CERNOBILO FOREVER / ESPERANTO

“La atoma pupo” – Infanĝardeno de Pripjatj – Ukrainujo – Foto fare de Alain-Gilles Bastide – 2005
Cernobilo / 1986 - 2016
^
Cernobilo forever
VOJAĜLIBRO EN INFERO
de
Alain-Gilles Bastide
La atoma pupo
kaj la kontribuo
de
Juri Bandaĵevski
Eldono: Photographisme-Photomorphisme

Traduction en ESPERANTO par Sylvain Barrier
Enseignant en chimie et responsable pédagogique dans une
école d’ingénieurs, à Compiègne (France). Parle l’espéranto
depuis 2004. Membre du conseil d’administration d’Espéranto-
France depuis 2013, du bureau depuis 2014, secrétaire générale
depuis 2015. Rédacteur d’Esperanto-Aktiv’, la lettre d’information
mensuelle d’Espéranto-France.
A traduit en espéranto de nombreuses chansons françaises. Collabore
à la traduction avec les Kompanoj (groupe français), avec
NoProblem (groupe tchèque), avec Kore (chanteur français),
avec Gijom Armide (artiste français).
ESPERANTO
Tradukita ESPERANTEN de Sylvain Barrier
Instruisto pri kemio kaj studiestro en altlernejo, en Compiègne
(Francujo). Esperantiĝis en 2004. Komitatano de Espéranto-
France de 2013, estrarano de 2014, ĝenerala sekretario de
2015. Redaktoro de Esperanto-Aktiv’, la ĉiumonata informletero
de Espéranto-France.
Esperantigis multajn francajn kantojn. Kunlaboras pri tradukado
kun la Kompanoj (franca bando), kun NoProblem (ĉeĥa grupo),
kun Kore (franca kantisto), kun Gijom Armide (franca artisto).

Cernobilo forever
^
La atoma pupo

Tiel bela tago…
Vilaĝo Ĉernobilo, Ukrainujo
La tago estas sunoplena. La ŝtono dormas ŝtonan dormon. La mondo sidas en kutima indiferenteco.
Maljuniĝanta ulo meditas pri sia promesita forpaso. Li ĵus sentis sian kvindekon da jaroj kaj li diras al
si, ke pli kaj pli ne plu estas tempo perdota: li ridetas pro tiu memdiro ĉar estas evidentaĵo! Evidentaĵo
ekde lia naskiĝo, kaj li bezonis kvindek kvin jarojn por ĝin asimili. Neniam tro malfruas por taŭge agi!
Eĉ se nur por fari infanon aŭ lasi infanon nin fari. Mallonge, la feliĉa maljuniĝanta juna ulo forlasas sin
sub la unuaj sunradioj de la naskiĝanta somero. Kaj subite, ial: Ĉernobilo… Jes, sed ne... la morto,
la penso pri lia feliĉa morto… Jes, sed ne… Ĉernobilo, dorsa flanko de lia feliĉa penso, do malfeliĉa
penso! Morto eskapas de li… Li kredis – helpe de la ĝuado de la suno – ke li sukcesis persone akcepti
senti sin pereema varo. Li pensis, laŭ intima kaj serena konvinko, ke li povos ludi sole, en la registro
pli malpli gaja kaj komuna de sia paso sur la tero kiel rondiro ĉirkaŭ karuselo. Ĉernobilo! Lia penso
flankenglitas… Ne plu temas pri li, pri vi, pri la aliaj… De la specio li sin sentas respondecigita… Tiu
fika homa specio! Li estas el ĝi! Ĝi sufokas lin, ĝi subpremas lin kaj neniigas lin: la homa specio, kiu
ne ekkomprenas, ke Ĉernobilo estas la unua akto de ĜIA MEMMORTIGO.
Jean-Pierre Dupuy, la 20-an de junio 2014 – ĈERNOBIL’ FOREVER. Legadraporto.

Fotogramo – Eksplodsimulaĵo
ĈERNOBILO – Ukrainujo – 26an de aprilo 1986 – 1a23 matene
Dezirante testi la eblecon de plia energiproduktado kaze de urĝa malŝalto de reaktoro, magilernantoj
de la nukleoindustrio eksplodigas la reaktoron n-ro 4 de la Nuclear Power Plant
(Nuklea Centralo) de Ĉernobilo.
Je la 1a23 kaj 49 sekundoj la eksperimento fariĝas malbona kaj BUM!!!
La malnova sperto de homo, ties kulturo kaj ties filozofio, ties reprezentosistemo, ĉiuj ties
sensoj estis surprizitaj de Ĉernobilo. La molekulaj, fizikaj kaj psikologiaj konsekvencoj de la
eksplodo transfaligis la homaron en alian mondon.
La antaŭa mondo ne plu ekzistis. Ni ĉiuj fariĝis Ĉernobilanoj.

Superflugo super la eksplodinta reaktoro n-ro 4 – senaŭtora
(…) Kun mia kolego Legasov, ni superflugis
super la reaktoro per helikoptero
kaj mia unua reago jenis:
“Se, kiel la kredantoj diras, infero
ekzistas, mi povas diri, ke ĝi estas
tie antaŭ miaj okuloj” (…)
Vasilij Nesterenko

Kinoteatro de Pripjatj
Oni ŝatus kredi, ke tio okazis longe antaŭe.
Sed ne veras. Tio nur komenciĝas.

^
Cernobilo forever
Dum tiu bilda vojaĝo en radioaktivaj teritorioj, mi provos vidigi la nevideblon ankaŭ al vi. En la silento de bildoj, mi
rakontos al vi verajn fabelojn de Ĉernobilo.
Tiuj estas rakontoj je la memoro de ĉiuj, kiuj estis oferitaj – aŭ kiuj plenkonscie oferis sin – por provi ĉirkaŭlimigi
la sinistron. Rakontoj je la memoro de la unuahoraj fajrestingistoj kaj de ĉiuj “likvidintoj”, kiuj kolektis la
apokalipsajn ŝtonrubaĵojn kaj konstruis “sarkofagon” por enfermi ilin.
Ili estas Herooj de la homaro.
Sen ili, oni tre verŝajne vivus, en du trionoj de Eŭropo, same kiel la 9 milionoj da homaj kobajoj, kiuj ankoraŭ postvivas
nun en la “Laboratorio de l’ infero”, ankaŭ konata kiel la “Triangulo de l’ Morto”.

La unua misio por la soldatoj de la armeo mobilizita en la katastrofo
estis kolekti ĉiujn fotojn, aŭ filmojn, kiujn la homoj eble
faris pri la eksplodo kaj pri la sekvintaj eventoj. Filmoj, fotiloj,
kameraoj, ĉio estis konfiskita kaj/aŭ detruita. Ne estas bagatela
detalo. La soldatoj nur obeis la ordonojn de stelplenaj generaloj
kaj aliaj plejsuperaj estroj de Sovetunio, tiuj, kiuj difinis celojn kaj
strategion por atingi ilin.
Estas la unua akto de la milito.
Malpermesita memoro
Ni provu imagi dum momento la surprizon, la konsternon, la
nekomprenon de ĉiuj-ĉi homoj, de ĉiuj-ĉi familioj, fronte al anksiaj
soldatoj, kiuj volas unue konfiski kaj detrui iliajn memorigajn
fotojn kaj malhelpi al ili fari pliajn.
…
La armeo sukcesis. La memoro estis konfiskita. Estos neniu aŭ
treege malmultaj bildoj de la atoma elmigrado, de la senfinaj vicoj
de busoj kaj de kamionoj, de militistaj eskortoj, de trajnoj kaj
de ŝipoj. Neniu aŭ treege malmultaj bildoj de la evakuado de la
loĝantaro. Nek de la envojigo de centmiloj da laboristoj kaj da
soldatoj. Ne pli de la uzado de la dekoj da miloj da tunoj da fero,
da sablo, da cemento, transportitaj en la Zonon por konstrui la
plej gigantan kaj groteskan sarkofagon de la mondo.
Necesas meti Ĉernobilon ekstervide.
Neniu bildo de tiu frenezo. Ili estus danĝero por la menssano de
la loĝantoj. Kaj por la atoma potenco.
Do mi diris al mi, ke se ne ekzistas bildoj de la estinteco, eble
estas de la estonteco.

“Fermu la lukojn kaj rekuŝu vin!
Estas fajro ĉe la centralo. Mi tuj revenos…”
Jen kion la fajrestingisto Ŝiŝenok diras al sia edzino Elena, kiam je la 1a30 dum la nokto de la
26a de aprilo, oni vokas lin kontraŭ fajro.
(…) Ili ekiris tiaj, kiaj ili estis, en ĉemizo, sen siaj baŝtolaj kostumoj, neniu avertis ilin. Oni vokis
ilin kvazaŭ kontraŭ ordinara fajro. (…) rakontas Elena…
Kelkaj supreniris kun li sur tion, kio restis de la central-tegmento, por malhelpi, ke la bitumo
kovranta ĝin ekfajru. Estis treege varme. La bitumo komencis bruliĝi. Per siaj piedoj, ili forpuŝis,
en la faŭkan truon de la eksplodinta reaktoro, disĵetitajn pecojn de grafitaj bastonoj. Neniu
mezurilo povis mezuri la radiadojn tie. Ĉi-tie oni povas resti nek unu sekundon, nek frakcion de
sekundo. Homo simple ne rajtas esti tie.
Ili batalis tutan nokton. Dum kvin horoj, ĝis la fino de vivo. Je la 7a matene, ili estas
transportataj al la ultra-moderna malsanulejo de Pripjatj. Ili estas nigraj. Kiel bruligita ligno. Karbonigitaj
de ene. Pufigitaj. Oni apenaŭ vidas iliajn okulojn. Elĉerpitaj sed konsciaj. La radiado
portata ene de ili blokas ĉiujn mezurilojn. Ili estas piloj aŭ, pli ĝuste, atomaj ruboj. Ili estas
urĝege transsenditaj al Moskvo, al la malsanulejo n-ro 6, ĉe Ŝĉukinskaja strato, kie ĉiuj mortas,
kompreneble, sekrete kaj sub observado, en kelkaj horoj kaj kelkaj tagoj.
Ili estas la unuaj ekstremaj kobajoj mergitaj en la atoman fajron. Ili estas la unuaj fajrestingistoj-soldatoj
oferitaj en Ĉernobilo, Herooj de la Mondo. Ili malhelpis, ke la fajro disvastiĝu al la
aliaj reaktoroj, tiel malebligante certan super-damaĝegon, atoman katastrofon kun monstraj
konsekvencoj.
* “La preĝpeto. Ĉernobilo, kronikoj post la apokalipso” Svetlana Aleksjeviĉ
Monumento je la fajrestingistoj – Starigita de la vilaĝaj loĝantoj, sen iu ajn kontribuo de la aŭtoritatoj aŭ de la nuklea premgrupo.

Kievo. Je la 7a matene
• Komputila grafiko: Javier Sicilia
Fonto: UN
Trideko da partoprenantoj en la 1-a Somera
Universitato pri Ĉernobilo (Kievo, Ukrainujo – de
la 22-a ĝis la 28-a de aŭgusto 2005), studentoj,
prelegantoj kaj organizantoj eniras la buson disponigitan
de la ŝtata agentejo (Chernobyl lnter
Inform en Kievo), kiu mastrumas la vizitojn al la
katastrofozono.
La silento estas kompreneble aparta.
Ekzakte kiel montras la foto. Mi diras al mi, ke ni
estas sur la ĝusta vojo tial ke ni provos foti tion,
kio ne lasas sin vidi.
La ŝoforo informas pri la tuja foriro al la apokalipsozono.
Kaj trankviligas ĉiujn anoncante, ke ni paŭzos
por kafumi. Survoje.

132 km* da rekta vojo kaj da senfinaj arbaroj, malplenaj kaj silentaj.
Kaj la motora zumado. Foje, la vojo iom vigliĝas kaj lasas sin
imagi kiel ĝi estis en frua 1986, agordita de jarcentoj, kaj libera
vivi kun la naturo.
Kiam la foresto iĝas bildo
Ni renkontpasas kelkajn pezajn lignajn ĉarojn, muntitajn sur aŭta
radakso, kun grandaj pneŭhavaj radoj, tirataj de ĉevaloj. Ĉe la
arbarrando, kamparanoj proponas sian fungorikolton. Estas de
ĉiuj specoj, grandaj, kolorplenaj, splendaj. La kantareloj estas
kiel sunaj makuloj. Ĉe la vojrando, la infanoj mansignas al ni.
Kun granda ridmieno.
Iom pli fore, la 27-an de aprilo 1986, nin haltigas giganta
trafikŝtopiĝo de kamionoj kaj tankoj. Ili ĉiuj iras al la centralo.
Elveturiĝintaj, la homoj agitiĝas, nervozaj, hastemaj, febraj,
kvazaŭ ili ne vere scias kion fari, paralizitaj, stuporigitaj. Kelkaj
surhavantaj blankajn kombineojn, maskojn, aspektas kvazaŭ
roluloj de Stelaj Militoj.
Ni estas haltigitaj por ke ni lasu pasi senfinan busvicon, kiu iras en
la kontraŭa direkto, al Kievo. Pluraj centoj. La unuaj estas plenaj
je infanoj. Aliaj sekvas kun panikiĝantaj patrinoj, kiuj alkroĉiĝas
al la fenestroj provante ne perdi sian idaron el la okulo.
Oni povas legi sur iliaj vizaĝoj demandon, al kiu neniu povas respondi,
la konsternon, la miskomprenon… kaj ne la timon, sed,
en la okuloj, la teruron.
Teruro, kiu polvigis mian miraĝon. Ni jam antaŭeniris kvindekon
da kilometroj. La vojo estis daŭre rekta. Kaj malplena.
* Flugdistanco (rekta linio): 93 km
Televida ekrankopio – raportaĵo pri Ĉernobilo – ARTE

Kontrolpunkto
ĉe la eniro en la sekur-perimetron, preskaŭ tute evakuitan. La
pasaĝeroj, kiuj je la antaŭa tago pretigis sin por la “ekskurso”
kun tro da biero kaj da vodko iomete malfacile elbusiĝas.
Ni spiru grandan spiraĵon…
Trankvile. La ekskludzono, granda cirklo radiuse 30-km-a
ĉirkaŭ la eksplodinta reaktoro, estas ankoraŭ unu horon for.
Ĉio, kion ni lernis pri Ĉernobilo, nutris nian imagon kaj niajn
zorgojn. La dozometroj reagis de temp’ al tempo. Sed nenio
grava, ŝajnas, kiam oni ĵus pasas sen restadi tro longe.
Tieulo klarigas al mi:…
“Ĉi-tie oni lavis ĉiujn veturilojn elirante el la zono. En la kajuto tie,
la homojn oni lavis. Ofte necesis lavi ilin plurfoje antaŭ ol lasi ilin
pasi. Kaj ĉiel, oni lasis ilin ekstereniri malgraŭ la kontraŭa rekomendo
de la maŝino. Tiu unuo ankoraŭ funkcias, sed nun oni nur
mezuras, oni ne plu lavas. Krom se tio vere nepras. Oni informos
vin pri tio kiam vi revenos…”
Ni fintrinkas nian unuan atoman kafon kaj ni reiras en la buson.
Hej! Ni unue vizitos la NPP (Nuclear Power Plant, la nuklean
centralon, de Ĉernobilo), montrofenestron kaj orgojlaĵon de la
nuklea industrio de Sovetunio.
En Pripjatj, la tagon post la eksplodo, la loĝantaro ankoraŭ
ricevis, senscie, centoble la maksimuman permesitan radiadodozon.
La aŭtoritatoj, panikiĝintaj mem, intence mensogis
por eviti ĝeneralan freneziĝon. La unua decido evakui la
loĝantaron estis interrompita tiucele. Ĉiuj spontaneaj iniciatoj
de la lokaj aŭtoritatoj kaj de la loĝantoj, por protekti la infanojn,
estis blokitaj de la ĝenerala komandantaro. Oni diris ke,
kiel prevento, nepras gardi la infanojn en lernejoj, ke oni ne
lasu ilin eksteren kaj sen varto.
Kaj ĉefe, ne forgesi fermi la fenestrojn, lavi la plankojn.
Krom tio, neniu paniko, ĉio bonas!
Dumtempe la urbon enokupis la polico kaj la armeo.

Ni ne haltos ĉe la situo de Ĉernobilo 2, kiun ni vidas ĉe nia maldekstro. La busŝoforo
eĉ ne malrapidiĝas. Jen la antenoj de la radaro Duga-3. La malgranda (90 m-a alte
/ 250 m-a larĝe) estis malmuntita de ŝakristoj de surradiita ŝtalo. (Vidu la verkon LA
ZONO de la franca fotisto Guillaume Herbaut). La granda (150 m-a alte / 400 m-a
larĝe) plu staras, preta por aŭskulti mesaĝojn, kiujn ĝi ne plu povas aŭdi.
La apero de ĉi-tiuj antenoj meze de la arbaro efikas kiel relativigo de la dimensioj. Por
kiuj ankoraŭ dubis, ni eniras la gigantecon. La supermezuron.
Ni ĵus eniris la koron de la militzono. Milito je ankoraŭ neniam vidita
speco, kie ne eblas ŝirmi sin de la nevideblaj kugloj de nevidebla malamiko. Neniu
rifuĝo: nek sur tero nek sur akvo nek en aero.
La tutmonda milita doktrino, kiu regis la militon, kiam la antenoj de la radaro Duga-3
estis konstruitaj (1960), estis tiu de la “malvarma milito”. Estis la M.A.D. (Mutual Assured
Destruction, t.e. reciproka certigita detruo). Pli simple, tiu signifas, ke la unua el la
militantoj, kiu uzos la atombombon ricevos pliajn responde. Ni troviĝas en malinstiga
doktrino, por ke la mondo ne estu konscie kaj reciproke detruita. Angle, MAD signifas
FRENEZA.
La kolapso de Sovetunio, kvin jarojn post Ĉernobilo, vokis por ŝanĝo en la milita doktrino.
La nova, kiu regas la hodiaŭan mondon, estas N.U.T.S. (Nuclear Utilisation
Target Strategy, t.e. Cela Strategio de la Nuklea Uzado). La nuklean armilon povas uzi
la landoj, kiuj posedas ĝin, sur strategiaj celoj. La doktrino fariĝis ofensiva. Klare, iu
potenco arogas al si la rajton uzi la nuklean armilon, sur celoj konsiderataj de si strategiaj.
Angle, NUTS signifas DISTONDITA.
Enirante en la NPP-on, por la lasta versto disigante nin de la nulpunkto de la frakasiĝo, la supermezuro
konfirmiĝas. Por imagi la skalon, mi proponas, ke ni metu Smurfon (de Peyo) en petrolrafinejo.
Tio donas al ni la skalon de homo en tiu forlasita atoma rafinejo, en kiu ni troviĝas. En
tiu interplektaĵo de gigantaj tuboj rustkovritaj kaj flikitaj, se ni momente plurestas en la komiksa
analogio, ni neeviteble pensas pri la aŭto kaj la eksperimentaj aranĝaĵoj de Gastono Lafuŝ’ (de
Franquin).
Se, subite, la bando de Mad Max (de James McCausland k. George Miller) ekaperus por kaperi
nian buson, ni ne estus pli surprizitaj. Ĉu scienco!? Ĉu fikcio!?

La monstro ĉeestas. Meze de la Mondo. Kiam oni konas ĝin iomete, oni scias ke necesas
alproksimiĝi kviete. Ĝi povas vekiĝi iam ajn. Ĉe la piedo de la reaktoro malmontrita
al la rigardoj, niaj naztruoj estas sekaj kaj metala gusto instaliĝas en la gorĝo. La besto
estas vundita, sed viva. Ĝi ronkas. Aŭ ĝi stertoras. Ĝi manĝas la betonon, kiu malebligas
al ĝi vidi la ĉielon. Ĝi foje roras. Ĝi plu disradiadas. Ĝi konsumas sian tombŝtonon de ene.
Ĝi estas nedetruebla. Kaj estas nenio pli malbona, laŭdire, ol nedetruebla vundita besto.
La malmultaj bildoj de ĝia konstruo, viditaj re kaj re dum mia preparado por tiu rendevuo,
rulumas en mia kapo. Post la unuaj fajrestingistoj, 800 000 homoj laboros tie por konstrui
tiun sarkofagon kaj provi purigadon de la plej poluitajn areojn. Okcent mil soldatoj! Oni
kromnomis ilin la “malgrandaj verdaj robotoj”; rekviziciitaj kaj sciplene oferitaj de la
Soveta Armeo kaj de la internacia premgrupo por la atomo. Ili ĉeestis por provi likvidi
Ĉernobilon.
Oni nomas ilin la “LIKVIDINTOJ”. Ili estis veturigitaj el ĉiuj anguloj de Sovetujo.
Konstru-laboristoj, inĝenieroj, helikopter-pilotoj, maristoj, kamion- kaj trajn-ŝoforoj, ministoj,
ranhomoj, kantinistoj kaj putinoj… Ili restos surloke kelkajn minutojn, kelkajn horojn,
kelkajn tagojn aŭ kelkajn monatojn depende de la intervenareoj por la taskoj asignitaj al
ili. Poste ili estos resenditaj al forgeso, tutfunde de sia kamparo, por morti tie nevideblaj.
Centoj mortis dum la kelkaj monatoj post sia ĉeesto en apokalipsujo. Dum la sekvaj jaroj,
dekoj da miloj sekvos ilin. Dudek jarojn post la katastrofo, almenaŭ 350 000 jam ne plu
ĉeestas ĉi-tiun mondon. Kaj la aliaj daŭre mortas.
Ni scias, kion kaŝas la sarkofago, sed ne, kion ĝi enhavas. Du teorioj frontas unu la alian
pri kio restas el la atoma brulaĵo, en tiu interplektaĵo de tre radioaktivaj ŝtonrubaĵoj, kiun
neniu povas precize esplori. Ĉu cento da tunoj, t.e. la plejmulto de la 192 tunoj, per kiu
la reaktoro estis ŝarĝita momente de la fatala eksperimento? Aŭ ĉu nur kelkaj tunoj, aŭ
eĉ kelkaj kilogramoj, la tuto de la nuklea brulaĵo tiukaze forvaporiĝus dum la eksplodo?
SARKOFAGO: Etimologie la tombego, en kiu la antikvuloj metis la korpojn, kiujn ili ne volis forbruli,
kaj farita el ŝtonaĵo, kiu laŭ oniaj kredoj havas la econ konsumi la korpojn. (…)
Ĉi-tie, en Ĉernobilo, la malo okazas. Sian tombon konsumas la korpo, la
forpasinto.

200 m2: Jen la adiciita surfaco de la promaljuniĝaj fendoj en la betona monumento. La ekvivalento de grandega
truo. Ja estas la projekto konstrui sarkofagon por la sarkofago. Sed la mono atribuita al la projekto
malaperas ĉiufoje tra la labirinto de korupteco. Kaj estas pli malfacile trovi likvidontojn aŭ “volontulojn” por
la konstruejo. Do kio? Ĉernobilo, ĉu problemo de la estinteco? Ĉu vera koŝmaro por la estonteco?
La scienca respondeculo, Anatolij Aleksandrov, deklaris, ke tia reaktoro estos la plej sekura iam konstruita.
“Ni povus konstrui ĝin sur la Ruĝa Placo,” li diris. Li eĉ prognozis, ke akcidento tia kia la okazinta, nur eblis
okazi, laŭ mi-ne-scias-kiuj sciencaj kalkuloj kaj sekretaj datumoj, je unu ŝanco el 2 milionoj. (Estas unu ŝanco
el 130 milionoj gajni en loterio, tamen tio okazas preskaŭ ĉiuj semajnoj. Sed ne estis loterio en Sovetunio. Li ne povis scii.)
Ni restas dekkvinon da minutoj ĉe la lito de la malsanulo… Kiel ĉiuj, kiujn ĝi konsumis, ĝi konsumas sin
mem. Kiel dekoj de miloj da homoj, kiuj konstruis ĝin, ĝi suferas pro “antaŭtempa maljuniĝo”, klasika sindromo
de tro grava eksponado al radiadoj. (Jam observita en la efektoj de la atombombadoj de Hiroŝimo
kaj Nagasako, sur la loĝantaroj forte eksponitaj al radiadoj). Homoj mortas pro tio dum abomena agonio pli
malpli longa, de kelkaj horoj ĝis kelkaj jaroj, sed ĉiam laŭ la sama scenaro:
(…) “La nudaj ostoj vidiĝis. Lia tuta korpo disiĝis. La tuta dorso… La koksostojn eblis tuŝi per la mano. Mi
enmetis mian manon kovritan per ganto por malinfekti kaj mi eltiris de tie… restaĵojn de ostoj, kiuj disiĝis.
Ostaĵo disrompita, putrinta. Li konsciis pri ĉio. Li nur petis morti rapide” (…) *
* “La Ofero” Emanuela Andreoli kaj Wladimir Tchertkoff – Atesto de S-rino Saragovec, edzino de la likvidinto Anatolij
Saragovec, kiu rakontas liajn lastajn momentojn…
Urĝe mobilizitaj, centoj da ministoj estis rekviziciitaj el ĉiuj minejaj regionoj de Sovetunio, por fosi, sub la ĵus
eksplodinta reaktoro, reton de galerioj. Temis pri instalado de malvarmiga sistemo por frostigi la grundon per
likva nitrogeno, kaj definitive estingi la incendion. Absolute nepris malhelpi, ke la fandiĝanta nuklea brulaĵo
traboru la betonan slabon sub la reaktoro kaj eniru la subkuŝantajn ĉambrojn plenajn je akvo. Nepris agi
rapide, tre rapide. La ritmo estis infera, same kiel varmego kaj radioaktiveco. Teorie ĉiu ministo, nudtorsa,
sen masko, devis fosi nur kelkajn minutojn; kaj reiri for, ĵurante neniam rakonti al iu ajn kion li vidis, en la
profundoj de sia granda Rusio, kun lia sanrekordilo utilanta kiel nova pasporto:
li venis kiel Ruso, li reiras kiel Ĉernobilano.

Inter 600 000 kaj 1 miliono da “likvidintoj” laboris
por la enterigado de Ĉernobilo. Ili estas neitaj, ekster kontrolado kaj
ekster statistikoj, kaj de la loka estraro, kaj de la Unuiĝinta Naciaro
(UN), de la Monda Organizaĵo pri Sano (MOS) kaj de Internacia Atomenergi-Agentejo
(IAEA). Ili ne ekzistas. Rekoni, ke ili ekzistis, estus
rekoni, ke ili estis oferitaj. Estis decidita de altrange oferi la trupojn.
La maŝinaro por purigi ne ekzistis. La robotoj paneis. Do ili inventis
la homrobotojn.
La sarkofago finitas. La lastaj likvidintoj subskribas sian verkon.
Ili purigis nudmane la eksplodromperojn. Ili enspiris plenpulme la
polvon de la tero, kiun ili devis enterigi. Jes, vi bone legis. Enterigi la
teron! Sur tre vastaj surfacampleksoj, ili senŝeligis la kamparon de
la poluita tero. Per ŝoveliloj, ŝpatoj, traktoroj, ili konsistigis grandajn
terrulojn. Kiel gazonruloj disvolvendaj en la ĝardeno, aŭ planktapiŝaj
ruloj. Same. Tie, estas terruloj kun ĉio, kion ĝi entenas vivantan ĝis
20-cm-a profundeco, kiujn ili ŝarĝis sur kamionojn kaj transportis en
grandajn truojn por ilin enterigi. Surrealista, ĉu ne!? Ili segis la arbojn
kalcinitajn de la atomo, envolvis la trunkojn en plasto kiam ĝi disponeblis,
kaj poste enterigis ankaŭ ilin. Kiel eble plej profunde.
Ili lavis la surradiitajn domojn per akvo, kiu estis ankoraŭ pli tia. Iliaj
trupoj bivakis en milittendaj vilaĝoj, sur grundoj jam ne priloĝeblaj.
Ili akvumis la vojojn por enfiksi tien la mortpolvojn, kaj ke pasu la
sinsekvojn da etaj verdaj homoj.
25 jaroj post ilia rekvizicio por intervenado en apokalipsa zono, la
postvivantoj el tiuj likvidintoj kaj ties familioj estas komplete forlasitaj
al si mem, disigitaj en kamparoj, pri kiuj oni neniam parolas, tiuj foraj
kamparoj de Imperio, kiun la atomo eksplodigis. Ili savis la mondon
kaj la mondo forgesis ilin.
Kiuj estas tiuj, kiuj lasas ilin tiel kompatinde morti? Kiuj estas, en la
cinika maŝinaro de la organizita forgeso, de la memorforviŝo, tiuj,
kiuj plue neas ilin? Tiuj, kiuj decidis, ekde la komenciĝo, likvidi la
likvidintojn kaj ties idarojn.

Ili havis neniun protekton
ILI ENTERIGIS TUTAJN VILAĜOJN KAJ
KOLĤOZOJN, centojn kaj centojn. Per
tankoj ŝanĝitaj en buldozojn, ili faris
truojn antaŭ la domojn, kaj poste puŝis
ilin enen, kun iliaj meblaroj kaj iliaj
memoraĵoj.
Ili movis la loĝantaron kaj la brutaron.
130 000 homoj evakuitaj. Ili havis
kiel ordono mortigi la dombestojn, kaj
organizi batuojn por finmortigi tiujn,
kiuj surprizitaj kaj malfidemaj preferis
apliki fuĝstrategion.
Ili konstruis la sarkofagon de la
diskrevita reaktoro. Ili havis neniun
protekton. Nek fizika. Nek psika. Kelkaj
kriis pri bagateleco, hurlis pri senutilo.
Iuj aliaj pri krimo.
Piedpilko kaj vodko helpis ilin elteni.

Apud la reaktoro n-ro 4, je la momento
de la eksplodo, la konstruado
de la reaktoro n-ro 5 jam estis
ja progresinta. Mi trovas nek la
vortojn, nek la spacajn analogiojn
por priskribi la dimension. Ĝi devis
esti la plej granda, la plej potenca
reaktoro de la mondo, verŝajne la
plej sekura, eble la plej bela, eĉ
la plej forta. La plej “ĉia”.
Bedaŭrinde por ĝi, ĝi estis ankaŭ
la plej proksima al la epicentro de
la eksplodo. Sur ĝin refalis la plej
altaj koncentriĝoj de radionukleidoj.
Hodiaŭ ĝi estas nenio pli ol
nur la plej granda forlasita konstruejo
de la Mondo.
Ankaŭ la plej radioaktiva.
Ĉe la rando de ege radioaktiva akvujo, la kamenoj de la reactoro n-ro 5 neniam supreniros ĝis la
ĉielo. La akvo brilas kaj sonigas la dozometrojn. Estas la malbenita akvo de la sorĉistoj: netrinkebla,
nefiltrebla, malpermesita kontraŭ naĝado. Akvo de morto.

En la evakuitaj kaj malpermesataj zonoj,
en la Slavgoroda regiono, de Belorusujo,
mi renkontis viron, kiu vivis tutsole en sia
domo trafe en la kamparo. Viro, kiu rifuzis
foriri. Li estis tie, enfosita en senfina novalo
de herbaĉoj, de arbaroj, de ekstempaj
elektraj fostoj kaj de forlasitaj kolĥozoj.
Enirejo al la kolĥozo Kujbiĉeva – Belorusujo
Sidante ĉe la enirejo al sia ĝardeno, li spektis
nin alproksimiĝi. Li ne moviĝis. Lia grizbluaj
okuloj brilis. Ili vere brilis. Kiel blankaj
reflektoroj lumigitaj en la taghelo. Neniu plu
venas vidi lin. Milicanoj kelkfoje kaj fremduloj,
kiuj starigas al li demandojn pri lia sano
kaj mezuras lin, ĉiam hastemaj reiri for.
Jam de semajnoj li vidis neniun. La homoj
ne venas ĉi-tien, ili timas. Plej malfacilas,
li diras, ke estas neniu por kunbabili. Li tre
malbone dormas. Tiam nokte, li aŭskultas
la lupojn kaj parolas al la steloj. La ĉielo ne
plu estas la sama ekde la akcidento, oni
vidas en ĝi multe pli da steloj ol oni vidis
antaŭe. “Kiel en la dezerto” laŭdire. La Lakta
Vojo tiel belas, tiel densas.
Li preskaŭ ne plu iras al la vilaĝo ĉar oni
traktas lin tie kvazaŭ pestulo. “Ili diras, ke
mi devenas de l’ teritorio de l’ diablo.” Li sin
nutras per sia ĝardeno, per aero kaj per
iom da ŝtelĉaso. La putakvo estas ĉiam
klara. Kaj li sentas sin laca. Pli kaj pli laca.
Li scias, ke li baldaŭ mortos.

KolKhozo ^ Kujbiceva ^
MEMORMONUMENTO AL LA ENTERIGITAJ VILAGOJ
^
“La tekniko estis elprovita: la buldozo (tanko
ŝanĝita en buldozo) unue elfosis gigantan
kavon antaŭ la domo, kaj poste puŝis ĝin
enen. Tiel, tutaj vilaĝoj estis enterigitaj. Oni
aŭdis la bruojn de l’ vazaro, kiu sin rompas,
de l’ speguloj kaj de l’ vitraĵoj, kiuj diskrakas,
la dispremitaj mebloj… Ĉio okazis tre
rapide, ĉio ŝajnis nereala, neebla…”
Atesto citita de Igor Kostin en “Ĉernobilo / Konfesoj de raportisto”
– Eldono Les Arènes

“KOLĤOZO KUJBIŜEVA” – SLAVGORODA regiono – Belorusujo – MEMORMONUMENTO al la 700 vilaĝoj enterigitaj post la katastrofo de Ĉernobilo – Malfe
UKRAINUJO: Bazar / Borutino / Buda-Varoviĉi / Buliv Ŝaĥi / Ŝevĉenkovje / Denisoviĉi / Dibrova / Fabrikivka / Ganivka / Golubjeviĉi / Grezlja / Ĵuravlinka / Ĵovtnevje / K
/ Megiliska / Narodiĉi / Nova / Markivka / Novij / Mir / Nozdriŝje / Oleksandrij / Osika / Perejzd / Peremoga / Polis’kje / Puĥovje / Red’kivka / Rizkij Rogij / Rudnja Baza
idorij / Tarasij / Vas’kivci / Velijki Kliŝi / Velijki Min’kij / Velijki Ozera / Velijki Ĉeremelj / Vilĉa / Vijstupoviĉi / Jasen / Zavodjne / Zvizdalj / Andrijvka / Bazar / Benivka
umins’kje / Dovgij / Lis / Fabrijkivka / Galuzja / Ganivka / Glinka / Golubjeviĉi / Gorodĉan / Gorodijŝe / Grezlja / Ilinci / Ilovnicja / Ivanivka / Ĵuravlinka / Ĵurba / Ĵovtnj
god / Korolivka / Koŝarivka / Koŝivka / Kotovs’kje / Kocjubins’kje / Kupuvatje / Kovŝilivka / Krasnje Maŝivka / Krasnje Maŝivka / Krasnje Tovstolis / Krasnje Tovstolis
alenivka / Mali / Kliŝi / Mali / Min’ kij / Malijnka / Martinoviĉi / Meĵijliska / Mlinij / Moŝanicja / Motijli / Narodiĉi / Nova Krasnijcja / Nova / Markiva / Novje / Ŝarnje
ripjatj / Plutovijŝje / Polis’kje / Puĥovje / Prilisnje / Red’kivka / Riĉijcja / Rizkij / Rogij / Rud’kij / Rudnja / Rudnja Bazars’ka / Rudnja Gerevci / Rudnja Grezljans’ka
Rozsoĥa / Rozsoĥivs’kje / Rozsoksa / Selec’ / Severivka / Sloboda / Solotijnje / Sosnivka / Stanovijŝje / Stara / Krasnijcja / Stare / Ŝarnje / Stari / Ŝepelijĉi / Starovi
/ Lis / Usiv / Varovijĉi / Vas’kivci / Velijki Kliŝi / Velijki Min’kij / Velijki Ozera / Velijkij Ĉeremel / Vesnjanje / Vilŝanka / Vilĉa / Volodimirivka / Vozljakovje / Vistupoviĉi
Azariĉi / Babaki / Baranovka / Barki / Barsuki / Barsuki / Baturovka / Bajluki / Beĵkov / Belimovo / Belij Kolodec / Berezovka / Bezboĵnik / Borec / Borki Barsukovo / Bo
/ Danĉenkova / Sloboda / Dedovskij / Deniskoviĉi / Djagov / Dobrodejevka / Dobrijn’ / Dobrijn’ka / Dubenec / Dubovec / Dubrovka / Drobnica / Druĵba / Ermaki / Fanzov
Gorovaja / Guŝi / Guta / Guta Koreckaja / Gremuĉka / Griva / Grivki / Groznij / Ĵuravki / Ĵovnec / Kalininje / Kalinovka / Kamen’ / Kamenka / Karna / Katiĉi / Ĥalejevi
Starovijŝkovo / Kolpinij / Komarij / Kor’ma / Korĉi / Kurganjev / Staroviŝkovo / Kurganovka / Kustovka / Kuznec / Kovali / Kozlovka / Krasnaja / Krinica / Krasnaja / Za
Lesnoj / Uvelskoje / Ljubin / Ljubinje / Lisje / Maŝkinskij / Makariĉi / Maĥanovka / Makusij-1 / Malev / Malinovka / Malojudebnoje / Mamaj / Manjuki / Manjuki / Medvedi /
/ Melnica / Nikolajevka / Nikolsk / Nivij / Novaja / Aleksejevka / Novaja / Derevnja / Novaja / Ĵizn’ / Novaja / Komarovka / Novij / Mir / Novij / Rasvet / Novij / Svet / Nov
/ Novje / Fajki / Novje / Katiĉi / Orel / Osov / Uŝerpje / Uletovka / Uneĉa / Unoŝevo / Uveĉje / Pajomij / Paluĵskaja / Rudnja / Pavlovka / Pen’ki / Peretin / Perevoz / P
Barsukovo / Proĥorovka / Prudovka / Rasadniki / Razdolje / Revoljucjonij / Svet / Rogov / Rogoveĉ / Roĵnij / Rubanij / Rudjna Demen’ / Rudnja Vorobjevka / San’kovo
/ Spiridonova / Buda / Staraja / Rudnja / Starij / Vijŝkov / Staronovickoje / Starje / Boboviĉi / Stepana / Rasina / Stolbunka / Stolpenko / Svjack / Sviderki / Svistok / Svi
/ Ljadij / Velikij / Bor / Velikojudebnoje / Veliĉka / Veprino / Verbovka / Vereŝaki / Vertebij / Veselaja / Roŝa / Vjaĵnovka / Viĥolka (Katiĉje) / Vladimirovka / Vnukoviĉi / V
/ Zaverŝa / Zavodo-Koreckij / Zajcev / Zelenij / Klin / Zlotnickij / Ĥutor / Zlinka / Znanje / BELORUSUJO: Akŝinka / Amelnoje / Andrejevka / Antonovka / Babĉinje /
ernoviĉi / Dubeckoje / Dubrova / Dubrovka / Dovljadij / Dragotijn’ / Dron’ ki / Dvoriŝe / Garustij / Gluhoviĉi / Gorboviĉi / Goroŝkov / Guta / Gridni / Gruŝevka / Hizij
Kul’ŝiĉi / Kulaĵinje / Kulikovka / Krasnojeznamja / Krasnoselje / Krijuki / Ljadij / Ljudvinov / Lipa / Lomaĉi / Lomijŝ / Lozovica / Lozovica / Malinovka / Malij / Hotimsk / M
/ Novji Stepanov / Okopij / Omel’kovŝĉina / Omel’kovŝĉina / Oroviĉi / Osipovka / Ostroglijadij / Oĉeso / Rudnja / Uŝaki / Uglij / Uhovo / Ulasij / Penoje / Perestinec / Pe
ka / Rudnja / Ŝljagina / Rudnja / Udalevskaja / Rovniŝje / Salabuda / Saltanovka / Samoteviĉi / Saviniĉi / Saviĉi / Sebroviĉi / Selickaja / Simonovka / Sivinka / Skalinje / S
Teŝkov / Tihin / Titovka / Tul’goviĉi / Vasiljevka / Velikibor / Veprinje / Veprij / Verhovaja / Sloboda / Vetuhna [Vetugna] / Vorobjobka / Vorotec / Vijdevo / Vijgrebnaja

alinivka / Karpilivka / Ĥriplja / Kolesniki / Kolosivka / Korolivka / Kotovs’kje / Loznicja / Lubarka / Listvinivka / Malenivka / Mali Kliŝi / Mali Min’ki / Malinka / Martinoviĉi
rs’ka / Rudnja Grezljans’ka / Rudnja Osoŝnja / Rudnje / Radovels’ka / Rozsoĥivs’kje / Selec’ / Severivka / Sloboda / Solotinje / Stanoviŝje / Starje / Ŝarnje / Stebli /
/ Bober / Borutijnje / Buda / Buda-Varoviĉi / Budimlja / Buliv / Burjakivka / Bovijŝje / Biĉkij / Ŝaĥij / Ŝevĉenkovje / Ŝijŝjelivka / Deleta / Denisoviĉi / Derkaĉi / Dibrova /
evje / Kalinivka / Kamjanka / Karpilivka / Ĥutir / Zolotnijv / Ĥriplja / Ĥristinivka / Ĥutir / Zolotnijv / Klivinij / Koŝajvka / Koŝivka / Kolesnikij / Kolosivka / Kapaĉi / Koroja
/ Kriva / Gora / Ladiĵiĉi / Leliv / Lisnictvo / Jakoveckje / Ljubarka / Ljudvjika / Lokot’ kiv / Lubjanka / Loznijcja / Lijps’ ki / Romanij / Listvijnivka / Maŝeve / Malaĥivka /
/ Novij / Mijr / Novoŝepeliĉi / Novosilkij / Nozdrijŝje / Obijĥodij / Oleksandrij / Omelnikij / Opaĉijĉi / Osijka / Otaŝiv / Usiv / Pariŝiv / Perejzd / Peremoga / Pihoc’kje /
/ Rudnja Ilinec’ka / Rudnja Ĵerevci / Rudnja Kalijnivka / Rudnja Osoŝnja / Rudnja Povĉans’ka / Rudnja Povĉans’ka / Rudnja Radovels’ka / Rudnja Veresnja / Roziĵdĵe /
lja / Stebli / Stepkij / Steĉanka / Stovpijĉnje / Sijdorij / Tarasij / Ĉapajevka / Ĉerevaĉ / Ĉernobil / Ĉernobil-2 / Ĉervonosilka / Ĉistogalivka / Tereĥiv / Teremci / Tovcij
/ Jampil’ / Janiv / Jasen / Zalisja / Zamoŝnja / Zapilja / Zavodnje / Zvizdal / Zimovijŝje / RUSUJO: Aleksandrovka / Aleksandrovski / Andrejevka / Peĉevaja / Antonovka /
rok Manjukovo / Borok Novomestovo / Borozenŝina / Borŝevka / Bukovec / Buldinka / Burosovka / Bujan / Ŝamrij / Ŝelovij / Ŝijrjajevka / Ŝijtikov / Log / Dalnij / Klin
ŝina / Fedorovka / Fedorovka Unoŝevo / Gasanova / Sloboda / Gatka / Glinoje / Gliboĉka / Golota / Gordejevka / Gorlaja / Sosna / Gorka / Gorodeĉnja / Gorodok /
ĉi / Ĥarminka / Kipen’ Uŝerpskij / Kipen’ Roĵnovskij / Kljukov Moĥ Sinekolodec / Kljukov Moĥ Vnukoviĉe / Knjazevŝina / Kojanij / Koĵuĥovo / Kolodeckij / Kolodeckij
rja / Kasnij / Kamen’ / Krasnij / Luĉ / Krisnij / Ostrov / Krasnje / Orlij / Kriŝtopov / Ruĉej / Kriniĉnoje / Krivoj / Sad / Krutoberezka / Krilovka / Larnevsk / Lesnovka /
Medvedovka / Medveĵje / Miĥalevka / Miĥajlovka / Miĥajlovka Katiŝje / Mirnij / Moŝok / Morozovka / Moskovŝina / Muravinka / Muravinka Nesnojevka / Neteŝa / Niĵnjaja
ojaleksandrovka / Novodroĵensk / Novoje / Mesto / Novomiĥajlovka / Novonovickaja / Novoreĉica / Novosergejevka / Novovelikij / Bor / Novozibkov / Novje / Boboviĉi
etrova / Buda / Petrovka / Pisarevka / Pisarki / Podeba / Podprudnja / Podslavuŝka / Pokon’ / Pokrovka / Polek / Pojanij / Poplavij / Popovka / Progres / Proĥorenko
/ Saviĉka / Savickij / Log / Savkin / Ĥutor / Selec / Senoje / Sinjavka / Sinjavka-2 / Sinij / Kolodec / Smelij / Smjalĉ / Snovskoje / Sofjevka / Sugrodovka / Sukrin Polon
stok Ĉaĥov / Ĉeĥov / Ĉeretovka / Ĉigraj / Ĉiĥovka / Teremoŝka / Tislenki / Tuganij / Trigolov / Trostan’ (Trostan’) Torfeltirejo « Rekta » / Vaĵijca / Vasiljevka / Velikje
oronova / Guta / Viŝkov / Jagodka / Jagonoje / Jalovka / Jamiŝje / Jasnaja / Poljana / Zaborje / Zaglodje / Zalipovje / Zamijŝevo / Zajozerje / Zareĉje (Snov) / Zaseĉnij
Bahan’ / Bartolomejevka / Belobereĵkaja / Rudnja / Berezjaki1 / Berezjaki2 / Besed’ / Besedij / Boguŝ / Bor’ba / Borŝevka / Boroviĉi / Buda / Danilejevka / Deraĵnja /
/ Hlevno / Horoŝevka / Hutor / Sergejev / Hvoŝevka / Jakuŝevka / Jaseni / Jasenok / Irinovka / Ĵarelij / Ĵerdnoje / Karpoviĉi / Koĵuŝki / Kolijban’ / Kolijban’ Kosickaja /
amnik / Manujilij / Ĵeleznica / Masanij / Melovka / Mhiniĉi / Miĥajlovka / Miĥalevka / Mokroje / Moloĉki Neĵihov / Nudiĉi / Novaja / Elnja / Novje / Gromijki / Novji Majdn
tropolje / Pirki / Pobuĵje / Pogonoje / Popsujevka / Posudovo / Potjosij / Puginje / Pristanskoje / Proletarskij / Raŝev / Radinje / Reĉki / Roĵava / Romanovka / Rudenmolegovskaja
/ Rudnja / Speiĵje / Staraja / Buda / Staroje / Zakruĵje / Starje / Gromijki / Starji / Stepanov / Strumen’ / Tarasovka / Ĉapajevka / Ĉikaloviĉi / Ĉudjanij /
/ Sloboda / Zagorje / Zakopitje / Zalesje / Zareĉje / Zarĉje / Zavodok / Zolotnino / …...........................................................................................................................
rmo de la eŭropa ekspozicio por la 20-jara datreveno de Ĉernobilo, organizita de la CCCB de Barcelono / AGB – 2006 – Ekspozicia format: 8 m × 80 m

Ni forlasis la epicentron
de tiu sennoma mikspoto
por reveni al la vilaĝo
Ĉernobilo, pikniki ĉe
la haveno. Ni kunportis
nian manĝaĵon, “nian
etan korbon,” kiel Léo
Ferré kantis. Ĉiel, neniu
vere malsatas.
La hebeteco ne
disflugiĝas, la spirado
restas malrapida. Neprobabla
ombro miksiĝas
kun la bildo. La nevideblo
lasas sin aŭ igas sin
foti. Ĝi ludas kun la lumo
kaj la speguloj.
Atoma pikniko.

Jen kvieto en kvieto. Nur la dozometroj krakadas, kiam oni proksimigas ilin al la akvo. Ne serĉu la boatojn de fiŝkaptistoj. Ne plu estas ili. Nek boatoj.
Nek fiŝkaptistoj. Ne serĉu la flosantajn trinkejojn por regali vin per bonaj frititaj fiŝaĵoj kaj lokaj fungoj. Ne plu serĉu la pacon, estas la malpermesita
haveno de senvenka milito.
Ĉi-tie, la lasta batalo, ekokazinta de la 27-a de aprilo 1986, nur finfiniĝis je la fino de decembro 1988. Centoj da grandegaj barĝoj transportantaj
tunojn kaj tunojn da sablo, da fero, da kamionoj kaj da tankoj, da homoj kaj da vodko, ŝtopis la havenon antaŭ ni. Bruo ĉiamis tagnokte. La aero odoris
dizeloleon. La birdoj forflugis. La malamiko ĉie ĉeestis kaj oni ne vidis ĝin.
Kaj disvenkis la havenon la atomo.

Vilago ^ Cernobilo. ^
Ukrainujo. 12 000 logantoj ^
Centjara vilaĝo prisemita de centoj da etaj daĉoj duonkaŝitaj en la arbaro, apud la rivero Dnepro. La
lando de grandaj arbaroj, de abunda naturo, de pomoj, de fungoj, de mirteloj. Vastaĵo por ĉasado kaj
fiŝkaptado. La altranguloj de Sovetunio ŝatis veni ĉi-tien por ripozi. Estis antaŭe. En alia mondo.
Kelkajn tagojn post la eksplodo, kiu varmigis la nokton je la 26-a de aprilo 1986 kaj prilumis ĝin per
nerealaj turkisaj kaj bluaj koloroj, la ĉi-tiea tempo estis forprenita. Necesis forlasi la vilaĝon. Por ĉiam.
Ĉion lasi. Ŝiri la fotojn, la historion kaj la memorojn. Kaj la vilaĝo foriris.
“Nia vivo fariĝis nur el atomaj rubaĵoj. Ni mem fariĝis tiaj.”
Hodiaŭ, Ĉernobilo ŝrumpis al kelkaj parceloj “purigitaj”, kie enlimigas sin la administraro kaj la viciĝantaj
deĵorantoj pri kontrolo kaj bontenado de la NPP. Oficiale neniu plu havas la rajton loĝi en la vilaĝo, sed
kelkaj pliaĝuloj, kiuj rifuzis foriri aŭ kiuj revenis, kaŝas sin en la arbaro, “estas kvar aŭ kvin” oni diras.
Misteroj kaj legendoj en sorĉistina lando.
Eĉ juna paro, alveninta el la urbo, instaliĝus tie kelkajn monatojn antaŭe, kaj infano ĵus naskiĝus en ilia
kabano. Estus la unua infano naskiĝinta en loko, kie estas malpermesita al homo vivi.
Nekutime. Timige. Absoluta sekreteco.

La kreskaĵo aspektas malfacile penetrebla. Ni moviĝas malrapide. Pjotr kunportis libron fare de Tolstoj.
Li parolas al mi pri la korespondo, inter la verkisto kaj Gandhi.
“Ni pli bone aŭskultu ilin anstataŭ forpeli aŭ mortigi ilin” li diras al mi.

La atomsorĉistoj do eĉ rompis la lumon. Estas vere, ke la okulo sekiĝas kiel la gorĝo, kaj perdas
ĝiajn kromatajn markojn. Estas opalesko en la kontrastoj. Mi dirus, ke la okulo sentas, pli ol ĝi
vidas, ke io malĝustas. La video ja registras. La viola, la turkisa kaj la bluaj invadas miajn bildojn.
Kompreneble mi kontrolas la agordojn de miaj aparatoj. Pjotr rigardas min. Li ridetas kaj diras al mi:
“Vi vidu… kiel mi diris vin… ili eĉ rompis la lumon!”

“…Estis koloraj makuloj* ĉie en la kamparo. Kelkaj tre grandaj kaj dekoj
da aliaj pli malgrandaj. Ili estis nigraj, ruĝaj, bluaj, blankaj. Ĉiuj tre glimaj.
Brilegaj. Neniam, en memoro de multaĝulo, ni vidis ion similan. Pli poste,
ni lernos, ke la atomon ni vidis kaj ke ni estis bonŝancaj ĉar, normale, oni
ne vidas ĝin.
Ni vokis la milicon, sed ĝi venis nur frue posttagmeze. Bedaŭrinde, pluvis
dum la plejparto de la mateno kaj, kiam ili alvenis, ĉiuj makuloj malaperis.
La milicanoj elprenis mezurilon, kiun oni neniam vidis tie. Aĵo, kiu ne ĉesis
sonori. Ili ĉiuj ŝajnis timigitaj kaj ili diris al ni, ke nepras tuj foriri, ke oni
ne povas vivi ĉi-tie, ke oni neniam povos plu vivi ĉi-tie. Neniu kredis ilin,
kaj ni ĉerestis. La morgaŭon, la militistoj revenis. Ili evakuis la loĝantaron.
Ni demandis nin, kiun malamikon ili postĉasis!? Nenio ŝanĝiĝis ĉi-tie. Ĉio
trankvilis. Estis ja metala gusto en la buŝo, la gorĝo iritita, la nazo seka, la
okuloj plorantaj, la infanoj vomantaj… sed pri la alio, nenio ŝanĝiĝis. (…)
Kaj kelke da tempo poste, ili komencis enterigi la vilaĝojn. Kaj eĉ la teron!
Kiel vi povas konsideri ion ajn tian? Enterigi vilaĝojn!!! Enterigi la teron! (…)
Al ili diris mi, ke mi restos en mia domo. Ili enterigu min kun ĝi, se ili volas
sed mi ne foriros. Kaj ili lasis min tie.
Mia domo ne estis tro tuŝita, ili diris. Estas danĝera ĉio ĉirkaŭ ĝi. Sed tamen
mi ankoraŭ iras tien, la fungoj abundas kaj bongustegas. Mi longe atendis
la revenon de la homoj. Mi pensis, ke neniu eliras por ĉiam kaj ke ili iam
revenos. Sed neniu revenis.”
“Mi nun scias, ke neniu revenos.”
* La poluado pro radionukleidoj surgrunde dissemitaj, kromnomiĝas “leopardmakula
poluado”. La malhelaj makuloj sur la felo de la leopardo estus la forte poluitaj areoj.
La cetero estus normala.
Alia bildo ilustranta la deponadon de tia poluado estas tritikokampo post forta ŝtormo.
Laŭ tre hazarda maniero, ie tie, en areoj, la tritiko kuŝas en la kampo.

La arbaro, iĝinta kanibala, estas digestanta la vilaĝon. La domoj, malliberaj en la
arbaro, diseriĝas. Estas sorbitaj. Ombroj kelkfoje svingas sur la muroj, kiel forkurantaj koboldoj.
Ĉi-tie ne plu estas odoroj en la arbaro. La juniperujoj, la pomarboj, la floroj de
la arboj aŭ de la ĝarden-vestiĝoj ne plu havas odoron…

Kiam malfeliĉo alvenas, la homo
ne ŝatas pensi kaj rekoni, ke ŝli
respondecas pri la hororo, kiun
ŝli generis. Ŝli ŝatas nek ĉesiĝi
nek rezigni, eĉ se ĉio konverĝas
por demonstri al ŝli, ke ŝli estas
sur vojo al apokalipso. Pro ŝlia
feroca avideco, ŝli plue konsideros
la venontan katastrofon ebla
nur kiam ĝi estos enirinta la realon.
Neniu ŝatas pensi pri ĉio ĉi.
Mi sekvis sunradion, kiu gvidis
min enen de malgranda domo.
Estis nur paperfolioj kovrantaj la
plankon. Leteroj eligitaj el kartonaj
skatoloj, krevitaj, putrintaj.
Korespondaĵo de alia tempo,
kiam la amvortoj ne estis atomaj
ruboj. Kiel mi rakontos ĉion ĉi?
Mi scivolas ĉu eblas transdoni la
memoron de katastrofo al homoj,
kiuj estas ĝiaj futuraj viktimoj.
Ĉernobilo inaŭguris mekanismon de neeblan funebron, la funebro-procezo porĉiama.

Ĉu anĝeloj iĝuntaj ogroj?
Tamen ne la atomo formanĝis tiun domangulon. Nek trikapa apro. Nek gigantaj formikoj. Nek ŝtonvermoj. Ĉu anĝeloj iĝuntaj ogroj?
“Estas la ŝakristoj pri radioaktivaj materialoj” Pjotr diras al mi.
“Ili rekuperas ĉion, kion ili povas kaj revendas ĝin al la lokaj aŭ internaciaj merkatoj. La ŝakrado estas organizita kaj ĝenerala, estas ĉiuventa
sekreto ĉi-tie. Pro la forigo de domangulon, la domo rapide kolapsos mem. La malkonstruo ne estas tre teda kaj ili simple kolektos poste.
Ne forgesu, ke ni troviĝas en loko, kie oni ne povas resti longtempe, kaj kie ni ne povas fari bruon.”

Kiom da domoj, tiom da tragedioj. Tiom da konfiskitaj revoj. Tiom da vivoj transformitaj en disvenkiĝoj.

Anna vivis en tiu domo de la Lenina Strato, en Ĉernobilo, kun Anatolij, kun
sia edzo, kiam la reaktoro eksplodis.
Ŝi memoras ĉion, ŝi diras al mi. La blua lumo en la nokto. Kaj frumatene, la fosforeskaj
koloraj makuloj sur la grundo kaj la arboj. La mirego. La silento. La timemo.
Poste, la timo. Kaj la vagado… Estis la komenco de dumviva koŝmaro.
Ŝi memoras ĉion, ŝi ripetas. Kiam la mondo transfalis.
“Karina, nia unua infano naskiĝis en 1988, du jaroj post la katastrofo. Ŝi estis
normala, la kuracistoj diris al ni. Feliĉe. Tiel, ni povis pasigi kelkajn monatojn
kredante ilin. Sed bedaŭrinde, la aferoj tre rapide komplikiĝis. Unue, jen Anatolij
malsaniĝis. Ekde lia reveno de la zono, kie li laboris kiel likvidinto, li ne
tre bone fartis. En la aĝo de 28, li aspektis 40-jara. Nepris amputi lin je unu
kruron, dum li jam havis problemojn marŝante per la du… do vi imagu! Kaj
poste li mortis. Estis malpeziĝo por ĉiuj. Ĉefe por li. Ĉe mia flanko, mi devis
esti operaciita tri fojojn pri tiroido kaj pri ganglionoj. Ne tro gravis. Mi povis
prizorgi mian filinon”
(…)
Anna memoras sian vagadon tra la koruptita labirinto de la ukraina administrado,
de la postkuro post flegado, post medicinaĵoj. Ilia vagado tra la urbo, kie
la gvidopunktoj ne estas tiaj de la kamparo. Iliaj disigitaj familioj sekve de la
evakuo de la vilaĝo. La malakcepto de la loĝantoj, kiuj rigardis kaj traktis ilin
kiel la pestuloj…
“Karina malsaniĝis la someron ĵus antaŭ ol ŝi estis 8-jara. Estis leŭkemio. Ŝi
restis mortanta dum 6 jaroj. Mi faris ĉion por savi ŝin. Sed antaŭ ol problemo
solviĝis, alia leviĝis kaj tio, kion ni pensis finita, rekomenciĝis”
(…)
Anna demandas sin kiel ŝi ankoraŭ vivas. Kiel ŝia korpo kaj ŝia kapo rezistis
ĉion-ĉi? “Jen Karina donis al mi la forton”… De malsanulejoj al kuracejoj, ŝi
renkontis dekojn da malsanaj infanoj, ofte orfaj aŭ forlasitaj infanoj, kun nekonataj
malsanoj, tute neimageblaj, nekredeblaj, monstraj… Tiam, ŝi komencis
prizorgi ilin pli kaj pli. Ŝi diras al mi, ke ŝi amas ilin tiom, kiom ŝi amis Karinan.
Kaj ili tiom bezonas nin.

Fotoj: Magdalena Caris - Novinki -
Malsanulejo por Malsanaj Infanoj
Je la naskiĝo, ne estis bebo, sed sako ĉiuflanke fermita, sen iu fendo.
Nur la okuloj estis malfermitaj. (…) Neniu piĉo, neniu pugo kaj unu
nura reno (…) Mi aŭdis la kuracistojn parolantajn inter si, “se oni montras
tion en televido, neniu patrino plu volos naski” (…) Oni faris al ŝi
sidvangojn. Oni estas formanta al ŝi vaginon (…) Oni liberigas ŝian
urinon ĉiun horduonon, per manpremoj, tiel ke la urino trapasas tra la
etetaj truoj en la vagina areo (…) estas la nura infano, kiu postvivis tiel
kompleksan patologion.” * (…)
* La plena rakonto legeblas en “La preĝpeto” de Svetlana Aleksjeviĉ
Hodiaŭ, en tiuj regionoj,
la tombejoj plenplenas pro malgrandaj blankaj ĉerkoj.

Ĉirkaŭ Minsko, Belorusujo, la ebenaĵo tiel grandegas,
ke ĝi ŝajnas senfina. Kampoj ĝis nevidebleco,
arbaroj ĝis neniama eliro, basenegoj kvazaŭ
gigantaj speguloj kuŝitaj en malplena kamparo, por
ke la ĉielo sin spektu silente.
Dudekon da kilometroj for de Minsko, Novinki
estas mezepoka spektaklo de fenomenuloj, renovigita
dank’ al la konsekvencoj de la teknologia
progreso. Estas medicina-psikiatra malsanulejo
por infanoj 4- ĝis 17-jaraj, plejparte forlasitaj ekde
ilia naskiĝo, tiom la gepatroj terurigitis malkovrante
ilin. Malfacile imageblas, ĉu ne?
Ili estas ĉi-tie iom pli ol 200. Maksimuma enhavebleco
kaj sen akvo aŭ gaso ĉe ĉiuj etaĝoj. Havantaj
malsanojn kaj misformaĵojn nekonatajn de la
medicino, sen ebla resanigo. Ili vivas fiksitaj aŭ
rampantaj surplanke. Ĉu malsanuloj? Ĉu pacientoj?
Ĉu kobajoj? Le Mondo havas neniun referencsistemon,
kiu ebligus imagi la infanojn de Novinski.
La Mondo ne volas koni aŭ rekoni ilin, verŝajne pro
tiu sama teruro, kiun iliaj gepatroj ne povis elteni.
Anna rakontas al mi la unuan fojon, kiam ŝi alvenis
al Novinki. “Mi vidis malgrandan infanon, etetan,
kiel 6-monata suĉinfano, dum li havis 3 jarojn. Li
Ne rigardi. Ne vidi. Kaj tamen…
havis tute nigran kaj tute rigidan hararon kaj tre
larĝajn malfermegajn okulojn. Ŝajnis, ke li fiksrigardis
bildon, eble scenon kiun li jam vidis, bildon kiu
gardis lin ekde lia naskiĝo en stato de konstanta
teruro. Li kvietiĝis, nur kiam oni prenis lin en la brakojn.
Tie li kaŭriĝis, li kuntiris sin kaj trankviliĝis”…
Anna parolas al mi pri la rigardoj el silento kaj
nekompreno en malgajoputoj, pri la trudkiteloj en
kiuj oni enfermas la infanojn por kontroli ilian furiozon,
pri la grandegaj ridmienoj, profundaj kiel la
Fotoj: Paul Fusco –Magnum Photos – Novinki
koro, pri la ploroj pro neripareblaj suferoj kaj pri la
ekridoj kelkfoje, kiujn ekigis ludo aŭ multe da tenereco.
Anna rakontas al mi la elĉerpiĝon de la permanentaj
flegistinoj, la flegteamojn, la dediĉon de la
kuracistoj, la mankon da rimedoj je ilia dispono.
Ŝi parolas al mi pri la longaj vintraj monatoj, kiam
estas tre malvarme. Ĉefe surplanke.
Pri la plumbgrizaj ĉieloj, la vento kaj la neĝo, kiuj
dronigas la urbon Novinki en vitra silento, nur
disŝirita de krioj kaj kelkfoje de luphurlado.

Urbo Pripjatj – Ukrainujo – 50 000 logantoj ^
Vivo kaj morto de la urbo Pripjatj, modela vilaĝo, urbo montrofenestra al
la ĉiopovo de la Soveta Imperio, futureca urbo, reva urbo, koŝmara urbo,
nuklea vilaĝo. (1974-1986)
56 000 homoj vivis tie en 1986, en la plej granda komforto, disponantaj esceptan
infrastrukturon kaj ĝuantaj la plej bonajn salajrojn de tuta Sovetujo.
Dum la nokto de la 26-an de aprilo 1986, je la 1a23, giganta eksplodo
skuis kaj vekis la urbon. Turkisblua brilo plenigis la nokton, kaj lumfasko
supreniris pli alten ol la ĉielo. La reaktoro n-ro 4, for je 2 km laŭ birdflugo,
plu estis nur grandega faŭkanta truo fajranta.
La Fajroalarmo ekiĝas pro realo superanta la fikcion, kiu ĵus startis.
Kiom imagas tiam, ke post nur 36 horoj, ili devos foriri, nepre foriros kaj por
ĉiam? Kiom konscias, ke ilia vivo kaj ke la tuta homaro estas transfalantaj
de revo al koŝmaro?
De lumo al nokto.

Dum la mateno de la 27-a de aprilo 1986 …
La plej junaj jam ludis en sabloskatoloj.
De ĉi-tie, de la tegmentoj de Pripjatj, aŭ de iliaj fenestroj kaj balkonoj, la loĝantoj
observis la fajregon. La lumo estis nereala. La alarmo, kiu sonoris, estis tiu por
simpla fajrego. Do ne estis danĝero kontempli tiun eksterordinaran spektaklon.
En la matena nebulo, je la ektagiĝo, multaj infanoj ekrajdis sur iliajn biciklojn por
iri vidi la fajregon de pli proksime. Ili povis alproksimiĝi je kelkcent metroj. Kaj
poste ili iris al la lernejo. La plej junaj jam ludis en sabloskatoloj.
Ĉe la rando de la rivero, la fiŝkaptistoj instaliĝis kiel ĉiumatene. Kiam ili rehejmeniris,
ĉirkaŭ tagmezo, kun siaj malgrandaj korboj plenaj je fiŝoj, ili estis nigraj.
Bruligitaj de la atomo. La radioaktiveco estis pli ol 200 000-oble supera al la
natura radioaktiveco. Sed neniu avertis ilin prie.
Dum la mateno de la 27-a de aprilo, la armeo eniras la urbon. En sciencfikciaj
kombineoj, maskitaj, provizitaj per strangaj mezuraparatoj, la militistoj ekokupas
ĝin. Tankoj poziciiĝas ĉe la vojkruciĝoj, ĉirkaŭ la centralo kaj ĉirkaŭ la malsanulejo…
La streĉiĝo kaj la zorgo kreskis, ĉio-ĉi ne estis tre normala. La laŭtparoliloj elsendis
mesaĝojn, kiuj celis esti trankviligaj. Kaj ankoraŭ neniu parolis pri la radiadoj.
Poste, je la 2-a posttagmeze, kiam estis anoncite al la loĝantoj la ordono tuj
evakui la urbon, la homoj komencis diri al si, ke vere temis pri io multe pli grava
ol simpla fajrego.
Trideko da horoj poste, Pripjatj estis malplenigita je siaj loĝantoj. FOREVER.

“Ne necesas krii. Parolu normale. Vidu… ili eĉ rompis la sonon!”
Pjort ne volis akompani min sur la tegmenton de la plej alta konstruaĵo en la
urbo, “tro poluita kaj ne plu estas lifto” li ŝercas. Li diras al mi, ke li ne rajtas
lasi min tutsola, ke se okazas al mi io li perdos sian postenon. Mi serĉas
argumentojn por trankviligi kaj konvinki lin. Fine, post kiam mi aŭskultis liajn
rekomendojn al ekstrema singardo, kaj ke mi ĵuris al li absolutan sekretecon,
li konsentas, ke mi foriru sen li en la domego.
16 etaĝoj grimpendaj por alveni, kie mi certis havi la plej bonan vidpunkton
al la regiono, kaj kie mi povos plej bone imagi la nokton de la 26-a de aprilo
1986 kaj la morgaŭan evakuadon de la urbo. Tiuj momentoj kiam la homaro
transfalis.
Tremetoj pro la malpleno plena je ĉeestoj ĉirkaŭ mi, absolutan koncentriĝon
en la momento, mi malrapide supreniras. Ie tie, la dozometro anoncas 100-
oble pli ol la normalo. Ĝi estas freneza.
La sarkofago estas tie, kvazaŭ sur la manplato. Ĉirkaŭe, ene de 30-km-a
radiuso, la teritorio estas evakuita kaj malpermesita. Neniu. Neniu ekde 20
jaroj. Neniu ĝis la nebuloj de l’ tempo. Silento pro atoma dezerto.
Mi alproksimiĝas al la rando por averti Pjotr, ke mi senprobleme alvenis. Mi
ekvidas lin ĉe l’ piedo de la konstruaĵo, leganta sian Tolstoj fumante cigaredon.
Mi ĵetas iun “Hola!” de tie supre, kiu tondras kvazaŭ mi hurlis kvankam
mi apenaŭ laŭtigis la voĉon. Multobla eĥo revenas al mi, metala, akuta.
Porplezure, mi reas kriante. Imprese!…
“Ne necesas krii. Parolu normale. Vidu… ili eĉ rompis la sonon!” Pjotr diras
al mi ridegante. Li ofte ridas, mia ĉiĉerono. Mi pensas, ke li estas iom freneza.
Kiel la dozometro.
La bieno de la atomdioj.
Mi scivolas, ĉu mi ne fariĝis la viktimo de
tempobobelo? Ĉu mi alteriĝis en la Bieno de
la Dioj? (Komiksalbumo de Asteriks, fare de
Goscinny / Uderzo).
Ŝajnas al mi, ke la arboj kreskas kaj fariĝas
gigantaj en kelkaj sekundoj, kiel tiuj devenantaj
de la magiaj glanoj speciale traktitaj
de la druido Miraklomiks, por ke la arbaro
rapide forigu la Romian okupacion.

Haltante ĉe la etaĝoj
Nur kelkajn tagojn post la evakuado, la prirabado de la urbo komenciĝis.
20 jaroj poste, la atomvulturoj lasis nur malmulte. Ĉio estis ŝtelita,
recikligita, vendita kaj revendita, plenŝtopita je radionukleidoj.
Paŭzante en la etaĝoj, mi eniris apartamentojn hazarde. Mi elektis tiujn,
kies pordo estis fermita. Mi volis sonorigi. Ŝajnis al mi tute malkonvene
eniri sen esti invitita.
Mi pensas pri tiu rakonto de ulo, kiu
aĉetis ĉapelon ĉe bazaro en Kievo, kaj
kiu tre baldaŭ eksuferis pro kapdoloroj,
kies devenon nek li nek la kuracistoj
komprenis.
Kaj kiu mortis kelkajn monatojn poste
pro fulmrapida kancero.
Ĉe la cerbo.

Ĉe la 7-a etaĝo, mi trovas arbojn kaj filikojn,
kiuj kreskas rekte sur la planko, sur
la betono, en tio, kio estis hotelĉambro…
Ne plu estas fenestroj sed la radiatoroj
ankoraŭ ĉeestas, eble ĉar ili tro pezas, aŭ
ĉar ili sonorigas la dozometron tre laŭte.
Kiu scias.

Mi povis imagi, en kinoskopo, la amasbombado de
la urbo kaj de la regiono, ĝis nevidebleco, fare de
la frenezaj radionukleidoj. Iĝinte nevideblaj kaj silentaj,
misiloj, erigaj bomboj, kontraŭpersonaj teraj
minoj, flamĵetiloj kaj aliaj tankoj, tiuj diablaj murtrapasantaj
artifikaĵoj de novtipa milito renkontis
neniun reziston, nek de la naturo nek de loĝantaro.
Transportitaj de la ventoj, precipititaj sur la grundon
de la pluvo, tiu armefloto insideme atakis teritoriojn
kaj popolojn, kiuj nek aŭdis nek vidis ĝin veni. Ĝi
venenis kaj mortigis milojn kaj milojn da homoj.
Plej vundeblas al la radiado la infanoj. La atakoj
de tiuj nevideblaj armeoj estas sendoloraj. La unua
tempo estas kvazaŭ nenio okazis. Tio igas tre malfacila
konscii pri la amplekso de la malvenko kaj
de la damaĝoj. Nepros ke iom da tempo pasu, por
ke homoj ekkonsciu, kaj ke la suferado komenciĝu.
Dum la tagoj sekvantaj la eksplodon de la reaktoro,
la armefloto de l’ nuklea apokalipso konkeris
vastajn teritoriojn de la Imperio, kaj establis
porĉiamajn okupacibazojn en multaj landoj, for,
tre for de la fronto. *
* (Norvegujo / Laplando / Francujo / Italujo / Nordafriko…
ktp. Vidu Atlason de la Criirad).

Pjotr min rakontas pri tiu atoma nenies-lando, grandaj
samcentraj cirkloj 30- kaj 100-km-aj radiuse ĉirkaŭ la
sarkofago. Trans tiuj zonoj, multaj landoj, kolĥozoj kaj
vilaĝoj estis evakuitaj kaj malpermesitaj, entute teritorio
ampleksa kiel Libano. Bonfortuno por ŝtelistoj kaj
ŝakristoj ĉiutipaj.
La unuahoraj rabistoj, ekde la tagoj sekvantaj la
evakuadon, venis preni la valoraĵojn forlasitajn dum la
forfuĝo. Ĉio, kio povus esti revendita rapide kaj je la plej
bona prezo, tuj retroviĝos ĉe la malgrandaj bazaroj: la
personaj posedaĵoj facile transporteblaj, la vazaro, la
iloj, la bagatelaĵoj, la infanaj ludiloj, la vestaĵoj…
Kiam oni scias, ke la pluŝaj ludiloj aparte retenas specife
la radionukleidojn… “Mi pensas pri ĉiuj tiuj infanoj,
kiuj endormiĝis ridmiene kun siaj urĉjoj, en
siaj radioaktivaj piĵamoj el evakuitaj zonoj… estas
fie” Pjotr diris.
Kinoteko de Pripjatj / Kulturcentro
Jarojn post monatoj, faciligitaj de la mafistrukturo de
Sovetunio, rabado kaj ŝakrado sisteme instaliĝis. Plej
grandaj kaj pezaj eroj, matracoj, mebloj, fridujoj, kuirfornoj,
radiatoroj, ktp., estas eltiritaj de la mortzonoj,
por forvendiĝi ĉe pli malpli malproksimaj bazaroj de
la Imperio. Kaj poste, ĉio, kio povas utili, fenestroj,
pordoj, vitroj, brikoj, tubaroj… ĉio estas reprenita. Ĉio
malaperas. Ĉio fariĝas nevidebla.
Kelkajn kilometrojn for de Pripjatj, en la tombejo por
militmaŝinoj Raĵoka, la plej granda poluita ŝtalstoko en
la planedo akumuliĝis. Grandega trezoro taksita je ok
milionoj da tunoj de radioaktiva ŝtalo: tankoj, kamionoj,
veturiloj, helikopteroj, ambulancoj, busoj… Hodiaŭ
80% da la trezoro, t.e. 6 milionoj da tunoj, malaperis.
Kaj senlace la mafio pri radioaktiva ŝtalo daŭrigas sian
murdan laboron, ŝirmite de la malpleno kaj de la silento
de la malpermesitaj teritorioj.

En la homa historio, Pripjatj estas la unua
grava urbo falinta al la malamiko kaj tute
evakuita en kelkaj horoj. En tiu novtipa milito,
kie la malamiko estas nevidebla kaj la
armiloj silentaj, la homo havas rifuĝejon
nenie. Nur restas al li la fuĝo. La forfuĝo. La
disvenkiĝo. La malracio.
Dum la tagoj kaj semajnoj, kiuj sekvos, en la
tuta regiono, estas evakuitaj miloj da vilaĝoj
laŭ la samaj kondiĉoj. 130 000 homoj estos
por ĉiam ŝiritaj el siaj hejmoj, sia lando, sia
historio kaj sia tempo. Ili estos parkitaj tie aŭ
aliloke, for. Neniu volis akcepti ilin, ĉiuj timis
ilin. Ili estis surradiitaj, la “Ĉernobilanoj”,
tiuj homoj devenantaj de l’ lando de la diablo.
Malrilatindaj rifuĝintoj.
Auditorium / Centre culturel - Pripyat
Muzikĉambro / Kulturcentro – Pripjatj
Ili tre rapide devis fronti la unuajn malsanojn
realportitajn de la fronto, trovi la medikamentojn,
fronti la ĥirurgiajn operaciojn, senlace
batali por iĝi rekonitaj de la aŭtoritatoj
kiel sinistroviktimoj, sen laboro, sen mono,
malakceptitaj de ĉiuj… Kelkaj reloĝigaj planoj
organiziĝis. Dometaroj en la kamparoj,
betonaj turoj en la urboj, eĉ novaj urboj. Tie
ili estis kungrupitaj. Engetigitaj.
Poste, la aŭtoritatoj forgesis ilin. Ili ne ekzistas.
Okazis nenio grava en Ĉernobilo. La
mekanismo de la programita nescio, de la
neado de la katastrofo, de la likvidado eĉ de
ties memoro ekstartis.

Je la mateno de la 26-a de aprilo 1986,
la lernejo estis malfermita, kaj la lernejanoj
studantaj. Ili ricevis sendolore, mi
tion rediras, plurmiloble la akcepteblan
dozon de radiado. Dekoble estus jam tro
por infanoj. Do…
Eĉ ne valoris la penon averti ilin.
La ĉefa zorgo de la aŭtoritatoj estis eviti
la panikon. Ili sukcesis, tiel farante la
unuan amaskrimon de la civila nuklea
energio.
Hodiaŭ estos la antaŭlasta mateno de
vivo de tiu lernejo, antaŭ la anonco pri la
urba evakuado. Ne estas trejnekzerco.
Estas urĝa stato. Senkompata. Nehumana.
Kaj en la morgaŭon, la infanoj ne iros
al la inaŭguro de la Amuzparko, kiun
konstruis la urbo por ili. Estis planita
inaŭguri ĝin la 27-an de aprilo. Devus
esti festotago. La sorto, la fato aŭ la
sorĉistinoj decidis alie.

Pripjatj – Amuzparko
Kalendara koincido: la 27-an de aprilo 1986 devis esti la inaŭgurotago de la amuzparko
de Pripjatj. La infanoj atendis tiun tagon de longa tempo. La tago antaŭ la akcidento,
dum ili endormiĝis, la Granda Radego turniĝis en iliaj sonĝoj, kaj ili jam postĉasis unu
la alian per bufraŭtoj.
Neniu el ili imagis, ke dum ilia dormado la atomsorĉistoj tuj rompos iliajn sonĝojn. Vekitaj
meze de la nokto pro la grandega eksplodo, nepris al la infanoj lerni, ke oni povis
fulmrapide pasi de belsonĝo al premsonĝo, de trankvileco al timego. Ilia tempo kaj iliaj
revoj ĵus estis konfiskitaj.
La 27-an de aprilo, je la 2a posttagmeze, dum freneza kuro, kiu ĵus komenciĝis, ili
superplenigis busojn, sen rajti kunpreni siajn fetiĉojn aŭ siajn ludilojn, aŭ siajn hejmtaskojn.
Nenio. Senesperaj patrinoj malhelpis la foriron de la busoj alkroĉiĝante al ili. La
soldatoj devis trude fortiri ilin de la veturiloj. Kaj kiam la buso akiris rapidon, ili postkuris
ĝin, la brakojn al la ĉielo. La aero estis metala.

Poemo de Jacques Prévert – “Foira festo” en lia kolekto “Paroloj” (Paroles)
Feliĉa l’ kor’ de l’ mondo
Sur sia sanga ŝpruc’
Feliĉa l’ festa gurdo
Blekanta en la polvo
Per sia citronvoĉ’
Popularan refrenon
Sen rimoj kaj sen cel’
Feliĉaj la amantoj
Sur la reltoboganoj
Feliĉa l’ rufulin’
Sur blanka la ĉeval’
Feliĉa la brunul’
Ŝin atendante ridetante
Feliĉa l’ funebra vir’
Starante en nacel’
Feliĉa l’ dika dam’
Kun sia fluga kajt’
Feliĉa l’ idiot’
Rompante la vazaron
Feliĉa en kaleŝo
Iu eta infan’
Malfeliĉaj la rekrutoj
Tuj antaŭ la pafej’
Celantaj al kor’ de l’ mond’
Celantaj al propra kor’
Celantaj al kor’ de l’ mond’
Ekridante.

Julio 2005 – Lernejo 1
La konstruaĵo de la Lernejo 1 estas la unua kolapsinta
en Pripjatj. Ĝi duparte tranĉiĝis mem,
preskaŭ 20 jaroj post la evakuado. Spuro de la
baldaŭa estonteco de la urbo.
“Mi ne ŝatas la arkitekturon de la novaj urboj… ili
ne fariĝos bela ruinoj” la franca poeto Jacques
Prévert diris al mi iun tagon.

Ne eblas paŭzo ĉi-tie.
Oni ne devas longe resti, kie oni troviĝas, kaj oni ne havas alian elekton ol plusekvi
la vojon al lokoj, kie la homo ne rajtas vivi. Pjotr informas min, ke ni havas
tempon por pasi tra la stadio kaj la infanĝardeno antaŭ la sunsubiro.
Survoje li rakontas al mi la kampanjojn post la teritoria evakuado por ekstermi
la dombestojn. Imagu la frontlinion de armeo de blankaj skafandroj postĉasanta
katojn, hundojn, kortobirdojn kaj enteriganta ilin en komunajn tombfosojn kun
radioaktivaj ruboj!
Li parolas al mi pri la mutacioj de la flaŭro kaj de la faŭno. De la cikonioj, kiuj
neniam revenis, kaj de la pinoj kiuj, kie ili mortis, neniam rekreskis. “La malinformigan
planon volus kredigi al ni, ke la naturo estas pli fekunda kaj pli sana ekde kiam
la reaktoro eksplodis. Ke la atomo estas la solvo kontraŭ dezertigado! Kia ŝerco!”
Ekflamigante sian 15-an ĉi-tagan cigaredon, li diras al mi: “Ĉi-tie, en tiuj regionoj,
vi vidas aĵojn, kiujn la aliaj ankoraŭ ne vidis sed, kiujn ili baldaŭ alfrontiĝos. Vi
estas en la kerno de l’ atoma kaptilo. Viaj bildoj komprenigu al tiuj, kiuj ilin vidos,
ke ili tre baldaŭ devos mallerni kiel plori”

Enabismigitaj monumentoj
Neprobablaj piramidoj
La stadio – Pripjatj
Jen la stadio de Pripjatj. Atoma versio de Angkor,
Palenque aŭ Chichen Itza. Sed ĉi-tie la ĝangalo
ne havas ŝvitecan humidon, la odoroj nenion
odoras, kaj la birdoj ne plu kantas. Ĉi-tie, samkiel
tie for, la lokoj estas markitaj per subita foresto.
Per devigita forlaso. Per trudita elmigrado.
Tie-for, la konstruaĵoj estis ŝtonaj kaj la diaĵoj
adoritaj. Tie-ĉi ili estas sablaj, cementaj kaj feraj.
Kaj la Homo volis kapti la lokon de la Dioj. Tie-for
estis omaĝo, tie-ĉi defio.
Tie-for jen jarmilaj vestiĝoj de forpasinta civilizacio,
tie-ĉi jen freŝaj spuroj de defalinta homaro.
Ĉernobilo ankaŭ rompis la limon inter la
realo kaj la nerealo. La rompo estas genetika,
psikagenetika. Estas disŝiro de la kredoj kaj la
nuligo de ĉiuj filozofiaj skemoj.
“Tial ni ĝojos vidante homajn spurojn, ne alian
homon nur spurojn”.
La Preĝpeto / p.53 / Svetlana Aleksjeviĉ

La lasta nokto de la Malsanulejo de Pripjatj
estis treege malkvieta.
Tumulta batalpretigo.
Tie, dum la nokto, alvenis la unuaj vunditoj,
kaj je la frumateno, la nesaveble brulvunditaj
fajrestingistoj, kaj pli poste la kanfiŝistoj. Kaj
horojn post horoj, pli kaj pli da homoj suferantaj
pro fortaj naŭzoj, kiuj akompanis infanojn
sangantajn el la nazo, plendantajn pro kapdoloroj
vomante ĉien-disen…

Neeblis akcepti
ĉiom da homoj
La radioaktiveco, per kiu ŝarĝiĝis
Vasja Ŝiŝenok kaj Titenok (la du unuaj
fajrobrigadanoj, kiuj pasigis sep horoj
sur tio, kio restis de la eksplodinta
reaktoro), tiel fortis, ke la muroj de iliaj
litĉambroj saturis la mezurilojn. Same
tiuj de la fiŝkaptistoj. Ilia nivelo de radioaktiveco
estis eĉ ne mezurebla. Oni
neniam tion vidis. Urĝoj por la eniroj.
Sed pli rare, urĝoj ankaŭ por la eliroj.
Ĉiuj kuracistoj, flegistoj kaj medicina
dungitaro de la urbo estis mobilizitaj
dum la nokto. Tiuj estos la unuaj
ekkomprenantaj la amplekson de la
katastrofo. Tute superŝutitaj. Neeblis
akcepti ĉiom da homoj. La medicinaĵoj
ankaŭ fariĝis danĝeraj atomaj rubaĵoj.
La kuracilaro paneis.
Kiom da delireskaj scenoj okazis ĉitie
dum la lastaj 30 horoj de la urbo
Pripjatj!
Unuflanke estis nur fajro, aliflanke
mankis tempo.
Malsanulejo de Pripjatj / Porinfana etaĝo

Olimpika naĝejo – Pripjatj
Kaj por malstreĉi la etoson, la ukrainaj radioj elsendadis ŝercajn historiojn
La Verĥovna Rada (Ukraina Supera Konsilio,
la Parlamento) kunsidas. Je la tagordo, diskutoj
pri la agrikulturaj kapabloj de la landoj apud
la ĉernobila zono. Deputito proponas, ke tie oni
plantu terpomojn; ĉiuj indignas… tamen ne, ne
akcepteblas. Alia proponas pomojn; tio ne elteneblas.
Tria diras: Plantu ni tabakon; tiel oni povos skribi
sur la paketo “LA MINISTERIO PRI SANO
AVERTAS JE LASTA FOJO…”
(Ŝerca historio)
La konsekvencoj de la ĉernobila katastrofo sur
la cerbo kaj la metabolo de la infanoj estis tre negativaj.
Radiado kaŭzis zorgodonajn perturbojn.
Ĉu vi scias, kiel la infanoj nun faras por kalkuli
ĝis 33?… Ili kalkulas laŭ la fingroj de siaj manoj.
(Alia ŝerca rakonto)

Ili ĉiuj fuĝis.
La ĉefsekretarioj, la prezidantoj,
iliaj kunlaborantoj, la kuracistoj,
ĉiuj respondeculoj, ĉiuj estroj, ĉiuj
“aŭtoritatoj” forfuĝis. Ili lasis tie la
loĝantaron al si mem, kiel kobajoj,
kiel ratoj. Kaj ili foriris kun la kaso
kompreneble. Aliaj anstataŭis ilin,
plenigis siajn poŝojn kaj foriris.
“Kiel la scienculoj, la fakuloj, kiuj pasas
vidi nin ĉiun tagon de Sankta Neniamo.
Ili kunportas sian manĝaĵon,
nin spektas, nin traktas kiel la pestuloj,
kaj reforiras rapide. Ni estas laboratoriaj
bestoj. Ĉu foriri? Sed kien?
Ĉi-tie ni devas krevi.
Homoj altrangaj tiel decidis.”

Ĉio, kion mi legis kaj spektis pri la katastrofo, pri ties mastrumado
kaj konsekvencoj, dum la dujara preparado por mia
vojaĝo al la atomaj zonoj, reaperis en tiu enmemiĝejo.
Mi renkontis multajn el la agintoj de tiu tragedio (ĵurnalistoj,
fotistoj, atestintoj, universitatanoj, filmistoj, verkistoj, filozofoj,
scienculoj, asocianoj, NRO, likvidintoj, viktimoj…) laborantaj
por malkaŝi ties realaĵon, por denunci ties konsekvencoj,
por rompi la silenton, kiun la krimuloj, la barbaroj, la frenezaj
psikopatoj de la poratoma premgrupo kaj la estraro altrudis
ekde la morgaŭo post la eksplodo. Multaj ankoraŭ vivas kaj eĉ
plu havas respondecojn, ĉu sovetianoj, ĉu anoj de IAEA* kaj
de la agentejoj komplicaj kun UN, kiel ekzemple MOS*, silentigi
pri la kontrakto kun IAEA, kies ĉefa laŭstatuta celo estas
“la akcelado kaj la kresko de la kontribuo de atomenergio al la
paco, la sano kaj la prospero tra la tuta mondo.”
Ja la samaj uloj unue decidis tuj klasifiki Ĉernobilon kiel
“STRIKTE SEKRETA” dosiero. Kaj poste forigi kaj preventi
la bildojn, dissemi la agintojn kaj atestintojn de la katastrofo,
likvidi la likvidintoj, oferi milionojn da vivoj, organizi la misinformadon
por trompe kredigi al la Mondo, ke Ĉernobilo ne estis
katastrofo, sed nur ne tiel grava akcidento. Estiĝu la tuta malestimo
de la mondo kontraŭ ĉiuj tiuj mensoguloj cinikaj kaj
sinistraj, kiel nia mizera franca Pellerin† (li ne ripozu pace),
urĝe sendita al la fronta tranĉeo de la amaskomunikiloj por
kredigi la Francojn, ke la radioaktiva nubo el Ĉernobilo haltis
ĉe niaj landlimoj! Estu malbenitaj ĉiuj, kiuj laboris por silentigi
tiujn provintajn savi vivojn, kaj pli malbone, por haltigi ilin.
Estu ankaŭ punitaj, kun ili, ĉiuj kiuj pensis, starigis kaj disvolvis
la organizitan nescion, kaj kiuj decidis malmultnombraj,
tagon post tago, pri la sorto de miliardoj da personoj.
La termino de Krimo kontraŭ la Homaro neniam havis
tiom da signifo. Nepras por ili, ke remalfermiĝu la tribunalo
de NURENBERGO.
Muzeo pri Ĉernobilo / Kievo

En la apartamento de Ljusja Ŝiŝenok (la edzino
de l’ unua fajrestingisto suprenirinta sur la tegmenton
de l’ eksplodinta reaktoro), jen la malgranda
adorejo prizorgita de ŝi por la memoro
de la fajrestingisto Ŝiŝenok, mortinta ĉe la atoma
fajro kun Vaŝĉuk, Kibenok, Titenok, Pravik kaj
Tiŝiĉura, deĵorintaj tiun nokton.
Ĉiuj postmorte medalitaj per la medalo por
Herooj de Sovetunio.
“Tamen, de la vidpunkto de la mensa
sano, la plej kontentiga solvo
por la estonteco de la pacemaj uzoj
de la atomenergio estus vidi novan
generacion leviĝi, kiu lernintus
akomodiĝi kun nescio kaj necerteco
kaj kiu, citante Joseph Addison,
angla poeto de la 18-a jarcento,
“scipovus rajdi en uragano kaj estri
ŝtormon.”
Teknikaj raportoj, n-ro 151, MOS – Ĝenevo, 1958, p.45
(…) Ekde la komenciĝo de la nuklea erao: “32
milionoj da personoj viktimaj pro la industria
nuklea milito. Milde taksita nombro.” (…)
Rosalie Bertell

FONTOJ
RAJTIGOJ:: FATRAS / Jacques Prévert / Editions GALLIMARD / Magnum Photos
Svetlana Alexievitch
Wladimir Tcherkoff
Vassily Nesterenko
Grigori Medvedev
Youri Bandajevski
Bella et Roger Belbéoch
Michel Fernex
Rosalie Bertell
Jean-Pierre Dupuy
Guillaume Herbaut
Magdalena Caris
Paul Fusko
Adi Roche
Danielle Mitterrand
Igor Kostine
Robert Polidori
Lioussia Chichenok
Tania Kibenok
Criirad
Acro
Sortir du Nucléaire
Greenpeace
Université de Caen
Kiev-Mohyla-Académie
Musée de Tchernobyl - Kiev
ARTE / A2 / FR3
Wikipedia
Jean-Philippe Desbordes
Peter Watkins
SPECIALAJ DANKOJ
Olivier Azam
Laure Guillot
Boris Perrin
Pascal Boucher
Jean-Pierre Dupuy
Claude Nori
Patrick Chapuis
Roland Desbordes
Youri Bandajevski
Dominique Charles
Jean-Claude Zylberstein
Stéphanie Loïk
Aurore James
Piotr, mon guide

FIN
•••

Foto: Alain-Gilles Bastide
Kara Alain-Gilles,
Por la homaro, Ĉernobilo estas vundo ne cikatriĝanta, eĉ post 20 jaroj.
Kaj ne cikatriĝonta dum tre longa tempo. Estas konstanta rememorigo
de l’ danĝero de l’ atomenergio kontraŭ ĉiuj vivantaĵoj sur la Tero. Kial
Ĉernobilo estas danĝera por la homaro, eĉ hodiaŭ?
Juri Bandaĵevski – 05/09/2005 – Minsk, Belorusujo
Mi renkontiĝas kun Juri Bandaĵevski, ĉe li, en
Minsk. Li ĵus eliris el la malliberejo kelkajn semajnojn
antaŭe. Li vivas en hejmaresto.
Juri B. estos la unua persono vidinta la foton “La
atoma pupo”, kiun mi ĵus fotis kelkajn tagojn antaŭe
en Pripjatj. Li estas kortuŝita. Ni kunbabilas pri ĉio
kaj eble nenio, tiel la studentino akompananta min
kiel tradukisto estas impresita.
Mi fotas kelkajn portretojn de Juri B. Li montras
al mi sian sekretan stokon de laboratoriaj musoj
sur sia balkono, tre senpacienca rekomenci siajn
esplorojn.
Je mia foriro, mi diras, ke kompreneble mi tre ĝojus
se li sendus al mi leteron, artikolon, kunlaboraĵon
por mia projekto “Ĉernobilo Forever”.
Mi ricevis ĝin tri semajnojn poste.
Vidu: http://tchernobyl.verites.free.fr/
Unue, pro la graveco de ĝia influo sur ĉiu vivantaĵo en la epicentro de
la katastrofo. (…) 104 000 km² el la surfacareo de Belorusujo, Ukrainujo
kaj Rusujo kun ekstreme danĝera denseco de radioaktiva poluo.
Pli ol 3,8 milionoj da personoj loĝis en la indikitaj teritorioj je l’ momento
de l’ akcidento. Grandega nombro da homoj, kiuj troviĝis malproksime
de l’ eksplodloko de la reaktoro n-ro 4 de la nuklea centralo en 1986,
viktimiĝis pro la terura influo de l’ atomenergio, kiu forŝteliĝis.
Due, pro la negativa specifeco de l’ influo sur la organismo de l’ homoj.
Granda nombro da radioaktivaj substancoj liberiĝis en la biosferon
(…), kun malsamaj diseriĝaj daŭroj, de jodo mallonge vivdaŭra, kies
duoniĝa tempo daŭras 8 tagojn, ĝis plutonio longviva, kies duoniĝa tempo
daŭras 24 390 jarojn. Tamen, la radioaktiva elemento superreganta
pro ĝia kvanto estas cezio-137, kies duonvivo daŭras 30 jarojn. Ĉiujĉi
radioaktivaj elementoj, ne nur je la unuaj tagoj de la katastrofo, sed
ankaŭ de 20 jaroj, eniras la homan korpon, ĉu rekte, ĉu per la radioaktiva
radiado dum diseriĝo. Ili kompreneble efektas tre malutile sur la
vivesencaj organoj.
Dum la unuaj monatoj post la akcidento, estis submetitaj al la plej granda
radiado la likvidintoj, ĉefe pro la ekstera radioaktiva radiado. Multe da
ili grave malsaniĝis, kaj iuj, malmulttempe poste, mortis pro la radiadomalsaneca
sindromo.

La loĝantaro vivanta en teritorioj, kiujn tuŝis la katastrofo de Ĉernobilo,
eksponiĝas al konstanta radioaktiva influo, uzante poluitajn manĝovarojn.
Jen la ĉefa danĝero de l’ katastrofo de Ĉernobil’.
Dum la postĉernobila periodo, estis grandega kresko de l’ nombroj da
koraj, endokrin-sistemaj kaj ali-sistemaj malsanoj, enorma kvanto da
infanoj kun denaskaj disvolviĝo-difektoj. La kresko de l’ nombro da malignaj
tumoroj atingis ekstreme danĝeran nivelon.
Trie, Ĉernobilo estas danĝera pro tio, ke ĝi ne kaŭzis viglan reagon de la
loĝantaro, kiel ĝi okazas kaze de tragedioj tiaskalaj. La homoj akceptis
Ĉernobilon, ili estas eksponitaj al ties terura influo, kaj postulas neniun
sekurigan mezuron, por si mem, sed ankaŭ precipe por siaj gefiloj kaj
genepoj. (…) Ĉernobilo paralizis la volon de l’ homoj. La ŝtatpotenco
kreis reprezentaĵon de la aflikto tiel, kiel ni kredu al la problemsolvado.
(…)
Eĉ hodiaŭ, Ĉernobilo ne indignigas la homojn. De nun, timigitaj de la
ekzistanta ŝtatpotenco, ili eĉ konsentas morti pro la malsanoj kaŭzitaj
de la radioaktiveco. Kaj eĉ se alvokoj sin aŭdigas en la socio favore al
la protektado de la homoj viktimaj pro la efektoj de radioaktiveco, oni
silentigas ilin, por ne kompromiti la mensogojn de l’ ŝtatoj. (…)
La devo de la kuracisto kaj de la san-profesiulo konsistas en defendi
la homarajn vivon kaj sanon. Tiu defendo plenumiĝas, ne nur per la
helpdonado, sed ankaŭ studante la influon de la variaj mediaj faktoroj
sur la homa loĝantaro, kaj akirante lernadon por pli bone protekti kaj
flegi ĝin. (…)
Profesoro Juri Bandaĵevski – Minsk – Okt. 2005

Photo: Patrick Chapuis - 2012
LA AŬTORO Alain-Gilles Bastide
(…) Liaj esploradoj fokusiĝas al la interrilato
inter bildoj kaj tekstoj kaj la movigado de
fiksbildoj. Serge Daney, en la franca taggazeto
“Libération”, priskribis lian verkon kiel
novan fotografan lingvaĵon, en kiu la skalaj
kaj spacaj variadoj, la interrilatoj inter bildoj,
tekstoj kaj dispozicio, la “forestanta” bildo, la
ritmo… aranĝiĝas laŭ la formo de originala
propono kaj prezentas novan rilaton inter
fotografo-teksto-grafika dezajno kaj kinarto.
La “foto-poezio” – plurformeca agado, kiu
ebligas la kombinon de formoj kaj agmanieroj
apriore diverskonsistaj – estas la motoro
de la laboro de Alain-Gilles Bastide, ekde la
komenco en 1968. Ekde la fruaj 1970-aj, li
partoprenas en multnombraj festivaloj kaj
fotografaj kunsidoj. Kun sia unua granda
raportaĵo (AMOCO-CADIZ – 1978), “La
marée était en noir” (“L’ amara mar’ vestiĝis
nigre”), li subskribas kontribuojn en revuoj
tra la tuta mondo. Poste, li gvidas sian duan
raportaĵon, pri la eksplodo de la naftoplatformo
“IXTOC-ONE” en la Meksika Golfo,
dezajnitan kiel vojaĝlibron, “Le rêve en bleu
d’Esteban” (“La revo el la blua de Esteban”).
Estis okazo de ekspozicioj tra Francujo. Kritikoj
parolas pri “libro, kiu bruligas la platformojn”
(ZOOM) kaj liajn bildojn reprenas
kaj eldonas la revuo “Paris-Match” kaj la
tutmonda gazetaro, kiu promocias lin ja
malgraŭ li mem “elstara raportisto”.
Li iris al Ĉernobilo en 2005 por fini aŭtoran
raportaĵon pri la temo “Spuroj”. La Memorlibro,
kiun li finpretigis en Belorusujo por
tributi al la 700 vilaĝoj enterigitaj post la katastrofo,
malfermis la eŭropan ekspozicion
“Iam… Ĉernobilo”, organizitan en 2006 de
la Muzeo pri Nuntempa Arto de Barcelono
(CCCB) por la 20-a datreveno de la reaktoreksplodo.
(…)
Jean-Pierre Dupuy

Je mia eta filo Noé…
• La teksto de Alain-Gilles Bastide “Ĉernobilo Forever” Vojaĝlibro en infero, originale
en la franca “Tchernobyl Forever” Carnet de voyage en enfer, estas tradukita:
germane, japane, angle, itale, hispane, norvege, esperante, kaj majae.
• Adaptita al la teatro de Stéphanie Loïk, Teatro de Labradoro por la Nacia
Scenejo de Martiniko estrita de Hassane Kassi Kouyaté. Marto 2016.
* Jean-Pierre Dupuy
Teknika kaj Pedagogia Konsilisto pri Popoledukado pri teatro ĉe la Ministreco
por Junaĝo kaj sportoj. Teatrulo: komediisto/ enscenigisto. Fotografio kaj vidaj
kaj plastikaj artoj koincidas kun la plejparto de ties zorgoj kiel la eksperimentado
de novaj formoj por la mastrumado kaj la esprimado de la socia ligilo.
Finprintita de Pulsio.net en februaro 2016. Printita en EU
• Distribuita de «Les Mutins de Pangée» www.lesmutins.org

Pri
En 2000, revene al Francujo post 20 jaroj pasintaj en Latina Ameriko, mi ekverkis fotan
trilogion pri la temo “Spuroj”. Tiam mi vivis inter Parizo kaj Havano. Mi havis en la okuloj
ĉiutage la spurojn de la estanteco, aŭ tiujn de la pasinteco. Parizo, la estanteco, la tempo
por antaŭeniranta moderneco, la betono kaj la asfalto, la grafikaj kodoj de la blanka-kajnera
ordo… Havano, la koloroj de la pasinteco, la interrompita tempo, tiu de la reveno al
la sablo en la anarkio de la ruinoj… Demandante al mi kie mi povus trovi spurojn de la
venonteco, pensis mi pri Ĉernobilo. Mi imagis la konfiskitan, ŝtelitan tempon, la subitan
malplenecon, la forlason, la venenigitan grundon…
Mi legis la libron “La preĝpeto - Ĉernobilo: Kronikoj post la apokalipso” de Svetlana
Aleksjeviĉ, kaj mi tuj komprenis ke ja tie-for trovos mi spurojn de la venonteco. Mi preparis
mian vojaĝon dum 2 jaroj, legis kaj spektis multon da kio estis publikigita pri la subjekto;
mi renkontis homojn verkantajn pri Ĉernobilo, pri ĝia historio kaj pri ĝiaj konsekvencoj.
En 2004, la unua misio de NeRegistara Organizo, kiu devis forporti min en tiun regionon,
estis nuligita je la lasta momento. En 2005, al mi oni komisiis en programo de la Universitato
de Caen la fakon bildo de “Unua Universitato de Ĉernobilo” en Kievo. Mi proponis
al la studentoj (francaj / ukrainaj / rusaj / belorusaj) labori pri la temo de la memoro kaj de
la nevideblo. La laborgrupo “Ĉernobilo Forever” finfine povis okazi.
Kiam la Universitato finiĝis, mi restis tutsole surloke. Mi traserĉis kaj trovis la forlasitan
pupon, kiun pariza profesorino vidis, dum universitata misio, 10 jarojn antaŭe, en la ruinoj
de Pripjatj. Mi trovis, tute hazarde, en la regiono de Slavgorod*, la pejzaĝo pri kiu mi
premsonĝis por realigi iun
Memormonumenton al la Enterigitaj Vilaĝoj. Kaj mi renkontiĝis kun homoj, kiuj rakontis al
mi siajn historiojn kaj sian ĉiutagan vivon, antaŭ kaj post la katastrofo, kaj mi fotis centojn
da bildoj de ombroj kaj trudita forlaso.
Revene al Parizo mi “muntis” serion da 20 bildoj por la 3a ĉapitro de mia trilogio “Spuroj”.
Mi donacis la foton pri “La atoma pupo” al CRIIRAD (Komisiono por sendependaj
esploro kaj informado pri radioaktiveco), por editigi poŝtkarton kaj kontribui al kolekti
monon por la projekto de laboratorio Criirad-Bandaĵevski en Minsko. En 2006, le CCCB
(Centro pri Nuntempa Kulturo) de Barcelono, kiu organizis la eŭropan ekspozicion por
la 20-jariĝo de la katastrofo, “Iufoje Ĉernobilo…”, iĝis akiranto de “Kolkoze Kujbiĉeva”,
mia Memormonumento al la 700 vilaĝoj enterigitaj en Ukrainujo, Belorusujo kaj Rusujo.
Poste, de ekspozicioj al prelegoj aŭ al publikigaĵoj, informcelaj kaj solidaraj, Ĉernobilo
Forever vojiradis.
Kaj mi diris al mi, ke iam eble, se mi trovos taŭgajn vortojn, mi verkos notlibron pri tiu
vojaĝo kun la centojn da bildoj dormetantaj en mia memoro, kaj en tiu de la komputilo.
Nur en 2012 – 7 jarojn post mia ĉeesto en “la zono”* – dum historio pri konfiskita
infano enŝlosis min en pli malvarma vintro, komencis mi verki kaj realigi la maketon de la
Vojaĝlibro, aŭskultante la kantaĵon Mister Tambourin Man*.
En 2013, apenaŭ post la fino de la ekzemplero “0”, mi ricevis proponon pri publikigado je
la nomo de pariza eldonisto. Mi klarigis al li, ke publikigado havas senson nur se ĝi povas
generi rimedojn por la tieaj infanoj, surlokaj, en la malbenitaj teritorioj, kie ili utilas kiel
eksperimentaj kunikloj. Neniel oni imagu ĝin kiel la eldono de foto-“albumo”.
* Slavgorod, sudoriente de Belorusujo, koncentraĵo da enterigitaj vilaĝoj / * Vd. la libron de Guillaume Herbaut La Zone (franclingve, La zono) / * Mister Tambourin Man, kantaĵo de Bob Dylan, en The

Kaj Ĉernobilo Forever iĝis la koncepto de kampanjo por partoprena financado: “Lumdiskolibro
por internacia sanitara operacio”. 414 monoferintoj igis el ĝi sukceson kaj permesis
la eldonon de kolektiva verko ĉirkaŭ Ĉernobilo Forever. La partoprenintaj aŭtoroj, Jean-
Pierre Dupuy / Wladimir Tchertkoff / Emanuela Andreoli / Michel Fernex / Jean Gaumy /
Jacques Prévert / Patricia Jean-Drouart kunportis kun mi siajn aŭtorrajtojn profite al la
infanoj malsanaj pro la radiadoj, en Belorusujo.
En 2014, la teksto de la vojaĝlibro Ĉernobilo Forever ege bonŝancis pro la renkontiĝo kun
Stéphanie Loïk* kiu sinproponis fari el ĝi teatran adapton. En 2016, Ĉernobilo Forever
estas produktita de la Nacia Scenejo de la Martiniko kaj de la Teatro de Labradoro.
En 2016, Ĉernobilo Forever aperos en librovendejoj, en la franca kaj iĝos disponibla en
pluraj lingvoj sur bitlibraj platformoj. Mi denove dankas ĉiuj, kiuj ebligis kaj akompanis la
disvastigon de tiu laboro. Tiuj de hieraŭ, tiuj de hodiaŭ kaj kompreneble tiuj de morgaŭ.
Miaj aŭtorrajtoj plu estos mia modesta kontribuo por generi rimedojn por la damnitoj de la
poluitaj zonoj de Ĉernobilo… de Fukuŝimo… kaj morgaŭ de iu aliloko, kiu tiukampe, ne
dubu, neniam tre foras.
La bildoj kaj la vortoj de ĉi-tiu libro estas por ili.
Alain-Gilles Bastide. Parizo Okt. 2015
Royal Album en 1966
* La verkon Ĉernobilo Forever adaptis al teatro Stéphanie Loïk.

VOJAĜLIBRO EN INFERO
La historio de Ĉernobilo ekde la reaktor-eksplodo la 26an de aprilo 1986 ĝis nuntempe, kiel ĝi estis ankoraŭ neniam rakontita.
Ĉi-tie, ni estas en la faktoj, la atestoj, ni estas en simpla, humila ĉiutaga vivo, en la Homo laŭ la senso de unuopo kiel de Homaro. Ĉio,
kion rakontas tiu libro ververas. Kaŝitaj verecoj, vualitaj kiam ili ne estas malpermesitaj, aŭ verecoj kiujn ne eblas vidi.
Hodiaŭ, dum 30 jaroj pasis ekde la katastrofo, aŭtoro/foto-ĵurnalisto rakontas al ni Ĉernobilon kiel ni neniam imagis ĝin. Kaj ne estas
fikcio. Estas Ĉernobilo, kaj tio estas ja Forever.
Noto de la eldonisto
(...) Ni ĵus eniris la koron de la militzono. Milito je ankoraŭ neniam vidita speco, kie ne eblas ŝirmi sin de la nevideblaj kugloj de nevidebla malamiko.
Neniu rifuĝo: nek sur tero nek sur akvo nek en aero.
(...) Je la mateno de la 26-a de aprilo 1986, la lernejo estis malfermita, kaj la lernejanoj studantaj. Ili ricevis sendolore, mi tion rediras, plurmiloble
la akcepteblan dozon de radiado. Dekoble estus jam tro por infanoj. Do… Eĉ ne valoris la penon averti ilin...
(...) Kun mia kolego Legasov, ni superflugis super la reaktoro per helikoptero kaj mia unua reago jenis: “Se, kiel la kredantoj diras,
infero ekzistas, mi povas diri, ke ĝi estas tie antaŭ miaj okuloj” Vassili Nesterenko. 27 avril 1986
(...) Ĉernobilo ankaŭ rompis la limon inter la realo kaj la nerealo.
La rompo estas genetika, psikagenetika. Estas disŝiro de la kredoj kaj la nuligo de ĉiuj filozofiaj skemoj.
(...) La malnova sperto de homo, ties kulturo kaj ties filozofio, ties reprezentosistemo, ĉiuj ties sensoj estis surprizitaj de Ĉernobilo. La molekulaj, fizikaj kaj
psikologiaj konsekvencoj de la eksplodo transfaligis la homaron en alian mondon.
Extraits de Tchernobyl Forever. Texte et photographies: Alain-Gilles Bastide
Édition à compte d’auteur Alain-Gilles Bastide • Gestion/Administration: Association Photographisme-Photomorphisme • PARIS - 2015 •
© Droits réservés pour tous pays.