Wiedza o społeczeństwie klasa 8

O podręczniku
Podręcznik został podzielony na 7 działów. Na końcu każdego z nich
znajduje się podsumowanie z tekstami do analizy i zestawem pytań, które
pomogą utrwalić wiedzę przed sprawdzianem.
3. Zbiorowości i grupy społeczne
4. Rodzina jako najważniejsza grupa społeczna
4. Rodzina jako najważniejsza grupa społeczna
Więzi rodzinne, rola rodziców
i osób starszych
Prawa rodzicielskie – prawa
W rodzinie zawiązują się silne więzi osobiste
oparte na miłości, akceptacji, bliskości
rodziców pozwalające im
wychowywać dziecko. Są równe
dla matki i ojca.
i poczuciu bezpieczeństwa. Wśród zadań
rodziny jako najważniejsze wymienia się
zaspokajanie różnorodnych potrzeb jej W szczególnych przypadkach, gdy rodzice
nie są w stanie dobrze wywiązywać się
członków, np. budowanie poczucia bezpieczeństwa
przez sprawowanie opieki, ze swoich obowiązków i zapewnić bezpieczeństwa
dzieciom, mogą zostać im ogra-
zapewnienie bezpiecznych warunków życia
oraz opieki medycznej.
niczone lub odebrane prawa rodzicielskie.
Rodzicom przysługuje władza rodzicielska,
czyli uprawnienia, które mają wobec rując się dobrem dzieci.
Decyzję o tym podejmuje sąd rodzinny, kie-
dziecka, służące jego wychowaniu. W wychowaniu
dzieci rodzice powinni kierować pojęcie pokrewieństwa. Wyróżnia się po-
Z relacjami rodzinnymi łączy się także
się własnymi przekonaniami, szanując jednocześnie
godność, przekonania i prawa ciec, syn) oraz bocznej (wujowie, stryjowie,
krewieństwo w linii prostej (dziadek, oj-
dzieci. Warto podkreślić, że wychowanie ciotki). Więzi oparte na pokrewieństwie
dziecka jest zadaniem obojga rodziców są szczególnie widoczne w rodzinach wielopokoleniowych,
w których ważną rolę od-
i żadne z nich nie ma w tej dziedzinie większych
praw ani obowiązków.
grywają osoby starsze. W takich rodzinach
3 Zbiorowości
i grupy społeczne
● Wymień kilka umiejętności które zdobyłeś/zdobyłaś jako członek jakiejś grupy.
Zbiorowość a grupy społeczne
Człowiek nie jest samotną wyspą, jego
funkcjonowanie zależy od innych. Nasi
przodkowie tylko we wspólnotach mogli
przetrwać, dlatego też przekazali nam
umiejętności pozwalające działać wspólnie
i tworzyć zbiorowości, czyli zespoły
NAZWA ZBIOROWOŚCI
para – najmniejsza zbiorowość, którą tworzą
dwie osoby
krąg społeczny – niewielka zbiorowość
tworzona przez osoby, między którymi
istnieje rodzaj kontaktu lub styczności, pozbawiona
silnych więzi i wyraźnej struktury
organizacyjnej
lub grupy osób, między którymi wytworzyła
się więź społeczna. Zbiorowości
organizują życie społeczne i nie istnieją
w oderwaniu od siebie nawzajem, ale
tworzą środowisko, w którym funkcjonuje
człowiek. Najważniejsze rodzaje zbiorowości
przedstawia tabela.
PRZYKŁADY
• matka i córka
• para zakochanych
• dwoje przyjaciół
• znajomi
• współpracownicy
• pasażerowie autobusu
DZIAŁ I. Człowiek, grupy społeczne, rodzina
Rodzina jako szczególna grupa podstawowych umiejętności społecznych.
społeczna
Rodzina przekazuje wartości, tradycje rodzinne,
narodowe i religijne. Gwarantuje
Rodzina jest najpowszechniej występującą
grupą społeczną i najczęściej spotykaną także ciągłość pokoleń przez wydawanie
formą życia społecznego we wszystkich na świat potomstwa.
kręgach kulturowych. Jest grupą małą, Wiele osób uważa, że rodzina stanowi
formalną i pierwotną. Między jej członkami
tworzą się trwałe relacje wynikające ściej występują rodziny dwupokoleniowe
dużą wartość w życiu. W Polsce najczę-
ze wspólnego pochodzenia i zamieszkiwania.
W rodzinie przebiega bardzo intenkoleniowe,
składające się z dziadków, cza-
ale często spotykamy też rodziny wieloposywny
proces socjalizacji. Przez kontakt sem także pradziadków, rodziców i dzieci.
z rodzicami i rodzeństwem uczymy się Współcześnie wykształciło się dużo odmian
rodziny.
norm i zasad życia społecznego, a także
monogamiczna
wielopokoleniowa
składająca się z dwojga
składa się z przedstawicieli wielu
małżonków
pokoleń (rodziców, dziadków,
dzieci) mieszkających we wspólnym
gospodarstwie
poligamiczna
kiedy jedna z osób ma więcej niż
jednego małżonka (polskie prawo
nuklearna (dwupokoleniowa)
nie zezwala na poligamię)
składa się tylko z rodziców i dzieci
grupa społeczna – zbiorowość składająca
się z co najmniej trzech osób, pomiędzy
którymi powstała trwała wieź społeczna,
mająca poczucie odrębności, wspólny cel,
wartości i zasady
społeczność – zbiorowość tworzona przez
osoby zamieszkujące wspólny obszar,
powiązane różnego rodzaju zależnościami,
np. tradycjami czy wspólnymi interesami
społeczeństwo – bardzo duża zbiorowość,
tworzona przez społeczności, które w swoich
działaniach są wspierane przez różnego
rodzaju instytucje
• drużyna harcerska
• grupa przyjaciół
• stowarzyszenie
• partia polityczna
• mieszkańcy miasta lub regionu
• członkowie mniejszości narodowej
• społeczeństwo polskie
WSPÓŁCZESNE TYPY RODZINY
partnerska
nie ma osoby dominującej,
matrylinearna
a najważniejsze decyzje
dziedziczenie następuje po matce
są podejmowane przez rodziców
wspólnie i konsultowane z dziećmi
patrylinearna
patriarchalna
dziedziczenie następuje po ojcu
dominującą rolę odgrywa
mężczyzna
naród – zbiorowość tworząca wspólnotę
i posiadająca poczucie swojej odrębności,
zamieszkująca określony obszar, mająca
wspólną kulturę i przeszłość historyczną
oraz zwykle wspólny język
• Polacy
• Francuzi
• Kurdowie
matriarchalna
dominującą rolę odgrywa kobieta
bilateralna
dziedziczenie następuje
po obojgu rodzicach
? Nazwij wartości przedstawione na zdjęciach.
? Które z wartości ważnych dla rodziny są także istotne dla jednostki jako warunek udanego życia?
? Z którą ze zbiorowości spotykasz się najczęściej? Uzasadnij odpowiedź.
? Wskaż zbiorowość, która tworzy najmniej trwałe więzi społeczne. Uzasadnij swój wybór.
? Wskaż typy rodzin, które najczęściej występują w polskim społeczeństwie.
? Podaj argumenty potwierdzające, że decyzje podejmowane w rodzinach partnerskich są najlepsze.
Odwołaj się do swojej wiedzy o podejmowaniu decyzji w grupie.
25
17
24
Tekst główny uzupełniają
starannie dobrane zdjęcia
i mapy, które są cennym
źródłem informacji. Trudne
pojęcia zostały objaśnione
na karteczkach.
Tabele porządkują wiedzę
i prezentują ważne
informacje w zwięzłej,
czytelnej formie.
Schematy pomagają
zrozumieć ważne
zagadnienia. Ilustracjom,
schematom i tabelom
często towarzyszą pytania,
które skłaniają do myślenia
i analizowania danych.
5. Jak funkcjonują gospodarstwa domowe, budżet domowy
● Oszczędzanie na co dzień. Warto kupić
WARTO WIEDZIEĆ
energooszczędne żarówki, ograniczyć zużycie
wody czy gazu, a także samodzielnie
wykonać niektóre prace remontowe. logów jest jedną z najpoważniejszych
Zakupoholizm zdaniem wielu socjo-
● Racjonalne wydatki. Nie należy kupować
„na zapas”. Warto się zastanowić, ściej dopada kobiety w wieku 35–45
chorób cywilizacyjnych XXI w. Najczę-
co jest nam rzeczywiście niezbędne w danym
momencie i robić zakupy z listą.
lat, rzadziej mężczyzn i nastolatków.
Początkowo nieumiarkowane kupowanie
jest przyjemne, ale – jak dowodzą
● Poszukiwanie dodatkowych źródeł badania – często zmienia się w niebezpieczne
uzależnienie, które prowadzi
dochodu. W związku z coraz niższym
poziomem bezrobocia coraz łatwiej jest do poczucia winy, wstydu, stresu oraz
problemów małżeńskich, zawodowych
znaleźć dodatkową pracę.
i oczywiście finansowych.
● Inwestowanie w siebie. Możesz w przyszłości
dużo zyskać, jeśli dziś zainwestujesz
w naukę języków obcych albo
w rozwijanie swoich zdolności.
ZAPAMIĘTAJ
ҋ Każde gospodarstwo domowe powinno ҋ Wyróżnia się dwa rodzaje wydatków
prowadzić budżet, czyli zestawienie w budżetach gospodarstw domowych:
planowanych dochodów i wydatków. konsumpcyjne (na realizację potrzeb
ҋ Istnieją cztery główne źródła
bieżących) i inwestycyjne (na realizację
dochodów gospodarstwa domowego: potrzeb przyszłych).
z pracy najemnej, z tytułu prowadzenia ҋ Racjonalne gospodarowanie budżetem
działalności gospodarczej,
polega nie tylko na przemyślanym
z posiadanego majątku i kapitału
wydawaniu pieniędzy, lecz także
oraz z otrzymywanych świadczeń
na poszukiwaniu nowych źródeł
społecznych.
dochodu.
DZIAŁ II. Społeczność szkolna, lokalna i regionalna
PYTANIA I POLECENIA
1. Określ, które opisy dotyczą społeczności lokalnej, a które – regionalnej.
A. Duża zbiorowość ukształtowana m.in. w wyniku wydarzeń historycznych.
B. Działalność tej zbiorowości jest wspierana przez ruchy miejskie.
C. Odrębność tej zbiorowości opiera się na tradycji, języku, kulturze.
D. Społeczność tę charakteryzują wspólne interesy i więzi łączące ludzi oraz instytucje.
2. Zapisz w zeszycie informacje o swoim miejscu zamieszkania, podając nazwę miejscowości,
gminy lub dzielnicy, powiatu, województwa i regionu.
3. Poszukaj informacji o tradycjach i zwyczajach oraz wydarzeniach historycznych
i ważnych postaciach z twojej gminy lub twojego regionu. Sporządź krótką notatkę,
np. w formie mapy myśli.
4. Po zapoznaniu się z mapą oceń, czy zamieszczone niżej zdania są prawdziwe czy fałszywe.
Procent bardzo zadowolonych i zadowolonych z miejscowości
zamieszkania mieszkańców w 2015 r.
powyżej 70
59–70
51–59
poniżej 51
PODSUMOWANIE DZIAŁU I
Człowiek, grupy społeczne, rodzina
• Przeczytaj, pomyśl, odpowiedz
Społeczność jest bardzo podobna do zbudowanego z kamieni sklepienia, które zawaliłoby się,
gdyby kamienie te nie opierały się wzajem na sobie, przez co też utrzymuje się całość.
Źródło: Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, tłum. W. Kornatowski, PWN, Warszawa 1961.
1. Do czego Seneka porównuje społeczność?
2. Przypomnij sobie, jak zbudowane jest kamienne sklepienie. Co by się stało, gdyby usunięto
jeden z kamieni?
Żaden człowiek nie patrzy nigdy na świat absolutnie czystym wzrokiem. Odbiera go za pośrednictwem
określonego zespołu zwyczajów i sposobów myślenia. [...] Historia życia każdej jednostki jest
przede wszystkim procesem przystosowania się do wzorów i zasad przekazanych przez tradycję
społeczności, w której żyje. Zwyczaje społeczeństwa kształtują doświadczenia i zachowania jednostki
od chwili narodzin. Zanim nauczy się mówić, jest już małym tworem swojej kultury, a zanim
dorośnie i stanie się zdolna do brania udziału w jej działalności, zwyczaje właściwe tej kulturze są
już jej zwyczajami, wierzenia jej wierzeniami, trudności nie do pokonania jej trudnościami.
Źródło: R. Benedict, Wzory kultury, tłum. J. Prokopiuk, PWN, Warszawa 1966
1. Nazwij proces, o którym jest mowa w tekście.
2. Co to znaczy, że człowiek nie patrzy na świat „czystym wzrokiem”? Co wpływa na twoje
widzenie świata oraz na to, jak oceniasz różne zjawiska?
3. Czy teksty Seneki i Ruth Benedict (czytaj: rut benedikt) potwierdzają tezę, że człowiek jest
istotą społeczną? Uzasadnij swoją odpowiedź.
PYTANIA I POLECENIA
• Z życia wzięte
1. Przygotujcie budżet jednego z wymienionych niżej przedsięwzięć. Zadanie możecie
wykonać w grupach.
A. Koncert charytatywny szkolnego zespołu
B. Dyskoteka dla uczniów waszej szkoły
C. Wystawa prac artystycznych uczniów waszej klasy
2. Czy w przyszłości wolałbyś/wolałabyś uzyskiwać dochody z pracy u kogoś czy z pracy
dla siebie, czyli z prowadzenia własnej firmy? Rozważ zalety i wady obu rozwiązań.
3. Zastanów się i powiedz, jakie wydatki inwestycyjne gospodarstwa domowego mogą
w przyszłości przynieść dochody.
4. Wymień praktyczne metody oszczędzania, które może zastosować każda rodzina.
5. W jaki sposób państwo może pomagać gospodarstwom domowym, a w jaki sposób
członkowie rodziny sami mogą wesprzeć budżet domowy?
Źródło: Diagnoza społeczna 2015
A. Przedstawione na mapie dane odnoszą się do społeczności lokalnych.
B. Największe zadowolenie ze swojego miejsca zamieszkania wykazują mieszkańcy
województw pomorskiego i wielkopolskiego.
C. Najmniejsze zadowolenie ze swojego miejsca zamieszkania wykazują mieszkańcy
województw lubelskiego i warmińsko ‐mazurskiego.
5. Porozmawiajcie na forum klasy o tym, jak rozumiecie pojęcie małej ojczyzny. Co decyduje
o tym, że człowiek czuje się związany z jakimś miejscem?
Ania z IV klasy jąka się. Jej zaburzenie mowy ma charakter toniczny, tzn. w chwilach napięcia
dziewczynka zacina się i nic nie mówi. Przez nauczycieli często traktowana jest w sposób szczególny
– jej odpowiedzi ustne zastępowane są pisemnymi. Najczęściej dzieje się tak po kilku próbach
wyegzekwowania odpowiedzi ustnej. Do klasy przychodzi nowa uczennica – Beata, dziewczynka
o silnej osobowości. Szybko zdobywa wysoką pozycję w klasie. Ania wyraźnie jej się nie podoba.
Beata uważa, że Ania jest bezpodstawnie wyróżniana przez nauczycieli, a jej zaburzenie mowy
to oszustwo. Zaczyna jej dokuczać, przezywać, przedrzeźniać, izolować. Jest w klasie popularna,
więc stopniowo dołączają do niej inne dzieci.
Źródło: H. Gasik, Metody rozwiązywania sytuacji konfliktowych w szkole, Ośrodek Rozwoju Edukacji, publikacja
dostępna na stronie internetowej bezpiecznaszkola.men.gov.pl (dostęp: 1.12.1017)
1. Wskaż przyczyny powstania tego konfliktu.
2. Przedstaw sposoby rozwiązania konfliktu oraz przeanalizuj ich wady i zalety.
3. Przedstaw propozycje zachowań asertywnych dla wszystkich stron tego konfliktu.
33
58
35
Warto wiedzieć to dodatkowe
informacje i ciekawostki
poszerzające wiedzę,
związane z tematem lekcji.
Zapamiętaj to najważniejsze
informacje z lekcji, ujęte
w kilku punktach.
Każdą lekcję kończą
Pytania i zadania.
Zawierają one m.in. dane
statystyczne i wyniki
badań opinii przedstawione
w formie graficznej.
Podsumowanie
działu zawiera pytania
powtórzeniowe, ciekawe
teksty, a także propozycje
prac projektowych i stron
internetowych, które warto
odwiedzić.
Pamiętaj, by odpowiedzi do wszystkich zadań zamieszcznych w podręczniku zapisywać w zeszycie przedmiotowym.