E801A9 Atlas przyroda klasa 4
Atlas do przyrody WSiP dla klasy 4 szkoły podstawowej
Atlas do przyrody WSiP dla klasy 4 szkoły podstawowej
- No tags were found...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ATLAS<br />
PRZYRODA<br />
4 <strong>klasa</strong>
ATLAS<br />
PRZYRODA<br />
<strong>klasa</strong>4
Autorzy map: A. Kuklińska (s. 12, 14, 16, 18, 45), B. Malec (s. 43), M. Olczyk (s. 8), W. Ostrowski (s. 7), L. Przyłuski (s. 10),<br />
A. Zakrzewski (s. 48), W. Wieczorek (s. 36–39)<br />
Autorzy rysunków: W. Dojlidko (Słońce w porach roku, s. 7, 12, 14, 16, 18; piętra roślinności w górach, s. 31), Z. Larwa (róża<br />
wiatrów i gnomon, s. 6; Słońce w ciągu doby, s. 7; glony, s. 28), B. Litwiniec (glony, s. 28), W. Ostrowski (rzeźba terenu, s. 9),<br />
J. Zwolak (sylwetki drzew, gałązki, pokroje drzew, s. 43)<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne<br />
Warszawa 2017<br />
Wydanie I<br />
ISBN 978-83-02-16880-2<br />
Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Barbara Butwiłowska (redaktor koordynator i redaktor merytoryczny)<br />
Współpraca: Magdalena Gerwel-Wronka<br />
Redakcja językowa: Mirella Hess-Remuszko<br />
Redakcja kartograficzna: Ludwik Przyłuski<br />
Redakcja techniczna: Agnieszka Przystańska<br />
Projekt okładki: Dominik Krajewski<br />
Projekt graficzny: Katarzyna Trzeszczkowska<br />
Opracowanie graficzne: Zbigniew Larwa, Ewa Pawińska<br />
Opracowanie redakcyjne i komputerowe map: Zespół Kartografii<br />
Fotoedycja: Agata Bażyńska-Khan, Pola Rożek<br />
Skład i łamanie: Zbigniew Larwa<br />
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna<br />
00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96<br />
KRS 0000595068<br />
Tel. 22 576 25 00<br />
Infolinia: 801 220 555<br />
www.wsip.pl<br />
Druk i oprawa: Drukarnia PERFEKT S.A., Warszawa<br />
Publikacja, którą nabyłeś / nabyłaś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał / przestrzegała praw, jakie im przysługują.<br />
Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej<br />
fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.<br />
Szanujmy cudzą własność i prawo.<br />
Więcej na www.legalnakultura.pl<br />
Polska Izba Książki
Spis treści<br />
1 PRZYRODA WOKÓŁ NAS<br />
Przyrządy stosowane do poznawania przyrody ..... 4<br />
Wyznaczanie kierunków świata ................. 6<br />
Pozorna wędrówka Słońca nad widnokręgiem<br />
w ciągu doby i w różnych porach roku . . . . . . . . . . . 7<br />
Mapa – płaski obraz powierzchni Ziemi . . . . . . . . . . 8<br />
Skala i podziałka na mapie ..................... 9<br />
Orientowanie mapy .......................... 10<br />
Bieg rzeki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11<br />
Jesień. Zima. Wiosna. Lato .................... 12<br />
Pogoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20<br />
Ożywione i nieożywione składniki przyrody ....... 22<br />
Zmiany krajobrazu – krajobraz antropogeniczny . . . 23<br />
Segregacja odpadów .......................... 24<br />
Klasyfikacja organizmów ..................... 26<br />
Łańcuchy i sieci pokarmowe w przyrodzie ........ 28<br />
Życie w jeziorze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28<br />
Życie na łące ................................ 29<br />
Życie w lesie ................................ 30<br />
Życie w górach .............................. 31<br />
Rośliny użytkowe uprawiane w Polsce ........... 32<br />
Rośliny trujące występujące w Polsce ............ 33<br />
Grzyby jadalne oraz ich niejadalne lub trujące<br />
sobowtóry .................................. 33<br />
Zwierzęta niebezpieczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34<br />
2 POLSKA NA MAPIE<br />
Podział administracyjny Polski ................. 35<br />
Ukształtowanie powierzchni Polski ............. 36<br />
Gleby w Polsce .............................. 40<br />
Skały w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41<br />
Lasy w Polsce ............................... 42<br />
Naturalne stanowiska drzew w Polsce ........... 43<br />
Turystyka i rekreacja w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . 44<br />
Ośrodki kultury w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45<br />
Wody powierzchniowe Polski .................. 46<br />
Formy ochrony przyrody w Polsce . . . . . . . . . . . . . . 47<br />
3 EUROPA NA MAPIE<br />
Podział polityczny Europy ..................... 48 Unia Europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49<br />
4 BUDOWA CZŁOWIEKA<br />
Układ szkieletowy ........................... 50<br />
Układ krwionośny. Układ wydalniczy ........... 51<br />
Układ rozrodczy. Układ oddechowy . . . . . . . . . . . . 52<br />
Układ pokarmowy ........................... 52<br />
Narząd słuchu. Narząd wzroku ................. 53<br />
5 CHEMIA I FIZYKA WOKÓŁ NAS<br />
Substancje sprężyste, kruche i plastyczne ........ 54<br />
Oznaczenia substancji szkodliwych dla zdrowia . . . 55<br />
Źródła ilustracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4<br />
PRZYRODA WOKÓŁ NAS<br />
Przyrządy stosowane do poznawania przyrody<br />
Lupa<br />
jest wykorzystywana<br />
do obserwacji<br />
niewielkich obiektów<br />
z bliska.<br />
Lornetka<br />
służy do oglądania<br />
obiektów znacznie<br />
oddalonych<br />
od obserwatora.<br />
Kompas<br />
umożliwia określenie<br />
kierunków<br />
geograficznych.<br />
Luneta<br />
pozwala<br />
na obserwacje<br />
nieba nocą.<br />
Taśma miernicza<br />
ułatwia pomiary długości,<br />
szerokości i wysokości<br />
obiektów.<br />
Dzięki lupie m.in. lepiej widać, jak zbudowany jest liść. Przez lornetkę łatwiej można obserwować<br />
np. ptaki w locie.
5<br />
Mikroskop<br />
umożliwia dostrzeżenie<br />
szczegółów budowy<br />
obiektów, których nie można<br />
zobaczyć przez lupę.<br />
okular<br />
statyw<br />
obiektywy<br />
śruba<br />
makrometryczna<br />
Przez mikroskop obserwuje się np. aparat gębowy<br />
owada lub budowę wewnętrzną rośliny.<br />
1<br />
stolik<br />
stolik<br />
preparat<br />
mikroskopowy<br />
źródło światła<br />
2<br />
śruba<br />
makrometryczna<br />
źródło<br />
światła<br />
szkiełko<br />
podstawowe<br />
śruba mikrometryczna<br />
obiekt<br />
śruba<br />
mikrometryczna<br />
Aby zobaczyć obraz mikroskopowy obiektu, należy<br />
umieścić preparat na stoliku mikroskopu, ustawić<br />
nad nim obiektyw i włączyć źródło światła 1 ,<br />
a potem ustawić ostrość obrazu – najpierw śrubą<br />
makrometryczną, a potem śrubą mikrometryczną 2 .<br />
szkiełko nakrywkowe<br />
opis preparatu<br />
Preparat mikroskopowy to bardzo cienki<br />
obserwowany obiekt umieszczony na szkiełku<br />
podstawowym i pod szkiełkiem nakrywkowym.
10<br />
PRZYRODA WOKÓŁ NAS<br />
Orientowanie mapy<br />
Maczuga<br />
Herkulesa<br />
tu jesteś<br />
N<br />
zamek<br />
w Pieskowej<br />
Skale<br />
droga<br />
tu jesteś<br />
Aby zorientować mapę, trzeba tak ją ustawić, żeby kierunki świata pokazane na mapie pokrywały się z kierunkami świata<br />
w terenie. Należy w tym celu znaleźć w terenie kilka obiektów pokazanych na mapie i odpowiednio obrócić mapę.
11<br />
Bieg rzeki<br />
Rzeki są ważnym elementem krajobrazu Polski.<br />
Większość z nich ma źródła na południu kraju<br />
i płynie ku północy i zachodowi. Najdłuższymi<br />
rzekami Polski są Wisła i Odra.<br />
prawy brzeg<br />
2<br />
lewy brzeg<br />
zbocza<br />
łożysko<br />
rzeki<br />
źródło rzeki<br />
koryto rzeki<br />
1<br />
2<br />
nurt rzeki<br />
W górnym biegu<br />
rzeki woda płynie<br />
bardzo szybko;<br />
główny strumień<br />
jest zasilany przez<br />
potoki płynące z gór.<br />
GÓRNY BIEG<br />
ŚRODKOWY BIEG<br />
3<br />
DOLNY BIEG<br />
4<br />
4<br />
ujście rzeki<br />
1<br />
3<br />
Źródło rzeki to miejsce,<br />
w którym rzeka ma swój<br />
początek.<br />
Rzeka w środkowym biegu<br />
płynie dość wolno; jej koryto jest<br />
szersze niż w górnym odcinku.<br />
Dolny bieg rzeki to ostatni odcinek,<br />
który kończy się ujściem do większej rzeki<br />
lub dużego zbiornika, na przykład morza.
16<br />
PRZYRODA WOKÓŁ NAS<br />
Wiosna<br />
Pogoda wiosną<br />
21 MARCA<br />
S<br />
N<br />
E<br />
początek kalendarzowej wiosny<br />
mapa pogody wiosną<br />
Podczas przedwiośnia woda z topniejącego<br />
śniegu nie wsiąka w zamarznięty grunt.<br />
Bociany zimę spędzają<br />
w Afryce. Ptaki te wiosną wracają<br />
do Europy, gdzie wykluwają się<br />
i dorastają ich młode.<br />
Wiosną kaczki, tak jak inne<br />
zwierzęta, łączą się w pary,<br />
by wydać na świat potomstwo.<br />
Gniazda zwykle budują w trawie<br />
lub na drzewach.<br />
Wiosną samce żaby moczarowej<br />
przybierają charakterystyczne<br />
niebieskie ubarwienie godowe.
17<br />
Jedną z pierwszych oznak<br />
zbliżającej się wiosny są długie<br />
kwiatostany leszczyny. Pojawiają się,<br />
zanim rozwiną się<br />
liście.<br />
ie.<br />
Latolistek<br />
cytrynek jest<br />
pierwszym motylem,<br />
którego możemy<br />
zaobserwować<br />
wczesną wiosną.<br />
Pszczoły wiosną są bardzo<br />
użyteczne – zapylają kwiaty, by te<br />
mogły przekształcić się w owoce.<br />
Kwiaty szafranu,<br />
zwanego popularnie<br />
krokusem, są jednym<br />
ze zwiastunów wiosny<br />
i zdarza się, że kwitną<br />
przed stopnieniem<br />
śniegu.<br />
Wiosna jest czasem<br />
intensywnych prac<br />
w ogrodzie. Wtedy<br />
sadzone i wysiewane<br />
są kwiaty i warzywa.
20<br />
PRZYRODA WOKÓŁ NAS<br />
Pogoda<br />
Składniki pogody i przyrządy służące do ich pomiaru<br />
deszcz<br />
Opady<br />
atmosferyczne<br />
grad<br />
śnieg<br />
Składnikami pogody<br />
są temperatura powietrza, ciśnienie<br />
atmosferyczne, wilgotność powietrza,<br />
opady i osady atmosferyczne, wiatr<br />
oraz zachmurzenie. Do ich<br />
profesjonalnego pomiaru służą<br />
stacje meteorologiczne.<br />
Temperaturę<br />
powietrza mierzy<br />
się za pomocą<br />
termometru.<br />
Jednostką temperatury<br />
jest stopień<br />
Celsjusza (°C).<br />
Wilgotność<br />
powietrza, czyli<br />
zawartość pary<br />
wodnej w powietrzu,<br />
mierzy higrometr.<br />
Podaje się ją<br />
w procentach (%).<br />
Ciśnienie<br />
atmosferyczne<br />
wskazuje barometr.<br />
Jednostka ciśnienia<br />
atmosferycznego<br />
to hektopaskal<br />
(hPa).
21<br />
Osady atmosferyczne<br />
Szron to drobne igiełki lodu; powstaje, gdy para<br />
wodna szybko zamienia się w kryształki lodu.<br />
Tęcza jest kolorowym łukiem widocznym na niebie. Można ją<br />
zobaczyć, gdy promienie słońca oświetlą deszczowe chmury. Wtedy<br />
światło białe rozszczepia się na siedem barw: czerwoną, pomarańczową,<br />
żółtą, zieloną, niebieską, granatową i fioletową.<br />
Szadź to sporej grubości igły lodu, które formują się<br />
w wilgotnym i chłodnym powietrzu.<br />
Gołoledź to gładka lodowa powłoka na roślinach<br />
i podłożu. Tworzy się, gdy woda styka się z wyziębioną<br />
powierzchnią.<br />
Burza to niebezpieczne zjawisko pogodowe. Charakteryzują ją silne<br />
opady atmosferyczne i wiatr oraz błyskawice i grzmoty. Podczas burzy<br />
należy uważać, żeby nie być najwyższym elementem w terenie, a także,<br />
aby nie przebywać pod drzewem, w wodzie ani blisko metalowych<br />
przedmiotów.<br />
Rosa to krople wody na roślinach i podłożu, które<br />
pojawiają się wieczorem lub rano (gdy wcześniej było<br />
ciepło).<br />
Prędkość i kierunek<br />
wiatru są wskazywane przez<br />
wiatromierz. Prędkość wiatru<br />
podaje się w metrach na sekundę<br />
(m/s) lub kilometrach na godzinę<br />
(km/h). Kierunek wiatru to<br />
kierunek, z którego wieje wiatr.<br />
Opady atmosferyczne<br />
określa się za pomocą<br />
deszczomierza. Jednostką<br />
pomiaru jest milimetr,<br />
który odnosi się do<br />
jednostki powierzchni<br />
(mm/m 2 ).<br />
Zachmurzenie<br />
ocenia się na<br />
podstawie obserwacji<br />
i opisuje się je<br />
słownie lub graficznie.<br />
Nie stosuje się<br />
do tego przyrządów.
30<br />
PRZYRODA WOKÓŁ NAS<br />
Życie w lesie<br />
W lesie występują drzewa, krzewy, rośliny runa porastające ściółkę,<br />
a także grzyby. Las daje schronienie wielu gatunkom zwierząt,<br />
zarówno niewielkim bezkręgowcom, mrówkom i żukom,<br />
jak i mniejszym i większym kręgowcom (takim jak jaszczurki,<br />
myszy, sarny, wilki czy niedźwiedzie).<br />
sowa<br />
dzięcioł<br />
tzw. huba<br />
sójka<br />
kuna<br />
wilk<br />
lis<br />
dzik<br />
sarna<br />
mrówki mysz grzyby krocionóg borówka jagoda porosty
31<br />
Życie w górach<br />
W górach, ze względu na duże różnice wysokości<br />
terenu, występuje piętrowy układ roślinności.<br />
Im wyżej są położone obszary, tym trudniejsze<br />
są warunki życia i tym mniej licznie<br />
występują różne organizmy.<br />
Obecność roślin w danej partii<br />
5<br />
gór warunkuje także życie<br />
8<br />
9<br />
określonych gatunków<br />
zwierząt.<br />
14<br />
11<br />
12<br />
1<br />
10<br />
7<br />
2<br />
6<br />
4<br />
3<br />
turnie<br />
hale<br />
kosodrzewina<br />
2250<br />
1960<br />
1550<br />
Wysokość (m n.p.m.)<br />
13<br />
regiel górny<br />
1260<br />
15<br />
Pola uprawne i łąki kośne sięgają do 1000 m n.p.m.<br />
regiel dolny<br />
pogórze<br />
700<br />
TURNIE HALE KOSODRZEWINA REGIEL GÓRNY REGIEL DOLNY<br />
1 lepnica bezłodygowa 4 sasanka alpejska 7 dziewięćsił<br />
10 sosna limba 13 jarząb pospolity<br />
bezłodygowy<br />
(jarzębina)<br />
2 kozica górska 5 świstak 8 sosna górska<br />
11 niedźwiedź<br />
14 świerk pospolity<br />
(kosodrzewina)<br />
brunatny<br />
3 niepylak apollo 6 urdzik alpejski 9 goryczka<br />
12 pluszcz<br />
15 szafran spiski<br />
trojeściowa<br />
(krokus)<br />
Główne piętra występowania organizmów
44<br />
POLSKA NA MAPIE<br />
Turystyka i rekreacja w Polsce<br />
1 : 4 000 000<br />
obszary o dużych walorach<br />
turystyczno-wypoczynkowych<br />
parki narodowe<br />
zespoły zabytkowe<br />
zamki<br />
zabytkowe pałace,<br />
kościoły, forty<br />
zabytki przemysłowe<br />
i techniczne<br />
miejsca pamięci narodowej<br />
uzdrowiska (wybrane)<br />
miejscowości<br />
wypoczynkowe (wybrane)<br />
katolickie miejsca<br />
pielgrzymkowe (główne)<br />
prawosławne miejsca<br />
pielgrzymkowe (główne)<br />
MRU Międzyrzecki Rejon<br />
Umocniony<br />
Konzentrationslager Auschwitz-<br />
-Birkenau (niemiecki nazistowski obóz<br />
koncentracyjny i zagłady Auschwitz-<br />
-Birkenau) w Oświęcimiu<br />
Drogowskazy na górskich szlakach<br />
ułatwiają planowanie trasy i czasu<br />
wycieczki.<br />
W wielu miastach Polski, na przykład<br />
w Warszawie, można spacerować<br />
po urokliwym Starym Mieście.<br />
W nadmorskim Trzęsaczu,<br />
na klifie, znajdują się ruiny<br />
gotyckiego kościoła.
45<br />
Ośrodki kultury w Polsce<br />
1 : 4 000 000<br />
teatry<br />
teatry muzyczne, opery, operetki<br />
Liczba teatrów w mieście:<br />
1–6 7–10 11–20 21–40<br />
filharmonie<br />
festiwale muzyki poważnej<br />
muzea narodowe<br />
wybrane skanseny<br />
miejscowości, w których znajdują się<br />
obiekty z Listy światowego dziedzictwa<br />
kulturalnego i przyrodniczego UNESCO<br />
obiekty z Listy światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO<br />
Konzentrationslager Auschwitz-Birkenau (niemiecki nazistowski<br />
obóz koncentracyjny i zagłady Auschwitz-Birkenau) w Oświęcimiu<br />
Filharmonia Bałtycka w Gdańsku<br />
powstała w zabytkowych budynkach<br />
dawnej elektrowni miejskiej.<br />
Skansen w Białowieży założono<br />
na terenie dawnej wsi zamieszkiwanej<br />
przez ruską ludność Podlasia.<br />
Teatr im. Juliusza Słowackiego<br />
był pierwszym budynkiem w Krakowie<br />
z oświetleniem elektrycznym.
Niezbędne w nauce<br />
i poznawaniu świata!<br />
NiezbędNe w nauce<br />
i poznawaniu świata!<br />
ATLAS<br />
Historia<br />
4 <strong>klasa</strong><br />
szkoła podstawowa<br />
W kolejnych <strong>klasa</strong>ch:<br />
ATLAS<br />
BIOLOGIA<br />
klasy5-6<br />
szkoła podstawowa<br />
ATLAS<br />
GEOGRAFIA<br />
klasy5-6<br />
szkoła podstawowa<br />
ATLAS<br />
Historia<br />
klasy 5-6<br />
szkoła podstawowa<br />
ATLAS<br />
BIOLOGIA<br />
klasy<br />
szkoła podstawowa<br />
7-8<br />
ATLAS<br />
GEOGRAFIA<br />
klasy7-8<br />
szkoła podstawowa<br />
ATLAS<br />
Historia<br />
klasy7-8<br />
szkoła podstawowa<br />
wsip.pl<br />
sklep.wsip.pl<br />
infolinia: 801 220 555
Change language