Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!
Leverage SEO-optimized Flipbooks, powerful backlinks, and multimedia content to professionally showcase your products and significantly increase your reach.
<strong>Bartek</strong> Elektrik Sistemleri’nin süreli yayınıdır. Sayı: 1<br />
www.bartek.com.tr
<strong>Bartek</strong> Elektrik Sistemleri San. ve Tic. Ltd. Şti.<br />
Yüksek ve alçak gerilim proje hizmetleri<br />
Danışmanlık ve yüksek gerilim işletme sorumluluğu hizmetleri<br />
Enerji nakil hattı ve trafo merkezleri<br />
Kuvvetli akım dağıtım sistemleri<br />
Harici ve dahili aydınlatma sistemleri<br />
Güvenlik, yangın algılama ve ihbar, telefon, data, yapısal kablolama sistemleri<br />
Yıldırımdan korunma ve topraklama sistemleri<br />
Devreye alma hizmetleri<br />
Enerji kalitesi iyileştirme hizmetleri<br />
Enerji dağıtım, kompanzasyon, otomasyon ve özel sistem panoları imalatı<br />
Enerji üretim tesisleri
İçindekiler<br />
İMTİYAZ SAHİBİ ve GENEL YAYIN YÖNETMENİ<br />
<strong>Bartek</strong> Elektrik Sistemleri San. ve Tic. Ltd. Şti. adına<br />
Ömer Özkol<br />
YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ<br />
Canan Duman<br />
YAYIN KURULU<br />
Can Eligül<br />
Ömer Özkol<br />
Canan Duman<br />
Cansun Gündoğdu<br />
20<br />
04<br />
08<br />
Referanslarımız<br />
Enerji sektöründe çeyrek asırlık <strong>Bartek</strong> deneyimi<br />
Röportaj: Biyogaz projelerine öncülük eden isim<br />
Prof. Dr. Durmuş Kaya<br />
TASARIM<br />
Merve Çeliktaş<br />
10<br />
Türkiye'de enerjinin yükselen yıldızı: Güneş<br />
ADRES<br />
Birlik Organize Sanayi Bölgesi 3. Sok. No: 3<br />
Orhanlı, Tuzla – İstanbul<br />
T: 0216 593 25 50<br />
F: 0216 593 25 54<br />
www.bartek.com.tr<br />
bartek@bartek.com.tr<br />
24<br />
Röportaj: Senepa Stampa Ambalaj Bakım Müdürü<br />
Hasan Elik<br />
<strong>BASKI</strong> VE CİLT<br />
Genç Ofset Matbaacılık Kağıtçılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti.<br />
Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi ZD17 Topkapı/İstanbul<br />
T: 0212 577 60 44<br />
YAYIN TÜRÜ<br />
<strong>Bartek</strong>nik dergisi, <strong>Bartek</strong> Elektrik Sistemleri San. ve Tic. Ltd.<br />
Şti.’nin 6 ayda bir yayımlanan bedelsiz, süreli yayın organıdır.<br />
16<br />
26<br />
06<br />
Makale: Endüstriyel güç sistemlerinde oluşan<br />
harmoniklerin pasif filtrelerle yok edilmesi<br />
Sektörden haberler<br />
<strong>Dergi</strong>mizde yayımlanan yazı ve fotoğraflar, yayıncının izni<br />
alınarak, kaynak belirtilerek tam veya özet alıntı<br />
yapılarak kullanılabilir.<br />
<strong>Bartek</strong>nik dergisi, <strong>Bartek</strong> Elektrik Sistemleri San. ve Tic. Ltd.<br />
Şti. tarafından T.C. yasalarına uygun olarak yayımlanmaktadır.<br />
2
Editörden<br />
CANSUN GÜNDOĞDU<br />
Elektrik ve Elektronik Mühendisi<br />
Proje ve İş Geliştirme Müdürü<br />
<strong>Bartek</strong>nik dergisi,<br />
ilk sayısıyla yayın hayatına başladı<br />
nerji taahhüt sektöründe faaliyet gösteren ve yirmi beş yılı geride bırakan <strong>Bartek</strong>,<br />
bu çeyrek asırlık süre içinde birçok proje ve tesisin hayata geçirilmesini sağladı.<br />
Enerji ve otomasyon alanında hızlı, güvenilir ve profesyonel çözümler üretmek için olanca<br />
gücümüzle çalışırken siz değerli iş ortaklarımızla buluşabileceğimiz bir platform kurmak<br />
amacıyla yola çıktık. Altı aylık periyotta okuyucusuyla buluşacak <strong>Bartek</strong>nik dergisini<br />
hazırladık.<br />
Sizlere ekibim adına dergimizin ilk sayısından “merhaba” diyorum. <strong>Dergi</strong>nin tüm hazırlık<br />
aşamasında emeği geçen, bu yolda bizi cesaretlendiren ve destek veren yönetim kurulumuza<br />
teşekkürlerimizi iletiyorum.<br />
Sektörümüze yönelik güncel bilgileri, mesleki gelişmeleri takip etmenize olanak sağlamak<br />
amacıyla çıktığımız bu yolda <strong>Bartek</strong> ile iş birliği içinde olan müşterilerimize, paydaşlarımıza<br />
yer vermeye, sizlerin sesi olmaya çalışacağız.<br />
Sektörde 25 yıllık başarılı bir geçmişi geride bırakırken bize olan güveninizden dolayı<br />
teşekkür ediyor, bir sonraki sayıda buluşmayı ümit ediyorum.<br />
Saygılarımla.<br />
3
ENERJİ SEKTÖRÜNDE<br />
ÇEYREK ASIRLIK BARTEK DENEYİMİ<br />
<strong>Bartek</strong>, ağırlıklı olarak orta ve alçak gerilim elektrik tesisleri, enerji nakil hatları, otomasyon<br />
sistemleri, kuvvetli ve zayıf akım sistemlerinin projelendirilmesi ve uygulaması ile her<br />
türlü danışmanlık ve mühendislik hizmetleri üzerine faaliyet göstermektedir. 2016 yılında<br />
yeni projeler geliştirme hedefleri doğrultusunda adım atmış olduğu konut sektöründe<br />
de bilgi birikimi, deneyim ve enerjisini yansıtan projeler gerçekleştirmektedir. 6.000m2<br />
arazi içindeki 1.000m2 ofis, 2.500m2 depo ve 1.000m2 pano imalat alanı bulunan merkez<br />
binası, Yalova şubesi ve çeşitli illerdeki şantiyelerinde 20’si mühendis 200 kişilik kadrosu<br />
ve alt yüklenicileri ile birlikte çeyrek asırlık deneyimi, IS0 9001, ISO 14001, ISO 18001 kalite<br />
belgelerinin sağladığı güvence ile hizmetlerine devam etmektedir.<br />
Danışmanlık ve Proje Hizmetleri<br />
Üretim ve hizmet sektörü ile günlük yaşantımızın<br />
vazgeçilmez parçası olan elektrik enerjisinin kesintisiz,<br />
güvenilir ve ekonomik olarak kullanılır olabilmesi<br />
için firmamız, uzman kadrosuyla danışmanlık ve<br />
proje hizmetleri vermektedir. Endüstriyel tesisler,<br />
yenilenebilir enerji santralleri, yaşam merkezleri, eğitim<br />
kurumları, otel ve konutların komple elektrifikasyon<br />
projelerinin hazırlanması, danışmanlık ve süpervizörlük<br />
hizmetleri verilmesi ile proje yönetiminin sağlanması<br />
firmamızın faaliyetleri arasındadır.<br />
Servis ve Koruyucu Bakım Hizmetleri<br />
Fabrikalardaki elektrikli makine veya sistemlerin<br />
verimli ve güvenilir olarak kullanılabilirliğinin<br />
arttırılması, bakım harcama maliyetlerinin minimize<br />
edilmesi, öngörülmeyen kayıpların saptanması ve<br />
fizibilite çalışmalarının yapılması hizmetleri.<br />
Enerji Kalitesi İyileştirme Hizmetleri<br />
Elektrik tüketimindeki enerji kaybı ve aşırı yüklenmelere<br />
sebebiyet veren unsurlar ile uygun seçilmeyen<br />
komponentlerin belirlenmesi ve bunların standart<br />
normlarla uygun hale getirilerek enerji kalitesinin<br />
verimini arttırma hizmetleri.<br />
Kompanzasyon Panoları<br />
Aktif - reaktif güç dengesini ilgili sınırlar içerisinde<br />
tutmak ve cos değerinin enerji kalitesini arttırıcı<br />
yönde uygun hale getirmek için ihtiyaçlara yönelik<br />
kompanzasyon panolarının tasarlanması ve imalatının<br />
yapılması.<br />
Elektrik Taahhüt Hizmetleri<br />
Firmamız aşağıdaki ana başlıklarda komple veya<br />
bağımsız olarak elektrik taahhüt hizmetleri vermektedir:<br />
Orta gerilim trafo merkezleri<br />
Enerji nakil hattı tesisleri<br />
Kuvvetli akım dağıtım sistemleri<br />
Harici ve dahili aydınlatma sistemleri<br />
Güvenlik ve yangın ihbar sistemleri<br />
Kartlı geçiş ve kontrol sistemleri<br />
Yıldırımdan korunma ve topraklama sistemleri<br />
Telefon, data ve yapısal kablolama sistemleri<br />
Yenilenebilir enerji santralleri<br />
Devreye Alma Hizmetleri<br />
Endüstriyel tesislerdeki elektrikli uygulamalarda,<br />
istemlerin profesyonel kişilerce ilgili uygunluktaki<br />
standartlar doğrultusunda devreye alma işlemlerinin<br />
yapılması.<br />
4
Otomasyon ve Özel Sistem Panoları<br />
Endüstriyel tesislerin yapısına ve işlevine uygun<br />
çözümler sunan her türlü otomasyon ve özel sistem<br />
panolarının imalatının yapılması.<br />
Enerji Dağıtım Panoları<br />
Endüstriyel tesislerin ihtiyacı olan her türlü enerji dağıtım<br />
panolarının projelendirilmesi ve imalatının yapılması.<br />
Aktif - Pasif Harmonik Filtre Panoları<br />
Şebekedeki harmonik üreten yüklerin<br />
bulunduğu<br />
tesislerde, elektriksel cihaz ve makinelerin olumsuz<br />
etkilenmesini önleyici aktif ve pasif harmonik<br />
reaktörlerin kullanıldığı filtre panolarının yapılması.<br />
Otomatik Kontrol Panoları<br />
Tesisin proses akış şeması ve makine parkuru<br />
ihtiyaçlarına uygun olarak insan müdahalesini minimum<br />
seviyede tutmayı amaçlayan her türlü otomatik kontrol<br />
panonun tasarlanması, projelendirilmesi ve imalatının<br />
yapılması.<br />
5
Sektörden<br />
Akım korumalı prizler<br />
APC by Schneider Electric,<br />
elektronik cihazların kullanım<br />
ömrünün kısalmaması ve<br />
hasara uğramaması için aşırı<br />
gerilim, elektriksel gürültü ve parazitlere karşı koruma<br />
sağlayan akım korumalı priz serisi geliştirdi.<br />
Elektrik hattına yakın yerlere yıldırım düşmesi, binada veya<br />
dairede yüksek gerilime ihtiyacı olan birtakım cihazların<br />
çalışması, yanlış kablo bağlantıları ve elektrik kesintileri<br />
nedeniyle voltajda yaşanan değişimler, elektronik cihazların<br />
bozulmasına neden oluyor. Özellikle LCD ekranlar, yüksek<br />
performanslı bilgisayarlar, ses sistemleri, projektörler büyük<br />
güç dalgalanmalarıyla akım korumalı prize bağlı olmadığı<br />
takdirde kullanılmaz hale gelebiliyor. APC by Schneider<br />
Electric’in geliştirdiği akım korumalı prizler, hassas elektronik<br />
mekanizmalara sahip olan cihazları, gerilim dalgalanmaları<br />
ve aşırı yüke karşı koruyor. Akım korumalı prizler tekli, 5’li,<br />
6’lı ve 8’li modelleriyle hassas elektronik cihazların aşırı<br />
gerilim ve uzun vadede kullanım ömrünü azaltan elektriksel<br />
gürültüler nedeniyle bozulmalarına engel oluyor.<br />
Elektrikte izin<br />
bedeli indirimine<br />
uzatma<br />
Elektrik Piyasası Kanunu’nda yer<br />
alan izin bedeli indirimi ile ilgili<br />
uygulama tarihi 5 yıl uzatıldı. Bakanlar<br />
Kurulu'nun Resmi Gazete'de<br />
yayımlanan kararına göre, 6446 Sayılı<br />
Elektrik Piyasası Kanununda yer alan<br />
izin bedeli indirimi ile ilgili uygulama<br />
tarihi 5 yıl uzatıldı. Buna göre, daha<br />
önce 31 Aralık 2020 olarak belirlenen<br />
tarihin 31 Aralık 2025 tarihine kadar<br />
uzatılmasına karar verildi.<br />
Türkiye’nin ilk yüzer GES’i<br />
elektrik üretmeye başladı<br />
İstanbul Büyükşehir Belediyesi İştiraki<br />
olan İstanbul Enerji A.Ş., büyüyen şehirdeki<br />
artan enerji ihtiyacını karşılamak için geniş<br />
yüzey alanına sahip olan su havzalarının ve<br />
barajların şehrin elektrik üretimine katkıda<br />
bulunmasını sağlamak amacıyla İSKİ ile<br />
birlikte 240 kilovatlık Türkiye’deki ilk yüzer<br />
güneş enerji santralini Büyükçekmece Gölü<br />
üzerinde devreye aldığını duyurdu.<br />
Lisanssız elektriğe yerel teşvik<br />
belgesi kolaylığı<br />
Yerel birimler, lisanssız elektrik üretimi yatırımları için teşvik<br />
belgesi düzenleyebilecek. Ekonomi Bakanlığı tarafından yapılan<br />
yönetmelik değişikliği çerçevesinde lisanssız elektrik üretimi<br />
yatırımları, yerel birimlerce teşvik belgesi düzenlenebilecek sektör<br />
ve yatırım konuları kapsamında alındı. Daha önce teşvik belgeleri<br />
Ekonomi Bakanlığı tarafından veriliyordu.<br />
Yönetmelik değişikliği ile genel ve bölgesel teşvik uygulamaları<br />
kapsamında yer alan ve sabit yatırım tutarı 10 milyon TL’yi aşmayan<br />
yatırımlar için hazırlanan listeye lisanssız elektrik üretimi yatırımları<br />
da eklendi. Böylece, firmanın tercihine bağlı olarak bu yatırımın<br />
yapılacağı yerdeki yerel birimlere de teşvik belgesi için müracaat<br />
edilebilecek.<br />
6
Sektörden<br />
Manisa'da tavuk gübresinden<br />
elektrik üretilecek<br />
Güres Tavukçuluk, Manisa'nın Saruhanlı ilçesinde tavuk gübresinden elektrik<br />
üretmek üzere 4 MW kapasiteli bir biyokütle tesisi kuracak. Güres Tavukçuluk Üretim<br />
Pazarlama ve Ticaret A.Ş., çalışmaları sonucu ortaya çıkan tavuk dışkılarını yakıt olarak<br />
değerlendirmeyi ve elektrik ihtiyacını bu yolla gidermeyi planlıyor.<br />
Şirket, “Kanatlı Hayvan Yetiştirilmesi Kaynaklı Biyokütle (96,0 ton/gün) Yakılarak Elektrik Enerjisi (4,0 MWe)<br />
Üretim Tesisi” kurmayı planlıyor. Üretilecek yıllık yaklaşık 35.000.000 kWh elektrik enerjisi en yakın iletim<br />
hattına bağlantı yapılarak satışa sunulacak.<br />
Elektrik ithalatı yüzde 51 azaldı<br />
Türkiye'nin elektrik ithalatı yılın ilk yarısında geçen yılın<br />
aynı dönemine göre yüzde 51 azalarak 43 milyon 471 bin<br />
96 dolara düştü. Dış ticaret istatistiklerinden yapılan<br />
derlemeye göre, geçen yılın ocak-haziran döneminde<br />
Yunanistan, Bulgaristan, Azerbaycan ve Gürcistan'dan<br />
toplam 1 milyar 883 milyon 742 bin kilovatsaat elektrik<br />
alındı. Bu yılın ilk altı ayında ise Yunanistan, Bulgaristan,<br />
Azerbaycan, Gürcistan ve Çekya'dan alınan elektrik<br />
miktarı yüzde 57 azalarak 808 milyon 624 bin kilovatsaate<br />
geriledi.<br />
Geçen yıl ocak-haziran döneminde elektrik ithalatına<br />
89 milyon 97 bin 628 dolar ödenirken, bu yılın aynı<br />
döneminde bu rakam yüzde 51 azalışla 43 milyon 471 bin<br />
96 dolara geriledi. Böylece, 45 milyon 626 bin 532 dolar<br />
yurtta kaldı. Azalışta, son dönemde elektrik üretiminde<br />
yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarına ağırlık verilmesi<br />
etkili oldu.<br />
Samsun elektriğini çöpten<br />
üretiyor<br />
Samsun Büyükşehir Belediyesi 2008 yılında yaptığı Yukarı<br />
Avdan Katı Atık Düzenli Depolama Sahası yatırımıyla bu<br />
konuda önemli bir adım atmıştı. Samsun, belediyenin bu<br />
hizmetiyle Türkiye'de çevre ve sağlık felaketine yol açan<br />
sorunu ortadan kaldıran şehirlerden birisi oldu. Katı<br />
atığı toplayıp ayrıştırarak bertaraf etmekle yetinmeyen<br />
Samsun Büyükşehir Belediyesi, depolama alanında<br />
kurdurduğu enerji çevrim santralinde metan gazından<br />
elektrik ürettirip satarak kent ekonomisine büyük katkı<br />
sağlıyor. İlçelerdeki katı atıkların depolama sahasına<br />
nakledilmesiyle enerji üretim kapasitesi her gün daha<br />
fazla evin elektrik ihtiyacını karşılar hale geliyor. Günde<br />
ortalama 700 çöp kamyonunun döküm yaptığı sahada<br />
yıllık 20 milyon metreküp (60 bin ton) metan gazının<br />
da doğaya salınımı engelleniyor. 11.6 MVA gücündeki<br />
santralin ilk 3 etabının devreye alınmasını tamamlayan<br />
<strong>Bartek</strong>, projenin 4. etabına da bu yıl katkı sağlıyor.<br />
Teknolojik yatırımlar<br />
sayesinde elektrikte<br />
arıza yaşanmadan<br />
haberdar olunacak<br />
Elektrik Dağıtım Hizmetleri Derneği (ELDER) Yönetim<br />
Kurulu Başkanı Serhat Çeçen, Türkiye Akıllı Şebeke<br />
Yol Haritası çalışmasını bu yıl tamamlayacaklarını<br />
belirterek, “Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu<br />
(EPDK) ile birlikte, 2018 yılından itibaren teknoloji<br />
yatırımlarını bölgesel dinamikleri de dikkate alarak<br />
planlayacağız, 2019 itibariyle ise hayata geçireceğiz.<br />
Teknolojik yatırımlar, kesintilerden anında hatta<br />
kullanılacak sensörler sayesinde daha arıza<br />
yaşanmadan haberdar olunmasını sağlayacak.” dedi.<br />
7
Röportaj<br />
BİYOGAZ PROJELERİNE ÖNCÜLÜK EDEN İSİM<br />
Prof. Dr. Durmuş Kaya<br />
iğer enerji kaynaklarının gelecekte tükeneceği göz önüne alınırsa,<br />
kirletici etkisi olmayan, temiz, güvenilir, sürdürülebilir, yerli ve çevre<br />
dostu özellikleriyle öne çıkan yenilenebilir enerji türlerinin; üretimi,<br />
ve kullanımının yaygınlaştırılması gittikçe önem kazanıyor. Bunun bilincinde olan,<br />
Kocaeli Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Enerji Sistemleri Mühendisliği’nde görev<br />
yapan Prof. Dr. Durmuş Kaya da örnek teşkil edecek projeleriyle adından sıkça<br />
söz ettiriyor. Kaya’nın başlıca çalışma alanları arasında; biyogaz ve biyokütle;<br />
enerji verimliliği, enerji yönetimi, alternatif enerji, enerji ve çevre ilişkisi, hava<br />
kalitesi yönetimi bulunuyor. Kaya, birçok uluslararası ve ulusal projede yürütücü<br />
ve araştırmacı olarak görev yapıyor. Gelin, kendisini yakından tanıyalım.<br />
Bize kısaca kendinizden söz eder misiniz?<br />
1970 yılında Kahramanmaraş’ta doğdum. İlköğrenimini<br />
Kahramanmaraş, orta ve lise öğrenimimi Osmaniye’de<br />
tamamladım. 1987 yılında girdiğim Yıldız Üniversitesi<br />
Kocaeli Mühendislik Fakültesi Makine Mühendisliği<br />
bölümünü başarıyla tamamlayarak 1991 yılında Makine<br />
Mühendisi oldum. Kocaeli ve Sakarya Üniversitesi Fen<br />
Bilimleri Enstitüsü Makine Mühendisliğinde Yüksek<br />
lisans ve Doktora eğitimini sırasıyla 1996 ve 2001<br />
yıllarında tamamladım.<br />
1993-1999 yılları arasında Tüpraş İzmit Rafinerisinde<br />
İşletme mühendisliği ve Proje Şefliği görevlerinde<br />
bulundum. 1999-2010 yıllarında TÜBİTAK MAM Enerji<br />
ve Çevre Enstitülerinde Uzman Araştırmacı olarak<br />
çalıştım. 2005 yılında Doçent ünvanını aldım. Ağustos<br />
2010’da Karabük Üniversitesi Makine Mühendisliği’nde<br />
Prof. ünvanını aldım ve burada göreve başladım.<br />
Kasım 2010’da Karabük Üniversitesi Enerji ve Çevre<br />
Teknolojileri Birimini kurdum. Ayrıca, Haziran 2011’de<br />
Çevre Mühendisliği Bölümü’nü kurdum. Halen Enerji<br />
ve Çevre Biriminin yöneticiliğini yapmaktayım. Temmuz<br />
2014’de Kocaeli Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Enerji<br />
Sistemleri Mühendisliğinde göreve başladım ve bu<br />
bölümde çalışmaya devam etmekteyim.<br />
Başlıca çalışma alanlarım; Biyogaz ve Biyokütle; Enerji<br />
Verimliliği, Enerji Yönetimi, Alternatif Enerji, Enerji ve<br />
Çevre İlişkisi, Hava Kalitesi Yönetimi. Alanımda birçok<br />
uluslararası ve ulusal projede yürütücü ve araştırmacı<br />
olarak görev aldım. Çalışma alanlarından uluslar<br />
arası ve ulusal dergilerde 70 adet, uluslar arası ve<br />
ulusal sempozyumlarda 60 adet sunulmuş/basılmış<br />
bildirimim ve on bir adet kitabım mevcuttur. Evli ve bir<br />
çocuk babasıyım.<br />
Biyogaz neden avantajlı bir enerji üretim yöntemidir?<br />
Diğer enerji kaynaklarından farkı nelerdir?<br />
Her geçen gün artan nüfus ve endüstrileşmeye bağlı<br />
olarak ortaya çıkan atık miktarı da artmaktadır. Bu<br />
atıklardan organik olanların en faydalı bertaraf ve geri<br />
kazanım yöntemi atıktan biyogaz enerji ve gübre üretim<br />
yöntemidir. Böylece bir yandan atıktan kurtulurken,<br />
diğer yandan enerji ve gübre üretimi sağlanmaktadır.<br />
Dolayısıyla biyogaz çevre, enerji ve tarım dostu bir<br />
enerji kaynağıdır. Diğer kaynaklar bu üç unsuru bir<br />
arada bulundurmamaktadır.<br />
Türkiye’de biyogazdan enerji üretimi konusundaki<br />
çalışmaları yeterli buluyor musunuz?<br />
Almanya’da 1991 yılında 120 adet olan biyogaz tesisi<br />
sayısı 2006 yılında 3500, 2017 yılında 9 bin küsür<br />
civarlarındadır. Türkiye’de ise 50 civarında tesis<br />
mevcuttur. Sanırım bu sorunuza yeterli bir cevap<br />
olmuştur.<br />
8
Röportaj<br />
Atıkların enerjiye dönüştürülmesi konusunda toplumun<br />
bilgi sahibi olması, bilinçlenmesi konusunda neler<br />
yapılmalıdır?<br />
Sürekli artan nüfus ve endüstrileşmeye bağlı olarak<br />
ortaya çıkan atık miktarı da artmaktadır. Bu atıklardan<br />
organik olanların en faydalı bertaraf ve geri kazanım<br />
yöntemi atıktan biyogaz enerji ve gübre üretim<br />
yöntemidir. Enerjide ve gübrede dışa olan bağımlılığımızın<br />
azaltılmasında biyogaz tesislerinin rolü önemlidir. Biz<br />
bunları sürekli derslerimizde anlatıyoruz. Bunun dışında<br />
Enerji verimliliği de başlı başına bir ders olarak ilk<br />
okullarda verilerek önemi vurgulanmalı.<br />
Biyogaz tesisleri kurulumu için hangi unsurlar<br />
dikkate alınmalıdır?<br />
Bir biyogaz tesisi başlı başına oldukça komplike<br />
bir yapıdır. Her aldığınız karar bir sonraki aşamayı<br />
etkileyerek zincirleme şekilde gider. Bu durum proses<br />
için kullanılacak hammaddenin seçimiyle başlayıp<br />
reaktör tasarımı, ekipman seçimi, sıvı ve gaz hattı boru<br />
çapları vs. kısaca her seçiminiz prosesi etkileyecek<br />
bir etmendir. Hiç birini diğerinden ayrı tutamayız. Bu<br />
konuda yetkin kurum ve kuruluşlarla çalışılmalıdır.<br />
Biyogazdan enerji üretiminde özel sektörün rolü<br />
nedir?<br />
Birçok sektörde olduğu gibi biyogaz üretiminin<br />
gelişmesini özel sektörsüz düşünemeyiz. Bu konuda<br />
devlete düşen görev sektörün önünü açmaktır. Bu<br />
konuda önemli adımlar atılmasına rağmen özellikle<br />
bürokrasi ayağında büyük sorunlar yaşanmaktadır.<br />
Yeni Enerji Bakanımızın yatırımların önündeki<br />
bürokrasiyi azaltma çabaları ümit vermektedir.<br />
Son dönemde yönettiğiniz ve görevli olduğunuz<br />
projeler hakkında bilgi verir misiniz?<br />
Türkiye de biyogaz alanında ilk çalışmaya<br />
başlayanlardanım. İlk biyogaz projemizi 2007-2010<br />
yıllarında Kocaeli Büyükşehir Belediyesine yaptık.<br />
Daha sonra bir özel sektöre ikinci tesisimizi kurduk.<br />
Üçüncü tesis kurulumumuz ise devam etmektedir.<br />
Kurmuş olduğumuz ikinci tesise ilişkin fotoğraf<br />
aşağıda verilmiştir.<br />
Türkiye’nin biyoyakıt potansiyelinin geliştirilmesi<br />
için hangi stratejiler izlenmelidir?<br />
Aslında Türkiye’de biyoyakıt potansiyelinin<br />
geliştirilmesine gerek yoktur. Zira oldukça yüksek<br />
potansiyele sahip bir ülkeyiz. Bizler bu potansiyelin<br />
değerlendirilmesi konusunda yoğunlaşmalıyız.<br />
Yukarıdaki sorularınızın birinde de belirttiğim<br />
üzere Almanya'da 9.000 in üzerinde biyogaz tesisi<br />
bulunmasına rağmen bu sayı bizde 50 civarlarındadır.<br />
Oysa yaptığımız bir çalışmada sadece hayvansal<br />
gübre kaynaklı 2000 adedin üzerinde tesis<br />
rahatlıkla kurulabilir. Diğer organik atıkları da<br />
değerlendirdiğimizde bu sayı çok daha artacaktır.<br />
<strong>Bartek</strong> Tarafından Yapılmış Olan Biyogaz<br />
Üniteleri<br />
Öztürk Enerji A.Ş.<br />
Kahramanmaraş -7 MVA<br />
Samsun Avdan Biyogaz Santrali<br />
Samsun - 11.6 MVA<br />
Ekosmart Enerji ve Elektrik Üretim Ltd. Şti.<br />
Kocaeli - 800 kVA<br />
9
Makale<br />
1970’li yılların başlarında yaşanan<br />
petrol krizi, insanları yenilenebilir<br />
enerji kaynaklarından özellikle<br />
güneş ve rüzgardan enerji elde<br />
etme çabasına yöneltmiştir. Bunun<br />
yanında, nüfus artışına bağlı olarak<br />
tüketilen enerjinin artması ve fosil<br />
kaynaklı enerjilerin tükenebilir<br />
olması da insanlığı yenilenebilir<br />
enerji kaynaklarının kullanımına<br />
iten diğer sebeplerdendir. Bunların<br />
yanında rezervlerin azalması,<br />
rezervleri azalan fosil yakıtların her<br />
geçen gün biraz daha pahalanması,<br />
çevre kirlenmesi, atmosferde oluşan<br />
sera etkisi, doğal bitki örtüsünün yanı<br />
sıra insan sağlığı üzerindeki olumsuz<br />
etkileri gibi önemli nedenlerle hızla<br />
yeni enerji kaynaklarından daha<br />
fazla faydalanılma zorunluluğu<br />
doğurmuştur.<br />
Güneş enerjisi ve tarihsel gelişimi<br />
üneş pilleri (fotovoltaik diyotlar) üzerine güneş ışığı<br />
düştüğünde, güneş enerjisini doğrudan elektrik enerjisine<br />
çeviren düzeneklerdir. Bu enerji çevriminde herhangi<br />
devingen (hareketli) parça bulunmaz. Güneş pillerinin çalışma<br />
ilkesi, fotovoltaik (Photovoltaic) olayına dayanır. İlk kez 1839 yılında<br />
Becquerel, elektrolit içerisine daldırılmış elektrotlar arasındaki<br />
gerilim, elektrolit üzerine düşen ışığa bağımlı olduğu gözlemleyerek<br />
fotovoltaik olayını bulmuştur. Katılarda benzer bir olay ilk olarak<br />
selenyum kristalleri üzerinde 1876 yılında G.W. Adams ve R.E. Day<br />
tarafından gösterilmiştir. Bunu izleyen yıllarda çalışmalar bakır<br />
oksit ve selenyuma dayalı foto diyotların, yaygın olarak fotoğrafçılık<br />
alanında ışık metrelerinde kullanılmasını beraberinde getirmiştir.<br />
1914 yılında fotovoltaik diyotların verimliliği %1, değerine ulaşmış<br />
ise de gerçek anlamda güneş enerjisini %6 verimlilikle elektrik<br />
enerjisine dönüştüren fotovoltaik diyotlar ilk kez 1954 yılında Chapin<br />
tarafından silikon kristali üzerine gerçekleştirilmiştir. Fotovoltaik<br />
güç sistemleri için dönüm noktası olarak kabul edilen bu tarihi<br />
izleyen yıllarda araştırmalar ve ilk tasarımlar, uzay araçlarında<br />
kullanılacak güç sistemleri için yapılmıştır. Fotovoltaik güç sistemleri<br />
1960’ların başından beri uzay çalışmalarının güvenilir kaynağı olmayı<br />
sürdürmektedir.<br />
1970’li yılların başlarına kadar, güneş pillerinin uygulamaları ile<br />
sınırlı kalmıştır. Güneş pillerinin yeryüzünde de elektriksel güç<br />
sistemi olarak kullanılabilmesine yönelik araştırma ve geliştirme<br />
çabaları 1954’lerde başlamış olmasına karşın, gerçek anlamda ilgi<br />
1973 yılındaki “1. petrol bunalımı”nı izleyen yıllarda olmuştur.<br />
Amerika’da, Avrupa’da, Japonya’da büyük bütçeli ve geniş kapsamlı<br />
araştırma ve geliştirme projeleri başlatılmıştır. Bir yandan uzay<br />
çalışmalarında kendini ispatlamış silikon kristaline dayalı güneş<br />
pillerinin verimliliğini artırma çabaları ve diğer yandan alternatif<br />
olmak üzere daha az yarı iletken malzemeye gerek duyulan, bu<br />
nedenle daha ucuza üretilebilecek ince film güneş pilleri üzerindeki<br />
çalışmalara hız verilmiştir.<br />
Türkiye'de güneş enerjisi<br />
Ülkemiz, coğrafi konumu nedeniyle sahip olduğu güneş enerjisi<br />
potansiyeli açısından birçok ülkeye göre şanslı durumdadır. Devlet<br />
Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünde (DMİ) mevcut bulunan<br />
1966-1982 yıllarında ölçülen güneşlenme süresi ve ışınım şiddeti<br />
verilerinden yararlanarak EİE tarafından yapılan çalışmaya göre<br />
Türkiye’nin ortalama yıllık toplam güneşlenme süresi 2.640 saat<br />
(günlük toplam 7,2 saat), ortalama toplam ışınım şiddeti 1311 kWh/<br />
m²-yıl (günlük toplam 3,6 kWh/m²) olduğu tespit edilmiştir. 2012<br />
yılı sonu verileri incelendiğinde, Türkiye’de toplam kurulu güneş<br />
kolektör alanının ortalama 18.640.000 m² olduğu görülmektedir.<br />
10
Makale<br />
Lisanslı güneş enerjisi santralleri için 600<br />
MW’lık birinci etabın süreci halen devam<br />
etmektedir. Bu kapsamda, yaklaşık 8000<br />
MW’lık 500’e yakın proje başvurusu<br />
olmuştur. Mart 2015 itibarıyle, 2100 MW<br />
gücünde üretim tesisi için çağrı mektubu<br />
verilmiştir ve 388 MW’lık proje onayı<br />
gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, 72.4 MW’lık<br />
üretim tesisinin geçici kabulü yapılarak<br />
işletmeye alınmıştır.<br />
Konya Karapınar’ın zengin güneş<br />
potansiyelinin Türk ekonomisine<br />
kazandırılması amacıyla yeni çalışmalar<br />
başlatılmıştır. Yapılması planlanan<br />
3000 MW’lık santralin dünyanın en<br />
büyük güneş enerjisi santrali olması<br />
planlanmaktadır. Yaklaşık 6 milyar ABD<br />
doları civarında yatırım bedeline sahip<br />
bu proje ile Türkiye’nin enerji güvenliğine<br />
önemli katkı sağlanacaktır. 2018 yılında<br />
üretime başlaması planlanan santralde<br />
Konya sanayisinden de destek alınacaktır<br />
ve sistemde büyük oranda yerli güneş<br />
paneli kullanılacaktır. Kurulacak panel<br />
fabrikalarıyla bölge sanayisinin büyük<br />
oranda kalkınması ve istihdamın artması<br />
beklenmektedir. Ayrıca, bu yatırımların<br />
yerli üretim teçhizat ile donanımları<br />
sayesinde de ek teşvik kullanımı söz<br />
konusu olacaktır.<br />
Yıllık değerde düzlemsel güneş kolektörü üretimi ise 1.164.000<br />
m²’dir. Buna ilaveten, vakum tüplü kolektör değeri 57.600 m² olarak<br />
hesaplanmıştır. Üretilen düzlemsel kolektörlerin yarısının, vakum<br />
tüplü kolektörlerin tamamının Türkiye içinde kullanıldığı bilinmektedir.<br />
Yine aynı yıl verilerine göre, güneş kolektörleri ile yaklaşık olarak<br />
768.000 TEP (Ton Eşdeğer Petrol) ısı enerjisi üretilmiştir. Üretilen<br />
ısı enerjisinin, 2012 yılı için konutlardaki kullanım değeri 500.000<br />
TEP, endüstriyel amaçlı kullanım değeri ise 268.000 TEP olarak<br />
hesaplanmıştır.<br />
Elektrik Mühendisi<br />
Bengü Kuru<br />
Türkiye’de güneş enerjisinde önemli bir adım olarak, fotovoltaik<br />
sistemlerin kullanımının yaygınlaştırmak amacıyla, gerekli olan 5346<br />
sayılı “Yenilenebilir Enerji Kaynakları Kanunu” 29.12.2010 yılında<br />
revize edilmiş ve 2013’te mevzuat çalışmaları tamamlanmıştır. Son<br />
yıllarda fotovoltaik sistemlerin maliyetlerin düşürülmesi ve verimliliğin<br />
artması sayesinde de kullanımının artması beklenmektedir. Zamanla,<br />
kademeli olarak kapasite yükseltilmesi ve önümüzdeki yıllarda<br />
yaklaşık 3000 MW lisanslı PV (fotovoltaik) santral kurulu gücüne<br />
ulaşılması hedeflenmektedir. Ayrıca, başta kamu kuruluşlarında<br />
olmak üzere, küçük güçlerin karşılanması ve araştırma amaçları için<br />
kullanılan fotovoltaik güneş elektriği sistemleri 3.5 MW kurulu güce<br />
ulaşmıştır. Güneş enerjisine yönelik en son gelişmelerden biri de<br />
Ekonomi Bakanlığı tarafından 2015 Şubat ayında teşvik belgelerinin<br />
verildiği 35 enerji üretim projesinden 28 tanesinin güneş enerjisi<br />
santralleri için gerçekleştirilmiş olmasıdır.<br />
11
Teknik Makale<br />
ENDÜSTRİYEL TESİSLERDE ENERJİ VERİMLİLİĞİ<br />
UYGULAMALARI-I<br />
Durmuş KAYA 1,2 , Muharrem EYİDOGAN 1 , Volkan ÇOBAN 1 , Selman ÇAĞMAN 1 ,<br />
Ahmet Serhan HERGÜL 1 , Süleyman SAPMAZ 1<br />
1 Kocaeli Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, Enerji Sistemleri Mühendisliği ABD, Kocaeli<br />
e-posta: 2 durmuskaya@hotmail.com,<br />
Özet<br />
12<br />
Enerji verimliliği ülkemiz için öncelikli konu olup<br />
hem sektörel rekabeti artıracak hem de ekonomimizin<br />
sürdürülebilir büyümesine öncülük edecektir.<br />
Gelişmekte olan ülkeler arasında bulunan Türkiye<br />
gelişmişlik düzeyinin artması ile birlikte enerji<br />
tüketimleri artmakta ve bu kapsamda enerjinin yoğun<br />
olarak harcandığı sanayi sektöründe her geçen yıl<br />
tüketimler artış göstermektedir. Bu çalışmada<br />
endüstriyel kuruluşlarda gerçekleştirilen enerji<br />
verimliliği proje örnekleri ele alınmış, projeler için<br />
tasarruf miktarı, tasarrufun mali karşılığı, yatırım<br />
tutarı ve geri ödeme süreleri hesaplanmıştır.<br />
Çalışmada ele alınan başlıca enerji verimliliği proje<br />
uygulamaları: (1) Yüksek verimli motor ve fanların<br />
kullanımı, (2) Halojen ve floresan aydınlatma<br />
armatürlerinin led armatürler ile değiştirilmesi, (3)<br />
Toz emiş fanlarının değişimi ve hat revizyonu, (4)<br />
Soğutma suyu pompalarının yüksek verimli<br />
pompalarla değiştirilmesi, (5) Fan sürücü uygulaması.<br />
Anahtar Kelimeler: Enerji tasarrufu, yüksek verimli<br />
motor, armatür değişimi, absorbsiyonlu chiller, yüksek<br />
verimli pompa, sürücü uygulaması,enerji verimliliği.<br />
1. Giriş<br />
Artan enerji ihiyacı ile enerjinin üretiminden<br />
tüketimine kadar her alanda sayısız çalışmalar<br />
yürütülmektedir. Başlı başına arz kaynağı olarak<br />
görülmesi gereken verimlilik ve tasarruf ülkemizde<br />
henüz yeterince değerlendirilememiş ancak buna<br />
nazaran oldukça yüksek bir potansiyel sunmaktadır.<br />
Üretimdeki miktar ve kaliteyi düşürmeden enerji<br />
yoğunluğunu azaltacak tedbirler hayata geçirilerek<br />
birim hasıla üretimi başına enerji tüketimini düşürmek<br />
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının öncelikli<br />
hedefleri arasında 2015-2019 stratejik planında yer<br />
almaktadır. Enerji verimliliğinin temel göstergesi<br />
durumundaki enerji yoğunluğu, ülkenin sanayi<br />
yapısını meydana getiren sektörlerle doğrudan<br />
bağlantılıdır. Verimlilik alanında yapılan çalışmalarda<br />
açık bir şekilde görüldüğü üzere taşıdığı potansiyel<br />
açısından enerjinin yoğun tüketildiği tesislerde enerji<br />
tasarruf imkanları oldukça fazladır.<br />
Ülkemizde artan gelişmişlik ile yıllık enerji tüketimi<br />
her geçen yıl artarak 2014 yılı itibariyle 255 TWh<br />
olarak gerçekleşmiştir[1]. Tüketilen enerjinin büyük<br />
bölümü başta sanayi tesislerinde olup bu yönüyle<br />
üzerinde durulması gereken en önemli alan olarak<br />
karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizde tasarruf potansiyeli<br />
açısından farklı rakamlar sunulmaktadır. Bu konuda<br />
hükümetler nezdinde enerji verimliliği yeni politikalar<br />
ve stratejilerle desteklenmektedir[2]. Özellikle<br />
doğalgaz tüketimine dayalı olarak üretim yapan<br />
sektörler nedeniyle 2012 yılına kıyasla 2013 yılında<br />
yalnızca doğalgaz tüketiminde %2’lik artış meydana<br />
gelmiştir. Net elektrik tüketiminde ise %47.1 ile 2013<br />
yılı itibariyle sanayi sektörü birinci sıradadır[3].<br />
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 2010-2014<br />
stratejik planında amaç 3 kapsamında enerji<br />
verimliliğini arttırmak ve yürütülen ve planlanan<br />
çalışmalar kapsamında birincil enerji yoğunluğunun<br />
2023 yılına kadar, 2008 yılına göre %20 oranında<br />
düşürülmesi hedeflenmektedir. Bu projeksiyon<br />
yenilenen 2015-2019 stratejik planında reel hedefler<br />
ile güncellenerek performans göstergeleri ile<br />
güçlendirilmiştir.<br />
Bu çalışma ile endüstride başarı ile uygulanan bazı<br />
enerji verimliliği projelerine dikkat çekmek ve<br />
ülkemizde bu projelerin yaygınlaşmasına katkıda<br />
bulunmak hedeflenmiştir.
Teknik Makale<br />
2. Enerji Verimliliği Uygulamaları<br />
2.1. Kurutma Fanlarının ve Elektrik<br />
Motorlarının Verimlileri ile Değiştirilmesi<br />
Bir sanayi kuruluşunda 2 adet<br />
bulunmaktadır. Bu kurutma fanları;<br />
kurutma fanı<br />
Kurutma-1 fanı; yongalama makinalarından elde<br />
edilen makro talaşları ve kurutma yanma hücresinden<br />
(cehennemlikten) elde edilen ısı ile kurutucu ringinden<br />
fan sistemi ile emilen ve ısısını talaşa aktaran gazlar<br />
ile rutubeti atılmak istenen talaşın pnömatik olarak<br />
taşınması için kullanılan ekipmandır. Fanın önünde<br />
kurutucu (döner ring) fanın arkasında siklon ve baca<br />
gazının yıkandığı sulu filtre bulunmaktadır. Kurutma-<br />
1 fanı uzun yıllar çalıştığı için fan ve elektrik motoru<br />
verimi düşüktür. Ayrıca, fan ve elektrik motoru<br />
arasında güç aktarımı kayış-kasnak ile yapıldığından<br />
%4~5’e varan kayıplar söz konusudur. Fan ve elektrik<br />
motorları daha verimlileri ile değiştirilerek, kayışkasnak<br />
yerine fan ile elektrik motoru birbirine akuple<br />
edileceğinden enerji tasarrufu sağlanacaktır.<br />
Kurutma-2 fanı; yongalama makinalarından elde<br />
edilen mikro talaşları ve kurutma yanma hücresinden<br />
(cehennemlikten) elde edilen ısı ile kurutucu ringinden<br />
fan sistemi ile emilen ve ısısını talaşa aktaran gazlar<br />
ile rutubeti atılmak istenen talaşın pnömatik olarak<br />
taşınması için kullanılan ekipmandır. Fanın önünde<br />
kurutucu (döner ring) fanın çıkışında siklon<br />
bulunmaktadır. Siklondan çıkan gazların bir kısmı<br />
resirkülasyon yapılarak döner ringe geri<br />
gönderilmektedir. Kurutma-2 fanı uzun yıllar çalıştığı<br />
için fan ve elektrik motoru verimi düşüktür. Ayrıca,<br />
fan ve elektrik motoru arasında güç aktarımı kayışkasnak<br />
ile yapıldığından %4~5’e varan kayıplar söz<br />
konusudur. Fan ve elektrik motorları daha verimlileri<br />
ile değiştirilerek, kayış-kasnak yerine fan ile elektrik<br />
motoru birbirine akuple edileceğinden enerji tasarrufu<br />
sağlanacaktır.<br />
Kurutma Fanı 1;<br />
Yıllık Enerji Tasarrufu = 216.652,80 kWh/yıl<br />
Yıllık Enerji Tasarrufu Mali Değeri<br />
= 51.064,06 TL/yıl<br />
Kurutma Fanı 2;<br />
Yıllık enerji tasarrufu = 82.212 kWh/yıl<br />
Yıllık enerji tasarrufu mali değeri<br />
= 19.377,37 TL/yıl<br />
Yıllık enerji tasarrufu tttttttttttttttttttttttt = 82.212 kWh/yıl<br />
YYYYıllllllllıkkkk eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee tttttttttttttttteeeeeeeetttttttttttt mmmmtttttttttttt ddddeeeeğeeeeeeeeeeee tttttttttttttttttttttttt<br />
= 33333333. 666666666666, 77773333 TTTTTTTT/yyyyıllll<br />
EEEEllllllllllllllllllllllllllll mmmmmmmmttttmmmmeeeeeeee ddddeeeeğeeeeşeeeeeeee vvvveeee ttttüeeeeüccccü mmmmtttttttttttttttttttttttttttt<br />
= 111111116666. 111166661111, 11111111 TTTTTTTT<br />
Amortisman süresi = 119.190,02<br />
32.669,72<br />
= 3,65 yıl<br />
2.2. Halojen ve Floresan Aydınlatma<br />
Armatürlerinin Led Armatürler ile<br />
Değiştirilmesi<br />
Aydınlatma sistemleri, elektrik tüketiminde tasarruf<br />
sağlamanın en cazip ve kolay yollarından biridir.<br />
Enerji verimliliği, aydınlatmanın kalitesini<br />
düşürmeden yani aynı aydınlık düzeyini elde etmek<br />
üzere daha az enerji tüketerek yapılabilir. Bunun<br />
sonucunda verimli bir aydınlatma ile hem daha az<br />
elektrik enerjisi tüketimi, hem de kaliteli aydınlatma<br />
sağlanmaktadır.<br />
Önerilen bu projede iç ve dış mekan aydınlatmasında<br />
kullanılan farklı tipte armatürlerin yerine LED<br />
aydınlatma teknolojisinin kullanılması ile aydınlatma<br />
sisteminde sağlanacak enerji tasarrufu<br />
değerlendirilmektedir.<br />
LED armatürlerin mevcut armatürlere göre avantajları<br />
şu şekilde sıralanabilir:<br />
• LED aydınlatma ürünlerinin sağlayacağı<br />
faydalardan en önemlisi, LED<br />
aydınlatmanın düşük enerji tüketimi ve<br />
uzun ömrü sayesinde geleneksel<br />
aydınlatmaya göre çok daha ekonomik<br />
olmasıdır.<br />
• LED aydınlatma ürünleri, standart<br />
lambalara göre % 80, tasarruflu lambalara<br />
göre %50 daha az enerji harcamaktadır.<br />
13
Teknik Makale<br />
• LED armatürler 30.000 saat ve üzeri çalışma<br />
ömrüne sahiptir ve ısı da yaymazlar. LED<br />
aydınlatma oldukça geniş bir kullanım<br />
alanına sahiptir. Otomasyon ile uyumludur,<br />
farklı renk sıcaklıkları ve dim edilebilir<br />
seçenekleri de mevcuttur.<br />
Yıllık Enerji Tasarrufu = 732.598,80 kWh/yıl<br />
Yıllık Tasarruf<br />
= 141.904,39 TL/yıl<br />
Yatırım Maliyeti = 538.027,50 TL<br />
Basit Geri Ödeme Süresi= 538.027,50 TL /<br />
141.904,39 (TL/yıl) = 3,79 (yıl)<br />
2.3. Toz Emiş Fanlarının Değişimi Ve Hat<br />
Revizyonu<br />
Söz konusu fabrikada; emprenye kağıtlarını MDF’nin<br />
üzerine yapıştırmadan önce, yüzey belli incelikte<br />
zımparalama işleminden geçirilmektedir. Bu işlem<br />
sırasında ortaya çıkan talaş ve tozları, barberan emiş<br />
hattında 18.000 m 3 /h debiyle toplanmaktadır.<br />
Zımparalama işleminden sonra yüzey üstü ve<br />
kenarlarında kalan toz ve talaşları, fırçalama emiş<br />
hattında 2.000 m 3 /h debiyle toplanmaktadır. Burdan<br />
tıraşlama hattına giden MDF’nin sivri kenarlarını<br />
ovalleştirme işlemi için kenarlarına pah kırma<br />
uygulaması yapılmaktadır. Bu uygulama sırasında<br />
açığa çıkan toz ve talaşları tıraşlama, tıraşlama emiş<br />
hattında 5.000 m 3 /h debiyle toplamaktadır. En son<br />
işlem olarak ebatlama bölümüne gelen MDF istenilen<br />
boyutlarda kesilmekte ve bu işlem sırasında ortaya<br />
çıkan toz talaşları ise ebatlama emiş hattında 24.000<br />
m 3 /h debiyle toplanmaktadır. Yukarıda bahsedilen tüm<br />
emiş hatları tek bir fan vasıtasıyla sağlanmaktadır. Bu<br />
hatların tıkanmadan çalışması için içindeki havanın<br />
belli bir hıza sahip olması gerekmektedir.<br />
Toz toplama hatlarında bu hızı yakalayabilmek için<br />
boru hattının bir ucu dışarı açılarak 8.000 m 3 /h debide<br />
hava emdirilmektedir. 3 üniteye tek fan tarafından<br />
emiş yaptırılmaktadır. Fakat fanlar %60 oranında<br />
birlikte çalışmaktadır. 3 ünitenin aynı anda<br />
çalışmadığı durumlarda da toz emiş hattında istenilen<br />
hava hızını sağlamak için fan aynı kapasitede<br />
çalıştırılmaktadır. Mevcut durumda kullanılan tek fan<br />
yerine her üniteye ayrı ayrı fan yerleştirilmesiyle<br />
kullanılmayan ünitelerde gereksiz enerji sarfiyatı<br />
engellenmiş olacaktır. Diğer bir ifade ile üç ayrı fan ve<br />
bu fanlara ait hava hattı oluşturulacaktır. Yeni<br />
yapılacak hava hatlarının çapı daha küçük olacağı için<br />
istenilen hava hızını sağlamak daha kolay olacaktır[4].<br />
Yıllık Enerji Tasarrufu (kWh) = 317.816,61 kWh/yıl<br />
Yıllık Enerji Tasarrufu Mali Değeri (TL/yıl) =<br />
66.741,49 TL/yıl<br />
Fan Yatırım Maliyeti<br />
= 28.838,91 TL<br />
Toz Emiş Hatlarının Revizyon Maliyeti=78.323,56 TL<br />
Toplam Yatırım Maliyeti = 107.162,47 TL<br />
Geri Ödeme Süresi (yıl) = Yatırım Maliyeti (TL) /<br />
Yıllık Enerji Tasarrufu Mali Değeri (TL/yıl)<br />
=107.162,47 / 66.741,49 =1,61 yıl<br />
2.4. Soğutma Suyu Pompalarının Yüksek<br />
Verimli Pompalarla Değiştirilmesi<br />
Bir üretim tesisinde soğutma ihtiyacı, soğutma kulesi<br />
ile sağlanmaktadır. Soğutma kulesinde prosesin<br />
ihtiyaç duyduğu sıcaklığa düşürülen su 3 adet pompa<br />
ile prosese gönderilmektedir. Pompalardan iki adedi<br />
sürekli çalışırken biri yedek beklemektedir.Soğutma<br />
kulesi, soğutma suyu pompalarının verimi oldukça<br />
düşüktür (uzun yıllardan beri kullanılmaları<br />
nedeniyle). Ayrıca pompalarda hız sürücüsü<br />
olmadığından dolayı istenilen su debisi hassas biçimde<br />
ayarlanamamaktadır.<br />
Üç adet soğutma suyu pompası, yüksek verimli<br />
pompalarla değiştirilerek enerji tasarrufu<br />
sağlanacaktır. Üç pompaya bir adet hız sürücüsü<br />
uygulanarak su debisinin istenilen hassasiyette<br />
ayarlanması sağlanacaktır.<br />
Tasarruf Edilen Yıllık Enerji Miktarı toplam<br />
= 288.028,8 kWh<br />
yıl <br />
Tasarruf Edilen Yıllık Enerji Maliyeti toplam<br />
= 57.058,51 (TL / yıl)<br />
Alımın bedeli toplam = 126.361,68 (TL)<br />
Proje Basit Geri Ödeme Süresi (yıl)<br />
Alımın bedeli toplam<br />
=<br />
Tasarruf Edilen Enerji Maliyeti toplam<br />
126.361,68 (TL)<br />
=<br />
57.058,51 TL<br />
yıl <br />
Proje Basit Geri Ödeme Süresi = 2,2146 (yıl)<br />
14
Teknik Makale<br />
2.5. Fan Sürücü Uygulaması<br />
Bir üretim tesisinde bulunan 2 adet fan makinelerinin<br />
bulunduğu odayı ısıtmaktadır. Fanların her ikisinde de<br />
atmosferden emilen hava eşanjör vasıtasıyla kızgın<br />
yağ kullanılarak ısıtılmaktadır. 1 nolu fan ısınan<br />
havayı odaya göndererek odanın sıcaklığını istenilen<br />
değere getirmektedir. 2 nolu fan ise lif taşıma görevi<br />
yapmaktadır. Bu fanlar, makineler aktif olarak<br />
çalıştığı zamanlarda devreye girmektedir. 2 nolu fan<br />
18 (ton/h)’lik lif taşıma kapasitesine sahiptir.<br />
Bu fanların seçimi yapılırken gerek duyulan<br />
kapasitenin üstünde bir güçte seçildiğinden, gerekli<br />
hava miktarını ayarlamak amacıyla fanların emiş<br />
tarafında klape kullanımı yoluna gidilmiştir. 1 nolu<br />
fan yıllık ortalama %73,3 klape açıklık oranı ile<br />
çalıştırılırken, 2 nolu fan ise %63 klape açıklık<br />
oranında çalıştırılmaktadır. Proje kapsamında her iki<br />
fana da frekans konvertörü uygulanarak klapeler<br />
%100 açıklık oranında çalıştırılacak ve bu sayede<br />
enerji tasarrufu sağlanacaktır[5].<br />
Tasarruf Edilen Yıllık Enerji Tüketimi toplam<br />
= 240.240 (kWh / yıl)<br />
Tasarruf Edilen Enerji Maliyeti toplam<br />
= 47.591,56 (TL/yıl)<br />
Alımın bedeli toplam = 103.286,00 (TL)<br />
Proje Basit Geri Ödeme Süresi (yıl)<br />
Alımın bedeli toplam<br />
=<br />
Tasarruf Edilen Enerji Maliyeti toplam<br />
103.286,00 (TL)<br />
=<br />
47.591,56 TL<br />
yıl <br />
Proje Basit Geri Ödeme Süresi = 2,1703 (yıl)<br />
3. Sonuçlar<br />
mali değeri 32.669,72 TL, yatırım miktarı 119.190,02<br />
TL, basit geri ödeme süresi 3,65 yıldır. Halojen ve<br />
floresan aydınlatma armatürlerinin led armatürlerle<br />
değiştirilmesi ile elde edilen yıllık enerji tasarrufu<br />
732.598,80 kWh, yıllık enerji tasarrufu mali değeri<br />
141.904,39 TL, yatırım maliyeti 538.027,50 TL, basit<br />
geri ödeme süresi 3,79 yıldır. Toz emiş fanlarının<br />
değişimi ve hat revizyonu ile sağlanan enerji tasarrufu<br />
317.816,61 kWh, yıllık enerji tasarrufu mali değeri<br />
66.741,49 TL, toplam yatırım maliyeti 107.162,47 TL,<br />
geri ödeme süresi 1,61 yıldır. Soğutma suyu<br />
pompalarının yüksek verimli pompalarla<br />
değiştirilmesi ile sağlanan yıllık enerji tasarrufu<br />
288.028,8 kWh, tasarruf edilen yıllık enerji maliyeti<br />
57.058,51 TL, yatırım maliyeti 126.361,68 TL, basit<br />
geri ödeme süresi 2,2146 yıldır.Fan sürücü<br />
uygulaması ile sağlanan yıllık enerji tasarrufu 240.240<br />
kWh, tasarruf edilen yıllık enerji maliyeti 47.591,56<br />
TL, yatırım maliyeti 103.2863,00 TL, proje basit geri<br />
ödeme süresi 2,1703 yıldır.<br />
Kaynaklar<br />
[1] TEİAŞ Türkiye Elektrik Üretim - İletim<br />
istatistikleri-2014.<br />
[2] Kaya, D., and C. Güngör. "Sanayide Enerji<br />
Tasarrufu Potansiyeli–II." Mühendis ve Makine<br />
<strong>Dergi</strong>si 515 (2002).<br />
[3] TEDAŞ Türkiye Elektrik Dağıtım ve Tüketim<br />
İstatistikleri – 2013.<br />
[4] Tüpraş İzmit Rafinerisi Proses Atık Buharı Isı<br />
Enerjisinin Geri Kazanılmasının Araştırılması, Yüksek<br />
Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.<br />
[5] Research.Kaya D., Saraç H.I., Olgun H., 2001.<br />
Energy Saving in Compressed Air Systems, 2001. The<br />
Fourth International Thermal Energy Congress,<br />
Çesme/TURKEY, 69-74.<br />
Not: Bu Çalışma “EVK 2015-6 ENERJİ<br />
VERİMLİLİĞİ, KALİTESİ SEMPOZYUMU VE<br />
SERGİSİ”’nde Davetli Konuşmacı olarak<br />
sunulmuş ve Bildiriler Kitabında Basılmıştır.<br />
Bu çalışmada endüstriyel kuruluşlarda gerçekleştirilen<br />
enerji verimliliği proje örnekleri ele alınmış, her bir<br />
proje için tasarruf miktarı, tasarrufun mali karşılığı,<br />
yatırım tutarı ve geri ödeme süreleri hesaplanmıştır.<br />
Çalışmada ele alınan başlıca enerji verimliliği<br />
uygulamalarından: Yüksek verimli motor ve fanların<br />
kullanımı ile sağlanan enerji tasarrufu 82212 kWh,<br />
mali karşılığı 19.377,37 TL, yıllık enerji tasarrufu<br />
15
Röportaj<br />
Sırp kökenli olan Amerikalı mucit Nikola Tesla’nın yaşadığı dönemde<br />
yaptıklarıyla günümüzü dahi etkileyen alternatif akım, endüksiyon motoru ve<br />
Tesla bobini gibi birçok icadı bulunuyor. Buluşlarıyla insanlık tarihinde çığır<br />
açan Tesla’nın 116 yıl sonra ortaya çıkan röportajını okumaya ne dersiniz?<br />
Bay Tesla, sizin için kozmik süreçlere karışan biri<br />
diyorlar. Sahiden siz kimsiniz?<br />
Bu doğru bir soru, tüm sorularına cevap vermeye<br />
çalışacağım.<br />
Bazıları sizin Hırvat olduğunuzu söylüyor. Küçük bir<br />
köyde doğmuşsunuz, öyle mi?<br />
Evet, tümü doğru. Aslen Sırbım. Ancak Hırvatistan<br />
benim anavatanım, bundan gurur duyuyorum.<br />
Fütüristler, 20. yy’ın sizin başınızın üstünde doğduğunu<br />
söylüyorlar. Manyetik alanı kutsuyor, indüksiyon<br />
motoruna ilahiler söylüyorlar. Sizin buluşunuz olan<br />
alternatif akım, bugün fizik ve kimyayı dünyanın<br />
yarısına hakim kılabilir. Endüstri sizi en büyük<br />
hayırsever ilan etmek üzere. Tesla laboratuvarında<br />
ilk defa atomu kırabildiniz. Deprem titreşimlerine<br />
sebep olabilen bir cihaz yaptınız. Siyah kozmik<br />
ışınları keşfettiniz. Beş elementin sırrını araştıran<br />
Empedokles gibi, varlığın sırlarına vakıf oldunuz.<br />
Evet, bu anlattıklarınızın bazıları en önemli<br />
buluşlarımdan birkaçı. Ancak ben yenilmiş bir adamım.<br />
Yapabileceğim en büyük şeyleri yapamadım.<br />
Bunlar nelerdir, bay Tesla?<br />
Tüm dünyayı aydınlatmak istedim. Dünya’nıngüneş gibi<br />
parlaması için yeterli miktarda enerji mevcut. İstediğimi<br />
yapmama izin verselerdi, tıpkı Satürn’ün etrafındaki<br />
halka gibi dünyanın da ekvator kısmında ışıktan bir<br />
halka olacaktı. İnsanoğlu buna hazır değil. Colorado<br />
Springs’de yaptığım çalışmada dünyayı elektriğe<br />
batırdım. Ayrıca insanlara pozitif zihinsel enerji<br />
sunabiliriz. Bach ve Mozart gibi büyük müzisyenler veya<br />
büyük şairler geldi geçti. Dünyanın iç kısmında barışın,<br />
neşenin ve sevginin enerjisi var.<br />
Dünya tarafından büyütülmüş bir çiçek aldığımda veya<br />
topraktan çıkan yiyeceklerde, orayı bir kişinin vatanı<br />
yapan her şey vardır. Yıllarımı, bu enerjinin insanları<br />
nasıl etkilediğini araştırmakla geçirdim. Gülün güzelliği<br />
ve kokusu ilaç olarak ve güneş ışınları yiyecek olarak<br />
kullanılabilir. Yaşam sonsuz sayıda biçime sahiptir ve<br />
bilim insanının amacı bunları her maddede bulmaktır.<br />
Burada üç esas nokta var. Benim yaptığım sadece<br />
araştırmak. Bunları bulamayacağımı biliyorum ancak<br />
yine de araştırmaktan vazgeçmeyeceğim.<br />
Bunlar nelerdir?<br />
Birinci mesele yiyecek. Aç bir dünyayı beslemek için<br />
ne kadar yıldız veya dünya enerjisi gerekir? Bir diğeri<br />
kötülüğün ve acının gücünü yok etmektir. Bu, uzayın<br />
derinliklerinde bir salgın olarak görülür. Üçüncüsü de<br />
evrende aşırı ışık var mıdır? Tüm astronomik yasaların<br />
ortadan kalktığı ve matematiksel denklemlerin işe<br />
yaramadığı, değişime uğramayan bir yıldız keşfettim.<br />
Bu yıldız bu galakside. Boyutu bir elma kadar, ağırlığı<br />
ise tüm güneş sistemimiz kadar. Biliyorum, yer çekimi<br />
kanunları uçmak için aşılması gereken bir şey, ancak<br />
ben bireylerin fiziksel olarak uçmasını değil, bilinçleriyle<br />
bir yerden bir yere gitmesini araştırıyorum. Havadaki<br />
enerjiyi uyandırmaya çalışıyorum. Bu gezegende boş bir<br />
alan yok. Boş olarak düşünülen alan sadece maddenin<br />
farklı bir tezahürü.<br />
Her gün evinizin penceresine kuşların geldiği<br />
söyleniyor.<br />
İnsan kuşlara karşı duygusal olmalı. Onlar gerçeğin<br />
habercisidirler.<br />
16
Röportaj<br />
Smiljan’daki o günlerden beri uçmayı bırakmadınız.<br />
Çocukken çatıdan uçmak istedim ve düştüm.<br />
Hesaplamaları yanlış yapmışım. Unutma, gençlik<br />
yaşamdaki en önemli kanattır.<br />
Hiç evlendiniz mi?<br />
Hayır.<br />
Rölativite teorisine saldırdığınız için hayranlarınız<br />
şikayet ediyor. Eğer enerji her yerde ise nerede bu<br />
göremediklerimiz?<br />
İlk önce enerji sonra madde oluşuyor. Evren ışık olarak<br />
bildiğimiz özgün ve ebedi enerjiden doğdu. Madde sonsuz<br />
ışık formlarının bir tezahürüdür. Evrenin dört temel<br />
yasası var. Birincisi, matematiksel bir ölçünün olması.<br />
İkincisi, karanlığın içinde yayılıyor olması. Üçüncüsü<br />
ışığın bir ışınsal maddeye dönüşmesi. Dördüncüsü başı<br />
ve sonu olmaması. Yaratılış sonsuzdur.<br />
Ancak bu teoriye karşı ders vermiyorsunuz, neden?<br />
Unutmayın, sonsuzluğu anlayamamamızın nedeni<br />
evrenin kavisli yapıda olması değil, insan zihnidir.<br />
Ben ışığın bir parçasıyım. Evren tıpkı bir senfoni gibi<br />
düzenli ve harmonik. Einstein bu sesi duysaydı rölativite<br />
teorisini yaratmazdı. O, sadece kaosun habercisi.<br />
Bay Tesla, bir ses mi duyuyorsunuz?<br />
Her zaman duydum. Benim manevi kulağım gökyüzü<br />
kadar büyük. Einstein bir kısmı çok iyi olan birçok<br />
iş yaptı. Ona garezim yok. Yalnız“eter”in olmadığını<br />
düşünmesi büyük bir hata.<br />
Gençliğinizde sık sık hasta olduğunuz söyleniyor, bu<br />
doğru mu?<br />
Evet, sık sık yaşam gücümün düştüğü doğru. Bazen<br />
insanın acı çekmesi gerekebilir. Küçükken koleraya<br />
yakalanmıştım. Babam teknoloji üzerinde çalışmalar<br />
yapmama izin verince geçti. Bir kişinin zihin gücünü<br />
asla küçümsemeyin.<br />
Bay Tesla, bu bir oyun mu? Bana zihin gücünden<br />
bahsediyorsunuz.<br />
Evet bir oyun, ben oynadım ve elektrikle çözdüm.<br />
Unutma, Nikola Tesla yıldırım hakkındaki gerçekleri<br />
keşfeden ilk kişi.<br />
Kuşkusuz okuyucularımız mizahı seviyor, yalnız bilim<br />
ile bazı kişisel görüşlerinizi karıştırıyor gibisiniz.<br />
İnsanlar fazla ciddiler. Bir Çin atasözü der ki, “Fazla<br />
ciddiyet yaşamı kısaltır.”<br />
Felsefenizi duyduklarında buna bayılacaklar.<br />
Hayat bir ritimdir. Her şey birbiri ile derin ve mükemmel<br />
bir ilişki içindedir. İnsan, güneş, yıldızlar bilgi içinde<br />
yaşadığımız evrenin bize sunduğu bir şeydir.<br />
Nasıl yani?<br />
Çoğunlukla ana dilimde konuşurum.<br />
Okuyucularımız bu sözlerinizi duyunca çok<br />
şaşıracaklar.<br />
Şimşek ve yıldırımlar doğanın en güçlü ve parlak<br />
güçleri. O kadar şiirseller ki.<br />
Peki madde nedir?<br />
Bak, nasıl da gözlerin parladı. Benim bilmek istediğim şey<br />
yıldızlar söndüklerinde ne olduğu. Bir yıldız söndükten<br />
sonra oluşan şey ne? İşte o zaman maddeyi ve evrenin<br />
sırlarını anlamaya başlayabileğiz.<br />
Bu anlattıklarınız yazılarınızda “kozmik acı” diye<br />
sıklıkla bahsettiğinizin tam tersi değil mi?<br />
Hayır, çünkü biz hala dünyada yaşıyoruz. Birçok insanın<br />
farkında olmadığı bir hastalığı var. Bu nedenle birçok<br />
başka hastalık, acı, kötülük, sefalet ve savaşlar var.<br />
Bu hastalık tamamen tedavi edilebilir gibi değil, ancak<br />
farkında olmak yaşadığımız kötülükleri kontrol altına<br />
alabilmemizi sağlar. Yakın hissettiğim insanların<br />
acılarını bazen bedenimde hissediyorum. Bunun temel<br />
nedeni, vücutlarımızın benzer maddeden yapılmış olması<br />
ve ruhlarımızın birbiri ile ilişkili olması. Bir yıldızın yok<br />
olmasının görüntüsü, bizi hayal edebileceğimizden daha<br />
çok etkiliyor. Dünyadaki yaratıklar arasındaki ilişkiler<br />
farkında olduğumuzdan bile fazla. Daha iyi bir gelecek<br />
için öğrenmemiz gereken çok şey var.<br />
Kaynak: http://ewao.com/2017/02/20/nikola-teslasextraordinary-interview-hidden-116-years/<br />
KISA KISA...<br />
17
Röportaj<br />
<strong>Bartek</strong>, enerji taahhüt sektöründeki<br />
iddiasını sürdürüyor<br />
nerji taahhüt sektörünün öne çıkan kuruluşlarından<br />
<strong>Bartek</strong>, yürüttüğü iddialı projelerle başarı çizgisini<br />
sürdürüyor. <strong>Bartek</strong>, enerji ve otomasyon alanında<br />
Eekonomik, hızlı, güvenilir ve profesyonel çözümler<br />
sunuyor. Çeyrek asırlık <strong>Bartek</strong> tecrübesini <strong>Bartek</strong> Genel<br />
Müdürü ve Elektrik Mühendisi Ömer Özkol’dan dinledik.<br />
Birlik OSB’de altı bin metrekarelik alanda sürdürmüş<br />
olduğunuz faaliyetlerinizden söz eder misiniz?<br />
<strong>Bartek</strong>, ağırlıklı olarak yüksek ve alçak gerilim elektrik<br />
tesisleri, enerji nakil hatları, otomasyon sistemleri,<br />
kuvvetli ve zayıf akım sistemlerinin projelendirilmesi<br />
ve uygulamasıyla ilgili her türlü danışmanlık ve<br />
mühendislik hizmetlerini vermektedir. Bunların yanı<br />
sıra elektrik taahhüt, servis ve koruyucu bakım, enerji<br />
kalitesi iyileştirme, devreye alma hizmetleri ile enerji<br />
dağıtım, kompanzasyon, aktif-pasif harmonik filtre,<br />
otomatik kontrol, otomasyon ve özel sistem panoları<br />
alanlarında da faaliyet göstermektedir.<br />
Birlik OSB’de; ofis, depo ve pano imalatı alanı olmak<br />
üzere toplam altı bin metrekare alanda faaliyetlerimizi<br />
yürütmekteyiz. Yenilikçi, sektörel gelişmeleri yakından<br />
takip eden, teknik kapasitesi yüksek personel istihdam<br />
eden, beşeri ilişkileri kuvvetli, müşterisine saygılı bir<br />
kurum olmaya özen göstermekteyiz.<br />
Projelerinizden söz eder misiniz?<br />
<strong>Bartek</strong>, yüksek gerilim ve enerji dağıtım alanında<br />
sektörde önemli bir marka haline geldi. Tersaneler<br />
başta olmak üzere sanayinin tüm kollarında projeler<br />
yürütmekteyiz. Referanslarımız arasında endüstriyel<br />
tesisler, ticari binalar, sağlık merkezleri, organize sanayi<br />
bölgeleri, enerji santralleri, eğitim tesisleri, lojistik<br />
merkezleri, konut ve AVM’ler, bankalar ve finans<br />
kuruluşları limanlar, tersaneler ve denizcilik kuruluşları<br />
yer alıyor. İnşaat sektörüne girmeyi planlıyoruz. 20’si<br />
mühendis, 200 kişilik bir ekibi istihdam ediyoruz.<br />
Türkiye’nin ilk uçak gemisini yapacak olan Sedef<br />
Tersanesi’nin aydınlatma dönüşümünü tamamladık.<br />
Galataport Yüksek Gerilim Projesi’nin danışmanlığını<br />
yürütüyoruz. Pelsan Aydınlatma’nın Dilovası OSB’deki<br />
yeni binalarının elektrik işlerini yapıyoruz. Proje bazlı<br />
çalışıyoruz. Tamamladığımız bazı işler arasında Türkiye İş<br />
Bankası Tuzla Veri Merkezi, Turkcell Gebze Veri Merkezi,<br />
Akbank Data Center, Türkiye’nin ilk transit, Avrupa’nın<br />
en büyük limanı olma özelliğini taşıyan Asyaport Limanı<br />
bulunuyor.<br />
Birlik OSB içinde olmak size ne gibi avantajlar sağlıyor?<br />
Çalıştığımız bir çok firma bizi sanayici olarak görüyor,<br />
güven duyuyor. Birlik OSB’ye kolay ulaşım, sağlık<br />
hizmetlerimizin kalitesi avantaj sağlıyor. OSB içerisinde<br />
olduğumuzdan iş güvenliği alanındaki yaptırımlarla<br />
kendimizi sürekli yeniliyor, kurallara daha çok dikkat<br />
ediyoruz.<br />
18
<strong>Bartek</strong> Elektrik, dünyanın<br />
en uzun asma köprüsü<br />
1915 Çanakkale Köprüsü’ne hizmet verecektir<br />
toplam uzunluğu 3.680 metre olacaktır. Köprünün iki ayağı arasındaki 2.023 metre uzunluğundaki rekor<br />
tedariki, montajlarının yapılarak devreye alınması <strong>Bartek</strong> Elektrik tarafından gerçekleştirilecektir.
Referanslarımız<br />
TURKCELL GEBZE VERİ MERKEZİ<br />
Proje kapsamında; 50MVA gücündeki yüksek gerilim projelerinin hazırlanması,<br />
onaylatılması, enerji besleme hattı ve trafo merkezlerinin tesisi, alçak gerilim<br />
panoları imalatı ve devreye alma süpervizörlük hizmetleri firmamızca sağlanmıştır.<br />
IN ISTANBUL<br />
In İstanbul projesi kapsamında yüksek gerilim<br />
projelerinin hazırlanması, onaylatılması, yüksek<br />
gerilim hatlarının çekilmesi ve 12 adet trafo<br />
merkezinin yapılıp devreye alınması <strong>Bartek</strong><br />
tarafından gerçekleştirilmektedir.<br />
SALI PAZARI LİMAN İŞLETMECİLİĞİ<br />
VE YATIRIM A.Ş. / GALATAPORT<br />
Karaköy İskelesi'ndeki Galataport<br />
Projesi kapsamındaki; yüksek gerilim<br />
tesisi projelendirilmesi ile deplase<br />
işlerinin yapımı firmamız tarafından<br />
gerçekleştirilmiştir.<br />
20
Referanslarımız<br />
TÜRKİYE İŞ BANKASI TUZLA VERİ MERKEZİ<br />
Proje kapsamında; İstanbul Tuzla’da 45<br />
bin metrekare alana kurulu olan veri<br />
merkezine ait yüksek gerilim tesisinin<br />
yapımı firmamızca üstlenilmiştir.<br />
POLİSAN DİLOVASI<br />
FABRİKASI<br />
Polisan’ın Dilovası’nda yapılmakta olan fabrikasının<br />
yüksek gerilim projelendirmesi ve 7.5 MVA trafo<br />
tesisi <strong>Bartek</strong> tarafından yapılacaktır.<br />
PELSAN DİLOVASI FABRİKASI<br />
Pelsan Aydaınlatma’nın Dilovası fabrikasının orta<br />
gerilim işleri hariç tüm elektrik işleri <strong>Bartek</strong> tarafından<br />
yapılmaktadır. İlk projelendirme müşteriye ait olup, as<br />
built projelendirmesi ile işin anahtar teslim <strong>Bartek</strong>’e<br />
aittir. Fabrika üretim alanı, sevkiyat alanı ve idari bina<br />
olmak üzere 3 kısımdan oluşmaktadır.<br />
ASYAPORT LİMAN A.Ş.<br />
Proje kapsamında; Tekirdağ - Barbaros’ta 300 bin<br />
metrekarelik 20 metre derinliğe kadar 2.000 metre<br />
rıhtımı ile Türkiye’nin ilk transit, Avrupa’nın en büyük<br />
limanı olma özellliği taşıyan Asyaport Projesi'nin yüksek<br />
ve alçak gerilim tüm elektrifikasyon işleri tarafımızdan<br />
tamamlanmıştır.<br />
21
Referanslarımız<br />
AKBANK DATA CENTER<br />
Akbank Bankacılık Merkezi’nin yanında yapılacak olan data centerın yüksek gerilim projelerinin<br />
hazırlanması, onaylatılması, Tepeören indirici merkezindeki çıkış fiderinin tesis edilmesi, enerji dağıtım<br />
merkezi binasının inşası ve elektrik işlerinin yapılması, bu merkezdeki çıkış fiderinin, montajı ve devreye<br />
alınması işleri <strong>Bartek</strong> tarafından gerçekleştirilmiştir. Aynı işin devamı olarak Akbank Data Center<br />
içerisindeki tüm hücreler, 10 adet ABB marka trafonun tedariği, devreye alınması da <strong>Bartek</strong> tarafından<br />
yapılmaktadır.<br />
STAR OF<br />
BOSPHORUS<br />
Proje kapsamında; Çelik<br />
İnşaat firmasının Tepeören'de<br />
yapmakta olduğu Data Center<br />
‘ın indirici merkezden çift fider<br />
ile beslenmesi, 10 MVA trafo<br />
tesisinin yapılması, metal clad<br />
ve RMU hücrelerinin tesisi ve<br />
devreye alınma işlemleri firmamız<br />
tarafından üstlenilmiştir.<br />
İLKO İLAÇ SAN. A.Ş.<br />
Proje kapsamında; 25 bin metrekare alana kurulan<br />
İlko İlaç fabrikasının alçak gerilim, yüksek gerilim ve<br />
zayıf akım işlerinin tümü firmamız tarafından tesis<br />
edilmiştir.<br />
22<br />
SENTEZ AMBALAJ VE<br />
MATBAACILIK<br />
Proje kapsamında; Avrupa’nın en büyük ambalaj<br />
üreticisi Sentez Ambalaj’ın 55 bin metrekare alana<br />
kurulu fabrikasının komple alçak gerilim, Yüksek<br />
Gerilim ve Zayıf Akım elektrifikasyonu yapılmıştır.
Referanslarımız<br />
PİYALEPAŞA İSTANBUL PROJESİ<br />
20,8 MVA trafo merkezlerinin malzeme tedariki, montajları ve<br />
devreye alınması <strong>Bartek</strong> tarafından yapılacaktır.<br />
DÜZCE TEKNOPARK<br />
Düzce’de yapımı devam eden Düzce Teknopark’ın alçak gerilim, zayıf akım ve yüksek gerilim tesisatı firmamız<br />
tarafından yapılmaktadır.<br />
23
Röportaj<br />
SANAYİDE ENERJİ VERİMLİLİĞİNE YÖNELİK<br />
ÖRNEK ÇALIŞMA<br />
Senapa Stampa Ambalaj Bakım Müdürü Hasan Elik, fabrikadaki yüksek elektrik<br />
enerji tüketiminden yola çıkarak tüm enerji sarf değerlerinin analiz edildiğini<br />
“enerji verimliliği” üzerine yaptıkları çalışmalar doğrultusunda Almanya’ya<br />
davet edildiklerini aktardı. Enerji verimliliği konusunda yaptıkları düzenlemeleri<br />
sizler için paylaştı.<br />
Kendinizden bahseder misiniz?<br />
1959 Darıca doğumluyum. İlk ve ortaöğretimimi Darıca’da,<br />
liseyi Gebze’de bitirdim. Yıldız Teknik Üniversitesi Elektrik<br />
Bölümü’nden Elektronik ve Haberleşme Bölümü’ne<br />
geçtim. 1983 yılında Elektronik ve Haberleşme Mühendisi<br />
olarak mezun oldum.<br />
Sırasıyla; Profilo Holding Telra Televizyon Fabrikası’nda<br />
3 yıl, Parsan Makine de 3 yıl ve Chrysler Kamyon<br />
Fabrikası’nda 17 yıl Elektrik ve Elektronik Bakım Şefi<br />
olarak çalıştım. Emekli olduktan sonra; plastik sektöründe<br />
Teknik Plastik’te 3,5 yıl bakım müdürü olarak çalıştım.<br />
Halen; Bell Holding’e bağlı Senapa Stampa Ambalaj’da 9<br />
yıldır bakım müdürü olarak görev yapmaktayım. Evliyim.<br />
26 yaşında bir oğlum ve 22 yaşında bir kızım var.<br />
Senepa Stampa firmasını sizden dinleyebilir miyiz?<br />
Senapa Stampa; 1970’lerden bugüne kadar kendilerini<br />
ambalaj sanayisine adamış, sektörde uzun tecrübelere<br />
sahip iki önemli kuruluşun birleşmesinden doğmuştur.<br />
1976 yılında aile şirketi olarak işe başlayan Senapa ile<br />
Unilever’in stratejik ortağı olarak 1973 yılında plastik<br />
şişe üretimine başlayan Stampa’nın 2003 yılında aynı çatı<br />
altında toplanarak Senapa Stampa’yı doğurması firmamızı<br />
dünya ile rekabet edebilecek konumuna getirmiştir.<br />
Özellikle kozmetik deterjan ve gıda plastik ambalajlarında<br />
pazarın lideri konumundadır. Hızlı tüketim malları üreten<br />
birçok uluslararası deterjan, kozmetik ve gıda firmasına<br />
hizmet vermektedir. Stampa olarak Gebze Organize<br />
Sanayi Bölgesi merkez olmak üzere Çerkezköy, Adana ve<br />
yine organize sanayi bölgesi içinde olmak üzere toplamda<br />
3 lokasyonda fabrikamız vardır.<br />
Firma olarak enerji verimliliği ve tasarrufu konusunda<br />
nasıl hareket ediyorsunuz?<br />
Senapa Stampa olarak yıllık enerji tüketimimiz 1500 TEP<br />
ve üzeri olduğundan şirketimizin aynı zamanda sertifikalı<br />
enerji yöneticisiyim. Plastik ambalaj sektöründe plastiği<br />
önce eritmek sonrada soğutmak için yüksek elektrik<br />
enerjisi kullanılmakta.<br />
Kullandığımız enerjinin % 94’ü elektrik enerjisi olup küçük<br />
bir miktar doğalgaz kullanılmaktadır. Senapa Stampa<br />
olarak yüksek elektrik enerji tüketimimizden yola çıkarak<br />
tüm enerji sarf değerlerimiz analiz edilmiştir.<br />
Senepa Stampa Ambalaj Bakım Müdürü<br />
Hasan Elik<br />
Ayrıca ara sayaçlar ile farklı noktalardaki sarflar<br />
düzenli takip edilmekte aylık rapor olarak<br />
yayınlanmaktadır. Böylece makinelerin enerji<br />
verimlilikleri analiz edilmekte birim kg. başına enerji<br />
sarfımız takip edilmektedir. Enerji sarfiyatımız önemli<br />
bir maliyet kalemi olmasının yanı sıra çevresel etkileri<br />
yönüyle de önemsenmektedir. Sürdürülebilirlik<br />
raporumuz 2015 verileri ile GRI raporu olarak internet<br />
sayfamızda yayınlanmıştır.<br />
Enerji verimliliği konusunda fabrikamızda<br />
yaptıklarımızdan bazıları;<br />
Kompresörlerde enerjinin büyük bir kısmı ısı enerjisine<br />
dönüşmekte bu atık ısıdan bilinen bir yöntem olan<br />
idari binanın ısıtılmasında ve lavabolardan sıcak su<br />
akması sağlanmaktadır.<br />
Atık ısı aynı zamanda sleeve prosesimizde ısı<br />
tünelinde kullanılan buhar üretiminde giren suyun<br />
ön ısıtmasında kullanılarak giren ham besi suyunun<br />
80 dereceye kadar ısıtılması sağlanarak, ciddi enerji<br />
tasarrufu sağlanmıştır.<br />
Yine atık ısının prosesimizde kullanılması konusunda<br />
bir proje hazırlanarak; Tübitak desteği kapsamında<br />
incelemeye sunulmuştur.<br />
24
Röportaj<br />
Kompresörlerin -<br />
emiş havasının 5°C soğuk hava emdiğinde<br />
verim % 2 arttığı teorik olarak vurgulanmakta olup zaten<br />
serin bölgeye yerleştirdiğimiz kompresörlerimizin dış<br />
alana emiş menfezleri açılarak verimleri arttırılmıştır.<br />
Kullanılan basınçlı havada prosesimize uygun basınç<br />
değeri, 7-8 bara ayarlanarak anlamlı kazanç elde<br />
edilmiştir.<br />
Basınçlı hava hatlarımızdaki hava kaçakları hava<br />
kaçak test cihazı ile kaçak havalar test edilip müdahale<br />
edilmektedir.<br />
Kalıplarda alüminyum malzeme kullanılarak ısı<br />
transferinde iyileşme buna bağlı verim ve enerji tasarrufu<br />
sağlanmıştır.<br />
İşletmemizdeki bakım maliyetleri yüksek olan eski dc<br />
motorlar invertörlü ac motorlara dönüştürülmektedir.<br />
İşletmemizdeki ana pompa grupları değişken debili<br />
çalışan sisteme geçilmiştir.<br />
İşletmemizde aydınlatmada ilk aşamada kullanılan<br />
halojen ampuller daha sonra elektronik balastlı<br />
reflektörlü armatürlere şu anda da Led tüp lambalara<br />
dönüştürülmektedir.<br />
Ölçemediğiniz şeyi kontrol edemezsiniz prensibi içinde;<br />
Enerji analizörü, termal kamera, vibrasyon kontrol cihazı,<br />
hava kaçak test cihazı, lüksmetre, takometre, dijital ısı<br />
ölçerler gibi cihazlarla ölçüm ve takipler yapılmaktadır.<br />
İşletmemizde enerji verimliliği konusundaki<br />
çalışmalarımız takdirle karşılanmış ve firmamız enerji<br />
verimliliği konusunda Enervis firması tarafından<br />
Almanya’ya davet edilmiştir. Ayrıca Ocak-2017 içinde;<br />
Birleşmiş Milletler, Türkiye genelindeki organize<br />
sanayi bölgelerinin müdürleri ayrıca Enerji ve Tabii<br />
Kaynaklar Bakanlığı’ndan yaklaşık 25 kişilik bir<br />
grup işletmemizdeki enerji verimliliği konusunda<br />
yaptıklarımızı yerinde görmek üzere fabrikamızı<br />
ziyaret etmiş ve brifing almışlardır.<br />
<strong>Bartek</strong> hakkında neler söylemek istersiniz?<br />
Konusunda bölgemizde lider kuruluş olan <strong>Bartek</strong><br />
firması ile yaptığımız işlerde; projelendirme, iş planına<br />
ve programına uyum, işe ve projeye uygun malzeme<br />
seçimi, yapılan işin kalitesindeki memnuniyetimiz<br />
gibi hususlar dikkate alındığında birlikte iş yapmış<br />
olmaktan mutlu olduğumun altını çizmek isterim.<br />
GRI RAPORLAMA<br />
GRI (Global Reporting<br />
Initiative), küresel bir<br />
sürdürebilirlik raporlama<br />
lisanı oluşturmak amacıyla<br />
şirketlerin operasyonlarının<br />
çevresel, sosyal ve<br />
ekonomik katkı ve etkileri<br />
ile bunların sonuçlarını<br />
raporlayabilecekleri bir<br />
çerçeve geliştirmiş olan<br />
kar amacı gütmeyen bir<br />
organizasyondur.<br />
25
Teknik Makale<br />
ENDÜSTRİYEL GÜÇ SİSTEMLERİNDE OLUŞAN HARMONİKLERİN<br />
PASİF FİLTRELERLE YOK EDİLMESİ<br />
M. Mustafa ERTAY 1 , Bora ALBOYACI 2, H.Tarık DURU 2 , E.Mustafa YEĞĠN 2<br />
1 Düzce Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Elektrik Eğitimi Bölümü<br />
2 Kocaeli Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Elektrik Mühendisliği Bölümü<br />
mustafaertay@duzce.edu.tr, alboyaci@kocaeli.edu.tr, tduru@kocaeli.edu.tr, emy@kocaeli.edu.tr<br />
Özet<br />
Güç sistemlerindeki güç kalitesi problemlerini genelde<br />
harmonik bozulmalar oluĢturur. Bu çalıĢmada<br />
MATLAB ortamında endüstriyel bir sistemde<br />
nonlineer yükler sebebiyle meydana gelen harmonik<br />
bozulmalara karĢın pasif filtre tasarımı ve<br />
uygulanması gerçekleĢtirilmiĢtir. Ġlk once sistemin<br />
harmonik özellikleri incelenmiĢ, daha sonra tek ayarlı<br />
filtre tasarımı için gerekli eĢitlikler verilmiĢtir. Belirli<br />
harmonik dereceleri için pasif filtre tasarımı<br />
yapılmıĢtır. Herbir adımda dizayn edilen pasif<br />
filtrelerin harmonik bozulmalara ve sisteme olan<br />
etkileri incelenmiĢtir. Ayrıca sistemin kısa devre<br />
gücünün değiĢmesinin harmonik bozulmalar üzerine<br />
olan etkiside yapılan simülasyonlarla incelenmiĢtir.<br />
Baskın harmoniklere filtre uygulandığında diğer<br />
harmonik genliklerininde azaldığı görülmüĢtür.<br />
Sonuçlar tablo ve grafikler halinde sunulmuĢtur.<br />
Anahtar Kelimeler: Güç kalitesi, Harmonik bozulma,<br />
Pasif filtreler,Tek ayarlı filtre.<br />
1.Giriş<br />
Elektrik güç sistemindeki nonlineer elemanlar, iletim<br />
ve dağıtım sistemlerinde ciddi bir harmonik kirliliğe<br />
neden olmakta ve tüketiciye verilen enerjinin<br />
kalitesini olumsuz etkilemektedirler. Teknik ve<br />
ekonomik pek çok etkisi olan harmoniklerin bu<br />
etkilerinin bilinmesi ve iĢletmelerde analizlerinin<br />
yapılması hem enerji kalitesi açısından hem de<br />
iĢletmenin sürekliliği açısından son derece önemlidir.<br />
Nonlineer yüklerin oluĢturduğu harmonik akım<br />
bileĢenleri, sistemde harmonik gerilimlerin<br />
oluĢmasına neden olurlar. Harmonik gerilimler ise bu<br />
sisteme bağlı lineer ve nonlineer yükler üzerinden<br />
harmonik akımlar akıtırlar. Nonlineer yüklerin<br />
bulunması halinde çekilen harmonikli akımlarla,<br />
besleme noktası ile bu tip yükleri birbirine bağlayan<br />
baralar üzerinde harmonik gerilim düĢümleri<br />
oluĢacaktır. Harmonik bileĢenlerin bu<br />
olumsuzluklarının incelenmesi ve giderilmesi<br />
bakımından harmonikli sistemlerde detaylı analizlerin<br />
gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir [1].<br />
Harmonik problemlerini azaltmak ve güç kalitesi<br />
problemlerini iyileĢtirmek, için iki yaklaĢım<br />
mevcuttur. Birinci yaklaĢım yük Ģartlandırmadır. Bu,<br />
donanımın güç bozunumlarına karĢı az hassas, olmak<br />
zorunda olmasını, belirgin gerilim veya akım<br />
bozunumları altında çalıĢmaya izin vermesini<br />
sağlamak anlamına gelmektedir. Ġkinci yaklaĢım ise,<br />
güç sistemi bozunumlarını bastırmak için hat<br />
Ģartlandırma sistemleri kurmaktır. Ġkinci yaklaĢım çok<br />
ilgi çekicidir [4]. Bunlar pasif ve aktif güç filtreleri<br />
olarak bilinir. Pasif filtreler endüstride en çok<br />
kullanılan filtrelerdir [2-3]. Diğer yöntemlerle<br />
kıyaslandığında daha ekonomiktir [3]. Endüstriyel<br />
güç sistemlerinde harmonik azaltma tekniklerinin<br />
incelendiği çalıĢmada aktif ve pasif güç filtreleri<br />
incelenmiĢtir. Pasif filtrelerin diğer yöntemlere göre<br />
daha ekonomik olduğu ancak özel harmonik<br />
bileĢenleri için dizayn edildiğinden dolayı değiĢen<br />
harmonik durumlarına adapte edilebilir olmadığı ifade<br />
edilmiĢtir. Aktif filtrelerin iyi bir sistem performansı<br />
ve akım harmoniklerinde azaltma sağladığı, fakat güç<br />
elektroniği tabanlı bir cihaz olduğundan dolayı pasif<br />
filtrelere göre çok pahalı olduğu ve küçük tesislerdeki<br />
uygulamalar için uygun olmadığı ifade edilmiĢtir [5].<br />
Endüstriyel bir güç sisteminde harmonik azaltma<br />
çalıĢmasının sunulduğu çalıĢmada, tek ayarlı ve çift<br />
ayarlı filtrelerin harmonik eliminasyonundaki etkinliği<br />
incelenmiĢtir. Ayrıca çalıĢmada filtrelerin yerleĢimi,<br />
güç kapasitörleri ve yük değiĢimlerinin harmonik<br />
bozulumlara etkisi de incelenmiĢtir. Sonuç olarak çift<br />
ayarlı filtrelerin harmonik bozulmaları azaltmada daha<br />
iyi bir performans sergilediği ifade edilmiĢtir [6]. Tek<br />
ayarlı ve C-tipi harmonik filtreleri için etkili ve geniĢ<br />
kapsamlı dizayn prosedürlerinin önerildiği çalıĢmada,<br />
alçak güç uygulamaları için yeni bir yüksek geçiren<br />
filtre topolojisi önerilmiĢtir [7].<br />
Orta gerilim seviyesinde olan endüstriyel bir sistem<br />
için kurulan farklı filtrelerin performansının<br />
karĢılaĢtırıldığı çalıĢmada, farklı filtreler için hassaslık<br />
çalıĢmaları yapılmıĢtır [8].<br />
26<br />
58
Teknik Makale<br />
Bu çalıĢmada orta gerilim seviyesinde olan endüstriyel<br />
bir sistem için harmonik analizi ve tek ayarlı pasif<br />
filtre dizaynı yapılmıĢtır. Sistemde bulunan nonlineer<br />
yük tarafından oluĢturulan harmonikler için 2 farklı<br />
tek ayarlı filtre tasarımı yapılmıĢtır. Herbir filtre ayrı<br />
ayrı sisteme uygulanmıĢ ve filtrenin harmonik<br />
bozulmalara olan etkisi incelenmiĢtir.<br />
2.Pasif Filtreler<br />
A.Devre Konfigürasyonları<br />
Pasif filtreler R-L-C elemanlarından oluĢmaktadır.<br />
Pasif filtrelerde amaç yok edilmek istenen harmonik<br />
bileĢen frekansında rezonansa gelecek L ve C<br />
değerlerini belirlemektir [1]. ġekil 1 ve 2‟de pasif<br />
filtrelere iliĢkin devre konfigürasyonları<br />
görülmektedir.<br />
C1<br />
reaktansları olmak üzere filtre boyutu aĢağıdaki gibi<br />
ifade edilir.<br />
2<br />
V<br />
S =<br />
(2)<br />
X X<br />
C<br />
S<br />
<br />
L<br />
n. harmonik için ayarlanmıĢ filtrenin endüktif ve<br />
kapasitif reaktansları aĢağıdaki gibi hesaplanır.<br />
X<br />
= n.X<br />
X<br />
n<br />
C<br />
o L<br />
(3)<br />
Buradan,<br />
X<br />
C<br />
X<br />
L<br />
olur.<br />
2<br />
n<br />
Filtre boyutu yeniden düzenlenirse;<br />
S =<br />
X<br />
C<br />
2<br />
VS<br />
1<br />
( 1<br />
)<br />
2<br />
n<br />
(4)<br />
C<br />
L<br />
L1<br />
R1<br />
Filtrenin kalite faktörü (Q) ayar keskinliğini belirler.<br />
Bu açıdan filtreler düĢük Q veya yüksek Q filtresi<br />
tipinde olabilir. Tek ayarlı filtrenin kalite faktörü<br />
denklem 5‟teki gibi verilir [1,10].<br />
R<br />
C3<br />
R3<br />
L2<br />
R2<br />
Q =<br />
X<br />
R<br />
o<br />
(5)<br />
(a)<br />
(b)<br />
3. Benzetimi Yapılan Endüstriyel Sistem<br />
ġekil 1: Pasif ayarlı filtreler; a) Tek ayarlı b) çift ayarlı [9].<br />
Şebeke<br />
C<br />
R<br />
R<br />
C<br />
L<br />
C<br />
R<br />
C<br />
L<br />
Sk’’=100 MVA<br />
Harmonik ölçüm<br />
Noktası<br />
34.5 kV<br />
34.5/6.3 kV<br />
Dyn11<br />
Dağıtım Hattı<br />
(a)<br />
(b)<br />
(c)<br />
ġekil 2: Pasif yüksek geçiren filtreler; a) Birinci derece b)<br />
Ġkinci derece c) Üçüncü derece [9].<br />
B.Tek Ayarlı Filtreler<br />
4 MW, Cosφ=0.8<br />
1000 KVA<br />
OBN (6.3 kV )<br />
Tek ayarlı filtreler ayarlandığı harmonik akımlarını<br />
etkin bir Ģekilde bastırmak için düĢük bir empedans<br />
yolu olarak rol oynarlar [2].<br />
Filtre empedansı aĢağıdaki gibi ifade edilir [2].<br />
1<br />
Z = R + j(wL - )<br />
(1)<br />
wC<br />
X L ve X C kapasitör ve indüktörün temel frekanstaki<br />
ġekil 3:Filtre uygulanan sistem<br />
Bu çalıĢmada Ģekil 3‟te yer alan sistem,<br />
MATLAB/Simulink ortamında modellenmiĢtir.<br />
Sistemin filtre uygulanmadan önceki güç faktörü<br />
0,8‟dir. Filtresiz sistemin harmonik genlikleri tablo<br />
1‟de verilmiĢtir. Burada akımın harmonik<br />
59<br />
27
Teknik Makale<br />
bozulumunun %27.45, gerilim harmoniklerinin ise<br />
%19.67 olduğu görülmektedir. Ayrıca sistemin akım<br />
ve gerilim dalga Ģekilleri Ģekil 4 ve 5‟te akım ve<br />
gerilim harmoniklerine iliĢkin bar grafikleri ise Ģekil 6<br />
ve Ģekil 7 „de, verilmiĢtir.<br />
Tablo 1: Filtrelemeden önceki harmonik genlikleri ve THD<br />
Harmonik 1 5 7 11 13 THD%<br />
Akım (A) 602.75 121.31 86.34 55.13 46.49 27.45<br />
Gerilim (V) 4784.63 471.04 469.43 471.61 470.50 19.67<br />
Genlik (A)<br />
600<br />
500<br />
400<br />
300<br />
200<br />
100<br />
Akım Harmonikleri<br />
800<br />
600<br />
0<br />
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18<br />
Harmonik derecesi<br />
ġekil 6: Sistemin Akım Harmonikleri<br />
Akım (A)<br />
400<br />
200<br />
0<br />
-200<br />
-400<br />
-600<br />
-800<br />
0.04 0.045 0.05 0.055 0.06 0.065 0.07 0.075<br />
Zaman(sn)<br />
ġekil 4: Filtresiz sistemin akım dalga Ģekli<br />
Genlik (V)<br />
5000<br />
4500<br />
4000<br />
3500<br />
3000<br />
2500<br />
2000<br />
1500<br />
1000<br />
500<br />
Gerilim Harmonikleri<br />
6000<br />
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18<br />
Harmonik derecesi<br />
ġekil 7:Sistemin Gerilim Harmonikleri<br />
4000<br />
2000<br />
Gerilim (V)<br />
0<br />
-2000<br />
-4000<br />
-6000<br />
0.04 0.045 0.05 0.055 0.06 0.065 0.07 0.075<br />
Zaman(sn)<br />
ġekil 5: Filtresiz sistemin gerilim dalga Ģekli<br />
ġekil 8: Endüstriyel Sistemin Simulink Modeli<br />
28<br />
60<br />
Endüstriyel sistemin simulink modeli Ģekil 8‟de<br />
verilmektedir. Modelde yer alan non-lineer yük akım<br />
kaynaklarıyla modellenmiĢtir. Ölçümler bloğunda<br />
sisteme iliĢkin THD, cosφ ve güç değerleri<br />
görülebilmektedir.
Teknik Makale<br />
4.Tek Ayarlı Filtre Tasarımı Ve<br />
Uygulanması<br />
Filtre tasarımı için ilk önce sistemin reaktif güç<br />
gereksinimi belirlenmelidir. Çünkü filtreler temel<br />
frekansta reaktif güç kompanzasyonunda<br />
kullanılmaktadırlar [1,2]. Reaktif güç gereksinimi<br />
aĢağıdaki gibi hesaplanır [2].<br />
Q<br />
1<br />
C<br />
= P(tan tan 2<br />
)<br />
(6)<br />
Orta gerilim seviyesindeki bu endüstriyel güç<br />
sistemine sırasıyla 5th, 5th-7th harmonik filtreleri<br />
tasarlanmıĢtır. Buna göre tasarlanan filtre değerleri<br />
tablo 2‟de verilmiĢtir.<br />
Tablo 2: Filtre değerleri<br />
Filtre R(Ω) L (H) C (F)<br />
5th 0.0467 0.0030 1.3634x10-4<br />
5th-7th<br />
0.0573 0.0036 1.1108 x10-4<br />
0.0575 0.0026 7.9057 x10-5<br />
Sisteme iliĢkin güç faktörü 0.8‟dir. Bu değer 0.95‟e<br />
yükseltilecektir. Denklem 6‟ya gore sistemin reaktif<br />
güç gereksinimi 1686 kVAR olarak hesaplanır.<br />
Reaktif güç değeri 1700 kVAR olarak alınmıĢtır.<br />
Buna gore gerekli kapasitörün reaktansı denklem<br />
7‟deki gibi hesaplanır [2,11].<br />
2<br />
VS<br />
X<br />
C<br />
(7)<br />
QC<br />
Denklem 3‟ten ise filtrenin rezonans anındaki<br />
reaktansı hesaplanır.Tablo 1‟de yer alan harmonik<br />
akım derecelerinin genlik değeri farklı olduğundan her<br />
bir paralel kol, tasarlandığı harmonik derecesinin<br />
genlik değerindeki akımı taĢıyabilecek kapasitede<br />
tasarlanmalıdır. Bu sebepten sisteme bağlanması<br />
gereken toplam C değerinin kollara paylaĢtırılması<br />
denklem 8‟deki gibi olacaktır [12].<br />
C<br />
I<br />
= C.<br />
I<br />
n<br />
n<br />
(8)<br />
h<br />
Tablo 3: Harmonik Analizi<br />
ġekil 9: Sisteme 5 th -7 th filtresi uygulandıktan sonra elde<br />
edilen empedans-frekans değiĢimi<br />
Harmonikler 1 5 7 11 13 THD Cosφ<br />
Filtresiz<br />
5th<br />
5th-7th<br />
Akım 602.75 121.31 86.34 55.13 46.49 %27.45<br />
Gerilim 4784.63 471.04 469.43 471.61 470.50 %19.67<br />
Akım 521.42 1.69 35.08 29.01 25.29 %9.99<br />
Gerilim 4941.42 6.57 190.75 248.15 255.96 %8.18<br />
Akım 509.64 2.08 1.06 17.80 16.46 %4.78<br />
Gerilim 5004.18 8.07 5.79 152.34 166.58 %4.51<br />
0.8<br />
0.95<br />
0.99<br />
Filtreler sisteme uygulandıktan sonra elde edilen<br />
harmonik genlikleri, THD değerleri ve güç faktörü<br />
değerleri tablo 3‟te verilmiĢtir. Benzetimi yapılan<br />
sisteme filtre uygulamaları adım adım yapılmıĢtır.<br />
Sistemde filtre yokken akım harmoniklerinin THD<br />
değeri %27.45‟tir. 5th filtresi sisteme uygulandığında<br />
bu değerin %9.99‟a düĢtüğü görülmektedir. Bununla<br />
beraber filtre uygulanmayan harmonik genliklerininde,<br />
filtresiz sisteme göre azaldığı gözlenmektedir.<br />
61<br />
Örneğin 7th akım harmonik genliği filtresiz sistemde<br />
86.34 A iken 5th filtresi uygulandığında bu değer<br />
35.08‟e düĢmüĢtür. Gerilim harmonikleri içinde aynı<br />
Ģey söz konusudur. 5th-7th filtresi uygulandığında<br />
elde edilen empedans frekans değiĢimi Ģekil 9‟da<br />
görülmektedir.<br />
Tek ayarlı filtrenin temel frekansta yaptığı<br />
kompanzasyon etkisi tabloda net bir biçimde<br />
görülmektedir. Filtresiz sistemde akım değeri 602.75<br />
A iken 5th filtresi uygulandıktan sonra bu değer<br />
29
Teknik Makale<br />
521.42 A olmaktadır. Kompanzasyonla beraber<br />
beklenildiği gibi akımın azaldığı, görülmektedir.<br />
Gerilimin temel bileĢen değerinin ise 4784.63 V<br />
değerinden 4941.42 V değerine yükseldiği<br />
görülmektedir. Bununla beraber filtresiz sistemde 0.8<br />
olan güç faktörü değeri artarak 0.95 olmuĢtur. Sisteme<br />
filtre eklendikçe akım ve gerilim harmonik genlikleri<br />
giderek azalmıĢtır. Sisteme 5th-7th filtresi<br />
uygulandığında akım harmoniklerinin THD değeri<br />
%4.78 olmuĢtur. Gerilim harmoniklerinin THD değeri<br />
ise %4.51‟e düĢmüĢtür. 5th filtresi uygulandıktan<br />
sonra temel bileĢen gerilim değeri 4941.42 V<br />
(maksimum değer) iken 5th-7th filtresi uygulandıktan<br />
sonraki temel bileĢen gerilim değeri 5004.18 V<br />
olmaktadır. Aradaki farkın harmonikler nedeniyle<br />
meydana gelen gerilim düĢümünden kaynaklandığı<br />
söylenebilir. ġekil 10 ve 11‟de 5th-7th filtresi<br />
uygulandıktan sonraki harmonik genlikleri<br />
görülmektedir.<br />
Genlik (A)<br />
Genlik (V)<br />
500<br />
450<br />
400<br />
350<br />
300<br />
250<br />
200<br />
150<br />
100<br />
50<br />
Akım Harmonikleri<br />
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18<br />
Harmonik derecesi<br />
ġekil 10: 5 th -7 th filtresi uygulandıktan sonra sistemin akım<br />
harmonik genlikleri<br />
5000<br />
4500<br />
4000<br />
3500<br />
3000<br />
2500<br />
2000<br />
1500<br />
1000<br />
500<br />
Gerilim Harmonikleri<br />
sonrasındaki akım ve gerilim dalga Ģekilleri<br />
görülmektedir. Görüldüğü gibi filtresiz sisteme göre<br />
akım ve gerilim dalga Ģekli düzelmiĢtir.<br />
Gerilim (V)<br />
Akım (A)<br />
6000<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
-2000<br />
-4000<br />
-6000<br />
0.04 0.045 0.05 0.055 0.06 0.065 0.07 0.075<br />
Zaman(sn)<br />
ġekil 12: 5 th -7 th harmoniklere uygulanan filtreden sonra<br />
gerilimin dalga Ģekli<br />
600<br />
400<br />
200<br />
0<br />
-200<br />
-400<br />
-600<br />
0.045 0.05 0.055 0.06 0.065 0.07 0.075<br />
Zaman(sn)<br />
ġekil 13: 5 th -7 th harmoniklere uygulanan filtreden sonra<br />
akımın dalga Ģekli<br />
Tablo 4: Kısa devre gücünün harmonik bozulumlar üzerine<br />
etkisi<br />
Kısa Devre Gücü (MVA) THD I (%) THD V (%)<br />
50 26.98 24.52<br />
100 27.45 19.67<br />
300 27.78 16.35<br />
500 27.85 15.68<br />
30<br />
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18<br />
Harmonik derecesi<br />
ġekil 11: 5 th -7 th filtresi uygulandıktan sonra sistemin gerilim<br />
harmonik genlikleri.<br />
ġekil 12 ve 13‟te 5th-7th filtresinin uygulanması<br />
62<br />
700 27.88 15.39<br />
900 27.9 15.23<br />
1000 27.9 15.17
Teknik Makale<br />
Filtresiz durum için kısa devre gücü değiĢtirildiğinde<br />
tablo 4‟teki sonuçlar elde edilmiĢtir. Görüldüğü gibi<br />
kısa devre gücü arttıkça gerilim THD değeri yaklaĢık<br />
%9 kadar bir azalma göstermiĢtir. Kısa devre gücünün<br />
artması sistemin gerilim profilini iyileĢtirmektedir.<br />
5. Sonuçlar<br />
Bu çalıĢmada endüstriyel bir güç sistemi için<br />
harmonik analizi, tek ayarlı pasif filtre tasarımı ve<br />
MATLAB ortamında uygulanması gerçekleĢtirilmiĢtir.<br />
Tek ayarlı filtreler sisteme adım adım uygulanmıĢtır.<br />
Bunun sonucunda filtre uygulanmayan harmonik<br />
genliklerininde azaldığı görülmüĢtür. Filtrelerin<br />
uygulanması ile akım ve gerilim THD değerleri kabul<br />
edilebilir seviyelere gelmiĢtir. Tek ayarlı filtreler<br />
baskın olan harmonik derecelerine uygulanmalıdır.<br />
Ayrıca bu filtreler kompanzasyon iĢlemi içinde<br />
kullanılmaktadırlar. Tasarım eĢitliklerinde sistemin<br />
kompanzasyon gereksiniminden faydalanılmaktadır.<br />
Tek ayarlı filtreler orta gerilim seviyesi için en<br />
ekonomik filtrelerdir. Sistemin kısa devre gücünün<br />
artması gerilimin THD değerini iyileĢtirmektedir.<br />
Ekler<br />
Güç Sistemine iliĢkin parametreler<br />
Kaynak Gerilimi<br />
Frekans<br />
Transformatör Gücü<br />
Dağıtım Hattı<br />
Empedansı<br />
Lineer Yük<br />
34.5 kV<br />
50 Hz<br />
20 MVA<br />
R+jX=0.02+j0.04 Ω<br />
4 MW<br />
[5] P.P. Win “Harmonic Mitigation Techniques in<br />
Industrial Power System”,GMSARN International<br />
Conference on Sustainable Development: Issues<br />
and Prospects for the GMS 12-14 Nov. 2008<br />
[6] S.N. Yousif,M.Z.C. Wanik,<br />
A.,Mohamed,”Implementation Of Different<br />
Passive Filter Designs For Harmonic<br />
Mitigation”, ”, National Power & Energy<br />
Conference (PECon) 2004 Proceedings, Kuala<br />
Lumpur, Malaysia.,229-234<br />
[7] E. Pashajavid, M. A. A. Golkar, “Efficient<br />
procedures to design and characterize passive<br />
harmonic filters in low power applications”,<br />
Industrial Electronics (ISIE), 2010 IEEE<br />
International Symposium on Bari,809-814<br />
[8] A. B. Nassif ,W.,Xu” Passive Harmonic Filters<br />
for Medium-Voltage Industrial Systems: Practical<br />
Considerations and Topology Analysis”Power<br />
Symposium, 2007. NAPS '07. 39th North<br />
American, Las Cruces,NM,301-307<br />
[9] H. Akagi,” Modern active filters and traditional<br />
passive filters”,Bulletin Of The Polish Academy<br />
Of Sciences Technical Sciences Vol. 54, No. 3,<br />
2006,255-269<br />
[10] J.Arrillaga,N.R. Watson, Power System<br />
Harmonics second edition,John Wiley,2003.<br />
[11] J. C. Das,”Passive Filters—Potentialities and<br />
Limitations”,IEEE Transactıons On Industry<br />
Applıcatıons, Vol. 40, No. 1, January/February<br />
2004, 232-241<br />
[12] M. Sucu, Elektrik Enerji Sistemlerinde OluĢan<br />
Harmoniklerin Filtrelenmesinin Bilgisayar<br />
Destekli Modellenmesi Ve Simülasyonu Marmara<br />
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek<br />
Lisans Tezi.<br />
Bu bildiri TMMOB EMO 4.EVK 2011<br />
Sempozyumu’nda sunulmuştur.<br />
Non-lineer Yük<br />
1000 KVA<br />
Kaynaklar<br />
[1] C.Kocatepe, M.Uzunoğlu, R.Yumurtacı,<br />
A.KarakaĢ, O.Arıkan, Elektrik Tesislerinde<br />
Harmonikler, Ġstanbul: Birsen Yayınevi, 2003.<br />
[2] F. C. De La Rosa, Harmonics And Power<br />
Systems, Missouri, U.S.A. ,Taylor & Francis<br />
Group, LLC, 2006.<br />
[3] R.C.Dugan, M.F.McGranaghan,S. Santoso,H.W.<br />
Beaty “Electrical Power Systems Quality, Second<br />
Edition”,. McGraw-Hill,2004<br />
[4] M.Izhar, C.M.Hadzer, Syafrudin M, S.Taib and<br />
S.Idris,”Performance for Passive and Active<br />
Power Filter in Reducing Harmonics in the<br />
Distribution System”, National Power & Energy<br />
Conference (PECon) 2004 Proceedings, Kuala<br />
Lumpur, Malaysia.,104-108<br />
63<br />
31
Makale<br />
Can ELİGÜL<br />
Elektrik Mühendisi<br />
Türkiye’nin coğrafi konumu itibariyle sahip olduğu güneşlenme<br />
süresi, dünya üzerindeki birçok ülkeye göre daha fazladır.<br />
Ülkemizde artan teknolojik gelişmelerle birlikte güneş<br />
enerjisine olan yatırımı teşvik eden unsurlardan biri de budur.<br />
En önemli yenilenebilir enerji kaynaklarından biri olan güneş<br />
enerjisinin ülkeler açısından önemli bir konuma gelmesi bu<br />
alana yapılan çalışmaları hızlandırdı. Türkiye, sektörde geri<br />
kalmamak adına devlet destekli teşviklerin yapılması, 10<br />
yıl boyunca alım garantisinin verilmesi, yıllık güneşlenme<br />
süresinin yüksek oluşu gibi avantajlardan dolayı yatırımcıların<br />
dikkatini üzerine çekmeyi başardı.<br />
Ülkemizde güneş enerjisi sektöründe 2017 yılı sonu itibariyle<br />
tüm yatırımcıları ilgilendiren önemli bir gelişme yaşandı. Alınan<br />
karar neticesinde 2016 yılında lisanssız güneş enerjisi sistemleri<br />
için dağıtım bedeli 0,7597 kr/kWh iken, 2017 yılbaşından<br />
itibaren işletmede olan ve 31 Aralık 2017 sonuna kadar geçici<br />
kabulü yapılan lisanssız güneş enerjisi tesisleri için 2,5628<br />
kr/kWh’a çıkarıldı. Yapılan bu zamın 2017 yılı sonuna kadar<br />
geçerli olacağı belirtildi. Ancak devlet tarafından 2018 yılının<br />
başından itibaren dağıtım bedeline yeni bir zam daha yapılması<br />
kararlaştırıldı. Bu zam ile geçici kabulü 2018 yılı ve sonrasına<br />
kalan güneş enerjisi tesisleri için dağıtım bedeli 10,2510 kr/<br />
kWh oldu.<br />
Dağıtım bedelinin bu denli yükselmesi, yatırımcıları olumsuz<br />
yönde etkileyecektir. Çünkü, dağıtım bedeli yükseldiği<br />
takdirde tesisin amortisman süresi otomatik olarak uzayacaktır.<br />
Yaklaşık bir hesapla örnek vermek gerekirse; 13,3$/cent’den<br />
10 yıl boyunca alım garantisi veren devlet tarafından dağıtım<br />
bedelinin artmasıyla 2018 yılı itibariyle geri alım bedeli yaklaşık<br />
10$/cent’e düşmektedir. Bu durumda amortisman süresi 6-7 yıl<br />
olan bir solar tesisin geri dönüş süresi, 8-9 senelere çıkmaktadır.<br />
Dağıtım bedelinin 2018 yılından itibaren artacak olması,<br />
yatırımcıların tesisi bu yıl içerisinde bitirmesi ve geçici kabulünü<br />
tamamlaması adına hızlandırmıştır. Bu nedenle ülkemizde<br />
2017 yılında güneş enerjisi yatırımlarında büyük bir artış<br />
olmuştur.<br />
Zamlı Tarife Ges Yatırımlarını<br />
Nasıl Etkileyecek?<br />
Her yatırımcı 2018 yılındaki dağıtım bedelinden tabii tutulmamak<br />
için güneş enerjisi tesislerini 2017 yılı sonuna kadar tamamlayıp,<br />
geçici kabulünü yaptırmak yönünde büyük çaba sarf etmektedir.<br />
Ancak yatırımcılar, kendilerinden kaynaklanmayan bazı<br />
nedenlerden dolayı tesisin geçici kabulünü 2017 sonuna kadar<br />
tamamlayamayabilirler. Bu nedenlerden birkaçını belirtmek<br />
gerekirse;<br />
• TEDAŞ proje onayları ve teşviklerindeki bürokratik gecikmeler<br />
• Bankaların vereceği kredilerdeki gecikmeler<br />
• Trafo, hücre, köşk, invertör, havai iletim hattı ve panel tedariğindeki<br />
gecikmeler<br />
Yaşanacak bu tür gecikmelerden dolayı geçici kabul belgesi<br />
alamayacak tesisler için Türkiye güneş enerjisinin sektör<br />
temsilcilerinden GENSED, GÜNDER ve GÜYAD, EPDK’ya bir talepte<br />
bulunmuştur. Bu talep ise, 31.12.2017 tarihine kadar “geçici kabulü<br />
alan” tesislerin değil “geçici kabule hazır tutanağı” alan tesislerin<br />
indirimli dağıtım bedeli olan 2,5628 kr/kWh’den yararlanmasına<br />
hak verilmesidir. EPDK da bu talebi olumlu karşılamış ve yürürlüğe<br />
sokmuştur.<br />
Örneğin; 1MW’lık bir güneş enerjisi tesisinin devreye alınıp<br />
işletmeye girdiği yıla göre yıllık dağıtım ve işletim maliyetini<br />
hesaplayacak olursak;<br />
• 2016 yılında işletmeye alınan bir güneş enerjisi tesisi 10 yıl<br />
boyunca dağıtım ve işletim sistemi bedeli olarak yıllık ortalama<br />
3.800 USD,<br />
• 2017 yılında işletmeye alınan bir güneş enerjisi tesisi 10 yıl<br />
boyunca dağıtım ve işletim sistemi bedeli olarak yıllık ortalama<br />
13.000 USD,<br />
• 2018 yılında işletmeye alınan bir güneş enerjisi tesisi 10 yıl<br />
boyunca dağıtım ve işletim sistemi bedeli olarak yıllık ortalama<br />
48.000 USD ödeyecektir.<br />
EPDK’nın 31.12.2017 tarihine kadar “geçici kabule hazır tutanağı”<br />
alan tesislerin indirimli dağıtım bedeli olan 2,5628 kr/kWh’dan<br />
yararlanmasına hak tanıyan bu karar, ülkemizde yatırımcıların<br />
tesislerini 2017 yılı sonuna kadar tamamlamaya teşvik etmiştir.<br />
32
ELEKTRİK<br />
SERVİS<br />
HİZMETLERİ<br />
Planlı (Önleyici) Bakım Hizmeti<br />
İşletmenizdeki elektriksel cihazların ve<br />
tesislerin uzun süre problemsiz<br />
çalışmasını sağlamak üzere düzenlenmiş<br />
hizmettir.<br />
Plansız Bakım<br />
İşletmenizde bulunan yüksek gerilim<br />
anahtarlama elemanları, yüksek gerilim<br />
sekonder sistemleri, transformatörler,<br />
ana dağıtım panelleri, kompanzasyon<br />
sistemleri ve scada enerji izleme<br />
raporlama sistemlerinin 365 gün 24 saat<br />
müdahale hizmetidir.<br />
Danışmanlık, Fizibilite ve Analiz Hizmeti<br />
Sistemlerin kurulum aşamasında danışmanlık<br />
hizmetlerinin verilmesi, yaşamsal süreci<br />
boyunca; durumunun analiz edilmesi,<br />
değişim veya modernizasyon için maliyet<br />
çalışmalarının fizibilite edilmesi hizmetidir.<br />
M: İstanbul Tuzla Organize Sanayi Bölgesi Tepeören, Tuzla / İstanbul<br />
B : Birlik Organize Sanayi Bölgesi Orhanlı, Tuzla / İstanbul<br />
B : Geri Kazanımcılar Koop. 6016 Cd. 5. Sk. No: 6 / 1 Işıkkent / İzmir<br />
T : +90 444 8673 (444 TORE)<br />
F : +90 216 593 25 52<br />
www.torekselectric.com info@torekselectric.com
Change language