13.04.2018 Views

Proksha_L._Nezvychainyya_prygody_hlopchyka_Bul'bіnkі_(Los'_A.)

  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Незвычайныя прыгоды<br />

хлопчыка Бульбінкі<br />

Леанід Прокша<br />

Мастак Алена Лось<br />

Недзе на Палессі жылі-былі дзед i баба. Хата іх стаяла ў<br />

лесе. Дзед быў лесніком, а баба гаспадарыла дома.<br />

Праз лес праходзіла граніца. Яе ахоўвалі пагранічнікі. Дзед,<br />

сустрэўшы ў лесе чалавека, які заблудзіўся, паказваў яму<br />

дарогу проста на… заставу. А там пагранічнікі правяралі, свой<br />

гэта чалавек ці чужы.


Здаралася, што незнаёмы, — а дзед ведаў усіх сваіх<br />

людзей, — спытаўшы дарогу, паварочваў у супрацьлеглы бок,<br />

даваў, як заяц, стракача ў кусты. Кемлівы дзед ведаў і тады,<br />

што рабіць: раз уцякаеш, значыць, сумленне не чыстае.<br />

Але не буду выдаваць усіх сакрэтаў дзеда. Скажу толькі: ён<br />

даўно сябраваў з пагранічнікамі. За дапамогу ў ахове<br />

дзяржаўнай граніцы дзеда ўзнагародзілі медалём.<br />

Калі дзед быў малады, ён служыў на гэтай жа заставе.<br />

Пасля заканчэння службы стаў лесніком.<br />

Аднойчы дзед вярнуўся з абходу і пачаў памагаць бабе:<br />

стаў падпальваць у печы. Баба тым часам назбірала амаль<br />

поўны чыгунок бульбы.<br />

— Ну, яшчэ адну бульбінку, — сказала яна, — і хопіць. Пад<br />

руку ў кашалі трапіла незвычайная бульбінка.<br />

Баба хацела яе ўжо абабраць, ды спынілася:<br />

— Дзед, паглядзі, выкапаны хлопчык!<br />

I раптам бульбінка сказала дзіцячым голасам:<br />

— Не распранай мяне, бабуля. Мне вельмі не хочацца<br />

трапляць у чыгунок.<br />

Дзед аж прысеў ад нечаканасці. Рознае ён бачыў на вяку.<br />

Нават з мядзведзем сустракаўся ў лесе. Але каб бульбінка<br />

загаварыла чалавечым голасам…<br />

— Не дзівіцеся. Я не простая бульбінка. Я маленькі<br />

зачараваны хлопчык.<br />

Дзед агледзеўся па хаце.<br />

— Баба, гэта нам здаецца ці сапраўды бульбіна<br />

загаварыла?<br />

— Я не толькі чую. Я адчуваю, як пры кожным слове<br />

бульбінка дрыжыць у мяне ў руцэ.<br />

Баба сядзела на нізкім услончыку ля кашаля. Дзед<br />

падышоў і сагнуўся над бульбінай.<br />

— Калі ты сапраўды хлопчык, дык як ты стаў бульбінкай?<br />

— Былі ў мяне некалі тата і мама. Жылі мы ў вёсцы.<br />

Баба паклала асцярожна незвычайную бульбіну на стол,<br />

села разам з дзедам на лаву.<br />

— А як называецца вёска? — папытаў дзед. — Я ўсе вёскі<br />

навакол ведаю.<br />

— Не памятаю, дзядуля. Помню толькі, блізка быў лес.<br />

— Лес? А, дык гэта, відаць, Ляды. Адтуль жа я і прывёз<br />

бульбу.


— Я быў маленькі. Ну, такі, як цяпер. I падобны быў на<br />

бульбінку. I звалі мяне Бульбінкай. Усе дзеці ў вёсцы раслі, а я<br />

не рос. Маці вельмі любіла мяне і шкадавала. «А чаго ж табе не<br />

хапае, мой сынку? — пытала яна. — I сырадоем цябе паю,<br />

смятаны не шкадую, а ты не расцеш». А мне было добра. Дзеці<br />

гуляюць у хованкі. Усе знойдуцца, а я — не. А то залезу ў<br />

кішэню бацькавай курткі і прыціхну. Бацька збіраецца на работу<br />

ў калгас, апранае куртку, пытае, дзе Бульбінка, а мне смешна.<br />

Бацька шукае па ўсёй хаце. «Дзе ты схаваўся? — гукае. —<br />

Вылазь». Тады я высоўваюся з кішэні і кажу: «А я тут».<br />

Бацькі глядзяць на мяне, смяюцца і плачуць. А чаго? Ну<br />

што, калі я малы. Не ўсім жа быць вялікімі.<br />

Аж здарылася вялікае няшчасце. Наляцелі на нашу вёску,<br />

як груганы, людзі ў чорных шынялях з чарапамі на шапках,<br />

гавораць не па-нашаму. А прывёў іх у вёску нейкі Альберт.<br />

Усіх павыганялі з хат і павялі ў канец сяла ў калгаснае<br />

гумно. Калі гналі праз бульбяное поле, маці прысела і схавалася<br />

ў бульбяніку. Яна была маленькая, і ворагі яе не заўважылі.<br />

Сядзіць маці, плача і прыгаворвае: «Лепш бы ты, маё<br />

дзіцятка, быў травінка, ці расінка, ці тая самая бульбіна. Тыя б<br />

злыдні цябе не кранулі».<br />

I тады зашумеў лісцем дуб: «Споўніцца твая воля, бедная<br />

маці, будзе твой сын бульбінка. Перачакае ў зямельцы ён<br />

ліхалецце, потым трапіць да добрых людзей, і ажывяць яны яго<br />

зноў сваёй сардэчнай любоўю і спагадай». I я стаў у той жа<br />

момант бульбінкай.<br />

— А маці?<br />

— Яе адшукалі ў бульбоўніку злыя людзі ў чорных<br />

шынялях. Пагналі яе ў агонь. А я застаўся ляжаць у баразне.<br />

Бабуля ўзяла Бульбінку і прытуліла да грудзей.<br />

— Бедная сірацінка. Мінула тое ліхалецце. Ніколі больш не<br />

вернецца.<br />

Ад цяпла бабульчыных спрацаваных рук і чулага сэрца<br />

Бульбінка ажыў. Засвяціліся яго, як абмытыя расой, блакітныя<br />

вочкі, завіхрыліся белыя, як лянок, валасы. З'явіўся асыпаны<br />

рабаціннем носік і расцягнуліся ва ўсмешцы чырвоныя губы.<br />

Толькі вопратка была на ім — адны лахманы.<br />

— Ой, як добра, — пацягнуўся хлопчык, бы пасля доўгага<br />

сну.<br />

— Глядзі, што робіцца, — сказаў дзед. — Гэта ж сапраўды<br />

жывы хлопчык. Што ты сядзіш, баба? Трэба яму хутчэй пашыць<br />

вопратку.


Бульбінка ад шчасця закружыўся на стале і заспяваў<br />

танюсенькім галаском:<br />

Дзякуй, баба,<br />

Дзякуй, дзед:<br />

Мне адкрыўся белы свет...<br />

— Асцярожна, Бульбінка. Барані божа, звалішся са стала.<br />

— Не звалюся. Вы яшчэ не ведаеце, хоць я маленькі, але<br />

скачу, як конік на сенакосе. Ад яго я і навучыўся. Вось<br />

паглядзіце.<br />

Бульбінка скочыў на лаву, з лавы на падлогу, з падлогі аж<br />

на печ.<br />

— Ты ж ножкі паламаеш, мой дарагі, — перапужалася баба.<br />

— Не. Кот мяне вучыў, калі я заставаўся з ім дома, як<br />

скакаць. О! — і Бульбінка скочыў на падлогу. — А яшчэ хочаце<br />

— пакачуся, як бульбінка з гары.<br />

— Спрытны ж ты, — сказаў дзед. — Цяпер я разумею, чаму<br />

на табе пашарпана вопратка. Зараз мы цябе пераапранем.<br />

Баба дастала са скрыні тканіну, і не паспеў дзед<br />

змайстраваць боцікі хлопчыку, як ужо кашулька і штонікі былі<br />

гатовы. Бульбінка хутка апрануўся.<br />

— Ой, які ж ён прыгожы! — пляснула ў далоні баба.<br />

— Сапраўды! — падзівіўся дзед.<br />

Іх радасная гамонка абудзіла лес. Да акон прыбеглі яго<br />

жыхары: Ліса, Заяц, Вожык. Ніколі яны не бачылі такіх вясёлых<br />

лесніка і яго жонку.


Бульбінка прыціх і пачаў з цікавасцю прыглядацца да<br />

звяркоў.<br />

— Спужаўся? — занепакоілася баба.<br />

— Кінь ты, ён жа вырас пры лесе.<br />

— А ў лес мяне тата і мама не пускалі, — сказаў Бульбінка.<br />

— Ідзіце адсюль прэч, — махнула рукой на няпрошаных<br />

гасцей баба. — Напужалі мне хлопчыка.<br />

— А мне з імі цікава пазнаёміцца, — Бульбінка падбег да<br />

акна. — Хоць крыху і страшнавата, а хочацца.<br />

— Пазнаёмішся яшчэ, — сказаў дзед, а цяпер хадзем есці.<br />

Бульба ўжо зварылася.<br />

Баба паставіла на стол ежу.<br />

— Але ж як Бульбінку пасадзіць за стол?<br />

— Зараз, — сказаў дзед. Ён змераў вышыню стала, потым<br />

пайшоў у двор і прынёс адтуль адмысловы сасновы цурбан.<br />

— Пакуль што пасядзіш на гэтым.<br />

— Пачакай, пасцялю, — сказала баба, — у смалу запэцкаеш<br />

штонікі.<br />

Не паспелі ўладзіць адзін клопат, узнік другі.<br />

— А есці чым і з чаго?


Маленькая лыжачка знайшлася. Страву давялося класці ў<br />

сподачак.<br />

Есць Бульбінка, упісвае за дзве шчакі, аж чупрынка яго<br />

спацела і на лбе з'явіліся кроплі поту.<br />

— Выгаладалася беднае дзіцятка, — уздыхнула баба. — I<br />

чаму яно такое малое?<br />

— Малое, малое, — буркнуў дзед. — Якое ёсць, такое і<br />

добра. Галоўнае — розум. Зраўняй чалавека з тою сасной або з<br />

дубам. Які чалавек здаецца маленькі. А розумам да неба<br />

дастане...<br />

— Яно так, але каб хоць крышачку большы.<br />

— Ты літары ведаеш? — спытаў дзед.<br />

— I чытаць умею, — бадзёра сказаў Бульбінка.<br />

— А пісаць?<br />

— Нязручна, — уздыхнуў Бульбінка. — Даводзіцца аловак<br />

дзвюма рукамі браць.<br />

— Абы ўмець трымаць…<br />

Дзед жартаваў ды еў, а баба і не дакранулася да ежы. I,<br />

можа, ад бабінай дабраты ў Бульбінкі заружавелі здароўем<br />

шчокі; бабе ж здалося, што ён стаў крышачку большы. Можа,<br />

яшчэ падрасце, — абнадзеіла яна сябе і пачала прыбіраць са<br />

стала.<br />

— Ну, баба, я адпачну, — сказаў дзед. — Натупаўся за<br />

раніцу.<br />

— А я пагуляю, — сказаў Бульбінка.<br />

— Ну, пагуляй, — згадзіўся дзед. — Хочаш у хаце, хочаш у<br />

двары.<br />

— Добра, — кіўнуў галавой Бульбінка, ускочыў на<br />

падаконнік, а далей — у лес.<br />

Ліса, Заяц і Вожык яшчэ не паспелі далёка адысціся.<br />

— Ой, як тут хораша, — узрадаваўся ён.<br />

Лясныя жыхары з цікавасцю прыглядаліся да маленечкага<br />

хлопчыка.<br />

— Хто ты? — спытаў Бульбінка ў Лісы.<br />

— Я, — адказала Ліса, — самая праўдзівая ў лесе. Я не<br />

люблю хлусіць, падлізвацца і віляць хвастом, хоць ён, бачыш, у<br />

мяне пушысты.<br />

— А ты?<br />

— Я Заяц, самы адважны жыхар у лесе.<br />

— А ты?


— Я Вожык. Не веру лгунам. Таму апранаю калючы кажух.<br />

— Вожык чмыхнуў сярдзіта і пайшоў у кусты.<br />

— Пайшоў бы і ты, Заяц, есці заечую капусту, — махнула<br />

хвастом Ліса. — Мне трэба хлопчыку сёе-тое сказаць па сакрэту.<br />

— Калі ласка, — пакрыўдзіўся Заяц і знік у лесе.<br />

— Пойдзем з табой пагуляем, — запрапанавала Ліса.<br />

— Куды?<br />

— У куратнік. Ён тут недалёка. — А сама падумала: «Гусі і<br />

куры ўбачаць Бульбінку і кінуцца да яго, а я схаплю гуску — і ў<br />

лес…»<br />

Яны пайшлі да куратніка.<br />

— Вунь Бульбінка, — узрадаваліся гусі і кінуліся да<br />

хлопчыка.<br />

Скарыстаўшы гэты момант, Ліса выскачыла з-за куста,<br />

схапіла гуску — і ў лес.<br />

— Дык вось ты якая! — крыкнуў хлопчык і выбег з<br />

куратніка. Пайшоў далей адзін.<br />

Ідзе, ідзе, нікога няма. I хата лесніка ўжо невядома ў якім<br />

баку. Сумна стала хлопчыку, і ён пачаў гукаць:<br />

— Гэй, хто тут ёсць? Дапамажыце!<br />

З лесу выскачыў Заяц.<br />

— Завядзі мяне, Зайчык, да лесніка.<br />

— Паспееш ты яшчэ дадому. Хадзем, я табе пакажу свет, а<br />

вечарам завяду ў хату лесніка.<br />

— Добра, — згадзіўся Бульбінка.<br />

Ідуць яны па лесе. Заяц спявае:<br />

Не баюся я Лісы,<br />

Хоць малы я і касы.<br />

I Мядзведзя не баюся —<br />

Я на ногі спадзяюся.<br />

— Добра, што я сустрэў такога надзейнага сябра, —<br />

радуецца Бульбінка.<br />

Узышлі яны на ўзгорак.<br />

— Вунь, бачыш, балота, — сказаў Заяц. — А за ім… — Ён не<br />

дагаварыў і кінуўся ў кусты.<br />

— Куды ты, Зайчык? — здзівіўся Бульбінка і ў гэты момант<br />

убачыў Ваўка.<br />

— Прэч з дарогі, — люта завыў Воўк.<br />

— Колькі я той дарогі займаю, — смела адказаў Бульбінка.<br />

— Ідзі сабе, месца хапае.<br />

— А я не хачу. З-за цябе касы ўцёк.


— Тваё шчасце, што Зайчык не раззлаваўся. Ён бы табе<br />

даў!<br />

— Гэта тваё шчасце, што я не галодны, — сказаў Воўк і<br />

штурхнуў хлопчыка.<br />

Бульбінка пакаціўся з гары і плюхнуўся ў ваду. Па балоце<br />

хадзіў Бусел. Ён падышоў да хлопчыка.<br />

— Хто ты? — здзівіўся Бусел. — Я часта нашу людзям<br />

дзетак, але ніколі не бачыў такога дзіўнага хлопчыка.<br />

— Я Бульбінка. А ты хто?<br />

— А я Бусел.<br />

— Вынесі мяне, добры Бусел, на сухое месца.<br />

— Добра. Сядай мне на спіну і моцна трымайся за маю<br />

доўгую шыю.<br />

Бульбінка сеў. Бусел прабег па балоце на сваіх доўгіх<br />

нагах, разагнаўся, узмахнуў вялікімі крыламі і падняўся ў<br />

паветра.<br />

Праляцелі над балотам, пераляцелі раку. Вось яны ўжо над<br />

лесам.<br />

Бульбінка глядзіць навокал, і сэрца ў яго замірае ад<br />

шчасця.<br />

— Ах, якая зямля вялікая, і няма ёй, здаецца, ні канца, ні<br />

краю. Які ты шчаслівы, Бусел! Ты можаш лётаць колькі хочаш.<br />

— Не, не магу. Не хапае часу. У мяне дзеткі. Яны хочуць<br />

есці.<br />

I ўспомніў Бульбінка сваю маму.<br />

— А ты ведаеш, Бусел, дзе вёска Ляды?<br />

— Чаму ж не ведаю? Зараз убачыш яе.<br />

I сапраўды неўзабаве Бульбінка ўбачыў родную вёску. Не<br />

пазнаў яе. Усе дамы новыя. Толькі адна хатка, самая крайняя,<br />

старая. Успомніў Бульбінка бабульку, якая жыла ў ёй. Высокая<br />

груша ля хаты расла. Грушкі на ёй былі хоць маленькія, але<br />

вельмі смачныя. Бабулька частавала імі не раз Бульбінку…<br />

Бусел апусціўся на ўскраіне лесу.<br />

— Бывай, Бульбінка. Трэба ляцець на балота, шукаць<br />

дзеткам жаб. — Ён махнуў на развітанне крылом і падняўся ў<br />

паветра.<br />

— Дзякуй, Бусел! — памахаў яму рукой Бульбінка. Яшчэ<br />

зверху Бульбінка заўважыў у градах бабулю і таму адразу<br />

пашыбаваў нацянькі да яе.<br />

— Добры дзень, бабуля! — прывітаўся Бульбінка. Бабулька<br />

сеяла ў ямкі гурочкі і прысыпала белыя зярняткі зямлёй.


— Добры дзень, — адказала бабуля, азіраючыся, каб<br />

убачыць, хто з ёй вітаецца.<br />

— Гэта я, Бульбінка.<br />

— Дрэнна бачу ўжо. Дзе ж ты?<br />

— Тут… — Бульбінка ўскочыў з баразны на градку.<br />

— А дарагі ты мой, — ускрыкнула бабуля. — Такі ж<br />

маленькі, як і быў. — I ўжо сумна: — А хаты вашай няма. Спалілі<br />

фашысты. I людзей папалілі. I мяне хацелі спаліць, нелюдзі.<br />

Выпаўзла з агню. А той прыблуда Альберт яшчэ страляў у мяне.<br />

Ой, што было! Не дай божа бачыць калі такое…<br />

Уздыхнула бабуля і заклапочана спытала:<br />

— А цябе ж хто прытуліў, сіротка мой няшчасны?<br />

— Я ў лесніка жыву...<br />

— У лесніка? Добры ён чалавек. У партызанах быў. I жонка<br />

яго — кабета сардэчная. Выхадзіла мяне пасля той бяды.<br />

На градку селі дзве птушкі.<br />

— А кыш вы, — крыкнула на іх бабка. — Ласыя на гурочкі.<br />

Грабелькамі яна зраўняла градку.<br />

— Ну, расціце, гурочкі. А мы пойдзем у хату. Засмажу табе<br />

яешню…<br />

— Дзякуй, бабуля. Я паснедаў.


Як ні адмаўляўся Бульбінка, усё ж бабуля пачаставала яго<br />

малаком, а ў кішэню насыпала семак. Потым паказала хлопчыку<br />

самую блізкую дарогу да леснічоўкі.<br />

— З лясной сцежкі патрапіш на бальшак, — тлумачыла яна.<br />

— Асцярожна пяройдзеш яго, бо там машыны ходзяць. Зноў<br />

пойдзеш лясной дарогай.<br />

— А калі па бальшаку ісці? — спытаў Бульбінка.<br />

— Тады трапіш ажно ў Мінск. Вялікі гэта горад. Сталіца.<br />

У Бульбінкі заблішчалі вочкі.<br />

— О, бабуля, каб я быў вялікі і дужы, я абышоў бы ўвесь<br />

свет. Так хочацца пабываць далёка-далёка і ўсё-ўсё пабачыць…<br />

— Свет вялікі. Увесь не абыдзеш. Ты лепш прыходзь да<br />

мяне часцей. Вырастуць гурочкі, паспеюць грушкі.<br />

— Добра, бабуля, прыйду.<br />

Ідзе Бульбінка па дарозе, семкі лускае. Сонейка свеціць.<br />

Птушкі ў лесе спяваюць. I хлопчыку захацелася спяваць.<br />

Дзякуй, баба,<br />

Дзякуй, дзед:<br />

Мне адкрыўся Белы свет.<br />

— Куды ты, Бульбінка? — раптам пачуў ён.<br />

— Ой, Вожык, і ты тут. Як добра!<br />

— А з Лісой табе было дрэнна? — чмыхнуў Вожык.


— Яна хітрая.<br />

— А Зайчык?<br />

— Хвалько.<br />

— А ты, я бачу, разумны! Ц-с-с… Сюды бяжыць Свіння. Яна<br />

ненажэрная. Хавайся за мяне.<br />

Вожык наставіў свае калючкі.<br />

— Хру-хру, — зарохкала Свіння. I з разгону тыцнулася<br />

носам у… калючкі.<br />

— Кві-і… — завішчала яна і кінулася прэч. А хлопчык<br />

ускочыў і крыкнуў:<br />

— А што, з'ела нас?<br />

Яны пайшлі далей. Убачыў Бульбінка каскі ля дарогі.<br />

Падбег да адной, якая ляжала перакуленая, і зазірнуў, як у<br />

калодзеж.<br />

— А вунь дзірачка. I раменьчык.<br />

Раменьчык, які некалі падтрымліваў каску на галаве, вісеў<br />

ўсярэдзіне.<br />

— Ой, — узрадаваўся Бульбінка, — можна пагайдацца.<br />

— З вайсковымі рэчамі дрэна гуляць, — буркнуў Вожык.<br />

Бульбінка не звярнуў увагі на перасцярогу сябра. Ён<br />

ускочыў у каску…<br />

— Гайдайся сабе, а я пайду лавіць мышэй, — узлаваўся<br />

Вожык. — Бывай!<br />

— Вожык, ты не ўяўляеш сабе, як гэта цудоўна, — крыкнуў<br />

наўздагон Бульбінка. — Не бойся, я не вывалюся. Тут ёсць<br />

раменьчык.<br />

Каб лепш трымацца ў хісткай гушкаўцы, Бульбінка<br />

прывязаў сябе раменьчыкам да каскі.<br />

— Вось цяпер пагайдаюся.<br />

Гайдаўся ён, гайдаўся, каска тым часам спаўзла да раўчука<br />

і перавярнулася. Бульбінка апынуўся пад каскай. I адразу<br />

зрабілася цёмна, і цяжка стала дыхаць. Добра яшчэ, што была<br />

дзірачка... На каску села птушка.<br />

— Хто там? — спытаў Бульбінка. — Дапамажыце!<br />

— Як жа я табе дапамагу? — піпікнула птушка. — Каска<br />

сталёвая, цяжкая, а я маленькая.<br />

— Не пакідай мяне, — узмаліўся Бульбінка.<br />

— Не бойся, не пакіну. Буду спяваць, і табе будзе лягчэй.<br />

I яна заспявала. А Бульбінка заснуў. Ён не чуў радаснага<br />

крыку птушкі:<br />

— Вунь едзе машына!


А як ёй, маленькай, затрымаць грузавік? У кузаве машыны<br />

поўна рознага жалезнага ламачча.<br />

Закружылася птушка над дарогай перад машынай. Пачала<br />

жаласліва піпікаць. Дзе там, хто яе пачуе, калі гудзе матор.<br />

I ўсё ж людзі ў кабіне яе заўважылі.<br />

— Бедная птушачка. Відаць, нейкі лайдак гняздо яе<br />

разбурыў, — сказаў шафёр.<br />

А другі чалавек, які сядзеў побач, зірнуў убок.<br />

— Вось гэтыя каскі. Даўно ўжо збіраўся іх забраць. Спыні<br />

машыну.<br />

Прачнуўся Бульбінка раніцой, сярод розных жалязяк.<br />

Балелі бакі, але ён убачыў блакітнае неба, і яму зноў стала<br />

весела.<br />

Хлопчык нешта заспяваў, і да металалому падышоў дзед,<br />

вельмі падобны да лесніка, з дубальтоўкай у руках.<br />

— Хто тут пішчыць? — спытаў дзед.<br />

— Гэта я, Бульбінка. Куды я трапіў?<br />

— Глядзі ты. Сапраўды рыхтык бульбінка. Першы раз бачу<br />

такое. Ну, ну…<br />

Дзед дапамог хлопчыку выбрацца з ламачча, падвёў да<br />

лавачкі, пасадзіў побач з сабой, а дубальтоўку паставіў.<br />

— Адпачнём крыху. Натупаўся я за ноч, — пазяхнуў дзед.<br />

— Я ж вартаўнік. Мне на дзяжурстве спаць нельга.<br />

Відаць, дзеду вельмі хацелася спаць. Да таго ж сонейка так<br />

прыемна прыгравала…<br />

— Ты сядзі ціха і глядзі. Будзеш як бы мой намеснік. Калі<br />

што якое — штурхнеш мяне ў бок. А я табе за гэта абаранак<br />

куплю.<br />

— Добра, я буду сядзець ціха-ціха і глядзець, — паабяцаў<br />

Бульбінка.<br />

Але ён не паслухаў дзеда, не пасядзеў ціха ні хвіліначкі.<br />

— Дзеду, а можна памацаць? — паказаў Бульбінка на<br />

ружжо.<br />

Дзед адплюшчыў вочы.<br />

— Што ты, нельга! Яшчэ націснеш на спуск і… — падсунуў<br />

ён бліжэй да сябе ружжо і прамармытаў: — Н-нельга…<br />

I вось калі нельга, якраз і карціць зрабіць тое «нельга».<br />

Спачатку Бульбінка толькі ціхенька, адным пальцам дакрануўся<br />

да ружжа. Потым яшчэ, больш смела. I сам не ведаў, як так<br />

здарылася — націснуў на спуск.<br />

Грымнуў стрэл. Дзед з перапалоху зваліўся на адзін бок<br />

лавы, Бульбінка — на другі.


Хоць і спрасоння, але адразу даўмеўся дзед, хто парушыў<br />

яго сон. Хуценька намацаў стары, дзе ў яго папружка.<br />

— Ты ў мяне атрымаеш зараз дзірку ад абаранка…<br />

Бульбінка не ведаў, што такое абаранак, тым больш, дзірка<br />

ад яго. Але па сярдзітым выразе твару вартаўніка ён здагадаўся,<br />

што чакаць такі пачастунак не варта, і кінуўся бегчы.<br />

«I навошта я націснуў на той спуск?» — шкадаваў<br />

Бульбінка.<br />

Заклапочаны хлопчык дабег амаль да сярэдзіны горада,<br />

спыніўся і зірнуў угору.<br />

— Ой, хата на хаце. Як там толькі людзі жывуць у такіх<br />

дамах? — дзівіўся Бульбінка, аглядаючы шматпавярховыя<br />

будынкі.<br />

На скрыжаванні стаяў чалавек у прыгожым адзенні і<br />

кіраваў рухам. Куды пакажа рукой, у той бок, як статак,<br />

кідаюцца рознакаляровыя машыны.<br />

— Як жа перайсці вуліцу? — пачухаў патыліцу Бульбінка. I<br />

як праз сон пачуў:<br />

— Дзеці, стойце спакойна. Зараз міліцыянер спыніць<br />

машыны, і мы пяройдзем вуліцу.<br />

Бульбінка азірнуўся: на тратуары, трымаючы адзін аднаго<br />

за сукенкі і кашулькі, стаялі дзеці, а каля іх — прыгожая<br />

дзяўчына.<br />

— Ну вось, цяпер пойдзем. — Яна ўзяла за руку першага<br />

хлопчыка. Усе пайшлі за ёй.<br />

Бульбінка таксама, не марудзячы, ухапіўся за сукенку<br />

апошняй дзяўчынкі і рушыў следам.<br />

— О-о, гэта ж зусім проста. Дзякуй табе, міліцыянер, —<br />

сказаў Бульбінка, калі апынуўся такім чынам на другім баку<br />

вуліцы.<br />

А што далей? Куды ісці? Хлопчыку было ўсё роўна. Усё для<br />

яго новае і цікавае.<br />

Ля тратуара спыніўся аўтобус. З адкрытых акон пачулася<br />

песня:<br />

Хай заўжды будзе сонца...<br />

Бульбінка азірнуўся, прайшоў некалькі крокаў і балюча<br />

выцяў аб камень нагу.<br />

— Ой! — ускрыкнуў хлопчык і, можа б, заплакаў, але да яго<br />

падбеглі піянеры.


— Моцна ўдарыўся? — спытаў хлопчык у чырвоным<br />

гальштуку.<br />

— Не-е, — працяжна адказаў Бульбінка і з цікавасцю<br />

паглядзеў на хлопчыка.<br />

— Які ён дзіўны! — усклікнуў другі піянер. — Як цябе<br />

завуць?<br />

— Бульбінка.<br />

— Паедзем з намі, — папрасіла дзяўчынка, — у лагер. Там<br />

цікава, весела. Запалім вялікі касцёр.<br />

Падышла бялявая дзяўчына ў чырвоным гальштуку.<br />

— Забяром яго ў лагер, — загаманілі дзеці.<br />

— А маці будзе непакоіцца, — сказала дзяўчына.<br />

Бульбінка спалохаўся: раптам не возьмуць. Яму ж вельмі<br />

хацелася ехаць у той невядомы піянерскі лагер. Ды і машына<br />

такая прыгожая, як не пракаціцца!<br />

— Я напішу бабулі пісьмо, яна нават будзе рада.<br />

— Ну, тады едзем, — згадзілася бялявая дзяўчына. Праз<br />

хвіліну Бульбінка сядзеў у аўтобусе і спяваў разам з усімі.<br />

Але ён хутка заўважыў, што не ўсе дзеці ў аўтобусе<br />

вымаўлялі знаёмыя яму словы.<br />

— На якой мове яны спяваюць? — спытаў Бульбінка ў<br />

дзяўчынкі, якая запрасіла яго ў лагер.<br />

— На розных, — адказала тая. — Тут дзеці з Італіі, Францыі,<br />

Бельгіі, Англіі… Яны прыехалі да нас у госці. Мы будзем разам<br />

адпачываць.<br />

У лесе аўтобус спыніўся. Бялявая дзяўчына ў чырвоным<br />

гальштуку сказала спачатку па-беларуску, а потым на іншых<br />

мовах:<br />

— Давайце крыху пабегаем, адпачнём, пашукаем грыбоў.<br />

Праз хвіліну аўтобус апусцеў. Застаўся ў ім толькі<br />

Бульбінка. «Адпачну крыху», — рашыў ён.<br />

Толькі так падумаў, як раптам пачуў нечы тоненькі галасок,<br />

быццам з-пад зямлі:<br />

— Марселіна, Марселіна...<br />

Другіх слоў Бульбінка не зразумеў, але заўважыў, што<br />

накрыўка аднаго чамадана ўздрыгвае. Бульбінка ўспомніў, як<br />

цяжка яму было пад каскай, і рашыў дапамагчы таму, хто сядзеў<br />

у чамадане, кім бы ён ні быў.<br />

Нялёгка было адчыніць чамадан. Але як толькі паднялася<br />

накрыўка, з чамадана высунулася галава маленькага хлопчыка,<br />

падобнага на цыбульку.


— Я — Чыпаліна, — ускрыкнуў ён і рухамі рук і словамі<br />

пачаў тлумачыць, што хлопчык Марселіна, які не мо-жа жыць<br />

без Чыпаліна, узяў яго з сабой з Італіі.<br />

— Чыпаліна, — сказаў хлопчык-цыбулька, стукнуўшы сябе<br />

ў грудзі. Ён чакаў, што Бульбінка назаве сваё імя. Чыпаліна не<br />

сумняваўся, што перад ім Бульбінка, але не ведаў, як гэта<br />

сказаць па-беларуску.<br />

— Бульбінка, — назваў сябе хлопчык.<br />

— Бульбінка, — працягла паўтарыў Чыпаліна, старанна<br />

вымаўляючы кожную літару гэтага новага для яго слова. —<br />

Бульбінка…<br />

Відаць, яно яму спадабалася. Чыпаліна падумаў і,<br />

тыцнуўшы пальцам у грудзі беларускаму хлопчыку, сказаў:<br />

— Патэтэ…<br />

— А, па-італьянску бульба назывэецца патэтэ, —<br />

здагадаўся Бульбінка.<br />

— Патэтэ, патэтэ…


Чыпаліна было прыемна, што Бульбінка яго разумее. У<br />

адчыненыя вокны аўтобуса вецер данёс з лесу звонкія галасы<br />

дзяцей. Бульбінка хапіў за руку Чыпаліна:<br />

— Пойдзем і мы пабегаем па лесе.<br />

Прырода радавала хлопчыкаў. На палянцы Чыпаліна<br />

сарваў кветку. А потым яны ўбачылі грыбы. Чорнагаловыя, на<br />

тоўстых белых ножках, тыя стаялі пад елкай, быццам чакалі<br />

незвычайных грыбнікоў.<br />

— Адзін, два, тры… Ой, колькі! — усклікнуў Бульбінка.<br />

З галіны высокай елкі, пад якой раслі грыбы, за хлопчыкамі<br />

трывожна сачылі чорныя вочкі вавёркі. Гэта ж яе грыбы — харч<br />

на зіму. Перад прыходам хлопчыкаў вавёрка якраз пераносіла<br />

грыбкі ў сваё дупло. Рабіла гэта спрытна. Спачатку падгрызала<br />

карэньчык. Грыб падаў. Тады хапала яго і ўзбягала на дрэва.<br />

Хлопчыкі не пакрыўдзілі вавёрку. Ды і дзе ім было забраць<br />

столькі грыбоў. Яны хапілі па адным і пабеглі далей.<br />

— Гэй, куды вы, — пачулі за сабой нечы голас. Спыніліся.<br />

Да іх падыходзіў кучаравы хлопчык. Ветліва ўсміхаючыся,<br />

спытаў:<br />

— Хто вы і адкуль такія?<br />

— Я Бульбінка з Палесся, а гэта мой сябар з Італіі…<br />

Чыпаліна зразумеў, што ён павінен нешта сказаць пра сябе.<br />

Настрой быў узнёслы, таму песня вырвалася сама.


Я — вясёлы Чыпаліна.<br />

Нарадзіла мама<br />

Там, дзе спеюць апельсіны,<br />

I лімоны, і масліны,<br />

Фігі — гэтаксама…<br />

— А я Жан з Парыжа, — усміхнуўся хлопчык. — Прыехаў на<br />

радзіму сваёй мамы.<br />

Чыпаліна лыпаў вачыма: хлопчык гаварыў па-беларуску, а<br />

яму хацелася ведаць, што ён гаворыць.<br />

— Мамы? — здзівіўся Бульбінка.<br />

— Так, мамы. Яна вырасла сярод гэтых лясоў. Вёска Буда, у<br />

якой яна нарадзілася, нават тут недзе недалёка…<br />

— А чаму твая мама жыве ў Парыжы?<br />

— Яе, зусім маладзенькую, сілай вывезлі фашысты. Мама<br />

ўцякла з лагера да французскіх партызан…<br />

— Партыжано! — ухапіўся за гэтае зразумелае яму слова<br />

Чыпаліна. Яму таксама рупіла нешта сказаць. I ён пачаў<br />

гаварыць пра італьянскіх партызан усё, што чуў ад бацькі і маці<br />

Марселіна.<br />

— Хто тут называе маё імя? — спытаў, падышоўшы,<br />

Марселіна. — О, гэта ты, Чыпаліна… Адкуль у цябе такі грыб?<br />

— Я знайшоў грыбы разам з маім сябрам Бульбінкай.<br />

— Бульбінка? Вельмі прыемна, — сказаў Марселіна. — Не<br />

дзівіся, што я гавару па-беларуску. Мая маці з Палесся…<br />

— У нашых мам аднолькавы лёс, — сказаў Жан. — Будзем<br />

сябраваць…<br />

— Згода. Маёй маці будзе прыемна, калі даведаецца, што ў<br />

Парыжы жыве яшчэ адна яе зямлячка. А можа вы прыедзеце да<br />

нас у госці?..<br />

— Маці вельмі хворая. Яна была паранена на вайне.<br />

А тата… Вось ужо год, як яго пахавалі сябры-партызаны…<br />

— О, гэта вельмі сумна! — спагадліва сказаў Марселіна. Ты<br />

працуеш?<br />

— Так. У багатага крамніка на пасылках. Нядобры чалавек.<br />

— Яны ўсе, багацеі, такія. Мой тата таксама не любіць<br />

гаспадара фабрыкі, на якой працуе.<br />

Чыпаліна штурхнуў Марселіна:<br />

— Ты дрэнны. Чаму не навучыў мяне размаўляць пабеларуску?<br />

— Нічога. Пабудзеш у лагеры, навучышся.<br />

— А я ўжо ведаю некалькі слоў, — павесялеў Чыпаліна.


— Ну, вось бачыш… Няма чаго крыўдаваць.<br />

— А ў мяне тут ёсць бабуля, — пахваліўся Жан. Марселіна<br />

ўздыхнуў:<br />

— Бацькоў маёй мамы фашысты спалілі.<br />

— I мая матуля згарэла, — сказаў Бульбінка. — Альберт яе<br />

піхнуў у агонь…<br />

— Альберт? — насцярожыўся Марселіна. — Пра нейкага<br />

Альберта-здрадніка маці мне расказвала.<br />

Каб не перашкодзілі размове, Бульбінка даведаўся б, што<br />

маці Марселіна Алеся жыла ў суседняй з Лядамі вёсцы і што той<br />

самы Альберт выдаў яе фашыстам. Але пачуўся голас бялявай<br />

дзяўчыны:<br />

— У аўтобус, усе ў аўтобус!<br />

I хлопчыкі пабеглі займаць свае месцы.<br />

Піянеры з кветкамі сустракалі замежных гасцей. Гэтыя<br />

дзеці былі для іх не проста госці з-за мяжы. Амаль у кожнага з іх<br />

маці нарадзілася і вырасла ў Савецкай краіне. У гады ліхалецця<br />

не па сваёй волі яны апынуліся на чужыне, пра маленства<br />

могуць цяпер толькі расказваць сваім дзецям і будзіць у іх<br />

пачуцці любві да роднай старонкі.<br />

Сустракаць замежных дзяцей прыйшлі і дарослыя. Нават<br />

кухар Федзя ў сваім высокім белым каўпаку з'явіўся ля аркі, на<br />

якой вісеў надпіс на беларускай і англійскай мовах: «Калі ласка,<br />

госцейкі!»<br />

Лагерны ўрач, вельмі падобны на доктара Айбаліта, у<br />

белым халаце і белай шапачцы, спагадліва ківаў галавой:<br />

— Там, на чужыне, вас не песцяць, лагераў адпачынку<br />

такіх, як у нашай краіне, не будуюць…<br />

— А іх і не адрозніш ад нашых дзяцей, — сказала<br />

афіцыянтка Каця. — Такія ж, толькі ў нашых чырвоныя<br />

гальштукі.<br />

— Што тут дзіўнага, — буркнуў кухар. — Гэта ж дзеці<br />

нашых землякоў.<br />

Раптам Каця пляснула ў далоні ад захаплення.<br />

— Глядзіце, глядзіце, якія маленькія хлопчыкі.<br />

— Сапраўды, — сказаў кухар. — Такога дзіва я ніколі яшчэ<br />

не бачыў.<br />

— Нічога тут дзіўнага, — як бы папярэдзіў урач дарослых,<br />

каб яны сваёй празмернай цікавасцю не збянтэжылі хлопчыкаў.


— Я ўпэўнены, што аднаго з іх завуць Чыпаліна, а другога<br />

Бульбінка. Праўда, хлопчыкі?<br />

— Праўда, — адказаў Бульбінка.<br />

— I вы будзеце жыць у нашым лагеры, — дабрадушна<br />

працягваў урач.<br />

— Так. Нас запрасіла вунь тая бялявая дзяўчынка, якая<br />

гаворыць зараз з трыбуны.<br />

— Гэта наша піянерважатая Зося, — растлумачыла Каця,<br />

падступаючы бліжэй да хлопчыкаў.<br />

— Мы будзем клапаціцца, каб вы былі здаровенькія, —<br />

сказаў урач.<br />

— I сытыя, — прабасіў кухар.<br />

— А я вас уладкую хораша, каб вам было цёпла і ўтульна,<br />

— сказала Каця.<br />

Праз хвіліну Бульбінка і Чыпаліна сядзелі на плячах у<br />

дзяўчыны, яна ішла да казачных домікаў лагера і прыгаварвала:<br />

— Ой, мае вы хлопчыкі, ой, мае вы мілыя. У сваім пакоі я<br />

пастаўлю два ложкі, наб'ю матрасікі свежым сенам. Буду<br />

расказваць вам вечарам казкі…<br />

Добра і весела было хлопчыкам у піянерскім лагеры<br />

«Крыжоўка». А ўсе прыгоды, якія там адбываліся з імі, не<br />

апішаш і ў тоўстай кніжцы. Але здарыўся там выпадак, пасля<br />

якога Бульбінку яшчэ больш палюбілі дзеці.<br />

На трэці дзень Каця вярнулася са сталовай позна.<br />

Чакаючы яе, хлопчыкі некалькі разоў засыналі і<br />

прачыналіся.<br />

— Вялікая непрыемнасць, — сказала Каця. Хлопчыкі<br />

прыўзняліся на ложках.<br />

— Якая? — спыталі ўстрывожана ў адзін голас.<br />

За гэтыя дні Чыпаліна ўжо сяк-так разумеў беларускую<br />

мову, а Бульбінка італьянскую. Каця села на свой ложак.<br />

— Невядома дзе Жан, — сумна паведаміла, разводзячы<br />

рукамі. — Шукалі яго ў лесе і на беразе возера. Нідзе няма.<br />

— А Марселіна ёсць? — спалохаўся Чыпаліна.<br />

— Марселіна ёсць, — супакоіла яго Каця. — Яны разам<br />

вярталіся з прагулкі па лесе. А потым некуды зніклі. Пасля<br />

вячэры ў лагеры спахапіліся, што Жана няма.<br />

— Бульбінка ведае…<br />

Каця зірнула на Бульбінку. Той пра нешта напружана<br />

думаў.


— Што ты маўчыш, Бульбінка?<br />

— Я здагадваюся, дзе Жан.<br />

— Дзе?<br />

— Відаць, ён пайшоў да бабулі.<br />

— У яго ёсць бабуля?<br />

— Але. Яна жыве недзе недалёка ў вёсцы… А вось як<br />

называецца вёска, забыўся. Пачакайце, пачакайце… Баркі… Не…<br />

Бібікі… Не… Помню, на «б»… Жан расказваў нам у лесе пра сваю<br />

бабулю. Гаварыў пра тое, што хоча яе адведаць.<br />

Каця таксама назвала некалькі вёсак на «б», але кожны<br />

раз гэта была не тая вёска.<br />

— Ну, успомні, Бульбінка, — узмалілася Каця.<br />

А якраз, калі трэба ўспомніць, не ўспамінаецца.<br />

Стомленая Каця, чакаючы, пакуль Бульбінка ўспомніць,<br />

прылегла на ложак.<br />

— Ба… Бі… Бэ… — мармытаў Бульбінка. — От жа помню, што<br />

назва кароткая, Бі… Бу… Буда! — ускрыкнуў Бульбінка. — Жан<br />

пайшоў у Буду да бабулі. — Бульбінка павярнуўся да Каці, каб<br />

парадаваць яе, але яна моцна спала. Заснуў і Чыпаліна. «Што<br />

рабіць? — падумаў Бульбінка. I ўспомніў Бусла, якога бачыў на<br />

балоце ля возера. — Добра, хай усе спяць. Я сам знайду Жана».<br />

Ужо світала, калі Бульбінка ціхенька выйшаў з пакоя.<br />

Раніца абяцала добры дзень. Раса блішчала на траве і кветках.<br />

Праз адчыненыя вокны было чутно, як дыхаюць стомленыя за<br />

дзень гульнёю і паходамі дзеці.<br />

Дзверы пакоя піянерважатай былі адчынены. Бульбінка<br />

нячутна зайшоў у пакой. Зося ў плашчы і гумавых ботах спала<br />

на ложку. Відаць, усю ноч шукала Жана. Бульбінка пашкадаваў<br />

яе будзіць. Ён прычыніў дзверы і рушыў у бок возера.<br />

Да балота было недалёка. Усё ж Бульбінка пакуль дабег,<br />

стаміўся і змакрэў ад поту і расы. На яго шчасце, працавіты<br />

Бусел ужо хадзіў па балоце.<br />

— Дарагі Бусел, падыдзі да мяне на сухое, — гукнуў<br />

Бульбінка з ускрайку лесу.<br />

Бусел падняў галаву.<br />

— Хто мне перашкаджае займацца маёй справаю? — спытаў<br />

незадаволена.<br />

— Гэта я, Бульбінка.<br />

— Якая яшчэ там бульбінка? Мне не трэба бульбы. Я шукаю<br />

жабак.<br />

— Я хлопчык Бульбінка. Падыдзі да мяне, добры Бусел. Я<br />

тут…


— Я ўжо бачу цябе, — сказаў Бусел і важна, не<br />

спяшаючыся, падышоў да ўскраіны лесу. — Што табе трэба?<br />

— Ты ведаеш, дзе тут вёска Буда?<br />

— Ведаю. Там маё гняздо, а ў гняздзе дзеткі, яны чакаюць<br />

мяне, хочуць есці.<br />

— Я Жана шукаю. Ён пайшоў у Буду да бабулі…<br />

— У лесе пад Будай спіць на мху нейкі хлопчык. Можа, гэта<br />

і ёсць Жан…<br />

— Гэта Жан. Няйначай. Ён, відаць, не дайшоў да бабулі.<br />

Падкінь мяне да яго.<br />

— Ну што ж, сядай, — сказаў Бусел, — ды добра трымайся.<br />

Даляцелі хутка. На палянцы сярод дубоў і елак Бусел<br />

апусціўся.<br />

— Ну, бяжы да свайго Жана. Вунь ён спіць, бачыш?<br />

— Бачу, гэта ён, — сказаў Бульбінка. — Дзякую.<br />

— Няма за што. — Бусел узмахнуў вялікімі крыламі і<br />

паляцеў на балота, а Бульбінка пабег будзіць Жана.


Хлопчык прачнуўся адразу, як толькі Бульбінка крануў яго<br />

за плячо.<br />

— Ой, дзе гэта я? — праціраючы вочы, спытаў Жан. — Гэта<br />

ты, Бульбінка?<br />

— Я.<br />

— Як ты мяне знайшоў?<br />

— Цябе ўсю ноч увесь лагер шукаў.<br />

Жан уздыхнуў. Яму было прыкра, што нарабіў усім столькі<br />

клопату.<br />

— Я сустрэў у лесе жанчыну. Спытаў, дзе вёска Буда.<br />

Жанчына сказала, што тут недалёка, і паказала, як ісці. Я<br />

падумаў, да вячэры вярнуся, але заблудзіўся. I бабулі не<br />

пабачыў…<br />

— Пабачыш. Сёння ж пабачыш.<br />

— Што, пойдзем да яе?<br />

— Не, зараз — у лагер. Пасля.<br />

Яшчэ ў лагеры не прачнуліся, а Бульбінка з Жанам ужо<br />

стаялі на парозе Зосінага пакоя.


— Чаму ты мяне не пабудзіў, а яшчэ аміго 1 — крыўдаваў<br />

Чыпаліна на Бульбінку за тое, што ён не ўзяў яго на пошукі<br />

Жана.<br />

— Ты так салодка спаў… — апраўдваўся Бульбінка і абяцаў<br />

упрасіць Бусла, каб ён падняў і Чыпаліна на сваіх магутных<br />

крылах і паказаў з вышыні Беларусь.<br />

Крыўдавала і Каця, але яна была рада, што знайшоўся<br />

Жан, даравала. I Чыпаліна супакоіла:<br />

— Нічога, яшчэ наперадзе шмат цікавых прыгод.<br />

I сапраўды было яшчэ шмат цікавых прыгод. I час праляцеў<br />

незаўважна. I наступіў апошні дзень развітання.<br />

— Як жа вы будзеце цяпер адзін без аднаго, мае дарагія<br />

хлопчыкі? Як мне будзе сумна без вас! — ледзь не плакала<br />

Каця. — Яна пацалавала хлопчыкаў і пабегла ў сталовую<br />

рыхтаваць замежным дзецям пакункі з харчам на дарогу.<br />

— Едзем з намі ў Італію, — запрасіў Чыпаліна.<br />

— Нельга, — пакруціў галавой Бульбінка. — Мяне чакаюць<br />

дзед і баба. Лепш ты заставайся ў нас. Папросім Бусла, і ён<br />

занясе нас на Палессе. Во будзе радасці і дзеду і бабе.<br />

— Не магу, — уздыхнуў Чыпаліна. — Мяне чакаюць дзед<br />

Чыпола і мае браты Чыпаляткі.<br />

— Ну, тады бяжым на балота і папросім Бусла, каб ён<br />

падняў нас над лагерам і зрабіў развітальны круг…<br />

Узяўшыся за рукі, хлопчыкі пабеглі. Пакуль дабеглі,<br />

сонейка схавалася за лес. Бусел ужо збіраўся ляцець у сваё<br />

гняздо.<br />

— У апошні раз, — папрасілі яго хлопчыкі.<br />

— Сядайце ўжо ды трымайцеся добра…<br />

Бусел падняў хлопчыкаў высока і пачаў кружыць над<br />

лесам.<br />

— Глядзіце, хлопчыкі, на наш край, — пранікнёна сказаў<br />

Бусел.<br />

На палянцы ўнізе піянеры разам з замежнымі дзецьмі<br />

распальвалі касцёр. Пад неба ляцела песня.<br />

Дзеці розных народаў…<br />

Бусел успомніў сваіх дзетак, і яму захацелася паказаць<br />

хлопчыкам гняздо.<br />

1 Аміго — сябар (італ.).


Праз некалькі хвілін яны ўжо кружылі над вёскай. Ля адной<br />

хаты хлопчыкі ўбачылі шмат людзей. Яны стаялі кругам, а<br />

ўсярэдзіне бабуля абдымала хлопчыка. Жанчыны выціралі, —<br />

хто хустачкамі, хто фартухамі, — вочы. На дарозе чакала<br />

машына.<br />

— Гэта Жан развітваецца са сваёй бабуляй, — сказаў<br />

Бусел.<br />

— Жан, Жан, — замахалі рукамі дзеці.<br />

Жан не пачуў іх, а Бусел прыкрыкнуў, каб лепш<br />

трымаліся…<br />

Над гняздом Бусел апусціўся ніжэй. Убачыўшы бацьку,<br />

бусляняты параскрывалі свае жоўтыя дзюбы.<br />

— Якія цудоўныя бусляняткі, — дзівіліся Бульбінка і<br />

Чыпаліна.<br />

— Зараз я вярнуся, мае малыя, — крыкнуў Бусел. Калі яны<br />

з'явіліся зноў над лесам, полымя ад кастра падымалася ўжо<br />

вышэй за сосны, а песня разам з іскрамі ляцела яшчэ далей.<br />

Даўшы хлопчыкам магчымасць падзівіцца прыгажосцю<br />

піянерскага кастра, Бусел апусціўся на лагерны пляц.<br />

— Ну, хлопчыкі, бывайце. Раю адпачыць перад дарогай.<br />

Сказаў гэта, махнуў крыламі і паляцеў да сваіх дзетак.<br />

Хлопчыкі паслухалі Бусла, пабеглі ў свой пакой і,<br />

стомленыя беганінай і цудоўным паветраным падарожжам,<br />

кінуліся ў ложкі. Заснулі не адразу, але моцна.<br />

А праз гадзіну ў пакой прыбег Марселіна, ціхенька паклаў у<br />

чамадан Чыпаліна. Падумаўшы крыху, побач уладкаваў і<br />

Бульбінку. Закрыў накрыўку, пстрыкнуў замком і хуценька<br />

пабег, бо аўтобус адыходзіў на вакзал.<br />

Бульбінка прачнуўся першы. Агледзеўся. — Як мы трапілі ў<br />

гэты чамадан? — штурхнуў ён Чыпаліна.<br />

— Дык гэта чамадан Марселіна. Я чую яго голас. Хлопчыкі<br />

прыслухаліся. Марселіна ў захапленні расказваў:<br />

— Як там было цудоўна! Які край, якія дзеці! Ды і ўсе людзі<br />

добрыя, клапатлівыя.<br />

— Мы ў Італіі, Бульбінка, вітаю цябе на маёй радзіме.<br />

— У Італіі? Я ж не збіраўся сюды ехаць. Мне добра было<br />

дома.<br />

— Маці Марселіна Алесі будзе прыемна ўбачыць земляка.<br />

Будзе рады і Марчэла — тата Марселіна…<br />

— А я хачу дадому, — панура сказаў Бульбінка.


— Не бядуй. Мы табе паможам вярнуцца ў твой цудоўны<br />

край, сасновыя бары, дзе растуць суніцы і белыя грыбы.<br />

Яны змоўклі, тады паціху вылезлі з чамадана і тут пачулі<br />

голас Марчэла за сцяной:<br />

— А ў нас, сынок, фашысты ўзнялі галовы. Наш прафсаюз<br />

выпусціў да рабочых лістоўку. Далі і мне, каб занёс на завод,<br />

але я захварэў.<br />

— Я занясу, тата, — сказаў Марселіна.<br />

— Не, ты з дарогі, сынок, — занепакоілася маці. — I<br />

ўвогуле гэта небяспечна. Паліцыя…<br />

— Вунь тыя лістоўкі. Ляжаць на стале, — сказаў Чыпаліна і<br />

штурхнуў Бульбінку. — Мы добра адпачылі, усю дарогу спалі.<br />

Мы занясём іх на завод рабочым.<br />

— А ты ведаеш, дзе гэта?<br />

— Чыпаліна ўсё ведае, — засмяяўся хлопчык-цыбулька.<br />

— Тады кладзі мне сюды лістоўкі, — ажывіўся Бульбінка.<br />

Яны панапіхалі за пазуху лістовак і ціхенька выйшлі з<br />

кватэры. Завод быў недалёка, але… Ля брамы хадзіў паліцэйскі<br />

з дубінкай.<br />

— Я загавару яго, а ты… — усміхнуўся Чыпаліна і падышоў<br />

да паліцэйскага.<br />

Тым часам Бульбінка ўзлез на браму і пачаў кідаць лістоўкі<br />

ў двор завода.<br />

Лістоўкі закружылі ў паветры. Адна з іх праплыла пад<br />

носам у паліцэйскага. Той схамянуўся і схапіўся за дубінку.<br />

— Не спрабуй уцякаць, — пагразіў ён і палез на браму.<br />

Бульбінка скочыў у двор.<br />

— Дзе ён? — крыкнуў паліцэйскі.<br />

А Бульбінка шмыгнуў у дзірку пад брамай. Яму падаў руку<br />

Чыпаліна.<br />

— Пабеглі!<br />

Паліцэйскі застаўся з носам.<br />

Бягуць хлопчыкі, чуюць раптам шум, крыкі, свіст.<br />

— Няўжо паліцэйскія гоняцца?<br />

— Ды не, — адказаў Чыпаліна. — Гэта на стадыёне.<br />

Зборная каманда СССР гуляе са зборнай Італіі.<br />

Праз некалькі хвілін яны былі на стадыёне.<br />

— Гол, гол, — загулі людзі.<br />

— Гэта я дапамог землякам забіць яго, — пахваліўся<br />

Бульбінка. — Я прыйшоў — і адразу забілі гол…


— Не радуйся, Бульбінка. Вунь ідзе паліцэйскі. Здаецца, ён<br />

нас заўважыў. Што ж рабіць? Чакай, вунь я бачу марака<br />

гандлёвага флоту Марціні. Бяжым да яго.<br />

— За намі гоніцца паліцэйскі, — сказаў задыханы Чыпаліна.<br />

— Не бойся, мы не дадзім цябе ў крыўду. Марціні пасадзіў<br />

хлопчыка ў адну, а яго сябра ў другую кішэню сваёй курткі.<br />

Падбег паліцэйскі.<br />

— Сіньёры, тут недзе схаваліся дзяржаўныя злачынцы —<br />

камуністы.<br />

— Што вы кажаце? — здзівіўся марак. — Тут беглі нейкія<br />

дзеці…<br />

— Гэта нічога не значыць. У іх ёсць бацькі, якія, відаць,<br />

друкуюць лістоўкі.<br />

— Хлопчыкі пабеглі вунь туды…<br />

Паліцэйскі кінуўся ў той бок, куды яму паказаў Марціні, а<br />

Чыпаліна і Бульбінка высунуліся з кішэні мараковай курткі і<br />

весела засмяяліся.<br />

Марак прыйшоў у порт.<br />

— Ну што, хлопчыкі, рабіць з вамі? Трэба, каб на нейкі час<br />

хвалі змылі вашы сляды. Паліцэйскі не пакіне вас.<br />

— А куды вы?<br />

— Мы плывём у Францыю.<br />

— А гэта бліжэй да Беларусі?<br />

— З Парыжа ў Маскву ідзе экспрэс.


— Я з вамі ў Францыю, — крыкнуў Бульбінка.<br />

— А я цябе правяду да Парыжа. Адтуль на цягніку дабяруся<br />

да Італіі.<br />

— I мне будзе весялей з вамі, — сказаў марак і, загадаўшы<br />

хлопчыкам схавацца, пайшоў на карабель. Ідучы папярэдзіў: —<br />

Сядзіце ціха, бо калі боцман убачыць, што на судне безбілетныя<br />

пасажыры, ён вас здыме.<br />

Хлопчыкі прыкусілі языкі і леглі на дно кішэняў. Яны чулі,<br />

як боцман сярдзіта крычаў на матросаў: «Хутчэй, хутчэй,<br />

адплываем».<br />

У каюце Марціні зняў сваю марацкую куртку і павесіў на<br />

вешалку.<br />

— Ну, хлопчыкі, гуляйце тут, бегайце, але калі пачуеце<br />

крокі — хавайцеся. Боцман правярае, ці няма каго старонняга ў<br />

каютах. Карабель жа ідзе за мяжу. Я хутка вярнуся.<br />

Хлопчыкі вылезлі са сваіх схованак і пачалі аглядаць<br />

каюту, маленькую, але вельмі ўтульную. У ёй нічога не было<br />

лішняга: ложак, столік і шафа для рэчаў. Але больш за ўсё<br />

хлопчыкам спадабалася круглае акенца, праз якое можна было<br />

глядзець на мора. А мора хвалявалася і гай-дала карабель, як<br />

дзіцячую калыску.<br />

— Вось як прыемна, — сказаў Бульбінка. — А хто там<br />

высунуў галаву з вады?


— Гэта дэльфіны, — сказаў Чыпаліна. — Яны вельмі<br />

разумныя і добрыя. Калі ў моры тоне чалавек, яны дапамагаюць<br />

яму даплысці да берага.<br />

Пачуліся крокі.<br />

— Хавайся, — крыкнуў Чыпаліна.<br />

I толькі яны паспелі схавацца, як адчыніліся дзверы і<br />

ўвайшоў боцман. Крэкчучы, сагнуўся і зірнуў пад ложак.<br />

— Ну, тут нікога няма, — буркнуў ён і выйшаў.<br />

— Ха-ха-ха, мы тут, — рассмяяліся хлопчыкі, высунуўшыся<br />

з кішэняў мараковай курткі.<br />

Неўзабаве прыйшоў Марціні.<br />

— Ну, да раніцы я вольны. Можам весяліцца.<br />

— Давайце заспяваем, — сказаў Чыпаліна і пачаў:<br />

Хай заўжды будзе сонца...<br />

— Хай заўжды.. — падхапіў Бульбінка.<br />

— Дзе вы навучыліся спяваць гэтую цудоўную песню? —<br />

спытаў Марціні.<br />

— У піянерскім лагеры «Крыжоўка», — з гордасцю адказалі<br />

хлопчыкі.<br />

— А дзе гэты лагер?<br />

— У Савецкім Саюзе.<br />

— О, я люблю Савецкі Саюз, — твар Марціні засвяціўся<br />

радасцю. — Калі была вайна, мяне фашысты апранулі ў ваенную<br />

форму, далі зброю і паслалі ваяваць супраць рускіх. Але шмат<br />

хто з нашых матросаў не паслухаўся фашыстаў. Мы — простыя<br />

людзі і перайшлі на бок рускіх. Толькі фашыст боцман<br />

заставаўся з гітлераўцамі. Разам з імі ён уцякаў з Расіі. Спявайце<br />

гэтую песню, я паслухаю і навучуся таксама.<br />

Хлопчыкі заспявалі. Ды так радасна і гучна, што песні стала<br />

цесна ў каюце, яна праз шчыліны вырвалася на волю, і яе пачуў<br />

боцман. Ён насцярожыўся, наставіў свае вялікія, як лакатары,<br />

вушы і пайшоў на галасы. Мелодыя песні прывяла яго да<br />

дзвярэй каюты Марціні.<br />

Хлопчыкі пачулі цяжкія крокі боцмана і пахаваліся па<br />

кішэнях мараковай курткі.<br />

— Хто тут спяваў? — спытаў боцман, аглядаючы каюту.<br />

— Я, — адказаў тоненькім голасам Марціні, каб не выдаць<br />

сяброў.<br />

— Ты? — здзівіўся боцман.<br />

— Я, я, — усміхнуўся Марціні.


«Ён з глузду з'ехаў, — падумаў боцман. — Трэба адвесці<br />

яго да доктара, бо гэты вар'ят наробіць яшчэ спраў».<br />

— Хадзем, — загадаў боцман.<br />

— Куды? — тоненькім галаском спытаў марак.<br />

— Да доктара, — і, зачыніўшы за сабой дзверы каюты,<br />

буркнуў: — Псіх…<br />

Шапнуўшы доктару на вуха, каб ён пасадзіў хворага<br />

марака ў ізалятар, боцман пайшоў на свой пост. Праз хвіліну ён<br />

зноў улавіў гукі песні:<br />

Хай заўжды будзе сонца...<br />

I зноў мелодыя песні прывяла боцмана да каюты Марціні.<br />

Злосны боцман раптоўна адчыніў дзверы, але ў каюце нікога не<br />

было. Зірнуў пад ложак, агледзеў куткі — нікога.<br />

«Можа гэта я захварэў?» — спытаў сам у сябе боцман.<br />

Толькі зачыніў дзверы, у вушах зноў песня:<br />

Хай заўжды будзе сонца...<br />

Боцман вярнуўся ў каюту, яшчэ раз паглядзеў па баках, а<br />

калі, крэкчучы, палез пад ложак, Чыпаліна крыкнуў:<br />

— Боцман — псіх…<br />

— Хто гэта гаворыць? — спытаў боцман.<br />

— Усе гавораць, — крыкнуў з кішэні Бульбінка і схаваўся.


«Можа сапраўды з маімі мазгамі нешта робіцца?» —<br />

перапалохаўся боцман і кінуўся да доктара.<br />

— Доктар, доктар, — сказаў, цяжка сапучы, боцман. —<br />

Гэта, відаць, не Марціні, а я захварэў.<br />

— Боцман, вы, як заўсёды, маеце рацыю: сапраўды нехта з<br />

вас хворы.<br />

— Я, я, — паспяшыў яго запэўніць боцман, быццам баяўся,<br />

каб доктар не палічыў хворым Марціні. — Яшчэ калі я быў на<br />

вайне ў Расіі, мне ўсё здавалася павялічаным: аднаго рускага<br />

салдата я прымаў за трох, а бутэльку з соскай у руках дзіцяці —<br />

за гранату…<br />

— Што вы кажаце? — стрымліваючы ўсмешку, паківаў<br />

галавой доктар.<br />

— Так, так… Я страляў з усіх сіл. Не дапускаў блізка да сябе<br />

ні старога, ні малога, ні салдата, ні партызана. І, дзякуй богу,<br />

уцалеў. Толькі вось нешта сталася…<br />

— Але цяпер, сіньёр боцман, вы далёка ад Расіі. Што ж<br />

магло вас так напалохаць?<br />

— Песня. Не ведаю, як яна сюды заляцела. У ёй<br />

усхваляецца мір, а я хачу, каб была вайна, хачу адпомсціць<br />

камуністам…<br />

— О, сіньёр боцман, вось вам сто пілюль і сто таблетак.<br />

Ідзіце ў ізалятар і піце праз кожныя пяць хвілін па адной<br />

таблетцы і па адной пілюлі…<br />

Адчыніўшы дзверы ізалятара, доктар крыкнуў:<br />

— Выходзь, сіньёр Марціні. Гэта не ты, а боцман хворы…<br />

Марціні пайшоў вясёлы. Убачыўшы, што хлопчыкі<br />

пахаваліся і прыціхлі, як мышы, ён, падладжваючы свой голас<br />

пад боцманаў, пачаў:<br />

— А ну, вылазьце, чырвоныя песняры. Ведаю, што вы тут. Я<br />

вам не дарую гэтых песень пра мір і дружбу. Цяпер вы ў мяне<br />

паскачаце на патэльні ў камбузе…<br />

— А што такое камбуз? — спытаў ціхенька Бульбінка ў<br />

Чыпаліна, бо яны з перапалоху трапілі ў адну кішэню курткі.<br />

— Так называецца кухня на караблі, — растлумачыў<br />

Чыпаліна.<br />

Ніводнаму з хлопчыкаў не хацелася трапіць у камбуз, тым<br />

больш на гарачую патэльню, і яны прыціхлі.<br />

— Ну што ж вы не спяваеце? Перапалохаліся? — ледзь<br />

стрымліваючы смех, спытаў Марціні.<br />

— Гэта Марціні, — шапнуў Чыпаліна.


— Я таксама пазнаў яго па голасе. Давай і мы пажартуем.<br />

Маўчы.<br />

— Ну добра, вылазьце, гэта я, — засмяяўся Марціні.<br />

Хлопчыкі не адгукаліся.<br />

— Што ж вы маўчыце? — устрывожыўся Марціні. Ён сунуў<br />

руку ў кішэню курткі.<br />

— Няма, — занепакоена сказаў ён, а ў гэты момант з другой<br />

кішэні паказаліся галовы Чыпаліна і Бульбінкі.<br />

— Мы тут. Мы адразу пазналі цябе па голасе, сіньёр<br />

Марціні.<br />

— Пазналі? Выходзьце. Мой жарт не ўдаўся.<br />

— А дзе боцман? — спытаўся Чыпаліна.<br />

— Сядзіць у ізалятары, глытае пілюлі і таблеткі.<br />

— Цяпер мы можам спакойна гуляць, — узрадаваліся дзеці.<br />

— I не толькі ў каюце, — сказаў Марціні. — Я прынёс з<br />

камбуза хлеб. Пойдзем карміць чаек.<br />

— О, добра, добра. Дзякуем, сіньёр Марціні.<br />

— Гэта вам дзякуй, хлопчыкі. Вы загналі сярдзітага боцмана<br />

ў ізалятар. Вось каб усіх такіх, як боцман, пасадзіць у ізалятары,<br />

— уздыхнуў ён.<br />

Яны выйшлі на палубу.<br />

— Але ж нідзе не відаць чаек, — пачаў аглядацца<br />

Бульбінка.<br />

— Зараз прыляцяць.<br />

Падышлі да поручняў. Марціні разламаў хлеб і стаў кідаць<br />

кавалачак за кавалачкам у мора.<br />

Невядома адкуль з крыкам наляцела чарада чаек. Яны<br />

стрымгалоў зніжаліся да самай вады і хапалі хлеб.<br />

— От якія спрытныя! — дзівіўся Бульбінка.<br />

На палубу выйшлі матросы. Прыйшлі і доктар у белым<br />

халаце, і кок у высокім каўпаку. Бліжэй да карабля падплылі<br />

дэльфіны і высунулі свае чорныя насы з вады.<br />

Над блакітнымі хвалямі мора гуляла вясёлка.<br />

Боцман наважыў праверыць, прайшла яго хвароба ці не. Ён<br />

выйшаў з ізалятара, ціхенька падкраўся да каюты Марціні і<br />

заглянуў у кругленькае акенца. Чыпаліна і Бульбінка, не<br />

падазраючы нічога, прыбіралі ў каюце, каб Марціні было<br />

прыемна адпачыць пасля вахты, і спявалі сваю любімую песню.


— Дык гэта вы, мярзотнікі, зрабілі мяне вар'ятам? — з<br />

гэтымі словамі боцман уварваўся ў каюту. Хлопчыкі не паспелі<br />

схавацца і трапілі ў рукі злога чалавека.<br />

— Цяпер вы ў мяне паспяваеце на патэльні.<br />

Боцман занёс хлопчыкаў у камбуз і загадаў повару:<br />

— Кок, зараз жа засмаж іх. Я парадуюся, бачачы, як гэтыя<br />

злыдні будуць курчыцца на патэльні.<br />

— Добра, — сказаў кок, — вось толькі навастру нож.<br />

— Дазвольце мне, сіньёры, — сказаў Бульбінка, — на<br />

развітанне праспяваць песню.<br />

— Не хапала мне яшчэ гэтага, — сказаў боцман.<br />

— Ну, няхай паспявае, пакажа самадзейнасць, пакуль я<br />

вастру нож, — згадзіўся кок.<br />

I Бульбінка заспяваў:<br />

Гарні, гарні бульбу з печы,<br />

Кладзі ў торбу ды за плечы.<br />

Кладзі ў торбу ды нясі,<br />

Толькі болей не прасі.<br />

Буль-буль-буль-буль-буль...<br />

— З такой песняй жыць весялей, — сказаў Чыпаліна і пачаў<br />

падпяваць:<br />

Буль-буль-буль-буль...<br />

— А цяпер ты праспявай сваю песеньку, Чыпаліна, —<br />

папрасіў Бульбінка.<br />

Хлопчыка-цыбульку не трэба было доўга прасіць. Ён звонка<br />

заспяваў:<br />

Я — вясёлы Чыпаліна.<br />

Нарадзіла мама<br />

Там, дзе спеюць апельсіны,<br />

I лімоны, і масліны,<br />

Фігі — гэтаксама.<br />

Пра мяне даўно вы чулі.<br />

Скажа вам апратка:<br />

Я Цыбульскаму — дзядулі,<br />

Я Цыбульскаму — дзядулі<br />

Унучак — Цыбулятка.<br />

— Эх, шкада, Бульбінка, не паказаў я табе Італіі, сваіх<br />

братоў, — сказаў, скончыўшы спяваць, Чыпаліна. — А можа<br />

яшчэ заспяваем?


— Хопіць! — раззлавана крыкнуў боцман. — Хутчэй вастры<br />

нож, — павярнуўся ён да кока.<br />

— Зараз, — адказаў той, а сам, скарыстаўшы хвіліну, калі<br />

боцман пачаў зазіраць у катлы, каб паглядзець, што там<br />

смачнае гатуецца, міргнуў хлопчыкам, паказваючы на<br />

прачыненыя дзверы.<br />

Хлопчыкі адразу ж усё зразумелі і кінуліся бегчы. Кок<br />

пачакаў, а потым, нібы спахапіўшыся, ірвануўся да дзвярэй.<br />

— Куды вы, стойце...<br />

На парозе кок спатыкнуўся, — знарок, зразумела, — і<br />

грымнуўся на палубу. Боцман, які бег ужо за кокам, наляцеў на<br />

яго і таксама ўпаў.<br />

А хлопчыкі ўжо несліся па палубе.<br />

— Нас выратуюць дэльфіны, — крыкнуў Чыпаліна. —<br />

Скачы, Бульбінка, у мора.<br />

Дэльфіны пачулі галасы і падплылі бліжэй да карабля.<br />

Калі боцман з лаянкай і крыкам і з вялікім гузам на лбе<br />

з'явіўся на палубе, Бульбінка і Чыпаліна ўжо сядзелі верхам на<br />

дэльфінах, якія плылі з хуткасцю пагранічных катэраў.<br />

— Паспрабуй цяпер дагані нас, — даляцела да боцмана.<br />

Боцман толькі заскрыгатаў зубамі.


Хлопчыкі на дэльфінах падплылі да скалістага берага.<br />

— Мы, здаецца, заблудзіліся. Схадзіце, разведайце, чыя<br />

там зямля, — сказаў стары дэльфін хлопчыкам. — Калі вас<br />

дрэнна прымуць, бяжыце сюды. Мы будзем чакаць.<br />

Бераг быў бязлюдны і сумны. Узабраўшыся на высокую<br />

гару, хлопчыкі ўбачылі ў даліне дзяўчынку і казу з казлянятамі.<br />

Каза і казляняты скублі траўку, а дзяўчынка збірала кветкі.<br />

— Пойдзем, спытаем, дзе мы, — сказаў Бульбінка.<br />

— Не, — адказаў Чыпаліна. — Абодвум ісці небяспечна.<br />

Заставайся тут. Я зараз.<br />

Пакуль Чыпаліна падыходзіў да дзяўчынкі, яна сабрала<br />

цэлы букет.<br />

— Дзень добры, цудоўная сіньярыта, — прывітаўся весела<br />

Чыпаліна.<br />

— Дзень добры, сіньёр Чыпаліна. Як ты трапіў сюды?<br />

— Вельмі проста, на дэльфінах.<br />

У дзяўчынкі былі чорныя валасы і чорныя, як спелыя<br />

вішанькі, вочкі. Але апранута яна была вельмі бедна.<br />

— Для каго цудоўная сіньярыта назбірала кветак?<br />

— О, гэта вялікі сакрэт, — сказала дзяўчынка сумна. — Але<br />

табе, Чыпаліна, гэтую сваю тайну я магу адкрыць. Там, у<br />

зарасніку, ёсць магіла. У ёй пахаваны мой дзед і рускі салдат.<br />

Яны разам змагаліся за волю Іспаніі і загінулі. Для іх я і збіраю<br />

кветкі.<br />

— Дык гэта іспанская зямля?<br />

— Так, гэта бедная, заняволеная фашыстамі зямля, —<br />

адказала дзяўчынка. — Уцякай адсюль, Чыпаліна. Фашысты<br />

цябе не любяць. Яны спалілі кніжку пра твае прыгоды.<br />

— А каб яны даведаліся, што я не адзін тут, а з сябрам<br />

Бульбінкай?<br />

— А хто ён такі?<br />

— О, ён вельмі цікавы хлопчык.<br />

— Адкуль ён?<br />

— З краіны-партызанкі, сінявокай Беларусі.<br />

— З Савецкага Саюза?<br />

— Так. Хадзем, я цябе з ім пазнаёмлю.<br />

— Гэта небяспечна. Хутчэй ідзіце адсюль, пакуль не<br />

прыйшлі фашысты. А кветкі аддай свайму сябру. Скажы — ад<br />

Кармэн. Прыязджайце да нас, калі Іспанія будзе вольная.<br />

Бульбінка з прыемнасцю прыняў кветкі, якія прыслала яму<br />

маленькая сіньярыта. Але даведаўшыся, для каго яна іх збірала,<br />

сказаў цвёрда:


— Кветкі я павінен пакласці на магілу герояў.<br />

I толькі калі хлопчыкі разам выканалі гэты пачэсны<br />

абавязак, яны вярнуліся да таго месца, дзе іх чакалі верныя<br />

дэльфіны.<br />

Яны паплылі, а на гары стаяла дзяўчынка Кармэн. Чорнымі,<br />

як спелыя вішанькі, сумнымі вочкамі яна доўга глядзела ім<br />

услед.<br />

— Ну, гэтую мясцовасць я добра ведаю, — сказаў стары<br />

дэльфін, падплываючы да берага, — Францыя. Шчаслівай дарогі<br />

вам, хлопчыкі!<br />

— А ты не вернешся, Чыпаліна, з намі ў Італію? — спытаў<br />

маладзейшы дэльфін.<br />

— Потым, як праводжу Бульбінку ў Парыж.<br />

— Ну, тады шчаслівай вам дарогі, — яшчэ раз пажадаў<br />

стары дэльфін.<br />

— Дзякуем, дэльфіны! — адказалі хлопчыкі.<br />

— А цяпер што будзем рабіць? — спытаў Бульбінка, калі<br />

дэльфіны зніклі ў моры.<br />

— Усякую справу трэба пачынаць з добрай песні, — сказаў<br />

Чыпаліна і пачаў маляваць на пяску круг сонца.<br />

Хай заўжды будзе сонца...<br />

Песню пачуў рыбак. Папыхкваючы трубкай, ён падышоў да<br />

Бульбінкі і Чыпаліна.<br />

— Якія цудоўныя хлопчыкі! — сказаў рыбак. — Цябе я,<br />

здаецца, ведаю. Ты з Італіі. А ты адкуль, маленькі?<br />

— Адкуль жа можа быць Бульбінка, як не з Беларусі! —<br />

засмяяўся хлопчык.<br />

— Беларусі? Дай я пацісну табе руку, хлопчык. Я там<br />

партызаніў на Палессі. Давалі мы з беларускімі хлопцамі чосу<br />

фашыстам. А яшчэ спявалі песню пра бульбу. Вось толькі словы<br />

забыў, смешныя такія.<br />

Гарні, гарні бульбу з печы, —<br />

пачаў Бульбінка.<br />

— Вось, вось, заспявай, калі ласка.<br />

— Заспяваем, ці што, Чыпаліна?<br />

— Заспяваем.<br />

I яны, прытупваючы, пачалі спяваць, а рыбак прысеў на<br />

камень і слухаў.


— А куды вы цяпер? — спытаў рыбак, калі хлопчыкі<br />

скончылі.<br />

— Нам у Парыж трэба. Адтуль Бульбінка паедзе ў свой<br />

край, а я ў свой.<br />

— Дык вунь фургон стаіць. Ён павязе рыбу на рынак.<br />

Хадзем.<br />

Рыбак пасадзіў хлопчыкаў у кошык з рыбай, зачыніў<br />

дзверцы машыны, і тая рушыла.<br />

Бульбінка не заўважыў, як прыехалі на рынак: заснуў па<br />

дарозе. I трэба ж было здарыцца такому: якраз, калі Бульбінка<br />

заварушыўся і пачаў аглядацца, дзе яго сябар, да кошыка<br />

падышоў нейкі чалавек і ўскрыкнуў:<br />

— О, Бульбінка! Ці не з Беларусі ты часам?<br />

— Палесся, — узрадаваўся Бульбінка: незнаёмы гаварыў<br />

па-беларуску.<br />

— О, дык і я ж адтуль. А як ты сюды трапіў?<br />

— Спачатку я трапіў у піянерскі лагер. А адтуль з<br />

італьянскім хлопчыкам…<br />

— Ты піянер? — Твар у незнаёмца непрыязна скрывіўся.<br />

— Не, я не піянер яшчэ, але абавязкова буду ім…<br />

— Ну, гэта мы пабачым, — сказаў незнаёмы і, згробшы<br />

Бульбінку, сунуў яго ў кішэню паліто.<br />

— Хто вы, дзядзька? — піснуў Бульбінка з кішэні.<br />

— Многа будзеш ведаць… Сядзі і маўчы. Яшчэ пагаворым…


«Пра што ён будзе са мной гаварыць? Чаму ён жыве тут, а<br />

не на Палессі?» — думаў Бульбінка.<br />

Доўга невядомы чалавек хадзіў па рынку, потым некуды<br />

ехаў на аўтобусе, заходзіў у магазіны, у адным з іх купіў нож, а<br />

ў другім бясшумны пісталет. Бульбінку ён прыціснуў рукой,<br />

такой жа валасатай, як і ў боцмана, і не даў хлопчыку і галавы<br />

высунуць, каб агледзецца.<br />

Нарэшце незнаёмы зайшоў у нейкі дом, зняў у калідоры<br />

паліто і пастукаў у дзверы.<br />

— Калі ласка, даўно чакаем, — пачулася ў адказ. «Пабеларуску<br />

гавораць, — здзівіўся Бульбінка. — Трэба паслухаць».<br />

Ён выскачыў з кішэні, падбег да дзвярэй і прыклаў да шчыліны<br />

вуха.<br />

— Зайздрошчу табе, Альберт. Ты ляціш на Палессе.<br />

Неўзабаве задыхаеш родным паветрам.<br />

— Не зайздросьце, панове. Я не ведаю, як мне там будзе…<br />

«Дык вось хто гэты незнаёмы… Альберт! — падумаў<br />

Бульбінка. — Ён збіраецца на Палессе? Што яму там трэба,<br />

здрадніку?»<br />

— Затое, калі ты вернешся, Альберт, будзеш мець вялікія<br />

грошы.<br />

— Калі вярнуся, — уздыхнуў Альберт. — Са мной тут<br />

Бульбінка, панове, — дадаў ён.<br />

— Што ты кажаш! таго часу, панове, як пакінулі родны<br />

край, мы забылі пах бульбы…<br />

— Гэта хлопчык Бульбінка. Ён гаворыць па-беларуску. З<br />

Палесся. Нядаўна адтуль і шмат можа расказаць з таго, што нас<br />

цікавіць, асабліва мяне.<br />

— Давай яго сюды, на допыт.<br />

— Трэба спяшацца, — адказаў Альберт. — Да адыходу<br />

цягніка ў Мюнхен засталося дзве гадзіны. Толькі давайце<br />

падумаем, як лепш да Бульбінкі падысці. Бо ён амаль піянер…<br />

Можа заўпарціцца… Я ведаю, у час вайны з іх скуру здымаў.<br />

Маўчалі…<br />

— Вось што, панове, трэба яму даць цукерак і сказаць: «Мы<br />

няшчасныя эмігранты, сумуем па Радзіме».<br />

«Ну, паны мне не таварышы, — рашыў Бульбінка і падаўся<br />

да выхада. Што ж цяпер рабіць? — уздыхнуў хлопчык,<br />

апынуўшыся на парыжскіх вуліцах. — Дзе мой сябар Чыпаліна?»


А Чыпаліна ў гэты момант гаварыў тое ж: «Дзе мой сябар<br />

Бульбінка? Пэўна, заблудзіўся. Ён жа не ведае Парыжа».<br />

Дзве гадзіны бегаў Чыпаліна па вуліцах вялікага шумнага<br />

горада. Паспрабуй знайсці іголку ў стозе сена!<br />

«Падымуся я на Эйфелеву вежу. Адтуль відаць увесь<br />

Парыж».<br />

Чыпаліна ўжо аднойчы з Марселіна падымаўся на Эйфелеву<br />

вежу.<br />

«Вось бы апынуцца тут разам з Бульбінкай!» — Чыпаліна<br />

разглядаў Парыж з вышыні. I раптам — якое шчасце!..<br />

— Піф! Любы Піф! — загукаў Чыпаліна.<br />

Ля вежы бег маленькі сабачка. Ён спыніўся і падняў галаву.<br />

— Хто мяне кліча?<br />

— Гэта я, Чыпаліна, — пачаў крычаць і махаць рукамі<br />

хлопчык-цыбулька.<br />

— Віват, мой сябар! — Піф кінуўся падымацца на вежу.<br />

Чыпаліна пачаў спускацца яму насустрач. «Піфа ведае ўвесь<br />

Парыж, і Піф ведае ўсе плошчы, вуліцы і завулкі Парыжа. У яго<br />

цудоўны нюх. Піф знойдзе Бульбінку».<br />

— Што ў цябе здарылася? — спытаў Піф.<br />

— Дапамажы, калі ласка, знайсці Бульбінку. Гэта цудоўны<br />

хлопчык!<br />

— Ты з ім браўся за рукі?<br />

— Канечне.


Піф абнюхаў яго рукі.<br />

— Не будзем губляць часу. Заставайся тут, назірай, а я<br />

пабягу шукаць след Бульбінкі.<br />

Бульбінка ўжо страціў надзею знайсці Чыпаліна і сам<br />

распытваў дарогу на вакзал.<br />

— А навошта вам, месье, вакзал? — здзівіўся тоўсты<br />

гандляр.<br />

— Хачу ехаць.<br />

— Куды?<br />

— Да сяброў у Мюнхен, — назваў Бульбінка горад, які ў<br />

гэтую хвіліну быў у яго памяці.<br />

— А грошы? Ёсць?<br />

— Няма, — паціснуў плячыма Бульбінка.<br />

— Ха-ха-ха, — зарагатаў гандляр. — Ён хоча ехаць у<br />

Мюнхен без грошай. Ха-ха-ха-ха!<br />

«Што тут смешнага?» — Бульбінка пайшоў далей ад<br />

магазіна. Яго дагнаў стары знаёмы, хлопчык Жан. У час размовы<br />

з гандляром ён стаяў збоку і хваляваўся.<br />

— Пачакай, Бульбінка…<br />

— Жан? Вось дык сустрэча…<br />

— Для майго гаспадара толькі той чалавек, які мае грошы.<br />

Я мала зарабляю. Але я табе дам крыху грошай на дарогу. —<br />

Жан сунуў у кішэню Бульбінкі паперку. — А да вакзала<br />

знойдзеш дарогу? Не? Пойдзеш прама, потым звернеш налева, а<br />

там спытаеш. Ну, бывай, хлопчык, пабягу, а то заўважыць<br />

гаспадар, што я марную час, і прагоніць мяне з работы. Як<br />

шкада, што не магу з табой пагуляць, як у лагеры…<br />

— Бывай, Жан!<br />

Стала весялей. «Сяброў не забываюць! — падумаў<br />

Бульбінка і прыбавіў хады. — Але навошта мне той Мюнхен? —<br />

спахапіўся праз некаторы час. — Мне трэба экспрэс Парыж —<br />

Масква».<br />

I тут пачуў побач:<br />

— Гаў, гаў..<br />

— Ой, хто гэта?<br />

— Я — Піф. Сябар Чыпаліна. А сябар майго таварыша —<br />

мой сябар.<br />

— А дзе Чыпаліна? — спытаў Бульбінка.<br />

— Ён папрасіў, каб я знайшоў цябе. А хто ў Парыжы зробіць<br />

гэта лепш? Я — усім вядомы Піф.


— А я зусім невядомы, — адказаў Бульбінка. — Як ты мяне<br />

знайшоў?<br />

— Хто ж яшчэ можа каго знайсці, калі не я! Толькі што<br />

сказаў Чыпаліна пра цябе, і вось я з табой…<br />

— А мяне дзесьці на Палессі ўспамінаюць дзед і баба. Я ж<br />

блукаю па свеце, — апусціў галаву Бульбінка.<br />

— Нічога, мы табе дапаможам вярнуцца на радзіму.<br />

I ўсё было б добра. Пайшоў бы Бульбінка разам з Піфам<br />

праз увесь Парыж, узняўся б на Эйфелеву вежу, і разам яны<br />

дзівіліся б на прыгажосць Парыжа, а потым пасадзілі б сябры<br />

Бульбінку ў вагон экспрэса Парыж — Масква.<br />

Аж тут Бульбінка зірнуў убок і заўважыў трох мужчын.<br />

— Піф, — шапнуў Бульбінка, — сярод гэтых людзей<br />

чалавек, які разлучыў мяне з Чыпаліна. Схаваемся, яны ідуць<br />

сюды.<br />

Бульбінка і Піф шмыгнулі за стары каштан.<br />

— О-о, гэта нядобрыя людзі, — пацягнуўшы носам паветра,<br />

сказаў Піф. — У нас у Францыі не любяць гітлераўскіх<br />

паслугачоў.<br />

— Адкуль ты ведаеш, што яны здраднікі?<br />

— Я фашыстаў пазнаю адразу.<br />

— Піф, я ведаю — гэта нядобрыя людзі. Адзін з іх, Альберт,<br />

збіраецца ляцець з Мюнхена на Палессе…<br />

— Усё ясна, — сказаў Піф. — Сядай з імі ў вагон і не<br />

спускай з іх вачэй. Але трэба купіць білет.<br />

— У мяне ёсць грошы. Мне даў іх Жан.<br />

— Цудоўна.<br />

— Толькі шкада, я не развітаўся з Чыпаліна.<br />

— А я тут, — пачуўся голас Чыпаліна. Бульбінка лыпнуў<br />

вейкамі.<br />

— Не верыш? Можаш мяне ўшчыпнуць.<br />

— Я веру, мне так прыемна, што мы зноў разам.<br />

— У нас мала часу, — занепакоена паглядзеў па баках Піф.<br />

— Бульбінка ад'язджае.<br />

— Чаму так раптоўна? Мы не пагулялі на развітанне. Піф<br />

шапнуў нешта на вуха Чыпаліна.<br />

— А-а-а, — сказаў Чыпаліна. — Тады іншая справа.<br />

Утрох яны пабеглі на вакзал, купілі білет. Засталася яшчэ<br />

рэшта.<br />

— Што з ёю рабіць? — спытаў Чыпаліна, бо ён браў білет у<br />

касе.<br />

— Купіць цукерак, — прапанаваў Піф.


Цукерак на рэшту далі нямнога, усяго чатыры. Падзялілі па<br />

адной. А што зрабіць з чацвёртай?<br />

— Перадайце яе Жану, — папрасіў Бульбінка. — I скажыце<br />

яму, хай прыязджае да нас зноў на лета ў Крыжоўку. I ты,<br />

Чыпаліна, і ты, Піф.<br />

Абвясцілі пасадку, і Піф дакладна ўстанавіў, у які вагон селі<br />

трое мужчын.<br />

— Сядай непадалёку ад іх і слухай уважліва, — параіў Піф,<br />

— а потым дзейнічай, як складуцца абставіны.<br />

— Добра, Піф, — падзякаваў Бульбінка.<br />

— Твой сябар — мой сябар, твой вораг — наш агульны<br />

вораг, — сказаў Піф.<br />

— Так яно і ёсць, — пацвердзіў Чыпаліна.


Цяжка было развітвацца з сябрамі, але яшчэ цяжэй<br />

непрыкметна прашмыгнуць у купэ, дзе сядзелі здраднікі,<br />

забрацца на верхнюю паліцу і не дыхнуць, не чыхнуць, а<br />

слухаць і заўважаць.<br />

Той, каго называлі Альбертам, сядзеў пасярэдзіне і панура<br />

слухаў сваіх часовых спадарожнікаў.<br />

— Дакументы ў цябе добрыя, — пачаў адзін з іх,<br />

папраўляючы на носе акуляры, — нічога не бойся. Парашут і<br />

рацыю схавай у лесе. Ідзі смела да людзей, распытвай пра ўсё і<br />

пасылай нам данясенні.<br />

— Добра, — уздыхнуў Альберт. — Шкада толькі, Бульбінка<br />

ўцёк. Я з яго б выціснуў патрэбныя звесткі. Усё ж было б<br />

лягчэй…<br />

— Нікуды ён ад нас не ўцячэ. Зловім…<br />

— Не забывай, што за працу табе будуць адкладваць грошы<br />

ў банку. I не абы-якія. Нешта атрымаем і мы.<br />

«Ах вы, нягоднікі!» — ледзь не крыкнуў Бульбінка, але ў<br />

час прыкусіў язык.<br />

Хлопчык абураўся, абураўся, слухаючы здраднікаў, пакуль<br />

нарэшце, стомлены, не заснуў. Толькі заплюшчыў вочы, паплылі<br />

сцэны сну. Вось ён ціхенька дастае з кішэні паліто здрадніка<br />

пісталет і крычыць:<br />

— Рукі ўгору!<br />

Здраднікі паднялі рукі, дрыжаць. Альберт, заікаючыся,<br />

просіць:<br />

— Бульбінка, ты ж, барані божа, не націсні на спуск, бо<br />

пісталет страляе.<br />

— Ведаю, давялося адзін раз стрэліць.<br />

— Не губі нас, Бульбінка, — моліць другі здраднік. — Мы ні<br />

ў чым не вінаватыя.<br />

— Не вінаватыя? А што вы рабілі, калі гітлераўскія<br />

акупанты душылі беларускі народ?<br />

— А што мы там рабілі? Мы нічога не рабілі. Мы баяліся<br />

немцаў і слухаліся іх. Што загадвалі, тое і рабілі.<br />

— А потым?<br />

— А потым уцякалі з гітлераўцамі на захад, бо ўжо баяліся<br />

сваіх людзей.<br />

— А цяпер?<br />

— Слухаем тых, хто дае нам грошы, бо трэба жыць.<br />

— Асцярожна, Бульбінка, — зноў моліць Альберт, — не<br />

націсні на спуск.


— Баішся? А ляцець зноў шкодзіць нашым людзям табе не<br />

страшна?<br />

— Чаму не страшна? Але грошы добрыя даюць. Не палячу<br />

я, паляціць нехта іншы, а грошы прападуць.<br />

— Ах вы, агідныя стварэнні, — не вытрымаў Бульбінка і<br />

націснуў на спуск. Стрэлу няма. Яшчэ раз… Страх знікае з<br />

твараў у здраднікаў, і яны пачынаюць рагатаць.<br />

Бульбінка расплюшчыў вочы. У купэ аж цёмна ад дыму. На<br />

століку бутэлька віна, здраднікі п'юць і рагочуць. Альберт<br />

пстрыкае запальнічкай, прыкурвае новую цыгарэту.<br />

Бульбінка зноў засынае.<br />

Нехта лізнуў Бульбінку ў твар.<br />

Хлопчык прачнуўся. Міргнуў раз, другі і, не верачы сваім<br />

вачам, пачаў праціраць іх. Зноў расплюшчыў — тое ж самае.<br />

— Хоць сто разоў працірай вочы — не паможа. Гэта не сон.<br />

Я цябе лізнуў.<br />

— Піф, ты сапраўды?<br />

— Я, Бульбінка.<br />

— Як ты тут апынуўся?<br />

— Ускочыў на хаду. Мы рашылі з Чыпаліна, што табе будзе<br />

цяжка аднаму.<br />

— А на паліцу як?<br />

— А па гэтых сходках… Скок, скок… Бульбінка зірнуў уніз.<br />

— А дзе тыя трое?<br />

— Выходзяць з вагона. Мы ўжо ў Мюнхене.<br />

— О-о, дык трэба спяшацца, — спахапіўся Бульбінка.<br />

— Не турбуйся, я знайду іх.<br />

След прывёў да змрочнага вялікага гмаху. На вокнах<br />

першага паверха чарнелі жалезныя краты.<br />

Піф абнюхаў ручку дзвярэй і вярнуўся да Бульбінкі, які<br />

застаўся за рогам дома.<br />

— Яны там.<br />

— Што гэта за будынак?<br />

— Відаць, нейкая ўстанова.<br />

— Што будзем рабіць?<br />

— Трэба чакаць.<br />

Непрыемная гэта справа — чакаць. Ды яшчэ невядома,<br />

колькі.<br />

— Былі б цукеркі, хутчэй бы час ішоў, — пажартаваў з Піфа<br />

Бульбінка.


— Ёсць яшчэ адна цукерка, — сказаў Піф. — Але ж яе трэба<br />

перадаць Жану.<br />

— Гэта тая цукерка?<br />

— Але. Калі ж я мог убачыць Жана?<br />

— Добра, што ты са мной, Піф. Без цябе я не даў бы рады.<br />

Памаўчалі, паглядаючы з-за рога дома на дзверы.<br />

— Бульбінка, — абазваўся нясмела Піф, — дазволь мне<br />

з'есці цукерку Жана. Дам і табе дробачку.<br />

— Дазваляю, — махнуў рукой Бульбінка. — Жану я вышлю,<br />

як вярнуся на Радзіму, беларускіх цукерак.<br />

— Спадзяюся, і мяне не забудзеш, — сказаў Піф, з<br />

прыемнасцю разгортваючы паперку.<br />

— Не забуду. I Чыпаліна таксама.<br />

Піф пахрумстаў цукеркай, потым пакруціў у лапах паперку<br />

ад яе, абнюхаў і сунуў у рот.<br />

— Вельмі люблю цукеркі.<br />

Нарэшце дзверы адчыніліся. На ганак выйшлі чацвёра<br />

мужчын.<br />

— Першых трох я ведаю: той лыпаты — Альберт. А вось хто<br />

чацвёрты?<br />

Падышла бліскучая чорная машына…<br />

— Нам нічога не застаецца рабіць, як толькі прычапіцца<br />

ззаду. Зможаш?<br />

— Пастараюся, — адказаў Бульбінка.<br />

Зачыніліся дзверцы ў машыне, Бульбінка і Піф выскачылі з-<br />

за рога і хуценька ўладкаваліся на заднім буферы машыны.<br />

Так праехалі яны кіламетраў сто.<br />

Ля доміка каля лесу машына спынілася. Чацвёра выйшлі з<br />

машыны, накіраваліся ў дом.<br />

— Лезь на дрэва, Бульбінка, паглядзі, што яны там будуць<br />

рабіць.<br />

Галінкі раслі густа, і ўзлезці на дрэва было няцяжка.<br />

— Ну, што бачыў? — спытаў Піф, калі Бульбінка спусціўся<br />

ўніз.<br />

— Альберт надзявае парашут… У ста метрах ад доміка<br />

стаіць самалёт.<br />

— Ты павінен зайсці ў самалёт першы. Пайшлі. Дзверы ў<br />

самалёт былі адчынены, і сходні падрыхтаваны.<br />

— Бывай, Піф.


Бульбінка пабег да самалёта, а Піф дачакаўся, пакуль туды<br />

падышоў яшчэ адзін пасажыр. Тыя, хто праводзіў, пажадалі<br />

Альберту мяккай пасадкі і шчаслівага вяртання, і самалёт<br />

узняўся.<br />

Тым часам Бульбінка не спускаў вачэй з Альберта.<br />

Дыверсант сядзеў пануры і маліўся.<br />

— Падрыхтавацца да высадкі.<br />

Здраднік перажагнаўся і падышоў да дзвярэй. Бульбінка —<br />

за ім.<br />

— Скачы, — загадаў лётчык.<br />

Альберт патаптаўся на месцы і раптам праваліўся.<br />

Бульбінка скочыў за ім. Праз хвіліну ён сядзеў на купале<br />

парашута і ўглядаўся ўдаль, бо пачынала ўжо світаць.<br />

Парашутыст апусціўся на палянку. Бульбінка пачакаў,<br />

пакуль парашут ляжа на зямлю, паціху споўз і падаўся у лес.<br />

Схаваўшыся за елкай, пачаў сачыць. Альберт пагасіў<br />

парашут і, накульгваючы, стаў яго згортваць.<br />

— Вось няшчасце, я, здаецца, вывіхнуў нагу, — прамармытаў<br />

ён, азіраючыся, як воўк.<br />

Раптам зашамацела сухое лісце. Бульбінка азірнуўся.<br />

«Няўжо пагранічнік?» Нікога не відаць, а лісце шамаціць.<br />

Бульбінка прыгледзеўся: Вожык.<br />

— Што ты тут робіш?<br />

— Мышэй лаўлю.<br />

— Мышэй… Вунь глядзі, які пацук ходзіць. Вось каго трэба<br />

злавіць.<br />

— Хто гэта?<br />

— Парушальнік граніцы.<br />

— Трэба паведаміць на заставу, — сказаў Вожык.<br />

— Лепш я пайду да дзеда… Да яго, здаецца, бліжэй. Вожык<br />

папярэдзіў:<br />

— Калі спаткаеш Лісу або Зайца, нічога ім не расказвай.<br />

Ліса — хітрая, а Заяц — балбатун.<br />

— Добра, — згадзіўся Бульбінка і пабег.<br />

I трэба ж было здарыцца: амаль ля самага двара Бульбінка<br />

стрэў Лісу.<br />

— Бульбінка, Бульбінка, — завіляла яна хвастом, — дзе ты<br />

быў? Я цябе даўно не бачыла.<br />

— З таго часу, як з'ела гуску… — сказаў хлопчык.


— Ой, я пра тую гуску даўно забылася. Усё думала: «Дзе ж<br />

наш Бульбінка?»<br />

— Каб прагуляцца да куратніка…<br />

— А што, я з ахвотай, — вільнула хвастом Ліса.<br />

— Няма ў мяне часу, — адказаў Бульбінка.<br />

— Ой, які ты стаў важны.<br />

— Паразумнеў, свет пабачыў, — адказаў Бульбінка.<br />

— А ведаеш, што я цябе магу ўзяць сілай і панесці? На<br />

шчасце, у гэты момант на ганак выйшаў ляснік.<br />

Бульбінка кінуўся да дзеда, а Ліса вільнула хвастом, і след<br />

яе прастыў.<br />

Убачыўшы Бульбінку, ляснік моцна ўзрадаваўся.<br />

— А дарагі ты наш хлопчык Бульбінка, дзе ж ты быў столькі<br />

часу? Бабуля! Бульбінка знайшоўся!<br />

— Ціха, дзеду, — перапыніў яго Бульбінка, — у лесе шпіён.<br />

Пойдзем у хату.<br />

— Шпіён? Адкуль ён мог узяцца?<br />

— З неба, на парашуце.<br />

— Выдумляеш.


— Не выдумляю, дзеду. Ён пашкодзіў сабе нагу… Бульбінка<br />

хацеў расказаць, што ён за парушальнікам граніцы сочыць<br />

даўно, але пабаяўся: дзед тады зусім не паверыць яму.<br />

— Кажаш, вывіхнуў нагу… Тады ён сюды прыйдзе<br />

лячыцца… Ну, добра. Я пайду на заставу, а ты, старая, прымі<br />

няпрошанага госця ветліва, пачастуй блінамі. А потым запрасі<br />

адпачыць.<br />

— А мне што рабіць? — спытаў Бульбінка.<br />

— Ты ўсё, што трэба, зрабіў, заставайся з бабуляй. Дзед<br />

ускінуў на плячо ружжо і пайшоў на заставу.<br />

Праз гадзіну з лесу выйшаў чалавек і ў нерашучасці<br />

спыніўся. Ён не ведаў, што за ім назіраюць з акна леснічоўкі.<br />

— Гэта ён, бабуля, парушальнік, — шапнуў Бульбінка. Той<br />

самы Альберт, які ўцёк за мяжу.<br />

— Адкуль ты ведаеш?<br />

— Потым раскажу, бабуля. Усё раскажу…<br />

— Во крумкач, не так сабе ён сюды прыляцеў.<br />

Баба захвалявалася, узяла вядро з вадой і выйшла на<br />

ганак.<br />

— Добры дзень, — прывітаўся парушальнік і нават<br />

пажартаваў: — Вось добра, з поўным сустракаеце…<br />

— Нясу вось, скаціну напаіць, — збянтэжылася баба.<br />

— А хто жыве ў гэтай хаце? — спытаў Альберт, асцярожна<br />

набліжаючыся да ганка.<br />

— Хто жыве? Вядома, хто жыве ў лесе, — ляснік.<br />

— А ён дома?<br />

— Не, пайшоў на абход.<br />

— А тут дзе-небудзь недалёка ёсць яшчэ якая хата?<br />

— Няма. Вакол — лес і лес.<br />

— А людзі ў вас бываюць?<br />

— Рэдка. Часам грыбнік ці паляўнічы зойдзе.<br />

— Ды так можна і здзічэць тут.<br />

— А ў нас ёсць радыё. Бачыце, антэна. Песні слухаем,<br />

музыку. А вы адкуль?<br />

— Грыбы я збіраў у лесе, ды нагу пашкодзіў.<br />

— Ой, якое няшчасце! А дзе ж вашы грыбы?<br />

— Пакінуў кошык у лесе. Цяжка несці…<br />

— А што мы стаім!.. Заходзьце ў хату. У мяне ў печы чыгун<br />

з гарачай вадой. Налью вам у карыта, папарыце нагу, можа і<br />

пройдзе.


— Вось дзякую. Дык, кажаце, вы тут жывяце толькі з<br />

дзедам? — перапытаў госць.<br />

— Толькі з дзедам. Есці хочаце? Дранікамі магу<br />

пачаставаць.<br />

— Дранікамі? З найвялікай прыемнасцю. Даўно ўжо не еў.<br />

— Жывяце ў Беларусі і не ясце дранікаў? — здзівілася баба.<br />

— А хто іх там у горадзе пячэ! — спахапіўся Альберт. Ён<br />

зморшчыўся, нібы ад болю, але больш дзеля таго, каб<br />

перамяніць гутарку.<br />

— Дык што, спачатку будзеце есці ці нагу парыць?<br />

— Спачатку паласуюся блінамі, — адказаў госць.<br />

— Ну, няхай, — згадзілася баба і падала бліны. Госць<br />

накінуўся на іх, як воўк. Ён цмокаў губамі, хваліў:<br />

— Вось гэта блінкі. Вось гэта блінкі…<br />

I тады, калі яго рука з відэльцам пацягнулася па апошні<br />

блінец, прыйшоў ляснік.<br />

— Вось і дзед, — сказала баба.<br />

— Вельмі прыемна, — госць працягнуў руку лесніку. Але<br />

той, замест прывітання, наставіў на яго дубальтоўку.<br />

— Рукі ўгору! У ствале куля на дзіка.<br />

Няпрошаны госць падняў рукі. Вочы ў яго акругліліся,<br />

здавалася, што яны вылезуць.<br />

— Дзядуля, — не вытрымаў Бульбінка і высунуўся з-за<br />

коміна печы, — у яго ў кішэні зброя…<br />

— Баба, абшукай яго кішэні, — загадаў дзед.<br />

Баба пачала правяраць кішэні Альберта, але зброі не<br />

знайшла. Выняла толькі грыбны нож.<br />

— Ну, бачыце, як брэша, — сказаў Альберт, зірнуўшы<br />

воўкам на Бульбінку.<br />

— Была, дзядуля, зброя, была. Схаваў, відаць, у лесе. Але<br />

Вожык ведае, дзе.<br />

— Якая зброя? У мяне дакументы. Можаце праверыць…<br />

— Падробленыя ў яго дакументы, дзядуля. Я ўсё ведаю.<br />

Гэта Альберт…<br />

— Альберт? — здзівіўся дзед. — Чуў я пра такога здрадніка,<br />

хоць ні разу не бачыў…<br />

— Выдумляе ён. Не Альберт я, а Іван. У мяне сапраўдныя<br />

дакументы.<br />

— Нічога, у Лядах засталіся жывыя сведкі. Яны скажуць,<br />

Альберт ты ці Іван.<br />

Альберт апусціў галаву.


— Ідзі, — загадаў дзед, паказваючы на дзверы. Здраднік<br />

выйшаў на ганак, а насустрач яму з лесу — два пагранічнікі.<br />

— Ну, цяпер, залётны саколік, пяройдзеш на турэмныя<br />

харчы, — усміхнулася баба.<br />

— Свой кошык у лесе з грыбамі забяры, мусье Альберт… —<br />

крыкнуў, выскачыўшы на ганак, Бульбінка.<br />

Здраднік толькі заскрыгатаў зубамі.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!