son

SOSYAL MEDYA
VE
SUBLIMINAL MESAJ

SOSYAL MEDYA VE ÇOCUK
Günümüzde çocukların tehlikesizce ve huzurla oyun oynayabilecekleri yer ve
mekanlar giderek azalıyor. Şehirleşme ve şehir hayatı çocukların oyun alanlarını
malesef kısıtladı. Bunun yanı sıra değişen yaşam tarzı aile hayatını da etkilemektedir.
Geleneksel kalabalık aileden çekirdek aile hayatına geçiş de çocukların ilgi ve
yönelimlerini etkilemektedir. Daha önceleri çocuğun yetişmesinde bir çok kişinin etkili
olması söz konusuydu.. Çocuk yetiştirmekle ilgili yükü geleneksel aile düzeninde büyük
ebeveynler de paylaşmaktaydı (anneanne, babaanne v.b.). Çocuk oyun çağına
geldiğinde ise topunu kolunun altına alıp bahçede veya sokakta mahalle arkadaşları ve
akranları ile oyun oynayarak vakit geçirmekteydi.. Evlerin bahçeli olması, yakın yaşlarda
akraba çocuklarının olması çocukların güvenle oyun oynamasına imkan sunuyordu.
Anne ve babalar çocukları ile yemek saatlerinde ya da yatmadan önceki oturma
saatlerinde bir araya geliyorlardı. Enerjisini dışarıda akranları ile harcayan çocuğun anne
ve babası ile geçirmesi gereken ekstra zaman dilimine ihtiyacı daha az oluyordu.
Çocuklar bütün enerjilerini oyun oynayarak harcıyor, ailesinden gördüğü ilgi yeterli
geliyordu. Bütün bunlar olup biterken çocuklar televizyon seyretmeye pek de ihtiyaç
duymamaktaydı. Fakat değişen toplum düzeni ile birlikte eğitimde ve hayatın içinde
beklentiler arttı. Çocukların okullarda eğitim süresi artmış ve yaşıtlarıyla ilişkileri okul
öncesi kurumlara sıkıştırılmıştır. Ekonomik olarak beklentilerin yükselmiş olması, okul ve

eğitimde başarının çok fazla ön plana çıkartılması aile içindeki bireylerin farklı alanlara
yönelmesine neden oluşturmaktadır. Anne ve babanın yoğun maratonda çalışma
hayatının içinde olması, çocukların okul öncesindeki eğitim kurumlarında çok planlı ve
kurallı ortamlarda oyun oynaması söz konusudur. Böylece tüm günlerini dışarıda
çalışarak geçiren ebeveynler çocukları ile bir araya geldiklerinde ise daha fazla enerji
gerektiren oyunlar oynamak zorunda kalmaktadır. Fakat işten yorgun gelen ebeveynlerin
çocuklarına ayırabilecekleri zaman dilimi ve çocukları için tasarruf edebilecekleri
enerjileri çok düşüktür. Bu durumu yaşayan aile bireylerinin ise daha yoğun ve daha
uzun süreli bir birlikteliği, dolayısıyla anne ve babanın daha fazla enerji ve sabır
göstermesini gerektirmektedir.
Televizyon, bilgisayar ve internet gibi teknoloji olanakları anne ve babanın oluşturduğu
büyük boşluğu doldurmaya başlar. Bu boşluğu doldurmak için çocuklar internet oyunları
ve çeşitli paylaşımların gerçekleştiği sosyal medya takipçiliğine yönelmektedir. Çocuk
kendi ebeveynleri ile yeterince vakit geçiremediği ve enerjisini de yaşıtları ile oynayarak
harcayamadığı için evde internet ve çeşitli oyun konsollarını kullanmaya teşvik edilir. Bu
nedenle de çocuklar daha çok küçük yaşlarda bilgisayar oyunları ve sosyal medya
takipçisi olan bireyler olur. Bu durum ailelerin çocukla geçirmesi gereken zaman yükünü
azaltır. Fakat zaman içinde ebeveynlerin çocukla olan iletişimi kopabilir. Çocuk ailesi ile
yeterince zaman geçiremediği için, zaman geçirebileceği sosyal medyada daha fazla
vakit geçirmek ister. Sosyal medyanın gençler ve çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri ve
sonuçları her geçen gün artmaktadır. Kendine çok fazla güveni olmayan, çevreleri ile
ilişkileri iyi olmayan ve uygun sosyal ortamlar bulamamış bireyler sosyal medya üzerinde
kendilerini daha fazla gerçekleştirmeye çalışabilirler. Böyle gençlerin sosyal medya
üzerinde oluşan ağın ve bir takım yanlış davranışlar sergileyen grupların içinde yer
almaları kaçınılmaz olur. Bu grupların gençler üzerinde büyük etkisi olmaktadır. Özellikle
ergenlik döneminde yoğun olarak hissedilen yalnızlık, aileye karşı öfke ve kırgınlık bu
çocukları çevrelerinden uzaklaştırmışsa dünyalarına giren farklı gruplar onları daha
kolay etkileyebilmektedir.
Sosyal medyanın ve teknolojinin getirdiği yeniliklere engel olmak mümkün değildir.
Ancak çocukların ve gençlerin iyi ve doğru bir sosyal medya takipçisi olmaları için
ailelerin çocuklara insanca yaşamayı ve paylaşmayı öğretmeleri gerekmektedir.
Çocukların tek taraflı iletişim kurmalarına neden olan sosyal medya ve internet oyunları
yerine, sosyal açıdan gelişimini destekleyecek etkinliklere yönlendirilmeleri uygun
olacaktır. (Ayşe Handan Özkan Selim Klinik Psikolog)

YARARLARI
Kendini ifadeye daha çok olanak verir.
Bilgi paylaşımı kolaylaşır.
Başkalarına destek olabilme imkanı sağlar.
Başkalarını anlama ve saygı göstermek için fırsat yaratır.
Sosyalleşmek için alternatif yollar sağlar.

ZARARLARI
Gerçek ilişkilerden ve iletişimden uzaklaşmak, yalnızlaşmak
Gerçek ilişkilerdeki tehlikeleri görememe (sanal medyada herkes olmak istediği,
görünmek istediği gibi gözükmekte, davranmakta) gerçek ilişkilerde beden dili,
jest ve mimiklerle bunlar daha iyi fark edilmektedir.
Normalde tanımadığı bir kişi ile konuşmasını, iletişim kurmasını sakıncalı
gördüğümüz çocukların sosyal medyada bu tehlikeye, tehdide çok açıktır.
Çocuklar da mahremiyet olgusu tam olarak gelişmediği için özel bilgileri kolaylıkla
paylaşabilir, bu çocuklarınızı ve sizi açık hedef haline getirebilir
‘Uygunsuz’ şiddete, ırkçılık ve ayrımcılığa, dışlamaya yönelik içeriklerin rasgele
yayılabilmesine fırsat verir.
Reklam ve yanıltıcı bilginin kolayca yayılmasını mümkün kılar.
(O’Keefe ve Clark-Pearson, 2011 ve Chau, 2012’den)
Zorbalık için de uygun bir zemin oluşturur, zayıf ya da güçsüz görülenlerin,
dışlanmak istenenlerin kolayca hedef alınmasına imkan verir.

AİLELER NE YAPMALI
Öncelikle aileler çocuklarıyla birebir zaman geçirmeli, ilgilenmeli. Çocuklarla sevgi
ve güvene dayalı bir ilişki kurmalıyız, Bir anne veya baba akşam bilgisayar
başında oturarak, zaman harcayarak çocuğunu kontrol edemez, olumlu beklenti
içinde olamaz. O nedenle çocuğumuza zaman ayırmalı ve iletişimi hiçbir biçimde
koparmamalıyız. Çocukların sosyal medya ve internet oyunları yerine, sosyal
açıdan gelişimini destekleyecek etkinliklere yönlendirilmeleri daha uygun
olacaktır.
Aileler çocuğun internet başında neler yaptığını neler paylaştığını bilmiyor. Ama
çocukları bu konuda dikkatli olmaları, mahremiyet ve özel hayat konusunda
eğitebilirler
Sosyal medyayı özel, gizli olmaktan çıkarmak ve neler paylaştığını bilebilmek
amacıyla sosyal medyayı onunla birlikte keşfetmek doğru kullanmayı öğrenmesi
açısından önemli ve yol gösterici olacaktır. Böylece o dünyayı çocuğumuzun
bizimle paylaşmasına imkan sağlamış oluruz.

Tanımadığı kişilerle internet üzerinden görüşmesinin sakıncalarını çocuğumuza
anlatmalı, özel ve mahrem bilgileri paylaşması konusunda bilgilendirmeliyiz.
Sağlığını koruyabilmesi için telefon, bilgisayar, TV gibi elektronik cihazların zarar
ve sınırlamaları hakkında çocuğumuzu bilgilendirmeliyiz. (Görme, işitme
sorunları, iskelet sorunları, radyasyon riski, daha az hareketten elastikiyetinin
kaybolması gibi)
Çocuklar üzerinde alışkanlık yaratan internet ve özelikle sosyal medya kullanımı
konusunda çocuklarımızı kendilerini frenlemekte zorlanır ve sınır koymaz. Hoşun
gitmese de, tepki gösterse de interneti dengeli bir biçimde kullanması gerektiğini
çocuğumuza açıklamalıyız ve sınırları koymalıyız.
Çocuğumuzu yaşına ve gelişimine uygun aile etkinlikleriyle, oyun, aile içi sohbet
saatleri ya da beraber oynanan oyunlarla desteklemeliyiz.
Çocuğun kullandığı bilgisayar ortak kullanılan alanda olmalı bu çocuğun
paylaştıklarını kontrol etmemeli sağlamanın yanında aile içinde özel ve gizli bir
paylaşımın olmayacağını öğrenmesini sağlaması açışından da önelidir.
Psikolojik olarak çocukların yaptıkları davranışlarda önemsenen en önemli
kriterlerden biri bir çocuğun yaptığı davranışın sorumluluğunu alabilecek,
sonuçlarını algılayabilecek durumda olup olmadığıdır.
Bir çocuğun yaptığı davranışların sorumluluğunu alabileceği, sonuçlarını
irdeleyebileceği, algılayabileceği yaş dönemi; ancak ergenlik bitimine denk gelen
18 yaş civarıdır, bu dönem çocuk ve ergenlerin kendini koruyabilecek,
savunabilecek yetenekte olmadığı, tehlikeleri göremeyeceği bir dönemdir.
Çocukların kendilerine özel olarak sosyal medya kullanabileceği yaş ancak
ergenlik sonrasıdır.

Daha önceki dönemlerde çocukların kendilerine özel, anne ve babadan gizli
sosyal medya kullanıcısı olmaları birçok tehlike ve sakıncayı berberinde
getirmektedir.
SUBLİMİNAL MESAJ
Subliminal mesaj veya bilinçaltı mesaj, başka bir objenin içine gömülü olan bir işaret
ya da mesajdır ve normal insan algısı limitlerinin altında kalmak, o anda fark edilmemek
üzere tasarlanmıştır. Subliminal mesajlar insanın bilinçli dikkati tarafından fark
edilemezler, ancak bu mesajların insanın bilinçaltını etkiledikleri ileri sürülmektedir.
Subliminal teknikler reklamcılık ve propaganda alanlarında sıklıkla kullanılmaktadır.
Dizilerde veya filmlerde karakterlerin içtiği içecek markaları, kıyafetleri subliminal mesaj
örneklerindendir. Bu tekniklerin amaçları, etkisi, kullanım sıklığı ve rekabet gibi
konularda ahlaka uygunluğu konuları tartışmalıdır. Marka ve ürünlerin pazarlamasından
toplumun ilgi, ihtiyaç ve algısını değiştirmeye kadar birçok konuda kullanılmaktadır. Bir
kişiyi, kurumu ya da ürünü kötü göstermek için o şey ile kötü olan bir nesnenin aynı
temada işlenmesi subliminal mesajın en yaygın kullanılma şeklidir. Şu ana kadar yapılan

çalışmalar neticesinde en bilinçli ve defansif kişiler bile bu mesajları ilk bakışta %100
olarak çözememektedir. Bu da toplumlarımızı yönlendirmeli reklamlara karşı
savunmasız bırakmaktadır.
Subliminal mesajlar nasıl etkiliyor?
Kişilerin bilinçaltına mesajlar göndermek konusunda dijital ses dosyalarındaki işitsel
kaynaklar, TV ve sinema’da gözün bile seçemeyeceği kadar kısa sürede bilinçaltına
itilen kareler, reklam benzeri afişlere yerleştirilen işaret veya kelimeler kullanıldığını ifade
eden Yavuz, görüşlerini aktarmayı sürdürüyor: “Bilinçli görmede saniyede en çok 24
kare izlenebilir. Eğer saniyedeki kare sayısı 24 değil de 25 yapılırsa, son karedeki
fotoğrafı bilinç algılayamaz, bu son 25. kare direkt bilinçaltına gider. TV’de ise saniyede
geçen görüntü 2’tir. Gizli reklam ya da mesajlar, 25. kare kullanılarak, maalesef bugün
bile yaygın bir şekilde gizlenebilmektedir. Etik olmayan bu durum, kişiler farkında
olmadan çeşitli tüketim maddelerine ya da kişinin bilinçli iken reddedeceği farklı fikirlere
yönelmesine neden olabilmektedir. Böyle subliminal yöntemlerle bir ürünün reklamını, bir
inancın ya da görüşün propagandasını yapmak mümkündür. Mesajlar bir film karesinde,
dizi ya da reklamda görsel içerikli olabileceği gibi; işitsel anlamda sesler aracılığıyla şarkı
ya da reklamlarda da yer alabilmektedir.”

Subliminal mesajlar, çocuklar için daha büyük tehlike yaratıyor
Yetişkinleri de kolayca etkisi altına alabilen subliminal mesajların, zihinsel ve psikolojik
gelişimini henüz tam olarak tamamlayamamış çocukları daha yakından etkilediğini ve bu
konuda dikkatli olunması gerektiğini söyleyen Uzm. Dr. Mehmet Yavuz, görüşlerini
paylaşmaya devam ediyor: “TV’de çocuk kuşaklarında gösterilen çizgi film ve eğlence
programlarının büyük bir çoğunluğu dışarıdan ithal edilmektedir. Televizyon kanalları, bu
tür programları hiçbir incelemeye ve denetime tabi tutmadan yayına sokmamalıdır. Ünlü
çizgi film yapımcıları bile zaman zaman subliminal bilinçaltı mesajlar nedeniyle,
çocuklarımızın ve gençlerimizin henüz olgunlaşmamış ya da kişiliği oturmamış
beyinlerini, kendi amaçları doğrultusunda istismar edebilmektedir. Bu durum,
çocuklarımızı ve insanlarımızı yozlaştırmaya sebep olabilir. Çocuklarda beyin gelişiminin
tam olmadığını da düşünürsek subliminal mesajların ne denli tahribat yapacağı açıktır.”

Peki, ne yapmak gerekiyor?
Yetişkinlerin ve çocukların müzik parçalarını dinlerken ya da herhangi bir film izlerken,
bilinçaltının verilen mesajları hiç aksatmadan kayda alıyor olabileceğini söyleyen Yavuz,
görüşleri şu sözlerle dile getirmeyi sürdürüyor: “Bilinçaltı hiçbir mesajı unutmaz.
Türkiye’de ve dünyanın birçok yerinde bilinçaltı reklam yasaklanmıştır ama bütün bu
reklamları, dizi, film ve belgeselleri bilinçaltı mesaj içerip içermediği noktasında
denetleyecek ve toplumu uyaracak, yeni donanımlara ve yazılımlara ihtiyaç vardır.
Ülkemizde TV ve radyo kanallarının çokluğu nedeniyle bunların hepsini birden
denetlemenin zorluğu inkar edilemez bir gerçektir. Bu nedenle görsel ya da işitsel
medyanın, bireysel davranarak kendi denetimlerini yine kendilerinin yapmaları ve genç
dimağları her türlü subliminal saldırılardan korumaları insani bir görev olduğu kadar, aynı
zamanda milli de bir vazifedir.”