Norman Davies - Avrupa Tarihi

ta. Buradaki her şey son derece küçük, değişime ve sona ermeye tabi; ama her şey
bir Akıllı Sebep'ıen doğuyor. 27
Üçüncü yüzyılın ortalarında Roma imparatorluğu, yıpratıcı bir iç hastalığın
bütün dış belirtilerini göstermektedir. Siyasi çöküş, çözüm ihtiyacı ve taşradaki
düzensizlikle birlikte ortadadır. MS 180'den sonraki doksan yıl içinde kısa
ömürlü en az seksen imparator, meşru yollardan veya zorla taht üzerinde hak
iddia etmiştir. Gibbon "Gallienus dönemi tahtta hak iddia eden sadece on dokuz
vâris üretmiştir. (...) Kulübeden tahta ve tahttan mezara hızlı ve sürekli
geçiş, kaygısız bir filozofu eğlendirmiş olabilir" demektedir. 28 Ordu, bir yaptırımla
karşılaşmadan, kendisinin üstünde olması gereken sivil yöneticilere emredebilmiştir.
Barbarlar cephe hatlarını genellikle kontrolsüz olarak aşmışlardır.
Örneğin Gotlann akınları kalıcı işgallere dönüşmüştür. MS 268'de Atina'yı
yağmalamışlardır. Posthumus adında biri orta Galya'da bir "imparatorluk"
kurmuş, bir başkası da Palmyra'da ortaya çıkmıştır. İşe yaramaz veya tahtta kısa
süre kalan imparatorlar küllünü uygulamanın güçlüğü, çoğalan Hıristiyanlık
taraftarlarına zulmedilmesini yeniden gündeme getirmiştir. 250 yılından
265 yılına kadar pek çok bölgeyi veba kırıp geçirmiş; bir ara sadece Roma'da
günde 5000 kişi ölmüştür. Vebayı kıtlık izlemiştir. Madeni paranın ayarının
düşürülmesiyle birlikte şiddetli bir fiyat enflasyonu başlamıştır. Marcus Aurelius
% 75 sadıkta bir gümüş imparatorluk sikkesi çıkarmıştı. Yüz yıl sonra
Gallienus (yönetim dönemi MS 260-268) döneminde ise para yüzde 95 karışık
hale gelmiştir. Vergi gelirleri dibe vurmuştur; imparatorluk yetkilileri, kaynakları
sınır eyaletlerinde yoğunlaştırmış; bunun yapılmadığı eyaletler çökmüştür;
kalelere taş sağlamak üzere amfi tiyatrolar bile yıkılmıştır.
Yirmi bir yıllık saltanatının tamamı "yeni bir imparatorluğun kuruluşu"
olarak görülen Diocletianus (yönetim dönemi MS 284-305) döneminde bile,
her şey çok iyi değildir. İmparatorluğu, her biri kendi Augustus'una ve yardımcı
Caesar'ına sahip iki parçaya bölen tetrarşi, yani "dörtlü yönetim" (her
eyaletin dört ayrı bölgesinin dört ayrı vali tarafından yönetilmesi), yönetimi ve
sınır boylarının savunulmasını kolaylaştırmıştır. Ordu çok büyümüştür; ama
bürokrasi de büyümüştür. Fiyat artışları kontrol altına alınmış, ama nüfus
azalmasının önüne geçilememiştir. Hırisıiyanlara zulüm devam etmiştir. MS
304 yılında başkent Roma'da büyük bir Zafer şenliği düzenlenmiş; ama bu sonuncu
şenlik olmuştur. Bir yıl sonra Diocletianus, tahttan feragat edip memleketi
olan Dalmaçya'ya çekilmiştir.
Daha sonra "Büyük Constantinus" diye anılan Flavius Valerius Constantinus
(yönetim dönemi MS 306-337) Yukarı Moesya'da Naisus'ta (yani bugünkü
Sırbistan'daki Niş; Gibbon'un dediği gibi Dacia değil) doğmuştur. Babası,
Diocletianus'un Batı Caesar'ı (Batıdaki vekili) Consıanıinus Chlorus, Eboracum'da
(York) tahta çıktıktan hemen sonra ölmüştür. Britanyalı bir Hıristiyan
olan annesi Helena, efsaneye göre Gerçek Haç'ı bulan kişi olarak saygı görmüştür.
Constantinus, imparatorluğun iki ayrı parçasını yeniden birleştirmiş
ve Milano Fermanı'yla "genel dinsel hoşgörü" ilan etmiştir. Kariyerinin dö-