KADARE TRI SPROVA MBI LETERSINE BOTERORE

të detyruar të ndjekim projektin e tij spekulativ, por dhe
ta dekodifikojmë atë në dritën e rrugëtimit të artit të tij.
Vetëm duke i lexuar veprat sipas kritereve sinoptike mund
të rrokim plotësisht simbiozën e ndërtekstorësisë për të cilën
flasin Bachtin dhe Kristeva: edhe tekstet kanë një histori
marrëdhëniesh mes tyre, që duhet respektuar në mënyrën
më absolute. Për pasojë, nga këndvështrimi i historisë së
shkrimit të eseve do thënë se ato u përkasin periudhave të
ndryshme, pra pasqyrojnë një prirje shpirtërore të veçantë të
autorit në çastin kur ka vendosur t’i shkruajë ato.
Shkrimi i esesë për tragjeditë e Eskilit, për shembull, i
përket vitit 1985; u botua për herë të parë si hyrje e vëllimit
të tragjedive që Kadare i përktheu vetë në shqipe, ashtu siç
kishte bërë Pier Paolo Pasolini me italishten. Ndërsa pesë vjet
më vonë, në 1990, teksti i esesë u botua si vëllim më vete. Nga
viti 1990 deri më sot kanë dalë botime të tjera me variante
jo pa rëndësi që kanë meritën të dokumentojnë evolucionin
e mendimit kadarean si dhe punën e pareshtur kritike që i
ka lejuar shkrimtarit shqiptar të rishohë fragmentet më të
rëndësishme të variantit të parë dhe, ndonjëherë, të bëjë
plotësime me vlerë shpjeguese. Ndër to do përmendur leximi
kritik i Homerit, me të cilin më 1999 studiuesi francez i
historisë greke antike Pierre Carlier ka komentuar shfaqen
e parë ekfrastike në mbarë historinë e letërsisë me vargjet
e pavdekshme të këngës XVIII të Iliadës ku përshkruhet
parzmorja e Akilit. Pikërisht te ky interpretim i Carlier
Kadare ka gjetur një dëshmi të jashtëzakonshme të ritit të
gjakmarrjes, e prej këtej ka forcuar bindjen se ligjet zakonore
shqiptare mund ta kenë prejardhjen nga lashtësia greke.
Ndryshe qëndron puna me dy esetë e tjera, të cilat
pavarësisht varianteve tekstore që hasen në botimet e
xii