03.08.2017 Views

ПАТ 41-42

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

НЕГОВОТО БЛАЖЕНСТВО, АРХИЕПИСКОП ОХРИДСКИ И МАКЕДОНСКИ Г.Г. СТЕФАН


2 Архиепископ Охридски и<br />

37<br />

Македонски г.г. Стефан<br />

5<br />

9<br />

13<br />

20<br />

26<br />

Протопрезвитер Јован Таковски<br />

ОДНОСОТ НА ПРАВОСЛАВНАТА<br />

ЦРКВА КОН ПОЛИТИКАТА<br />

И СОЦИЈАЛНИТЕ ДИМЕНЗИИ НА<br />

ЦРКОВНИОТ ЕТОС<br />

ОД ДНЕВНИКОТ НА ОТЕЦ<br />

АЛЕКСАНДАР ШМЕМАН<br />

jеромонах Атанасиj Арсоски<br />

НЕ ГО УБИВАJТЕ ГЛАСНИКОТ<br />

Мирела Макурат<br />

КРСТОВДЕН И СИМБОЛИКАТА<br />

НА КРСТОТ<br />

Ѓакон Кирче Трајанов<br />

БОГОСЛОВСКАТА ПОЕТИКА НА<br />

ЖИТИЕТО<br />

40<br />

46<br />

49<br />

53<br />

60<br />

Оливер Андонов<br />

ЗА МИРОТ БОЖJИ И МИРОТ<br />

ЧОВЕЧКИ<br />

Ирина Николовска<br />

ПРЕДРАСУДИ И РАШИРЕНИ<br />

ПОГРЕШНИ ВЕРУВАЊА ЗА<br />

ХРИСТИЈАНСТВОТО КАКО<br />

НАЧИН НА ЖИВЕЕЊЕ И<br />

ДОКТРИНА<br />

Софија Колумзин<br />

ВЕРОУЧИТЕЛ<br />

протопрезвитер Сергиј Булгаков<br />

ПРАВОСЛАВНА ЕСХАТОЛОГИЈА<br />

Николај Берѓаев<br />

ВОjНА И ЕСХАТОЛОГИJА<br />

Интервју со о. Томас Хопко<br />

ЖИВЕЕЊЕ ВО ЗАЕДНИЦА<br />

30<br />

33<br />

о. Горан Стојчевски<br />

ЗЕМЈОТРЕСОТ И ПОПЛАВАТА ВО<br />

НАШИОТ ЖИВОТ<br />

Александра Шутиноска<br />

ПРЕОБРАЗУВАЊЕ НА ЗЕМЈАТА<br />

ВО НЕБО: БОЖЕСТВЕНАТА<br />

ЛИТУРГИЈА ВО ОЛТАРНИОТ<br />

ПРОСТОР НА ЦРКВАТА „СВЕТИ<br />

ДИМИТРИЈ“ ВО МАРКОВИОТ<br />

МАНАСТИР<br />

65<br />

69<br />

70<br />

Петар М. Петковски<br />

МИСИОНЕРСКО –<br />

ЕВАНГЕЛИЗАТОРСКА ДЕЈНОСТ НА<br />

АПОСТОЛ ПАВЛЕ<br />

Протопрезвитер Александар Мењ<br />

МОЛИТВИ<br />

ВЕСТИ ОД ЕПАРХИЈАТА


Годината што изминува е благословена за нашата<br />

Црква и за нашиот народ од аспект на прославувањето<br />

на значајни настани и личности од нашата духовна,<br />

свештена и национална историја. Така, ја одбележавме<br />

1000-годишнината од славното мачеништво на свети Јован<br />

Владимир, потоа, речиси цела година, преку најразлични<br />

прославувања, на ниво на Црква, на институции и на<br />

држава, ја одбележуваме 1100 -годишнината од блаженото<br />

упокојување на патронот на нашата света Црква и<br />

ангелот-чувар на нашиот род, свети Климент Охридски.<br />

Меѓу другите, се одбележуваат и други годишнини: 110<br />

години од смртта на Ѓорѓи Сугарев и Дамјан Груев, 90<br />

години од смртта на Крсте Петков Мисирков, 110 години<br />

од раѓањето на Архиепископот Доситеј, на Михаило<br />

Апостолски и Антон Панов, 90 години од основањето на<br />

Природо-научниот музеј, 70 години од донесувањето на<br />

првиот Устав на Народна Република Македонија, 70 години<br />

од Драмски театар - Скопје, 50 години од Факултетот за<br />

музичка уметност итн.<br />

Еве, и денес сме собрани за еден значаен јубилеј<br />

- 200 години од печатењето на делото „Огледало“ на<br />

нашиот просветител и преродбеник Кирил Пејчиновиќ.<br />

Оваа книга, зборник по својот формат, е составена од два<br />

дела: првиот дел го сочинуваат молитви и верско-обредни<br />

текстови на црковно-словенски јазик, со македонски<br />

народни црти, преземени од православниот требник, а<br />

вториот дел го сочинуваат беседи напишани на тетовски<br />

говор, со елементи на скопскиот и други македонски<br />

говори. Првиот дел подразбира конкретно прирачник за<br />

свештениците, а вториот дел е наменет и за свештениците,<br />

како книга-пример за темите на кои треба да се посвети<br />

особено внимание во проповедта на тогашните пастири,<br />

но овој дел е несомнено наменет и за верниот народ,<br />

зашто има за цел да проповеда, да поучи, да упати и да<br />

критикува.<br />

Отец Кирил е вистински пример за духовник, не<br />

само на своето време, туку и за денешните генерации<br />

свештенослужители. Го одликува потребната скромност,<br />

но и нагласената ревност за преданието на Црквата, за<br />

молитвата и за вистината. Тој е неуморен во работењето,<br />

во возобновувањето на манастирите, во кои по Божјата<br />

промисла живее. Неговото житие ни говори дека тој<br />

речиси целиот свој живот, од детството, го поминал<br />

по манастирите. Заедно со својот татко Пејчин и<br />

стрикото Далмант заминува за Света Гора, каде што се<br />

замонашува во манастирот Хиландар. Потоа дошол во<br />

Пречиста Кичевска, од каде, по извесно време заминал<br />

во Марковиот манастир, каде што бил поставен за<br />

игумен. Оттаму, кон крајот на 1817, или по почетокот на<br />

1818 година, заминува во родното Теарце, а потоа во<br />

Лешочкиот манастир, каде што како игумен веднаш се<br />

зафаќа со возобновување на разурнатото светилиште на<br />

2


големиот отец на православието - свети Атанасиј Велики. Во<br />

својот „Поменик“, познат денес во науката како „Лешочки<br />

манастирски поменик“ или „Белешки за историјата на<br />

Лешочкиот манастир“, отец Кирил ја опишува обновата<br />

на манастирот, ктиторите, како и околностите во кои се<br />

зафатил со овој потфат.<br />

Игуменот Кирил, кого науката го препознава<br />

како скудно образован човек, повикувајќи се на неговите<br />

зборови од писмото упатено до кнез Милош во 1833 година,<br />

каде што тој вели: „не учихом во никое школо“, како и на<br />

неправилното користење на црковнословенскиот јазик,<br />

сепак, богословски е добро образован човек, кој умеел да<br />

ја почувствува потребата на времето - на народот да му ја<br />

приближи религиозната поука на народен, на разбирлив<br />

јазик. Тоа во делата на Пејчиновиќ<br />

значи користење на неговиот роден<br />

тетовски говор, во кој има и елементи на<br />

централните говори, како и значително<br />

влијание на црковнословенскиот јазик.<br />

За овој лешочки игумен несомнена<br />

и неоспорна е тогашната актуелна<br />

потреба - народот да се просветува,<br />

пред сè духовно, преку книгата, преку<br />

пишаниот збор.<br />

Отец Кирил не е само<br />

преведувач и составувач, како други во<br />

неговото време наши просветители.<br />

Тој е и писател, автор на оригинални<br />

текстови на народен јазик - дела<br />

во кои доаѓа до израз неговиот<br />

темперамент на проповедник и<br />

поучувач, на самосвесна личност која<br />

не се плаши да говори лице во лице<br />

со читателите. Особена карактеристика<br />

на неговите дела се народниот начин<br />

на прикажување на нештата, потоа<br />

изразениот степен на актуелност,<br />

зашто делото на Пејчиновиќ е израз на<br />

неговиот начин на живот, на неговата<br />

свест за тоа што е - пастир, отец и учител, што се согледува<br />

со соживувањето на неговата личност и проповед со<br />

елементи и случки од секојдневниот живот на човекот во<br />

Македонија.<br />

Во книгата „Огледало“, отпечатена пред 200 години<br />

во Будим, централно место зазема авторското Поучение<br />

свакому христиану како подобает празновати празници<br />

Господских и сјатих и како подобает причаститисја свјатим<br />

причаштением, познато во научната и читателската јавност<br />

и како Слово за празниците. Во него игуменот Кирил ни се<br />

прикажува како вистински проповедник, на што укажува<br />

и доследното следење на омилитичките правила, според<br />

кои творбите наменети за читање во храмот или на трпеза,<br />

започнуваат со некакво мото од Светото Писмо, а тоа е<br />

случај и во ова Слово кое започнува со стихот од Псалмите:<br />

Дојдете чеда, послушајте ме, јас ќе ве научам да се боите<br />

од Господа (Пс. 33, 11). Тој не се колеба со голема ревност<br />

и верба во успех да поучува, да советува, да објаснува, па<br />

дури и да критикува. Во ова слово, кое е распослано на<br />

88 страници, централно место зазема истакнувањето на<br />

вистинскиот и единствен начин на живеење на христијаните<br />

- низ светите тајни на Црквата. За него бескомпромисна е<br />

борбата за автентичното светоотечко предание, односно<br />

автентичното богословие на отците. И таквиот пристап кај<br />

отец Кирил е разбирлив - времето кога тој пребива на Света<br />

Гора е време на појавата на светогорското филокалиско<br />

(коливарско) просветителско<br />

движење, кое се појавува како<br />

спротивставување на тогаш актуелните<br />

застранувања од православното црковно<br />

предание: нередовното причестување,<br />

суеверието, погрешното извршување<br />

на богослужбениот поредок итн.<br />

Коливарите своето име го добиле,<br />

всушност и на тој начин се појавиле,<br />

поради нивното инсистирање, кое<br />

своја оправданост има во правилата<br />

на Црквата, благословувањето на<br />

коливото (варената пченица) да се<br />

врши во сабота, а не во недела. Без<br />

друго, коливарството се појавува и<br />

како одговор на христијанството на<br />

рационалистичкото просветителство<br />

кое се појавува во Европа во XVIII,<br />

односно во XIX век. Одликата во<br />

делото на коливарите е проповедта и<br />

ползувањето на народниот, говорниот<br />

јазик, потоа ставањето акцент на Светата<br />

Литургија, како и заложбите библиските<br />

принципи да ги посочат и истакнат<br />

како насушни во секојдневниот живот.<br />

И сега, несомнено, ако го погледнеме делото на Кирил<br />

Пејчиновиќ, ќе ги видиме сите овие карактеристики.<br />

„Словото за празниците“ е токму еден таков - автентичен<br />

преданиски текст, предаден на народен говор, што<br />

секако ја доловува генијалната идеја на авторот тоа<br />

да биде достапно за обичниот човек, во кое централно<br />

место зазема литургискиот живот на христијаните: преку<br />

празниците и начинот на кој треба да се прославуваат и да<br />

се учествува во нив, со отклонувањето на сите аномалии<br />

кои се производ на суеверието, паганството и неетичкото<br />

живеење, до крунисувањето на таквиот подвиг во Светата<br />

Евхаристија.<br />

3


Делото „Огледало“ на о. Кирил Пејчиновиќ е<br />

повеќе од актуелно и денес, бидејќи на еден или друг<br />

начин и денес се соочуваме со слични проблеми и појави.<br />

Дури како да го видел и нашево време, па поучува: Не<br />

карајте се, туку да живуемо како браќа, еден за другого<br />

да се молимо, еден другого да жалимо, еден другому да<br />

помажемо, еден другому тежината да носимо.<br />

И на крајот да се запрашаме за насловот на<br />

книгава – зошто „Огледало“? Авторот не ни оставил<br />

директно сведоштво, но од содржината, особено од<br />

„Словото за празниците“ е многу јасно. Севкупното дело<br />

на Пејчиновиќ е Христоцентрично, за него сè во светот<br />

има смисла само во Богочовекот, на Кого треба да се<br />

огледаме. Така, отец Кирил го поставува огледалото како<br />

средство во кое се манифестира одразот на она што се<br />

огледува – ако ние се огледаме, и во одразот не Го видиме<br />

Христа, тогаш нашиот живот е, да се изразиме со јазикот<br />

на отците, бесмислен. И друго, тој во своите дела говори за<br />

етиката и етичкото однесување, но за етиката осмислена<br />

во аскетскиот опит, и само на тој начин може да имаме<br />

вистинско просветување, вистинско просветителство.<br />

Конечно, само човекот кој ги применува и ги усвојува<br />

начелата на христијанската етика, ќе може да се погледне<br />

во огледало.<br />

Топло ви го препорачуваме делото „Огледало“<br />

од Кирил Пејчиновиќ, кое еве денес имаме чест да<br />

го промовираме, издадено во книгава што е пред<br />

нас. Му благодариме на авторот, г. Борис Момироски<br />

Лешанин, долгогодишниот истражувач на творештвото<br />

на Пејчиновиќ, за тоа што, со помош на издавачката<br />

куќа „Силсонс“, повторно ги актуализира пред нас овие<br />

зборови што живот значат и кои се важни за нашиот<br />

духовен, културен и историски бит. Па почесто да го<br />

прелистуваме Кириловото „Огледало“, за да не забораваме<br />

да погледнуваме во спасоносното огледало!<br />

Лешочки манастир "Св. Атанасиј" - Извор: Викимедија.<br />

4


ПРОТОПРЕЗВИТЕР ЈОВАН ТАКОВСКИ<br />

ОДНОСОТ НА ПРАВОСЛАВНАТА ЦРКВА<br />

КОН ПОЛИТИКАТА И СОЦИЈАЛНИТЕ<br />

ДИМЕНЗИИ НА ЦРКОВНИОТ ЕТОС 1<br />

1. Односот кон политиката<br />

Односот на Црквата (Ecclesia), како Богочовечки организам, кон политиката и кон властите произлегува од<br />

Богооткриениот збор, пренесен преку Светoто Писмо и Светото предание. Темелите на тој однос се утврдени од нашиот<br />

Спасител Господ Исус Христос во Неговиот одговор кон Фарисеите, на прашањето за плаќањето даноци. Тој одговорил:<br />

„Дајте го царевото на Царот, а Божјото на Бога“ (Матеј 22:21). Тоа значи дека на царот треба да му се даде тоа што му припаѓа<br />

нему, т.е. даноците, парите на кои е врежан царскиот лик; на Бога треба да Му биде дадено тоа што е Негово, т.е. душата<br />

и телото во кои ликот Божји е oживотворен – на човекот се гледа како личност, како икона Божја. Со цел да се избегнат<br />

нејаснотиите чиј е приматот, Христос Спасителот дава недвосмислен одговор: „Но, барајте го најнапред Царството Божјо<br />

и Неговата правда, и сè ова ќе ви се придодаде“ (Матеј 6:33). Ова е основната одредница во целото Евангелие, при што<br />

Црквата е телото Христово. Оваа одредница посочува како секој член од Црквата треба да се однесува во општеството.<br />

Од оваа гледна точка, Црквата како одраз на Царството Небесно на земјата, и како есхатолошка заедница во историјата,<br />

делува како коректив на земната политика на сите политички партии преку нејзината ’небесна’ политика (Посланието до<br />

Филипјаните 3:20). Со практикувањето на оваа „политика“ Црквата го бира прво Царството Небесно, додека историската<br />

реалност во која живееме, овде на земјата, е таа „која исто така ќе ни биде дадена“.<br />

Црквата, како соборно Богочовечко тело, по својата суштина е општествена стварност во онтолошка, а не во<br />

социолошка смисла. Тоа значи дека во суштина Црквата е политичко тело. И покрај фактот дека Црквата ’не е од овој<br />

свет’, таа е во светот и постои во него; таа делува и страда за ’животот на светот’. Не е задача на Црквата да го смени светот<br />

однадвор или да го одреди политичкиот систем; нејзината задача не е да избира или урива владетели и претставници<br />

на власта. Нејзина задача е да му служи на светот и да го ослободи светот од ропство на бројни заблуди. Црквата го<br />

преобразува „духот“ (генијот) на светот и неговите структури преку слободна соработка; таа е тука да му даде смисла<br />

на светот и да го спаси. Со цел да го оствари ова, Црквата ја поставува љубовта како единствен закон, додека нејзините<br />

методи се жртвување за другиот и распетие. Со едноставни зборови, не треба да има ’политизација’ на Црквата, туку<br />

христијанизација, т.е. хуманизација на светот. Политиката на Црквата не смее да биде политика за стекнување моќ по<br />

која било цена или задоволување на личните потреби и амбиции. Политиката на Црквата треба да биде средство во<br />

служба на останатите. Црквата како симбол на Царството Небесно, како соборна целина и интегритет, не може да се<br />

изедначува со општествена програма или партија, затоа што партиите претставуваат само еден дел од општествената<br />

заедница, а Црквата е одговорна за сите. Партиите ги делат луѓето; Црквата ги соединува луѓето. Црквата теженее<br />

кон политика која претставува уметност на служење на другиот – не кон политика како технологија за владеење со<br />

другите. Оваа ’политика’ на Црквата имплицира дека нејзините членови – Христијаните – треба да бидат подготвени да<br />

1<br />

Предавање одржано на Меѓународната меѓурелиска конференција во Калишта, во 2006 година.<br />

5


ги прифатат и поддржат идеите кои соодветствуваат со нивната визија за човештвото и општеството, а кои можат да се<br />

појават во некоја општествена или политичка програма. Христијаните треба да го поддржат остварувањето на која било<br />

вистинска придобивка, независно од партијата, под услов да не вклучува насилство или употреба на неморални методи,<br />

и, доколку се зачува Богодадената слобода на другите луѓе.<br />

Власта произлегува од Бога. Самиот Господ Исус Христос ни кажува во Неговиот одговор кон Пилат, кој се фали<br />

дека има власт да Го распне или ослободи. Тогаш Исус рече: “Ти не би имал никаква власт над мене ако не ти беше<br />

дадено одозгора“. Ова уште еднаш е потврдено од апостол Павле кој дава дополнителни насоки за нашиот однос кон<br />

властите. ’Секоја душа да им се потчинува на претпоставените власти, зашто нема власт што не е дадена од Бога, и оние<br />

што ги има се одредени од Бога. Затоа, оној што се противи на власта, тој се противи на Божјата наредба. А оние, што<br />

се противат, ќе паднат под осуда. Зашто, началниците не се страшни за добрите дела, туку за лошите; сакаш ли, пак, да<br />

не се плашиш од власта, тогаш прави добри дела, па ќе добиеш и пофалба од неа; зашто таа е служител Божји за твое<br />

добро. Ако, пак, правиш зло, тогаш стравувај, бидејќи таа не носи залудно оружје; таа е служител Божји и со таков гнев<br />

се одмаздува на оној што прави зло. Затоа е нужно да се покорувате, и тоа не само поради страв, туку и поради совеста<br />

своја. Затоа и данок плаќате, зашто тие се Божји службеници и со тоа постојано се занимаваат. Затоа луѓето треба да<br />

им се покоруваат.“ Од ова веднаш може да се појави едно прашање: Каков треба да биде нашиот однос кон властите<br />

доколку наместо да бидат Божји служители, се претворат во служители на ѓаволот? Каков став да заземеме ако властите<br />

наместо доброто го штитат злото? Одговорот на овие прашања е во следново: “Повеќе треба да Му се покоруваме на<br />

Бога отколку на луѓето“ (Дела 5:29). Тоа е основниот принцип на Православната Црква; тоа е нејзината душа, нејзиното<br />

срце, нејзиниот устројство. За Црквата Господ е секогаш на прво место, а луѓето се секогаш на второ. Ние треба да се<br />

покоруваме на луѓе и на властите сè додека тие дејствуваат не против Божјата волја, Неговиот закон и Неговите заповеди.<br />

Меѓутоа, ако веќе почнат да дејствуваат против Бога и против она што доаѓа од Бога, Црквата и нејзините претставници<br />

мора да се противстават, без оглед на последиците. Тие што сметаат дека Црквата треба да се прилагоди, промени и да<br />

гo прифати чудното преумување, грешат. Не! Црквата не се менува. Не се менува затоа што Господ, Исус Христос, Кој<br />

е нејзина глава и темел, не се менува. Ниту, пак, Евангелието се менува кога вели: “Исус Христос е ист вчера, и денес, и<br />

во вечни векови“ (Евреите 13:8). Црквата е вечноста присутна во времето, која, од своја страна, е концентрирана и е во<br />

корелација со вечноста. Оттука, вечното никогаш не треба да биде жртва на привременото; Божјото никогаш не смее<br />

да се жртвува за земното. Затоа апостол Павле објаснува: “И Тој е глава на телото, односно на Црквата. Тој е почеток,<br />

првороден од мртвите, за да има првенство во сè“ (Кол. 1:18).<br />

2. Црковниот етос и проблемот со делотворноста на моралот<br />

Во следниве редови ќе се обидам да ја разјаснам онтолошката важност на Црковниот етос и морал и да покажам<br />

дека се наоѓа во тесна врска со спасот на животот од страстите, корупцијата и смртта, дека Црковниот етос не е заблуда<br />

или општоприфатена идеја за подобрување на животот во заедницата. Но, ако одбиваме да го поврземе моралот со<br />

подбрувањето на објективните услови на човечкото постоење, ќе се соочиме со едно логично прашање: Дали етиката на<br />

Православната Црква, како последица, насочува кон апстрактен идеализам или мистицизам, т.е., кон некое искуство кое е<br />

надвор од моменталната реалност на животот, и надвор од општественото одвивање на животот? Ова е особено горливо<br />

прашање во денешно време, кога движењата за човекови права во нивните стремежи за подобрување на животните<br />

услови сугерираат дека тие, за само неколку декади, имаат постигнато повеќе од Црковниот етос во текот на дваесет<br />

векови. Ако го земеме ова здраво за готово, каква важност може Црковната етика сè уште да има, кога ù недостасува<br />

способност да ја измени и преиначи историската реалност. Кое е значењето на етосот на евхаристиската заедница во свет<br />

каде луѓето се угнетени и лишени од своите права; свет, раководен од безлични институции на моќ, а сè уште исполнет<br />

со глад и инфективни болести? Се чини дека постои сериозна морална дилема околу врската помеѓу есхатолошката<br />

визија на Црквата за целите на нашето постоење, од една страна, и потребата за конкретно, неодложно општествено, а<br />

особено политичко дејствување од друга страна. Зарем не е многу ’покоректно’ – во морална смисла – да се приклучиме<br />

на политичко или општествено движење во нивната борба за социјална правда и човекови права и против структурите<br />

на угнетување, отколку да учествуваме во тоа мистично искуство на „Заедницата на Сите Свети“?<br />

Навистина, моралната доктрина развиена од Црквата навидум ја става Црквата на страна од вистинските<br />

потреби на општеството, и покрај нејзиното залагање за еднакви права во однос на придобивките од животот. До која<br />

мера оваа контрадикција е реална? Или е вештачка? Западно-европската култура и цивилизација, распространета низ<br />

речиси цел свет, речиси исклучиво е заснована на следните две премиси: Прво, дека е можно со напори на поединци, во<br />

6


борбата за социјална правда, да се развие вистински функционално општество. И второ, правилно функционирање на<br />

општеството може да се обезбеди со силно политичко наметнување врз одредена цел и крајно рационална контрола врз<br />

правата и обврските на лицата. Моралната засегнатост на западните луѓе не оди подалеку од рамката утврдена од овие<br />

две премиси. Истото важи и за етиката кај однесувањето на поединецот и општествено-политичката ефикасност, или за<br />

етиката загрижена за ’подобрување’ на ’карактерот’ и „организационата структура“ на општеството како целина.<br />

Значи, каква врска има оваа морална засегнатост со вистината и моралот на Црквата? Дали Православната<br />

Црква со своето Апостолско – светоотечко предание треба да се предаде на овој степен на морална засегнатост која е<br />

дијаметрално спротивна на Вистината и Животот на Црквата?<br />

Во денешно време, екуменските православни заедници често се критикувани за недостаток на социјална етика.<br />

Меѓутоа, ова, исто така, може да значи дека православните не сакаат простум да се потчинат себеси на таков еден степен<br />

на морална засегнатост, како што диктира западниот начин на живот!<br />

3. Онтолошката димензија на општата етика<br />

Веќе зборувавме за тоа дека во суштина Црквата е општествена, политичка заедница. Нејзиниот етос е<br />

соединувачки. Овој етос на Црквата треба да се изедначи со онтолошката смисла на нејзината вистина, за која животот<br />

претставува заедничарење (κοινωνία), чиј извор е триипостасниот Бог. За Црквата заедничарењето е онтолошки<br />

факт. Тоа што луѓето живеат заедно во групи – во различни организациони форми (општествени, политички, економски,<br />

утврдени со закон) – е само историски одраз на тој факт.<br />

Дали треба да ја прифатиме „општествената етика“ како теорија, како програма насочена кон ’објективно’<br />

подобрување на животот на луѓето во заедница или „објективно“ менување на структуралните предуслови на нивниот<br />

соживот? Дали општествената етика обезбедува подобро остварување на ’објективните’ врски што ги организираат луѓето<br />

во групи? Црквата, сè додека е верна на својата онтолошка вистина, не може да поддржи или да се согласи со таква<br />

етика. Личното и егзистенцијално остварување на животот, како чин на заедништво, не подразбира бегство во некоја<br />

индивидуалистичка или субјективна етика. Постои коренита разлика помеѓу личност и поединец. Личноста е секогаш<br />

во меѓусебен однос со некоја друга личност. Поимот „поединец“, како и да е, го негира онтолошкото разбирање на<br />

фактот на причестување. Според тоа, не постои суштинска разлика помеѓу индивидуална етика и холистичка етика; каде<br />

второспоменатата претставува збир од општи правила и принципи на организирање на животот во заедница. Онтолошката<br />

суштина на Црковниот етос на причестување не остава простор за компромис со индивидуални етички системи, ниту со<br />

општествени организации кои ја исклучуваат личната слобода од процесот на остварување на заедништвото. За Црквата,<br />

слободата претставува неопходен предуслов за остварување на заедништвото. Секој обид или наклонување во правец на<br />

наметнување слобода, претставува осакатување и уништување на животот и причина за отуѓување на човештвото. Црквата<br />

ја почитува слободата, не само како вредност за реализација на заедништвото, туку и како квалитет кој овозможува да се<br />

сфати личната грешка во исполнувањето на заедништвото. Така, слободата се утврдува не како ’вредност’ или законско<br />

’право’, туку како егзистенцијална човечка вистина. Тоа што ја прави Црквата радикално различна од кој било друг<br />

етички систем или општествена организација е стварноста дека Црквата не поставува услови за учество на поединецот<br />

во заедницата. Единствено личната движечка сила на љубовта може да ја спаси слободата и да го претвори падот во<br />

успех. Тоа што ја сочинува Црквата е динамичниот чин на прифаќање на човечкото суштество со сите негови/нејзини<br />

падови, и „облагородување“ на овие падови во Заедницата на Сите Свети. Тоа е слободата на љубовта, „апсурдноста“ на<br />

љубовта која ги отфрла сите рационални критериуми за учество во Заедничарењето. Го прифаќа последниот исто како и<br />

првиот; го прифаќа делото и ја цени намерата; го чествува трудот и го благословува добриот збор.<br />

4. Евхаристијата како почетна точка во преобразбата на општеството<br />

Општествената етика на Црквата не е насочена кон подобрување на објективните услови и структурите на животот во<br />

заедницата, ниту, пак, е насочена кон подобрувањето на карактерот на поединецот. Целта на Црквата е да им овозможи на<br />

луѓето да живеат и дејствуваат во потполна лична слобода, која може да се постигне целосно само преку заедничарењето.<br />

Ова е единствениот критериум на Црковниот етос кој предизвикува радикален пресврт на општоприфатените правила<br />

на морално однесување. Тој покажува една динамична неопределеност на животот, ослободена од објективност и<br />

индивидуализам. Според овој критериум можно е секој да ја достигне слободата и заедничарењето дури и во услови<br />

на утврден соживот, тиранија, угнетување и неправда. Следствено, борбата против тиранијата и угнетувањето е чин<br />

7


на слобода и заедничарење. Во секој случај, единствено<br />

процесот на реализација на слободата, како жртвено<br />

себевозвишување и борба за постигнување на заедница,<br />

ни помага да направиме разлика меѓу правилното и<br />

погрешното, и помеѓу доброто и злото.<br />

Единствениот вистински чин што ја создава<br />

Црковната заедница е Евхаристијата. Евхаристијата<br />

персонифицира и ги разјаснува стандардите на Црковниот<br />

етос на заедничарење. Евхаристијата претставува живот<br />

во заедница. Таа не се однесува на некој апстрактен<br />

живот, туку е предуслов за живот на земјата. Лебот и<br />

виното на Евхаристија се Телото<br />

и Крвта Христови. Тие се одраз на<br />

Неговата Богочовечка природа; тие<br />

го потврдуваат заедничарењето во<br />

неговиот облик. Преку Евхаристијата,<br />

секој дел и секое дејство од нашиoт<br />

земен живот се преобразени во<br />

можност за заедничарење. Кога луѓето<br />

живеат според жртвените напори на<br />

Евхаристијата, тогаш нејзиниот етос,<br />

на мистичен и светотаински начин,<br />

подеднакво се прелева врз политиката,<br />

економијата, професионалниот живот,<br />

семејниот живот и институциите од<br />

јавниот живот. Со други зборови:<br />

динамичното не - определување на<br />

Евхаристијата се протега надвор од<br />

опсегот на објективното определување.<br />

Евхаристијата преобразува, ги менува<br />

егзистенцијалните премиси, наместо<br />

само да ги „подобри“.<br />

Попрецизно, Евхаристијата<br />

гo сумира начинот на постоење кој<br />

ја остварува својата општествена<br />

реализација во аскетизмот на Црквата.<br />

Сепак, ваквиот аскетизам не претставува<br />

индивидуална вежба на волја, ниту<br />

мазохистички однос кон човековите<br />

потреби и желби. Тоа е можност за<br />

заедништво и чин на заедништво.<br />

Црковниот аскетизам е насочен кон<br />

покорување на поединецот, односно на неговите биолошки<br />

желби за безусловна предност на личните односи над<br />

заедништвото. Искуството на една вистинска заедница<br />

на луѓе, како средба на личнотo расудување (во нашaта<br />

природна реалност) со откривањето на личниот Бог во<br />

историјата, бара аскетско самовозвишување на нашата<br />

индивидуалност и личен став на самопожртвуваност .<br />

Би можело да се оди подалеку од тоа и да се тврди дека<br />

аскетизмот, како општествена и практична примена на<br />

вистината на Црквата, претставува радикална моралност и<br />

социо-политичко дејствување. Велиме „радикално”, бидејќи<br />

овој аскетизам брзо и ефикасно ги урива холистичките<br />

системи на индивидуалниот утилитаризам, заедно со<br />

нивните тоталитарни механизми. Овие системи не се<br />

загрозени од револуционерните движења или идеи кои<br />

имаат задржано некaква “логика”. Холистичките системи се<br />

загрозени исклучиво од егзистенцијалните ставови и од<br />

едно однесување кои даваат примат на постигнувањето<br />

на личната вистина (на човештвото), лична особеност<br />

реализирана на работ помеѓу слободата и гревот. Ова<br />

може да се направи со обидот да се<br />

има само-трансцендентална љубов и<br />

од будењето на личното расудување и<br />

разбирање на значењето на реалноста<br />

на светот, како и во средбата со личниот<br />

Бог, Кој се открива во историјата.<br />

Ова е ставот на православната<br />

традиција и живот. Тоа е динамиката на<br />

општествената преобразба, олицетворена<br />

во Евхаристиската заедница, т.e. во<br />

епархијата или во парохијата. Кога<br />

една епархија (на чело со епископ)<br />

или една парохија (администрирана<br />

од свештеник) оформува вистинска<br />

црковна заедница, тогаш на динамичен<br />

и органски начин, тоа води кон<br />

преобразба на луѓето во заедница на<br />

личности. На тој начин, се обезбедува<br />

суштинска и вистинската социјална<br />

правда, а не само рационална. Тогаш<br />

трудот станува ослободен од ропство<br />

и се трансформира во личен однос;<br />

креативните потенцијали во секое човечко<br />

суштество се разбудени. А, правилно<br />

функционирање на Евхаристиската<br />

заедница создава политика која ù<br />

служи на егзистенцијалната вистина и<br />

автентичноста на човештвото. Им нуди<br />

на човечките односи причина и значење<br />

и нуди една економија која не потчинува,<br />

туку служи.<br />

Имајќи ги предвид условите и околностите<br />

на денешницата, сè што е гореспоменато во однос на<br />

општествената динамика на Евхаристиската заедница,<br />

може да наликува на некаква романтична утопија. Мора без<br />

двоумење да се рече, сепак, дека во одредени историски<br />

периоди , Евхаристиската заедница се остварувала во<br />

голема мера. Вистинска преродба на евхаристиската<br />

заедница е, исто така, можна во денешно време, под услов<br />

да се спроведе темелна обнова на парохиите.<br />

8


ОД ДНЕВНИКОТ НА ОТЕЦ<br />

АЛЕКСАНДАР ШМЕМАН<br />

ПОДГОТВИЛ: ЈЕРОМОНАХ АТАНАСИЈ АРСОСКИ<br />

+ ВТОРНИК, 12. ОКТОМВРИ 1976.<br />

Состаноци, разговори, телефонски повици.<br />

Уморен сум од постојано негодување, но еден факт е<br />

навистина така:<br />

невозможно е да се работи во овој непрестан притисок и<br />

непрестајно брзање.<br />

Студен, бистар и светол ден.<br />

Изворот на лажната религија е неспособноста да<br />

се радуваме или, поточно, одбивањето да се радуваме. А<br />

радоста е апсолутна суштина, бидејќи, несомнено, таа е<br />

плод на Божјото присуство. Човек не може да знае дека<br />

Бог постои, а при тоа да не се радува. Стравот Божји и<br />

смирението се здрави само кога се поврзани со таа<br />

радост, и само тогаш се вистински и плодоносни. Надвор<br />

од таа радост тие добиваат демонски карактер и стануваат<br />

најдлабоко изопачување на кое било религиско искуство.<br />

Религија на страв; религија на лажно смирение; религија<br />

на вина. Сите тие се искушенија и замки – мошне силни<br />

не само во светот, туку и во Црквата. „Религиозните“ луѓе<br />

мошне често негуваат некаква сомничавост кон радоста.<br />

Првиот и основен извор на сè се зборовите : „Се<br />

радува мојата душа во Господа...“. Стравот од гревот не<br />

спасува од гревот. Радоста во Господа спасува. Чувството<br />

на вина или морализмот не ослободуваат од светот и од<br />

неговите искушенија. Радоста е темел на слободата, врз кој<br />

сме повикани да застанеме. Каде, како и кога ова станало<br />

извртено и монотоно во Христијанството? Или, поточно,<br />

каде, кога и зошто христијаните станале глуви за радоста?<br />

Како, кога и зошто Црквата, наместо да ги ослободува<br />

луѓето кои страдаат, почнала садистички да ги заплашува?<br />

Луѓето непрестајно доаѓаат и прашуваат за<br />

совет (денес од 07:30 наутро исповедам луѓе, и зборувам,<br />

зборувам, зборувам; четворица луѓе со проблеми, а не<br />

ги бројам оние закажани термини за подоцна). А некоја<br />

слабост и лажен срам ме спречуваат да им кажам: „Немам<br />

никаков совет за вас. Јас имам само слаба, кревка, но за<br />

мене непрекината радост. Го сакате ли тоа?“. Не, не го<br />

сакаат тоа. Тие сакаат да зборуваат за „проблеми“ и да<br />

разговараат за „решенија“. Не, не постои поголема победа<br />

на ѓаволот во светот од оваа „психологизирана“ религија.<br />

Во психологијата има сè и сешто. Едно нешто кое во неа е<br />

незамисливо и невозможно е радоста!<br />

9


+ ЧЕТВРТОК, 23. ДЕКЕМВРИ 1976.<br />

Служби, исповеди, а дома подготовки за<br />

празникот. Но, ме загрижува ситуацијата на факултет.<br />

Имам чувство дека не го работиме она што би требало да<br />

го работиме; не се движиме во насока во која би требало<br />

да се движиме; нешто не е во ред! На таа тема имавме<br />

состанок, кој траеше три часа, но не се согласивме ниту<br />

во однос на анализа на ситуацијата, а ниту во однос на<br />

начинот на справување со тоа. Од моја гледна точка,<br />

половина од нашите студенти се опасни за Црквата<br />

– нивната психологија, нивните тенденции, некој вид<br />

непрестајна опсесија со нешто. Со тоа Православието<br />

добива поинаков, грд аспект. Нешто мошне важно се<br />

изостава, а Православието што овие студенти свесно<br />

или несвесно го фаворизираат е искривено, осакатено,<br />

емотивно. Сè на сè, тоа претставува псевдо – Православие.<br />

Меѓутоа, ширењето на тоа чудно Православие јас многу<br />

јасно го чувствувам не само на факултетот, туку насекаде.<br />

Го гледам тоа во Русија (преку „Весник“) и во Црквата во<br />

поширока смисла. Насекаде владее некаква загриженост<br />

и неурамнотежена потрага, како да ја нема радоста од<br />

Божјото присуство, како да ја нема радоста на верата. Она<br />

што тука недостасува е „радоста и мирот во Светиот Дух“,<br />

и затоа сето внимание се движи во некоја друга насока –<br />

во насока на гордост, самоафирмирање, желба ние да ги<br />

спасуваме и подучуваме другите; во насока на отсуство на<br />

смирение.<br />

+ НЕДЕЛА, 26. ДЕКЕМВРИ 1976.<br />

Божик: полна мера на радост. Служби во црква,<br />

божикна елка и сите наши внуци, а денес – чудо! Кога се<br />

разбудивме, сè беше покриено со снег, а сонцето блескаше.<br />

Небото беше светло, а во моето срце беше вистински<br />

празник.<br />

Исповеди, разговори. Моќта на гревот не е во тоа<br />

што човекот го искушува очигледното зло, туку во тоа што<br />

срцето му го заробуваат разни видови на ситни страсти,<br />

и во тоа што не може нормално да диши и да живее. Во<br />

борбата против овој затвор не е доволно да се заговара<br />

само побожност и молитва. Побожноста може да биде, а<br />

често е, ситничава. Молитвата може да биде насочена само<br />

кон себе самата. Истото прашање се поставува и во врска<br />

со богатството на нашето срце, во врска со радоста. Без<br />

радост, побожноста и молитвата се без благодат, бидејќи<br />

нивната моќ е во радоста. Религијата станала синоним за<br />

сериозност, која не е усогласена со радоста. Затоа е слаба.<br />

Луѓето од религијата сакаат одговори, мир и значење.<br />

А значењето е радоста. Тоа е одговорот што во себе ги<br />

содржи сите одговори.<br />

+ ВТОРНИК, 15. МАРТ 1977.<br />

Вчера ги читав делата на Гогољ: „Инспектор<br />

генерал“ и „Брак“. Неверојатно ми беше колку е „Брак“<br />

бесмислен. Зошто е добар? Дали затоа што Гогољ го<br />

напшал? Пред смрт, го обвиниле Гогољ дека создал<br />

карикатури и тој се уплашил од револуционерното<br />

влијание, кое самиот тој го имал врз неговите читатели.<br />

Во него имало нешто застрашувачко, мрачно, па дури и<br />

демонско. Имало некоја бескрајна гордост, а како резултат<br />

на тоа немал воопшто самодоверба.<br />

Во неделата, „Њујорк Тајмс“ објави натпис за сè<br />

помалото присуство на црквата и за слабеењето на верата,<br />

за отфрлањето на догмите и на доктрините воопшто. Еден<br />

млад католик рекол: „Не гледам како прифаќањето на<br />

оваа или на онаа догма може нешто да промени во мојата<br />

визија на животот“. Поради ова почнав да размислувам<br />

за успехот на субјективната религиозност. Верата<br />

слабее, а религијата станува посилна. Во последните<br />

векови Црквите се држеле заедно, но не врз основа на<br />

вера, туку врз основа на религија, сè додека религијата<br />

општествено се совпаѓала со нешто во културата и во<br />

општеството, и сè додека слободата и секуларизмот не<br />

продреле во длабочината на цивилизацијата и свеста на<br />

овој свет. Тоа сега се има случено и прва жртва е Црквата.<br />

Протестантизмот е „обесцрковување“ на Христијанството,<br />

или, во секој случај, почеток на тоа. Пост – Ватиканската<br />

Црква сега се движи кон протестантизам (негирање<br />

на авторитет, на концепт на ереста, на објективноста).<br />

Православието опстојува така што се држи за Црквата како<br />

за природно општество – етничко, национално итн. Темел<br />

на Црквата е верата. Верата вечно ја породува Црквата<br />

и ја исполнува, и верата ја гледа Црквата како „темел на<br />

сè што се надеваме, потврда на невидливото“ (Евр. 11,<br />

1). Црквата е потребна како Света Тајна на времето кое<br />

ќе дојде. На религијата ù е потребен храм, а не Црква.<br />

Храмот влече потекло од религијата. Затоа во евангелието<br />

пишува: „Ќе го уништам овој храм...“. Црквата влече<br />

потекло од Христијанството. Сепак, нашата Црква одамна<br />

себе самата се идентификува со „храм“, се разводенила во<br />

10


храм, и (тоа значи) се вратила на паганскиот храм како<br />

на своја религиска потврда. Протестантизмот бил обид<br />

за спасување на верата, за прочистување на верата од<br />

религиозното ограничување. Но, протестантите платиле<br />

висока цена за порекнувањето на есхатологијата и<br />

за заменување на есхатологијата со индивидуално<br />

спасение, односно за суштинското негирање на Црквата.<br />

Најголемиот анахронизам на природно ниво може да се<br />

најде во Католичката Црква. Католицизмот бил возможен<br />

само додека било можно да се негира и да се ограничува<br />

слободата на личноста, која претставува основна<br />

догма на модерното време. Додека се обидуваше да го<br />

промени курсот и да се спои со слободата, Католицизмот<br />

едноставно пропадна и не гледам како ќе биде можно<br />

неговото оживување (освен ако светот не падне во рацете<br />

на фашизмот, кој ќе ја порекнува експлозивната синтеза<br />

на слободата и личноста).<br />

„Луѓето кои искрено нè слушаат, не разбираат<br />

што сакаме од нив“. Во крајна линија „ние“ (мала група) ја<br />

посакуваме Црквата. Но во Христијанството, мошне долго,<br />

немало искуство на Црквата; тоа е заменото со искуство<br />

на храмот и со индивидуалната религија, а внатрешно е<br />

лишено од верата, која е „темел на сè што се надеваме и<br />

потврда на невидливото“ (Евр. 11, 1). На што се надеваме?<br />

И што е тоа невидливо? Нешто божествено во нас, само<br />

по себе, возвишено, нешто што доаѓа по овој живот, што<br />

не е од овој свет, нешто што ни помага да живееме. Но<br />

сето тоа, на крајот на краиштата, е прашање на вкус, на<br />

индивидуален избор и на навика. А за вкусовите не се<br />

дискутира.<br />

Штотуку го прочитав повторно ова што сум го<br />

напишал и сакам попрецизно да ги дефинирам верата,<br />

Црквата и слободата. Се вели: „слобода за секого да има<br />

своја вера...“. Добро, тогаш нека биде така. Религиозната<br />

принуда на нечија совест е навистина најлошото нешто<br />

што може да се случи. Велат: Прифати ја верата на Црквата<br />

(и авторитетот на Црквата, и сл.). Не, тоа не е така, не може<br />

така. Кога велам дека верата ја породува Црквата, јас<br />

говорам за онтологија на верата, бидејќи верата и Црквата<br />

не се две различни реалности, туку една со друга се чувар<br />

и заштитник. Верата значи да се има Царството Небесно<br />

(темелот на сè што се надеваме – и потврда на невидливото<br />

– Царството Божјо). Имањето на тоа е Црквата како Света<br />

Тајна, како единство, како нов живот. Црквата е присуство<br />

на она на што се надеваме и на она што не го гледаме.<br />

Затоа, да се зборува за некаква слобода на вера во<br />

Црквата е бесмислено исто како да се зборува за слобода<br />

во таблицата за множење. Прифаќањето на Царството<br />

Божјо е плод на слободата, исполнување и крунисување<br />

на слободата. Во таа смисла, како непрестајно обновувано<br />

прифаќање, верата е слобода, и Црквата како таква мора<br />

да биде исполнување на верата.<br />

+ ЧЕТВРТОК, 29. АПРИЛ 1977.<br />

Во врска со кризата на факултетот поврзана<br />

со вработување, размислував: зошто луѓето толку често<br />

едноставно го уништуваат својот живот, си штетат на<br />

себе самите, како да се опседнати со некаква амор фати 1 .<br />

Човек би помислил дека ќе ги чува простата себичност<br />

и инстинктот за преживување, но изгледа дека и овој<br />

инстинкт престанува да делува. Јасно се гледа некаков<br />

вид на лудило и на страст за деструкција. Оваа страст е<br />

„јас“, односно гордоста. Гордоста го преобразила ангелот<br />

на светлината во ѓавол, а сега гордоста самата има моќ<br />

да ги уништува луѓето. Затоа сè што е на каков било<br />

начин, дури и во минимална мера, поврзано со гордоста,<br />

поврзано е со ѓаволот и со ѓаволското. Религијата, исто<br />

така, е веќе подготвен терен за делување на ѓаволските<br />

сили. Сè, буквално сè во религијата е неодредено, а таа<br />

неодреденост може да се избистри само со смирение, така<br />

што целиот живот е или мора да биде насочен кон барање<br />

на смирение. Знаци на смирение: радост! Гордоста ја<br />

исклучува радоста. Потоа: едноставност, односно отсуство<br />

на какво било свртување кон себеси. И на крај: доверба,<br />

како главна водителка во животот, која може да се примени<br />

на сè (чистота на срцето, кога човек може да Го види Бога).<br />

Знаци на гордоста се: отсуство на радост, комплицираност<br />

и страв. Сето ова може да се види секој ден, секој час, ако<br />

човекот се набљудува себе и ако размислува за животот<br />

околу себе.<br />

Застрашувачко е да се мисли дека, во некоја<br />

смисла, и Црквата живее со гордост: „права на црквите“,<br />

„права на Екуменскиот трон“, „достоинство на Руската<br />

црква“ итн., а и во морето на ископликуваната „духовност“<br />

без радост и со страв. Тоа е непрестајно самоуништување.<br />

Се обидуваме да ја заштитиме „Вистината“, се бориме со<br />

нешто и за некого, а при тоа не разбираме дека Вистината<br />

пребива и победува само таму каде што е жива: „...<br />

смирени, бидете како робови“, и ќе ја имате радоста која<br />

ослободува, и едноставноста во која смирението е светло<br />

1<br />

Amor fati е латинска поговорка, што во превод значи<br />

„љубов кон судбината“. Во склоп на тоа спаѓа и љубов кон<br />

неуспехот и страдањата, а затоа се употребува и во тој<br />

контекст. (заб. на прев.)<br />

11


во својата божествена убавина: таму каде што Бог се<br />

открива во создавањето и во спасението. Како јас самиот<br />

можам да живеам според ова? Како можам да ги убедувам<br />

останатите?<br />

Ги продолжувам вчерашните забелешки за<br />

гордоста, за егоцентричноста, како извор на гревот, како<br />

содржина на гревот, и за нејзината деструктивност и<br />

смртоносна сила. Денес размислував за поврзаноста на<br />

гревот, телото и похотата. Похота е во суштина истото она<br />

барање на своето, истата гордост, која го насочува телото<br />

кон себе самото, кон сопствена афирмација и задоволство.<br />

Така, вистинското смирение е невозможно без победа<br />

над телото и на крај се состои во одуховување на телото.<br />

Но, борбата со телото може мошне лесно да се претвори<br />

во гордост и во извор на гордост, ако не е втемелена во<br />

барање на смирението и во стремеж кон него. Аскетизмот<br />

може да биде задоволство само по себе, а не задоволство<br />

во Бога. Знаците се јасни. Светлиот аскетизам е радосен,<br />

едноставен и полн со доверба. Лажниот аскетизам, без<br />

исклучок, живее во омраза кон телото, кон светот и кон<br />

животот: се храни со презир, учествува во ѓаволското<br />

богохулење кон созданието. За таквиот аскет, гревот (со<br />

искушение и опасност) лежи во сè. А победата над телото<br />

никогаш не станува аверзија, и секогаш води кон „чисто<br />

око“. „Но, ако твоето око е расипано, тогаш целото твое тело<br />

ќе биде темно“ (Мат. 6, 23).<br />

+<br />

ОТЕЦ АЛЕКСАНДАР ШМЕМАН<br />

12


jеромонах Атанасиj Арсоски<br />

НЕ ГО УБИВАjТЕ ГЛАСНИКОТ<br />

Музиката, како и секоја друга гранка од уметноста, има големо влијание врз човекот. Зборот „музика“<br />

потекнува од грчкиот „μουσική“, кој, пак, произлегува од „муза“ (μούσα) – божества од античката грчка митологија.<br />

Се сметало дека музите се главните фактори за уметничкото творење на луѓето. Затоа, под музика се подразбирала<br />

целокупната уметност. Подоцна, значењето на овој термин е стеснето, и означува комбинација на звуци, проследени<br />

со ритам. Во оваа комбинација има простор и за зборови (песна).<br />

Постојат различни видови музика и сите тие влијаат на човечката личност. Истовремено, видот на музички<br />

стил и на песна му одговара на изградениот карактер на личноста. Согласно ставот кон животот на човекот, се<br />

вклопува и видот на музиката и песната што му се допаѓа. Во детската и младинската возраст музиката може да одигра<br />

значајно влијание при формирањето на личноста. Меѓутоа, не можат да се одвојат начинот и стилот на живот од<br />

видот на музиката. Различните видови музика можат да влијаат: охрабрувачки, стимулативно, депресивно, љубовно,<br />

мирољубиво, воинствено, восхитувачки итн.<br />

Намерата на овој текст не е стручна анализа на музичките правци, ниту психолошкото дејство на музиката.<br />

Таа тема им припаѓа на соодветните експерти од тие области. Тука ќе се задржиме на мислењето, што произлегува<br />

од одредени црковни кругови, дека рок и метал музиката претставуваат израз на сатанистичкиот култ. Овој став е<br />

сериозно обвинување. Аргументите за ваквото мислење обично се базираат врз музичкиот стил, содржината на<br />

текстот и кореографијата.<br />

Рок музиката почнува да се истакнува во втората половина на 20 век. Нејзината појава била своевидна<br />

револуција на тоа време. За првпат се појавува во Америка и претставува комбинација на блуз, џез, фолклорна музика,<br />

кантри музика и црковна музика. Набргу се проширува и се развива до висок степен во Велика Британија, а оттаму<br />

и на европскиот континент. Може да се каже дека рок музиката извршила огромно влијание врз популацијата во<br />

историјата на човештвото и на музиката. Бројните критичари се разликуваат во однос на позитивното и негативното<br />

влијание. Причината за тревога во јавноста била не само појавата на рок музиката, туку и целокупното движење<br />

што истата го покренала. За да се процени влијанието на рок движењето, треба да се земат предвид околностите<br />

13


во кои живеел светот тогаш, но и до тогаш. Војните биле редовна и речиси нормална појава, и покрај апсурдноста и<br />

деструктивноста, кои биле безброј пати докажани низ историјата. Меѓутоа, светските моќници никогаш не можеле<br />

и не можат да замислат да бидат и да останат такви без војни. Затоа, сѐ до втората половина на минатиот век не<br />

постоел сериозен отпор против лудилото на масовното меѓусебно убивање. Сѐ се сведувало на спорадични изрази на<br />

отпор, обично манифестирани преку одредени философи, поети, уметници. Но, со нив лесно се справувале, така што<br />

ги маргинализирале со помош на разни клевети и суптилни или директни омаловажувања на нивните личности и на<br />

нивните дела.<br />

Војната не никнува без корен. Пред почетокот на тоа општо лудило секогаш претходат интензивирани валкани,<br />

нечесни, егоистички и демоноинспирирани меѓусебни односи. Нивни карактеристики се: лагата, манипулацијата,<br />

инсистирање за слепо и безусловно потчинување на утврдените деструктивни вредности, кои, за жал, се прикажани<br />

во форма на висок морал. Рок музиката уште од самиот почеток навестува дека ќе постави силна линија на отпор<br />

против постоечкиот деструктивен систем на вредности. Многу песни се базирани на библиски теми, на социјални<br />

проблеми, на пропагирање на мирот преку разобличување на сите причини што доведуваат до меѓусебни судири со<br />

катастрофални последици. Токму затоа слушањето на рок музиката, спонтано, добило форма на еден вид движење на<br />

бунт против човечките аномалии.<br />

Покрај, за светот веќе вообичаените музички теми за емотивните односи помеѓу маж и жена, во рок музиката<br />

почнуваат да се истакнуваат и прашања од егзистенцијално посуштински карактер. Во голема мера се проблематизира<br />

смислата на војната. Затоа, пропагирањето на мирот е еден од фундаментите на рок движењето. Таквата реакција<br />

била особено мотивирана од соочувањето со апсурдноста на војната во Виетнам (1965 – 1973). Значи, кратко време<br />

по катастрофалната Втора светска војна, јавноста гледа дека ни од далеку не му се гледа крајот на масовните оружени<br />

конфликти. Продукт на тоа е и хитот на Џон Ленон 1 , од 1969 година: „Give peace a chance” (Да му се даде шанса на<br />

мирот). Очекувана била појавата на револт кон мирољубивото движење, кое добило светски размери. Оние, на кои<br />

не им одговара отсуството на војна, не задоцниле со обидот за дискредитирање на ваквата насока на рок музиката.<br />

Сфатиле дека најдобар начин за борба е омаловажувањето и клеветата. Тргнувајќи од таа намера, ги употребиле<br />

сите можни „аргументи“, помеѓу кои и етикетата за членовите на The Beatles дека се приврзаници на хиндуистичка<br />

секта и дека влијаат психоделично врз младата популација. Ова им било од особена важност заради придобивање на<br />

христијаните, затоа што биле свесни за нераскинливата поврзаност на христијанството и миротворството. Но, и покрај<br />

тоа, не успеале да го задушат бунтот против свесните неправди што се случуваат на светската политичка сцена.<br />

Тие неправди се продуцирани од крајно лошите меѓучовечки односи. А, во атмосфера на духовна<br />

дезориентираност, односите помеѓу луѓето не можат да бидат поинакви. Затоа е потребно да се открие коренот на<br />

проблемот, да се влезе во сржта, па за да може да се здогледа решението. Сепак, бунтот против нехуманоста и против<br />

воените дејствија што го пројавило гореспомнатото рок движење се задржува само на социјално ниво. Секако дека<br />

и тоа има одреден ефект, но не може да предизвика посилен удар, кој би резултирал со сериозно размислување и<br />

преиспитување кај секој човек поединечно. Во истиот период на површина излегува еден друг рок правец, кој ќе даде<br />

своевиден придонес во врска со општите човечки проблеми.<br />

Со појавата на пожестокиот рок правец, наречен „хеви метал“ 2 , веќе почнуваат да се допираат базичните<br />

егзистенцијални теми, кои всушност претставуваат прашања „за смрт или живот“. Во нив спаѓаат следниве теми:<br />

смисла на животот, сеќавање на смртта, љубов и омраза, Божјото присуство, дејството и влијанието на ѓаволот во<br />

нашите животи, начинот за надминување на бесмислените стереотипи на живеење итн. Овој жанр од рок музиката<br />

се одликува со засилен звук на гитарите, и препознатлив е по жестокиот ритам. Бендовите се составени од гитаристи,<br />

басист, тапанар и пејач. Меѓутоа, главна карактеристика на хеви метал правецот не е засилениот звук на гитарите<br />

и тапаните, туку смислата и пораката на текстот од песната. Интензитетот на звукот и на ритамот на мелодијата<br />

кореспондира со важноста на пораката што треба да се пренесе. Затоа треба особено внимание да се обрне врз<br />

содржината на текстот. А што се однесува до видот на музиката што им се допаѓа на луѓето, тоа сепак претставува избор<br />

според вкусот. И во останатите музички правци среќаваме музика со интензивна јачина и жестина. Но, прашањето е:<br />

дали и каква порака има во сето тоа?<br />

Нападите и обвинувањата кон хеви метал правецот за промовирање на сатанизам се испровоцирани делумно<br />

1 Фронтмен на The Beatles, кој е еден од водечките британски и светски рок бендови од тоа време (1960 – 1970).<br />

2 Heavy metal – тежок метал.<br />

14


од непознавање, а најчесто од површно и недоволно разбирање на содржината на песните. Не е во ред врз основа на<br />

предрасуди да носиме генерална осуда. Едно од основните евангелски начела е: Не судете, за да не бидете судени 3 .<br />

Бог делува на разновидни и таинствени начини, познавајќи го срцето на секој човек. Процесот и манифестацијата на<br />

богобарателство се невидливи за очите на другите, а неретко се незабележлви и за самата личност, чие срце трага по<br />

откривање на смислата на животот. Така, и содржината на одредени песни од некои рок и метал бендови претставува<br />

еден вид на егзистенцијална потрага. Истиот копнеж по Изворот на животот може да се сретне кај сите категории на<br />

луѓе, без разлика со што се занимаваат во својот живот. Во овој текст се ограничуваме само на една категорија, од<br />

причина што веќе постои негативна предрасуда, но и осуда кон неа за богоборство. Од многувековниот опит на светите<br />

отци сме научени да го отвараме срцето за целиот свет, и никого да не отфрламе, а особено не поради предрасуда.<br />

Нивните пораки до нас ни се критериум за живеење, бидејќи не треба да се угледуваме на злото, туку на доброто 4 .<br />

Не треба да го игнорираме и фактот дека постојат повеќе видови на метал – музика, помеѓу кои спаѓа и black<br />

metal 5 , во кој, навистина, во голема мера има антихристијанска и просатанистичка содржина. Но, тоа е само еден<br />

мал дел, кој никако не може да биде репрезент на целокупниот музички жанр. Особено, пак, не може во истиот<br />

кош да бидат сместени светски познатите, сериозни и исклучително креативни метал - бендови. Во продолжение ќе<br />

прикажам дел од содржината на текстовите на овие бендови.<br />

ПРОБЛЕМОТ НА ВОJНИТЕ<br />

Во контекст на веќе спомнатиот револт кон војните,<br />

кај хеви метал бендовите тој бунт е многу подлабок и<br />

поинтензивен. Не се работи само за едноставен протест, туку<br />

ударот се нанесува во коренот на лудилото и без никакви<br />

резерви се истакнува целата вистина. Ова е особено видливо во<br />

песната War pigs (Свињи на војната) од бендот Black Sabbath 6 ,<br />

каде проблемот на војната се издигнува од социјално на<br />

онтолошко ниво: Генералите се собираат во своите маси,<br />

токму како вештерките на црните миси. Зли умови што<br />

кројат разорување, волшебници на смртна конструкција...<br />

Политичарите се кријат и само ја почнуваат војната. Зошто<br />

тие не одат да се борат? Таа улога им ја препуштаат на<br />

сиромашните. Времето ќе ги покаже нивните моќни умови,<br />

кои прават војна само за забава. Чекај, ќе им дојде судниот<br />

ден!...Божјата рака го најави денот на Судот и Бог повикува.<br />

Свињите на војната на колена преколнуваат, барајќи милост<br />

за своите гревови, а сатаната се смее, ширејќи ги своите<br />

крилја. Во овој извадок од песната гледаме дека конструкторите<br />

на војната не се само злосторници кои би одговарале пред<br />

човечките судови, туку тие се кукавици и суштински одговорни<br />

за масовна деструкција на многу личности, а пред сѐ на своите.<br />

Токму поради тоа се потсетува на Божјото присуство и дејство<br />

во историјата и дека, на крајот од краиштата, животот не зависи<br />

3 Мат. 7, 1.<br />

4 3. Јован. 1, 11.<br />

5 Black metal – црн метал. Овој вид на метал – музика најмногу е присутен во скандинавските земји.<br />

6 Black Sabbath е англиски хеви метал бенд, формиран во 1969 година во градот Бирмингам. Според интнзитетот на музиката и на ритамот можеби спаѓа во хард рок жанрот,<br />

но сепак овој бенд се смета за основател на хеви метал правецот токму поради содржината на текстовите од нивните песни.<br />

15


од нас, туку од Него. А што е уште поважно, преку овие стихови се потенцира вечниот живот, чиј квалитет зависи од<br />

нашата состојба што си ја креираме самите. Бог е Оној Кој само го потврдува нашиот избор: дали сме се одлучиле за<br />

живот или за смрт.<br />

Оваа тема, од различни аспекти, ја обработуваат и други бендови. Metallica 7 , преку песната Disposable heroes<br />

(Херои за еднократна употреба), ја нагласува катастрофалната вистина дека војниците не се сметаат за конкретни<br />

и неповторливи личности, туку се третираат како средства за постигнување на цел. Штом едно од тие средства ќе<br />

биде уништено, тогаш на негово место доаѓа друго. За жал, оние кои ги водат војните како да не прават разлика<br />

помеѓу оружјето и личноста која го носи, туку само ги интересира да ги има во доволен број на фронтот. Iron Maiden 8<br />

во албумот A Matter of Life and Death 9 ја обработува проблематиката на војните, допирајќи го и едно од најголемите<br />

лудила и безумија, а тоа е т.н. света војна, односно војна чиј повод и цел се базираат врз религиска припадност. Преку<br />

реторичко прашање се констатира лицемерието како основен показател, но и причина за оваа бесмисла: Дали си човек<br />

на мирот или човек на света војна? Толку многу варијанти има од тебе, така што веќе не знам која е вистинската 10 .<br />

Преку заговарањето на војна во име на религијата, всушност, се врши едно од најголемите злоставувања врз човечката<br />

душа. За да дојде до моментот некој да почне да убива во тоа име, неопходно е претходно да биде уверен во фактот<br />

дека тоа ќе му подари вечен живот во мир и спокој! А доколку не отиде до таму работата, тогаш доволно е дури и<br />

само кога религиската припадност се глорифицира до потребниот степен, на кој човек веќе е подготвен да застане во<br />

оружена „одбрана“ на неговите религиски истомисленици. Во тој контекст, Megadeth 11 констатира и прашува: Брат<br />

ќе убие брат, се пролева крв по земјата. Убивање за религија е нешто што јас не го разбирам. Прашај ги овците за<br />

нивните верувања: дали вие убивате по Божја команда? 12 .<br />

Опасноста од нуклеарна војна е сѐ поинтензивна во текот целата втора половина на 20 век, а ризикот од неа и од<br />

катастрофалните последици што би се произвеле е актуелен и денес. Членовите на бендот Black Sabbath опоменуваат<br />

на оваа опасност и, на крајот, есхатолошки ги резимираат последиците во песната Electric funeral (Електричен погреб):<br />

Блесоци на небото претвараат куќи во кочини, а луѓето ги претвараат во глина... Згради се уриваат, земјината<br />

кора пука, а реките се претвараат во крв. Земјата лежи на смртна постела... Натприродниот Цар ја става<br />

земјата под Свое крило. Небесните златни хорови пеат, а ангелите на пеколот мавтаат со своите крилја. Злите<br />

души паѓаат во пеколот, засекогаш во стапицата на ќелиите кои горат!<br />

Свој придонес во револтот кон војните имаат и други бендови, помеѓу кои се: Deep Purple 13 со песната Child in<br />

time (Поколенија) и Guns N’ Roses 14 со песната Civil war (Граѓанска војна).<br />

БОГОБОРСТВО ИЛИ БОГОБАРАТЕЛСТВО?<br />

Најголемата негативна критика кон метал–бендовите е филувана со обвинението дека тие, речиси, се<br />

предводници на една просатанистичка кампања. И за тоа не се обвинети само оние кои навистина тоа го прават,<br />

туку дури и овие бендови за кои стана збор до сега. За да се отфрли ова обвинение можеби би било доволно и само<br />

она што погоре беше изложено за нивниот став во однос на војните, бидејќи во него веќе се препознава погледот<br />

вперен кон Бога. Меѓутоа, тоа е само еден дел, затоа што кај овие бендови среќаваме богат материјал, исполнет со<br />

барање на Бога, што всушност и ја покажува потрагата по вистинската смисла на нашето постоење. Тие тоа не го прават<br />

секогаш на директен начин, иако има и такви примери. Сепак, треба да сфатиме дека не станува збор за црковни<br />

проповедници, туку за музичари кои се трудат да навлезат во длабочината на човечкото постоење. Проблемот кај<br />

критичарите веројатно настанува кога во песните ќе слушнат за ѓавол, смрт, пекол, уништување, зло итн. Поради тоа<br />

7 Американски хеви метал бенд, формиран во 1981 година.<br />

8 Англиски хеви метал бенд, формиран во 1975 година.<br />

9 „Прашање на живот и смрт“.<br />

10 Извадок од песната For the greater good of God од спомнатиот албум на Iron Maiden.<br />

11 Американски хеви метал бенд, формиран во 1983 година.<br />

12 Извадок од песната „Holy wars“ (Свети војни) на бендот Megadeth.<br />

13 Англиски хард рок бенд, формиран во 1967 година.<br />

14 Американски хард рок бенд, формиран во 1985 година.<br />

16


е распространето мислењето дека во метал – музичкиот<br />

правец се обработуваат мрачни теми. Тие т.н. мрачни<br />

теми му пречат на секој комформист и хедонист; му<br />

пречат на секој кој живее во илузија дека нема да умре,<br />

па затоа секојдневно се дозира со „наркотикот“ наречен<br />

неразмислување за смртта. И тогаш е нормално овие<br />

теми да изгледаат мрачни, бидејќи се во функција на<br />

отрезнување од комодитетот на таа наркотична состојба.<br />

По отрезнувањето би следела и детоксификација, што<br />

би претставувало почетна точка за градење на здрава<br />

личност, која реално ќе се соочува со егзистенцијалните<br />

предизвици. Но, тешка е таа<br />

борба со себе, односно со<br />

сопствената помраченост,<br />

предизвикана од нездравото<br />

и безумно себељубие. Во<br />

продолжение ќе видиме<br />

некои од тие „мрачни<br />

теми“ на познатите метал –<br />

бендови.<br />

Бендот Black Sabbath<br />

е обвинет дека, по стапките<br />

на Фридрих Ниче, објавува<br />

дека Бог е мртов. Меѓутоа,<br />

ова може да го каже<br />

само некој што не обрнал<br />

воопшто внимание на<br />

текстот од истоимената<br />

песна. Пред сѐ, насловот<br />

на песната претставува<br />

прашална реченица: God is<br />

dead? (Дали Бог е мртов?).<br />

Во песната станува збор за<br />

жестока внатрешна борба<br />

на еден човек: Загубен во<br />

темнината, бледеам од<br />

светлината. Верата на<br />

мојот татко, брат, мојот<br />

Создател, мојот Спасител ми помага да ја поминам<br />

ноќта...Гласови одѕвонуваат во мојата глава „дали е<br />

Бог жив или мртов?“...Реки од зло течат низ земјата<br />

што умира...Кому му веруваш кога корупцијата и<br />

похотата, верата на сите неправедни, ќе те остават<br />

празен и нецелосен? Кога овој кошмар ќе заврши? Сака<br />

ли некој да ми даде одговор дали е Бог мртов?... Не<br />

верувам дека Бог е мртов... Овие извадоци се доволни за<br />

да се сфати за што станува збор. И, што е најважно,<br />

песната не останува само во форма на прашање, туку<br />

на крајот дава конкретен одговор: не верувам дека Бог<br />

е мртов!<br />

Ќе наведам уште две песни од истоимениот<br />

англиски бенд. Првата, со наслов The devil cried (Ѓаволот<br />

заплака) претставува ретка музичка интерпретација од<br />

овој вид, каде е прикажан начинот како да се совлада<br />

ѓаволот. Секогаш кога му угодуваме, ние успеваме да<br />

го израдуваме. Но, авторот на песната бара начин како<br />

да го натера ѓаволот да заплаче, бидејќи тоа всушност<br />

значи и негов пораз. Станува збор за човек во пеколот,<br />

кој во еден момент зема храброст да ја поведе борбата<br />

со цел ѓаволот да заплаче, знаејќи дека тоа ќе биде од<br />

пресудно значење: Јас можам да ја добијам оваа игра<br />

доколку сите работи се поклопат...Нема да бидам<br />

паметен, туку бистар...Знам дека јас ќе бидам тој<br />

што ќе го натера ѓаволот<br />

да заплаче. Конечно дојде<br />

и мојот момент и не<br />

смеам да му овозможам<br />

задоволство на ѓаволот...<br />

Почнав да му зборувам за<br />

мојата болка и за животот<br />

што го живеев, а тој само<br />

се насмевна и почна силно<br />

да се смее. Тогаш, јас му<br />

реков дека го љубам, а<br />

ѓаволот заплака. Солзи од<br />

неговите очи...и ѓаволот<br />

заплака. Навистина одлично<br />

е доловена суштината.<br />

Изворот на сета ѓаволска<br />

злоба лежи во неговата<br />

голема гордост. Поради тоа,<br />

тој е полн со омраза кон<br />

Бога и кон сѐ она што Бог<br />

го љуби. Затоа се радувал<br />

и се смеел додека слушал<br />

за болката и тешкиот живот<br />

на овој човек. Единствениот<br />

начин да се ослободиме<br />

од канџите на сатанската<br />

гордост е љубовта, чија<br />

основа е смирението. Токму<br />

поради тоа, зборовите на љубов што ги слушнал од<br />

човекот за него претставуваат огнени стрели, кои му<br />

ја одземаат силата. Гледајќи го ѓаволот беспомошен,<br />

човекот се ослободува од неговото ропство и Му се фрла<br />

на Бога во прегратка. А за сето тоа е потребно само да се<br />

изрази љубов.<br />

А другата песна, (After forever), нема потреба<br />

од дополнително објаснување на содржината: Дали<br />

некогаш помислуваш за твојата душа – дали може да<br />

биде спасена? Или можеби мислиш дека кога си мртов<br />

ти само си остануваш во гробот. Дали е Бог само<br />

мисла во твојата глава или Тој е дел од тебе? Дали е<br />

Христос само име што си го прочитал во книга кога си<br />

бил на училиште? Дали кога размислуваш за смртта<br />

17


остануваш без здив или си прибран? Би сакал ли да го видиш папата на крајот од јажето – дали мислиш дека тој<br />

е будала? Јас ја видов вистината, да, јас ја видов светлината и се променив. И јас ќе бидам подготвен кога ти ќе<br />

бидеш осамен и исплашен, кога ќе им дојде крајот на твоите денови. Можно ли е да се плашиш што би можеле<br />

да речат твоите пријатели кога би знаеле дека ти веруваш во Бога? Пред да критикуваат, тие би требало да<br />

сфатат дека Бог е единствениот начин за да се има љубов. Дали твојот ум е толку малечок, па мораш да го<br />

следиш чопорот каде и да трча? Дали со подигрување ќе се смешкаш и кога ќе се приближи смртта и дали ќе<br />

кажуваш дека, исто така, можеш да му се поклонуваш и на сонцето? Мислам дека е вистина дека луѓе како тебе<br />

Го распнале Христос. Мислам дека е тажно тоа што вашето мислење било единствено кое се слушнало. Дали ќе<br />

бидеш толку сигурен кога ќе дојде твоето време, и дали ќе кажеш дека не веруваш? Си имал шанса, но си ја одбил<br />

и сега не можеш да добиеш повторно. Можеби ќе размислиш пред да кажеш дека Бог е мртов и дека Го нема.<br />

Отвори ги очите, и само сфати дека Тој е Оној еден и единствен Кој може да те спаси од сиот тој грев и од сета<br />

таа омраза. Или и понатаму ќе се исмејуваш со сѐ што ќе чуеш? Да! Мислам дека е предоцна.<br />

Бендот Iron Maiden, покрај веќе спомнатиот албум поврзан со проблематиката на војните, има широк опус на<br />

творештво со длабоки теми од различни аспекти на човечкиот живот. Помеѓу нив спаѓаат и оние во врска со смислата<br />

на животот. Сеќавањето за смртта е една од најголемите мудрости и добродетели. Според опитот и советот на светите<br />

отци на Црквата, сеќавањето за смртта нѐ прави реални и трезвени луѓе, и во голема мера го намалува ризикот<br />

од тежок грев против љубовта кон Бога и кон другите луѓе. Песната Dance of death (Танц на смртта) претставува<br />

своевиден поттик кон слушателите токму во правец на сеќавање за смртта, што би претставувало и подготовка за тој<br />

момент: Кога знаеш дека ти дошло времето, знаеш дека ќе бидеш подготвен за тоа. Поздрави се за последен пат<br />

со сите, наздрави и помоли се за тоа.<br />

Човекот во тек на својот живот многу лесно може, опиен од сопствните страсти, да ја заборави смислата на<br />

постоењето и да не Го препознае својот Создател и Татко. Меѓутоа, соочувањето со смртта е последен клучен период<br />

или момент, во кој срцето може да направи пресврт. Тоа е можно кај човек што не гледа површно на реалноста на<br />

животот, туку длабоко во своето битие ја бара вистината. Ваквиот внатрешен процес е опишан во песната Hallowed<br />

be Thy name (Да се свети името Твое) од Iron Maiden: Чекам во мојата студена ќелија кога ѕвоното почна да<br />

ѕвони, рефлектирајќи го мојот изминат живот, но не останува многу време, зашто во 5 часот ќе ме одведат на<br />

бесилка... Кога свештеникот дојде да ми ја прочита последната молитва, јас фрлив поглед низ решетките кон<br />

последниот призор на светот што многу згрешил кон мене. Можеби е ова некаква грешка, а тешко ќе се сопре<br />

злото што владее. Дали е ова навистина крај, а не некој луд сон? Молам, некој нека ми каже дека сонувам, не е<br />

така лесно да запрам да врискам. Солзи ми течат, но зошто јас плачам? После сѐ, јас не се плашам да умрам.<br />

Зарем не верувам дека не постои крај? Додека стражарите ме водеа надвор, некој извика од ќелијата „Господ да<br />

биде со тебе“. Ако постои Бог, тогаш зошто ме пушта да умрам? Во оваа претсмртна агонија, додека го очекува<br />

извршувањето на смртната пресуда, се одигрува тешка, сеопфатна и исклучително продуктивна борба. Целта на таа<br />

борба е пронаоѓањето на смислата на животот, преку изразување на сомнежи, дилеми и прашања поврзани со тоа.<br />

Очигледно, претставен е лик кој во текот на животот бил прилично резервиран во однос на верата во Бога. Меѓутоа,<br />

Бог ни дава шанси до последен момент. Во продолжение следи разврската на агонијата: Како што се движам, цел<br />

живот ми се исцртува пред мене. И ако е блиску крајот, не ми е жал. Земи ми ја душата, бидејќи е подготвена да<br />

одлета. Забележете ми ги зборовите дека мојата душа ќе живее. Ве молам, не грижете се што сега заминувам;<br />

јас отидов да ја најдам вистината. Кога знаеш дека ти дошло времето, можеби тогаш ќе почнеш да сфаќаш дека<br />

животот е чудна илузија. По ова следи инструментален дел, што всушност претставува израз на патот кон финалната<br />

определба на овој човек. И на крајот, по сите овие размислувања, дилеми и негодувања, следи извикот кон Бога: Да<br />

се свети името Твое.<br />

ЗАКЛУЧОК<br />

Од ова резимирано изложување на содржината на одредени текстови од песните на рок и метал бендовите<br />

се гледа дека не би можело да биде одржливо обвинувањето за просатанистичка дејност. Поради ограничениот<br />

простор, во текстов не се прикажани и други содржини кои би го потврдиле истото. Изразувајќи ја длабоката<br />

18


егзистенцијална потрага по смислата на животот, овој музички правец со својата содржина може многу да му помогне<br />

на современиот конфузен и максимално збунет млад човек. Истовремено, сета таа содржина претставува и израз на<br />

сите кои ја сфатиле бесмисленоста на „вредностите“ според кои денес живее светот. За жал, стравот од соочување со<br />

вистината продуцира и промовира музика и песни, чија содржина е, во најдобар случај, наркотик за избегнување на<br />

важните егзистенцијални прашања. А ако погледнеме подетално, кај други музички правци ќе забележиме содржини<br />

со директен поттик за различни видови неморал и духовна дезориентација. Споредувајќи ја содржината на песните,<br />

може да се заклучи кој правец промовира сатанизам. Во нив се промовираат како достигнување: блудот, прељубата,<br />

љубомората, прекумерната употреба на алкохол и сл.<br />

Што се однесува до обвинувањето за злоупотреба на дрога кај рок и метал бендовите и нивните слушатели,<br />

доволно е само да се каже дека нема категорија на луѓе во која не е присутна таа појава. За злоупотреба на наркотици<br />

не се пресудни професијата и хобито, па затоа се среќава кај луѓе што се занимаваат со разни дејности. Ставот на<br />

сериозните хеви метал бендови по ова прашање највпечатливо е изразен преку песната Master of puppets (Господар<br />

на кукли) од Metallica. Преку интензитетот на музиката, низ сурово реалниот текст, се пренесува бескомпромисна<br />

порака против злоупотреба на хероин.<br />

Кореографијата кај хеви метал бендовите е многу посложена отколку кај рок бендовите. Таа сложеност<br />

произлегува од содржината на пораката што секој албум има за цел да ѝ ја пренесе на јавноста. И во врска со ова<br />

се кршат копја, бидејќи многумина забележуваат вид на сатанистички маркетинг во кореографијата и во дизајнот.<br />

Меѓутоа, само неупатени во основите на сатанизмот можат да изречат обвинение од ваков тип. Сатанизмот е нешто<br />

сосема друго во однос на сѐ: цел, ритуали, музика, симболи, движења итн. Кореографијата на сериозните и светски<br />

признати метал бендови е во корелација со содржината на песните, за што веќе стана збор тука. Животот мора да<br />

се прикаже и да се сфати реално, ако сакаме да го сфатиме и да го живееме сериозно. Секое фантазирање води<br />

во пропаст. Во таквото соочување со животната реалност неизбежно е спомнувањето на смртта, на ѓаволот и на<br />

деструкцијата што човекот сам на себе си ја прави.<br />

„Кој има уши да слуша, нека чуе“! (Лука 8, 15)<br />

19


МИРЕЛА МАКУРАТ<br />

(етнолог)<br />

КРСТОВДЕН - ПРАЗНИК НА ВОЗДВИЖЕНИЕ<br />

НА ЧЕСНИОТ И ЖИВОТВОРЕН КРСТ<br />

Воздвижението на Чесниот и Животворен Крст е<br />

еден од дванаeсетте најголеми христијански празници,<br />

востановен во 355 г. по изградбата на црквата „Христово<br />

Воскресение“ во Ерусалим 1 . Првично празникот посветен<br />

на Исусовиот Крст се славел еден ден после Велигден 2 ,<br />

но набргу подоцна прославата била пренесена на 14 (27)<br />

септември.<br />

Со празникот се поврзани неколку настани:<br />

До IV век Црквата не знаела каде се наоѓа Чесниот<br />

1 Премин, бр. 29-30, 2005, стр. 4.<br />

2 Przybył Elżbieta, Prawosławie, Wydawnictwo Znak, Kraków, 2006, стр. 173.<br />

20


и Животворен Крст Господов, зашто после распетието<br />

тој не бил сочуван. Кога Тит го зазел Ерусалим, тлото на<br />

градот било изменето и покриено со земја и затоа било<br />

многу тешко да се најдат местата кои биле поврзани со<br />

земниот живот на Господ Исус Христос. Пронаоѓањето<br />

на Крстот ѝ се припишува на царицата Елена, мајката<br />

на царот Константин. Историчарот Евсевиј, во своето<br />

дело за животот на Константин, зборува за видението<br />

кое царот го имал пред битката со Максенциј во 312<br />

година. Благоверниот цар, на пладне, го видел на небото<br />

изобразен крстниот знак, кој сјаел со неискажлива<br />

светлина и на кој пишувало: „Со ова ќе победиш“ .<br />

Идната ноќ, на царот му се појавил Самиот Спасител со<br />

истото знамение што царот го видел минатиот ден на<br />

небото и му заповедал да направи сличен таков знак,<br />

кој спасоносно ќе ја предводи војската и со кој ќе ги<br />

победува непријателите (станува збор за Христограмот).<br />

Константин ја извојувал победата над Максенциј и со<br />

Христограмот победоносно влегол во Рим, кажувајќи му<br />

на израдуваниот народ дека тоа е спасоносниот знак, кој<br />

е чувар на Римската Империја. Во спомен на чудесниот<br />

настан, на победата, и во слава на Христа Вистинскиот<br />

Бог, Константин си подигнал статуа на која тој во десната<br />

рака го држи крстот. На статуата имало натпис кој велел:<br />

„Со овој спасоносен знак, кој е сведоштво за вистинската<br />

храброст, го ослободив вашиот град од јаремот на<br />

тиранското владеење, а на сенатот и народот римски<br />

им го вратив во слобода претходниот украс и сјај“.<br />

Тогаш е донесен и Миланскиот едикт (313 год.), со кој на<br />

христијанството му се дало потполна слобода.<br />

Едно од преданијата зборува за царицата Елена,<br />

која тргнала за Ерусалим со намера да го пронајде и да му<br />

се поклони на Крстот Христов. На Голгота таа пронашла<br />

пагански храм во чиишто темели се наоѓале трите крста:<br />

на Спасителот и на двајцата разбојници распнати заедно<br />

со Него. Но, таа не знаела кој е Христовиот Крст. Тогаш<br />

покрај царицата и крстовите поминувала погребна<br />

поворка. Царицата Елена, силно уверена дека мртовецот<br />

ќе воскресне доколку се допре до Христовиот Крст, ја<br />

застанала поворката и го положила мртовецот на трите<br />

крста. По Божја промисла мртовецот воскреснал на третиот<br />

Крст. Според друга верзија на преданието се работело за<br />

чудотворно исцеление на болна жена 3 . Мноштво народ<br />

се насобрал за да се поклони на Крстот Господов, а за<br />

да можат сите да го видат, ерусалимскиот архиереј го<br />

издигнал на високо место, по што сите пееле: „Господи,<br />

помилуј“. Така започнал празникот Воздвижение на<br />

Чесниот Крст. Тоа се случило приближно кон крајот на<br />

мај 326 година, а во 355 година била осветена црквата на<br />

Христово Воскресение и оттогаш Крстовден се слави на<br />

14 (27) септември 4 . И до ден-денес се слави тој празник<br />

– на Крстовден свештеникот застанува со крст украсен со<br />

цвеќе на сред храм, а верниците му се поклонуваат на<br />

крстот и пејат по 40 пати „Господи, помилуј“. Исто, на тој<br />

ден се држи пост.<br />

Царицата Елена главниот дел од Чесното Дрво<br />

го оставила во Ерусалим, во црквата на Воскресението, а<br />

еден дел му испратила на својот син, царот Константин, во<br />

престолнината на Римското Царство. Во оваа прилика таа<br />

му ги испратила и клиновите со кои Господ бил прикован<br />

на Крстот. Тогаш царицата заповедала да се изградат<br />

цркви на христијанските свети места во Ерусалим, меѓу<br />

кои и во Гетсиманија на гробот на Пресвета Богородица.<br />

По враќањето на Елена во Византија, нејзиниот син, цар<br />

Константин, направил три големи крста, според тоа како<br />

му се јавувале во битките и заради кои тој ја примил<br />

христијанската вероисповед – првиот во Рим, вториот во<br />

Визант и третиот на реката Дунав. На крстовите со златни<br />

букви напишал: ИС ХС - НИ КА (Исус Христос победува) 5 .<br />

Вториот настан, поради кој се слави празникот<br />

Крстовден, се случил за време на владеењето на царот<br />

Ираклиј (610 – 6<strong>41</strong>). Во 614 година Персијците го зазеле<br />

3 Smykowska Elżbieta, Zwyczaje i obrzędy prawosławne, Mały słownik,<br />

Verbinum, Warszawa, 2008, стр. 65.<br />

4 Премин, бр. 29-30, 2005, стр. 7.<br />

5 Исто.<br />

21


Ерусалим и од таму ги разграбале најголемите светињи,<br />

направиле страшно крвопролевање и оставиле невиден<br />

пустош. Меѓу светињите, тие од храмот на Воскресението,<br />

го зеле и Чесниот Крст, кој бил во нивни раце 14 години.<br />

Житието ,пак, на св. Атанасиј Персијанец (3 февруари) ни<br />

го дава податокот дека многу Персијци во тоа време ја<br />

примиле христијанската вера, зашто биле очевидци на<br />

многу чуда кои преку Крстот се случувале пред нивните<br />

очи.<br />

година го пренел повторно во Цариград, плашејќи се<br />

од тоа дека тешко ќе може да ја задржи Сирија која ја<br />

напаѓале Арапите. При ова пренесување од Ерусалим во<br />

Цариград, Патријархот Цариградски Сергиј го примил кај<br />

црквата „Влахерна“, а потоа во литија го однел во храмот<br />

„Св. Софија“, каде бил извршен обред на издигање на<br />

Чесниот Крст 6 .<br />

СИМБОЛИКАТА НА КРСТОТ<br />

Царот Ираклиј многу пати правел безуспешни<br />

походи против Персијците, сѐ додека не ги победил во<br />

627 год. Враќајќи се во Цариград, тој разбрал дека Хозрој<br />

бил убиен од сопствениот син и дека овој сега моли мир<br />

од Ираклиј. Од Персија Ираклиј го вратил Чесното Дрво<br />

најпрвин во Цариград, а потоа, откако извојувал победа<br />

во Сирија, го донел во Ерусалим. Преданието вели дека<br />

царот, облечен во царска одежда и со инсигнии на царско<br />

достоинство, на плеќите го носел Крстот од Елеонската<br />

Гора до подножјето на Голгота, каде невидлива сила го<br />

спречила да се искачи понатаму. Патријархот Захариј му<br />

рекол да ги симне од себеси царските инсигнии и бос,<br />

со Крстот на плеќите, да го однесе Крстот на Голгота, во<br />

храмот на Воскресението, каде што потоа е извршено<br />

издигнување и поклонение пред него. Крстот кратко<br />

време останал во Ерусалим, зашто Ираклиј во 638<br />

Во древните култури, знакот на крст ги<br />

претставувал сонцето и страните на светот. Формите на<br />

овој лик, кои како тајни симболи на крстот биле усвоени<br />

од страна на христијанството, се следниве:<br />

• крст со четири рамена, впишан во круг, бил<br />

претхристијански симбол на светлината и сонцето,<br />

користен од страна на народите од Азија и на старите<br />

Германи. Тој, исто така, бил симбол на годишен циклус<br />

и на биолошки принцип. Тој означувал здравје и живот.<br />

• крстот во облик на грчката буква TAU (crux<br />

commissa) го одбележувал центарот на светот, и тој бил<br />

симбол на владејачка над сѐ и на моќ на сонцето. Тие<br />

крстови биле носени од страна на асирските цареви на<br />

вратот или на градите. Сепак, кај домородните народи на<br />

Америка симболизира дожд или поток на вода.<br />

• Пророкот Езекиел (9,4), по наредба на Бога,<br />

правел знак TAW (дваесет и втората и последната буква<br />

од семитските азбуки: феникиска, арамејска, хебрејска)<br />

на челата на оние кои се придржувале и ја запазувале<br />

верата. Според светите Отци на Црквата, ова дејство<br />

наведувало дека крстот е знак на откуп, печат на<br />

избраните. Монасите носеле стапови во облик на таков<br />

крст, па затоа таквиот вид на крст, во спомен на свети<br />

Антониј Пустиник, се нарекува и крст на св. Антониј.<br />

6 Види повеќе: http://www.bigorski.org.mk/index.php?content_type=svetootechki_tekstovi&action=details&record_id=1<strong>42</strong>,<br />

http://www.bigorski.org.<br />

mk/index.php?content_type=svetootechki_tekstovi&action=details&record_<br />

id=127, http://www.bigorski.org.mk/index.php?content_type=nastani&action=details&record_id=2534<br />

(посетено на 1.10.2016).<br />

22


• анк (Anch, crux ansata) - египетски хиероглиф што<br />

се чита „живот“. Познат е и како „клучот на животот“,<br />

„клучот на Нил“ или како „крст со рачка“. Како симбол на<br />

плодноста, неговиот облик симболизирал женска утроба.<br />

На коптските гробишта често бил врежуван овој знак како<br />

симбол на христијански крст7.<br />

• Свастика – Изразот потекнува<br />

од санскритскиот збор „svasti” што значи добробит.<br />

Позната е и како крст гамма (crux gamma), бидејќи изгледа<br />

како составен од четири грчки букви гамма (Γ). Првично<br />

свастиката била симбол на оган и сонце, среќа и успех.<br />

Кај Словените била позната како сварга8, сважица,<br />

сварожица и влегувала во состав на претхристијанскиот<br />

словенски симбол „рацете на бога”.<br />

• Келтски крст – исто како свастиката е вид<br />

на соларен крст. Прифатен од страна на христијаните,<br />

посебно на Британските Острови, од каде има потекло.<br />

Во Римската Империја распнувањето на крст<br />

било многу понижувачко, срамно и најсурово казнување,<br />

предвидено за робови и престапници, но никогаш за<br />

римските граѓани 9 . Со распнувањето на Христа, крстот<br />

станува знак на победата и воскресението, спасението,<br />

соединувањето на Земјата со Небото, од Дрво на<br />

Страданието, станува Дрво на Животот. Но, додека<br />

христијанство не станало легална и официјална религија<br />

во Римското Царство во 380 година, христијаните првите<br />

3 века тој симбол го користеле скришно или употребувале<br />

други знаци како риба, сидро, трозабец, Христов<br />

монограм Хи-Ро (хризма или хрисмон) 10 . Од моментот<br />

кога христијанството станало официјална религија во<br />

Царството, верниците почнале да го користат знакот на<br />

крстот како нивни симбол во различни форми, меѓу кои<br />

најчести се:<br />

• крст со рамни краци или грчки (crux quadrata).<br />

7 Forstner Dorothea, Świat symboliki chrześcijańskiej, прев. од анг. W. Zakrzewska<br />

и др., Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1990, стр. 14.<br />

8 Słownik języka polskiego уред. Niedźwiedzki; книга VI (Warszawa 1916),<br />

стр. 524.<br />

9 Forstner, стр. 13.<br />

10 Forstner, стр. 14.<br />

Воведувањето на грчки крст во христијанството му се<br />

припишува на свети Пахомиј, египетски монах, околу 322<br />

година.<br />

• Латински крст (crux immissa) – со вертикален крак<br />

подолг од хоризонтален.<br />

• Крст на свети Андреј, Андреин крст (saltire или crux<br />

decussata – од римска бројка X - десет) – од грчката буква<br />

Χ која означува Χριστος. Според преданието на таков крст<br />

бил распнат апостол Андреј.<br />

• Чаталест (вилест) крст – со облик сличен на<br />

латинската буква “Y” или грчата ψ . Најверојатно првично<br />

симболизирал здив во крштелната вода, исто симбол на<br />

дрвото на животот 11 .<br />

• Патријаршиски крст - форма на крст со еден<br />

вертикален зрак и два хоризонтални – подолу подолгиот,<br />

а над него пократкиот, кој симболизира табла, што<br />

според Евангелието се наоѓала на крстот на Исус Христос<br />

со натпис Исус Христос Еврејски Крал (INRI од лат. Iesus<br />

11 Forstner, стр. 15.<br />

23


Nazarenus Rex Iudaeorum, хеб. Yeshu’a HaNatserat Melech<br />

HaYehudim, гр. Iésús ho Nazóraios ho basileus tón Iúdaión).<br />

• Папски крст – со три хоризонтални зраци<br />

(греди).<br />

• Православен крст – додаден е еден<br />

хоризонтален зрак до патријаршискиот крст – за нозете<br />

на Исус. За разлика од католичката традиција, во<br />

православието нозете на Христа не се прободени со<br />

една, туку две шајки - секое стапало одделно. Едниот<br />

(од десна страна на Исус) крај, на долниот зрак, е погоре<br />

од другиот. Така зракот насочува кон небото, каде што<br />

отишол добриот разбојник распнат заедно со Христа.<br />

Другиот крај – насочен надолу - укажува на пеколот,<br />

место за вториот разбојник, кој не се покајал. Под крстот<br />

понекогаш е ставан човечки череп. Тој претставува череп<br />

на Адам, кој според апокрифни извори бил погребан на<br />

место на кое подоцна бил распнат Исус - на Голгота, што<br />

во превод значи „место на черепот“. Според преданието,<br />

од устата на покојниот Адам израснало дрво, од кое<br />

неколку векови подоцна бил изработен Исусовиот Крст.<br />

Преданието вели дека дрвениот материјал од Чесниот<br />

Крст дошол од Дрвото на животот, кое се наоѓало во<br />

градината на Рајот. Пред Адам да почине, тој му наредил<br />

на неговиот син Сет да отиде кај архангел Михаил да<br />

го замоли да му даде семе од Дрвото на животот. Кога<br />

тој починал, семето му било ставено во неговата уста и<br />

така тој бил погребан заедно со него. Семето пораснало<br />

во едно дрво, кое се појавувало од неговата уста. По<br />

долги години и векови, дрвото било исечено, и дрвениот<br />

материјал бил искористен за изградба на мост преку<br />

кој поминала и кралицата од Саба, доаѓајќи до царот<br />

Соломон. Поминувајќи преку мостот, таа таму паднала<br />

на колена, поклонувајќи му се. Таа му рекла на Соломон<br />

дека парчето дрво од мостот ќе доведе до замена на<br />

Божјиот Завет со еврејскиот народ, создавајќи нов ред.<br />

По дури четиринаесет колена, истиот дрвен материјал<br />

бил исечен од истиот мост, за од него да се направи крст,<br />

на кој бил распнат Исус Христос 12 . Друго објаснување за<br />

черепот, кој е прикажуван под крстот, е дека черепот<br />

симболизира смрт, а Исусовиот крст победа над неа.<br />

Според Светото Предание на Црквата, Чесниот Крст<br />

бил направен од три различни вида на дрво: кедар, бор<br />

и чемпрес или од кедар, чемпрес, палма и маслиново<br />

дрво 13 .<br />

• Ерусалимски крст – составен од четири грчки букви<br />

TAU и четири мали грчки крстови.<br />

• Македонскиот крст - познат и како Вељушки крст<br />

е од манастирската црква „Св. Богородица Елеуса“ во<br />

Вељушкиот манастир. Тој претставува варијација на<br />

христијанскиот крст, главно поврзан со Македонија<br />

и е симбол на Македонската православна црква.<br />

Симболизира вечност, живот и бескрајност.<br />

ЗНАКОТ НА КРСТОТ<br />

И СИМВОЛОТ НА ВЕРАТА<br />

Првично христијаните го правеле знакот на<br />

крстот само на чело. Подоцна почнале да го прават како<br />

т.н. голем знак. Во православната традиција верниците<br />

сами себе се прекрстуват од десна кон лева страна, но<br />

благословувајќи друг човек или предмет знакот на крст<br />

се прави од лева кон десна страна. Во двата случаи се<br />

почнува од десното рамо на личноста која ја прекрстуваме<br />

– гледајќи од страната на предметот на дејствието знакот<br />

на крст е правен од десна кон лева страна (на човекот кој<br />

е прекрстуван) 14 .<br />

Во денешно време кај католиците правецот на<br />

дејствието е секогаш ист – од лева кон десна страна од<br />

гледна точка на објектот (агенс) на дејствието, значи на<br />

тој кој го прави знакот на крст.<br />

12 Види повеќе кај: Вражиновски Танас, Македонска народна библија,<br />

МАТИЦА, Скопје, 2006, стр. 395-404.<br />

13 Kobielus Stanisław, Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory,<br />

Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 2000, стр. 74.<br />

14 Uspienski Boris, Krzyż i koło. Z historii symboliki chrześcijańskiej, прев. од<br />

рус. B. Żyłko, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk, 2010, стр. 34.<br />

24


И во обата случаја доаѓа до чин на комуникација помеѓу човека со Бога – во католичкото разбирање човекот<br />

Му се обраќа на Господа, кај православните – Господ му се обраќа на човекот, бидејќи штом човекот е предмет на<br />

дејствие, тогаш дејствието го извршува самиот Бог 15 .<br />

Преминувањето од левата кон десната страна може да се интерпретира како премин од темнина кон светлина,<br />

од грев кон спасение, од смрт кон вечен живот итн. Движењето од десната кон левата страна може да се објасни како<br />

победа над сатаната, кој е од левата страна на човекот, и како одбрана од него. Во двата случаја човекот ја изразува<br />

својата припадност на Бога. Според анализата на Борис Успиенски тоа значи дека католикот (исто и монофизитот) – а<br />

исто и католичкиот свештеник, кој се моли заедно се верникот - се наоѓа лице в лице со Господ и молитвено Му се<br />

обраќа. Православниот верник (исто и несторијанинот), прекрстувајќи се, прави обид да се соедини со Бога, значи да е<br />

под влијание на божествената енергија и благодат. Во православието свештеникот се наоѓа во позицијата на Господ, а<br />

верник е наспроти него, а преку свештеникот дава благослов самиот Бог 16 . Значи, во првиот случај човекот комуницира<br />

со Бога, а во вториот – соединува.<br />

Прекрстувањето останува во врска со Символот на верата, ја изразува верата. Знакот на крстот идеографски<br />

го прикажува текстот на Символот на верата: во православието ставањето на рака на челото Го симболизира Бога<br />

на небесата и раѓањето на Христа од Отецот. Движењето надолу го прикажува стапувањето на Христос на земјата,<br />

пренесувањето на дланката на десната страна го означува Вознесението на Христа и Неговото седнување оддесно<br />

на Отецот, преминот со раката на лева страна го симболизира разграничувањето на праведните од грешните на<br />

Страшниот Суд. Самиот знак на крст го прикажува Христово распнување.<br />

Според Успиенски, во православието на тој начин прекрстувањето ја прикажува божествената историја и<br />

историјата на спасувањето на човечкиот род 17 . Кај православните, трите споени прста на дланката, која прави знак на<br />

крст, го изразуваат исповедањето на Бог - Света Троица (Отецот и Синот и Светиот Дух),а другите два споени прста се<br />

израз на неразделното и неслиено соединување на двете природи на Исус Христос (Божја и човечка). Во католицизмот<br />

петте прсти, со кои се прекрстуваат верните во крст, ги симболизираат петте Исусови рани, што се однесуваат на<br />

земниот, човечкиот живот на Исус, Неговото страдање и жртвата.<br />

15 Исто, стр. 35, 44.<br />

16 Исто, стр. 44-45.<br />

17 Исто, стр. 47.<br />

25


ЃАКОН КИРЧЕ ТРАЈАНОВ<br />

БОГОСЛОВСКАТА ПОЕТИКА<br />

1<br />

НА ЖИТИЕТО<br />

1. ЖИТИЕТО КАКО СПОМЕН ЗА СВЕТИТЕЛИТЕ БОЖЈИ<br />

Потребата да бидат запомнети Божјите дела произлегува од верата во нивното уникално значење за човековата<br />

егзистенција. Бог не го „заборава“ човекот. Во библиската старозаветна традиција помнењето Божјо се поврзува со<br />

вниманието со кое Бог се однесува кон своето создание, со силата на божествената промислителна љубов, преку<br />

која Бог го „држи“ светот во постоење и му дава живот. Затоа, животот може да се нарече „престојување во Божјото<br />

помнење“, а смртта „отпаѓање од Божјиот спомен“. На Божјото помнење човекот одговара со своето помнење на Бога<br />

и Неговите дела. Ако Божјото помнење на човекот е дар на животот, тогаш човековото помнење на Бога е примање на<br />

овој дар, односно учество во божествениот живот и надминување на човековата минливост и несовршеност. 2 Црквата<br />

1 Изнесениве размислувања за житието, иако се однесуваат општо на житијниот жанр, сепак, првенствено се насочени кон класичниот облик на житието од византиската<br />

хагиографија. Во самиот текст не се анализира посебноста на т.н. маченички сведоштва (маченички акти) кои го сочинуваат првиот слој на житијната литература.<br />

2 Александар Шмеман, Евхаристија, Скопје 181-182.<br />

26


се сеќава во светлината на есхатонот, во благодатното искуство за веќе дојденото Царство Божјо. Црковното помнење<br />

не се разбира во психолошка смисла како залуден обид за „воскреснување (враќање) на минатото“, туку во онтолошка<br />

и есхатолошка смисла, како основа за вечна заедница и единство со Бог. Оттука произлегува важноста на споменот и<br />

сеќавањето за „она што Бог го направил и не престанува да го прави за нас и за нашето спасение“. Божјото делување<br />

се поврзува со настани во кои учествуваат и конкретни личности, кои, исто така, се чуваат во свештениот спомен на<br />

Црквата, бидејќи се дел од Божјата спасителна промисла. Во одделни книги на Стариот Завет се посветува внимание на<br />

Божјите угодници какви што биле Авраам, Исаак, Јаков, Мојсеј, Исус Навин, царевите Давид и Соломон и др. Во Стариот<br />

Завет е запишано дека праведникот ќе се спомнува вечно. 3 Евангелијата се „апостолските спомени“. Во новозаветната<br />

книга Дела апостолски, која е своевидна „историја“ на Црквата од првите времиња, се преставува животот и подвигот<br />

на светите апостоли, (особено апостолите Петар и Павле). Во оваа книга се дава основата за житијниот жанр, иако тој се<br />

појавува подоцна. Но, основната цел на житијата, како своевидно „продолжение“ на Дела апостолски, е зачувувањето<br />

на споменот за светителите Божји, затоа што помнењето на нивниот живот значи и помнење на Бога и неговата<br />

промисла.<br />

Единствениот извор на светоста е Бог. Светоста е можна благодарение на Божјиот спасителен домостој во кој<br />

централно место има Христовото воплотување и основањето на Црквата како благодатен организам, оживотворуван<br />

од Светиот Дух. Светоста на светителите, разбрана како онтолошка категорија, е плод на бочовечката синергија.<br />

Светителството е учество во Божествениот живот преку несоздадените Божји енергии. Обожението е благодатно<br />

усвојување на новиот начин на суштествување според и во Христос. Светиите се очистени и осветени храмови во кои<br />

Бог престојува благодатно. Светоста на човечкиот род кулминира во Личноста на Пресвета Богородица, која самата<br />

е „сесветла Црква Божја“. Затоа, со прославувањето на светителите, всушност се прославува самиот Бог. „Дивен Бог<br />

во свјатих своих, Бог Израилев“. 4 Црквата со побожно внимание ги следи сите пројави на благодатта кои сведочат за<br />

земниот подвиг на своите членови. Таа со својот внатрешен вид ги препознава праведниците и меѓу живите и меѓу<br />

упокоените.<br />

Светителите се парадигма на христијанскиот живот. Нивното житие се запишува заради земната страна на<br />

Црквата. Основната порака на секое житие е: „Угледајте се на мене, како и јас на Христа“. 5 Чувањето на споменот<br />

на светителите има педагошко-дидактичко значење за христијаните. Особено важен е непрекинатиот континуитет<br />

на црковното предание, разбрано како автентично пренесување на црковниот начин на живеење. Апостолот Павле<br />

вели: „Помнете ги вашите наставници, што ви го проповедаа словото Божјо, и имајќи го пред очи крајот на нивниот<br />

живот, поддражувајте ја верата нивна“. 6 Споменот за светителите не треба да се редуцира исклучиво на моралнодидактичко<br />

ниво, иако тоа е исклучително важно. За старозаветниот човек не е доволно раскажувањето<br />

и знаењето за определен настан од Божјиот домострој. Тој е повикан да биде учесник преку празнувањето на<br />

настанот, кој е подеднакво значаен за него, за неговите предци и за неговите наследници. 7 На старозаветната<br />

традиција се надоврзува и новозаветната Црква, а при тоа, во светлина на христијанската есхатологија,<br />

старозаветната сенка станува новозаветна стварност. Затоа, можноста за мистично учество во празнуваните<br />

настани е уште понагласена. Кога станува збор за чувањето на споменот на светителите, не е доволно само<br />

3 Пс. 111, 6; Изрек. 10, 7. Во книгата Мудрост Сирахова од 44 до 50 гл. се спомнуваат и фалат старозаветните Божји угодници.<br />

4 Пс. 67, 36; Јустин Поповић, Догматика православне цркве, кн. ΙΙΙ, Београд 1987, 670-671.<br />

5 1 Кор. 11, 1.<br />

6 Евр. 13, 7.<br />

7 Амфилохије Митрополит, Основи православног васпитања, Цетиње 2002, 96<br />

27


простото пренесување на нивниот живот како образец на евангелски живот, туку е потребно и нивно богослужбено<br />

прославување. Неслучајно, појавата и развојот на житијната книжевност е поврзана со формирањето на<br />

светителскиот култ и нивното празнување. И самите житија, во нивната кратка верзија, како синаксари, се<br />

составен дел од богослужението. Целта на богослужбеното празнување на споменот на светиите е духовното<br />

единство со нив и подвижничко-литургиското усвојување на нивниот етос преку Божјата благодат. Врз основа на<br />

богослужбеното прославување на споменот на светителите се формира специфичната рецепција на житието,<br />

како своевидно „учество“ во животот на светителот и заедница со нив во Христа. 8 Прославувањето на светителите<br />

се извршува, не само поради непрестајното молитвено посредување на светиите пред престолот на Светотроичниот<br />

Бог, туку пред сѐ поради единството и соборноста на Црквата. На евхаристискиот собир се оприсутнува сета Црква во<br />

својата полнота. Сите небесни и земни членови на Црквата, на чело со Пресвета Богородица, се сотелесници Христови,<br />

кои се поврзани меѓусебно со благодатните врски на љубовта.<br />

2. ПОЕТИКА НА ЖИТИЈНИОТ КАНОН<br />

Основната поетичка претпоставка на хагиографското творештво при составувањето на житието е следењето<br />

на утврден канон. Тој се пројавува на структурно, стилско, богословско ниво. Сите три димензии на житието се<br />

определени од хагиографската топика (општите места, loci communes, κοινοί τόποι) која е произлезена од целите на<br />

житието како посебен книжевен жанр на запишаното христијанско предание. 9 Постои јасна литературна корелација<br />

помеѓу житието и античките морално-биографски состави и пригодното (епидеиктичко) говорништво. 10 Во духот на<br />

христијанскиот еклектицизам е извршена рецепција на формите на античката книжевност. 11 Но, потребата за постоење<br />

на канон (образ), кој ќе биде поддржуван во хагиографското творештво, е строго теолошка. Имено, поетиката на<br />

житието е разбирлива од аспект на теологијата на подвижништвото, во чиј центар е уподобувањето и следењето на<br />

Христа како Првообраз, според кој човекот е создаден. Според познатите зборови на преподобен Јустин Ќелијски,<br />

светителите се „отелотворено, (остварено) евангелие“. Евангелието е „канон“ на нивниот живот, а тие самите се<br />

„канон“ на христијанскиот живот. Во светителскиот живот се отелотворува живоста, силата и историскиот континуитет<br />

на преданието, разбрано како црковен начин на живеење. Поимот „канон“ во христијанското предание се користи со<br />

најразлична смисла, (библиски канон, евхаристиски канон, канон – соборско правило итн.). Идејата за каноничност<br />

(односно не-каноничност) ја имплицира потребата од повлекување строги граници (ороси) помеѓу вистината и лагата,<br />

правилниот и погрешниот начин на живеење. За да се достигне подвижничката цел, постои потреба од сообразување<br />

со определен образ, следење на канон. Затоа, хагиографот го претставува светителот „типолошки“, „канонски“. Во<br />

житието постојат утврдени книжевни форми, општи мотиви и заклучоци, структурни елементи на текстот, кои се чини<br />

дека просто се повторуваат во секое ново житие, во зависност од светителскиот образ (апостол, маченик, преподобен,<br />

8 Спореди: Димитриј С. Лихачов, Поетика старе руске книжевности, 67, 120.<br />

9 Архимандрит Владимир (Швец), С. Б. Сорочан, Введение в агиографию, Харков 2015, 49.<br />

10 За ова види повеќе кај Т. В. Попова, „Античная биография и византиская агиография“, Античность и Византия, Москва 1975, 222-260.<br />

11 Античката биографија се развила во три основни видови. Првиот вид (хипомнематички) се состоел во едноставно изнесување на основните податоци на главниот лик,<br />

почнувајќи од раѓањето, па сѐ до смртта. Вториот тип на античката биографија е всушност реторска енкомија, како посебна гранка на епидектичкото (пригодно) говорништво.<br />

Негова главна цел е, преку прославувањето (или изобличувањето) на ликот, да се влијае емотивно врз читателот. Третиот вид на биографии за првпат се појавува кај Плутарх.<br />

Тој на биографијата ѝ дава силна морално-психолошка насоченост со јасно нагласени дидактички цели. Овој тип на биографија има претензии да стане сериозна философска<br />

литература. Во античката литература не се случило целосно слевање на овие три типови на биографија. Таа синтеза била достигната во византиската хагиографија во класичниот<br />

период од VI до VII век. За ова види повеќе кај Т. В. Попова, „Античная биография и византиская агиография“, Античность и Византия, Москва 1975, 222-260.<br />

28


јуродив итн). „Еднообразноста“ на житијата, освен со хагиографското творештво во духот на црковната соборност,<br />

се објаснува и со „истоветноста“ на светителскиот βίος. Патот на светителските животи е трасиран со Евангелието.<br />

Тие се движат по една заедничка патека. Затоа, потребата од повторување на житијниот канон во секое житие,<br />

преку неговите општи места, се објаснува не само со желбата на хагиографот да го сообрази светителот со<br />

Првообразот, туку и со реалноста на стремежот на светителот кон уподобување на Христа и другите прославените<br />

светители. Неопходноста од книжевен канон на житието е разбирлива особено од аспект на неговата главна цел,<br />

да се даде образец („канон“ – правило на верата) преку конкретен личносен подвиг. Без разлика на разноликоста<br />

на историските и биографски податоци на светителите, образот на кој припаѓаат или, пак, различните тенденции<br />

во хагиографското творештво, сепак, во житијата постојат „општи места“: одрекување од светот кој лежи во<br />

зло, борбата со гревот и страстите, нивно преобразување во добродетели, стекнување на благодатни дарови на<br />

прозорливост, чудотворство и др. Житијата се сведоштвото за стекнувањето на новиот живот во Христа. Според<br />

преп. Јустин Ќелијски, „Житијата на светителите не се друго освен самиот живот на Господ Исус Христос, повторен<br />

во секој светител во поголема или помала мера, во еден или во друг облик, или поточно: тоа е животот на Христа<br />

Господа, продолжен преку светителите“. 12 Затоа, во најширока смисла на поимот „преподобен“, сите светители<br />

се преподобни и христолики. Тие, по примерот на Светецот Кој ги повикал, и самите се светци. 13 Тие самите не се<br />

светлина, туку носители на Оној Кој е Светлина. 14 Свети Максим Исповедник, согласно со христијанското предание,<br />

говори за Христовото вополотување во светите подвижници преку добродетелите. Честопати житиеписецот<br />

светителскиот живот го изобразува и во однос на одредена библиска личност.<br />

Во иконографијата следењето на одредена иконографска типологија не е пречка за запазување<br />

на одредени индивидуални црти на конкретната светителска личност. Исто така, во житијната литература<br />

паралелно со истакнувањето на светителската хрстообразност е присутно и зачувувањето на неповторливиот<br />

идентитет на секој од светителите. Иконата не е портрет на историскиот лик на светителот, туку есхатолошкo<br />

изобразување на веќе прославениот светител, а житието го изобразува небо-земниот пат на светителот, неговиот<br />

духовен подвиг кон Царството Божјо. Всушност, житијата се пишувани од есхатолошка перспектива, па затоа е<br />

разбирливо минимизирањето на биографските и историските податоци во нив. Примарно место имаат аскетскосотиролошките<br />

содржини. „Царството небесно насила се зема и силните го грабаат“. 15 Житијата се практични<br />

„лекции“ по христоцентричната аскеза и психологија. Тие се „патокази“ кон Царството Божјо. Нивната динамика<br />

се состои во прикажување на постепеното претворање на една биографија во хагиографија, преку макотрпен<br />

богочовечки подвиг. Во житијата се претставува благодатното превозмогнување на границите на човековата<br />

природа, на нејзината смртност и несовршеност. Сета житијна поетика е вдахновена од исполнувањето на<br />

евангелскиот максимализам, содржан во Христовите зборови: „Бидете совршени, како што е совршен Вашиот<br />

Отец Небесен“. 16<br />

12 Јустин Поповић, „Предговор“, Житија светих, www.svetoslavlje.org (пристапено на 10.05.2015 г.).<br />

13 1 Петр. 1, 15.<br />

14 Јован 1, 8.<br />

15 Матеј 11, 12.<br />

16 Матеј 5, 48; Ефес. 4, 13.<br />

29


О. ГОРАН СТОЈЧЕВСКИ<br />

ЗЕМЈОТРЕСОТ И ПОПЛАВАТА<br />

ВО НАШИОТ ЖИВОТ<br />

(Откровение на Јован Богослов)<br />

Додека ги пишувам овие зборови од домашната задача (пишан текст), мојот/нашиот град е под земјотресна<br />

опсада. Стравот како инстинкт е претворен во параноја. Присутен е, но сепак не може да ја надмине желбата за<br />

опстанок. Логични се научните објаснувања за вакви и слични „природни“ катастрофи, а во наводници е ставено, оти<br />

катастрофите се всушност противприродни, па науките (природни или општествени) само ги констатираат последиците<br />

од противприродноста (гревопадот). Секако, тие треба да дојдат до сознание низ опит за да се формулира појавата како<br />

факт, но тоа се разгледува од егзистенцијална гледна точка, откривајќи ги причините и последиците за појавата што ја<br />

гледаме. Суштинска причина може да даде теологијата, но и тука е потребен опитот наречен покајание. Не само како<br />

осознавање на суштината на последиците кои ги претрпуваме - гревопадот, туку да води до преобразување; не само<br />

како враќање од положба на противприродно во природно, туку во Христа, до ново небо и нова земја (Откр.21,1).<br />

Земјотресот е изместување на континетнтална плоча, тетктонско пореметување, сеизмичка траса или народски<br />

„земјата работи“. А, колкав земјотрес предизвикал гревот, та сета природа, над која човекот е поставен да управува<br />

грижливо како владетел назначен од Бога, преку Бога и во Бога, да му стане непријател?! Гревот, всаден од гордоста,<br />

преку непослушноста доведува до недоверба и неверување кон нашиот Создател дека сето она што Он е по природа<br />

30


сака да ни го даде нам по благодат. Ова предизвикува сериозни последици за кои мака мачиме научно да си ги<br />

објасниме. Човекот потрошил многу векови за развиток, но истовремено и за богоотстапништвото, отуѓеност од Бога,<br />

отуѓеност на човек од човек, на човекот од созданијата, на науката од теологијата, на теологијата од опитот, на Писмото<br />

од Преданието итн. Да, гревот е смртоносен вирус, а на него речиси никој не обрнува внимание дека ја носи смртта,<br />

дека носи со себе разурнувачки последици, катаклизми и апокалиптични призори.<br />

Сето ова, за нас како христијани, ни е извесно, и претставува факт кој добро треба да го знаеме и веднаш да<br />

го воочиме, оти устата на нашиот Спасител ни зборува постојано со само еден едноставен евангелски исказ: вистина<br />

ви велам...(Мт.24,34). А зерцателот на Господ, првиот меѓу Богословите и ученикот кого Христос го љубеше (Јн.19,26),<br />

ни ја пренел низ пророчки зборови таа вистина (Откр.22,19). Затоа ние, кои низ крштевањето сме избрале крстот да<br />

биде субститут на мечот, и благодатта на нашиот Господ Исус Христос да биде со сите нас (Откр.22,21), треба да знаеме<br />

што треба да правиме и како да се исправиме, не пред предизвиците кои и се за очекување согласно нашите гревови,<br />

туку литургиски, да стоиме смерно и со благоговение пред Бога. Нашиот став низ опитот на покајанието да биде<br />

онаа благодатна сила која преобразува и спасува во Христа Исуса. Треба да знаеме дека не можеме да ги избегнеме<br />

последиците на гревот. Нашиот живот од моментот на гревот се претворил во бегство: избегани од Бога, избегани од<br />

рајот, избегани од ближниот и избегани од себе. Значи вака забегани, како можеме да избегаме од поплава, земјотрес,<br />

тајфун, циклон, бесловесни животни и од сето она што го претвораме во наш противник само поради чинењето на<br />

гревот?! Блудниот син (еден од нас) беше забеган како и ние, бидејќи од сето богатство (благодатта) што го поседуваше<br />

при својот татко, сепак тој избега. Наместо умножување на талантите, тој ги потроши, стана и слуга, дури стана и свињар,<br />

задоволувајќи се да јаде од она што тие немаше да го дојадат. Но, ете, си дојде на себе, се преуми, се покаја, ја скрши<br />

гордоста, се врати, побара прошка, го уби нашиот најголем непријател - себељубието, па дури стана и предмет на осуда<br />

поради зависта на неговиот брат. А ние ја добивме најголемата поука: синко, ти си секогаш со мене, и сè мое е твое<br />

(види: Лк.15,11-32); сè што има Бог ни дава нам преку благодатта што ние си ја добиваме во крштението, а, за жал, со<br />

гревовите свои бегаме од Бога, трошејќи го не она што е наше, туку она што е Божјо.<br />

Да бидеме искрени пред себе, човекот секогаш умира како сиромав, бидејќи она што го имал (поточно му било<br />

благословено да го има) повеќе ќе го користат, искористат или злоупотребат други, отколку самиот тој, а ќе тргуваат<br />

согласно неговите дела, добри или лоши, независно од неговата вера или невера. Самите ние, кои се престоривме во<br />

емигранти од благодатта, се плашиме за себе, за своите животи, животите на своите ближни, за своите поседи, а сè ни<br />

е дар, оти Бог дава со љубов и штедро, без калкулации. Калкулаторот го измислил човекот. Оној што се поставува како<br />

господар секогаш дели и разделува, а оној што е татко секогаш споделува од љубов, и затоа собира. Ние во Црквата сме<br />

за да се собереме, во Христа Исуса, околу епископот и свештенослужителите, и заедно како народ Божји сето она што<br />

го имаме, дадено низ крст, преку искушенијата на кои се учиме дали љубовно служиме, да Му го принесеме на Бога со<br />

благодарење (Евхаристија) како леб и вино, за да ги благослови и претвори преку Светиот Дух во Тело и Крв Христови,<br />

со кои се причестуваме и стануваме “сокрвни и сотелесни на Бога„ 1 . Така му сведочиме на светот и на сите во него, дека<br />

сме Тело Христово како синови на Отецот, за и светот да го вклучиме во тоа литургиско “време„, и во “просторот„ на<br />

Царството Небесно кое станува присутно низ таа наша благодарност, неизоставајќи го во нашите молитви сè она што од<br />

Бога е приведено во постоење. Таа радост, која уште во младини сме ја напуштиле, не можеме да ја пренесеме, бидејќи<br />

се оддалечивме, т.е. избегавме од Бога, па наместо литургиска радост и сострадална молитвеност, ние на светот му<br />

донесовме страв, а во стравот нема љубов, како што сведочи великиот пустиник авва Антониј. Во таа наша забеганост<br />

ги оприсутнивме оние демонски појави како што ги окарактеризирал старец Тадеј, а кои модерната психологија ги<br />

нарекува депресија, анксиозност, паника. Сите тие се последици од оној земјотрес наречен грев, или од онаа поплава<br />

1 Свети Кирил Александриски<br />

31


која ја брка благодатта од нашиот живот.<br />

Еден наш отец има силен рецепт за страотниот потрес или за поплавата предизвикани од нашата забеганост, и<br />

вели: „Уште од младоста прегрнете ги светите Тајни на Црквата“. Ние колку и да сме избегани, не можеме на ниту една<br />

појава што се случува во и околу нас, да одговараме како егзистенцијалистите и да смируваме ситуација врз основа на<br />

научни факти (не дека не треба да го перцепираме), туку нашиот крсен одговор е покајание; покајание за спасение,<br />

покајание за радост, покајние за љубов... А како ова ќе го знаеме ако по крштевањето сме се причестиле еднаш или<br />

двапати или ниеднаш? Како ќе го знаеме ако не сме практикувале пост и молитва, како ако сме дезертирале од верата,<br />

надежта и љубовта за да можеме да препознаеме како да надминеме искушенија? Или, како ако веќе во поодминати<br />

години се враќаме во Црквата, да не се „туфкаме„ од страв и срам како да практикуваме литургиски живот, па наместо<br />

да се фатиме за молитвеното предание, ние да догматизираме книги, тотемизираме Свето Писмо, географски да<br />

идеализираме светост, карактерно да се самоправдуваме, апокалиптично да се затвораме итн. Така сме повторно во<br />

опасност, при Бога, да избегаме од Бога, Кој вели: „бидете свети, како што е свет вашиот Отец небесен“. А обожените<br />

луѓе, почнувајќи од Пресвета Богородица, ни го оставиле светиот пример: од послушние, преку молитва до радост; не<br />

до оправдание, туку до радост...Богородице Дево, радувај се благодатна Марие....<br />

Земјотресот или поплавата не можат да се скротат, бидејќи човекот предизвикал многу силен потрес, многу<br />

силен потоп, и тоа ќе си го носиме додека суштествуваме во годините благословени од Бога. Но, сето тоа можеме да<br />

го преобразиме во Богочовекот, како и праведниот Јов, очистувајќи го срцето од страстите, преобразувајќи го умот и<br />

обожувајќи се со несоздадените енергии Божји, преобразувајќи ги небото и земјата, времето и прсторот во ново небо<br />

и нова земја.<br />

П.С. Животот без Изворот на Животот е пропаст и наш противник, кој секогаш може да ни го свитка ΄рбетот. Без<br />

вода нема живот, без Дух нема постоење. Роди се од вода и Дух и победи ја пропаста со вистинската храна – Христос.<br />

32


АЛЕКСАНДРА ШУТИНОСКА<br />

(ИСТОРИЧАР НА УМЕТНОСТ)<br />

ПРЕОБРАЗУВАЊЕ НА ЗЕМЈАТА ВО НЕБО:<br />

БОЖЕСТВЕНАТА ЛИТУРГИЈА ВО ОЛТАРНИОТ<br />

ПРОСТОР НА ЦРКВАТА „СВЕТИ ДИМИТРИЈ“ ВО<br />

МАРКОВИОТ МАНАСТИР<br />

Храмот е просторот каде што се спојуваат Земјата<br />

и Небото, моментот кога Земната и Небесната Литургија<br />

се одвиваат истовремено, каде што ангелите служат<br />

заедно со луѓето, а срцата се вознесуваат на небесата.<br />

Манастирскиот храм, каде што со векови ѕидовите биваат<br />

осветувани преку безбројните молитви и Свети Литургии<br />

принесувани кон Бога, во својот најсвет простор го зачувал<br />

и ликовното оживотворување на мистичното единство<br />

помеѓу небесните и земни свештенодејства со кои е поврзана<br />

Литургијата.<br />

+ + +<br />

Меѓусебно вткаената и нераскинлива врска помеѓу<br />

Православната Литургија и православната иконографија,<br />

добила свој репрезентативен пример во претставата на<br />

Божествената Литургија во првата зона на олтарниот простор<br />

на црквата посветена на светиот великомаченик Димитриј во<br />

Марковиот манастир. 1<br />

Сликарски посведочени, свештенодејствата што<br />

се извршуваат за време на Литургијата, се илустрирани во<br />

величествената целина која преку секвентноста на сцените<br />

го предава симболизмот на Земната Литургија како живо<br />

изобразување на Небесната Литургија.<br />

Ликовното изобразување на Тајната над Тајните<br />

е предадено преку две одделни целини – Службата на<br />

Проскомидијата и Великот вход.<br />

1 Натписот од внатрешната страна над јужниот влез во црквата, ни ги дава основните<br />

податоци за ктиторството, според кои подигнувањето на храмот на Марковиот манастир<br />

е поврзано со годината 1344/5, за време на владеењето на кралот Волкашин, а додека<br />

фрескоживописот е завршен во 1376/7, за време на неговиот син, кралот Марко.<br />

Сликаната програма се одликува со комплексна структура, висок сликарски дострел и<br />

уникатна иконографија.<br />

33


СЛУЖБАТА НА<br />

ПРОСКОМИДИЈАТА<br />

Централниот дел на сцената во Проскомидијата е<br />

претставен во главната ниша. Мртвото тело на Христос, како<br />

евхаристичка жртва, е положено на камена плоча. Десната<br />

рака е положена на абдоменот, а на Неговото тело јасно<br />

се согледува раната од копјето со кое бил прободен, кое е<br />

насликано подолу од десната страна. Над Него е насликана<br />

претстава на ѕвезда која носи двојна симболика – ѕвездата<br />

која се појавила пред Неговото раѓање и Крстот на кој ќе<br />

биде распнат. Покрај ѕвездата, насликан е покров, кој на<br />

жртвеникот на протезисот се става над путирот.<br />

Службата ја водат тројца архиереи и еден ѓакон. Над<br />

телото на Христос се претставени св. Петар Александриски<br />

и архиѓакон Стефан, а останатите двајца архиереи, св.<br />

Атанасиј Александриски и еден неидентификуван архиереј,<br />

се претставени во тричетвртински став, свртени кон<br />

претставите во централниот дела на нишата.<br />

Веднаш до главата на Христос е претставен<br />

Александрискиот Патријарх Петар, насликан со<br />

препознатливата митра на главата. Во своите раце тој држи<br />

отворен свиток испишан со зборовите на пророкот Исаија<br />

(53:7) „Јако овча на заколение ведесја“ (Како овца Он беше<br />

одведен на колење) 2 , кои се изговараат во моментот кога<br />

просфората се прободува со копјето од десната страна<br />

на печатот на просфората. Со пророчките зборови од<br />

стихот се покажува Христовата добрина и доброволното<br />

претрпување на страдањата. 3<br />

Архиѓаконот Стефан е насликан во стоечки став<br />

покрај Христовите нозе. Прикажан е со препознатливата<br />

тонзура на главата, облечен во стихар и орар со испишан<br />

текст на него „АГИОС“. Во својата десна рака држи<br />

дарохранилница, а со левата кади со кадилница, што<br />

го означува завршниот дел на чинот во протезисот.<br />

Литургиските правила говорат дека овој чин се изведува<br />

од страна на свештеник и ѓакон, што на соодветен начин е<br />

предадено тука.<br />

Оваа тематска целина е дополнета со св. Атанасиј<br />

2 Целиот стих гласи; „Он беше измачуван, но страдаше доброволно и устата Своја<br />

не ја отвораше; како овца Он беше одведен на колење и како што е јагнето пред<br />

стрижачите свои безгласно, така и Он не ја отвори устата Своја“.<br />

3 Л. Мирковиќ, Православна литургика или наука за богослужението во<br />

Православната Источна Црква, Втор посебен дел (Дневни богослуженија, св.<br />

литургии и седмични богослуженија), Охрид, 2001, 99.<br />

Велики, Патријарх на Александрија (328-373), кој е насликан<br />

на северниот дел на протезисот, веднаш до нишата. Во<br />

своите раце држи отворен свиток со почетните зборови на<br />

молитвата на предложените дарови, која се изговара на<br />

крајот на Службата на Проскомидијата: „Боже, Боже наш,<br />

иже небесни хлеб....“. Преку оваа молитва свештеникот<br />

Го моли Господ Бог да го благослови предложението<br />

(приносот) и да го прими во својот Небесен Жртвеник. 4 Со<br />

тоа ликовно се заокружува овој дел од Литургијата.<br />

Употребата на визуелната автентичност при<br />

сликањето на просторот на Проскомидијата упатува на<br />

фактот кој јасно ја артикулира теолошката наобразба и<br />

упатеноста на сликарите во литургиката и укажуваат на една<br />

специфичност, карактеристична само за овој храм: сите<br />

елементи на претставата во Проскомидијата се соединети<br />

од познати делови во византиската уметност, но на начин<br />

кој не е познат ниту во постарите примери ниту пак, ќе биде<br />

повторен во подоцнежните.<br />

Тука многу јасно се открива и друга врска/<br />

димензија, имајќи го пред очи фактот дека Службата на<br />

Проскомидијата се врши пред лицето на насликаната сцена.<br />

Веродостојноста на насликаниот чин, визуелните елементи<br />

кои кореспондираат со литургискиот акт, користените цитати<br />

на свитоците на архиереите кои се составен дел од молитвите<br />

кои ги произнесуваат свештениците, доловуваат моќен<br />

впечаток на она што може да се нарече боговдахновеност<br />

при изведувањето на чинот на преобразба на Литургијата во<br />

слика.<br />

4 Исто, 106.<br />

34


Насликаната фигура на св. Спиридон со отворен<br />

свиток во рацете го чита првиот стих од молитвата на<br />

огласените: „Господи, Боже наш...“ со која се повикуваат<br />

огласените да излезат од храмот, со што започнува<br />

Литургијата на верните, чијшто составен дел е Великиот<br />

вход.<br />

ВЕЛИКИОТ ВХОД<br />

Комплексната претстава на Великиот вход<br />

во себе ги сублимирала сложените делови од кои е<br />

содржана Божествената Литургија. Во главниот фокус е<br />

претставата на Христос - Великиот Архиереј, насликан<br />

фронтално пред Светиот олтар засводен со цибориум.<br />

Облечен е во стихар, свечен црвен сакос со крстови<br />

и омофор, исто така, насликан со црвени крстови. Со<br />

обете раце ги благословува евхаристиските дарови. На<br />

двете страни на олтарот стојат двајца ангели-ѓакони со<br />

свеќи во едната и кандила во другата рака. Прв во низата<br />

архиереи кои приоѓаат од Христовата десна страна е св.<br />

Василиј Велики. Во своите раце држи путир покриен со<br />

украсена пурпурна покривка. Позади него, во поворката,<br />

е насликан св. Јован Златоуст, кој исто така во рацете<br />

држи путир; позади нив ангел-ѓакон со две рипиди.<br />

Процесијата продолжува со фигура на непознат архиереј.<br />

Во ликот на наредниот архиереј е претставен св. Григориј<br />

Богослов со Евангелие во своите раце. Последен во<br />

низата е претставен св. Кирил Александриски со свиток,<br />

на кој, за жал, му недостасува текстот од некогаш<br />

испишаната молитва. На ѕидната преграда која го дели<br />

наосот од јужниот дел на олтарот е насликан св. Климент<br />

Охридски, пред претставата на св. Власиј. Свети Климент<br />

држи свиток со почетните зборови на Задамвоната<br />

молитва. На свитокот на св. Власиј се испишани трите<br />

почетни зборови на молитвата „Исполнение закона...“. 5<br />

Од левата страна, пак, на Христос Му приоѓа<br />

поворка на ангели. Двајца ангели- ѓакони над главите<br />

носат црвена ткаенина која паѓа врз нивните рамена, а<br />

во позадината уште еден ангел-ѓакон кој држи рипида.<br />

Нив ги следи ангел-ѓакон кој носи покриен дискос, а<br />

позади него ангел-свештеник со путир во рацете. Помеѓу<br />

последните фигури на ангели, прикажан е уште еден<br />

ангел со рипида во рацете. Последниот ангел од оваа<br />

поворка во рацете носи два садови со вода. Присуството<br />

на ангелите на кои им е доделена „земна“ улога во<br />

литургискиот чин е претходно позната во претставите<br />

на Евхаристичките сцени; во византиската литургиска<br />

традиција е воспоставена посебна врска помеѓу ангелите<br />

и ѓаконите и нивното присуство значително ќе ја измени<br />

иконографијата на литургиските сцени. 6<br />

Божествената Литургија од Марковиот манастир<br />

со својот широк приказ и сложеност на композицијата,<br />

во голема мера ги надминува постарите литургиско<br />

-евхаристички теми кои ни се познати од постарите<br />

репрезентативни храмови на нашата територија.<br />

Изборот на архиереите, како и нивното место во<br />

сликаната процесија, секако го одразува нивниот углед<br />

во црковната хиерархија.<br />

Со детално визуелизираната Служба на<br />

Проскомидијата, ликовното обележување на Литургијата<br />

на огласените, почетниот чин на Литургијата на верните<br />

предадени преку испишаните свитоци на двајцата<br />

архиереи св. Спиридон и св. Григориј, па симултаното<br />

продолжение на Великиот вход, потоа, со свитокот<br />

на св. Климент Охридски испишан со зборовите на<br />

Задамвоната молитва и со текстот на свитокот на св.<br />

Власиј; се исцрпува заокружената тематска целина<br />

на Божествената Литургија. Вкупно 13 еминентни<br />

свети отци и трите најистакнати ѓакони (св. Стефан во<br />

Проскомидијата, св. Роман и св. Лаврентиј во нишата<br />

на ѓакониконот) учествуваат во процесијата на оваа<br />

комплексна композиција.<br />

За теолошката доктрина, според која Земната<br />

5 Grozdanov C., Iz ikonografije Markovog manastira, Zograf 11, (1980), 85.<br />

6 Marka Tomic Gjuric, To picture and to perform: the image of the Eucharistic Liturgy at<br />

Markov Manastir (I), Zograf 38 (2014), 134 (со литература).<br />

35


и Небесната Литургија се одвиваат симултано, сведочи програмата во првата зона на олтарниот простор во храмот<br />

на Марковиот манастир. Евхаристичкиот симболизам е клучот со кој го отвораме преминот од самиот литургиски чин<br />

кон фрескоживописот. Динамиката на самата Литургија, која живо се одвива околу светиот жртвеник, се пренела на<br />

фрескоживописот, кој иако статичен по природа, сепак видно ја визуелизира нескриената динамика врежана врз сликаните<br />

ѕидови. Божествената Литургија во Марковиот манастир ја поседува таа уникатна моќ да ги оживее ѕидовите во улогата која<br />

ја имаат во сведочењето на вечната Божја слава.<br />

+ + +<br />

Литургијата се доживува со сите сетила. Очите ја согледуваат светлината, мирисот на темјанот ги полни градите,<br />

раката се допира до сликаниот Праобраз, мелодиите ја воздигнуваат душата, а устата се исполнува од вкусот на<br />

Животот во себе. И тука завршуваат зборовите. Срцата се издигнуваат на Небесата, Небото и Земјата стануваат<br />

едно во слава на Оној, Кој постојано ни го принесува своето Тело и Крв како неисцрпна храна на бесконечниот живот.<br />

Марков Манастир "Св. Димитриј" - Извор: Википедија.<br />

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА:<br />

Grozdanov C., Iz ikonografije Markovog manastira, Zograf 11, (1980)<br />

Marka Tomic Gjuric, To picture and to perform: the image of the Eucharistic Liturgy at Markov<br />

Manastir (I), Zograf 38 (2014)<br />

Л. Мирковиќ, Православна литургика или наука за богослужението во Православната<br />

Источна Црква, Втор посебен дел (Дневни богослуженија, св. литургии и седмични<br />

богослуженија), Охрид, 2001<br />

36


ОЛИВЕР АНДОНОВ<br />

( ДОКТОР ПО МИР И РАЗВОЈ )<br />

ЗА МИРОТ БОЖJИ<br />

И МИРОТ ЧОВЕЧКИ<br />

⁘ ⁘ ⁘<br />

Дилемата, или можеби поставувањето на<br />

еднаквоста помеѓу мирот Божји и мирот како општествена<br />

категорија, претставува основна заблуда на пристапот кон<br />

миротворството. Може да кажеме дека и миротворството<br />

или градењето на мирот, чувањето на мирот и други<br />

политичко-општествени поими, кои се употребуваат во<br />

рамките на теоријата и праксата на меѓународните односи,<br />

претставуваат исклучиво политичко поимање на состојбата<br />

во општествата-државите.<br />

Токму поставувањето на еднаквoст помеѓу<br />

човечкиот мир и мирот за кој ни зборува Господ Иисус<br />

Христос во Евангелијата, претставува симплификација<br />

на вечноста со овоземската распадливост. Колку и да има<br />

овој човечки мир свои основи во високо схоластичкиот<br />

пристап на филозофските и политиколошките пристапи<br />

(почнувајќи на пример од Имануил Кант, па сѐ до Јохан<br />

Галтунг), сепак претставува пиење од „плитката вода“<br />

на овоземската мудрост.<br />

Впрочем, доколку си поставиме едно едноставно<br />

прашање и се обидеме да дадеме едноставен одговор<br />

на истото, ќе се приближиме кон основниот пристап на<br />

разбирањето на мирот како длабоко божествена, но<br />

и лична состојба. Пристапот на мирот е мир во себе и<br />

зрачење на мир-смирение кон другите, не едноставното<br />

чувство на физичка загрозеност.<br />

Дали Христос дојде на земјата во време на мир?<br />

Едноставниот одговор е многу кус: „НЕ“. Во времето<br />

кога Синот Божји се овоплоти, на земјата и во Јудеја и во<br />

Галилеја и во Самарија и на просторот на целиот денешен<br />

Близок Исток, владееше Римското царство. Царство<br />

кое беше идолопоклоно, во кое немаше еднаквост,<br />

денешни човекови права, право и слобода на говор и<br />

демократско владеење како што од денешен аспект<br />

знаеме да гледаме на мирот и спокојството. Луѓето од<br />

времето кога Господ одеше по Израелската земја не<br />

ја перцепираа личната и јавната безбедност како ние<br />

денес во сите аспекти, едноставно, личната безбедност<br />

37


била на највисоко ниво доколку можеле да обезбедат<br />

храна за основно преживување.<br />

Ете, во тој и таков „мир“ Господ Иисус Христос<br />

дојде да живее меѓу луѓето. И повторно, не дојде да<br />

донесе мир од војни и страданија, какви што ние со<br />

нашиот овоземен човечки ум ги перцепираме, немањето<br />

мир и несигурноста, туку дојде да ни го даде мирот<br />

Божји. Тој мир Божји, кој секој човек, во кого е словото<br />

Божјо, од неговото раѓање го има во себе, значи тој<br />

мир го запретуваме со нашата падната природа. Токму<br />

подигањето од таа падната природа треба да ни го даде<br />

мирот Божји.<br />

Схоластичко-философскиот пристап за обид да<br />

се создаде „вечен мир“ на земјата е еднаков на побуна<br />

против Бога и Царството Божјо, во кое вечноста и мирот<br />

се во Христа Бога.<br />

Ете, тука е и философскиот пристап кон „вечниот<br />

мир“ на Кант, во кој тој пристапува кон прагматичната<br />

политика на државите и нивното тежнение за создавање<br />

на состојба на „меѓународен мир и безбедност“. Овој мир<br />

е всушност мир во меѓународниот систем, во релациите<br />

помеѓу државите и изменување на прагматичната<br />

политика на државите како меѓународни субјекти,<br />

во однос на ставот дека „војната е продолжување на<br />

државната политика со други средства“ (Клаузевиц).<br />

Всушност, неопходно е да напоменеме дека и во<br />

безбедносната парадигма постојат два аспекта кои<br />

се многу значајни. Прво, дека не постои стопостотна<br />

безбедност, а аналогно на тоа не постои потполн мир<br />

или „вечен мир“. Второ, односите во меѓународната<br />

заедница или во меѓународниот систем се хаотични и не<br />

постои меѓународна безбедност, бидејќи таа е синоним,<br />

а во пракса постои интерес на државите за „национална<br />

безбедност“.<br />

Согласно со овие аспекти на безбедносната<br />

парадигма, воочлива е неможноста од воспоставување<br />

на траен, па дури ниту привремен или краткорочен мир<br />

од аспект на човечката перцепција за мирот. Пред сѐ, од<br />

прагматични причини и од човечка суета, топол или траен<br />

мир за едни претставува немир, односно нарушување<br />

на интересите на други. Поради тоа, човечкиот мир<br />

е секогаш пред предизвик на различна перцепција<br />

на добивка и загуба, а тоа во меѓународните односи е<br />

еднакво на конфликт или во најмала рака оспорување.<br />

Теориските расправи на Галтунг, за позитивниот<br />

и негативниот мир, се однесуваат повторно на односите<br />

во меѓународниот систем и поставуваат релација помеѓу<br />

државите во услови на избегнување отворени воени<br />

судири или односи на соработка и партнерство. Дури и<br />

толкувањето на Галтунг во однос на внатрешниот мир<br />

или неконфликтноста во самите држави, како резултат на<br />

избегнувањето на структурните фактори кои влијаат врз<br />

појавата на депримираност и отфрленост на поединците<br />

и групите или нивна асимилација, не значи дека мирот е<br />

обезбеден и загарантиран.<br />

Во самото општество, врз чувството за<br />

безбедност и мир, во овој случај како синоними на<br />

сигурно живеење и воглавно „привид“, субјективно<br />

чувство, влијае личната и јавната безбедност.<br />

Токму во овој контекст се согледува разликата и<br />

тоа дивергентниот дискурс на поимањето на човечкиот<br />

мир и мирот Божји. Мирот Божји е состојба на нашата<br />

духовна состојба. „Блажени се миротворците, зашто<br />

тие ќе се наречат синови Божји!“ (Матеј 5-9). Ете го<br />

словото Божјо кое зборува за миротворството, но не<br />

за миротворството помеѓу државите и народите, иако<br />

и тоа не е исклучено, туку за миротворците кои не<br />

ги вознемируваат или возмутуваат човечките души.<br />

Поголем немир од вознемирувањето на човечките<br />

души не постои. Нарушувањето на мирот е состојба во<br />

која непријателот на човечкиот род, внесувајќи немир,<br />

создава состојба на возмутеност и попреченост во<br />

нормалната перцепција и расудување кај секој човек. Во<br />

овој контекст се создава состојба за дејствување против<br />

спасението и вечниот живот на секоја личност.<br />

Токму затоа Христос и на апостолите им<br />

вели: „Мирот свој ви го давам“, мирот Божји кој е<br />

предодреден за секој човек, всушност, истото тоа што<br />

во Евангелието по Јован во главата 1 се вели за Словото,<br />

бидејќи Словото-Логосот е во секој човек и мирот Божји<br />

е во секој човек. „Проблемот“ настанува во нашата<br />

перцепција, или поточно искривена перцепција, во која<br />

врзувајќи се за овоземните состојби го перцепираме<br />

мирот човечки како врвен дострел на благосостојба,<br />

а всушност се работи само за надворешна перцепција<br />

на привиден мир. Привиден мир бидејќи целиот свој<br />

живот го поминуваме во немир, во постојано војување<br />

со самите себеси и со нашата околина, поттикнувајќи го<br />

душевниот немир и нарушувајќи го Божјиот мир.<br />

Колку и да живееме успешно, во безопасно<br />

опкружување по нашата физичка или материјална<br />

сигурност, тоа не значи дека сме во мир. Тоа значи дека<br />

нема видливи индикатори или конкретни физички закани<br />

врз нас, но замислете, како што и на почетокот реков,<br />

во времето кога Бог слезе на земјата и се отелотвори<br />

во Христа Спасителот, колку ли луѓето беа изложени<br />

на директни закани по својата безбедност. Сепак, тие<br />

живееја, а подоцна и светите апостоли, маченици и сите<br />

исповедници на Светата Христијанска вера продолжија<br />

да живеат во небезбедно опкружување, а сепак беа<br />

мирни.<br />

38


Смирувајќи се и помирувајќи се со себе и со Бога,<br />

далеку од човечките суети и перцепцијата за овој свет,<br />

ќе го препознаеме и доживееме мирот Божји на земјата<br />

како предвесник на вечниот живот. Ќе ја почувствуваме<br />

благодатта на присуството на Светиот Дух, на Словото,<br />

кое од раѓање го носиме во нас и светлината која не<br />

може да се сокрие.<br />

Колку и да се обидуваме во секојдневниот<br />

човечки живот да направиме состојба на траен мир,<br />

тоа нема да ни успее, пред сѐ заради погрешниот и<br />

безбожен пристап. Не постои создавање на мир без<br />

Бога. Впрочем, само да се потсетиме на еден очевиден<br />

факт. Имено, една од основните цели на создавањето<br />

на Организацијата на Обединетите Нации уште во 1945<br />

година е „зачувување на светскиот мир и безбедност“,<br />

а втората вредност е „забрана на војната како начин<br />

за решавање на споровите“, на што следуваат и<br />

мерки предвидени како колективно делување против<br />

нарушителот на меѓународниот мир, и ете го повторно<br />

Кант со неговиот „вечен мир“, но во друг облик, и ете<br />

го Галтунг со неговите „негативен и позитивен мир“.<br />

Но, да се сетиме без статистички прегледи колку ли<br />

само војни и различни вооружени судири, внатрешни<br />

и меѓународни имаше од 1945 година, па сѐ до денес.<br />

Дали некој беше санкциониран доколку тоа не беше во<br />

интерес на големите сили?<br />

Само овој површен неаналитично длабок<br />

поглед во историската ретроспектива на обидот за<br />

воспоставување на човечки мир во целиот свет ни<br />

покажува колку длабоко како човечки род сме во<br />

заблуда дека нашата перцепција за мир или човечкиот<br />

мир е дијаметрално спротивна од Божјиот мир. И никако<br />

да го прифатиме Божјиот мир, за да можеме да го<br />

воспоставиме и човечкиот мир. Постојано се бунтуваме<br />

против Бога, сметајќи дека без Словото можеме да<br />

сториме нешто, а всушност, „Се стана преку Него и без<br />

Него ништо не стана, што стана“ (Јован 1-3). Неопходно<br />

е да се помириме со Бога, да се помириме со себе, да<br />

го најдеме Божјиот мир, кој го носиме во себе, со сите<br />

негови атрибути, па дури тогаш да го согледаме човечкиот<br />

мир како реалност или привид во социјалните релации<br />

на сите нивоа од интерперсонални до меѓународни.<br />

Во спротивно, можеме да се обидуваме да се<br />

задлабочуваме во „длабоките“ мисли на класичната<br />

философија, барајќи ги причините за немир и обидувајќи<br />

се да ги најдеме механизмите за воспоставување на мир,<br />

но сето тоа е залуден обид на еден човечки схоластички<br />

ум, кој на крајот од сѐ се обидува на највулгарен начин<br />

да го воспостави Царството Божјо на земјата. Овој<br />

социјален експеримент имавме можност да го видиме<br />

на дело како политички систем наречен комунизам или<br />

социјализам. Во религиски аспект, овој експеримент, или<br />

поточно прелест и измама на непријателот, е највоочлив<br />

во догматиката на Исламот, но и кај Римокатолиците<br />

и Протестантите изразено во крајно тривијалните<br />

капиталистички интереси (Вебер). Оттука многу е логична<br />

и затоа е и видлива пред сѐ идеолошката поврзаност<br />

помеѓу левичарските-социјалистички и исламските<br />

пристапи и делувања во световната прагматика. Впрочем,<br />

многу јасно и недвосмислено се гледа комунистичкиот<br />

обид за создавање на Царство Божјо без Бога,<br />

левичарските анархистички тенденции за уривање на<br />

сите православни вредности и претставата за Бога како<br />

некој далечен призрак гледан во огледало и недофатлив<br />

за луѓето. Токму затоа и идејата за создавањето на мир<br />

човечки на земјата наспроти мирот Божји е еднакво<br />

на прасликата на првата човечка побуна против Бога<br />

претставена во обидот за изградбата на Вавилонската<br />

кула.<br />

Тоа се резултатите на световната мудрост и во<br />

однос на мирот како поим, кој во основа е синоним и<br />

неопиплив, но сѐ поприсутен во перцепцијата и чувствата<br />

на секој човек. Таквиот мир, присутен во секој човек, е<br />

мирот Божји.<br />

Да пиеме од длабоката вода Христова, а не<br />

од плитката вода на човековата мудрост, за да го<br />

достигнеме мирот Божји. Дури потоа ќе го достигнеме и<br />

оној видлив, социјален, човечки мир.<br />

⁘ ⁘ ⁘<br />

39


ИРИНА НИКОЛОВСКА<br />

Предрасуди и раширени погрешни верувања за<br />

христијанството како начин на живеење и доктрина<br />

Предрасудите се присутни насекаде, и кај луѓето<br />

околу нас и во нас. Зборот „пред–расуда“ значи да<br />

донесеш суд за нешто, пред тоа да го запознаеш.<br />

Психологијата вели дека тие ги создаваме со<br />

цел побрзо и поефикасно да донесуваме заклучоци,<br />

најчесто поставени врз основа на генерализации, поради<br />

подобро снаоѓање и функционирање во средината.<br />

Сепак, и покрај ваквиот аспект, тие имаат и негативна<br />

страна. Избегнувајќи ја комплексноста во донесувањето<br />

сеопфатни заклучоци, колку истите се повоопштени или<br />

упростени, толку се и подалечни од вистината (целосната<br />

слика). Невистините, пак, носат заблуди и погрешни<br />

уверувања, а со тоа и соодветни на нив постапки и<br />

однесувања.<br />

Верувањата и однесувањата се исклучително<br />

значајни за личноста бидејќи во голема мера го креираат<br />

нејзиниот начин на живот, што, пак, ги прави истите<br />

важни за преиспитување и дискусија. Предрасудите<br />

може да се градат врз основа на националност, етничка<br />

припадност итн. Тука, секако, не се исклучени ниту<br />

христијаните и самото православно христијанство како<br />

доктрина (духовно искуство, односно духовен пат) и<br />

начин на живеење.<br />

ЗОШТО ОВОЈ ТЕКСТ ГИ ИЗДВОЈУВА ТОКМУ<br />

ПРЕДРАСУДИТЕ И ПОГРЕШНИТЕ ВЕРУВАЊА ВО<br />

ОДНОС НА ХРИСТИЈАНСКИОТ НАЧИН НА ЖИВЕЕЊЕ<br />

И ДОКТРИНА, МЕЃУ ОСТАНАТИТЕ?<br />

Бидејќи предрасудите и погрешните верувања<br />

во однос на Христос и христијаните (кои ги градиме врз<br />

основа на интроекти, неинформираност и субјективност),<br />

може да нѐ спречат на патот кон прифаќање на Христос<br />

како наш Бог и Спасител, а со тоа и да го блокираат патот<br />

за нашето спасение и за ослободување од отпаднатоста<br />

од Бога (а со тоа и за осмисленото живеење).<br />

ЗОШТО ТЕМА НА ОВОЈ ТЕКСТ СЕ ТОКМУ<br />

ВЕРУВАЊАТА КАКО КВАЛИТЕТИ НА ЛИЧНОСТА?<br />

Верувањата во голема мера го обликуваат<br />

идентитетот на човекот и му даваат значење на<br />

неговиот живот. Тоа ги прави погрешните уверувања<br />

и предрасуди тешки за влијание и промена. Кога ќе<br />

доживее спротивставување на личните уверувања<br />

(реални или искривени, објективни или субјективни),<br />

најчесто личноста реагира со силна дефанзивност, и<br />

уште повеќе се утврдува во своите убедувања. Како<br />

резултат на ова, може да се премине во ригидност,<br />

40


наместо отвореност и преиспитување на оправданоста<br />

на сопствените убедувања.<br />

Доколку се обидеме да ги демистифицираме сите<br />

„митови“ и предрасуди во однос на христијанството и да<br />

ја отплетеме испреплетеноста на лагата и вистината во<br />

нив, би се соочиле со голема тешкотија за сеопфатност,<br />

но затоа пак, можеме да ги групираме и издвоиме оние<br />

кои се подоминантни и повеќе прифатени меѓу луѓето,<br />

кои не се воцрковени, но и меѓу христијаните кои, во<br />

суштина, не Го примиле Христос, туку се сметаат себеси<br />

за христијани како дел од национален, култоролошки<br />

идентитет, т.е. по традиција.<br />

ХРИСТИЈАНСТВОТО Е ЕДЕН ВИД МОРАЛНА<br />

ДИКТАТУРА И СЛЕПО СЛЕДЕЊЕ НА ЕТИЧКИ<br />

ПРАВИЛА.<br />

Целта на христијанското живеење не е да се<br />

биде етичен, туку личноста која води живот според<br />

Христовите вредности е воедно и етична. Точно е дека<br />

словото дадено од Бог (Светото Писмо) содржи многу<br />

експлицитни патокази за човековото живеење (особено<br />

во Стариот Завет), во однос на три релации: Однос на<br />

човекот кон Бога, кон ближните и кон самиот/а себе.<br />

Но, најзначајните заповеди во Светото Писмо (на кое<br />

треба да се заснова целиот христијански живот и во<br />

кои се содржат сите останати) се: „Возљуби Го Господа,<br />

својот Бог, со сето свое срце, и со сета своја душа...“ и<br />

„Возљуби го својот ближен како себеси!“ (Мат. 22, 37-<br />

39).<br />

Љубовта ги содржи сите начела на етиката,<br />

но самата по себе е над етиката и над логичноста. Бог<br />

не ја одзема слободата на луѓето, но поентата е дека<br />

различните избори носат и различни плодови. Зошто<br />

Бог одредил такви причинско - последични законитости,<br />

се други прашања кои се наметнуваат, но не се цел на<br />

овој текст. Всушност, доколку ја имаме љубовта во себе,<br />

дали има потреба да набројуваме дека не треба да ги<br />

повредуваме ближните, да не крадеме, лажеме итн...?<br />

Одговорот е очигледно НЕ. Човекот е роден со слободна<br />

волја и има право да избира. И не само тоа, Бог го создал<br />

човекот секој секому сличен, различен, и еднаков.<br />

Доколку Бог би ја одзел волјата на човекот, тука нема<br />

љубовна релација бидејќи нема ни слобода.<br />

По доаѓањето на Христос, заповедите се<br />

надградени со заповед за љубов. Како прилог од<br />

Библијата, што ова значи и каква е љубовта за која<br />

ни говори Христос, можеме да најдеме одговор во<br />

зборовите на апостол Павле:<br />

Љубовта е великодушна, полна со добрина, љубовта на<br />

завидува, љубовта не се превознесува, не е горделива,<br />

не е непристојна, не бара свое, не се срди, не памти зло,<br />

не се радува на неправда, туку се радува на вистина,<br />

сѐ покрива, во сѐ верува, на сѐ се надева, сѐ поднесува.<br />

Љубовта никогаш не пропаѓа.<br />

БОГ Е САМО ПСИХОЛОШКА ПРОЕКЦИЈА НА<br />

ЧОВЕКОВАТА ПОТРЕБА ЗА ПРАВДА, Т.Е. ДА СЕ<br />

КАЗНАТ НЕПРАВЕДНИТЕ И ДА СЕ НАГРАДАТ<br />

ПРАВЕДНИТЕ, КАКО И НА ЧОВЕКОВИОТ КОПНЕЖ<br />

ЗА БЕСМРТНОСТ, КОЈ НАСТОЈУВА ДА СЕ ОТФРЛИ<br />

ИДЕЈАТА ЗА СМРТТА КАКО КОНЕЧЕН КРАЈ НА<br />

ЧОВЕКОТ.<br />

Постојат многу христијани кои за Православието<br />

тврдат дека не е религија. Тоа е така бидејќи религијата<br />

се изедначува со суеверието кога целта за прибегнување<br />

кон истата е единствено поради потреба за помош<br />

во однос на тешкотиите во овој свет, сиромаштијата,<br />

психолошката несигурност или стравот од смрт. Во овој<br />

случај, човекот прави фантазии за Бога, и тој добива<br />

функција на еднонасочен однос (Бог – човек) со цел<br />

за исполнување желби, животни промени итн. Ова не<br />

значи дека треба да се исклучи потребата на човекот<br />

да Му се обраќа на Бог, својот Спасител, во случај на<br />

животни тешкотии, туку дека проблемот настанува кога<br />

верата се темели само на тоа, со што се воспоставува<br />

еден наемнички (нељубовен) однос со Бог. Градењето<br />

на таков однос е далеку од целта на христијанството. Тоа<br />

е многу значајно да се разбере за да може и вистински да<br />

се прими и суштината на православното христијанство.<br />

Вистинската цел на духовниот живот е чистење на<br />

срцето од страстите и постигнување на душевно здравје<br />

во единство со Бога. Кога човекот ќе се очисти од сите<br />

мисли, помисли и од страстите, тогаш тој ја прима<br />

благодатта на Светиот Дух во своето срце. Тоа е целта на<br />

христијанското живеење и сите други нешта (етичност,<br />

исполнето живеење, решавање животни проблеми,<br />

<strong>41</strong>


воспоставување љубовен однос со ближните итн.), се<br />

пропратни појави и резултат на овој процес. Овој процес<br />

е еднаков за сите.<br />

НАУКАТА И ХРИСТИЈАНСТВОТО СЕ<br />

СПРОТИВСТАВЕНИ КАТЕГОРИИ.<br />

И науката и религијата имаат заедничко – и<br />

двете ја бараат вистината за постоењето, за човекот, за<br />

причината, функцијата и смислата на сѐ што постои. Како<br />

и да е, науките ниту можат, ниту пак, поголемиот дел од<br />

нив се занимаваат со прашањето за Бог како Создател<br />

на луѓето и на сѐ што постои. Еминентни научници од<br />

денешно време тврдат дека пристапот кон науката<br />

од појдовна точка на тоа дека Бог е Создателот на сѐ<br />

што постои е еднакво легитимен како и пристапот кон<br />

науката од појдовна точка дека сѐ е создадено по пат на<br />

спонтаност, без удел на виша сила. Со други зборови,<br />

ние не можеме да тврдиме и да докажеме дека Бог е<br />

Создателот на сѐ постоечко, исто како што не можеме да<br />

тврдиме и да докажеме дека Бог не е Создателот на сѐ<br />

постоечко.<br />

Ако објективноста за позитивните науки<br />

се состои во повторливоста на експериментот и<br />

репродукцијата на резултатот, тогаш можеме да<br />

зборуваме и за објективност на православното<br />

Предание бидејќи тоа во себе содржи вековен опит<br />

кој се повторува, се опишува и се обновува од страна<br />

на обожените луѓе (внатрешна состојба на оние кои го<br />

очистиле своето срце и достигнале просветление на умот,<br />

и со сето свое тело и битие, потпомогнати од благодатта<br />

на Светиот Дух, Го гледаат Бога и се во единство со Него)<br />

во различни епохи. Примери за обожени светители<br />

во Црквата во последните децении се Старец Пајсиј<br />

Светогорец, Старец Софрониј од Есекс, светиот Старец<br />

Порфориј од Атина (Капсокаливија) и многу други<br />

современи Старци. (Старец Јосиф Исихаст: кога умот<br />

слегува во срцето, најпрво тој самиот се очистува од<br />

сите предрасуди што го обземаат во световниот живот).<br />

Кога науката ја земаме како единствен<br />

критериум за вистината и разумот, вредно е да се<br />

спомене и една помалку светла страна на науката, а тоа е<br />

дека постојат бројни примери за научници, некои од нив<br />

и врвни, кои настојувајќи да ги потврдат своите (лични,<br />

субјективни) уверувања, некогаш одат и спротивно на<br />

доказите, или селективно ја покажуваат вистината до која<br />

дошле. Постојат многубројни истражувања со лажирани<br />

резултати, поради субјективните цели на истражувачите<br />

или поради постоење на идеологија кај истражувачите,<br />

која стои зад истражувањето.<br />

Поради нашата падната природа нашиот ум е<br />

ограничен. Ние не можеме Бога и вистината за сѐ што<br />

потои да ги опфатиме со нашиот разум. Бог е недофатлив,<br />

непоимлив, во сѐ и над сѐ. Нашиот ум не може во целост<br />

да Го спознае Бога. А овој Божји квалитет, ако може така<br />

да се каже, е и во нашата личност, бидејќи сме Негови<br />

созданија. Затоа, една од најтешките работи на човекот<br />

е да се спознае себеси. Ако ги бараме вистината и Бога<br />

само преку разумот, не само што тоа може да биде<br />

залудно, туку можеме да се доведеме и до ментална<br />

исцрпеност и фрустрација. Затоа вистината, а тоа е<br />

Христос – Логосот, Творецот на сѐ постоечко, треба да ја<br />

бараме со срцето и на тој начин ќе ја пронајдеме.<br />

Ако вие останете во Моето слово (наука), навистина ќе<br />

бидете Мои ученици; и ќе ја запознаете вистината, и<br />

вистината ќе ве ослободи (Јован 8, 31-32).<br />

ХРИСТИЈАНСКИОТ НАЧИН НА ЖИВЕЕЊЕ Е<br />

ЕДНАКОВ НА РЕСТРИКЦИЈА НА ЧОВЕКОВАТА<br />

СЛОБОДА И ЖИВОТНОТО ЗАДОВОЛСТВО.<br />

ДА СЕ БИДЕ ‘ДОБАР/РА ХРИСТИЈАНИН/КА’ ЗНАЧИ<br />

ДА СЕ ЖИВЕЕ ЗДОДЕВЕН, НЕПОРОЧЕН ЖИВОТ, БЕЗ<br />

(ТЕЛЕСНИ, МАТЕРИЈАЛНИ ИТН.) ЗАДОВОЛСТВА;<br />

АКО ЖИВЕАМ ХРИСТИЈАНСКИ ЌЕ СИ СКРАТАМ ОД<br />

ЖИВОТНОТО ЗАДОВОЛСТВО.<br />

Ваквото размислување е интересна нус - појава<br />

која заслужува повеќе внимание и е вредна за дискусија.<br />

Особено може да ги „погоди“ младите луѓе и да ги<br />

доведе до отпор кон водење живот во согласност со<br />

христијанските вредности. Коренот на ова верување<br />

е и неразбирањето на тоа што е љубов; што е грев; и<br />

погрешното интерпретирање на гревот како задоволство;<br />

но и на деликатноста и разликите во однос на степените<br />

на духовниот развој. (Бидејќи овие теми се широки и<br />

бараат посебно посветување, во овој текст ќе бидат само<br />

начнати). Водењето добродетелен христијански живот<br />

не подразбира рестрикција на човековата слобода и<br />

задоволството од животот. Целта е да се устроиме кон<br />

начин на живот кој води кон развој на сите нивоа на<br />

суштествување (телесно, душевно и духовно).<br />

<strong>42</strong>


Да живееш според примерот и законот Христов<br />

значи да живееш балансиран живот. Тука важно е да<br />

се наведе дека балансот не претставува некаков вид<br />

компромис меѓу доброто и злото. Тие се спротивни<br />

категории кои не се надополнуваат. Злото нема свое<br />

онтолошко постоење, претставува осуство на Бог, а се<br />

пројавува како агресија врз доброто.<br />

Тоа значи, ниту [I екстрем] личноста да се<br />

„измачува“ со опсесивно избегнување на задоволството<br />

(на пример: забавата, храната, алкохолот, благословените<br />

сексуалните односи се благословени и дадени од Бога)<br />

или пак, да се товари со нездраво, опсесивно чувство<br />

на вина за секое непожелно чувство, мисла или дело во<br />

животот, до степен и за најмала ситница (ова не значи да<br />

се негира постоењето на гревот, колкава и да е неговата<br />

„тежина“, туку да се замени невротично-опсесивниот<br />

страв кон гревот и страстите, со став кој е свесен, совесен<br />

и трезвен), ниту пак, да тоне во ниски страсти (како<br />

еден супститут кој всушност го исполнува копнежот за<br />

Бога, што сите го носиме во нас) што би ја водело кон<br />

личносна, духовна и телесна регресија и страдание [II<br />

екстрем], туку да го цениме и почитуваме сето она што<br />

ни е дадено од Бога (затоа што сѐ што е добро е дадено<br />

од Бога) и да го користиме на начин и до степен што е<br />

полезен и корисен за нас [баланс]. Тука целта повторно<br />

е добросостојбата на човекот во однос на неговото<br />

телесно, психичко и духовно здравје.<br />

Како што не можеме да негираме дека некои<br />

нешта носат задоволство, така не можеме да кажеме<br />

ни дека некои од нив не се штетни (некои и погубни)<br />

за нас. Ова не значи дека и секое задоволство во<br />

животот е штетно и треба да го избегнуваме (некои<br />

луѓе имаат погрешно уверување со кое еднозначно го<br />

поврзуваат задоволството со гревот, така што на некој<br />

начин се плашат од задоволствата и ги избегнуваат).<br />

Поексплицитен пример, пак, за штетноста (каде и треба<br />

да се плашиме за нашето здравје и за целокупната<br />

состојба) е употребата на дрогата. Не може да се негира<br />

дека предизвикува возвишено телесно задоволство, но<br />

дали тоа задоволство води кон развој? Последиците<br />

од користењето, за жал, се сериозно штетни и погубни<br />

за целокупната личност, и не само за личноста која е<br />

зависник, туку и за нејзините најблиски.<br />

Она што го потврдува и науката (поточно<br />

психологијата) , е дека страстите не само што не водат кон<br />

развој, туку и ја заробуваат слободата на човекот. Кога<br />

личноста не го добива она од што е зависна, таа страда.<br />

Нејзината енергија ја одзема страсната желба, која пак,<br />

може да ја насочиме кон нешто корисно и душеполезно<br />

за себе или за ближните. Ретки се оние страсти и<br />

зависности кои се оправдани и значајни за развојот на<br />

личноста. Таква оправдана зависност е зависноста на<br />

малото дете од родителска нега и љубов. Поголемиот<br />

дел од страстите и зависностите (од материјална или<br />

психолошка природа) ја скратуваат независноста и<br />

слободата на личноста.<br />

Тенкиот мраз околу разобличувањето на ова<br />

верување е што ние би можеле да се вплеткаме во<br />

неполезни жолчни дискусии, морални дилеми и<br />

прашања кои се раѓаат од оваа тема доколку суштината<br />

која ја бараме не е, повторно, љубовта. Значајно е да<br />

знаеме дека сè што е потребно е да бидеме отворени<br />

за Христос во срцето, Кој ја гледа во нас намерата. Бог<br />

нè љуби безусловно и ни проштева за сите наши гревови<br />

доколку искрено се покаеме. Бог не е дежурен полицаец<br />

Кој нè наградува и нѐ казнува за секое наше дело.<br />

Ваквата идеја за Бога е сосем погрешна и верата во ваков<br />

Бог е празна. За правилно да ја разбереме љубовта, од<br />

исклучително значење е и да го разбереме и тоа. Ние<br />

сме спасени по Божја милост, а не по „заслуга“ или<br />

поради нашето „трчање по перфекционизам“.<br />

ДЕЛАТА НА ХРИСТИЈАНИТЕ И<br />

ЦРКОВНОСЛУЖИТЕЛИТЕ СЕ КРИТЕРИУМ ЗА ТОА<br />

ШТО ПРЕТСТАВУВА ХРИСТИЈАНСТВОТО И КАКВИ СЕ<br />

НЕГОВИТЕ ВРЕДНОСТИ.<br />

Со оваа предрасуда се прави погрешно<br />

поистоветување на Бога и на Божјите вредности<br />

со личноста и делата на црковнослужителите и на<br />

христијаните. Улогата на службеното свештенство е да<br />

Му служи на Бога и на Божјиот народ, за да го поучи на<br />

патот кон спасението и за сведочење на Божјото Царство<br />

овде на земјата. Тоа ја прави нивната одговорност голема<br />

и значајна за Црквата. Сепак, издигнувањето на личноста<br />

на христијаните и свештенството на ниво на Христос<br />

погрешно нѐ наведува кон култ и еден вид обожување<br />

на нивната личност (што наликува на еден гуруистички<br />

пристап кој е спротивен на православниот пристап, кој<br />

е Христоцентричен, а не човекоцентричен), или пак,<br />

кон разочарување и отфрлање на Христос поради некои<br />

евентуално негативни искуства и примери.<br />

За луѓето, исто така, карактеристична е<br />

склоноста кон предимензионирање на нештата кои се<br />

случуваат, спротивно на општите очекувања. На пример,<br />

во случаите на семејно насилство најчесто жртви се<br />

жените (повеќе од 90 %), и запознавањето со ваквиот<br />

факт нѐ наведува да очекуваме дека само жените се тие<br />

кои се жртви на оваа страшна појава. Така, доколку се<br />

случи мажот да стане жртва од страна на жена, луѓето<br />

се склони да го преувеличуваат ова, да го занемаруваат<br />

фактот на процентуалната застапеност и реткиот пример<br />

да го заменат со генерализација, поради тоа што<br />

информацијата содржи еден квалитет на „атрактивност“.<br />

43


Истото се случува и во однос на христијаните<br />

и црковнослужителите кога наместо позитивните<br />

очекувања кои човекот, оправдано или неправдано,<br />

ги има од нив, ќе наиде на некое негативно искуство и<br />

пример. Тогаш кај некои може полесно да се јави склоност<br />

кон погрешно генерализирање, предимензионирање,<br />

осудување и отфрлање на живеењето во Црквата,<br />

па поради тоа погрешно се јавува и еден отфрлачки<br />

пристап кон Христос како Бог и Спасител, но и кон<br />

духовниците и ближните – браќа и сестри во Христа,<br />

а што е најтрагично, тое се интерпретира во форма на<br />

осудување без оставање можност за прошка. Но, зарем<br />

има логика да се отфрли заедницата со Бога, поради<br />

делата на некој друг?<br />

Единствениот критериум во Православието и<br />

во христијанскиот начин на живеење и вредностите е<br />

Самиот Христос, за што учиме преку Светото Писмо и<br />

Преданието од светите Отци. Сите оние кои се следбеници<br />

на Христос не можат да служат како апсолутно мерило<br />

(критериум), туку како примери, кои зависно од нивниот<br />

начин на живот и практикување на Православието,<br />

можат да бидат исклучително позитивни, или пак, за<br />

жал, негативни иако сите сме повикани на совршенство.<br />

Нашиот единствен Спасител, Учител и Господ, Исус<br />

Христос, рече, и секојдневно преку Светиот Дух, во<br />

будниот дух на оние кои Го бараат вистинскиот Живот,<br />

говори: Јас Сум Патот, Вистината и Животот – никој не<br />

доаѓа кај Отецот, освен преку Мене (Јован 14, 6).<br />

ЦРКВАТА Е ИНСТИТУЦИЈА ЗА ВРШЕЊЕ<br />

РЕЛИГИОЗНИ ОБРЕДИ И ИНСТАНТНО<br />

ИСПОЛНУВАЊЕ ЖЕЛБИ ОД СТРАНА НА БОГ.<br />

ЦРКВАТА НЕМА ВРСКА СО БОГА, НО ИМА ВРСКА<br />

САМО СО ‘СОБИРАЊЕ ПАРИ’ ОД НАРОДОТ.<br />

Во овие предрасуди и погрешни уверувања стои<br />

непознавањето на Православието, неговите основни<br />

вистини и начинот на кој тие треба да се практикуваат<br />

во животот. Црквата е заедница на Божјиот народ, која<br />

е водена од Светиот Дух, а преку посредство најпрво<br />

од Христовите апостоли, а потоа од епископите,<br />

презвитерите и ѓаконите. Луѓето го започнуваат<br />

лекувањето на душата и градењето на спасението во<br />

Црквата преку учество во Светите Тајни – Крштение,<br />

Миропомазание, Исповед, Причест... Со исполнување на<br />

Христовите заповеди и живеење според христијанските<br />

добродетели, личноста прави подготовка за живот во<br />

идното Божјо Царство.<br />

Во однос на Црквата се сретнува и погрешното<br />

верување дека нам не ни се потребни ниту Црква,<br />

ниту духовни раководители и доволно е човекот сам<br />

да се раководи според себе и вербата во Бога за тоа<br />

како да живее. Целиот ризик во ваквиот став е што<br />

личноста на овој начин се раководи според субјективни<br />

(или селективни) замисли за Бога и поставува лични<br />

критериуми (по свои потреби) во кои Го вметнува<br />

Бога, а не обратно. Ова во никој случај не значи дека<br />

човекот треба да ја исклучи својата критичност и<br />

личната одговорност за својот живот, туку да разбере,<br />

во суштина, какви се Божјите критериуми и зошто тие се<br />

спасителни и помудри од кои било други поставени од<br />

страна на човекот. Поставувајќи си „своја самополезна<br />

вера“, човекот најчесто ќе заскита, свесно или не.<br />

Во прилог на горенаведеното е и тоа дека<br />

животот како дел од Црквата не подразбира насоченост<br />

само кон себе и кон индивудуалното спасение, туку<br />

се нагласува и аспектот на Црквата каде се градат<br />

љубовни, меѓуличносни односи со ближните во духот<br />

на христијанските вредности. Со други зборови, за да се<br />

стане вистински член на заедницата на новозаветниот<br />

Божји народ – Црквата, потребно е со сето битие да се<br />

возљуби Творецот, Неговото вечно Царство и од Него<br />

создадените личности.<br />

Христос рекол: Ќе ја утврдам Црквата и<br />

вратите на пеколот нема да ја надвладеат. Ако јас<br />

се вознесувам, но ќе ви пратам утешител, Духот на<br />

вистината кој секогаш ќе биде со вас.<br />

Ова е доказот дека сме Божји созданија и дека<br />

не можеме без Него, а токму затоа Тој ни Го праќа<br />

Утешителот – Светиот Дух; од љубов кон нас.<br />

Често зад погрешните уверувања во однос<br />

на Црквата, покрај погрешната информираност и<br />

непознавањето на Православието, стои и избегнувањето<br />

прво на вистинското запознавање и учење на<br />

Православието, а потоа и избегнувањето на одговорното<br />

живеење и придржување до Божјите заповеди и<br />

критериуми кои бараат ментален и волев ангажман.<br />

Всушност, често, и воопшто зад одржувањето<br />

на предрасудите и погрешните уверувања, стои не само<br />

дефанзивноста која се активира со цел одржување на<br />

личниот идентитет, а со тоа и стравот од нарушување<br />

44


на сликата за себе (кога ќе се соочиме со погрешноста<br />

во нашите верувања), туку и (свесно или несвесно)<br />

избегнувањето на трудот кој треба да се вложи за<br />

осознавање на вистината и за проверка на начинот на<br />

кој ги градиме своите ставови и верувања. Така, често<br />

се бира „полесната“ страна преку ригидно држење до<br />

своите веќе утврдени ставови.<br />

Токму затоа, она на што повикува овој текст е: да<br />

се биде отворен за вистината - што значи да се има волја<br />

и намера за ангажирање на умот и срцето за осознавање<br />

на вистината која Бог ни ја открива преку Светото Писмо и<br />

Преданијата на светите Отци, но и чекорење во вистината<br />

преку дела.<br />

Како и во Православието, така и психологијата<br />

на личноста истакнува дека верувањата се темелите на<br />

целокупното однесување и управување на личноста. Нив<br />

ги восприемаме уште од почетокот на нашиот развој и<br />

истите можат да бидат правилни или погрешни, а со тоа<br />

и да нѐ однесат во сосема различни насоки (спасителни<br />

или погубни за телото, душата и духот). Затоа, неопходно<br />

е да ги преиспитаме, можеби и повторно да ги<br />

изградиме... Овој процес, иако бара посветеност, време<br />

и усилби, несомнено е еден од најзначајните процеси<br />

во градењето на личноста, а со тоа е и душеполезен,<br />

осмислен и спасителен живот.<br />

+ + +<br />

45


СОФИЈА КОЛУМЗИН<br />

Парохискиот свештеник може да им пристапи со верско образование на возрасните парохијани на неколку<br />

начини: на неделната проповед, кога верниците внимателно слушаат; кога доаѓа во допир со нив преку општата<br />

и поединечната исповед; низ целата структура на парохискиот живот, вклучувајќи ги и литургиските богослужби и<br />

заедничките дела и подразбира учество на возрасните членови. Но, сите тие пристапи, на некој начин, ги надминуваат<br />

можностите на нашите деца. Образовната мисија на нашето црковно училиште, под раководство на свештеникот,<br />

попрецизно се содржи во воведување на младите во полнотата на црковниот живот. За остварување на таа задача,<br />

вероучителите – лаици, способни своето автентично искуство во црковниот живот да го преведат на јазикот на<br />

детското искуство, претставуваат најважна врска. Никакви книги, колку и да се добри, и никакви програми, колку и да<br />

се добро подготвени, не можат да го заменат личното влијание на вероучителот. Какви методи и да користи, сепак<br />

вероучителот ќе остави свој личен печат на содржината што ја предава во училницата. Еден вдахновен и со отворен ум<br />

вероучител, ќе се служи со старовремски и формални учебници на креативен начин; додека, пак, вероучител со ниски<br />

разбирања и наклонет на формализам, механички ќе ги користи и најнапредните учебници.<br />

Една од најтешките и најодговорните задачи на свештеникот е да најде добри вероучители за црковните<br />

училишта. Совршено е кога вероучителот би требало да има три одлики:<br />

+ Тој мора да има вистинско, па макар и скромно, искуство во црковниот живот. Со други зборови, неговата вера,<br />

колку и да е непотполна, мора да биде искрена.<br />

+ Мора да има способност, макар и потенцијална, да воспостави непосреден контакт со децата.<br />

+ Мора да има способност самиот да расте и да ги развива своите дарови.<br />

Иако само по себе се подразбира дека овие особини нема во иста мера да ги има секој вероучител, сепак<br />

сите три се подеднакво важни. Многу лаици, кои искрено сакаат да ѝ служат на Црквата, се неодлучни да ја прифатат<br />

должноста на вероучител, бидејќи сметаат дека не ги исполнуваат условите за таа работа. Ќе пробам во оваа глава<br />

да изнесам некои свои размислувања за тоа што значи да бидеш вероучител, на основа на моето долгогодишно<br />

вероучителско искуство во црковното училиште.<br />

46


+ + +<br />

ЛИЧНОСТА НА ВЕРОУЧИТЕЛОТ<br />

За да може да се соочи со многу обесхрабрувачки<br />

и, под влијание на човечкото „јас“, често уништувачки<br />

искуства во поучување на децата, вероучителот мора<br />

да има вера во себе и во сопствениот повик. Многу<br />

интересно, ваквата верата самата по себе подразбира<br />

длабока смиреност. Само смиреноста му дава на човекот<br />

внатрешна сигурност. Не преценувајте ги сопствените<br />

способности и прифатете го фактот дека не сте гениј.<br />

Разберете дека е природно што нема да ве засакаат сите<br />

деца, дека сите деца нема да бидат заинтересирани за<br />

часовите што сте ги подготвиле онака<br />

како што најдобро знаете. Смирението<br />

ве чува од претераната вознемиреност<br />

поради повремените неуспеси: „Кој<br />

сум јас да бидам успешен? Должен сум<br />

повторно да се трудам и да се обидам“.<br />

Во исполнувањето на одговорностите<br />

на вероучителот како раководител и во<br />

одржувањето на дисциплината на час,<br />

смирението ве штити од вашите акции<br />

(или недостаток на акции), поттикнати<br />

од фрустрирачкото и несигурно „јас“.<br />

Вероучителот мора да биде свесен за<br />

ограниченоста на своите контакти со детето во<br />

училницата. Тој не може да „глуми психијатар“, бидејќи<br />

не e стручен, ниту пак има неопходно знаење за<br />

средината и за условите во кои живее детето. Неговиот<br />

контакт со детето во црковното училиште и поврзаните<br />

активности се само дел од целокупниот детски живот.<br />

Вероучителот мора да се занимава внатре со тој мал<br />

отсечок на детското искуство, користејќи ја најдобро<br />

својата проникливост, за да ја разбере смислата и<br />

причината за детското однесување (срамежливост<br />

или пакосност, незаинтересираност или недостаток<br />

на соработка), настојувајќи да најде најдобар пристап<br />

во својата работа. Но, во сето тоа мора да биде свесен<br />

за ограниченоста на својот домет. Со други зборови,<br />

вероучителот не сме да „глуми Бог.“ Сепак, сите знаеме,<br />

од нашето детство, како некој случаен збор или дејство<br />

на вероучителот, некоја небитна случка, остава впечаток<br />

кој се памети со години.<br />

Вероучителот треба да биде свесен и за<br />

сопствените таленти и за сопствените ограничувања.<br />

Некои вероучители имаат природен дар<br />

за проповед и на тој начин секогаш им<br />

го задржуваат вниманието на своите<br />

ученици; други, наспроти тоа, имаат<br />

особена способност да ги поттикнуваат<br />

децата да реагираат и потајно да ги<br />

набљудуваат. Некои имаат особен<br />

дар јасно да ги објаснат работите,<br />

други имаат дар за уметност и музика.<br />

Вероучителот мора секогаш да има<br />

јасна претстава за своите способности и<br />

да знае како да ги употребува.<br />

Сите ќе се сложиме дека љубовта кон<br />

децата е најважната особина кај вероучителот. Сепак,<br />

важно е што подразбираме под поимот љубов. Љубовта<br />

сигурно не значи чувство дека децата се „слатки“,<br />

ниту пак „обожување на малите ангелчиња“. Исто<br />

така, не значи дека сите деца треба да бидат сакани<br />

подеднакво, бидејќи на човекот може повеќе да му<br />

се допадне едно дете од друго. Повторно морам да се<br />

вратам на дефиницијата за љубовта дадена во Првото<br />

Послание до Коринтјаните: „Љубовта е великодушна,<br />

полна со добрини, љубовта не завидува, љубовта не се<br />

превознесува, не е горделива, не е непристојна, не бара<br />

47


свое, не се срди, не памети зло, не се радува на неправда, туку се радува на вистина, сè покрива, во сè верува, на<br />

сè се надева, сè поднесува.“ Се обидов да ги применам овие критериуми во многу ситуации кои се појавуваат во<br />

училницата. Дали да се радуваш кога едно дрско и непријатно дете докажува дека е во право? Дали да се надеваш<br />

дека најненадежниот циркузант во вашето одделение ќе биде допрено од благодатта на Светиот Дух? Дали не можеш<br />

да бидеш арогантен додека се држат предавања? Дали можеш да го почитуваш секое дете и да се однесуваш кон него<br />

природно? Факт е дека ваквата љубов во најголема мера се однесува и на вероучителот, за да го збогатува неговиот<br />

живот, и да го прави поинаков од „бакар што ѕвони, или кимвал што ѕвечи“. Грижејќи се за децата со очите на љубовта,<br />

растe личноста на вероучителот.<br />

Друга значајна карактеристика на вероучителовото „јас“ е искрената заинтересираност за животот, или пак за<br />

некои аспекти од животот; желбата да се дознае многу од тоа што се случува или пак што се случило во светот. Личноста<br />

која исклучиво и во потполност се посветила за парохиски живот не е соодветна за вероучител. Во извесна смисла,<br />

таквата преокупираност значи дека нашата христијанска вера нема никаква врска со животот воопшто, со животот<br />

во целина. Особено во подоцнежното детство и пубертет, децата многу се стремат да го почитуваат образованието<br />

на професионално компетентни луѓе, без разлика дали е во прашање наука, уметност, технологија, спорт или нешто<br />

друго. Дури и некое хоби или интересирање за некоја посебна област, може да помогне да се надмине одвојувањето<br />

кое со секуларизмот се направи помеѓу формалното разбирање за христијанската вера и останатиот севкупен живот.<br />

Во тоа е големата предност на вероучителот – лаик. Младите ќе го разберат здраво за готово фактот дека работата на<br />

свештеникот е да верува во Бога и во Црквата, но некој лаик бизнисмен, или инженер или уметник, што ја исповеда<br />

својата вера во Бога, може да го надмине тоа што тој не е доволно теолошки образован (под услов да не е арогантен<br />

во својата религиозност!).<br />

Би требало да напоменам овде, како еден вид резиме на она што е погоре речено, дека сликата за личноста<br />

на вероучителот, примерот на неговото „јас“, е навистина она што конечно ќе го определи неговото влијание на<br />

учениците. Доколку неговата вера е, колку и да е мала, искрена и вистинска, доколку неговата личност расте во верата,<br />

а не стагнира, доколку е непристрасен и со отворен дух, смирен (што во пракса често подразбира смисла за хумор),<br />

доколку има љубов и, на крајот што не е помалку важно, доколку е совесен, тој ги поседува сите особини на еден<br />

добар вероучител.<br />

ПРЕВОД ОД АНГЛИСКИ:<br />

АЛЕКСАНДАР БОЖИНОСКИ<br />

48


ПРОТОПРЕЗВИТЕР СЕРГИЈ БУЛГАКОВ<br />

ПРАВОСЛАВНА ЕСХАТОЛОГИЈА<br />

Го чекам воскресението на мртвите и животот во идниот век – така гласи последниот член на „Символот<br />

на верата“ и таква е христијанска вера. Вистинскиот живот е пат кон животот на идниот век, „царството на благодатта“<br />

преминува во „царство на славата“. Стремејќи се кон својот крај, се менува обликот на овој век (1 Кор. 7, 31).<br />

Целокупниот животен однос на христијаниот бива определен преку есхатологизмот во кого земниот живот не се<br />

обесценува, туку добива повисоко оправдание.<br />

Раното христијанство е целосно опфатено од чувството на блискиот, скорешен крај: Да, ќе дојдам скоро! -<br />

Амин! Да, дојди, Господи Исусе! (Откровение 22, 20). Овие огнени слова на небесната музика оддекнувале во срцето на<br />

првохристијаните и придонесувале нивниот живот да стане речиси надземен. Но, непосредственоста на очекувањето<br />

на крајот и радосната напрегнатост која го придржувала тоа исчекување, природно се загубила во понатамошниот тек<br />

на историјата, та се заменила со чувството за конечноста на личниот живот во смртта, и за задгробната награда. Така,<br />

есхатологизмот примил посурови и построги тонови, како на Запад, така и на Исток.<br />

Истовремено во христијанството, и особено во православието, се развило особено почитување на смртта кое<br />

е во извесен степен блиско на древноегипетското (постои одредена „подземна“ врска помеѓу египетското, јазичничко<br />

благочестие и православното христијанство). Мртвото тело се погребува со почитување, оти е дел од идното,<br />

воскреснато тело, а самиот чин на погребението кај дел од древните црковни писатели се почитува како света тајна.<br />

Преку молитвата за упокоените, во која неколкукратно си припомнуваме за нив, се востановува врска помеѓу нас и<br />

тој свет. Притоа, на богослужбениот јазик (во Требникот) секое погребено тело се нарекува „мошти“ 1 , бидејќи секое<br />

1 Зборот мошти е преземен од црковнословенскиот збор Мoщи, кој пак е изведен од глаголот Мощи, што значи да се има сила, моќ.<br />

49


тело ги таи можноста и силата да биде прославено. Разделбата на душата со телото е света тајна во која едновремено<br />

се извршува Божјиот суд над паднатиот Адам, се раскинува составот на човекот преку противприродно одделување<br />

на телото од душата, и воедно, се совршува и ново раѓање во духовниот свет. Душата, одделувајќи се од телото,<br />

непосредно ја осознава својата духовност, и се пронаоѓа себеси во светот на светлите и темните бесплотни духови.<br />

Со таа нова состојба е сврзано и нејзиното самоопределување во новиот свет, кое се состои во самоочевидното<br />

самооткривање на својата состојба. Тоа е таканаречениот пред-суд. Таквото самосознание или пробудување на<br />

душата, во црковната писменост често се изобразува преку символите на „одење низ митарствата“, кои во себе<br />

носат црта на јудејските апокрифи, па дури и на египетските мотиви од „Книгата на мртвите“. Душата ги преминува<br />

митарствата бивајќи измачувана и искушувана од демоните во разни гревови, но, истовремено е заштитувана од<br />

ангелите, и ако тежината на нејзината гревовност се покаже преовладувачка, таа бива задржана во некое митарство и<br />

останува оттргната од Бога, во состојба на адски маки.<br />

Душите, кои ги преминале митарствата, се приведуваат на поклонение пред Бога и се удостојуваат за рајското<br />

блаженство. Тоа во црковната писменост се опишува на разни начини, но, догматски, Црквата го останува во мудра<br />

неопределеност, налик на света тајна во чие проникнување се влегува единствено преку жив црковен опит. Сепак,<br />

аксиома во црковното сознание е дека, иако светот на живите и упокоените е одделен еден од друг, ѕидот кој ги<br />

разделува не е непрониклив за црковната љубов и за силата на молитвата. Во православието молитвата за починатите<br />

зазема огромно место. За упокоените се молиме како во време на приносот на евхаристиската жртва, така и надвор<br />

од неа, бидејќи во Црквата постои цврста вера во вистинската дејствителност на молитвеното застапништво за<br />

починатите. Ние веруваме дека тоа може да ја олесни состојбата на грешните души и да ги ослободи од пребивањето<br />

во малаксаност, односно да ги изведе од адот.<br />

Меѓутоа, дејството на молитвата не е само плод на нашето посредништво пред Творецот за проштевање на<br />

гревовите на упокоениот, туку е и директно издигнување на самата душа во која се пробудуваат сили за усвојување<br />

на прошката. Така, душата се раѓа во новиот живот, поправена преку преживеаните маки. Од друга страна пак, постои<br />

и поинакво издигнување: имено, молитвите на светиите дејствуваат врз нас, влијаат во нашиот живот, па може да се<br />

заклучи дека дејствителна е секоја вистинска молитва, дури и онаа на непрославените светии (а можеби, дури и на<br />

сосема не-светите) кои Му се молат за нас на Господа.<br />

Православната Црква разликува можност од три состојби во задгробниот живот: рајско блаженство и двојни<br />

адски маки. Едните од тие маки се со можност за ослободување од нив благодарејќи на молитвата на Црквата и силата<br />

на внатрешниот процес кој произлегува во душата, а вторите се без таа можност. Црквата не знае за чистилиште како<br />

за некое особено место какво што е прифатено во католичката догматика (иако, за волја на вистината, современото<br />

католичко богословие не знае што да прави со учењето за чистилиштето). За прифаќање на таквото трето место нема<br />

ниту доволно библиски, ниту догматски основи. Сепак, не треба да се одрекува можноста и достапноста за очистителна<br />

состојба (учење кое им е заедничко на православието и католицизмот).<br />

Религиозно-практички разликата помеѓу чистилиштето и адот е недофатлива поради полната неизвесност<br />

која ја имаме во однос на задгробната судбина на секоја душа. Во суштина не треба адот и чистилиштето да ги<br />

разграничуваме како две различни места на задгробното пребивање на душата, туку како две состојби, како постоење<br />

на можност за ослободување од адските маки, како премин од состојбата на отфрленост во состојба на оправданост.<br />

Во таа смисла може да се постави не прашањето дали во православието постои чистилиште, туку поскоро, дали постои<br />

ад во конечна смисла, односно дали, можеби, и тој не е само еден вид чистилиште? Во крајна мера, Црквата не знае<br />

за никакви ограничувања во својата молитва за заминатите во единство со Црквата, верувајќи, секако, во вистинската<br />

дејствителност на таа молитва. За надворешните, т.е. за оние кои не ѝ припаѓаат на Црквата, како и за оние кои<br />

отпаднале од неа, Црквата не дава конечен суд, туку ги предава на Божјото милосрдие. Бог не ни ги открил задгробните<br />

судбини на оние, кои во овој живот не Го знаеле Христа и не влегле во Неговата Црква. Но зрак на надеж се пролева<br />

од учењето на Црквата за Христовото слегување во адот и Неговата тамошна проповед, упатена кон целокупното<br />

50


дохристијанско човештво (католиците неа ја ограничуваат единствено на старозаветните праведници, limbus partum,<br />

одлачувајќи ги од него оние кои свети Јустин Философ ги нарекува „христијани пред Христос“). Ставот дека Бог сака<br />

сите да се спасат и да го достигнат познанието на вистината (1 Тим. 2, 4) е цврст став. Сепак, во однос на судбината<br />

на нехристијаните, и возрасните и младенците (за кои католичките богослови исто така оставиле особено „место“ –<br />

limbus patrum), досега нема општоцрковни определувања, и останува слободата за догматски трагања и богословски<br />

мненија. Личната есхатологија на смртта и задгробниот свет во историското сознание до извесен степен ја запоставила<br />

општата есхатологија на Второто пришествие. Сепак, повремено, чувството на очекување на Христос Кој ќе дојде, со<br />

молитвата Да, дојди, Господи Исусе, се загорува во душите, озарувајќи ги со својата одондестрана светлина.<br />

Таквото чувство е неистребливо и треба да биде истрајно во христијанството, оти токму тоа во извесна смисла<br />

е мерка на нашата љубов кон Христа. Впрочем, есхатологизмот може да има два образа, светол и темен. Последниот е<br />

на дело тогаш, кога возникнува како резултат на историски страв и на религиозна паника: такви се, на пример, руските<br />

расколници – самоспалители, кои сакале да се истребат себеси, за да се спасат од воцарениот антихрист.<br />

Но, есхатологизмот може (и треба) да му биде својствен на светлиот образ на нашата устременост кон Христос<br />

Кој доаѓа. Според мерата на тоа како се движиме во историјата, ние одиме на средба кон Него, и зраците кои доаѓаат<br />

од Неговото надоаѓачко пришествие во светот, стануваат опипливи. Можеби напред во иднината предстои понова<br />

епоха во животот на Црквата, епоха која е засветлена од тие зраци.<br />

Второто Христово пришествие за нас не е само страшно, оти Тој доаѓа како Судија, туку е и славно, оти Тој доаѓа<br />

во Својата Слава, и таа слава е прославување на светот и полнота на завршувањето на сето творение. Прославеноста<br />

која му е својствена на воскреснатото Христово тело, преку Последниот суд ќе му се соопшти на целото творение, ќе<br />

се јават ново небо и нова земја, преображена и како воскресната со Христа и Неговото човештво. Тоа ќе произлезе во<br />

врска со воскресението на мртвите, кое ќе се изврши од Христа преку Неговите ангели. Таа реализација во Библијата<br />

се изобразува символички преку слики на апокалиптичната епоха, пришто за нашата свест во историјата се раскриваат<br />

едни или други нејзини страни (тука се однесува и прашањето на Федоров за тоа дали синовите човечки земаат било<br />

какво учество во воскресението). Така или инаку смртта бива победена и целиот човечки род, ослободен од власта на<br />

смртта, за првпат се јавува во полнота, како единство, нераздробено низ смената на поколенијата, и пред неговото<br />

сознание застанува неговото општо дело во историјата. Тоа ќе биде воедно и судот. Страшниот Христов суд над<br />

човештвото.<br />

Православното учење за Страшниот суд, какво што го наоѓаме во Библијата, е општо за целиот христијански<br />

свет. Последно разделување на овците и козите, смрт и ад, проклетство и отфрлање, вечни маки – за едните, и Царство<br />

небесно, вечно блаженство, лицезрение на Господа – за другите; таков е резултатот на земниот пат на човештвото.<br />

Судот претпоставува можност не само за оправдание, туку и за осудување, и тоа е самоочевидна вистина. Секој човек<br />

кој ги исповеда своите гревови, не може да не осознава, дека ако не никој друг, тогаш бездруго самиот тој, го заслужил<br />

Божјото осудување. Ако погледнеш на беззаконието Господи, тогаш кој ќе постои? (Пс. 129, 3).<br />

Сепак останува надежта во Божјото милосрдие кон Своето создание: Твој сум, спаси ме (Пс. 118, 94). На<br />

Страшниот суд, кадешто Самиот Господ, кроток и смирен во срцето, ќе биде судија на правдата, и ќе го извршува судот<br />

на Својот Отец, каде ќе биде милоста? На тоа прашање православието дава молчалив, но изразителен, иконографски,<br />

одговор. Имено, на иконите на Страшниот суд оддесно на Синот се изобразува Пречистата Дева, која Го моли со<br />

својата мајчинска љубов, а таа е Мајка Божја и на сиот човечки род. На неа Синот ѝ ја доверил милоста, кога Самиот од<br />

Отецот го примил судот на правдата (види Јн. 5, 22, 27). Но, зад тоа се прикрива уште една нова тајна: Мајката Божја,<br />

Духоносица, е живо посредство на самиот Свет Дух, Кој преку неа учествува во Страшниот суд. Оти ако Бог го создава<br />

светот и човекот според советот во Света Троица, при соодветно учество на сите три ипостаси, и ако спасението на<br />

човекот преку боговоплотувањето на Синот, исто така, се збиднува при учество на целата Света Троица, тогаш и<br />

исходот на земното творение, судот над човештвото се извршува, исто така, при такво учество: Отецот суди преку<br />

51


Синот, Светиот Дух, пак, милува и ги исцелува чировите<br />

на гревот, раните на светот. Нема човек кој е без грев<br />

и кој не би се покажал како јаре среде овците. Духот<br />

Утешител ја исцелува и ја пополнува разранетата твар,<br />

ја милува со Божествената милост. Тука се упираме во<br />

религиозната антиномија на осудување и помилување,<br />

и таа антиномија е сведоштво за тајната на Божјото<br />

наблудување.<br />

Во христијанската есхатологија секогаш<br />

постоело и останува прашањето за вечноста на адските<br />

маки и за конечното отфрлање на оние кои се праќаат во<br />

„вечниот оган подготвен од ѓаволот и неговите ангели“.<br />

Од христијанската древност се изразувале сомненија за<br />

вечноста на тие маки, и во нив се гледало само како на<br />

одредено временско педагошко<br />

средство за воздејствие на<br />

душата, при што се задржувала<br />

надежта за конечно помирување<br />

– άποκάταστασις, apokatastasis.<br />

Од древноста постоjеле<br />

две страни во есхатологијата:<br />

првата – ригористичка, која<br />

ја утврдувала вечноста на<br />

маките, односно нивното<br />

бесконечно траење, а втората<br />

– чии претставници блажени<br />

Августин иронично ги нарекол<br />

„жалосници“ (misericordes)<br />

– која ги одрекувала<br />

бесконечноста на маките и<br />

опстојувањето на злото во<br />

творението, а која исповедала конечна победа на<br />

Божјото Царство во творението, кога „Бог ќе биде сѐ во<br />

сѐ“. Претставник на учењето за апокатастазисот не бил<br />

само сомнителниот во односот на некои свои учења<br />

Ориген, туку и свети Григориј Ниски, кој е прославуван<br />

од Црквата како вселенски учител, а истото учење го<br />

споделувале и нивните следбеници. Учењето на Ориген<br />

било осудено на V Вселенски собор; иако современите<br />

историски истражувања веќе не дозволуваат дури да<br />

се тврди и тоа. Учењето, пак, на свети Григориј Ниски,<br />

далеку порешително и подоследно, притоа и слободно<br />

од налетот на Оригеновото учење за претпостоење на<br />

+ + +<br />

душите, никогаш не било осудено, па следствено го<br />

сочувува правото на „црковно граѓанство“, барем, по<br />

крајна мерка, како авторитетно богословско мнение –<br />

теологумена (θεολογούμενα, theologumena). Но, и покрај<br />

тоа, Католичката црква има доктринално учење за<br />

вечноста на маките, па затоа кај неа не останува никакво<br />

место за апокатастазис. Во православието, пак, такво<br />

доктринално определување немало и нема. Навистина,<br />

владејачкото мнение, изложувано во најголемиот број на<br />

догматски раководства, или воопшто не се задржува на<br />

прашањето за апокатастазисот, или за него се искажува во<br />

духот на католичкиот ригоризам. Сепак, заедно со таквите<br />

мисли, од страна на одделни мислители се искажувале<br />

и се искажуваат мненија кои се блиски до учењето на<br />

свети Григориј Ниски или, во секој случај, мненија кои<br />

се далеку посложни отколку<br />

праволинискиот ригоризам.<br />

Затоа, може да се каже дека<br />

тоа прашање не е затворено за<br />

понатамошно опсудување и за<br />

нови просветленија, кои би ѝ<br />

биле испратени на Црквата од<br />

Светиот Дух. Во секој случај со<br />

никаков ригоризам не треба<br />

да се отстрани надежта дадена<br />

во торжествувачките зборови<br />

на апостол Павле, кога тој вели<br />

дека Бог ги соединил сите во<br />

противставување, за сите да ги<br />

помилува. О, каква длабочина<br />

на богатството, премудроста<br />

и знаењето на Бога! Колку се<br />

неистражени Неговите судови и<br />

неистражливи Неговите патишта! (Рим. 11, 32-33).<br />

Сликата на судот над светот се завршува со<br />

слегување на небесниот Ерусалим на нова земја под нови<br />

небеса и со објавување на Божјото Царство, кое слегува<br />

од небото на земјата. Овде учењето на православието<br />

се слева со верувањето на целото христијанство.<br />

Есхатологијата содржи во себе одговор на сите земни<br />

тешкотии, маки и прашања.<br />

ПРЕВОД ОД РУСКИ: ДАНИЕЛ ЈОВАНОВСКИ<br />

52


НИКОЛАЈ БЕРЃАЕВ<br />

ВОJНА И ЕСХАТОЛОГИJА 1<br />

+ + +<br />

Ќе слушате боеви и гласови за војни. Гледајте да не се уплашите, оти сето тоа треба да биде;<br />

ама тоа уште не е крајот: оти ќе се дигне народ против народ, и царство против царство, и на места ќе<br />

има глад, помор и потреси (Мт. 24, 6 и 7). Ете така стои во малиот евангелски апокалипсис. Библијата е<br />

исполнета со раскази за војни. Книгите на пророците, врвот на религиозното сознание на древните Евреи,<br />

за една од своите главни теми го имаат помирувањето на ужасните и неправедни војни со Јехововата<br />

семоќ, односно, со Божјата промисла. Имено, на еврејскиот народ, над сè, му беше својствено острото<br />

и силно чувство за Божјата семоќ. Големите несреќи во судбината на еврејскиот народ тие се обидуваа<br />

да ги објаснат со неисповедливите патишта на Божјата промисла, која го води својот народ кон конечна<br />

победа преку искушенија, страдања и казни за отпаѓањето. Проблемот кој стоел пред нив е истиот кој<br />

е исправен и пред нашето современо сознание. Јехова најнапред бил племенски бог, бог на војната.<br />

Сознанието за универзалниот Бог, Богот на вселената возникнало подоцна. Тогаш се збиднал натпревар<br />

1 Извор: Бердяев, Николай, „Война и эсхатология“, во Путь, № 61, Париж, 1939, стр. 1-13.<br />

53


помеѓу универзалното и јазичничкото разбирање<br />

на Бога. Во суштина и современото цивилизирано<br />

сознание, постојано враќајќи се кон древното<br />

јазичништво, не отишло подалеку од јазичничкото<br />

богосознание на еврејскиот народ...<br />

Есхатолошкиот проблем во христијанството<br />

може да се постави во две различни смисли. Сите<br />

христијански вероисповеди имаат есхатолошки<br />

дел, сите богословски трактати имаат свои<br />

есхатолошки заглавија, па макар есхатологијата во<br />

нив да е фрлена во заден план. Но, проблемот може<br />

да се постави поинаку. Имено, може да се говори<br />

за есхатолошко разбирање на христијанството.<br />

Впрочем, многу историчари на христијанството,<br />

без разлика на нивната вероисповедна почва,<br />

настојуваат на есхатолошкото разбирање на<br />

христијанството како единствено негово правилно<br />

разбирање. Во најмала мера, верно е да се каже дека<br />

барем првобитното христијанство е есхатолошко.<br />

Но, есхатолошкото разбирање на<br />

христијанството, како блага вест за доаѓањето<br />

на Божјото Царство, беше заменето со историско<br />

разбирање. Христијанството истапи во историјата.<br />

Помеѓу првото и второто Христово пришествие<br />

се отвори долг, мачен процес. Историското<br />

христијанство, приспособувајќи се кон овој свет,<br />

компромизирајќи со светот, искривоколчувајќи<br />

го вистинското, есхатолошко христијанство,<br />

христијанството на крајот, христијанството<br />

како настапување на Божјото Царство, успеа да<br />

го замени суштинското христијанство со учење<br />

за лично спасение на душата. А невозможно е<br />

да се одрекува дека христијанството, по својата<br />

суштина, е есхатолошко. Затоа, освен доколку тоа<br />

не се унакажува самото себеси, тогаш воопшто не<br />

може да стане збор за никакво друго христијанство,<br />

освен есхатолошкото.<br />

Историјата отсекогаш била и е, пред сè,<br />

војна. Таа е исполнета со војни. Низ времето<br />

постоеле само определени – и во споредба со<br />

времетраењето на војните – кратки периоди<br />

на мир, на релативна рамномерност која лесно<br />

бивала прекинувана. Оти историјата се одвива на<br />

вулканска почва, па повремено избива лава. И таа<br />

(историјата) треба да заврши, оти е војна. Внатре<br />

во историјата постои есхатолошки момент, еден<br />

вид на внатрешен историски апокалипсис. Тој<br />

есхатолошки момент особено силно се чувствува<br />

во катастрофалните епохи: во војни, во револуции,<br />

во кризите на цивилизацијата. Војната е примарна<br />

историска појава и таа е секогаш допир со крајот на<br />

историјата. Условно говориме за апокалиптички<br />

епохи во кои луѓето лесно се соблазнуваат со<br />

лажни пророштва за доаѓањето на крајот на светот<br />

во извесни години на историското време. Но, во<br />

подлабока смисла сите епохи се апокалиптични и<br />

крајот е секогаш близок. Есхатолошкото чувство<br />

кај луѓето отапува само во релативно спокојните<br />

времиња. Но, возникнувањето на апокалиптичките<br />

настроенија не значи дека хронолошки е близок<br />

крајот на светот. Погрешно е и хронолошкото<br />

разбирање на крајот на светот, негова<br />

објективизација во историското време. Луѓето<br />

го чекаа крајот на светот и во 1000-тата година<br />

по Христа. Во епохата на реформацијата постоеја<br />

силни есхатолошки настроенија. По Француската<br />

револуција, во епохата на Наполеоновите војни,<br />

интелектуалниот живот на Европа беше наситен со<br />

апокалиптички и есхатолошки движења. Мнозина<br />

го очекуваа блискиот крај на светот, појавата на<br />

Антихристот. Јунг Штилин го претскажа крајот на<br />

светот за во 1936-та година. Во претчувствувањата<br />

и во претскажувањата за блискиот крај на светот<br />

постои соблазна и луѓето често си тешат со такви<br />

претскажувања. Често доживуваме дека надоаѓа<br />

крајот на светот кога се завршува одредена<br />

историска епоха, која сме ја љубеле и за која сме<br />

биле поврзани, кога се руши социјалниот строј на<br />

кого сме навикнати, кога опаѓа социјалната класа<br />

на која ù припаѓаме.<br />

...Апокалипсисот пророкува за патиштата<br />

54


на злото, за појавата на Антихристот, за<br />

разрушувањето на овој свет. Неспорно е дека<br />

преовладуваат песимистичките толкувања на<br />

Апокалипсисот. Философијата на Апокалипсисот,<br />

која е философија на историјата, нè води кон<br />

следниот основен проблем. Можеме ли да го<br />

разбираме Апокалипсисот како фатум, како<br />

неизбежност на Божјата пресуда во однос на<br />

човековите судбини, како одрекување на човековата<br />

слобода? Сметам дека таквото фатално разбирање<br />

на Апокалипсисот длабоко му противречи на<br />

христијанството во неговиот вистински облик<br />

- како религија на Богочовештвото. Конечната<br />

судбина на човештвото зависи од Бога и од човекот.<br />

Човековата судбина и човековото творештво<br />

соучествуваат во приготвувањето на крајот,<br />

кон крајот на тварта нè води богочовековиот<br />

процес. Крајот на историјата и светот не само<br />

што се извршува над човекот, туку се извршува<br />

и од човекот. Човекот оди во средба кон Второто<br />

Христово Пришествие и делата кои ги извршува,<br />

актите на неговото слободно творештво го<br />

подготвуваат Божјото Царство. Христос ќе дојде<br />

во сила и слава при човештвото, кое се подготвува<br />

за Неговото пришествие. Дејството на Бога кон<br />

човештвото и светот не треба да го поимаме како<br />

deus ex machinа. Односот кон крајот на светот не<br />

треба просто да биде очекуван од човекот, туку<br />

треба да биде и активност од страна на човекот,<br />

негово творечко дело. Најмалку од сè може да се<br />

оправда човековата пасивност, прекрстување на<br />

рацете, оттргнување од секакво творештво на<br />

основа на тоа дека се ближи катастрофата – крајот<br />

на светот. Тоа е декадентно однесување, предавство<br />

на задачата зададена пред човекот. Секој човек е<br />

осуден на смрт, па во моментите на лошо здравје<br />

и во поодмина возраст, тој можеби нема да ја има<br />

пред себе перспективата на долговечноста. Но, од<br />

личното есхатолошко сознание никако не следи<br />

дека човек треба да се откаже од секаква активност<br />

и од секое дело. Напротив, преку тоа сознание може<br />

дури и да се наголеми творечката активност. Делата<br />

кои се извршувани од човекот, немаат никаква<br />

врска со тие космички и историски времиња, тие се<br />

поврзани со егзистенцијалното време. Подеднакво<br />

се лажни и идејата за нужен прогрес и идејата за<br />

нужен регрес. Не постои ниту закон на прогрес<br />

ниту закон на регрес. Тоа е продукт на лажниот<br />

детерминистички светоглед, пренесување на<br />

натуралистички категории во сферата на духот.<br />

Проблемот на прогресот е проблем на духот, а не<br />

проблем на природниот процес. Прогресот, односно<br />

подобрувањето и издигнувањето е задача која е<br />

поставена пред човековиот дух, а не закономерен<br />

природен и историски процес. Во емпириската<br />

историја подеднакво постојат и прогресивни и<br />

регресивни процеси и нема неопходен закон,<br />

преку кого еден од тие процеси треба да го победи<br />

другиот. Теоријата на прогресот во XIX век, која<br />

е превратена во своеобразна религија, е лажна<br />

теорија и не соодветствува на стварноста. Но,<br />

од тоа воопшто не произлегува правилноста на<br />

реакционерските противници на прогресот.<br />

Есхатолошкиот песимизам често е ползуван за<br />

реакциски и античовечки цели. Во тоа се состои<br />

одречната страна на апокалиптичките настроенија,<br />

нивната декадентност. Затоа е неопходно да се<br />

разобличи двосмисленоста. Нам ни велат дека<br />

христијанската вистина, Божјото Царство на<br />

земјата е неостварливо, дека не е можен никаков<br />

прогрес, дека во светот нараснува единствено<br />

злото, дека слободата раѓа саде зло. И ете, се задава<br />

прашањето: зошто велат дека христијанската<br />

вистина е неостварлива? Дали затоа што со болка<br />

и тага ја осознаваат таа неостварливост, или<br />

затоа што не го сакаат нејзиното остварување<br />

и злорадуваат бидејќи таа не се остварува? Јас<br />

сум убеден дека во основа, зад сите реакциски<br />

настроенија, кои го определуваат есхатолошкиот<br />

песимизам, лежи не-сакањето човекот да се двигне<br />

нанапред и нагоре, во човековиот живот да има<br />

поголема слобода, справедливост, човечност... Кога<br />

55


ми велат дека поправеден и почовечен социјален<br />

строј е неостварлив, јас секогаш прашувам: дали<br />

оние кои тоа го велат сакаат да остварат таков<br />

строј или тој е неостварлив токму затоа што тие би<br />

сториле сè за тој да не се оствари? Сметам дека во<br />

најголемиот број случаи е верно второто мнение.<br />

Неопходно е да помниме дека самата идеја<br />

на прогрес, колку и да се ползувале со неа против<br />

христијанството, е всушност од христијанско<br />

потекло и е поврзана со месијанското сознание,<br />

со двигот кон Божјото Царство. Идејата на<br />

прогресот ù е туѓа на античката мисла, таа<br />

отсуствува од хеленската философија. Утопиите<br />

на совршен социјален строј и на бесконечен<br />

прогрес, кои ги среќаваме во првата половина на<br />

XIX век, претставуваат секуларизирани форми на<br />

религиозната месијанска идеја, на месијанското<br />

очекување дека ќе настапи Царството Божјо.<br />

Поразително е тоа што приврзаниците на<br />

есхатолошкиот песимизам одлично веруваат<br />

во осуштествувањето на своите цели – силна<br />

држава, империјалистичко ширење на нацијата,<br />

господарење на својата класа над таа земја.<br />

Есхатолошкиот песимизам во никој случај не ги<br />

приведува кон одрекување. Силната и насилна<br />

власт кон која сакаат да бидат причеслени им<br />

се претставува како Божјо дело на земјата. Под<br />

изговор дека светот лежи во зло и дека човековата<br />

природа е безнадежно гревовна, тие не сакаат<br />

едноставно цврсто да се држат себеси и своите,<br />

туку да ги држат и другите, оние кои се угнетувани<br />

од нив. При тие услови животот веќе не им се чини<br />

толку мрачен. Практиката на империјалистичката<br />

волја за моќ, од која не се гнушат есхатолошките<br />

противници на ослободителните процеси на<br />

човештвото, изискува бодра енергија. Крајот на<br />

светот и на историјата е, исто така, и задание<br />

на човекот, задание за преображение на светот.<br />

Апокалиптичкото сè ново правам се однесува и<br />

на човекот. Крајот на светот е ново небо и нова<br />

земја. Но, патот кон преображението не е мирна,<br />

постепена еволуција. Напротив, тој пат минува<br />

преку трагични катастрофи, преку разрушенија.<br />

За да се изврши преображението на светот,<br />

односно за да успее Божјата замисла, човекот треба<br />

да прогресира, треба да извршува творечки дела,<br />

да одговори на Божјиот призив. Постои фатум<br />

на злото, односно негови фатални последици,<br />

но не суштествува фатум на доброто. Злото ù е<br />

потчинето на неопходноста, доброто е обратено<br />

кон слобода, и всушност, е слобода. Автоматски,<br />

закономерно добри последствија во светскиот<br />

процес не можат да постојат. Есхатологијата пред<br />

човекот става задача која е упатена кон слободата.<br />

Светот нема да се преобрази и Бог нема да го<br />

преобрази по пат на насилен акт. Човекот треба<br />

да го преобрази светот, да го преобрази заедно со<br />

Бога, да стори богочовечко дело. Затоа, неопходно<br />

е подеднакво да се отфрлат и песимистичката и<br />

оптимистичката есхатологија...<br />

Грешно и штетно е острото<br />

спротивставување помеѓу овој земен свет и идниот,<br />

задгробниот свет. При таквото спротивставување,<br />

осуштествувањето на христијанската правда во<br />

целосност бива пренессено во задгробниот свет,<br />

додека, за овој свет останува ѕверскиот закон кој<br />

од есхатолошкиот песимизам прима повисока<br />

санкција. Всушност, „овој свет“ воопшто нема<br />

непреодни граници, тој не е затворен свет, тој не<br />

е просто најстварно стварниот свет, во него се<br />

можни прориви, во него е можно проникновение<br />

од иниот свет. Во „овој свет“ вистинскиот свет<br />

е во модус на постоење, карактеризиран како<br />

гравитациска тежина. Но можно е преображение<br />

на тој свет. Во терминологијата на Кант може да се<br />

рече дека „овој свет“ е појава и дека ù соодветствува<br />

на извесна структура на познанието, додека „иниот<br />

свет“ е стварта по себе, која се открива во поинаква<br />

структура на сознание. Но, стварта по себе, за<br />

разлика од Кантовата терминологија, воопшто не<br />

е затворена од непреодна преграда, таа се пробива<br />

во појава, дејствува во светот на појавите. Она што<br />

56


Кант го нарекува умодостигнувачка слобода, делува<br />

во светот. Оттаму, може да се рече дека во овој свет<br />

постојат два света: овој паднат свет и иниот свет,<br />

кој дејствува во овој свет. Основниот дуализам во<br />

основа не е дуализам на два света, при кој секоја<br />

правда се покажува како одложена во овој свет,<br />

туку дуализам на слобода и неопходност, дуализам<br />

на дух и природа, разберени како потчинување на<br />

причинско – последничките врски. Но, слободата<br />

извршува дела во царството на неопходноста,<br />

духот извршува акти во царството на природата.<br />

Возможна е борба на духот и слободата против<br />

робството на човек во светот, против робството<br />

на самиот свет. Од таа гледна точка крајот на<br />

светот е духовна револуција на светот, револуција<br />

на духовна слобода. И таа, пред сè, значи промена<br />

на структурата на сознанието... Доколку постои<br />

сосема лажен дуализам, тогаш тоа е дуализмот<br />

кој утврдува дека есхатологијата нема никаков<br />

однос кон историската дејствителност, кон<br />

социјалниот строј. Есхатологијата има однос<br />

кон сè, таа се прикоснува кон секој значаен акт<br />

на животот. Барањето на Божјото Царство не ја<br />

зафаќа сета полнота само на личниот живот, туку<br />

и на социјалниот, барањето на Божјото Царство<br />

не може да биде разбрано како барање единствено<br />

на личното спасение на душата. Сведувањето на<br />

христијанството на лично спасение на душата е<br />

учење го предава целиот свет на неправда, на зло и<br />

на ѓаволот, тоа е унакажување на христијанството,<br />

приспособување на состојбата на светот и голема<br />

несреќа...<br />

Сосема е лажна разликата помеѓу морално<br />

личните акти и морално социјалните акти.<br />

Таквото разбирање имаше фатални последици во<br />

историјата на христијанството. Секој личен акт е<br />

воедно и социјален акт, има социјални излученија<br />

со различни степени на распространување. Секој<br />

социјален акт е и личен акт, оти зад него стои<br />

човек. Човекот е целосно суштество и се открива<br />

себеси во актите на својот живот. Човек не<br />

може да биде добар христијанин во својот личен,<br />

религиозен живот, а во социјалниот живот,<br />

во улогата на татко на семејство, сопственик<br />

на претпријатие, претставник на власта, да го<br />

следи антихристовиот закон, да биде бесчовечен,<br />

груб, деспот, експлоататор. Таквото двојно<br />

„книговодство“ стана срам на христијанската<br />

историја. Постои само еден морал, една Божја<br />

заповед, нема морал кој се темели на послушание<br />

кон паднатиот и робовски свет. На есхатологијата<br />

ù се противположуваше морал, согласно на кого<br />

сакаат да го устројат светот. Но, при подлабока<br />

точка на гледиште треба да се признае дека нема и не<br />

може да има никаков морал освен есхатолошкиот,<br />

доколку под морално го разбираме она што<br />

човекот го извршува слушајќи го гласот на Бога, а<br />

не на светот. Секој навистина морален, навистина<br />

духовен, навистина творечки акт е есхатолошки<br />

акт, тој го окончува овој свет и зачнува поинаков,<br />

нов свет. Секој морален акт е победа на слободата<br />

над неопходноста, на Божествената човечност<br />

над природната бесчовечност. Ако нахраните<br />

гладен или ослободите робови од ропство, земам<br />

најелементарни примери, тогаш извршувате<br />

есхатолошки акт, го завршувате овој свет, оти овој<br />

свет е глад и ропство. Секој навистина творечки<br />

акт е настапување на крајот на светот, премин<br />

во Царството на слободата, излез од привидната<br />

зададеност на светот.<br />

Божјото Царство доаѓа незабележливо, без<br />

театрални ефекти. Тоа доаѓа во секое торжество<br />

на човечноста, во реалното ослободување, во<br />

вистинското творештво се приближува крајот<br />

на овој свет, светот на бесчовечноста, светот<br />

на ропството, на инерцијата. Бог дејствува во<br />

слободата на човекот, слободно и преку слобода...<br />

Бог присуствува со Својата енергија во слобода,<br />

во слободен акт, во вистинско ослободување. Бог<br />

Кој ни се откри во Христа е, пред сè, Ослободител,<br />

и затоа крајот на светот треба да биде разбран<br />

поинаку, не како суд и казна, туку како ослободување<br />

57


и просветление. Секако, крајот на светот е и<br />

Страшен суд, но суд како иманентна последица на<br />

патиштата на злото, а не како надворешна казна<br />

од Бога. Творечката слобода на човекот стои пред<br />

проблемот за крајот на светот. Приближувањето<br />

кон тој проблем за крајот треба да ја наголемува<br />

тензијата на творечката активност... крајот на<br />

светот зависи и од активноста на човекот, од<br />

неговото општествено дело, од усмереноста на<br />

целокупниот човек кон сеопшто востановување<br />

на животот и кон конечна победа над смртта. Тоа<br />

заедничко дело е обратно од делото на војната, која<br />

сее смрт. Војната е основна појава во историјата,<br />

таа е ограничено одрекување на вредноста на<br />

човековиот живот, макар што војната може да биде<br />

војна за достоинство на човекот, за неговото право<br />

на слободно постоење. Постојат и ослободителни<br />

војни. Апсолутното добро во темната и зла<br />

светска средина има парадоксални пројави. Јас<br />

есхатолошкиот проблем кој ги става војните и<br />

катастрофите на историјата би го формулирал<br />

вака: историјата треба да се оконча, оти во<br />

границите на историјата е неразрешив проблемот<br />

на личноста, на нејзината безусловна и врвна<br />

вредност. Во историјата треба да започне процес<br />

на покајание не само на одделни луѓе, процес кој<br />

секогаш постоел, туку на колективи, на држави,<br />

нации, општества, на црквите. Најстрашните<br />

престапи во историјата не се направени од<br />

индивидуални луѓе, туку од човечки, или, подобро<br />

кажано, од нечовечки колективи. Имено, преку<br />

нив и во име на нив, човек најмногу го измачувал<br />

човека, пролевал крв, вршел тортура, создавал ад<br />

на земјата. Тоа е резултат на гревот на двојниот<br />

морал кој господари во светот и кој го оправдува<br />

измачувањето на луѓето. Најстрашните тортури и<br />

престапи се извршени во име на идолите, на кои<br />

човекот некогаш им беше несебично предаден.<br />

Тоа обично биле идоли на колективни реалности,<br />

или, поверно кажано, на псевдореалноста,<br />

идоли кои секогаш имаат потреба од човечки<br />

жртвопринесувања. Со идолотворението се<br />

поврзани катастрофите и ужасите на животот.<br />

Идолотворението води кон крајот, но не кон<br />

крајот на преображението, ами кон крајот на<br />

разрушението и гибелта. И најстрашно од сè се<br />

идолите, кои се поврзани со волјата за моќ.<br />

Есхатологијата е поврзана со парадоксот<br />

на времето. Во тоа е тешкотијата на толкувањето<br />

на апокалиптичките пророштва за крајот.<br />

Порочноста на тие толкувања вообичаено е сврзана<br />

со тоа што крајот се објективизира во времето и се<br />

материјализира согласно на категориите на „овој<br />

свет“. Крајот треба да настапи во ова историско<br />

време. Оттука е и претскажувањето за крајот<br />

на светот во определени години. Но, крајот на<br />

светот нема никогаш да настапи во ова историско<br />

време, историското време има перспектива на<br />

лоша бесконечност. Крајот на светот може да биде<br />

мислен единствено како крај на времето, излез од<br />

времето, времето на овој свет, а не како крај на<br />

времето, внатре во ова време. Натуралистичката<br />

есхатологија е незамислива и грда, можна е само<br />

духовната есхатологија. Крајот на времето, крајот<br />

на светот, крајот на историјата е премин во<br />

поинаква димензија на сознанието. На структурата<br />

на сознанието, која соодветствува со космичкото и<br />

историското време и која го соѕидува тоа време, не<br />

може да ù се открие крајот на светот. Тој се открива<br />

во поинаква структура на сознанието, таква која<br />

не е потиштена од неопходноста и масивноста<br />

на овој свет и во поинаквото, егзистенцијално<br />

време, се открива во духот, му се открива на<br />

духот. Во творечката активност на духот, во<br />

слободата, човекот излегува од власта на овој свет<br />

кој е потчинет на неопходноста и на бесконечното<br />

време, та настапува во егзистенцијалното време,<br />

во мета-историјата. Човекот може да изврши<br />

егзистенцијални акти кои можат да бидат наречени<br />

и есхатолошки акти. Тогаш пред нас се открива<br />

вечноста, а не некаква празна, лоша бесконечност.<br />

Но, останувајќи не само духовно, туку и природно<br />

58


и историско суштество, човекот ја објективизира<br />

перспективата на крајот. И тогаш предвидува<br />

ужасни, апокалиптички слики на разрушување на<br />

светот и торжество на злото, останува прикован<br />

кон објективниот и материјален свет. Во тоа е<br />

двојноста на светот, двојноста на крајот. Човекот<br />

го гледа крајот на светот во времето, наместо да<br />

го гледа крајот на времето. Во времето крајот е<br />

видлив единствено како разрушение, во вечноста,<br />

пак – како преображение.<br />

Историјата не може, а да не биде војна и<br />

војната е прикоснување кон крајот, како именентен<br />

резултат на злото. Сите се подготвени да признаат<br />

дека војната сама по себе е зло, макар што можеби<br />

и најмало. Во војната постои демонско начало. И<br />

заедно со тоа, кога избива војна, луѓето не можат<br />

да не го поставуваат прашањето за смислата на<br />

војната, тие се обидуваат да ја осмислат, како што<br />

се обидуваат да ги осмислат сите значајни собитија<br />

во животот. Но, терминолошки е погрешно да<br />

се постави прашањето за смислата на војната.<br />

Војната нема смисла, таа не може да има смисла,<br />

таа е бесмислена, таа е навреда над смислата,<br />

во неа дејствуваат ирационални и фатални<br />

сили. Единствената цел на војната е победа над<br />

непријателот. Но, прашањето може да се постави<br />

и поинаку. Имено, може да се постави прашањето<br />

за причините на војните и за задачите кои тие ги<br />

поставуваат пред луѓето и народите. Војната самата<br />

по себе не твори нов живот, таа е разрушување.<br />

Но, луѓето, кои ги преживеале ужасите на војните,<br />

луѓето кои ја откриле творечката слобода во себе,<br />

можат да ги упатат своите сили за творештво на<br />

нов, подобар, почовечки живот. Така, врвејќи по<br />

тие патишта, тие го подготвуваат крајот, како<br />

преображение. Подеднакво може да се каже дека<br />

светот ќе се оконча со страшна војна и со вечен мир.<br />

Војната има сличност со револуција. Револуциите<br />

се разрушителни и фатални. А истовремено, во<br />

револуциите можат да се подигнат нови творечки<br />

сили и може да возникне нов живот. Она што<br />

треба да се посакува не се разрушителни и фатални<br />

војни и револуции, туку творечко и слободно<br />

преображение на животот. И доколку војната била<br />

резултат на фатумот... тогаш животот возникнат<br />

после војната, нека биде резултат на слободата.<br />

ПРЕВОД ОД РУСКИ: ДАНИЕЛ ЈОВАНОВСКИ<br />

59


ЖИВЕЕЊЕ ВО ЗАЕДНИЦА<br />

ИНТЕРВЈУ СО О. ТОМАС ХОПКО 1<br />

+ + +<br />

ОТЕЦ ТОМАС, МНОГУ ЛУЃЕ СЕ СЛОЖУВААТ ДЕКА Е ДОБРО ДА ПРОСТУВАШ И ДА ТИ БИДЕ ПРОСТЕНО, НО<br />

ТОА ГО ГЛЕДААТ НА НИВО НА МЕЃУЧОВЕЧКИ ОДНОСИ, НЕ ЗЕМАЈЌИ ЈА ВО ПРЕДВИД БОГОСЛОВСКАТА ДИМЕНЗИЈА.<br />

СПОРЕД ВАС, ДАЛИ ПРОСТУВАЊЕТО Е БОЖЕСТВЕНО ДЕЛО?<br />

Кога некој е вдахновен од Духот Божји, тогаш тој, или таа, може да прости. Луѓето се способни да простуваат.<br />

Но, не сум сигурен за можноста да се каже дека е општо прифатливо чувството оти простувањето е безвредно. Имам<br />

сретнато некои кои велат: „Не ми е грижа! Ќе живеам како и претходно, ништо не ми значи простувањето. Ако не ти<br />

сметам, а и ти мене, зошто би си простувале еден на друг?“ Тоа е обична рамнодушност.<br />

Друга причина поради која луѓето не го почитуваат простувањето е тоа што го сметаат дека е заговор на<br />

злото. Сметаат дека човекот што направил големо зло, тој или таа, треба да се потсетуваат сè до смртта, па дури и<br />

1 Отец Томас е поранешен декан на Институтот „Св. Владимир“ во Крествуд, Њујорк (САД), автор е на многу книги и есеи и бил член на советодавното<br />

тело на Православната заедница на мирот.<br />

60


потоа, за да се одмаздат за истото. Секако, повеќето од<br />

нас сметаат дека луѓето што ни згрешиле, со ништо не<br />

можат да ни надоместат. Тие што го направиле тоа, не<br />

можат да се избават (искупат) за направената штета. На<br />

пример, ако го убиеш моето дете, со ништо не можеш<br />

да ми го вратиш, и ако ти простам, значи дека сум го<br />

прифатил злото. Затоа не сум сигурен дека повеќето луѓе<br />

го вреднуваат простувањето.<br />

Ако гледате на тоа од правен аспект, нема<br />

причина за простување. Но, кога гледаме дека постои Бог<br />

и дека светот лежи во зло, тогаш можеме да разбереме<br />

дека е неопходно да поминеме низ искушенија на злото.<br />

Да не е така, не знам зошто некој воопшто би простувал,<br />

или би сакал да простува. Но, мислам дека луѓето кои не<br />

веруваат во Бога, поради самиот факт што се создадени<br />

според образот Божји, можат да имаат чувство за<br />

простување, што е подобро отколку да дозволат да<br />

се продолжи злото. По дефиниција, простувањето е<br />

кинење на синџирот на злото, а неговиот почеток е кога<br />

човекот ќе забележи дека е направено некое зло. Луѓето<br />

мислат дека да му се прости некому всушност значи дека<br />

другиот како ништо да не сторил, ниту пак ги забележал<br />

последиците на своето дело. Ако тоа е така, тогаш не<br />

би имало потреба да простуваме, а би го сметале тоа<br />

само како грешка. Простувањето значи признавање,<br />

разгневување и плачење за вистинскиот грев, и дури<br />

тогаш да речеме: „Ќе живееме во заедница еден со друг.<br />

Продолжуваме понатаму.“ Да заборавиш засекогаш –<br />

не можеш, но, во секој случај, можеш да продолжиш<br />

да живееш во духот на љубовта, не дозволувајќи злото<br />

да го затруе меѓусебниот однос. Тоа е секако она што се<br />

случува од богословски агол. Впечатливо во Евангелието<br />

е тоа што Бог не дозволува злото да го прекине односот<br />

со луѓето. Дури и кога (ние луѓето) Го убиваме, Тој вели:<br />

„Прости им.“<br />

ДАЛИ ТОА ЗНАЧИ ДЕКА МЕЃУСЕБНИОТ ОДНОС Е<br />

НАЈГОЛЕМА ЦЕЛ И ДЕКА ПРОСТУВАЊЕТО Е НЕОПХОДНО<br />

ЗА ДА СЕ ОТТРГНАТ ПРЕПРЕКИТЕ ОД ТОЈ ОДНОС?<br />

Повеќе го сакам зборот „заедница“ наместо<br />

„однос“. Тоа е православниот пристап, бидејќи сме<br />

создадени по образот и подобието Божјо, а Бог е<br />

Троица на личности, апсолутно идентични по битие и<br />

претставуваат живот во совршена заедница. Оттаму,<br />

заедницата ни се дава. Сè што ја нарушува заедницата<br />

го уништува самиот корен на нашето постоење. Затоа<br />

простувањето е од суштинска важност ако човечкиот<br />

живот е според образот Божји. Сите сме грешни, живееме<br />

со други грешници, и затоа седумдесет пати по седум на<br />

ден мораме да ја обновуваме нашата заедница и треба<br />

да сакаме да ја обновуваме. Најважно е да имаме желба<br />

да бидеме во неа и да ја вреднуваме.<br />

Опседнати сме со однос: поединци трагаат<br />

за однос, што укажува дека во модерниот свет постои<br />

онтолошки расцеп во нашето битие. Човекот како единка<br />

не постои. Таквото именување веројатно потекнува од<br />

западноевропските универзитети. Ние не разбираме<br />

што е суштината на заедницата. Кога ќе погледнам во<br />

тебе, не велам: „Ти си мој живот.“<br />

Модерните толкувања на заповедите во<br />

Тора (Мојсеевото петокнижие) го одржуваат овој<br />

индивидуалистички став. Првата заповед е да Го љубиме<br />

Бог со сета своја мисла, со сета своја душа, со сета своја<br />

сила, а втората е да го љубиме својот ближен како себеси.<br />

Единствен начин со кој ќе докажеш дека Го љубиш Бог е<br />

ако го љубиш ближниот како себеси. А единствен начин<br />

да го љубиш ближниот во овој свет е ако безгранично му<br />

простуваш. Затоа е заповедта: „Љуби го својот ближен<br />

како себеси.“ Но, тоа не е суштинското значење.<br />

Се сеќавам на една телевизиска дебатна<br />

емисија во која ни беше поставено прашање: „Што е<br />

најважно во христијанството?“ Помеѓу останатото, реков<br />

дека единствен начин да се пронајдеме себеси е ако<br />

се одречеме од себеси. Тоа е Христовото учење. Ако<br />

се затвориш себеси, ќе се изгубиш. Ако не сакаш да му<br />

простиш некому, тоа значи дека не сакаш да се одвоиш<br />

61


сам од себе; и сакаш да се браниш, сакаш да се докажуваш,<br />

сакаш да се заштитиш од другите. Евангелието е<br />

проткаено со непроменлив образец – ако сакаш да<br />

бидеш прв, ќе бидеш последен. Другиот соговорник<br />

во емисијата, кој предавал психологија на религија во<br />

протестантска богословија, рече: „Тоа за што зборуваш<br />

е причина за невроза во западното општество. Потребно<br />

ни е здраво самољубие и здрава самодоверба“. Потоа<br />

го наведе тој стих „Ќе го љубиш ближниот како себеси“.<br />

Инсистираше дека мора најнапред себеси да се сакаме<br />

и да имаме чувство за достоинство. Но, ако човекот го<br />

има тоа, простувањето не доаѓа во предвид или е акт<br />

на снисходење кон бедниот грешник. Тоа не е повеќе<br />

идентификација на грешниот со другиот кој исто така е<br />

грешен. Секако, реков дека ако сме создадени според<br />

ликот Божји, тоа веќе подразбира самопотврдување и<br />

дека омразата кон себеси е зло. Но, она што сакав да го<br />

кажам е дека нема потреба да се браниме какви што сме,<br />

освен во она во нас кое почнува да постои преку чинот<br />

на љубовта и самопонижувањето. Поточно, само преку<br />

љубовта кон другиот се исполнува моето вистинско<br />

„јас“. Простувањето е срцето на љубовта.<br />

Кога се подготвувавме да заминеме, почитуваниот<br />

стар рабин со светло лице нè повика да пријдеме. „Тој стих,<br />

знаете, доаѓа од Тората, книгата Левит“, рече, „и никако не<br />

може да се преведе љуби го ближниот свој како себеси".<br />

И додаде: „Љуби го ближниот свој така што ќе бидеш<br />

вистинскиот ти. Твојот ближен е твоето вистинско ЈАС.<br />

Нема друго ЈАС во тебе“.<br />

Потоа почнав да ги читам делата на црковните<br />

Отци во тоа светло. И тие велат „твојот ближен е твојот<br />

живот“. Нема друго „јас“ освен она што се исполнува<br />

во љубовта кон другиот. Триединиот Бог е апсолутно<br />

совршенство, така да речеме. Самиот Бог е Друг –<br />

Неговиот Син. Истото се случува и на човечко ниво.<br />

Штом не чувствувам во длабочината на душата дека<br />

моето вистинско „јас“ e мојот ближен, тогаш повеќе<br />

немам причина да простувам. Но, ако тоа е моја<br />

стварност, и моето единствено вистинско „јас“ е мојот<br />

ближен, и ако мојот идентитет се исполнува само кога<br />

го љубам ближниот, тоа ја потврдува идејата дека сите<br />

сме способни да бидеме боголики битија. Ако на тоа<br />

додадете дека сите сме донекаде грешни и слаби, тогаш<br />

чинот на љубовта секогаш ќе биде чин на простување.<br />

Така како човек станувам сличен на Бога. Поинаку не<br />

можам. Со самиот чин на простување е создаден нашиот<br />

човечки род. Ако не им простуваш на другите се убиваш<br />

себеси. Тоа е метафизичко самоубиство.<br />

ОД ХРИСТИЈАНСКИ АСПЕКТ, КОГА ЌЕ СЕ<br />

ПОМИРИМЕ СО НЕКОЈ, ПРИМАМЕ ПРОСТУВАЊЕ.<br />

ПАВЛЕ ТУЛИЌ, ВО ПРОПОВЕДТА ЗА ПАРАБОЛАТА ЗА<br />

ГРЕШНИЦАТА И ФАРИСЕЈОТ, ВЕЛИ ДЕКА ПОКАЈАНИЕТО<br />

ДОШЛО ПОСЛЕ ПРОСТУВАЊЕТО.<br />

Тоа е и едното и другото. Меѓутоа, од наш аспект<br />

што прави таа жена потоа? Не живее среќно до крајот<br />

на животот, туку почнува да живее живот со голема<br />

борба. Златоуст вели: се крштеваме за да почнеме да се<br />

бориме. Земете ја Марија Египетска, класичен пример за<br />

блудница која добила простување: отишла во пустина и<br />

го поминала остатокот од животот плачејќи, не со солзи<br />

да Го придобие Бога заради простување, ниту пак за да<br />

се искупи; туку од љубов кон Бога, Кој ја ослободил од<br />

гревот, затоа што го познала гревот, и од желба никогаш<br />

да не го повтори. Еден проблем во либералните и<br />

фундаменталистички облици на христијанството е<br />

отсуството на актива аскетска димензија (подвиг). Ако не<br />

треба да се искупиш за своите гревови затоа што Исус<br />

тоа веќе го направил, во опасност си да се предадеш на<br />

распуштеност. Либералното мото е: таков сум – каков<br />

сум, таков Бог ме создаде. Бог ме љуби, Бог ми простува,<br />

и според тоа, не ми преостанува ништо друго, туку да<br />

живеам како и досега.<br />

ШТО ПОДРАЗБИРАТЕ ПОД АСКЕТСКА<br />

ДИМЕНЗИЈА?<br />

Ништо да не оставите на случајноста, туку на<br />

62


Бога, односно природните страсти да ги подредите<br />

кон вистинската цел, а тоа е Бог и неговата љубов.<br />

Страстите се дел од нашата природа, но мораат да<br />

се насочат во служба на љубовта. Кога велам љубов<br />

мислам на тоа дека сакаме благосостојба на другиот,<br />

напредок на другиот. Природата мора да ја потврди<br />

вистината, односно стварноста на работите какви што<br />

се. Метафизичката основа е заедница на љубовта,<br />

постоењето и вистината за кои сме создадени. Ако ѝ<br />

речеме „да“, нашиот живот ќе се обожи. Но, да ѝ се рече<br />

„да“ во нашиот паднат свет, значи како што вели свети<br />

Павле, да се распне телото со страсти и желби. Мораш да<br />

го убиеш самољубието. „Стариот Адам“ мора да умре,<br />

а тој жестоко се спротивставува на тоа. Мноштвото на<br />

лажните „јас“ мораат да се изложат, а тоа не е лесно.<br />

Мора да го именуваме злото во другите луѓе и да им<br />

простуваме, кое исто така не е лесно.<br />

Во кратките приказни на Фланери О’Конор,<br />

читаме за тоа дека насилно доаѓа моментот на<br />

благодатта. За да ни станат некои работи појасни, за<br />

да дојдеме до познание, многу често е неопходно да<br />

се случи нешто страшно. Честопати нешто треба да нè<br />

потресе, за да стигнеме до познание. Ми се чини дека тоа<br />

е смислата на искушенијата, страдањата и неволјите, кои<br />

се спомнуваат во Светото Писмо – за луѓето да разберат<br />

кои се и што се. Тоа е аскетска димензија, бидејќи некој<br />

ако рече: „Ќе се трудам да бидам милостив“, секој демон<br />

од пеколот ќе работи за да го спречи.<br />

ГОВОРЕВТЕ ЗА РАЗЛИКАТА ПОМЕЃУ<br />

ХРИСТОЛИКОТО „ЈАС“ И ЛЕГИОНСКОТО КАЈ ДРУГИТЕ<br />

„ЈАС“ – ДВЕТЕ ПРИРОДИ КОИ ВОЈУВААТ ВО НАС. ДАЛИ<br />

НА КРАЈОТ ЕДНАТА ПРИРОДА МОРА ДА СЕ ПРЕОБРАЗИ?<br />

ГОВОРЕВТЕ ЗА ЛИЧНОСТА КОЈА Е СЛОБОДНА, А<br />

СЕПАК НЕМА ИЗБОР. СТАНУВА ЗБОР ЗА БИТИЕТО КОЕ<br />

ПОТПОЛНО СЕ ПРЕОБРАЗИЛО, НЕЛИ?<br />

Би рекле дека постои човечка природа која е<br />

вистинска кога е полна со благодат Божја и во заедница<br />

со Бог; и кога обожена станува со божествената<br />

природа. Од друга страна, постои човечка природа која<br />

е нарушена, расцепкана, отуѓена од својот вистински<br />

темел и потребно ѝ е спасение. Преобразителната сила<br />

е присутна. Но, на некој начин потребно ѝ е некое време<br />

да се обожи. На тоа ниво нема чуда. Потребно ѝ е да<br />

помине низ големо страдање.<br />

НА ТОА НИВО СЕ ОДВИВА СУШТИНСКА БОРБА.<br />

Да, и верувам дека човек не може сам да се<br />

избори. Потребно е да биде во заедница.<br />

ВО НАШАТА КУЛТУРА МНОГУ СЕ НАГЛАСУВА<br />

ДЕКА ЧОВЕК ТРЕБА ДА СЕ ПОПРАВА. ПОСТОИ РАЗЛИКА<br />

ПОМЕЃУ ЛИЧНОТО ПОПРАВАЊЕ И ДОБИВАЊЕ<br />

ЦЕЛОМУДРЕНОСТ, Т.Е. ВРАЌАЊЕ КОН СВОЈАТА<br />

ВИСТИНСКА ПРИРОДА.<br />

Светителите говорат за духовен хедонизам, во<br />

кој сакаш мир и радост, но не ја сакаш стварноста. Затоа<br />

свети Павле вели дека, ако го предадеш своето тело да<br />

изгори, а немаш љубов - ништо не си. Се сретнуваш со<br />

луѓе кои ја сакаат верата, ја сакаат Исусовата молитва,<br />

и го поминуваат целиот свој живот барајќи вистинска<br />

молитва, а сепак не ја достигнуваат целта. Запознав<br />

еднаш еден човек кој сретнал монах на Света Гора во<br />

тешка духовна состојба – мрачен, огорчен, гневен. Кога<br />

го прашал што е проблемот, овој одговорил: „Погледни<br />

ме. Овде сум триесет и осум години, а уште не сум се<br />

здобил со чиста молитва“. Говорел како да тагува поради<br />

ова. Другиот човек кој бил присутен, рекол: „Навистина<br />

е тажна приказната, но тагата е поради тоа што и по<br />

триесет и осум години поминати во манастир сè уште<br />

го интересира чиста молитва.“ Може да направите идол<br />

од чиста молитва. Тоа е една од најлошите облици на<br />

идолопоклонство.<br />

На човек мора да му се помогне за да посака<br />

радост, да види дека таа е можна. А потоа, она што е<br />

тешко е да се препознаат сите овие работи онакви какви<br />

63


што се, заедно со сета болка која неминовно ќе се доживее.<br />

Една жена пред некој ден ми рече: „За мене не е доволно да<br />

кажам дека треба да му простам на мојот татко. Ништо не можам да<br />

сторам додека не почувствувам гнев, тага и бес поради тоа какво ми било<br />

детството. Поради тоа се плашев.“ Само затоа што во главата знаеш дека<br />

некој те навредил, и дека треба да му простиш – тоа не е простување. Но,<br />

како конкретно да му простиш некому, ако не си се скарал со него? Мора<br />

да се почувствува потполна болка поради неправдата која е нанесена.<br />

Тоа е најтежок дел на простувањето. За повеќето луѓе тоа е камен за<br />

сопнување. Мора многупати да се премине преку тоа, лупејќи слој по слој.<br />

Кога треба да му се прости некому, една од најтешките задачи е<br />

соочувањето со фактот дека и јас носам одредена одговорност, бидејќи<br />

дозволив да ме повредат. Мора да се признае, многупати, човекот има<br />

право да бира. Секогаш делува некоја симбиоза. Затоа Златоуст напишал<br />

дека светот е полн со зло, но дека не може да го повреди човекот сè<br />

додека овој самиот себе не се повреди.<br />

Одличен христијански пример се христоликите маченици,<br />

кои не дозволиле да ги допре злото, односно она што Евагриј именува<br />

„допуштање на ѓаволот двапати да се радува.“ Кога некој ти греши, ѓаволот<br />

се радува. Кога реагираш со одмазда или не простуваш, ѓаволот се радува<br />

по втор пат. Не му ја допуштај втората радост.<br />

Па така простувањето не е само исцелување на другиот, тоа е<br />

и твое исцеление. Ако не простуваш, пушташ отров во себе. Затоа Исус<br />

вели: „Не противете се на злото.“ Во оној момент кога се спротивставуваш<br />

или реагираш на било кој начин, само постануваш дел од злото. Тоа е<br />

радикално учење на Крстот.<br />

Сè се сведува на тоа. Ни се простува, сакале или не. Ако тоа го<br />

прифатиме, тогаш и сами постануваме оние кои простуваат, и тоа се вика<br />

Рај. Но ако не го прифатиме, тоа е пекол. Кога не примаш простување, се<br />

уништуваш себе. Одбиваш да живееш во заедница.<br />

ИЗВАДОК ОД ИНТЕРВЈУТО КОЕ Е ОБЈАВЕНО<br />

ВО ИЗДАНИЕТО „ВО ЗАЕДНИЦА“.<br />

ПРЕВОД ОД АНГЛИСКИ:<br />

АЛЕКСАНДАР БОЖИНОСКИ<br />

64


МИСИОНЕРСКО – ЕВАНГЕЛИЗАТОРСКА<br />

ДЕЈНОСТ НА АПОСТОЛ ПАВЛЕ<br />

Во исполнувањето на Господовата заповед:<br />

„Одете и научете ги сите народи, крштевајќи ги во името на<br />

Отецот, и Синот, и Светиот Дух, и учејќи ги да пазат сè што<br />

сум ви заповедал“ (Матеј 28,19-20), која Господ им ја предал<br />

на Своите апостоли и во која го согледуваме автентичното<br />

значење на Црквата, во нејзиното извршување најмногу<br />

од сите апостоли се истакнал апостолот Павле, кој длабоко<br />

знаел дека мисионерењето се наоѓа во самата срж на<br />

Црквата, која без разлика на тоа во какви услови живее<br />

– таа мора постојано да мисионерствува. Таа мора да<br />

сведочи. Без мисионерството нема Црква, бидејќи Црквата<br />

го продолжува делото на спасението извршено од Господ<br />

Исус Христос, сведочено и објавено од апостолите, кои по<br />

Христовата заповед и откако им Го испратил Утешителот –<br />

Светиот Дух, особено за време на гонењата, се распрснале<br />

по целиот свет.<br />

Мисионерско – евангелизаторската дејност на<br />

светиот апостол Павле, односно на Црквата, е овозможена<br />

единствено преку слегувањето на Светиот Дух. Затоа,<br />

мисијата не почива врз човечките сили и не е мотивирана<br />

со земните интереси од овој свет. Ова јасно го потврдуваат<br />

Христовите зборови: „Кога, пак, ќе ве поведат, за да ве<br />

предадат, не грижете се однапред што ќе говорите, ниту<br />

размислувајте; а она, што ќе ви се даде во тој час, тоа<br />

кажете го; не сте вие што ќе зборувате, туку Светиот Дух“<br />

(Марко 13,11) и Павловите зборови: „И јас, браќа, доаѓајќи<br />

при вас, дојдов да ви го соопштам Божјото сведоштво не<br />

со возвишена проповед или мудрост, бидејќи не сметав<br />

дека е добро меѓу вас да знам нешто друго освен за Исуса<br />

Христа, и тоа – Распнатиот. И јас меѓу вас бев во немоќ, и<br />

страв, и во голем трепет. И словото мое, и проповедта моја,<br />

не се состоеше во убедливи зборови на човечка мудрост,<br />

туку во појава на Духот и силата, та верата ваша да се утврди<br />

не во човечка мудрост, туку во силата Божја“ (1. Кор. 2,1-5).<br />

Токму и затоа апостолот Павле, основата на постоењето<br />

на Црквата, т.е. Христовиот повик за мисионерство не го<br />

подразбира јуридички, како наредба на која надворешно<br />

се потчинува, туку неговата мисионерска активност извира<br />

од благодатниот динамизам и од изобилието на живот,<br />

откриени како „благодат врз благодат“ (Јован 1,16), која<br />

Црквата го добива во својот аскетско – литургиски живот,<br />

кој има суштинско значење за мисијата на Црквата, чиј<br />

мисионерски менталитет се формира и се усвојува на<br />

Литургијата 1 .<br />

Слободно можеме да кажеме дека<br />

мисионерството, кое е смисла и цел на христијанската<br />

историја 2 , - било смисла и цел и на животот на светиот<br />

1 Кирче Трајанов, Мисионерскиот карактер на Црквата, Православен пат<br />

(списание на Скопската православна епархија), бр. 35/36, Скопје 2014, 9, 12.<br />

2 Александар Шмеман, Православие и мисинерство, http://dveri.bg – пристапно<br />

на: http://dveri.bg/component/com_content/Itemid,100789/catid,67/id,469/<br />

view,article/ (24.04.2016).<br />

65


апостол Павле, кој за да го зачува мисионерскиот стремеж и за да го сочува од маргинализација, знаејќи дека Христос е<br />

Спасител на сиот свет и на сите луѓе, јасно ја започнал својата мисионерско – евангелска проповед и мисија. Ревносно и<br />

пламено Го проповедал Христа. Поради тоа се прави следната паралела или споредба: „Исус е Спасителот на светот, а<br />

Павле учител на светот“ 3 . Голем дел од христијанските заедници, ширум тогашниот свет, биле основани за време на трите<br />

мисионерски патувања на апостолот Павле, потпомаган од Варнава, Сила, Тимотеј, Тит и др. Голема сила добила младата<br />

Црква во новиот апостол. Тој успеал да ја развие и рашири христијанската проповед и вера и кај незнабошците, поради<br />

што е наречен „апостол на незнабошците“(Рим. 11,13). Со тоа го ослободил христијанството, кое било маргинализирано и<br />

ограничено во рамките на јудејството и му дал еден нов универзален карактер и правец.4<br />

Предметот на Павловата проповед е идентичен и сличен со Христовата проповед, со она што го нагласил Спасителот<br />

на светот: „Кој ќе поверува и се крсти, ќе биде спасен; а кој не поверува, ќе биде осуден“ (Марко 16,16); „И одејќи, проповедајте<br />

и кажувајте дека се приближи царството небесно“ (Матеј 10,7). Сличноста на Христовата со Павловата проповед е во тоа што<br />

и светите апостоли своите зборови ги потврдувале често пати со чуда, но и се разликува, бидејќи поседувале личен карактер,<br />

особености и индивидуалности. Павле целосно се вложил себеси за сите да ги просветли со светлината на Христовото<br />

Евангелие. Тој за сите станал сè, како што и самиот вели: „За сите станав сè, та по каков и да било начин да спасам некого“ (1.<br />

Кор. 9,22). Го вложил сето свое интелектуално и духовно искуство за да може адекватно како оратор да се приближи до сите<br />

верни и неверни 5 .<br />

Павловата проповед и мисија, за разлика од проповедта на останатите апостоли, која започнала по слегувањето на<br />

Светиот Дух (види: Дела 2,14-40), почнала по неговото обраќање во христијанството, но иако последен и најмал, сепак тој<br />

најмногу придонел за проширувањето на Словото Божјо. Неговите три мисионерски патувања, поткрепени и продуховени со<br />

Божјата сила, кои дале големи плодови во основаните христијански заедници во Палестина, Сирија, Мала Азија, Македонија,<br />

Грција, Рим, каде што се развил богоугоден живот – не треба да ги разбираме само како проповедање на Евангелието,<br />

уште помалку како просто интелектуално пренесување на одредени доктрини, туку во најширока смисла како сведоштво за<br />

евангелскиот и светотаинскиот живот во Христа 6 .<br />

Павловата мисионерско – евангелска дејност најдобро се определува и е поврзана со карактеристиките на<br />

Црквата. Таа е мисија за единство, соборност и светост. За апостолот на народите успехот или квалитетот на мисиите не<br />

се определува со бројот на преобратени, бидејќи за него квалитетот секогаш бил над квантитетот. Неговата дејност имала<br />

соборни и универзални димензии. За него сиот космос, секој јазик, култура, односно целиот свет и секоја човечка душа била<br />

мисионерско поле, достојно за евангелското семе и благодатната жива вода (види: Матеј 13,3-5; Јован 4,10). 7 Целокупната<br />

негова дејност на нивата Господова можеме да ја созерцаме во зборовите на М. Напоткин, кој го нарекува: „апостол на сите<br />

краишта и апостол на целиот свет“ 8 .<br />

ПОДГОТВИЛ:<br />

ПЕТАР М. ПЕТКОВСКИ, ДИПЛОМИРАН ТЕОЛОГ<br />

3 Михајло Напотник, Apostol svijeta i učitelj naroda (Njegovo življenje i djelovanje), Zagreb 1908, 36.<br />

4 Михаил Поснов, История на Християнската църква, том I, Анубис 1993, 86.<br />

5 Э. Шиабель, Апостол Павел, богослов – миссионер и пастырь – богослов: к пониманию Павла, Веснник ИСТТУ, 2013, 7-33 – http://cyberleninka.ru пристапно на: http://<br />

cyberleninka.ru/article/n/apostol-pavel-bogoslov-missioner-i-pastyr-bogoslov-k-ponimaniyu-pavla (26.04.2016), 27.<br />

6 Кирче Трајанов, цит. дело, 8.<br />

7 Исто, 9, 12<br />

8 Михајло Напотник, Apostol svijeta i učitelj naroda (Njegovo življenje i djelovanje), Zagreb 1908, 36; 40.<br />

66


ПРОТОПРЕЗВИТЕР АЛЕКСАНДАР МЕЊ<br />

Господи, благослови ја молитвата моја.<br />

Помогни ми со сета душа и тело,<br />

без расејание, да застанам пред Тебе.<br />

Научи ме да Ти се молам.<br />

Зацврсти ме во верата.<br />

Дари ми пламена љубов кон Тебе.<br />

Освети ги, Господи, сите мои мисли,<br />

сите мои чувства и дела.<br />

Научи ме во секој настан<br />

да ја препознавам волјата Твоја<br />

и дај ми сила неа да ја исполнувам.<br />

Затвори ги моите усни<br />

за слово зло и пусто<br />

и воздржи ја раката моја од зли дела.<br />

Доколку ми се случи беда,<br />

дај ми сила со цврстина да ја примам<br />

и да ја превратам во жртва кон Тебе.<br />

Источник на добрини направи ме, Господи,<br />

за сите со кои денес ќе се сретнам.<br />

Прими ја мојата молитва за оние,<br />

кои не Те знаат Тебе,<br />

и избави ги од неверие.<br />

Ти благодарам, Господи, за душата,<br />

за сѐ што ме опкружува:<br />

за блиските и далечните, за небото и земјата<br />

и над сѐ<br />

за животворната љубов Твоја.<br />

Дај ми ја, Господи, љубовта Твоја.<br />

Дај ми, Господи, сиот ден да Те помнам и да Ти<br />

благодарам.<br />

Амин.<br />

+ + +<br />

Господи, сите мои денешни дела<br />

нека бидат во слава Твоја!<br />

Сите мисли и желби мои<br />

нека бидат според волјата Твоја!<br />

+ + +<br />

Те љубам, Господи,<br />

Те љубам повеќе од сѐ на светот.<br />

Заради Тебе, Господи, го љубам ближниот мој,<br />

како самиот себеси.<br />

+ + +<br />

67


Господи, помилуј! Христе, помилуј!<br />

Исусе, кроток и смирен по срце,<br />

услиши ме и помилуј ме!<br />

Отче Небесен, Боже, помилуј нѐ!<br />

Духу Свети, Боже, помилуј нѐ!<br />

Од желбата да избегнувам навреди<br />

– избави ме, Исусе!<br />

Од желбата да го утврдувам своето мнение<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од желбата, моите совети да бидат прифаќани<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од желбата да бидам восфалуван<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од желбата да бидам почитуван<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од желбата да бидам прв<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од желбата да бидам љубен<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од стравот да бидам заборавен<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од стравот да се сомневаат во мене<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од стравот да бидам непознат<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од стравот да бидам погрешно сфатен<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од стравот да бидам отфрлен<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од стравот да бидам наклеветен<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од стравот да бидам понижен<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Од стравот да бидам исмејуван<br />

- избави ме, Исусе!<br />

Кога други ги ценат повеќе од мене,<br />

помогни, Исусе, со љубов тоа да го прифатам!<br />

Кога други прифаќаат, а мене не ме забележуваат<br />

помогни, Исусе, со љубов тоа да го прифатам!<br />

Кога предност им даваат на други<br />

помогни, Исусе, со љубов тоа да го прифатам!<br />

Кога други почитуваат како поправедни од мене,<br />

помогни, Исусе, со љубов тоа да го прифатам!<br />

Кога други љубат повеќе одошто мене,<br />

помогни, Исусе, со љубов тоа да го прифатам!<br />

За да не изискувам висока позиција<br />

- дари ми, Исусе, благодат на смирение и љубов!<br />

Заради Славата Твоја доброволно да ги исполнувам<br />

непријатните обврски<br />

- дари ми, Исусе, благодат на смирение и љубов!<br />

За во наредбите на постарите да ја видам волјата Божја<br />

- дари ми, Исусе, благодат на смирение и љубов!<br />

За на дело, и на зборови, да проштевам навреди<br />

- дари ми, Исусе, благодат на смирение и љубов!<br />

За јас со љубов да се однесувам кон сите, а особено со<br />

оние кои ме осудуваат<br />

- дари ми, Исусе, благодат на смирение и љубов!<br />

За брзо да се сокрушувам<br />

- дари ми, Исусе, благодат на смирение и љубов!<br />

За да ја љубам бедата и унижението<br />

- дари ми, Исусе, благодат на смирение и љубов!<br />

Агнецу Божји, Кој ги зеде на Себе гревовите на светот,<br />

- прости ни, Господи!<br />

Агнецу Божји, Кој ги зеде на Себе гревовите на светот,<br />

- чуј нѐ, Господи!<br />

Агнецу Божји, Кој ги зеде на Себе гревовите на светот,<br />

- помилуј нѐ, Господи!<br />

Исусе, кроток и смирен по срце,<br />

услиши ги прозбите мои, и дај ми според милоста<br />

Твоја,<br />

за со радост да се согласам да бидам незабележлив на<br />

земјата,<br />

и за моја радост да бидат Славата и Љубовта Твоја!<br />

Амин.<br />

68


Господи, Исусе Христе!<br />

Во овој вечерен час, во овој град,<br />

врз кого почива Твојот благослов,<br />

посреде сите страдања, гревови и несреќи,<br />

Ти, Кој страдаше бидејќи нѐ возљуби,<br />

и Кој ги зеде на Себе<br />

јазвите на човечкиот род,<br />

Ти, Кој дојде при нас,<br />

биди со нас.<br />

Господи, Ти, Кој носеше крст,<br />

научи нѐ да носиме страданија и труд.<br />

Господи Исусе Христе,<br />

Ти ги гледаш нашите јазви и немоќи,<br />

влеј во нас сила, стори нѐ цврсти, храбри<br />

и достојни свидетели на Твоето Божјо Евангелие.<br />

Господи Исусе Христе,<br />

дај ни во деновите кои Ти си ни ги дал,<br />

да го носиме Твојот Крст.<br />

Господи Исусе Христе, помогни ни.<br />

Ти благодариме за сета красотија,<br />

што ни ја даваш во природата, во храмот,<br />

во Таинството, во Твоето Свето Писмо,<br />

во напишаното од сите од Тебе вдахновени луѓе,<br />

во нашите блиски, во нашите љубени,<br />

во сето она што нѐ вовлекува, волнува, зачудува.<br />

За сѐ Ти благодариме, Господи.<br />

Дај ни да бидеме вистински носители на Твоето име.<br />

Амин.<br />

ПОДГОТВИЛ:<br />

ДАНИЕЛ ЈОВАНОВСКИ<br />

69


+ На 7. 12. 2016 година, во Соборниот<br />

храм „Св. Климент Охридски“ во Скопје се отслужи<br />

Празнична вечерна богослужба на која, во присуство<br />

на Архиепископот Охридски и Македонски г.г. Стефан,<br />

на град Загреб господин Милан Бандиќ, за помошта при<br />

чиноначалствуваше Митрополитот Брегалнички г.<br />

Иларион. По соборната молитва, во чест на 1100<br />

години од упокојувањето на големиот охридски<br />

Архипастир, во Македонскиот народен театар се одржа<br />

свечена академија, на која празнично слово произнесе<br />

Поглаварот на Македонската Православна Црква -<br />

Охридска Архиепископија, Архиепископот г.г. Стефан,<br />

а свое обраќање имаше и претседателот на Република<br />

Македонија Ѓорге Иванов. На свечената академија<br />

присуствуваа архиереи, свештенослужители, декани,<br />

професори, членови на дипломатскиот кор и личности<br />

од културниот и политичкиот живот. По тој повод<br />

претседателот на Република Македонија му врачи<br />

„Медал за заслуги за Македонија“ на протопрезвитер<br />

д-р Јован Таковски. Одликувањето на отец Јован<br />

Таковски му се додели за постигнатите исклучителни<br />

резултати во неговата долгогодишна научна, образовна<br />

изградбата на храмот на Македонската православна<br />

црква „Св. Злата Мегленска“ во Република Хрватска.<br />

+ + +<br />

+ На 08.12.2016 година, кога нашата помесна<br />

Црква го прославува денот на свети Климент Охридски,<br />

Архиепископот Охридски и Македонски г.г. Стефан<br />

отслужи Литургија во Соборниот храм „Свети Климент<br />

Охридски“ во Скопје. На Архиепископот му сослужуваа<br />

и книжевна дејност во областа на богословските<br />

науки, со што даде значаен придонес за афирмација<br />

на Република Македонија во светот. „Орден на св.<br />

Климент Охридски“ од прв ред доби и градоначалникот<br />

Митрополитот Преспанско-пелагониски г. Петар,<br />

Митрополитот Струмички г. Наум, Митрополитот<br />

Повардарски г. Агатангел, Митрополитот Брегалнички<br />

г. Иларион, Митрополитот Тетовско - гостиварски г.<br />

Јосиф и Митрополитот Кумановско-осоговски г. Јосиф,<br />

заедно со многубројно свештенство и ѓаконство.<br />

+ + +<br />

70


Архиепископот Охридски и Македонски г.г. Стефан,<br />

во сослужение со свештенослужители од Скопската<br />

епархија.<br />

+ + +<br />

+ На 22. 10. 2016 година, на празникот посветен<br />

на св. апостол Јаков Алфеев и св. праотци Авраам и Лот,<br />

се изврши осветување на храмот „Св. пророк Илија“, во<br />

Горно Нерези, Општина Карпош. Чинот на осветување<br />

го изврши Архиепископот Охридски и Македонски<br />

г.г. Стефан, во сослужение со свештенослужители<br />

од Скопската епархија, по што следеше Божествена<br />

Литургија. Изградбата на храмот е дело на жителите<br />

од Долно и Горно Нерези. Инаку, во склоп на<br />

манастирскиот комплекс има и параклис, посветен на<br />

св. Илија, од 1887 година.<br />

+ + +<br />

+ На 13. 11. 2016 година Архиепископот<br />

Охридски и Македонски г.г. Стефан отслужи Божествена<br />

Литургија во храмот „Св. Троица“ во Маџир Маало,<br />

а по повод една година од неговото осветување.<br />

На Литургијата во ѓаконски чин беше ракоположен<br />

дипломираниот богослов Радован Цековски.<br />

+ + +<br />

+ На 27. 10. 2016 година, со света Архиерејска<br />

Литургија, беше прославен празникот на преподобна<br />

Параскева Епиватска во храмот посветен на неа,<br />

кој се наоѓа во населбата Црниче. На Литургијата<br />

чиноначалствуваше Неговото Блаженство<br />

+ На 4. 10. 2016 година, во Националната и<br />

универзитетска библиотека „Свети Климент Охридски“<br />

во Скопје, се одржа промоција на книгата „Несвети,<br />

а свети“ од Епископот Егоревски, г. Тихон Шевкунов,<br />

викар на Патријархот Московски и на цела Русија г.<br />

Кирил. Промотор на изданието на македонски јазик<br />

беше проф. д-р Ѓоко Ѓорѓевски, декан на Православниот<br />

богословски факултет „Свети Климент Охридски“ во<br />

Скопје. На промоцијата беше присутен и авторот -<br />

Епископот Тихон Шевкунов.<br />

+ + +<br />

71


+ На 27. 09. 2016 година, на празникот<br />

Воздвижение на Чесниот и Животоворен Крст,<br />

Архиепископот Охридски и Македонски г. г.Стефан,<br />

во сослужение со свештенослужители од Скопската<br />

+ На 14. 09. 2016 година, во дворот на храмот<br />

„Св. Петар и Павле“, во населбата Горно Лисиче, беа<br />

осветени помошни простории. Осветувањето го изврши<br />

Архиепископот Охридски и Македонски г.г. Стефан,<br />

во сослужение со свештенослужители од Скопската<br />

епархија.<br />

+ + +<br />

епархија, отслужи Божествена Литургија во Соборниот<br />

храм „Св. Климент Охридски“ во Скопје.<br />

+ + +<br />

+ Во попладневните часови на 20.09.2016<br />

година, кога започнува литугиското прославување на<br />

Рождеството на Пресвета Богородица, Архиепископот<br />

Охридски и Македонски г.г. Стефан отслужи Празнична<br />

вечерна богослужба во храмот „Рождество на Пресвета<br />

Богородица“, во општина Центар. Потоа беше<br />

направена литија низ центарот на градот.<br />

+ + +<br />

+ На 18. 09. 2016 година, во манастирскиот храм<br />

„Свети Јован Крстител“ во Капиштец, со Архиерејска<br />

Божествена Литургија, со која чиноначалствуваше<br />

Неговото Блаженство Архиепископот Охридски<br />

и Македонски г.г. Стефан, во сослужение со<br />

свештенослужители од Скопската епархија, а во<br />

присуство на: г. Никола Јанкуловски - ректор на<br />

Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје,<br />

проф. д-р Ѓоко Ѓорѓевски - декан на Православниот<br />

богословски факултет „Свети Климент Охридски“,<br />

декани и продекани од УКИМ, како и студенти од<br />

Богословскиот и од други факултети, започна првиот<br />

академски час на студентите од Скопскиот универзитет.<br />

+ + +<br />

+ + +<br />

72


+ На 11. 09. 2016 година, ден во кој Црквата го одбележува Отсекувањето на главата на свети Јован<br />

Крстител, Неговото Блаженство Архиепископот Охридски и Македонски г.г. Стефан отслужи Литургија во храмот<br />

„Св.Јован Крстител“ во населбата Капиштец.<br />

+ + +<br />

+ На 04. 09. 2016 година, Неговото Блаженство Архиепископот Охридски и Македонски г.г. Стефан<br />

присуствуваше на Литургијата во Македонската православна богословија „Свети Климент Охридски“. На<br />

Литургијата чиноначалствуваше ректорот на Богословијата, Неговото Високопреосвештенство Митрополитот<br />

Повардарски г. Агатангел, кому му сослужуваа протопрезвитер Јован Кумевски и презвитер Дарко Милев, заедно<br />

со протоѓаконот Антонио Дујовски и ѓаконот Васил Ристевски. По Литургијата се одржа Призив на Светиот Дух, за<br />

благословување на новата учебна година.<br />

73

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!