A

Türkoloji e-dergisi A Ğ I R L I K Sayfa 13
Uygur yazısı, başta Budistler olmak üzere hemen her dinin mensupları tarafından
kullanılmıştır. Eski metinlerimizin Arap harflerinden sonra en önemli miktarı Uygur
alfabesi ile kaleme alınmış olup, Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra da uzun bir süre
kullanılmıştır. Hatta Osmanlılar tarafından bile kullanılmıştır.Moğollar tarafından da
kendi dilleri olan Moğolca için kullanılmış ve kullanılmaktadır. En eski metinlerde Uygur
yazısı itinalı ve iri harflerle yazılmış, sonraki devirlerde ise gelişigüzel yazılmaya
başlanmış ve kurzif (işlek el yazısı) denilen şekil doğmuştur. 19 Uygur yazısı, yalnız
kağıt üzerinde değil, tahta kalıplarla basılarak da kullanılmıştır. Bunların çoğu,
manastırlarda, dinī öğretiler için oluşturulmuş metinlerdir.
Uygur yazısı İslamī eserlerde de kullanılmıştır. Kutadgu Bilig ve Atebetüʿl-
Hakāyık, bu eserlerin başında gelir. Kutadgu Bilig’in eldeki üç nüshasından biri olan
Viyana nüshası, Uygur yazısı ile yazılmıştır. Nüsha, nadiriyetine ve önemine karşılık,
araştırmacılar tarafından iyi bir yazı olarak düşünülmez. Bir başka nüshadan, hızlı bir
elyazısıyla, bir hattat tarafından kopya edildiği ve o sebeple özensiz olduğu düşünülür.
Edib Ahmed B. Mahmūd Yüknekī tarafından, Karahanlı Türkçesi ile yazılan ve
Muhammed Dād İspehsālār Beg’e sunulan Atebetüˈl-Hakāyık’in Uygur harfli Semerkand
nüshası her bakımdan çok özenli ve sanatkarānedir.Ancak tıpkı Kutadgu Bilig’in
nüshalarında olduğu gibi, o da eserin ilk oluşturulduğu zamandan birkaç yüzyıl sonraya
aittir. Bu nüshanın Şeyh-zāde Abdürrezzak Bahşı için İstanbul’a getirildiği tahmin
edilmektedir. İslam devresinde Uygur yazısını bilenlere bahsi denilirdi. Bu kelimeye
Uygurca’da bakşı şeklinde rastlıyoruz. Kelime Çince’dir ve po-şı / pak-şi ‘öğretmen,
üstat, vaiz’ anlamlarına gelmektedir. 20 Böylece Şeyh-zāde Abdürrezzak Bahşı için neden
bahşı kelimesinin kullanıldığı da görülmüş oluyor.
Atebetüˈl-Hakāyık’ın Uygur harfli Semerkand nüshasından:
21
1. ilahi öküş ḥamd ayur men san͡ga
2. senin͡g raḥmetin͡gdin umar men on͡ga
1.Tanrım, (daima) sana çok hamd ederim
2. (daima) senin rahmetinden hayır umarım
19
Ali Fehmi Karamanlıoğlu, Türk Dili Nereden Geliyor Nereye Gidiyor, 5. baskı: 2002 , s. 26.
20
Ali Fehmi Karamanlıoğlu, age, s. 27.
21
Reşid Rahmeti Arat, Atebetü’l - Hakayık, 2.baskı: Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992,
s. II.