Ἡ Χωροταξία ὡς μέσον Ἀρχαιογνωσίας: Ἡ περίπτωση τῆς Λευκάδας καί ὁ συσχετισμός της μέ τήν Ὁμηρική Ἰθάκη.

More documents

Recommendations

Info

Ἡ στενή σχέση μέ τήν ἔναντι ἀκτή ἀναφέρεται στό Ὅμηρο. Εἰδικά στό ξ τῆς Ὀδυσσείας μέ τίς διάφορες ἀναφορές τοῦ Εὐμαίου γιά τά κοπάδια τοῦ Ὀδυσσέα. 16 Ἀκόμη σέ τέσσερις περιπτώσεις 17 Ὀδ. α, 170, ξ, 190, καί π, 59 καί 224, ὅπου σαφῶς ἀναφέρεται ἡ διαπόρθμευσις μεταξύ Ἰθάκης καί ἔναντι ἀκτῆς μέ πορθμῆες. Φιλολογικές πηγές ἐπίσης φέρνουν τόν Ὀδυσσέα νά ἔχει στενή σχέση μέ τήν Ἠπειρωτική Ἑλλάδα. Μετά τόν Τρωϊκό πόλεμο φέρεται νά ἔρχεται στήν Θεσπρωτία καί νά βασιλεύει γιά ἕνα διάστημα ἐκεῖ. Ἀκόμη μαρτυρεῖται ἀπό τόν Ἀριστοτέλη, 18 ὅτι στήν Αἰτωλία ὑπῆρχε μαντεῖον Ὀδυσσέως. Ὅλα αὐτά δείχνουν τήν στενή σχέση τῆς ἕδρας τοῦ κράτους τοῦ Ὀδυσσέα μέ τήν ἔναντι ἠπειρωτική ἀκτή. Κάτι πού δέν θά μποροῦσε νά γίνει, ἐάν ἡ ἕδρα τοῦ βασιλείου ἦταν στήν σημερινή Ἰθάκη ἤ τήν Κεφαλλωνιά, νησιά, τά ὁποία ἔχουν ἰκανή ἀπόσταση ἀπό τήν ἠπειρωτική Ἑλλάδα. Δέν πρόκειται λοιπόν ἁπλῶς περί γειτνιάσεως ἀλλά περί ἄμεσης κυκλοφοριακῆς συνδέσεως. Ἡ σύνδεση αὐτή κατά τήν γνώμη μου πρέπει νά ἤταν στήν θέση πού ἀργότερα ὀνομάζεται «Μῶλος των Κορινθίων», δηλαδή στό νότιο σημεῖο τοῦ ὅρμου Δρεπάνου, ὅπου καί ἡ πιό στενή τότε ἀπόσταση μεταξύ Λευκάδας καί ἔναντι ἀκτῆς. Τό ἔργο δέν ἤτανε μεγάλο γιά τήν ἔποχή. Διότι θά πρέπει νά παρατηρήσουμε ὅτι κατά τήν μυκηναϊκή ἐποχή ἔχουμε τεράστιας σημασίας τεχνικά ἔργα, ὅπως οἱ μεγάλες φρουριακές διαμορφώσεις μέ τά κυκλώπεια τείχη, (Τίρυνθα, Μυκῆνες κ.λ.π. ἀρδευτικά ἔργα, τό ἐκπληκτικό ἔργο τῆς ἀποστραγγίξεως τῆς Κωπαΐδας, σημαντικά ἔργα ὁδοποίας κ.λ.π.) 19 . Πρᾶγμα πού σημαίνει ὅτι διέθεταν ἐξαιρετικά ὑψηλό ἐπίπεδο τεχνογνωσίας. Καί φυσικά ἡ σύνδεση τῆς Λευκάδας μέ τήν ἔναντι ἀκτή, ἤτανε γιά τήν ἔποχή ἕνα σχετικά εὔκολο καί ἐφικτό ἔργο. Οἱ Δωριεῖς, ὅπως ἐκτιμᾶται ἐκτοπίζουν τούς παλαιούς κατοίκους οἱ ὁποῖοι καταφεύγουν στήν σημερινή Ἰθάκη καί τῆς δίνουν τό ὄνομα τῆς πατρίδας τους ἀπό τήν ὁποία ἐκτοπίσθηκαν. Οἱ νέοι κάτοικοι ὀνομάζουν τό νησί Νήριτος ἤ Νηρῖτις, μεταφέρουν τήν πρωτεύουσα βορειότερα καί τήν τοποθετοῦν στίς ἀνατολικές πλαγιές τοῦ λόφου Κοῦλμος (Εἰκ. 8). Τό ὄνομά της εἶναι καί πάλι τό ἴδιο, ὅπως καί παλιά, μέ τό ὄνομα τοῦ νησιοῦ: Νήρικος ἤ Νηρῖτις. 20 Ἡ ἐπιλογή τοῦ χώρου τῆς νέας πρωτεύουσας, ἡ μεταφορά της δηλαδή ἀπό τήν περιοχή τοῦ σημερινοῦ Νυδρίου, ὅπως φαίνεται, δέν ἔγινε τυχαῖα. Ἔγινε κατόπιν σκέψεως, ὅπου συνεκτιμήθηκαν οἱ χωροταξικές δυνατότητες τοῦ χώρου, μέ τά δεδομένα τῆς ἐποχῆς μεταξύ τῶν ὁποίων εἶναι: 16 Ὀδ. ξ 100 «..Δώδεκ’ ἐν ἠπείρῳ ἀγέλαι».Ἀναλυτική ἀναφορά στό θέμα, ἴδε σημείωση 30, σ.309 ,ὑπό Β. Φραγκούλη στό ΛΕΥΚΑΣ Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ-Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ W. DÖRPFELD, ἀπόδοσις τοῦ ἔργου καί σχόλια, Ἔκδοση Ἑταιρείας Λευκαδικῶν Μελετῶν, Ἐπετηρίς Β΄, Ἀθῆναι 1973 17 W. Doerpfeld , Alt Ithaka, Κεφάλαιο Β΄ (σ.85, στήνἀπόδοση τοῦ ἔργου ὑπό Β. Φραγκούλη) 18 Fragmenta varia …: « Ἀριστοτέλης φησίν ἐν Ἰθακησίων πολιτείᾳ Εὐρυτάνας ἔθνος εἶναι τῆς Αἰτωλείας ὀνομασθέν ἀπό Εὐρύτονος, παρ’ οἷς εἶναι μαντεῖον Ὀδυσσέως». 19 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ , τ. Α. σ. 307. 20 Κατά τόν Dörpfeld, ἡ πρώτη Νήρικος τοποθετεῖται στήν ἔναντι ἀκαρνανική ἀκτή, στήν θέση πού ὀνομάζεται σήμερα Κεχροπούλα. Ἕνας ἄλλος οἰκισμός μέ τό ἴδιο ὄνομα στά ἱστορικά χρόνια τοποθετεῖται στόν λόφο Ἁγίου Γεωργίου στήν ἀναρνανική ἀκτή. Συγχρόνως ὅμως ἀρχαῖες πηγές ἀναφέρουν ὅτι στόν Κοῦλμο, στήν Λευκάδα, ὑπῆρχε παλιά πόλις Νήρικος.( Στράβων, Πλίνιος ).Ἡ διακοπή ἐπί 80 περίπου χρόνια τῶν συστηματικῶν ἀνασκαφῶν στούς χώρους αὐτούς μᾶς ἔχει στερήσει τήν ἐξακρίβωση τῶν στοιχείων αὐτῶν. Αὐτό ὅμως τό ὁποῖο προσδιορίζεται μέσα ἀπ᾿ ὅλες αὐτές τίς πηγές εἶναι ἡ ταυτόχρονη ἀνάπτυξη τῶν δύο ἀκτῶν σέ ἑνιαῖο οἰκιστικό σύνολο μέ τό ἴδιο ὄνομα Νήρικος. 8
Εἰκ. 8.: Πρωτεύουσα ἐπί Δωριέων. α) Ἡ σύνδεσή της μέ τήν ἔναντι ἀκτή μέσω του λεγομένου Μώλου τῶν Κορινθίων, πού ὁπωσδήποτε προϋπῆρχε, ὅπως ἀναφέρουμε παραπάνω, καί ὁ ὁποῖος διηυκόλυνε τήν πρόσβαση πρός τήν ἀκαρνανική ἀκτή, ἐξουδετερώνοντας ἔτσι τό κλασικό μειονέκτημα τοῦ νησιοῦ, τήν ἀπομόνωση. Συγχρόνως δέ, ἔδινε τήν δυνατότητα τῆς ἀναπτύξεως τῆς πόλεως καί στίς δύο πλευρές τῆς διορύκτου. Γεγονός μεγάλης στρατηγικῆς σημασίας μιά καί ἡ πόλις ἐκτεινόταν τόσο στη νησί ὅσο καί στήν ἔναντι ἠπειρωτκή ἀκτή. Ἡ σημερινή οἰκιστική ἀνάπτυξη εἶναι ἐνδεικτική γιά τήν ταυτόχρονη ἀνάπτυξη τῶν δύο πλευρῶν. β) Ἡ δυνατότητα κατασκευῆς μεγάλου λιμένα προφυλαγμένου ἀπό τό ἀνοικτό πέλαγος, ὁ ὁποῖος ὅπως ἤδη ἀναφέραμε (σ.3) ἐξελίχθηκε ἀργότερα, σέ ἕναν ἀπό τούς 3 ἤ 4 μεγαλύτερους λιμένες τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας. Ἐδῶ θά πρέπει νά παρατηρήσουμε ὅτι πολλά θέματα δέν εἶναι διευκρινισμένα, ὡς πρός τήν ἀλλαγή θέσεως τῆς πρωτεύουσας τοῦ νησιοῦ. Εἶναι πλεόν σαφές ὅτι κατά τήν τρίτη χιλιετηρίδα ὑπῆρξε ὁ σημαντικός οἰκισμός στο Νυδρί, πού ἀνέσκαψε ὁ W. Dörpfeld. Μιᾶς τέτοιας σημασίας οἰκισμός δέν μπορεῖ παρά νά ἦταν ἡ τότε πρωτεύουσα τοῦ νησιοῦ. Αὐτό βέβαια δέν ἀποκλείει ὅτι ὑπῆρχαν καί ἄλλοι οἰκισμοί στό νησί. Ὅπως π.χ. στό ὅρμο τῆς Βασιλικῆς πού, ἀργότερα βέβαια, τοποθετεῖται ὁ οἰκισμός Φαρά, ἤ στόν Κοῦλμο, ὅπου τοποθετεῖται ἡ Νήρικος –Λευκάς. Αλλά καί σέ ἂλλες τοποθεσίες σύμφωνα μέ τά εύρήματα τοῦ W. Dörpfeld. Στην περίπτωση τοῦ Κούλμου συνηγοροῦν ὑπέρ τῆς ἀπόψεως αὐτῆς τά τείχη πού ὑπάρχουν ἐκεῖ καί ὑποδηλώνουν κάποια ὀχυρή θέση, ἡ ὁποία θά μποροῦσε νά ὑπάρχει ἀπό τήν ἐποχή τῆς ἀκμῆς τοῦ οἰκισμοῦ στό Νυδρί καί νά ἀποτελοῦσε ἕνα ἀμυντικό ὀχυρό (ἕνα εἶδος προκεχωρημένου φυλακίου) σέ σχέση μέ τήν ἔναντι ἠπειρωτική ἀκτή. Σέ αὐτό τό ὀχυρό μέρος, μετά τήν ὑποβάθμιση κάποια στιγμή τοῦ οἰκισμοῦ στό Νυδρί, ἀναπτύχθηκε τό νέο κέντρο τοῦ νησιοῦ, σέ συνδυασμό ὅπως φαίνεται μέ τήν ἔναντι ἀκτή. Μιά καί ἔγινε ἀντιληπτό ὅτι ὁ χῶρος ἔνθεν καί ἔνεθεν τῆς διορύκτου εἶναι στήν οὐσία ἑνιαῖος. Ἡ δέ στρατηγική του σημασία παίρνει μεγαλύτερες καί οὐσιωδέστερες διαστάσεις μέ τόν διττό αὐτό γεωγραφικό χαρακτήρα. Εἶναι στήν οὐσία μία πρωτεύουσα ἡ ὁποία ἐκτείνεται τόσον στό νησιωτικό ὅσο καί στό ἠπειρωτικό μέρος τοῦ τότε κράτους. Κάτι μοναδικό, πού ἑδραιώνει τήν κοινή πορεία τοῦ νησιωτικοῦ κράτους μέ τμῆμα, τῆς ἠπειρωτικῆς ἀκτῆς. 21 Καὶ ὃπως φαίνεται δέν εἶναὶ μόνον ὁ Κοῦλμος. Ἀλλά καί ὁ λόφος τῆς Κατούνας πρέπει νά παίζει σημαντικό ρόλο στήν διάρθρωση τοῦ χώρου. Μή ξεχνᾶμε ὅτι ἡ πρώτη σύνδεση μέ τήν ἔναντι ἀκτή, ὁ λεγόμενος μῶλος τῶν Κορινθίων ξεκινάει ἀπό τόν κάμπο τῆς Κατούνας, ἐνῶ ἡ δεύτερη σύνδεση ἀπό τόν κάμπο τοῦ Κούλμου. Τό πιό στενό σημεῖο μεταξύ Λευκάδας καί Ἀκαρνανίας εἶναι ἡ περιοχή μεταξύ τοῦ Λόφου τοῦ Κούλμου καί τοῦ λόφου τῆς Κατούνας, ἀπό τόν ὁποίο μπορεῖ κανείς νά ἔχει ἐποπτεία ἀπό τήν περιοχή σχεδόν τοῦ Νυδρίου μέχρι καί τήν Πρέβεζα. Στήν περιοχή ἀναπτύσσεται ἓνα ἀπό τά μεγαλύτερα λιμάνια τῆς τότε Ἑλλάδας. Καί αὐτό τό λιμάνι ὁριοθετείται πρός βορράν μέ τόν Κοῦλμο (γέφυρα Ρωμαίων) καί πρός νότον μέ τήν Κατούνα (Μῶλος Κορινθίων). Στήν δέ ἒναντι ἀκτή ἔχουμε τόν λόφο τοῦ Ἁγ. Γεωργίου μέ τό κάστρο καί τό βουνό τῆς Πλαγιᾱς. 21 Εἶναι χαρακτηριστικό τό ὅτι ἡ ἔναντι ἀκτή τῆς Ἀκαρνανίας ἀνήκει ἰδιοκτησιακά στήν Λευκάδα.Μέ βάση τήν πληροφορία αὐτή τήν ὁποία μᾶς διέσωσε ὁ Ansted Prof. D.T.: The Ionian Islands, London 1863, ἐξεδόθη δικαστική ἀπόφαση τό 1964, ἡ ὁποία ἐπικυρώνει τό ἰδιοκτησιακό αὐτό παράδοξο. Καί ἐπικυρώνει ἔτσι καί τήν μακραίωνη σχέση μεταξύ τῶν δύο ἀκτῶν. Π. Ροντογιάννης: ΟΙ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΕΣ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ. Ζ΄ Ἐπετηρίς Ἑταιρείας Λευκαδικῶν Μελετῶν, ΑΘΗΝΑΙ 1988. 9
Page 1 and 2: Πρακτικά / Proccedings ΠΟ
Page 3 and 4: στό Σπήλαιο «Καστρ
Page 5 and 6: Τρίτο σημαντικό στ
Page 7: Ὕστερη ἐποχή τοῦ
Page 11 and 12: Εἰκ.:10. Ἡ παραθαλάσ
Page 13 and 14: Στήν δέ σημερινή Ἰ
Page 15 and 16: Εἰκ.14.: Θαλάσσιες κ
Page 17 and 18: Τοῦρκοι (1479 - 1684). Τό
Page 19 and 20: Συμπεράσματα Ἡ ὅλ

Ἡ Χωροταξία ὡς μέσον Ἀρχαιογνωσίας: Ἡ περίπτωση τῆς Λευκάδας καί ὁ συσχετισμός της μέ τήν Ὁμηρική Ἰθάκη.

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?