مخاطب در تئاتر امروز ایران

گروه تئاتر ا گزیت ‏مجممجخاطب در تئاتر امروز ایران پرونده ‏بجتبجحریریه ا گزیت ‏‐مرداد ٩٧ 

 

‏مجممجخاطب در تئاتر امروز ایران 

پرونده ‏بجتبجحریریه گروه تئاتر ا گزیت 

مردادماه ١٣٩٧ 

به قلم:‏ ‏مجممججید اصغری،‏ آرمان عزیزی،‏ اردشبریبرر شبریبررخدابىیبىی 

!2


!3


فهرست مطالب 

✮ عواطف سیاسی ‐ آرمان عزیزی..……………………………………………….……صفحه ۵ 

✮ طرز ‏بهتبههیه و ‏بجپبجخت ‏مجممجخاطب تئاتر ‐ ‏مجممججید اصغری…………………………………….……صفحه ١٢ 

✮ ‏«شبه ‏بمتبمماشا گران؛ هبریبرزم آتش تئاتر ‏بجتبججارت زده»‏ ‐ اردشبریبرر شبریبررخدابىیبىی….………….…..…صفحه ٢٢ 

!4


عواطف سیاسی 

آرمان عزیزی 

‏بجببجحث در مورد عاطفه و بروزش در وا کنش به عمل حاضر بر صحنه،‏ مبحبىثبىی تاربجیبجخی ست به 

درازای عمر هبرنبرر تئاتر.‏ از اشعار ‏جمحجمماسی هومر،‏ تراژدی های آشیل و سوفوکل،‏ درس های افلاطون 

و بوطیقای ارسطو،‏ تا به امروز در آثار معاصر از ‏مجممجحافظه کارترین ها تا انقلابىببىی ترین ها.‏ خط فرق 

ایده ی افلاطوبىنبىی در مورد ‏بمنبممایش با منظر ارسطو ‏بىیبىی در تاثبریبرر ‏همھهممبنیبنن عواطف برانگیخته در ‏بمتبمماشا گر 

است.‏ افلاطون معتقد است عواطفی که تراژدی در ‏بمتبمماشا گر ابجیبججاد می کند،‏ حاصل تقلید از 

طبیعت و نبریبرز موهوم و ‏«غبریبررسودمند»‏ است و در مقابل ارسطو پاسخ می دهد که ترس و شفقبىتبىی که 

از ‏بمتبمماشای یک کنش منسجم در تراژدی ‏(متاباسیس یا از اوج به نگون ‏بجببجخبىتبىی رسیدن شخصیت 

‏بمنبممایش)‏ برانگیخته می شود موجب ‏همھهممدلىللىی و تزکیه ی نفس ‏(کاتارسیس)‏ خواهد شد.‏ ارسطو به 

!5


شدت امیدوار است که این عواطف متمرکز بر رتحنتحج دیگران،‏ در ارتباط با تئاتر،‏ بر شخصیت 

انسان در سیاست موثر خواهد بود.‏ ‏(و به ‏همھهممبنیبنن ‏بجنبجحو شاید تاثبریبرری که شادی در ‏بمتبمماشای کمدی ابجیبججاد 

خواهد کرد)‏ 

اما در دوران معاصر ما،‏ درکی عمیق تر از عواطف ‏بمتبمماشا گر تئاتر ضروری ست،‏ چرا که نه دیگر 

صورت بندی ارسطو ‏بىیبىی تراژدی و کمدی به راحبىتبىی در حال و روز تئاتر معاصر حکم فرماست و نه 

نقش سیاسی ‏بمتبمماشا گر در اجتماع امروز آبجنبجچنان مانند وضعیت جامعه ی یونان باستان است.‏ مضاف 

بر اینکه ‏بجببجحبىثبىی که من قصد طرح کردنش را دارم کاملا ناظر بر حال و روز ‏بمتبمماشا گر امروز تئاتر در 

ایران است،‏ و یا به عباربىتبىی دقیق تر،‏ هدف من،‏ بیشبرتبرر از آنکه موشکافىففىی و ‏بجتبجحلیل عواطف حاضر بر 

صحنه باشد،‏ پیشنهادی ست به ‏بمتبمماشا گر امروز،‏ برای تغیبریبرر جهبىتبىی آ گاهانه در درک عواطفی که با 

خود از سالن ‏بمنبممایش ببریبررون می برد.‏ لذا روی صحبت من با هرکسی است که در موقعیت ‏بمتبمماشا گر 

در مقابل اثری ‏بمنبممایشی ‏«احساسابىتبىی»‏ می شود.‏ اما از آبجنبججا که تعببریبرر ‏«احساسابىتبىی»‏ در فرهنگ ما به 

عواطفی رقیق و سطحی ارجاع می دهد باید پیش از هر چبریبرز تعریف خودم از احساسات و 

عواطف را شفاف تر بیان کنم.‏ 

تعریف عواطف 

تعریف عاطفه در علوم ‏مجممجختلف متفاوت است.‏ تعریفی که جامعه شناسی از عاطفه می دهد بسیار 

کلی تر است از آبجنبجچه فلسفه فکر می کند.‏ آبجنبجچه که روانشناسی به عواطف اطلاق می کند نبریبرز با تصور 

این دو مغایرت هابىیبىی دارد.‏ شاید هنگامی که به عواطف و احساسات می اندیشیم این پیچیدگی 

را احساس نکنیم،‏ چرا که عواطف ‏همھهممان چبریبرزی ست که ما در ‏لحللححظه ‏بجتبججربه می کنیم.‏ اما هنگامی که 

پای تعاریف به میان می آید،‏ این مساله که آیا دلواپسی،‏ وفاداری،‏ پشیمابىنبىی یا قدرت طلبىببىی نبریبرز جز 

عواطف به حساب می آیند یا نه،‏ دسته بندی عواطف را بسیار متفاوت می کند.‏ در این مقاله اما من 

به تعریف فیلسوف زبان شناس؛ زولتان کووچش متوسل می شوم که با اتکا به علوم شناخبىتبىی 

عواطف را ‏مجممجحدود به پنج عاطفه ی اصلی یعبىنبىی خشم،‏ ترس،‏ شادی،‏ غم و عشق می کند و معتقد 

است عواطف دیگر از ترکیب این ها ابجیبججاد می شوند.‏ برای مثال احساس دلواپسی از ترکیب ترس 

و عشق و تا حدی غم ابجیبججاد می شود،‏ یا پشیمابىنبىی از احساسات توامان غم و ترس و گاهی خشم 

بوجود می آید.‏ ما در این مقاله با ‏همھهممبنیبنن پنج عاطفه ی اصلی سر و کار دار ‏بمیبمم.‏ 

این را هم اضافه کنم که در علم روانشناسی از معادل هیجانات برای عواطف استفاده می شود 

و هر وا کنشی به عملی ببریبرروبىنبىی یا دروبىنبىی که بتواند اختلالىللىی در رفتار سازشی فرد ابجیبججاد کند،‏ 

هیجانات یا عواطف نام خواهد داشت.‏ این وا کنش به عمل ببریبرروبىنبىی یا به عبارت دقیق تر پاسخ به 

عاملِ‏ اخلال گر،‏ عباربىتبىی ست که هسته ی اصلی فرضیات من در این مقاله را تشکیل می دهد.‏ در 

!6


ادامه هرجا که از احساسات یا عواطف استفاده شود در واقع یک مفهوم خواهد داشت و من از 

تفاوت شناخبىتبىی میان این دو چشم پوشی خواهم کرد و هر دو را به یک معبىنبىی استفاده می کنم.‏ 

در واقع در این ‏بجببجحث هیچ تفاوبىتبىی میان ‏«احساسابىتبىی شدن»‏ و ‏«با عاطفه بودن»‏ وجود ‏بجنبجخواهد 

داشت.‏ 

تئاتر و عواطف 

تئاتر به عنوان یکی از ‏بىببىی واسطه ترین هبرنبررها،‏ توانابىیبىی تاثبریبررگذاری بسیاری بر ‏مجممجخاطب دارد و بسیاری 

از ‏مجممجخاطبان وفادار به تئاتر نبریبرز،‏ به ‏همھهممبنیبنن دلیل تئاتر دیدن را بر سینما رفبنتبنن ترجیح می دهند.‏ زنده 

بودن و ارتباط بدنِ‏ زنده ی بازیگر با فضا می تواند رابطه ی صادقانه تری برای انتقال عواطف به 

‏مجممجخاطب ابجیبججاد کند.‏ ‏سمشسمما هنگام ‏بمتبمماشای یک ‏بمنبممایش ‏همھهممیشه این را پس ذهن به یاد دارید که احتمالا 

صدای ‏سمشسمما توسط بازیگران شنیده خواهد شد،‏ صدای خنده،‏ صدای سرفه،‏ یک خش خش یا در 

گوشی صحبت کردن.‏ به ‏همھهممبنیبنن دلیل در مقایسه با پرده ی سینما ارتباطی عمیق تر با اتفاقات صحنه 

برقرار خواهید کرد.‏ این مزیت کمک خواهد کرد که عواطفی که در وا کنش به ‏بمنبممایش نشان 

می دهید نبریبرز از صداقت و عمق بیشبرتبرری برخوردار باشد.‏ در کتاب مشهور پل وودراف با نام 

ضرورت تئاتر،‏ در فصل احساسات اشاره شده است که تئاتر موفق گونه ای ‏همھهممکاری است ببنیبنن 

بازیگر و ‏بمتبمماشا گر و این دو گروه باید دست کم در فرهنگی مشبرتبررک باشند ‏(یا حداقل آماده ی یاد 

گرفبنتبنن آن فرهنگ باشند)‏ که به آنان اجازه دهد هبرنبرری یکسان را از دو سوی متفاوت ‏بمتبممرین کنند.‏ 

در واقع وودراف سعی می کند ارتباط میان بازیگر و ‏بمتبمماشا گر را تعریف کند و جلوتر،‏ شکل 

موفق این ارتباط را ‏همھهممدلىللىی و شکل ناموفقش را ملال می نامد.‏ او ‏همھهممدلىللىی را درگبریبرری عاطفی با 

‏بمنبممایش معبىنبىی می کند،‏ تا جائیکه عمل ‏بمتبمماشا کردن را در گروی ‏همھهممدلىللىی با اثر ‏بمنبممایشی توصیف می کند.‏ 

‏بمتبمماشا کردن یا ‏همھهممدلىللىی با یک اجرا،‏ شخصیت ‏بمنبممایشی یا یک روایت در واقع ‏بمتبممرین خو ‏بىببىی برای 

زندگی واقعی ست،‏ چرا که از نگاه وودراف آنان که در ‏بمتبمماشا کردن خبرببرره اند در زندگی کردن نبریبرز 

خبرببرره اند.‏ ‏بمتبمماشای ‏همھهممدلانه باعث می شود عواطفی ‏همھهممچون ترس،‏ عشق،‏ خشم،‏ غم و شادی در 

‏مجممجخاطب بروز پیدا کنند.‏ حبىتبىی در آثار کسی ‏همھهممچون برتولت برشت که معتقد به ابجیبججاد فاصله میان 

اثر ‏بمنبممایشی و ‏مجممجخاطب بود نبریبرز عواطفی سرشار ‏بهنبههفته است.‏ برای مثال در ننه دلاور یا در گالیله 

عواطف انسابىنبىی ‏همھهممچون خشم،‏ ترس یا غم به وضوح در ‏مجممجخاطب ابجیبججاد می شود.‏ یا برای مثال در 

آثار ساموئل بکت که معنا ‏بىببىی معبىنبىی ترین ‏بمنبممود ‏بمنبممایشنامه هایش است،‏ عواطفی ‏همھهممچون ترس یا غم و 

یا عواطف پیچیده تری ‏همھهممچون ملال یا کلافگی که از ترکیب احساسات غم و خشم بوجود 

می آیند به وضوح قابل دریافت هستند.‏ 

!7


به تعببریبرری شاید نتوان عواطف را از اثر ‏بمنبممایشی جدا کرد،‏ چرا که صحنه،‏ جولانگاه اعمال 

انسابىنبىی ست و به ‏همھهممبنیبنن ‏بجنبجحو ‏مجممجحل قضاوت و ‏همھهممدلىللىی ‏بمتبمماشا گر با این اعمال،‏ و قضاوت چبریبرزی نیست جز 

وا کنشی منطقی‐عاطفی به ‏همھهممراه ارزش گذاری عموما اخلافىقفىی ‏(و اخلاق نبریبرز ‏مجممججموعه قوانبنیبنن 

تاربجیبجخمند است که ریشه در عواطف انسابىنبىی دارد).‏ از آبجنبججا که روانشناسان معتقدند که هیجانات 

احساسی در فرد،‏ انگبریبرزه هابىیبىی به سوی کنشمندی در او ابجیبججاد می کند،‏ می توان نتیجه گرفت که 

تئاتر هبرنبرری ست که انگبریبرزه های ‏مجممجخاطب را هدف قرار می دهد.‏ این انگبریبرزه ها لزوما به کنش هابىیبىی 

ببریبرروبىنبىی منتهی ‏بمنبممی شوند اما ‏همھهممه بدون استثنا تصوری از کنش و عمل را در فرد ابجیبججاد می کنند.‏ برای 

مثال احساس خشم این انگبریبرزه را در ‏سمشسمما تقویت می کند که به فردی که مسبب این خشم است 

آسیب برسانید،‏ اما در ا کبرثبرر موارد این کار را ابجنبججام ‏بمنبممی دهید.‏ یا برای مثال احساس غم،‏ به کرّات 

انگبریبرزه ی خودکشی را در افراد تقویت می کند اما کمبرتبرر فردی به آن پاسخ مثبت می دهد.‏ 

از نو صورت بندی صحنه 

بسیار در باب سیاسی بودن یک اثر ‏بمنبممایشی،‏ یا چگونگی ‏بجتبجحقق امر سیاسی بر صحنه ی تئاتر 

شنیده ابمیبمم،‏ در واقع به نظر می رسد ‏همھهممیشه این مولف اثر هبرنبرری است که باید در فرآیندی 

سلسله مراتبىببىی،‏ عملی اجتماعی‐سیاسی را در جهت آ گاهی ‏بجببجخشی ‏مجممجخاطب ‏بجببججا بیاورد و وضعیت 

فعلی را در آرزوی ‏بهببههبودش،‏ ‏بجببجحرابىنبىی کند.‏ از آبجنبججا که تصور مرسوم آن است که هبرنبررمند تافته ی 

جدابافته ی اجتماع است،‏ اوست که باید طلایه دار تغیبریبرر باشد.‏ این نگاه از بالا به ‏بمتبمماشا گران،‏ به 

عنوان توده ای نادان که برای فرا گبریبرری و رسیدن به آ گاهی باید به ایده های متعالىللىی یک هبرنبررمند،‏ 

با دقت گوش فرا دهد،‏ این توهم که هبرنبررمند رسالبىتبىی معلم گونه دارد را قدرت می ‏بجببجخشد.‏ در میان 

این ‏بمتبمماشا گران جاهل یا به تعببریبرر رانسبریبرر؛ ‏«عالمللممان به جهل»،‏ آبهنبهها که در رمزگشابىیبىی نشانه های 

غامض یک اثر هبرنبرری متبحرتر باشند،‏ مقبول ترند ‏(احتمالا بسیار شنیده اید این دسته بندی ‏بمتبمماشا گر 

عام و ‏بمتبمماشا گر خاص،‏ یا عامه پسندان و خاص پسندان).‏ 

قرن ‎٢٠‎ام میلادی با شروع ایده های مدرنیسبىتبىی در هبرنبرر،‏ مولفان و نظریه پردازان تئاتر به قصد 

بازگرداندن ‏بمتبمماشا گر به جایگاه درخورش،‏ یا مقامی که شایسته است،‏ یا رسیدن به تساوی مراتب 

با عاملان صحنه،‏ سعی در ابجیبججاد ‏بمتبممهیدابىتبىی کرد.‏ ‏بمتبممهیدات مذکور،‏ قرار بود این نگرابىنبىی افلاطوبىنبىی را 

که ‏«بمتبمماشا گر غرق در توهم صحنه،‏ از فرا گبریبرری و آ گاهی به دور است»‏ را از ببنیبنن ببرببررد.‏ ایده های 

پیسکاتور و برشت در فاصله گذاری میان صحنه و ‏بمتبمماشا گر و یا دعوت آرتو از ‏بمتبمماشا گر برای 

برداشبنتبنن هرگونه فاصله میان خود و اثر ‏بمنبممایشی،‏ به قصد تسکبنیبنن این نگرابىنبىی روشنفکرمآبانه ابجنبججام 

شد؛ نگرابىنبىی از انفعال ‏مجممجخاطب در برابر هیاهو و جنب وجوش صحنه!‏ 

!8


رانسبریبرر اما در مقاله ای درخشان به نام ‏«بمتبمماشا گر رهابىیبىی یافته»،‏ ‏بمتبممام این ایده را به پرسش می گبریبررد 

که آیا این نگاه تقلیل گرایانه به ‏مجممجخاطب تئاتر که مدعی برابرخواهی عاملان صحنه و ‏بمتبمماشا گران 

است،‏ خود برسازنده ی صورت بندی جدیدی از ‏همھهممبنیبنن فاصله ی اثر هبرنبرری و ‏مجممجخاطب نیست؟ در واقع 

آیا نقطه ی عز ‏بمیبممت ‏ممممممتازی برای ‏مجممجخاطب موجود است که ‏بمتبمماشا گر برای رسیدن به آن جایگاه باید 

به میابجنبججی ایده های مبرتبررفىقفىی مولف اثر هبرنبرری،‏ به آن دست یابد؟ جواب او به این پرسش منفی است.‏ 

رانسبریبرر معتقد است که ‏بمتبمماشا گر،‏ با ‏بمتبممام آبجنبجچه با خود از پیش به صحنه آورده است ‏(از ‏بجتبججربه و حبىتبىی 

‏بجتبجخیلاتش)‏ می تواند ‏همھهممه ی اثر را از نو در هم بیامبریبرزد،‏ اثر را قضاوت کند و در داستان 

برساخته اش بازیگر باشد،‏ و این بار عاملان و کنشگران صحنه،‏ ‏بمتبمماشا گران این عرصه باشند.‏ در 

واقع ‏بمتبمماشا گران به عنوان ‏جمججممعی از مفسران عمل می کنند که در جایگاهی برابر با عاملان 

صحنه،‏ راویان داستان تازه ای در ‏بهپبههنه ی جامعه خواهند بود.‏ اینگونه تئاتر به مثابه ی یک عمل 

اجتماعی پیوند میان امر سیاسی و اجتماع است.‏ ا گر بتوان پذیرفت که اجرای یک اثر ‏بمنبممایشی،‏ 

به نوعی کنشگری اجتماعی است پس ‏بمتبمماشای یک اثر نبریبرز پاسخ به این کنش و حضور در عرصه ی 

اجتماع است.‏ در واقع ‏بمتبمماشا گران نبریبرز به صرف ‏بمتبمماشای یک اثر هبرنبرری و ‏همھهممدلىللىی با آن،‏ کنشگران 

اجتماعی هستند که می توانند امر سیاسی را از صحنه به خیابان پیوند دهند.‏ 

عواطف سیاسی 

حال وقت آن رسیده این رشته های رهاشده را در این ‏بجببجحث ‏بهببههم گره بزبمنبمم و نتیجه ی ‏بهنبههابىیبىی را از 

این آزمون و خطا ارائه دهم.‏ گفتیم که عواطف برانگیخته در ‏مجممجخاطب تئاتر،‏ انگبریبرزه های یک 

عمل انسابىنبىی اند،‏ چه این عمل رخ دهد یا ندهد،‏ و نبریبرز به این نتیجه رسیدبمیبمم که ‏بمتبمماشا گر تئاتری 

که یک اثر ‏بمنبممایشی را ‏بمتبمماشا و به طبع قضاوت و بازسازی می کند نبریبرز ‏همھهممچون یک کنشگر اجتماعی 

عمل می کند.‏ حال سوال اینجاست که آیا می توان عواطف را نبریبرز به اجتماع و در ادامه به 

سیاست پیوند داد؟ 

آبجنبجچه امر سیاسی را ‏مجممجحقق می کند،‏ برهم زدن وضعیت ثبات،‏ به جریان انداخبنتبنن پارادابمیبمم های 

‏مجممجحرک تغیبریبررات،‏ برآمدن مفروضات تاربجیبجخی‐فرهنگی و به پرسش کشیدنشان است.‏ حال ا گر 

‏مجممجخاطب،‏ آ گاهانه برای ‏بجتبجحقق این امر،‏ در برابر اعمال ‏بمنبممایشی،‏ وا کنشی عاطفی از خود نشان دهد،‏ 

عمل اجتماعی ‏بمتبمماشا کردنش را سیاسی می کند.‏ 

در واقع از نگاه من،‏ عواطف سیاسی ‏بجتبججلی گاه قدرت ‏مجممجخاطب است،‏ که می تواند اثر هبرنبرریِ‏ کاملا 

عقیم،‏ سیاست زده یا ‏مجممجحافظه کار را،‏ در یک عمل ‏جمججممعی به امر سیاسی پیوند بزند.‏ برای مثال با 

تبدیل آ گاهانه ی خنده ی خود نسبت به شخصیت داستابىنبىی زبىنبىی که در صحنه ی یک ‏بمنبممایش مورد 

‏بمتبممسخر و ‏بجتبجحقبریبرر واقع شده،‏ به خشمی که متوجه شخصیت ‏بجتبجحقبریبررگر یا مولف یا بازیگر است،‏ انگبریبرزه ی 

!9


برخاسته از احساساتش را به عملی سیاسی بدل کند.‏ یا ‏مجممجخاطبىببىی که بلند بلند در برابر ‏بمنبممایشی 

می خندد که قرار است با ابجیبججاد احساس غم برای یک حا کم ستمگر،‏ از ‏مجممجخاطب گریه و زاری 

طلب کند.‏ در واقع ‏مجممجخاطب با این تغیبریبرر عواطف به شکل ارادی و آ گاهانه،‏ عملی سیاسی را به 

صحنه ی اجتماع کشانده است.‏ یا حبىتبىی احساس ترسی که آ گاهانه در مقابل خنده ی ‏بمتبمماشا گران 

دیگر به شخصیت داستابىنبىی یک کارگر بروز می کند.‏ اینجاست که ‏بمتبمماشا گر از ایفای نقشی که 

کارگردان از او می خواهد،‏ سر باز می زند و با عواطفی سیاسی ایده های یک مولف نادان را بر 

صحنه به آتش می کشد.‏ 

در ‏بمتبممام این سال ها،‏ در ایران به واسطه ی گذار نابمتبممام و مصنوعی سبک های هبرنبرری و ‏بجتبجحمیق و 

‏بجتبجحقبریبرر ‏مجممجخاطب به عنوان یک منفعل ناآ گاه،‏ توسط هژموبىنبىی فرهنگی،‏ لذت از اثر هبرنبرری به حل کردن 

معماهای مطرح شده توسط مولف ‏مجممجحدود شده است.‏ به ‏مجممجحض آنکه ‏مجممجخاطب بتواند نشانه های پنهان 

یا ناپیدای یک اثر غامض را پیدا کرده و در جهت ستایش اثر تفسبریبرر کند،‏ تبدیل به ‏مجممجخاطب آ گاه و 

حرفه ای خواهد شد،‏ در غبریبرر این صورت،‏ در قعر چاه عامه پسندی با خیل عظیمی دیگر از 

‏بمتبمماشا گران فراموش خواهد شد!‏ در بسیاری از ‏مجممجحافل هبرنبرری،‏ زیبا شناسیِ‏ یک اثر،‏ حکم تفسبریبرر و 

بیش تفسبریبررهای متعدد عناصر اثر را دارد،‏ هرچه اثر مبهم تر و معما گونه تر باشد ارزسمشسممندتر و 

‏مجممجخاطب بیش تفسبریبررگر نبریبرز آ گاه تر و هوسمشسممندتر است.‏ در صوربىتبىی که از نظر من اثر هبرنبرری بسته به 

عواطفی که برمی انگبریبرزد دارای ارزش می شود و ‏مجممجخاطبىببىی که آ گاهانه عواطفش را در جهت 

برهم زدن ثبات اجتماع بروز می دهد عملگراتر است.‏ این عواطف آ گاهانه و هدفمند،‏ عواطف 

سیاسی ‏مجممجخاطب اند.‏ در واقع آنگونه که برشت می گوید:‏ ‏«بمتبمماشا گر تئاتر ‏جمحجمماسی می گوید:‏ وقبىتبىی آن ها 

‏بجببجخندند،‏ من گریه می کنم و وقبىتبىی گریه کنند،‏ می خندم».‏ 

مرداد ماه ١٣٩٧ 

!10


منابع:‏ 

‐ ضرورت تئاتر،‏ پال وودراف،‏ ترجمججممه ی ‏بهببههزاد قادری،‏ نشر مینوی خرد 

‐ پژوهشی درباره ی فن شعر ارسطو،‏ استیون هالیول،‏ ترجمججممه ی مهدی نصرالله زاده،‏ نشر مینوی 

خرد 

‐ عاطفه،‏ دانشنامه ی فلسفه ی استنفورد،‏ رونالد دسوسا،‏ ترجمججممه مهدی غفوریان،‏ نشر ققنوس 

‐ شناخت و عاطفه،‏ جنبه های بالیبىنبىی و اجتماعی،‏ به کوشش حبیب الله قاسم زاده،‏ نشر ارجمججممند 

‐ بوطیقای صحنه،‏ ‏بمتبمماشا گر رهابىیبىی یافته،‏ ژا ک رانسبریبرر،‏ ترجمججممهی صالجللجح ‏بجنبججفی و مهدی امبریبررخانلو،‏ نشر 

آ گاه 

Emotional Concepts, Zoltan Kovecses, ResearchGate.com - 

!11


‏مجممجخاطبان تئاتر چگونه به ‏سمسسممت سالن های ‏بمنبممایش جذب می شوند؟ 

طرز ‏بهتبههیه و ‏بجپبجخت ‏مجممجخاطب تئاتر 

‏مجممججید اصغری 

به ‏همھهممراه گفتگو با 

یاسمسسممبنیبنن فهبد ‏(پژوهشگر تئاتر)‏ 

سعید ابوجمحجممزه ‏(نویسنده و کارگردان)‏ 

مسعود رضابىیبىی فخر(فعال فرهنگی)‏ 

!12


در این نوشتار قصد ندار ‏بمیبمم به ‏جمججمملات و گزاره های کلیشه ای نظبریبرر ‏«تئاتر با ‏مجممجخاطب رسمسسممیت پیدا 

می کند»‏ یا ‏«تئاتر با ‏مجممجخاطب زنده است»‏ یا ‏«ا گر ‏مجممجخاطب نباشد تئاتر شکل ‏بمنبممی گبریبررد»‏ و ... 

ببرپبررداز ‏بمیبمم.‏ شاید این عبارات در دو سه دهه پیش ‏مجممجحبرتبررم ‏سمشسممرده می شدند و کاربردی در فضای 

رسانه ای و مطبوعابىتبىی داشتند اما با گذر زمان این ‏جمججمملات گول زننده و پرزرق وبرق،‏ آلت دست 

عده ای رجاله شدند که به نام و نشان تئاتر به اصطلاح خصوصی ‏(که قرار بود مکمل و 

یاری دهنده تئاتر دولبىتبىی باشد)‏ بدرند،‏ بپاشند،‏ ‏بجببجخورند و ‏بجببجخورانند.‏ این اختلاس گران فرهنگی 

چنان زبردستانه برای خود و حرفه شان وجهه ی هبرنبرری و فرهنگی تراشیده اند که کمبرتبرر کسی 

متوجه این موضوع می شود که حضرات به فکر ارتباط هبرنبرری ببنیبنن جیب خود و ‏مجممجخاطبان شان 

هستند تا مباحث و مسائل دیگر.‏ از این رو چاره ای نیست که کمی از سطح این عبارات گذار 

کنیم تا بوی تعفن سرمایه داری که گریبان گبریبرر این روزهای تئاتر این ‏مممممملکت شده،‏ هوابمیبممان را 

مسموم نکرده تا رمقی برای خلق نقد،‏ مقاله و گفتگوهای سازنده برابمیبممان بافىقفىی ‏بمببمماند.‏ 

حال بدون هیچ پیش فرضی وقبىتبىی عنوان ‏«مجممجخاطب تئاتر»‏ را می شنو ‏بمیبمم،‏ چه تصویر و موضعی از 

اذهان مان عبور می کند؟ به یاد چه گروه و قشر خاصی از جامعه می افتیم؟ آیا تئاتر امروز ما این 

شرایط و پتانسیل را دارد تا پذیرای ‏همھهممه آحاد مردم با هر اندیشه،‏ طبقه و سبک و سیافىقفىی که 

دارند باشد؟ ا گر پاسخ به این پرسش منفی است چگونه می توان این شرایط و بسبرتبرر را ابجیبججاد ‏بمنبممود 

و ا گر پاسخ مثبت است چگونه می توان در حفظ و حراست از آن کوشش کرد؟ در این نوشتار 

تلاش شده تا به برخی از این پرسش ها پاسخ شفاف و مستدلىللىی داد.‏ برای پیدا کردن پاسخ این 

پرسش ها کمی از سالن های ایرانشهر و تالار وحدت فاصله گرفتم و شال و کلاه کردم به ‏سمسسممت 

شهرستان اشتهارد.‏ 

ما کجا و اشتهارد کجا 

برای آبهنبهها که فکر می کنند تئاتر کل این ‏مممممملکت تعطیل شده و فاخرترین اجراها و فعالیت های 

هبرنبرری و فرهنگی در تالارهای مرکز پایتخت ابجنبججام می شود؛ اشتهارد روایت غریبىببىی دارد.‏ شهری 

که چند سالىللىی ست ‏بجتبجحت عنوان یک شهرستان از توابع استان البرببررز برای خودش به یک حدومرز 

مستقل رسیده است.‏ شهری صنعبىتبىی و کارگرنشبنیبنن با ‎٢۵‎هزارنفر ‏جمججممعیت.‏ مردمابىنبىی که غرق در 

مشکلات اقتصادی و معیشبىتبىی دست وپا می زنند و هر روز بر شدت اعتصابات کارگری در این شهر 

افزوده می شود.‏ در حال صحبت درباره ی جابىیبىی هستیم که فقط یک فرهنگسرا دارد و یک 

سینمای دست وپا شکسته که اثری جز فیلم های کمدی سطحی و سخیف بر پرده اش ‏بمنبممی نشیند.‏ 

!13


در این جا به دیدار کسی آمدم که چند سالىللىی ست از ‏بهتبههران به اشتهارد یعبىنبىی زادگاه پدری اش 

بازگشته و تلاش کرده بدون هیچ ‏جمحجممایت مالىللىی،‏ ‏مجممجخاطبان حرفه ای تئاتر تربیت کند.‏ 

مسعود رضابىیبىی فخر 

مسعود رضابىیبىی فخر فارغ التحصیل هبرنبررستان صداوسیما است.‏ دوره های فیلمنامه نویسی را نزد 

ناصرتقوابىیبىی و فیلمسازی را از کلاس های مسعود کیمیابىیبىی آموخته است.‏ تا کنون سه فیلم کوتاه 

ساخته و در بیش از بیست فیلم دیگر به دستیاری کارگردان فعالیت داشته است.‏ با این ‏همھهممه 

چبریبرزی که خواندید شاید کلیشه ای ترین معرفىففىی نامه ای است که می توان از رضابىیبىی فخر ارائه داد.‏ 

چرا که اصلی ترین و بارزترین فعالیت های هبرنبرری و فرهنگی وی در جذب افراد ‏مجممجختلف به 

‏بمنبممایشنامه و داستان خوابىنبىی است.‏ او حبىتبىی در این راه از هزینه های شخصی نبریبرز دریغ ‏بمنبممی کرد و خانه 

خود در میدان نامجممججو ‏بهتبههران را در اختیار چنبنیبنن ‏مجممججالس و ‏مجممجحافلی می گذاشت.‏ اینک با وجود این که 

دو سالىللىی است به اشتهارد رفته دست از فعالیت هایش برنداشته و تعداد زیادی از افرادی که 

تا کنون یک برگ کتاب یا داستان ‏بجنبجخوانده اند را با بیضابىیبىی،‏ ساعدی و شاهنامه فردوسی آشنا کرده 

است.‏ وقبىتبىی از او درباره انگبریبرزه اش از این کار صحبت کردم این گونه به پرسشم پاسخ 

می دهد:«وقبىتبىی من ‏مجممججبور شدم از ‏بهتبههران به اشتهارد برگردم،‏ به این معنا بود که باید از ‏همھهممه 

!14


رفقای تئاتری و سینمابىیبىی ام جدا می شدم.‏ تقریبا هیچ دوست هم فکری در اشتهارد نداشتم و به 

شدت از این بابت احساس تنهابىیبىی می کردم.‏ در ا کبرثبرر مواقع دلمللمم برای ‏بجببجحث وجدل ها درباره 

نویسنده ها،‏ سبک های ‏مجممجختلف هبرنبرری و جلسات نقد و بررسی تنگ می شد.‏ از طرفىففىی دلمللمم برای 

وضعیت هبرنبرری و فرهنگی زادگاهم اشتهارد می سوخت.‏ مردمابىنبىی که با مشقت روزگار می گذرانند 

و متاسفانه هیچ سهمی از هبرنبرر و فعالیت های ‏مجممجختلف فرهنگی نصیب شان نشده است.‏ با ‏همھهممه 

مشکلابىتبىی که خودم داشتم اما زمبنیبنن ننشستم و تصمیم گرفتم که ‏بجتبججربیات اداره جلسات 

‏بمنبممایشنامه خوابىنبىی در ‏بهتبههران را این بار در اشتهارد پیاده کنم.‏ من به مطالعه عشق می ورزم و 

می خواستم این حرکت را از حالت فردی به ‏جمججممعی ارتقاء دهم.‏ ابتدا تعدادمان شاید به زجمحجممت 

به چهار نفر می رسید اما می دانستم که وضع تغیبریبرر می کند.‏ حالا بعد از گذشت دو سال از شروع 

این فعالیت،‏ تعداد اعضا به پنجاه نفر هم رسیده است که باعث خوشحالىللىی است.‏ شاید برای 

برخی پنجاه نفر تعداد بالابىیبىی نباشد اما برای آبهنبهها که آ گاه به وضعیت نابسامان فرهنگی اشتهارد 

هستند،‏ جذب پنجاه نفر عضو فعال به ‏سمسسممت مطالعه آثار نویسندگان فاخر کشورمان کار کمی 

نیست و حبىتبىی می توان به آن افتخار هم کرد.»‏ 

با این مقدمه موضوع اصلی ‏بجببجحث مان را با رضابىیبىی فخر در میان می گذارم و از او درباره ‏مجممجخاطبان 

امروزی تئاتر می پرسم.‏ او در پاسخ به این پرسش که آیا تئاتر می تواند برای ‏همھهممه اقشار جامعه 

مورد استفاده قرار گبریبررد،‏ می گوید:«من بر اساس ‏بجتبججربه شخصی خودم می گو ‏بمیبمم که پاسخم به 

این سوال مثبت است.‏ ‏همھهممانطور که می دانید اشتهارد یک شهر صنعبىتبىی است و بیشبرتبرر افراد شهر را 

کارگران تشکیل می دهند.‏ ا کبرثبرر اعضاء فعال ‏بمنبممایشنامه خوابىنبىی کارگرابىنبىی هستند که از صبح تا عصر 

برای کار به کارخانه ها و مرا کز صنعبىتبىی می روند و پس از بازگشت،‏ در جلسات ما شرکت می کنند.‏ 

آبهنبهها نه به اجبار بلکه با شور و شوق به جلسات می آیند و اغلب ‏بجتبجحلیل های جالب و شنیدبىنبىی ای 

نسبت به آثار ساعدی و بیضابىیبىی دارند.‏ حبىتبىی کم کم این توانابىیبىی و اعتمادبه نفس را در خود پیدا 

کرده اند که داستان کوتاه بنویسند،‏ ‏بمنبممایشی را سامان داده و به روی صحنه بیاورند و حبىتبىی فیلم 

کوتاه با دغدغه ها و مسائل خاص خود بسازند.»‏ این فعال فرهنگی در ادامه به پتانسیل و 

مطالبه گری مردم اشتهارد به فعالیت های هبرنبرری و فرهنگی اشاره می کند و می گوید:«ا گر از ما 

‏جمحجممایت شود،‏ این که می گوییم ‏جمحجممایت یعبىنبىی نه این که ما را از ‏لحللححاظ مادی تامبنیبنن مان کنند که البته 

چنبنیبنن وظیفه ای بر گردن شان است.‏ اما ‏همھهممبنیبنن که در گوشه ای از شهر ببرنبرری نصب شود تا دیگران 

هم از برنامه های هبرنبرری و فرهنگی ما مطلع شوند بسیار کارساز خواهد بود.‏ چون من مطمئنم 

روند پیشرفت در این جا بسیار خوب و چشمگبریبرر است و نتاتحیتحج بسیار خوب و مثببىتبىی به ‏همھهممراه دارد.‏ 

برخی ها هستند که می خواهند تئاتر و هبرنبرر شهرستان را نادیده بگبریبررند و فقط سنگ ‏بهتبههران را به 

سینه بزنند،‏ صدالبته ‏بهببههبرتبررین امکانات در پایتخت قرار دارد اما ما در حد بضاعت مان دار ‏بمیبمم 

!15


تلاش خودمان را می کنیم.‏ یکی از اقدامات تازه ما برگزاری جلسات شاهنامه خوابىنبىی است که 

امیدوارم دوباره اعضا از آن نبریبرز استقبال کنند.»‏ 

گفتبىنبىی است در جلسات ‏بمنبممایشنامه خوابىنبىی اشتهارد ‏مجممجحدودیت سبىنبىی و جنسیبىتبىی وجود ندارد و از 

نوجوان تا پبریبرر در این دورهمھهممی فرهنگی شرکت می کنند.‏ 

در تئاترهای پایتخت،‏ پول ‏بمتبمماشا گر می سازد 

از اشتهارد که باز می گشتم خوشحال بودم.‏ به خودم فحش و لعن می فرستادم که چرا چندی 

پیش می گفتم که ‏«تئاتر مرده است».‏ تئاتر ‏بمنبممرده بود بلکه پنهان شده بود و بدون تردید مواجهه 

مستقیم با جلسات مسعود رضابىیبىی فخر این حجاب را کنار زد تا این هبرنبرر اجتماعی کمی رخ نشان 

دهد و دل ما را ببرببررد.‏ با این حال نزد یک فعال تئاتری دیگر رفتم که در حاشیه ‏بهتبههران کار 

می کند و در ‏بىپبىی این است که دوباره فعالیت های هبرنبرری و ‏بمنبممایشی شهرری را احیا کند.‏ سعید 

ابوجمحجممزه که خود زاده ی شهرری است،‏ از ‏جمججممله نویسندگان و ‏بمنبممایشنامه نویسان منطقه خود ‏مجممجحسوب 

می شود.‏ تا کنون چندین مبنتبنن از او در شهرری به اجرا درآمده و با استقبال خو ‏بىببىی از ‏سمسسممت 

‏بمتبمماشا گران مواجه شده است.‏ اما با ازهم پاشیدن تئاتر شهرری در چندین سال گذشته،‏ این 

هدف در دل ابوجمحجممزه ساخته شده تا دوباره تئاتری های شهرری را گرد خود آورد و برای اهالىللىی و 

مردمش ‏بمنبممایشی دست وپا کند.‏ 

ابوجمحجممزه معتقد است که در حال حاضر شرایط ‏مجممجخاطب تئاتری در شهرری مساعد است؛ به طوری 

که ا گر ‏بمنبممایشی با قیمت بلیت متناسب با ‏مجممجحل به روی صحنه آید حتما می تواند صندلىللىی های سالنش 

را پر کند.‏ او در ادامه این طور توضیح می دهد:«این بدان معنا نیست که حتما ‏بمنبممایش های 

مضحکه و کمدی می توانند افراد را به سالن های ‏بمنبممایش شهرری بکشانند بلکه ا گر مبنتبنن به ‏همھهممراه 

!16


بازی و کارگردابىنبىی خوب به صحنه آید حتما از آن استقبال می شود.‏ ماه پیش ما ‏بمنبممایش ‏«زمستان 

۶۶» نوشته ‏مجممجحمد یعقو ‏بىببىی را در شهرری به صحنه آوردبمیبمم و تقریبا با استقبال خو ‏بىببىی نبریبرز مواجه شد.‏ 

سعید ابوجمحجممزه 

این نوید این را می دهد که ا گر ‏بمنبممایش ها به طور مداوم در شهرری به صحنه آیند،‏ کم کم 

‏مجممجخاطب خاص خود را پیدا خواهند کرد و دیگر لزومی نیست که برای ‏بمتبمماشای یک ‏بمنبممایش به مرکز 

شهر بروند و در آن سالن ها از هبرنبرر ‏بمنبممایش لذت ببرببررند.»‏ این ‏بمنبممایشنامه نویس اهل شهرری مانند 

مسعود رضابىیبىی فخر معتقد است که باید به هر ‏بجنبجحوی که شده از هبرنبرر اقشار فرودست جامعه ‏جمحجممایت 

کنیم.‏ وی در این باره می گوید:«هبرنبررمند اصیل ‏همھهممواره با مشکلات مادی دست وپنجه نرم 

می کند.‏ او دیگر به این مسائل عادت کرده و خودش یاد گرفته که چگونه از ‏مجممجخمصه های 

معیشبىتبىی رهابىیبىی یابد.‏ اما ‏همھهممبنیبنن هبرنبررمند بیشبرتبرر به ‏جمحجممایت معنوی نیازمند است تا مادی.‏ ما اهالىللىی هبرنبرر 

هستیم که باید دست یکدیگر را گرفته و از کارهای یکدیگر ‏جمحجممایت کنیم.‏ به عنوان مثال ما 

بارها و بارها در سالن های ‏مجممجختلف در شهرری جلسات ‏بمنبممایشنامه خوابىنبىی برگزار کردبمیبمم اما دریغ از 

حضور یک ‏همھهممکار.‏ ا گر این ارتباط وجود داشته باشد دوباره تئاتر شهرری احیا خواهد شد و به 

بالندگی و پویابىیبىی مطلوب خود خواهد رسید.‏ اما ‏همھهممبنیبنن که مردم از کارمان استقبال می کنند باعث 

خوشحالىللىی است.»‏ ابوجمحجممزه در پاسخ به این پرسش که آیا در میان ‏بجببجچه های تئاتری شهرستان،‏ این 

امید و آرزو وجود دارد که راه به صحنه های تالارها و سالن های مرکز شهر راه یابند یا خبریبرر 

!17


می گوید:«‏ ‏بمنبممی توان انکار کرد که چنبنیبنن آرزو ‏بىیبىی وجود دارد.‏ این هم می تواند در نوع خودش 

یک ‏بجتبججربه ی جدید باشد اما برای من و برخی نزدیکابمنبمم ‏همھهممبنیبنن که از طریق تئاتر با مردم در 

ارتباط باشیم در اولویت است،‏ به ویژه این که آن مردم را بشناسیم و با دغدغه هایشان آشنا 

باشیم.‏ من سال هاست که در شهرری زندگی کرده ام و مردمان این جا را به خو ‏بىببىی می شناسم.‏ 

از ‏همھهممبنیبنن رو ‏بهببههبرتبرر می توابمنبمم برای آبهنبهها ‏بمنبممایشنامه نوشته و کارگردابىنبىی کنم.‏ با این حساب ما در هفته در 

فرهنگسرای ‏مجممجحل به ‏بمنبممایشنامه خوابىنبىی مشغول هستیم و امید دار ‏بمیبمم تا مردم بیشبرتبرری ما را ‏همھهممراهی 

کنند.‏ مردمابىنبىی با هر تفکر،‏ عقیده و سلیقه.»‏ ابوجمحجممزه در پایان صحبت های خود به مشکلات تئاتر 

خصوصی اشاره می کند و می گوید:«این روزها فقط پول است که حرف اول را می زند حبىتبىی در 

تئاتر.‏ ا گر پول نباشد،‏ ارج و قرب و اعتبار هیچ ‏بمنبممی ارزد.‏ ا گر پول نباشد نه سالبىنبىی هست و نه 

‏مجممجخاطبىببىی.‏ گو ‏بىیبىی پول است که ‏مجممجخاطب می آورد،‏ سلبرببرریبىتبىی می آورد و پول می آورد.‏ اما ما در تئاتر 

شهرری از ‏همھهممه این مسائل فاصله گرفته ابمیبمم و خوشحالیم که حبىتبىی به ‏همھهممبنیبنن اندازه اندک چراغ خانه 

‏بمنبممایش شهرری را روشن نگه داشته ابمیبمم.»‏ 

باید اصلاحات را از ریشه آغاز کنیم 

اما من به ‏همھهممبنیبنن قدر ‏بجتبجحقیق و گفتگو بسنده نکردم و تلاش کردم با یکی از پژوهشگران تئاتر که 

اینک در آلمللممان مشغول ‏بجتبجحصیل در این رشته است ارتباط برقرار کنم.‏ فعالیت های تئاتری یاسمسسممبنیبنن 

فهبد از ‏بهتبههران و دانشگاه الزهرا شروع می شود.‏ رشته ادبیات ‏بمنبممایشی را برمی گزیند و پس از 

فارغ التحصیلی عازم آلمللممان می شود تا در مقاطع فوق لیسانس و دکبرتبرری به ‏بجتبجحصیل ببرپبرردازد.‏ در این 

سال ها چه در ایران و چه در آلمللممان در چندین ‏بمنبممایش به عنوان بازیگر به ایفای نقش می پردازد 

و چندین ‏بمنبممایش نبریبرز کارگردابىنبىی می کند.‏ 

به عنوان پرسش اول برابمیبمم جالب است تا از نگاه فهبد به شباهت ها و تفاوت های ‏مجممجخاطب ‏بمنبممایش در 

ایران و آلمللممان ببرپبرردازم.‏ وی در این باره می گوید:«تفاوت ‏مجممجخاطبان تئاتر در ایران و آلمللممان به اندازه 

تفاوت های خودِ‏ مردم ایران و آلمللممان است.‏ هر چقدر ببنیبنن این دو در مسائل فرهنگی و اجتماعی 

تفاوت می بینید،‏ بدون شک در ‏مجممجخاطبان تئاتر دو کشور نبریبرز ‏همھهممبنیبنن گونه است.‏ چرا که ‏مجممجخاطب از دلِ‏ 

مردم و نیازهایش به وجود می آید نه الزاما از هبرنبررمند و کار هبرنبرری.‏ اساسا در هر ‏مجممجختصات 

جغرافیابىیبىی ای که ‏سمشسمما بررسی کنید می بینید که ‏همھهممبنیبنن گونه است.‏ این مردم یک کشور هستند که 

به ‏بمنبممایش و هبرنبرر خودشان اعتبار می ‏بجببجخشند،‏ درست است که دیگر مسائل هم کم وبیش در این 

قضیه دخل و تصرف دارند اما به واقع این نوع رفتار جامعه است که ‏مجممجخاطب را می سازد و 

پرورش می دهد.»‏ 

!18


یاسمسسممبنیبنن فهبد 

فهبد با این که از ایران دور است اما به طور جدی اخبار و مسائل پبریبررامون تئاتر ایران را دنبال 

می کند.‏ از او درباره مقصر اصلی عقب ماندگی و ‏بجتبججمل زدگی تئاتر ایران می پرسم و وی این گونه 

به سوالمللمم پاسخ می دهد:«همھهممانطور که می دانید وقبىتبىی یک هبرنبررآموز یا دانشجو وارد فضای هبرنبرری 

می شود با یک سری پارادابمیبمم و الگو مواجه است.‏ این الگوها هر اتفاق و رویداد در تئاتر را 

ارزش گذاری می کنند.‏ به عنوان مثال اجرا در فلان سالن یا تئاتر یک ارزش ‏مجممجحسوب می شود.‏ یا 

دریافت فلان تندیس یا فلان جایزه ارزش به حساب می آید و ‏مجممججموع این ارزش ها به ‏سمشسمما می دهد 

پول،‏ کار و اعتبار.‏ هر کسی که وارد حوزه ‏بمنبممایش می شود،‏ چه بازیگر چه نویسنده و چه 

کارگردان می خواهد به نوعی دیده شود و این مقوله بسیار هم طبیعی است.‏ او می خواهد 

صحبت کند از خود،‏ مسائل،‏ دردها و دغدغه هایش.‏ حال در این الگوی ارزشی که از پیش 

برای این هبرنبررمند جوان تعیبنیبنن شده و برای این که ‏بمنبممایشش دیده شود باید برود به ‏سمسسممت 

مارکتینگ.‏ هر چه بیشبرتبرر به ‏سمسسممت برندها و ارزشی ها سوق پیدا کند بیشبرتبرر حرفش بازتاب خواهد 

داشت.‏ طبیعی است که این سیستم از ریشه اشتباه است که دانشجو را به این ورطه خطرنا ک 

!19


می کشاند.‏ از ‏همھهممبنیبنن رو ‏بمتبمماشا گر ناآ گاه نبریبرز مکمل و ‏جمحجممایت کننده آثار هبرنبررمندان ارزشی مسلک 

می شود.‏ البته که خودِ‏ ‏مجممجخاطب نبریبرز تقصبریبرری ندارد چرا که هیچ آموزشی بر روی او در سنبنیبنن ‏مجممجختلف 

صورت نگرفته و گو ‏بىیبىی در جامعه رها شده است.‏ با این اوصاف او سوی کسی می رود که بیشبرتبرر 

نزد دیگران شهرت و اعتبار دارد.‏ در این سیستم ارزش ارزشی ها روز به روز فزون تر شده 

ومشکلات و مصائب نبریبرز بیشبرتبرر.»‏ 

از فهبد درباره ‏بجنبجحوه تربیت ‏مجممجخاطب تئاتر می پرسم که آیا در آلمللممان اقدامی در این جهت صورت 

می پذیرد یا خبریبرر.‏ وی این گونه جوابمببمم می دهد:«به نظر من می توان با اقدامابىتبىی ‏مجممجخاطبان امروزی را 

نسبت به شرایط جامعه و ‏بمنبممایش های روی صحنه آ گاه کنیم اما انرژی گذاشبنتبنن روی جوانابىنبىی 

چون من و ‏سمشسمما دیگر فایده ای ندارد.‏ این ها مسائلی است که باید از کودکی روی آبهنبهها کار کرد و 

پیش برد.‏ چند سال پیش طرحی در پلیس راهور صورت گرفت ‏بجتبجحت عنوان ‏«همھهممیاران پلیس».‏ 

طرح بدین صورت بود که قوانبنیبنن راهنمابىیبىی و رانندگی به زبابىنبىی ساده و کودکانه به خردسالان و 

نوجوانان آموزش داده شود تا هر یک از آبهنبهها نقش یک ناظم و پلیس را در ماشبنیبنن کنار پدر یا 

مادر ایفا کنند.‏ این طرح تا حد زیادی با موفقیت مواجه شد چرا که بعدها ‏همھهممان ‏بجببجچه ها وقبىتبىی به 

سن جوابىنبىی رسیدند به طور کامل با قوانبنیبنن رانندگی آشنا بودند و آن را رعایت می کردند.‏ حبىتبىی 

آمار هم نشان می دهد که مبریبرزان خطاها و تصادفات طی چند سال اخبریبرر نسبت به یک دهه گذشته 

بسیار پایبنیبنن آمده که اجرای طرح ‏همھهممیار پلیس ‏بمنبممی تواند در این مورد ‏بىببىی تاثبریبرر باشد.‏ حال برای 

مسائل فرهنگی و هبرنبرری نظبریبرر تئاتر نبریبرز باید مانند ‏همھهممبنیبنن طرح عمل کرد.‏ متاسفانه سیستم ‏بهنبههادهای 

آموزشی و پرورشی ما نبریبرز به حدی عقب مانده و پوسیده است که اجرای چنبنیبنن طرح هابىیبىی در آن 

چبریبرزی شبیه به ‏مجممجحال است اما به هر حال تغیبریبرر را باید از یک جابىیبىی شروع کرد و به نظر من 

اصلاحات ریشه ای و عمیقی در این حوزه در زمینه آموزش باید رخ دهد.‏ در آلمللممان ‏بهببههای بسیار 

زیادی به کسابىنبىی می دهند که تئاتر کودک و نوجوان را اجرا و به روی صحنه می آورند.‏ متاسفانه 

‏همھهممچنان این تفکر اشتباه در مدارس ما وجود دارد که تدریس دروس پایه ابتدابىیبىی نیازی به 

‏بجتبجخصص آبجنبجچنابىنبىی ندارد و به مراتب از تدریس دروس دببریبررستان و دانشگاه سهل تر است.‏ این تفکر 

منحط سال هاست که در جهان کنار گذاشته شده چرا که جوامع ‏مجممجختلف به این نتیجه رسیده اند 

که از ‏همھهممان دوران کودکی باید به افراد توجه و اهتمام ورزند.‏ چون ا گر فردی در پایه ابتدابىیبىی 

به مشکل ‏بجببجخورد،‏ قطعا در پایه های بالاتر آن مشکل را با خود ‏همھهممراه می سازد.»‏ 

فهبد در ادامه به رابطه تئاتر و مردم می پردازد و می گوید:«اختلاف زیادی در این رابطه ببنیبنن 

تئاتر آلمللممان و ایران است.‏ در آلمللممان هم هستند کسابىنبىی که دوست دارند با تئاتر به پُز روشنفکری 

خود برسند یا فخر هبرنبرری بفروشند اما اغلب ‏بمنبممایش ها در تلاش هستند تا مسائل و مشکلات 

مردم را بازتاب دهند.‏ خبرببرر دارم که در ایران با وجود هجمه های شدید اقتصادی،‏ اعتصابات 

!20


کارگری روز به روز در حال گسبرتبررش است و مردم به نشانه اعبرتبرراض به خیابان ها آمده اند اما 

تئاتر کشور هیچ رابطه ای ببنیبنن خود و آبهنبهها احساس ‏بمنبممی کند و این باعث تاسف است.‏ البته که اداره 

سانسور نبریبرز در این قطعی ارتباط نقش مهمی دارد.‏ این روزها در آلمللممان مسائلی چون نژادپرسبىتبىی و 

اهمھهممیت به حقوق ‏همھهممجنسگرایان و دگرباشها از ‏جمججممله مسائل داغ جامعه است که تئاترهای زیادی 

با این موضوعات به روی صحنه می روند.»‏ 

مرداد ٩٧ 

!21


‏«شبه ‏بمتبمماشا گران؛ هبریبرزم آتش تئاتر ‏بجتبججارت زده»‏ 

اردشبریبرر شبریبررخدابىیبىی 

تئاتر هبرنبرر جادو ‏بىیبىی و ‏همھهممگابىنبىی است.‏ از پنج قرن قبل از میلاد مسیح تا کنون درباره ی اثرات و 

کارکردهای شگرف تئاتر در جوامع انسابىنبىی سخنان بسیار گفته شده است.‏ تئاترکراسی در یونان 

باستان به قدرت اجتماعی و سیاسی برابر مردم و اقلیت ها و حکمروابىیبىی آنان در گردهم آبىیبىی های 

تئاتری اطلاق می شد.‏ هنگام انقلاب مشروطه ایران و در زمابىنبىی که تعداد بسیار کمی از 

شهرنشینان ایرابىنبىی باسواد بودند،‏ تئاتر به ایران آمد و ابزار کارآمدی برای اندیشه های رهابىیبىی ‏بجببجخش 

در فرهنگ شفاهی شد.‏ هبرنبررهای ‏بمنبممایشی در خدمت آرمان های آزادی خواهی درآمد و به نشر 

آ گاهی در میان توده های مردم در عصر مشروطه پرداخت.(‏‎١‎‏)‏ 

!22


برتولت برشت و آنتونن آرتو در قرن بیستم،‏ هر یک با ایده ها و شیوه های متفاوت و متضاد ‏مجممجختص 

به خود ‏(در یک شیوه باید به ‏بمتبمماشا گر امکان فاصله گرفبنتبنن داد و برای دیگری ‏بمتبمماشا گر باید از 

هرگونه فاصله اجتناب کند)‏ بر ساحت تئاتر و اثربجببجخشی آن بر زیست اجتماعی و روحی انسان 

تا کید گذاشته اند.‏ برشت معتقد بود،‏ تئاتر نوعی گردهمھهممابىیبىی است که در آن مردم عادی از 

وضعیت خود آ گاه می شوند و درباره علائق و منافع شان با هم ‏بجببجحث می کنند.‏ آنتونن آرتو،‏ باور 

داشت که تئاتر ‏همھهممان آئبنیبنن تزکیه کننده است که در آن یک اجتماع انرژی های از دست داده ی 

خود را از آن خود می کند.(‏‎٢‎‏)‏ آرتو،‏ از طرفىففىی هدف تئاتر ‏بىببىی رجمحجممی را آرزوهای بیان نشده توده 

مردم می انگاشت.(‏‎٣‎‏)‏ 

از ویژگی ها و کارکردهای اجتماعی،‏ سیاسی،‏ فلسفی و ... تئاتر گریزی نیست و از ‏همھهممبنیبنن رو در 

بسیاری از تلقی های اندیشه ورزانه به تاثبریبررات چندجانبه و دگرگون کننده تئاتر،‏ این ‏بهنبههاد فرهنگی 

اجتماعی،‏ یک ضرورت قلمداد شده است.‏ 

بدون ‏بمتبمماشا گران نبریبرز تئاتری وجود ‏بجنبجخواهد داشت.‏ در انگاره های نوین نسبت به مقوله ‏بمتبمماشا گران 

فعال و مشارکت آنان در تکمیل و تکوین هدف غابىئبىی تئاتر،‏ تا کید بسیار شده است.‏ 

ژا ک رانسبریبرر،‏ فیلسوف معاصر فرانسوی معتقد است تئاتر ‏همھهممچون شکلی از قانون اساسی 

زیبابىیبىی شناخبىتبىی اجتماع ظاهر می شود.‏ تئاتر انقلابىببىی است که صورت های حسی ‏بجتبججربه بشری را تغیبریبرر 

می دهد.‏ (٢) 

پیوندی ببنیبنن تئاتر و سیاست اجتماع وجود دارد.‏ هبرنبرر تئاتر در تغیبریبرر صحنه ی جامعه برای حضور 

اقلیت های اجتماعی و پیوند استوار آن با ‏بهنبههادهای خودجوش دموکراتیک نقش بزرگی داشته 

است.(‏‎١‎‏)‏ 

خصوصی سازی و کارکرد‐زدابىیبىی از ‏بهنبههاد تئاتر 

‏بجتبججاربىتبىی شدن تئاتر به طور سیستماتیک ویژگی آ گاهی ‏بجببجخشی و هشداردهندگی اش را نا کارآمد 

می کند.‏ با خصوصی شدن تئاتر،‏ بعضا مناسبات ‏سمسسممی بازاری،‏ ‏بجببجخشی از جریانات جدی تئاتری در 

کشور را نبریبرز آلوده کرده و کارکردهای تاربجیبجخی،‏ اجتماعی،‏ انقلابىببىی و...‏ آن را به شکل دیگری 

نا کارآمد می سازد.‏ 

!23


* 

در چنبنیبنن شرایطی اهداف و انگبریبرزه های کنش گران هبرنبرر ‏بمنبممایش نسبت به کارکردهای ‏بهنبههاد تئاتر در 

ابهببههام و موقعیت ‏بىببىی ثبابىتبىی قرار می گبریبررد.‏ آیا در وضعیت مبهم،‏ آشفته و آلوده،‏ برای فعالبنیبنن عرصه 

‏بمنبممایش و ‏مجممجخاطبان آنان،‏ تئاتر ‏همھهممچنان یک ضرورت تلقی می شود؟ 

آیا ‏جمججممعیت ‏مجممجخاطبان یا ‏بجببجخشی از آبهنبهها بر تثبیت و یا تقویت وضعیت موجود نقش تعیبنیبنن کننده ای 

ندارند؟ 

با پرشتاب شدن جریان خصوصی سازی اجباری دولبىتبىی تئاتر در کشور از ابتدای دهه نود 

خورشیدی،‏ تعداد ‏بمتبمماشاخانه ها و سالن های خصوصی رشد بسیاری داشته است.‏ آمار و 

گزارش های رسمسسممی عمدتا از رونق و توسعه تئاتر کشور حکایت می کند.‏ افزایش تعداد 

‏بمتبمماشاخانه ها و به تبع آن فزوبىنبىی تعداد ‏بمنبممایش های روی صحنه در هر شب ‏(بدون توجه به کیفیت 

اجرابىیبىی یا تعداد حضور ‏بمتبمماشا گران در هر اجرا)،‏ ‏همھهممواره به عنوان شاخص های شکوفابىیبىی و رونق 

تئاتر در تبلیغات رسمسسممی بوده است.‏ حال آنکه بسیاری از هبرنبررمندان و ‏بمتبمماشا گران پیگبریبرر تئاتر 

معتقدند افزایش کمی آماری لزوما به ارتقاء سطح کیفی،‏ زیبابىیبىی شناسی و فکری تئاتر ایران 

نیابجنبججامیده است.‏ تئاتر به عنوان ‏بهنبههادی فکور،‏ رهابىیبىی ‏بجببجخش،‏ عمل گرا و تغیبریبرردهنده در حال احتضار 

است.‏ ابتذال و میابمنبممایگی وا گبریبررداری در میانه ‏بجببجحران ها و سخبىتبىی های شرایط اجتماعی به بدنه 

تئاتر حقنه می شود و بازار تعدادی از ‏بمتبمماشاخانه ها گرم است.‏ 

بر اساس اظهارات رییس شورای ارزشیابىببىی و نظارت اداره کل هبرنبررهای ‏بمنبممایشی،‏ سیستم پژوهشی 

هبرنبررهای ‏بمنبممایشی برآورد آماری از تعداد ‏بمتبمماشا گرابىنبىی که به واسطه افزایش ‏بمتبمماشاخانه ها در سال های 

اخبریبرر رشد یافته ندارد.‏ (۴) در واقع فقدان سیستم پژوهشی و آماری مدون و روزآمد،‏ 

بررسی های ‏مجممجختلف را در مورد وضعیت تئاتر معاصر با مشکلات بسیاری مواجه کرده است.‏ در 

هر حال آبجنبجچه از شواهد بر می آید حا کی از کشش پذیر بودن بازار ‏بمتبمماشاخانه های خصوصی است 

بدین معبىنبىی که مشبرتبرریان ‏(بمتبمماشا گران و اهالىللىی ‏بمنبممایش)‏ به طور بالقوه میل به حضور و فعالیت در این 

سالن ها ‏(ا کبرثبرر غبریبرراستاندارد و نامناسب برای ‏بمتبمماشای تئاتر)‏ دارند.‏ ‏بمتبممایل و تقاضا برای 

سرمایه گذاری تاسیس ‏بمتبمماشاخانه های خصوصی آن هم با هزینه های چندصد میلیون تومابىنبىی 

‏(مربوط به سال ١٣٩۶) برای ‏بجتبججهبریبرز فبىنبىی و رفاهی و..‏ وجود داشته است.‏ این امر حا کی از 

احتمال زیاد سودآوری بالا در این ‏بجببجخش است.‏ در مواردی ‏بمتبمماشاخانه هابىیبىی مانند پالبریبرز و شهرزاد بر 

خلاف بسیاری از سالن های خصوصی دیگر،‏ تغیبریبرر کاربری نشده و ساختمان آبهنبهها به منظور اجرای 

!24


تئاتر ساخته شدند.(‏‎۴‎‏)‏ در چنبنیبنن شرایطی است که بودجه های کلان در این عرصه وارد شده . 

شاهبنیبنن چگیبىنبىی،‏ رییس هیات مدیره ابجنبججمن صنفی ‏بمتبمماشاخانه داران،‏ ورود سرمایه های رقابت ناپذیر 

با منبع نامشخص را ‏بهتبههدید جدی برای ‏بمتبمماشاخانه های کوچک با بودجه های ‏مجممجحدود اعلام کرد.‏ 

تزریق منابع مالىللىی نامشخص بدون کنبرتبررل،‏ شائبه پول شو ‏بىیبىی را در تئاتر خصوصی ابجیبججاد کرده است.‏ 

(۵) بدین ترتیب با سودا گری و فساد اقتصادی در عرصه فرهنگی و تئاتر نبریبرز مواجه هستیم.‏ 

مناسبات و سازوکارهای عمدتا ناسالمللمم بازار نئولیبرببررالیسبىتبىی،‏ تعیبنیبنن کننده بقاء و ادامه ی ‏بجببجخش 

معناداری از فعالیت های تئاتری شده اند.‏ در چنبنیبنن شرایطی سالن های تئاتر اعم از خصوصی و 

دولبىتبىی سیاست فرهنگی روشبىنبىی ندارند و فاقد هویت هستند.‏ اولویت ها و ضوابط در سیستم 

تئاتر‐کالابىیبىی شده،‏ در چگونگی فروش بالاتر بلیت و سودآوری اقتصادی تعیبنیبنن می شود.‏ سیستم 

تسهیم درصد مبریبرزان فروش برای سالن داران و یا اجبار به کارگبریبرری بازیگر برند‐ستاره،‏ در نظر 

گرفبنتبنن پسند عام ‏مجممجخاطبان و…‏ ‏همھهممه و ‏همھهممه هجوم ویرانگرانه اقتصادی است بر ساحت اندیشه گر 

و دگرگون کننده تئاتر..‏ سانسور اقتصادی دست آورد ‏بهنبههابىیبىی تئاتر خصوصی است که به مراتب سفت 

و سخت تر از انواع دیگر ‏ممممممبریبرزی عمل می کند و منجر به اختگی و ‏بىببىی اثری تئاتر می شود.‏ 

‏مجممجخاطب به مثابه پول 

‏مجممجخاطب اصلی امروز تئاتر،‏ پول است.‏ ‏مجممجخاطب در شکل پول دیده می شود.‏ تئوری برشت و آرتو 

در رابطه با ‏بمتبمماشا گر تبدیل به منطق تولید و مصرف در بازار شده است.(‏‎۶‎‏)‏ 

جایگاه تئاتر و ‏مجممجخاطبان آن در چنبنیبنن شرایطی چگونه تبیبنیبنن می شود؟ این ‏مجممجخاطبان ظاهرا رو به 

گسبرتبررش در تئاتر خصوصی شده از چه جایگاه فکری،‏ طبقابىتبىی،‏ قومی و…‏ برخوردار هستند؟ آیا 

آبهنبهها نبریبرروهای پیگبریبرر و کنش گر و البته مستدام تئاتر بافىقفىی خواهند ماند؟ چه تعدادی از ‏مجممجخاطبان 

جذب شده،‏ در این سال ها به ‏بمتبمماشا گران دابمئبممی تئاتر بدل شده اند؟ سیستم پژوهش های ‏بمنبممایشی 

اداره کل هبرنبررهای ‏بمنبممایشی فاقد چنبنیبنن آمارها و بررسی هابىیبىی است.(‏‎۴‎‏)‏ بنابراین پاسخ به این پرسش ها 

به طور دقیق و مستدل میسر نیست.‏ 

تئاتر یک هبرنبرر ماندگار ناقد اجتماعی است یک پدیده صنعبىتبىی ‏بجتبججاری نیست.‏ تئاتر رخدادی کاملا 

فرهنگی و اجتماعی تلقی می شود.(‏‎٧‎‏)‏ شیوع رویکرد ‏بجتبججاربىتبىی در تئاتر با سیاست های اقتصادی 

کلان دولت در خصوصی سازی،‏ به تئاتر ایران ‏بجتبجحمیل شده است و این ‏بهنبههاد مهم فرهنگی را 

!25


نسبت به هر زمان دیگر آسیب پذیرتر و ‏بىببىی اثر ‏بمنبمموده است.‏ ‏بجببجخشی از جریان جدی تئاتر ‏همھهممانند تئاتر 

آزاد و گلریزی در شکل سرگرمی صرف که گه گاه بنابر صلاحدید ‏بهتبههیه کننده،‏ تکه پرا کبىنبىی های 

سیاسی و انتقادی هم در آن گنجانده می شود،‏ فروکاسته شده است.‏ تئاتر تبدیل به یک برنامه 

تفربجیبجحی شده که افراد به عنوان دستمایه ای برای پرکردن اوقات فراغت یا تفربجیبجحات دسته ‏جمججممعی 

از آن استفاده می کنند.(‏‎٨‎‏)‏ واضح است که گرابىنبىی بلیط تئاتر باعث شده بسیاری از طبقات اجتماعی 

از ‏جمججممله کارمندان،‏ کارگران،‏ دانشجویان و ... با توجه به اولویت های معیشبىتبىی و اقتصادی تئاتر 

نبینند.‏ برخی از هبرنبررمندان تئاتر معتقدند یک سری ‏بمتبمماشا گرابىنبىی هستند که از آغاز دهه نود پس از 

تغیبریبرر و ‏بجتبجحولات اجتماعی پیگبریبرر تئاتر شدند.‏ به عباربىتبىی تئاتر دیدن مد شد.‏ در حال حاضر طبقه 

تازه به دوران رسیده ای ‏بجببجخشی از ‏مجممجخاطبان تئاتر شده اند.(‏‎٩‎‏)‏ به عرصه آمدن مشبرتبرریان متغبریبرر اما 

دابمئبممی سلبرببرریبىتبىی پسند ‏بمنبممایش های ‏بجتبججاری در ‏بمتبمماشاخانه هابىیبىی با منابع مالىللىی مبهم یا شفاف،‏ نشان دهنده 

رونق و ارتقاء سطح تئاتر ایران نیست.‏ 

رضابىیبىی راد،‏ کارگردان مهم تئاتر ایران معتقد است ‏بمتبمماشا گر امروز ایران توده ای هستند که دارند 

به وسیله ی تبلیغات اینستا گرامی و فضای ‏مجممججازی ‏بجتبجخدیر می شود.‏ قربانیان ‏بمببممبارابىنبىی که از طریق 

تبلیغات دروغبنیبنن و به هر شکلی برای حضور در سالن ها اغوا می شوند.(‏‎۶‎‏)‏ 

شبه ‏بمتبمماشا گر – شبه تئاتر 

‏بجببجخش عمده ای از افزایش تعداد ‏مجممجخاطبان در تئاتر متعلق به ‏بمتبمماشا گران کاذب یا شبه ‏بمتبمماشا گران 

است.‏ ‏بمتبمماشا گران کاذب به ‏مجممجخاطبابىنبىی اطلاق می شود که به واسطه یک چهره مشهور سینمابىیبىی،‏ 

ورزشی و...‏ و در طی جریان تبلیغی ‏(گاهی)‏ فریبکار به ‏بمتبمماشای یک تئاتر(‏ شبه‐تئاتر ( می روند.‏ 

‏بمتبمماشا گرابىنبىی که بدون هدف وارد سالن تئاتر می شوند.‏ سالن ها پر از ‏جمججممعیت و صندلىللىی ها اشغال 

می شوند اما پشت این حضور معمولا اندیشه ای وجود ندارد.(‏‎٨‎‏)‏ واقعیت تئاتر خصوصی شده و 

‏بجتبججارت زده نیازمند به اغوای این گروه از ‏مجممجخاطبان است.‏ آبهنبهها مشبرتبرریان سودآور کالاهای 

سرگرم کننده شان هستند و در کسوت پشتیبانان فرهنگی جا زده می شوند.‏ در یک دهه قبل 

معیار بسیاری برای انتخاب ‏بمتبمماشای یک تئاتر،‏ شاید کارگردان ‏بمنبممایش بود اما بعضی ‏بمتبمماشا گران 

امروز بیشبرتبرر برای دیدن چهره ها و بازیگران سینمابىیبىی یا تلویزیوبىنبىی به تئاتر می روند.(‏‎١٠‎‏)‏ به نوعی 

مناسبات سرمایه باعث شده،‏ برخی از ‏مجممجخاطبان جدید تئاتر ‏(به عنوان مشبرتبرریان اصلی هدف)‏ 

سلایق عمدتا بازاری و سخیفی بر بدنه تئاتر ‏بجتبجحمیل کنند.‏ در چنبنیبنن شرایطی رابطه مستقیم 

!26


هبرنبررمند و ‏مجممجخاطب به نوعی بردگی فکری بدل شده است.‏ مانند رابطه پوتزو و لا کی 

‏(شخصیت های ‏بمنبممایش نامه در انتظارگودو ).. لا کی،‏ هبرنبررمند زیر یوغ سلیقه و خواست ‏مجممجخاطبان 

است و پوتزو آن ‏بمتبمماشا گر کوری است که دارد راهنما می شود.(‏‎۶‎‏)‏ ‏بجتبجخصیص بودجه مناسب به تئاتر 

و هبرنبررمندانش بدون دخالت های نظاربىتبىی‐حا کمیبىتبىی در تولید و خلق یک اثر،‏ یکی از راه حل های 

‏بجنبججات ‏بجببجخش گسست تئاتر متفکر از زبجنبججبریبررهای بندگی بازار و میابمنبممایگی است.‏ 

‏بهتبههیه کننده و سرمایه گذار شا کله اصلی تئاتر خصوصی است و بعضی از آبهنبهها نسببىتبىی با هبرنبرر و فرهنگ 

ندارند.‏ ‏بهتبههیه کننده نام مستعاری برای توده ‏بىببىی شکل ‏مجممجخاطبان است.‏ در تئاتر امروز ایران این 

‏بهتبههیه کننده است که تعیبنیبنن می کند یک تئاتر باید با کدام عوامل و شکل اجرا شود تا از طریق 

تامبنیبنن نیاز ‏مجممجخاطب بار خودش را ببندد.(‏‎۶‎‏)‏ آیا چنبنیبنن تئاتری رهابىیبىی ‏بجببجخش و آ گاهی دهنده است؟ تئاتر 

تاجر،‏ رهابىیبىی ‏بمنبممی ‏بجببجخشد.‏ 

شبه تئاترها،‏ واجد ویژگی های انقلابىببىی نیستند.‏ آبهنبهها به هیچ ساختاری دست درازی ‏بمنبممی کنند بلکه در 

تثبیت و ثبات آبهنبهها می کوشند.‏ به باور آرتو (٣)، تئاتر حفاظت از قلمرو روح و خودآ گاهی انسان 

است.‏ شبه تئاتر،‏ راهزن روح و خودآ گاهی ‏مجممجخاطبانش است.‏ شبه تئاتر نقاب ها را بر ‏بمنبممی افکند و 

دروغ ها را بر ملا ‏بمنبممی کند چرا که این گونه از ‏بمنبممایش یک دروغ بزرگ به خود و ‏مجممجخاطبانش است.‏ 

روزنه های امیدبجببجخش مقاومت 

در عبنیبنن حال ‏همھهممچنان هبرنبررمندابىنبىی هستند که در برابر شرایط سخت و ‏بجببجحرابىنبىی،‏ با هژموبىنبىی فرهنگی 

مسلط مقاومت می کنند و تلاش دارند،‏ با وجود ‏بمتبممام مشکلات اقتصادی،‏ معیشبىتبىی و فرهنگی 

شکلی از آ گاهی یا احساس قوی یا انرژی برای کنش یا عمل در تئاتر تولید کنند.‏ هبرنبررمندابىنبىی که 

کنش اساسی تئاتر را غبىنبىی کردن فهم و ادرا ک مان از زندگی می دانند.‏ تئاتر را نه ابزار کسب 

سود،‏ که وسیله ای برای شناخت کامل تر انسان و هم زمان دست آویز رهابىیبىی او قرار می دهند.‏ و 

البته ‏بمتبمماشا گران راستبنیبنن بسیاری هستند که در انتظار ا کسبریبرر رهابىیبىی ‏بجببجخش تئاتر به کنش و تعقل 

اجتماعی آن ره سبرپبررده اند.‏ حبىتبىی ا گر ‏بمتبمماشاخانه ها توسط شبه تئاترها و شبه ‏بمتبمماشا گران اشغال شده 

باشند و حریق سوزان شان شاخساران سبرببرز درخت کهن تئاتر تفکر را بسوزاند،‏ سبرببرزی اندیشه 

رهابىیبىی و کنش گری،‏ به زودی روی شاخه های نو رسیده اش جوانه خواهد زد،‏ چرا که ریشه های 

عمیق تاربجیبجخی در زیست و خرد انسابىنبىی دارد.‏ 

مرداد ٩٧ 

!27


منابع:‏ 

کامران سپهران،‏ تئاترکراسی در عصر مشروطه(‏‎١٢٨۵-١٣٠۴‎‏)،‏ نشر نیلوفر‎١٣٨٨‎ 

١‐ ‏بمتبمماشا گر رهابىیبىی یافته،‏ ژا ک رانسبریبرر،‏ مبرتبررجمججممان صالجللجح ‏بجنبججفی،‏ مهدی امبریبررخانلو 

٢‐ جلال ستاری،‏ آنتونن آرتو؛ شاعر دیده ور صحنه تئاتر،‏ انتشارات مرکز هبرنبررهای ‏بمنبممایشی 

٣‐ ‏بمتبمماشاخانه های خصوصی؛ آری یا نه/‏ ‏بمتبمماشا گر کاذب هم از راه رسید،‏ مهرنیوز تبریبررماه‎١٣٩۶‎ 

۴‐ خطر ورشکستگی در کمبنیبنن سالن های خصوصی تئاتر،‏ خبرببررگزاری دانشگاه آزاد/آنا 

۵‐ خردادماه ١٣٩۶ 

۶‐ پول،‏ منطق بازار و دیگر شیاطبنیبنن؛ گفتگوی ‏جمججممعی پبریبررامون ماهیت و دگرگوبىنبىی های ‏مجممجخاطب 

در تئاتر امروز ایران با حضور ‏مجممجحمد رضابىیبىی راد،‏ رضا سرور،‏ امبریبرررضا کوهستابىنبىی و امبنیبنن عظیمی،‏ 

‏مجممججله سینما و ادبیات،‏ ‏سمشسمماره‎۶٢‎ شهریورماه ١٣٩۶ 

٧‐ ‏بهببههزاد فراهابىنبىی،‏ لگدهای ‏بىببىی فایده سلبرببرریبىتبىی ها بر پیکره ‏بىببىی جان تئاتر،‏ سینماپرس،‏ شهریور ماه 

١٣٩۶ 

٨‐ سالن های پر از ‏مجممجخاطب غریبه با تئاتر،‏ خبرببررگزاری ‏جمججممهوری اسلامی(ایرنا)،‏ تبریبررماه ١٣٩٧ 

٩‐ ‏بمتبمماشای تئاتر مد شده است/‏ روایت ‏مجممجحمدصادق ملک از بازی در ‏بمنبممایش سوی کابوی،‏ 

هبرنبررآنلاین،‏ ‏بهببههمن ماه ١٣٩۶ 

١٠‐ ندا مقصودی،‏ ‏بمتبمماشا گران تئاتر تغیبریبرر کرده اند،‏ هبرنبررآنلاین تبریبررماه‎١٣٩٧‎ 

١١‐ خصلت تئاتری مشروطه،‏ روزنامه شرق،‏ اردیبهشت‎١٣٩٧‎ 

!28


!29


دیگر انتشارات گروه تئاتر ا گزیت 

!30 

www.exittheatre.ir

مخاطب در تئاتر امروز ایران

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?