ustalonej kolejności
zajęli miejsca w szybowcach, siadając okrakiem
na środkowej belce-ławce. Pozostałą wolną przestrzeń
wypełniał specjalistyczny sprzęt saperski
– oprócz ładunków kumulacyjnych m.in. bomby
trotylowe i miotacze ognia. Przed startem rozdawano
tabletki pervitinu, które miały poprawiać
koncentrację i zapobiegać zmęczeniu.
Przed 22:00 piloci zameldowali gotowość
do startu. Wówczas Witzig kazał swojej grupie
Szybowce desantowe DFS 230 wykorzystywano
od maja 1940 r. do końca wojny. Ostatnie loty
na szybowcach tego typu wykonano wiosną 1945 r.
do oblężonego przez Armię Czerwoną Wrocławia.
wysiadać. Nie wiadomo, czy przed prawdziwym
startem zaplanował coś w rodzaju próby
generalnej, czy z przejęcia zapomniał odczytać
rozkaz. Ponownie zebrał ludzi i wygłosił krótkie
przemówienie. Dopiero wówczas uczestnicy
akcji dowiedzieli się, że ich cel znajduje się
w Belgii. Nazwę obiektu, który mieli szturmować,
poznali dopiero po fakcie. O 3:00 odpoczywających
na płycie lotniska poderwał nowy
rozkaz. Spadochroniarze po raz drugi tej nocy
wsiedli do szybowców. Ich misja się rozpoczęła
– tym razem ostatecznie.
Plan operacji był następujący: szybowce holowane
przez samoloty miały wznieść się na wysokość
2600 m, przed przekroczeniem granicy
niemieckiej zwolnić hole i skierować się ku poszczególnym
celom, by o świcie wylądować
nad brzegiem Kanału Alberta. Po wylądowaniu
spadochroniarze mieli uderzyć na poszczególne
obiekty według ustalonego planu. Cztery
Most Veldwezelt nad Kanałem Alberta. W wyniku doświadczeń wyniesionych z Wielkiej Wojny wszystkie tego
rodzaju belgijskie konstrukcje wznoszone po 1918 r. były już w fazie budowy fortyfikowane i wyposażane
w specjalne komory do złożenia ładunków wybuchowych przeznaczonych do ich wysadzenia.
74

LOTNICTWO MORSKIE
Waldemar Waligóra
Lotnictwo zaokrętowane Australii: 1917-1947
Królewska Marynarka Wojenna
Australii (Royal Australian Navy, RAN)
została utworzona 10 lipca 1911
r., a pierwszy własny okręt przybył
do Australii 4 października 1913 r.
W tym miesiącu do portu w Sydney
uroczyście wpłynęły: krążownik
liniowy Australia, krążowniki Sydney,
Melbourne i Encounter (pożyczony
przez Royal Navy) oraz trzy
australijskie niszczyciele.
Start samolotu myśliwskiego Sopwith Camel z platformy krążownika Sydney w maju 1918 r.
Pierwsze plany marynarki australijskiej
związane z lotnictwem datowane
są na czerwiec 1913 r., kiedy to sugerowano
utworzenie trzech baz (po dwie-trzy maszyny
latające) dla wodnosamolotów na północy
kontynentu. Rozważania trwały do wybuchu
pierwszej wojny światowej, podczas której pomysł
nie uzyskał aprobaty rządu. W tym okresie
australijskie krążowniki, działając bojowo
wraz z Royal Navy (RN) głównie w Europie,
zdobyły praktyczne doświadczenia we współpracy
z lotnictwem.
Pierwszym był krążownik Brisbane, na którego
pokładzie między kwietniem a 11 maja
1917 r. bazował wodnosamolot Sopwith Baby
(nr seryjny N1014), otrzymany w Kolombo
z brytyjskiego transportowca wodnosamolotów
Raven II. Oba okręty poszukiwały od kwietnia
1917 r. niemieckich raiderów Wolf i Seadler
na Oceanie Indyjskim; wodnosamolot wykonał
w dniach 9-11 maja sześć lotów rozpoznawczych.
W celu obrony przed niemieckimi sterowcami
atakującymi brytyjskie miasta, ale
też okręty na Morzu Północnym, admiralicja
brytyjska przyjęła w 1916 r. do służby samolot
myśliwski Sopwith Pup. Jego wyjątkowo krótki
rozbieg do startu spowodował, że w czerwcu
1917 r. nad dziobową wieżą działową krążownika
Yarmouth nadbudowano drewnianą platformę,
z której myśliwiec odbył pomyślny start. Już
21 sierpnia, startując z krążownika, pilot Pupa
zestrzelił Zeppelina nad Morzem Północnym.
Te fakty zdecydowały o wyposażeniu w platformy
startowe większości krążowników. W szczególności
australijski Sydney w czasie remontu
prowadzonego od sierpnia do listopada 1917 r.
otrzymał pierwszą obracaną platformę startową
o długości 4,9 m nad działem dziobowym.
Po stawieniu się na kotwicowisku w Scapa Flow
i wypożyczeniu od krążownika Dublin samolotu
(9931), 8 grudnia 1917 r. z Sydney odbył się
pierwszy start samolotu z australijskiego okrętu,
a 17 grudnia start powtórzono – tym razem
obracając platformę pod wiatr. W lutym 1918 r.
okręt otrzymał nowy myśliwiec Sopwith 2F1 Camel
(pierwszy start 27 lutego, N6635) i 1 czerwca
wysłał ten typ samolotu (N6783) w powietrze
przeciw dwóm niemieckim maszynom, co uznaje
się za pierwszy atak samolotu zaokrętowanego
na niemieckie samoloty.
Krążownik liniowy Australia otrzymał pod koniec
1917 r. platformy startowe o długości 9,14 m
na wieżach artylerii głównej P i Q (na śródokręciu).
18 grudnia wykonano próbny start samolotu
myśliwskiego Sopwith Pup (N6446), a 8 marca
1918 r. wypuszczono w powietrze większą
maszynę – samolot rozpoznawczy Sopwith
1 ½ Strutter (N5644), na razie bez obserwatora
i ciężkiej radiostacji. Już w pełni dociążona
maszyna wzbiła się w powietrze z platformy
4 kwietnia; od lata wielkie okręty artyleryjskie
RN miały na wyposażeniu samoloty rozpoznawcze
i myśliwskie. Australia bazowała na wieży
P (lewa burta) dwumiejscowy rozpoznawczy
Strutter (A6968, później F7562), a na wieży
Q (sterburta) myśliwski jednomiejscowy Camel.
Krążownik Melbourne również współdziałał
z RN na wodach europejskich; w marcu 1918 r.
wyposażono go w 4,9 m platformę obrotową
nad dziobową wieżą działową. Od 16 kwietnia
miał na wyposażeniu samolot myśliwski Camel
(N6756), którego pierwszy start odbył się
10 maja. W związku z brakiem zaplecza lotniczego
w Australii (RAN nie posiadała nawet lotniska)
przed powrotem z Wielkiej Brytanii samoloty
z australijskich krążowników zdjęto – nastąpiło
to do końca stycznia 1919 r.
86