QYTETI PLAK

1

2

Saimir Muzhaka
QYTETI PLAK
roman
Onufri
3

Ky libër u shpall fitues në konkursin e organizuar
nga Ministria e Kulturës, në mbështetje të
krijimtarisë letrare për vitin 2017.
© Autori, 2017
ISBN 978-9928-226-82-2
PRINTED AND BOUND IN ALBANIA BY ONUFRI
Rr. “Konferenca e Pezës”, Nr. 71, Kodi Postar 1027, Tiranë;
Tel & Fax 00355 42 220 017 / 270 399
www.onufri.com; E-mail: info@onufri.com
4

Prolog
Në vitin 1851 Berati ndjeu lëkundje të forta. Tërmeti, që
mbushi kronikat e kohës e u rrëfye për një kohë të gjatë
si përrallë e moçme, nuk kurseu as edhe një pullaz. Pati
një të tillë forcë, sa vështirë se e përjeton hiri i cigares,
pema e ullirit apo qilimat e amvisave kur shkunden.
Gjithë sa tregohet nuk do të qe fort e besueshme,
nëse në Institutin e Sizmologjisë, sot e kësaj dite, nuk
do të gjendeshin me dhjetëra faqe për atë tërbim të
kores së tokës. Dëshmitë thonë se në kala humbën jetën
400 ushtarë. Merret me mend, këta u kishin shpëtuar
disa mësymjeve të mëdha, mirëpo, këto u kishin ardhur
nga toka, punë që mund të rregullohet, ndërsa ky sulm i
pashoq, që dirigjohej kushedi sa lart, për t’u shfryrë nga
nëntoka, nuk u dha mundësi të dytë.
Tmerri, nuk shfaqi në skenë një armik, e një armik i
padukshëm, bën që, tek-tuk, të flasësh me vete.
-S’dua të vdes! S’duhet të vdes…
-Nëse vdesim teksa jemi gjallë, ku i dihet, mund të
ngjallemi teksa jemi vdekur!
5

Në qytet, u davarit njëfarë frike nga ajo që të
kthen përmbys. Prapëseprapë, qytetarët nuk e humbën
shpresën. Me sytë nga qielli, nisën të ndërtonin muret
e shtëpive, këtë herë me çatma, çatitë i mbuluan me
tjegulla, ndërsa dritaret e drunjta i zëvendësuan me
xhama…
Askush nuk parashikoi asokohe që një dridhje e tillë
do të harrohej shpejt, se jeta do të rridhte pandërprerë
si ujërat e Osumit, dhe se një shekull e gjysmë më vonë,
këtë herë tek nipërit e stërnipërit, do të lindte po e
njëjta frikë.
-Çfarë ka toka?
-Toka, çfarë ka?- pyesnin gjer edhe fëmijët, tek
lëpinin akulloret.
6

1.
Autobusin që do ta shpinte në Berat, Geraldi e zuri në
stacion, teksa po nisej me një uturimë motori. Fatorinoja,
gjatosh dhe i hollë, me gjysmë trupi jashtë derës
së parë, ia bëri me dorë që të hidhte hapin. Kur vuri re
se djaloshi rëndohej nga një çantë shpine dhe ngrinte
një baule me plaçka, diç i pëshpëriti shoferit që frenoi
butë. Kërceu jashtë, e me këmbë e duar tha:
-Hajde djalë, ma jep baulen shpejt!
-Po çantën e shpinës?- e pyeti Geraldi.
-Nuk ka më vend poshtë,- tha punonjësi i shkathët,
- bagazhet janë kapicë. Merre lart!
Ashtu bëri.
Si u ngjit në shkallaren e ngushtë, vuri re që pjesa
më e madhe e ulëseve qenë të lira; kishte pak udhëtarë.
Kështu ndodhte përherë; nga Tirana në Berat autobusi
ishte bosh, në drejtim të kundërt, qëllonte që vajzat të
uleshin mbi gjunjët e djemve.
Kur automjeti la kryeqytetin, Geraldi e rrotulloi
perden kafe tek një spango e trashë dhe e derdhi vështri-
7

min përtej xhamit. Shquheshin ndërtesa ngjyrëndezur,
që thanin në ballkone tesha, e në tarraca mbanin pa
bërë zë cisterna plot me ujë. Në kryqëzime gumëzhinin
biçikleta, motorë, makina e kamionë. Në trotuarët e
gjerë, kalimtarët, ecejaknin lart e poshtë.
Pak nga pak autobusi hyri në një rrugë fshati: e
ngushtë dhe e shtruar vënde-vënde. Rruga, megjithëkëtë,
vendndodhjen e kish të këndshme, mes ca plepash
të gjatë, trungdrejtë, me degë të shumta që i mbanin iso
erës.
Në anë, lëvizjet qenë të pakta. Ecnin pafjalë dy
burra me veshje të trasha, që e ndoqën automjetin me
sy gjersa u largua. Tutjemë, jashtë një berberhane, një
djalosh me kapelë të kthyer së prapthi, kish kthyer po
së prapthi karrigen, e diç shkruante me gishtërinj të
shpejtë mbi telefon. Ushqimorja e fshatit, bosh. Arkat
me qepë e patate, po të kishin zë do thoshin:
-Ah… Ah… Ah… Ç’dhimbje kur s’të zgjedh njeri!
Mesditë.
Qielli ishte vrenjtur, bënte ftohtë.
Ndonëse dritaret e autobusit qenë të mbyllura, një
acar dhjetori, gjente ndonjë çarje a vrimë, për të hyrë
brenda mbushur me lavdi.
Shoferi, një burrë i fryrë, hera-herës, e kthente
kokën e madhe nga dritarja për të parë përbri. Kishte
pak makina; puna e tij qe e thjeshtë.
Rruga zgjaste dy orë e gjysmë, bashkë me ndalesën
në rrethrrotullimin e “Plepave”, kohë në të cilën udhëtarët
blinin kush cigare, kush diç për të thyer urinë.
Geraldi u tërhoq në cep; shtriqi këmbët me rehat;
nisi të mendojë.
8

Në qytet s’kish shkelur prej shumë kohësh. Një
lumë kujtimesh doli nga shtrati; rrugicat me brohorima,
lojërat me topa lufte, cinglat prej druri dhe netët plot
xixëllonja i sollën ndërmend shokët e lagjes, pjesa më e
madhe e të cilëve qenë larguar për një jetë më të mirë,
siç ish bërë zakon të thuhej.
Ja, mendoi, do më presë nënokja. Që duke më
mbuluar me batanije, ndërkohë që këndon “haje dhe
këtë, haje dhe atë”, do ma zhveshë namusin bashkë
me çdo përvojë, për të më kërkuar fundazi kostumin,
mendoi.
I zbritën faqeve ledhatitë, dhe qe duke kujtuar e
ndjerë, kur gjithçka po i mblidhej në mendje iu shthur
me shpejtësi, m’u si lëmshi i leshit të nënokes. Në
autobus hyri një thinjosh.
Diç më thotë fytyra e tij, tha pa zë, dhe iu avit një
tis hutimi, njëlloj kur s’të kujtohet ajo që di.
Edhe pse më shumë se gjysma e autobusit ishte
bosh, i moshuari zgjodhi pikërisht ulësen ngjitur
me Geraldin. Ky e ngriti çantën dhe e futi në mes të
këmbëve. I sapouluri tundi kokën. Ai i ktheu përshëndetjen.
Tjetri buzëqeshi. Ai po ashtu.
Ishte tek të gjashtëdhjetepesat. Fytyrë e mbushur
por e zbehtë. Vetulltrashë, dhëmbëvënë. Mbante veshur
një xhaketë pambuku dhe një palë pantallona doku.
Djaloshi e ndoqi me bisht të syrit: gjindja mbështeti
kokën dhe mbylli sytë me një të rënë të gishtit. Pastaj u
shkund, siç bën qeni kur del nga lumi. I hapi sytë dhe i
puliti nja dy herë.
-Seç më thotë fytyra jote,- i tha Geraldit, duke
shfaqur habi.
9

Rruga u gjarpërua në do kthesa. Prej magnetofonit,
dilnin tinguj të muzikës popullore. Një zë burri, këndonte
në refren:
“Pleqëri, pleqëri, pleqëri vjen me kusure;
Unë s’të de…, unë s’të de…, unë s’të desha ti m’u sule”
-Me ç’mbiemër je?- pyeti thinjoshi, që s’po gjente
rehat.
-Jam Gerald Dokaj, i biri i mësues Hasanit, që mori
dhè gjashtë vjet më parë!
-Ç’më the!- tjetri u bë pikëçuditje.- Biri i Hasanit?!
Geraldi ndjeu dy spërkla pështyme mbi ballë.
-Epo kjo dynja kështu! Një grusht, për be. Pa hajde
këtu!- ai e afroi nga vetja dhe e përkëdheli lehtë mbi
kokë.- Ti je biri i Hasanit, që la me barrë Emën, pasi
ajo i ktheu një “P” me mua dhe “O”-në me djalin tim.
Të dy qeshën.
-Ke dëgjuar për Brahimin? Të kisha lënë qose, ndaj
mos u habit pse tronditem që të gjej me lesh. Po ç’thotë
Ema?- pyeti ai me ngazëllim,- si e mban shëndeti? U
bë kohë që s’e shoh nëpër sokak.
Në këtë pikë të njohjes, Geraldit iu duk i udhës një
shpjegim.
-Unë jetoj në Tiranë…
-E di, e di,- e ndërpreu tjetri.
-Dhe ajo vjen shpesh për vizitë.
-E di edhe këtë. Po sa ke pa ardhur në qytet?- i
lindi një kureshtje tjetër.
-Nja dy vjet.
10

-Dy?!- Brahimi luajti vendit.- Mos ke qenë në
Amerikë e s’thua?- vetullat e trasha iu ngritën lart.-
Mirë, mirë,- i tha pa pritur reagim.
Ka ca njerëz që e gjejnë gjumin pa mundim. Si ta
kishte me komandë, ai nisi të gërhasë. Zhurma mbytëse
tërhiqej, pastaj lëshohej prej hundëve dhe gojës së tij
gjysmë të hapur. Geraldi, që nuk i honeps njerëzit që
gërhasin, u bezdis, por tjetri, për shtatë palë qejfe, as që
donte t’ia dinte për udhëtarin në krah. As magnetofoni
i autobusit s’po i bënte ballë gërhimës ulëritëse, që
ngrihej fuqishëm mbi tingujt muzikorë. Por kjo qe
veç një gjethe, pylli fshihej pas. Ai ia vendosi kokën
e bardhë mbi sup, çka bëri që djaloshi të ngrinte gjer
edhe frymëmarrjen.
Fatorinoja e nxori prej batakut. E kapi burrin prej
supesh dhe e zgjoi.
-Lekët!
Ia dhanë të dy.
Thinjoshi, i përtërirë tanimë prej dremitjes, u shtrua
në bisedë.
-Sa mirë që po kthehesh në Berat.
-Vetëm për pak ditë.
-Është bërë varrezë me dy këmbë,- shtoi ai, si të
mos dëgjonte,- veç të rinjtë mund ta ngjallin!
-Vetëm për pak ditë.
Autobusi kërceu mbi një gropë dhe pak më poshtë
ndaloi. Hipi një mesoburrë, hundëshkabë, që zuri vend
pranë tyre.
-Lanet qoftë kjo botë!- tha me zë të lartë ai, ende
pa u ulur mirë.- Në rëntë shi, do mohoj Perëndinë! Ka
11

pesë ditë që pres të më ujisë bahçen, s’bie për qamet.
Dje e vadita me shtatëdhjetë kova pusi, sot po bën t’ia
shkrepë, epo kjo, nuk ju duket e padrejtë?
-Kur dëgjon lart e poshtë të flitet për tërmet,
domosdo, të duket sikur toka dridhet vërtet,- tha
Brahimi, duke parë herë nga hundëshkaba, herë përbri.
Geraldi gjeti kohë për të parë jashtë dritares. Qielli
i nxirë po dërgonte shkreptima. Shiu po afronte.
-Të dua Perëndi, ndaj t’i shoh të metat,- vazhdoi
hatërmbeturi i motit.- Tim bir ma fale shëndetlig,
qenin në oborr jo. Po leh në vitin e gjashtëmbëdhjetë
dhe e ke harruar!
Askush nuk foli, ndonëse kokat e udhëtarëve u
kthyen nga e tija.
-Sprovë e quajnë, bah! Përvish mëngët, të lutem
shumë, gjashtë ditë punë nuk na mjaftojnë!- rënkoi ai,
me sytë në baxhën e mbyllur të autobusit.- Mos harro
që na sprovon dhe djalli, herë pas here, me ca ftesa
mjaft interesante!
Shiu trokiti mbi xhama kur automjeti preku Beratin.
Geraldi e ktheu kokën nga ulësja e qejfprishurit, por
aty s’kish më njeri. Tjetri kishte zbritur pa bërë zhurmë.
Kështu, ai e ngjeshi hundën në dritaren ku rrëshkisnin
bulëza. Në pak kohë, ia nisi një shi me gjyma, që pengonte
pamjen në një kënd të gjerë. Poshtë strehëve
dalloheshin burra që pinin duhan, me kryet lart. Rrëketë
zbrisnin me rrëmbim prej rrugicave të pjerrëta.
Pemët ndanë rrugës, të lagura gjer në palcë, dukej sikur
regëtinin.
-Dëgjomë!- tha Brahimi pasi rroku gjunjët e tij.-
12

Mos u ligështo nga fjalët e shokëve. Të rinjtë janë marrosur,
e një i marrosur… Gerald?
Shiu nuk po pastronte vetëm gurët e sokakëve, por
edhe mendimet e tij.
-Pse mendohesh?- hapi tjetri krahët.- Shëndet të
kesh, pa të tjerat, edhe në u thyefshin, ngjiten vetë!
-Ku ka zë, ama, s’është pa gjë!- provokoi djaloshi.
-Jo more,- kundërshtoi Brahimi.- Dhe kujtdo që
bën lidhje mes tërmetit të 1851-it, që tim gjyshi i kallte
datën nëpër ëndrra, e ditëve që jetojmë, i them: je një
copë idioti!
-Bëhu gati, ti që zbret këtu!- u dëgjua fatorinoja,
nga fillimi i autobusit.
-Duhet të zbres,- tha ai,- në të kundërt, dy-tri fjalë
do t’i këndoja.
Takuan duart.
-Përshëndete Emën!- tha tek u ngrit nga vendi.-
Do lagesh me këtë shi!- shtoi menjëherë.
-Kam çadër,- u gjegj vrik Geraldi dhe nxori nga
çanta një çadër ngjyrë të zezë.
-Më kujton Hasanin,- tha thinjoshi me dhëmbë
jashtë,- të ka nxjerrë prej hundësh; sytë i ke të shkruar,
fytyrëhequr, mjekër rrumbullakët, mbi të gjitha ke
kujdes, krejt porsi ai. O Hasan, i thosha mëngjeseve me
diell, po kjo çadër? Ta kem, përgjigjej me ballë lart, në
rëntë shi… Dhe me të vërtetë, pas ca orësh niste vënçe
shiu! Kish dhe ditë kur dielli s’hapte rrugë. O Hasan, i
thosha me shpoti, dole huq me çadrën sot! Nuk ka gjë,
përgjigjej po me krenari, në regjistrin tim, mungesa e
nënvlerëson praninë.
13

-Hajde, hajde shpejt!
-Erdha mor i paduruar!
Autobusi frenoi.
Duke mbetur vetëm, në soditje, ai u ngjesh ca më
tepër pas dritares.
Në rrugën kryesore po krijohej një përrua. Djemtë
që donin të kalonin rrugën, nga një anë në tjetrën,
vendosnin gurë të mëdhenj dhe kërcenin përmbi ta.
Çadrat e mëdha i hapnin shteg njëra-tjetrës.
Pas pak, Geraldi u ngrit, hodhi çantën në shpinë
dhe i tregoi shoferit ku të ndalte. Me të zbritur, hapi
çadrën dhe priti fatorinon, që nën shiun e rrëmbyer,
nuk e pat aspak problem të nxirrte baulen nga bagazhi.
Autobusi u largua, duke lënë prapa shtëllunga tymi.
Ai nxitoi hapin.
Nëpër dyert e drunjta nuk qëndronte kush.
Pak para shtëpisë, pa kotecin e Mehmetit, ku në
vogëli djemtë kalonin kohën (pulat shumë shpejt i lanë
vetëm emrin), haheshin aty njëri me tjetrin, qeshnin,
luanin me letra dhe thithnin fshehurazi ndonjë bisht
cigareje që e gjenin përtokë.
-Ej, paske ardhur?- e pyeti një çunak, fshehur nën
një mushama ngjyrë blu.
-Sa mbërrita,- ia ktheu ai me zë të lartë, edhe pse
s’e njohu.
-Do të vdesësh kaq i ri?
Tjetri u fut tek koteci i Mehmetit dhe Geraldi
hodhi hapin drejt shtëpisë. Para portës, ngriti kokën.
Shtëpia kish mbetur po ajo. Nga ballkoni i katit të dytë
kacavirreshin degë, që në mes të verës, çelnin lule në
14

të kuqe. Muri, i lartë, i trashë, prej guri, rrethonte një
oborr të vogël, që përmes ca shkallëve, të ngjiste në atë
vend ku njeriu rron i sigurt, i qetë dhe shpresëplotë.
Tringëlloi zilen.
Porta u hap.
Poshtë një çadre të madhe ngjyrë lejla strukej nëna.
Ndonëse kishte vetëm pak javë që s’e kishte parë, ai
ndjeu mallin t’i ngacmonte zemrën.
-Nënoke!- thërriti.
Ajo brofi.
-Qyqja, qenke lagur, shpejt të hyjmë brenda!
Ema, një grua e shëndetshme, me fytyrë të bardhë
e buzë të holla, kafe, po të mos qe për thinjat, nuk i
tregonte vitet. Flokët i mblidhte topuz qyshkur nuk
dihej. Lëvizte shpengueshëm në shtëpi e me gishtërinjtë
e shpejtë kish thurrur aq triko e papuçe sa për të veshur
gjatë dimrit gjysmën e qytetit.
Sapo ulën çantat, ajo u përpoq ta puthte Geraldin
anës buzëve, por ai u shmang.
-Ah, mor bir,- tha me sy të perënduar,- si s’më
puthe njëherë drejt! Më kthen faqen dhe puth murin!
Siç pritej, ai e gjeti tryezën shtruar plotpërplot.
Nënokja kish gatuar supë me vezë e limon, lakror me
petë të holla, sallaturina e, mbi tavolinë, kishte nxjerrë
dy gota qelqi, gjatoshe dhe një shishe me verë të kuqe.
-Kush më erdhi, kush më erdhi!- thoshte.
-Kush ma ndriçoi shtëpinë, kush ma ndriçoi!-
përsëriste, gati duke kënduar.
-Biri, biri!- pastaj.
Geraldi përveshi mëngët dhe sëmbiti në çdo pjatë.
15

ISBN 978-9928-226-82-2
9 789928 226822
www.Onufri.com
Piktura në ballinë
© Gazmend Leka
Çmimi 700 lekë