Norman Davies - Avrupa Tarihi

Uzun bir iktidar dönemi

Uzun bir iktidar dönemi yaşamış olan belgesel tarih, yaklaşımın ayni derecede en değerli ve en riskli yollarından biridir. Dikkatsiz uygulandığında, yalanın iğrenç biçimlerine açıktır ve kaydedemedigi büyük geçmiş deneyim alanları vardır. Bütün bunlara rağmen, tarihi belgelerin hâlâ bilginin en verimli damarı olduğunu kimse inkâr edemez [HOSSBACH] [METRYKA] [SMO- LENSK], Cambridge tarih okulunun kurucusu Lord Acton, belgesel tarihin çok zararlı bir etkisini önceden görmüştür: tarihçinin kanıtı yorumlamak yerine kanıt toplamaya öncelik verme eğilimi... Acton bundan yaklaşık doksan yıl önce, "Tarihçiden bağımsız tarih yapma eğilimi olan, yani belgeyi içindekinden çok daha fazla önemseyen bir belge çağında yaşıyoruz" 22 diye yazmıştı. Genel bir ifadeyle tarihçiler, cefakâr okuyucularının karşılaştıkları sorunlardan çok kendi tartışmalarının üzerinde durmuşlardır. Bilimsel nesnellik peşinde koşulması, başlangıçtaki düşsel uçuşları azaltmakta ve gerçeği düşten ayırmakta çok işe yaramış, aynı zamanda tarihçilerin kendi keşiflerini aktarmakta kullanabilecekleri araçları da azaltmıştır. Çünkü iyi tarihçinin sadece olayları kurması ve kanıt toplamasına yetmez... Görevin diğer yarısı, okuyucunun zihnine nüfuz etmek, her tarih tüketicisinin sahip olduğu çarpıtma algılayıcısıyla savaşmaktır. Bu algılayıcılar sadece beş fiziksel duyuyu değil, dilbilim terminolojisinden, coğrafi adlardan, siyasi kanaatler için simgesel kodlardan başka, önceden kurulmuş bir entelektüel devreler kompleksini, sosyal gelenekleri, duygusal eğilimleri, dinsel inançları, görsel belleği, geleneksel tarih bilgisini de içerir. Her tarih tüketicisi, geçmiş hakkında kendine ulaşan bütün bilgilerin içinde filtre edilmesi gereken geçmiş bir deneyimler deposuna sahiptir. Bu nedenle, etkin tarihçilerin bilgilerini aktarmaya olduğu kadar toplayıp biçimlendirmeye de dikkat etmeleri gerekir. Çalışmalarının bu bölümünde şairler, yazarlar, sanatçılarla aynı zihin uğraşısını paylaşmalıdırlar. Geçmişle ilgili izlenimlerimizin biçimlendirilmesi ve aktarılmasına yardım eden herkesin; tarihçilerin, müzikologların, müzecilerin, arşivcilerin, çizerlerin, haritacıların, anı defteri tutanların, biyografi yazanların, ses kayıtçılarının, film yapımcılarının, iarihi roman yazanların, hatta "şişelenmiş ortaçağ havası" satanların çalışmalarından gözlerini ayırmamalıdırlar. Her aşamada anahtar nitelik, ilk kez Vico tarafından tanımlandığı üzere, "yaratıcı tarih düş gücü"dür. Bu olmadan, tarihçinin çalışması ölü bir mektup, yayımlanmamış bir mesaj olarak kalır [PRADO] [SONATAJ [SOVKINOl Içzinde bulunduğunuz bu sözümona bilimsel çağda, tarihçilik mesleğinin düş gücüne dayalı yanı, kuşkusuz zayıflatılmış, irtifa kaybetmiştir. Okunması olanaksız akademik çalışmaların ve sindirilmeyen araştırma verilerinin değeri abartılmaktadır, Thomas Cariyle gibi düş gücü yüksek tarihçiler, şairane kural tanımazlıktaki aşırılıklarından dolayı sadece eleştirilmemişler, unutulmuşlardır da. Yine de Carlyle'ın tarihle şiir arasındaki ilişki üzerine görüşleri en azından dikkate değerdir. 25 Carlyle'ın zaman zaman başaramadığı denetim ve doğrulama önemlidir. Ama "doğru anlatmak" da önemlidir. Bütün tarihçiler, öykülerini inandırarak anlatmak zorundadır; yoksa bir kenara itilirler.

"Postmodernizm", sort yıllarda, "tarihçilerin geçmiş üzerinde çalışmaları" konusundaki araştırmalara öncelik verenlerin tümü için bir eğlence haline gelmiştir. Bu tutum, iki Fransız "guru"su, Foucault ve Derrida'nın etkisiyle oluşan hem tarihsel bilginin kabul edilmiş kurallarına, düzenine hem de geleneksel metodolojinin ilkelerine saldıran bir modadır. Posımodernist yaklaşım bir yandan edebiyat alanındaki yapısalcılık karşıtlarının, edebi metnin "anlamını" bozmaya çalışmalarında olduğu gibi, belgesel kaynak malzemelerinin değerini yok etmeye çalışmakta; bir yandan da enformasyonun her parçasının arkasında gizlenip pusuya yattığı düşünülen "olayların tiranlıgı" ve "otoriter ideolojiler"! ihbar etmektedirler. Daha ileri giderek, geçmiş gerçekle ilgili bütün açıklamaların "zorla yapıldığını" kabul etmektedirler. Ve bu "zorla yapma" iddiasını tezgahlayanlara, "insan değerlerine saldırı" üzerinde duran bülün tarihçiler dahildir. Karşıtlarının gözündeyse bu mantık, tarihi "tarihçinin zevkine" indirgemiş; kendi gündemleri içinde politize olmuş radikallerin aracı haline getirmiştir. Tanımlanmış verilere tepeden bakarak bir şeyler bilmenin, hiçbir şey bilmemekten daha tehlikeli olduğunu ima etmektedir. 2 "* Bütün bunların dışında, postmodernizm fenomeni, çözdüğünden daha fazla sorun yaratmıştır. Aşırı yandaşları, olsa olsa fıkra anlatmak yerine mizah analizleri üzerine bilimsel kitaplar yazan ciddi görünümlü akademisyenlere benzetilebilirler. Geleneksel liberal tarihyazıcılıgını "modernist" olarak tanımlamanın yerinde olup olmadığı merak edilebilir. Bütünün ve parçanın saygınlığıyla alay etmek her zaman çok güzeldir; ama bu, sonuçta sadece Derrida'nın küçük düşmesine yol açmaktadır. Sorun, sadece yapı-karşıtlarının, kendi teknikleriyle yıkılması öncesindeki bir zaman sorunudur. "Tanrının Ölümü"nden ve "İnsanın Ölümü"nden kurtulduk. "Tarihin Ölümü"nden... ve postmodernizmin ölümünden de kuşkusuz kurtulacağız," 25 Yine büyütme sorununa dönersek... Tarihin uzun dönemler boyunca gelişimini kayda geçiren bir metin, belli bir aşama veya belli bir anla ilgili bütün özellikleri koordine eden panoramadan farklı olarak düzenlenmiş olmalıdır. Birincisi, yani kronolojik yaklaşım, oluştukları ilk anda atıpik oldukları halde sonradan önem kazanacak yenilikçi olay ve hareketler üzerinde durmalıdır. İkincisi olan senkronik yaklaşım ise, yenilikçi ile geleneksel olanı ve bunların etkileşimlerini birleştirmelidir. Burada ilk risk anakronizm (tarih hatası) ise, ikincisi de hareketsizliktir. Modern Avrupa'nın başlangıcı, bu sorunlar için bir laboratuvar işlevi görmüştür. Hümanizmin, Protestanlığın, kapitalizmin, bilimin, ulus-devletin kökeninin keşfedilmesi işi bir kez tarihçilerin eline geçince; Avrupa, ortaçağ pagan dünyası unsurlarının nasıl ayakta kaTıp geliştiklerini kesin bir doğrulukla kanıtlayan uzmanların dikkatini de çekmiştir. Zeki tarihçinin, bir yolunu bulup bu ikisi arasında bir denge kurması gerekir. Örneğin, 16. yüzyılı tanımlarken yalnızca cadılar, simyacılar, periler hakkında yazmak kadar; yalnızca Luther, Copernicus veya İngiliz Parlamentosunun doğuşu hakkında yazmak da yanlış yönlendirmedir. Kapsayıcı tarih, uzmanların görüşünü dikkate almalı, ama aynı şekilde, onların giderek azalan ilgilerinin üzerine çıkabilmek için de bir yol bulmalıdır.