Andrews’ Deri Hastalıkları Klinik Dermatoloji

28 FİZİKSEL FAKTÖRLERLE OLUŞAN DERMATOZLAR
bulunan melaninin metabolik değişiklikleri ve redistribüsyonu
(tekrar dağılımı) ile ilgilidir. Uzun dalga boylu UVB, UVA ve görünür
ışık sonrası gelişir. UVA’nın büyük dozları ile başlangıç
kararması uzar ve geç melanogenezis dönemine kayabilir. IPD
fotoprotektif değildir. Geç bronzlaşma UVB’nin eritemi indükleyen
dalga boyları ile aynı dalga boylarında ortaya çıkar, temastan
2-3 gün sonra başlar ve 10-14 gün sürer. UVB ile oluşan geç
melanogeneziste DNA hasarı ve siklobutan pirimidin dimerleri
(CPD) oluşur. UVB ile indüklenen geç bronzlaşma daha ileride
oluşabilecek solar hasardan koruyucu olsa da diğer yandan da
epidermis ve dermis hasarı söz konusudur. Bu nedenle bronzlaşma
güneşten korumak için önerilmez. Ticari solaryuma bağlı
bronzlaşma, deri pigmentasyonu artarken UVB MED değerini
arttırmaz ve bu nedenle de UVB hasarına karşı koruyucu değildir.
Bir kişinin kalıtsal deri rengi, bronzlaşmaya eğilimi ve kolaylıkla
yanabilme ya da yanamama özelliği o kişinin deri tipini
belirler. Deri tipi (Tablo 3-1), fototerapiye başlama dozunu, güneş
koruyucu önermeyi, deri kanseri riskini ve yaşlanmayı kararlaştırmada
önemlidir.
UVB ve UVA ışınları epidermiste özellikle stratum korneum
kalınlığının artmasına yol açar. Bu artmış epidermal kalınlık ileride
karşılaşılacak güneş ışınlarına olan toleransı arttırır. Vitiligolu
hastalar bu mekanizma ile UV maruziyetini yanmadan arttırabilirler.
Tedavi
Deride kızarma ve diğer semptomlar bir kez geliştikten sonra güneş
yanığında tedavi çok etkili olmaz. Hasar oluşmuştur ve enflamatuar
akış tetiklenmiştir. Prostaglandinler özellikle E serisi
önemli medyatörlerdir. Topikal ve sistemik steroidler kadar aspirin
ve indometazin de dahil nonsteroidal antienflamatuar ilaçlar
(NSAİİ) üzerinde çalışmalar mevcuttur. Orta potansiyele sahip
(klasII) topikal steroidler 6 saat sonra uygulanırsa (eritem ilk görüldükten
sonra) belirtilerde %10-20 azalma görülür. Oral NSAİ
ilaçlar ve sistemik steroidler öncelikle güneş ışığına maruziyet
öncesi ve hemen sonrasında kullanılması test edilmiş olduğu için,
aşırı güneş maruziyetinin hemen sonrası dışında bunların rutin
kullanımı ile ilgili yeterli veri yoktur. Lökotrien inhibitörü Mizolastin
(5-lipooksijenazı bloke eder) ASA tedavisine eklendiğinde
solar eritemi ve olasılıkla güneş yanığını azaltabilir. Yeşil çay polifenolleri
topikal olarak uygulandığında soler radyasyonun yan
etkilerini önler. Bu yeni açılımlar çok daha yaygın şekilde test edilene
kadar güneş yanığı tedavisi özellikle ağrıyı dindirmeye yönelik
(asetaminofen, ASA ya da NSAİ ilaçlar kullanılabilir), yatıştırıcı
topikal solüsyonlar ya da steroid losyonların eklenmesiyle
Tablo 3-1 Deri Tipleri (Fototipler)
Deri Tipi Başlangıç deri Güneş Yanığı ve Esmerleşme
rengi
Öyküsü
I Beyaz Hep yanar, esmerleşmez
II Beyaz Hep yanar, minimal esmerleşir
III Beyaz Biraz yanar, tedrici esmerleşir
IV Zeytin Minimal yanar, iyi esmerleşir
V Kahverengi Nadiren yanar, koyu esmerleşir
VI Koyu kahverengi Asla yanmaz, koyu siyah
esmerleşir
destekleyici olmalıdır. Genel olarak bir güneş yanığı kurbanı 1 ya
da 2 gün en fazla rahatsızlık ve iyice iyileşene kadar ağrı hisseder.
Bu hastalarda iş kaybı sık görülmez.
Profilaksi
En iyisi güneş yanığını önlemektir. Birleşik Devletler’de eyaletler
için Ulusal Hava Servisinin günlük yayınladığı ve gazetelerde de
bulunan UV indeksinin kullanımı, solar hasardan korunmak için
yeterli önlemler alınmasında yardımcı olabilir. Halkı bilinçlendirmek
amacıyla güneş ışınlarının zararları ile ilgili çok sayıda eğitim
programı düzenlenmiştir. Buna rağmen Birleşik Devletler ve
Batı Avrupa’da güneş yanığı ve aşırı güneşte kalma sonucu zarar
görme olayları %50’sinden fazlasının yılda en az bir kez güneş
yanığı geçirdiği bilinen özellikle 30 yaş altındaki beyazlarda sık
olmak üzere görülmeye devam etmektedir. Güneşten korunma
programlarının 4 mesajı vardır: 1) Günortası güneşinden uzak
durun 2) Gölge arayın 3) Koruyucu giysiler giyinin 4) Güneş koruyucu
uygulayın. Saat 9.00 ila 15-16.00 arasında UVB gücü en
fazladır. Bu güneş ışınlarının açısının 45 derece olduğu ya da bir
insanın gölgesinin kendi uzunluğundan kısa olduğu zamandır.
Sıcak bölgelerde bu saatlerdeki güneşten korunulursa yanmak
neredeyse imkansızlaşır. Ağaçlar ve diğer gölgeler UVB’den iyi
bir koruma sağlar. Ağaç yapraklarının, yeşilliğin yoğunluğuna
bağlı olarak 4-50 faktör arası güneşten koruyucu (SPF) özelliği
vardır. Giyinme de UVB radyasyonunu önleme kapasitesine göre
derecelendirilebilir. Ölçümün skalası UV koruyucu faktördür
(UPF) (SPF’nin analoğu). Her ne kadar in vitro bir ölçüm olsa da
SPF gibi, ürünün in vivo gerçek koruyucu değeri ile uyumludur.
Kalın dokunmuş, eski, yıkanmış kumaşlar ve bol giysiler
UVB’den korunmada daha etkilidir. Kumaşın ıslak olması UPF
değerini azaltır. Bir kumaşı Tinosorb içeren materyal (SunGuard)
ile yıkamak kumaşın UPF değerini yükseltir. Her yönünde en az
3 inç’lik kenarı olan şapkalar önerilir.
UVB (güneş yanığı oluşturan) radyasyonunu bloke etmede
bir güneş koruyucunun etkisi SPF olarak ifade edilir. Bu, güneş
koruyucu ince bir film tabakası (2 mg/cm2 ) şeklinde uygulandığında,
eritem oluşması için gerekli ışığın MED değerinin, koruyucu
uygulanmayan deriye oranıdır. Birçok kişi güneş koruyucuları
çok ince bir tabaka şeklinde sürdüklerinden aktif ‘uygulanan
SPF’ etikette belirtilenin yaklaşık yarısı kadar olmaktadır.
Güneş koruyucu ajanlar arasında UV’yi absorbe eden kimyasallar
(kimyasal güneş koruyucular) ve UV’yi yansıtan veya
bloke eden ajanlar (fiziksel güneş koruyucular) vardır. Mevcut
güneş koruyucular özellikle SPF >30 olanlar genellikle kimyasal
güneş koruyucular (p-aminobenzoik asit-PABA, PABA esterleri,
sinnamatlar, salisilatlar, antralinatlar, benzofenonlar,
benzilidin, kafuru-Mexoryl, dibenzoilmetanlar-parsol 1789 ve
Tinosorb S/M) ve fiziksel ajanlar (çinko oksit veya titanyum dioksit)’ın
her ikisini de içerir. Sprey, jel, emülsiyon kremler ve
balmumu çubuk olarak piyasada çok sayıda formulasyon şeklinde
bulunurlar. Güneş koruyucular suya rezistan (su ile 40 dakikalık
temastan sonra da SPF değerlerini korurlar) veya su geçirmez
(su ile 80 dakikalık temastan sonra da SPF değerlerini
korurlar) olabilir.
Deri tipi I-III arası için (Tablo 3-1’e bakınız), yüz nemlendiricileri,
fondöten veya traş losyonları içerisinde SPF 15 olan bir
güneş koruyucunun günlük kullanımı önerilmektedir. Açık havadaki
temas için SPF 15 veya daha yüksek güneş koruyucunun
düzenli kullanımı önerilmektedir. Şiddetli foto-duyarlılığı olan