Wojsko i Technika Historia numer specjalny 2/2019

www.zbiam.pl
Bishop & Sexton
NUMER SPECJALNY 2/2019
Marzec-Kwiecień
cena 18,50 zł (VAT 5%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
W NUMERZE:
Czołg średni T-62
W krótkim czasie T-62 stał
się czołgiem podstawowym
wielu pierwszoliniowych dywizji
pancernych Armii Radzieckiej.
Co prawda w 1963 r. ruszyła produkcja
znacznie nowocześniejszego
T-64, ale jej rozmiary były
znacznie mniejsze, a sam czołg
drogi i skomplikowany…
Wojska lądowe PRL
To co można zaobserwować
to niezmiennie te same
rozbieżności w priorytetach
modernizacji technicznej wojsk
lądowych. Moskwa naciskała na
broń pancerną i artylerię, my
widzieliśmy niedostatki w obronie
przeciwlotniczej, łączności
i walce radioelektronicznej...
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495

W krótkim czasie T-62 stał
się czołgiem podstawowym
wielu pierwszoliniowych dywizji
pancernych Armii Radzieckiej.
Co prawda w 1963 r. ruszyła produkcja
znacznie nowocześniejszego
T-64, ale jej rozmiary były
znacznie mniejsze, a sam czołg
drogi i skomplikowany…
To co można zaobserwować
to niezmiennie te same
rozbieżności w priorytetach
modernizacji technicznej wojsk
lądowych. Moskwa naciskała na
broń pancerną i artylerię, my
widzieliśmy niedostatki w obronie
przeciwlotniczej, łączności
i walce radioelektronicznej...
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495
Vol. V, nr 2 (21)
Marzec-Kwiecień 2019; Nr 2
www.zbiam.pl
Bishop & Sexton
NUMER SPECJALNY 2/2019
Marzec-Kwiecień
cena 18,50 zł (VAT 5%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
NUMER SPECJALNY 2/2019 1
W NUMERZE:
Czołg średni T-62
Wojska lądowe PRL
Na okładce: działo samobieżne Sexton II.
Rys. Rafał Zalewski
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer, Tomasz Grotnik,
Andrzej Kiński, Leszek Molendowski,
Marek J. Murawski, Tymoteusz Pawłowski,
Tomasz Szlagor, Maciej Szopa, Mateusz Zielonka
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
spis treści
BROŃ PANCERNA
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Bishop i Sexton. Brytyjskie działa samobieżne
WOJNA W POWIETRZU
Tomasz Szlagor
Skrzydła uderzeniowe RAF Coastal Command (2)
BROŃ PANCERNA
Bartłomiej Kucharski
Pierwsze czołgi hiszpańskie
MONOGRAFIA MORSKA
Grzegorz Nowak
Amerykańskie krążowniki ciężkie typu Northampton (2)
BROŃ PANCERNA
Tomasz Szulc
Radziecki czołg średni T-62 (1)
4
20
34
48
58
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2019
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
WOJSKA LĄDOWE
Robert Rochowicz
Ostatnia dekada wojsk lądowych Sił Zbrojnych PRL (2)
RUCH OPORU
Mateusz Zielonka
Narodowe Siły Zbrojne (1)
II RZECZPOSPOLITA
Sławomir Koper, Tymoteusz Pawłowski
Czas sanacji
WYWIAD
Stanisław Kutnik
Edward Śmigły-Rydz. Człowiek, którego pokonała legenda?
BROŃ PANCERNA
Andrzej Kiński
Achilles przekazany Muzeum Broni Pancernej
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria
69
80
91
93
98
3

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Bishop i Sexton
Brytyjskie działa samobieżne
W czasie II wojny światowej walczące państwa musiały m.in. rozwiązać problem wsparcia
ogniowego dywizji pancernych. Było sprawą oczywistą, że choć siła ognia pododdziałów
pancernych była znaczna, to jednak czołgi przede wszystkim prowadziły ogień bezpośredni,
indywidualny, do wykrytych w trakcie walki celów. W pewnym sensie, czołgi
to detaliści – niszczący pojedyncze konkretne cele, choć w szybkim tempie. Artylerzyści
natomiast, to hurtownicy. Salwa za salwą z kilkunastu, kilkudziesięciu czy nawet kilkuset
luf do celów grupowych, najczęściej na odległość poza zasięgiem widzialności wzrokowej.
czas, podobnie jak przejście ponownie w położenie marszowe.
Po drugie, holowane działa musiały podążać drogami,
choćby polnymi jak pogoda na to pozwalała: błoto czy śnieg
często ograniczało ruch zestawu ciągnik – działo holowane,
podczas gdy czołgi poruszały się „na przełaj”. Artyleria musiała
często jechać okrężną drogą, by znaleźć się w okolicach rejonu
aktualnego znajdowania się oddziału pancernego.
Rozwiązaniem problemu stała się haubiczna samobieżna
artyleria polowa. W Niemczech wprowadzono do użytku
Czasami potrzebne jest takie właśnie wsparcie. Potrzebna
jest duża siła ognia do przełamania zorganizowanej
obrony przeciwnika, tak by porozbijać umocnienia
polowe, stanowiska artylerii i moździerzy, obezwładnić
okopane czołgi, zniszczyć gniazda karabinów maszynowych,
zadać straty piechocie przeciwnika. Ponadto uzyskuje się
przy tym oszołomienie wrogich żołnierzy potwornym hukiem,
strachem o własne życie i widokiem kolegów rozszarpywanych
na strzępy wybuchami artyleryjskich pocisków.
Wola walki w takiej sytuacji słabnie, a żołnierzy paraliżuje
nieludzki strach. Co prawda widok pełznących czołgów zionących
ogniem, które wydają się nie do zatrzymania też wywołuje
określony efekt psychologiczny, ale artyleria jest pod
tym względem niezastąpiona.
W toku II wojny światowej okazało się, że tradycyjna
artyleria holowana nie nadąża za oddziałami pancernymi
i zmotoryzowanymi. Po pierwsze, po zajęciu stanowisk ogniowych
odczepienie dział od ciągników (odprzodkowanie)
i ich rozstawienie na stanowiskach ogniowych oraz wydanie
amunicji dla obsług z pojazdów transportowych zajmowało
4
Haubicoarmata Ordnance QF 25-pounder kal. 87,6 mm miała kąt ostrzału w granicach od -5° do 45° w pionie, ale tylko kilka stopni
na boki w poziomie. Jednak dzięki widocznej na zdjęciu platformie działo to można było łatwo i szybko obracać w dowolnym kierunku.

MONOGRAFIA PANCERNA
kół nośnych zawieszono na trzech wózkach po dwa z pionowymi
sprężynami. Symetrycznie nad każdym wózkiem zamontowano
trzy koła podtrzymujące o małej średnicy. Koło
napinające umieszczono z tyłu.
Kadłub pojazdu był spawany. Opancerzenie podwozia
w przedniej, składającej się z trzech zaokrąglonych części
skręcanych na śruby (jedyny taki element na zewnątrz wozu)
miała grubość 51 mm. Pionowe boki podwozia miały grubość
38 mm, a tylna ścianka– 13 mm. Dno miało grubość 25 mm
w części załogowej i 13 mm w części silnikowej. Góra nad
przedziałem silnikowym też miała grubość 13 mm. Wszystkie
boki nadbudowy – przedni nachylony pod kątem 60 o ,
pierwsze 24 seryjne Sextony, w maju i czerwcu 1943 r. – kolejne
60 i od lipca do września 1943 r. – ostatnie 40.
Pierwszym kanadyjskim dywizjonem przezbrojonym
w maju-czerwcu 1943 r. na Sextony I był 23 rd Field Regiment,
Royal Canadian Artillery, należący do kanadyjskiej 4. Dywizji
Pancernej (przeformowanej z 4. DP). Wzorem brytyjskim miał
on trzy baterie (31. 36. i 86.) po osiem dział w każdej. Stacjonował
on w Sussex Military Camp w stanie Nowy Brunszwik, ale już
w drugiej połowie lipca 1943 r. trafił do Wielkiej Brytanii. Tutaj
otrzymał już Sextony II. Równo rok później, również w drugiej
połowie lipca 1944 r. został wyładowany w Normandii i wraz
z macierzystą dywizją przeszedł cały szlak bojowy. Latem 1945 r.
Działo Sexton II z brytyjskiego 90 th (City of London) Field Regiment, Royal Artillery, jednego z organicznych dywizjonów 50. Dywizji
Piechoty „Northumbrian”, wyjątkowo wyposażony w działa samobieżne. Kiedy dywizję rozwiązano w listopadzie 1944 r., dywizjon
stał się samodzielną jednostką armijną. Również nietypowo miał on trzy baterie po 8 dział, razem 24 działa samobieżne Sexton II.
w M7 Priest i z nimi wylądował w Normandii jako wsparcie
kanadyjskiej 3. Dywizji Piechoty na plaży „Juno”. Po bitwie pod
Falaise dywizjon ten został przezbrojony ponownie w Sextony,
ale już w wersji Sexton II, z którymi walczył do końca wojny
– w Belgii, Holandii i krótko północnej części Niemiec.
8. Dywizjon Polowy wszedł w skład kanadyjskiej 5. DPanc,
z którą znalazł się w Wielkiej Brytanii od września 1943 r.,
choć 5. DPanc została przerzucona za Atlantyk już wcześniej.
W listopadzie 1943 r. cały personel dywizji, ale bez sprzętu,
został przetransportowany do Afryki Północnej, a następnie
do Włoch. Tutaj przejęto dość zużyty sprzęt od brytyjskiej
7. DPanc, która z kolei bez swojego wyposażenia bojowego
wróciła do Wielkiej Brytanii. Dlatego 8. Dywizjon Polowy wyposażono
w działa M7 Priest, z którymi walczył we Włoszech,
od końca stycznia do grudnia 1944 r. W styczniu 1945 r. w ramach
operacji „Goldflake” cała dywizja została przerzucona
przez Livorno i Marsylię do Belgii. Tutaj 8. Dywizjon Polowy
został ponownie przezbrojony, tym razem w Sexton II.
Na tych wozach dywizjon walczył już do końca wojny w Holandii
i północnych Niemczech.
Jak wynika z historii tych jednostek, działa Sexton I nigdy
nie wzięły udziału w walkach. Wszystkie kanadyjskie
jednostki polowej artylerii samobieżnej walczyły na wozach
Sexton II, które choć budowane na brytyjskie zamówienie,
to jednak zostały też przekazane Kanadyjczykom. W momencie
zakończenia wojny Kanada posiadała 211 dział obu
wersji, która to ilość po wojnie stała się zbyt duża, w stosunku
do potrzeb wojsk kanadyjskich.
Dlatego część wozów Sexton II (40) sprzedano w 1954 r.
Portugalii, która zakupiła też holowane „25-funtówki”. W kraju
tym używano Sextonów do1976 r., czyli długo po tym, jak
wycofano je ze służby w Wielkiej Brytanii i Kanadzie. Służyły
one w pułku artylerii lekkiej – Regimento de Artilharia Ligeira
z 1ª Divisão Nacional – dosłownie 1. Dywizja Narodowa,
pionowe boczne i pionowy tylny, też miały grubość 13 mm.
W pojeździe wzorem innych brytyjskich wozów montowano
radiostację wireless No 19, z zestawem typu B (dla liniowych
wozów), z zakresem częstotliwości 229-241 MHz oraz
z zestawem typu A (pierwotnie przeznaczonym dla wozów
dowódczych) z zakresem częstotliwości 2-8 MHz. Na tych
ostatnich częstotliwościach możliwe było uzyskanie zasięgu
łączności do 7-10 km w ruchu i do 15 km na postoju (kiedy
używano klucza Morse’a). Teraz wszystkie działa miały zestawy
A i B w swojej radiostacji zamontowanej na ramie w lewej
tylnej części przedziału bojowego.
Dział nie trzeba było ściągać z Wielkiej Brytanii, bo w Kanadzie
holowane 25-funtówki produkował zakład Sorel Industries
ltd w Longueuil, także znajdujący się pod Montrealem,
co znacznie ułatwiało proces produkcji całego pojazdu. Wiele
innych elementów dostarczano ze Stanów Zjednoczonych.
Ukończony prototyp ze stali niepancernej, nazwany
oficjalnie 25-pounder Self-Propelled Ram, został przetransportowany
na poligon Petawawa w stanie Ontario, gdzie
poddano go próbnym strzelaniom. W czasie testów natrafiono
na problemy z wytrzymałością łoża działa, dlatego wóz
wrócił do zakładów na poprawki. Mimo tego sama makieta
wzbudziła takie zainteresowanie kanadyjskich wojsk, że już
w czerwcu 1942 r. złożono zamówienie na 24 pojazdy tego
typu, znane później już oficjalnie jako Sexton. Po poprawkach
działo w pełni spełniło wymagania i 19 września 1942 r. Kanadyjczycy
zwiększyli zamówienie do 84 wozów, później jeszcze
zwiększone. Łącznie zbudowano ich 124, wszystkie dla wojsk
kanadyjskich. Odmianę tą oznaczono Sexton I i Brytyjczycy
nigdy jej nie używali. W kwietniu 1943 r. zakład MLW opuściły
Sexton II ze 147 th (Essex Yeomanry) Field Regiment Royal Artillery; Francja, lato 1944 r.
pozostawił on swoje wyeksploatowane działa w Holandii, a personel
pułku wrócił do Kanady, gdzie jednostkę rozwiązano. chanizowanym i pancernym, żeby w ramach NATO mogła
de facto mieszana dywizja z komponentem piechoty, zme-
Oprócz nich w działa Sexton I uzbrojono dwa inne kanadyjskie
dywizjony. Był to 8 th Field Regiment (Self Propelled) w szkole artylerii Escola Prática de Artilharia w Vendas Novas.
wypełniać „wszystkie możliwe zadania”. Część wozów służyła
Royal Canadian Artillery przeznaczony dla 5. Dywizji Pancernej
oraz 19 th Field Regiment (Self Propelled) Royal Canadian cja, że wszystkie wozy dostarczone w 1954 r. z Kanady były
Co ciekawe, w portugalskich źródłach pojawia się informa-
Artillery, jednostka armijna, mogąca być przydzielana określonej
dywizji na czas konkretnej operacji. Oba dywizjony tak-
dostarczonych już w 1943 r. Jest to ciekawostka, jako że w an-
w wersji Sexton II, ale że używano też pewnej liczby Sexton I,
że trafiły do Europy. 19. Dywizjon Polowy nie wszedł jednak gielskojęzycznych źródłach wzmianki o tym nie ma. Zapewne
do akcji na działach Sexton I, lecz w toku szkolenia w Wielkiej chodzi o pojazdy które zostały wycofane z kanadyjskich jednostek
z Wielkiej Brytanii.
Brytanii od lipca 1943 r. do maja 1944 r. został przezbrojony
13

Tomasz Szlagor
2
Skrzydła uderzeniowe
RAF Coastal Command,
1942–1945
Podczas drugiej wojny światowej brytyjskie
Dowództwo Obrony Wybrzeża,
z potrzeby chwili i wbrew pierwotnemu
przeznaczeniu, prowadziło również działania
ofensywne. Jesienią 1944 r. dywizjony
wyposażone w samoloty Beaufighter
i Mosquito, po blisko dwóch latach
zwalczania żeglugi nieprzyjaciela u brzegów
okupowanej Europy, szykowały się
do swej ostatniej batalii.
Przez pierwsze dwa lata operacji skrzydeł uderzeniowych
głównym obszarem ich działań był rejon Wysp
Fryzyjskich – archipelagu ciągnącego się wzdłuż wybrzeża
Holandii, Niemiec i Danii. Ten rejon pozostał w rękach
nieprzyjaciela praktycznie do końca wojny (niemieckie wojska
w Holandii skapitulowały dopiero 5 maja 1945 r.), dlatego
na wschodnim wybrzeżu Anglii pozostawiono Skrzydło Uderzeniowe
North Coates, złożone z 236. i 254. Sqn RAF – dwóch
dywizjonów wyposażonych w samoloty Beaufighter Mk X.
Pozostałe siły zaczęto koncentrować na północy Szkocji,
do działań u wybrzeża Norwegii, gdzie do tamtej pory samoloty
Coastal Command operowały tylko sporadycznie. W RAF
brakowało myśliwców o wystarczająco dużym zasięgu. Możliwość
zapewnienia eskorty pojawiła się dopiero po wprowadzeniu
do służby Mustangów Mk III.
i 404. Sqn RCAF (kanadyjski). Tydzień później stawiły się 235.
i 248. Sqn RAF, oba wyposażone w Mosquito Mk VI i XVIII
(ta druga wersja była uzbrojona w działko kal. 57 mm), które
do tamtej pory stacjonowały w Portreath w Kornwalii. Ten
pierwszy dywizjon przybył do Banff z fasonem, zrzucając
na nową bazę 235 rolek papieru toaletowego.
W Banff stacjonowały już, od końca sierpnia, Mosquito
z 333. Sqn (norweskiego). Ten dywizjon, jedyny w swoim
rodzaju, miał na stanie zarówno łodzie latające Catalina
(zwalczające okręty podwodne), jak i Mosquito Mk VI i XVIII,
których załogi z wielką wprawą operowały nad wybrzeżem
swojej ojczyzny. Chociaż formalnie 333. Sqn nie wszedł
w skład Skrzydła Uderzeniowego Banff, ściśle z nim współpracował,
wyszukując dlań cele.
Po kilku nieudanych wypadach w pierwszej połowie
miesiąca, 14 września przyszedł wyczekiwany sukces. Tego
dnia 25 Mosquito i 19 Beaufighterów z wszystkich czterech
dywizjonów (144., 404., 235. i 248. Sqn) zaatakowały konwój
Mosquito Mk XVIII, zwany potocznie Tsetse, uzbrojony w działko kal. 57 mm (zwraca uwagę lufa wystająca w dolnej części dziobu).
Na pierwszym planie, dla porównania, ta sama broń w wersji oryginalnej. Widoczny tu samolot należał do 248. Sqn RAF,
a zdjęcie wykonano w Portreath w Kornwalii latem 1944 r.
Wrzesień 1944 r.
Jako pierwsze do nowej bazy w Szkocji przybyły, 1 września,
dwa dywizjony Beaufighterów Mk X – 144. Sqn RAF
20

Bartłomiej Kucharski
Pierwsze hiszpańskie czołgi
Hiszpańska broń pancerna ma rodowód
dłuższy, niż czołgi. Jednocześnie jest
stosunkowo słabo opisana, mimo ciekawej
historii. Przyjrzyjmy się więc bliżej
powstaniu i rozwojowi broni pancernej
w Hiszpanii oraz tworzących ją czołgów
na początku ich drogi.
Właściwie od epoki napoleońskiej do końca komunistyczno-faszystowskiej
wojny domowej Hiszpania
nie była państwem stabilnym. Upadali królowie
i królowe, dwukrotnie ustanawiano republikę, a częste
przewroty pałacowe, lokalne bunty i większe wojny domowe,
połączone z tradycyjnymi antagonizmami międzyregionalnymi,
odziedziczonymi jeszcze po okresie jednoczenia państwa,
nie sprzyjały rozwojowi gospodarczemu, politycznemu czy
naukowemu – stąd też dawniej silna Hiszpania stopniowo
zaczynała odstawać od konkurentów. Paradoksalnie pewien
progres nastąpił po przegranej wojnie ze Stanami Zjednoczonymi
za regencji Marii Krystyny Austriackiej (królem był wówczas
małoletni Alfons XII – panujący zresztą przez większość
interesującego nas okresu) – w jej wyniku przeprowadzono
szereg reform (m.in. pod auspicjami kilkukrotnego premiera
Segismundo Moreta), choć, jak się okazało, niepełnych. Nie
udało się zażegnać wielu konfliktów społecznych, doprowadzić
do szczęśliwego (dla Madrytu) końca sprawę kontroli
nad Marokiem, czy przebudować nieco archaiczne struktury
państwowe na miarę XX wieku. Kulminacyjnym punktem
zawirowań był wyjazd króla i ustanowienie II Republiki
34
Pierwszymi zakupionymi przez Hiszpanię pojazdami pancernymi były francuskie samochody Schneider-Brillié. Pozyskanie „serii”
trzech sztuk trwało… 13 lat.
w 1931 r., której już drugi rząd (1934-1936) doprowadził
do wybuchu wojny domowej.
Geneza
Początków hiszpańskiej broni pancernej należy szukać jeszcze
przed wybuchem Wielkiej Wojny, wśród reform, które
zainicjowały Kortezy (hiszpański parlament) w 1908 r. Były
one efektem przegranej dekadę wcześniej wojny ze Stanami
Zjednoczonymi. Na rozwój wojsk lądowych i marynarki
wojennej przyznano niebagatelną kwotę 200 mln peset.
Już rok później armia – wciąż przecież niegotowa – musiała
stanąć do kolejnej rundy zmagań w Maroku, gdzie
Madryt dysponował jednymi ze swoich ostatnich kolonii.
Niestety, 29 lipca 1909 r. doszło do klęski pod Barraco del
Lobo – teoretycznie nowoczesna armia nie sprostała krajowcom.
Jako jedno z rozwiązań wskazano pozyskanie
młodziutkiej wówczas broni – samochodów pancernych.
Rozważano zakup pojazdów różnych firm: Maudslay,

Grzegorz Nowak
2
Amerykańskie krążowniki
ciężkie typu Northampton
Do typu Northampton należało sześć jednostek:
Northampton, Chester, Louisville,
Chicago, Houston oraz Augusta. Wszystkie
wzięły udział w działaniach drugiej wojny
światowej, trzy z nich: Houston, Northampton
i Chicago zostały utracone. Pozostałe
przeniesiono do rezerwy wkrótce po
zakończeniu działań wojennych, a w 1959 r.
skreślono z listy floty i sprzedano na złom.
USS Northampton
Matką chrzestną prototypowego krążownika Northampton
została żona byłego prezydenta Stanów Zjednoczonych
Calvina Coolidge’a, który uprzednio był wieloletnim burmistrzem
miasta Northampton. Po wejściu do służby okręt wyruszył
w swoją dziewiczą podróż poprzez Atlantyk na wody
Morza Śródziemnego. Po powrocie, pod koniec 1930 r. okręt
został przydzielony do Sił Zwiadowczych (Scouting Force)
Floty Atlantyku z bazą w Norfolk.
Kolejne dwa lata pokojowej służby to udział w licznych
ćwiczeniach na wodach karaibskich czy w strefie Kanału
Panamskiego, dorocznych manewrach floty zwanych „Fleet
Problems” oraz okresowe przeglądy w stoczniach. W 1932 r.
Northampton został skierowany na Zachodnie Wybrzeże Stanów
Zjednoczonych z bazą w San Pedro. Pozostając w składzie
Floty Pacyfiku aż do 1940 r. był okrętem flagowym 4. Dywizjonu
Krążowników. W 1939 r. został skierowany do bazy
w Pearl Harbor na Hawajach. Z końcem listopada 1941 r. krążownik
wszedł w skład Task Force 8 z lotniskowcem Enterprise
na czele wraz z krążownikami Chester i Salt Lake City. Zespół
tych okrętów pod dow. wiceadm. Halsey’a opuścił Pearl Harbor
28 listopada i skierował się w kierunku wyspy Wake, gdzie
48
z lotniskowca miały wystartować samoloty wzmocnienia
dla tamtejszego garnizonu.
Wiadomość o japońskim ataku lotniczym na bazę Pearl
Harbor 7 grudnia 1941 r. zastała okręty Halseya w odległości
ok. 200 Mm od Hawajów. Wysłane na rozpoznanie wodnosamoloty
z Northamptona napotkały japońskie myśliwce A6M
Zeke, jednak udało im się ujść cało i powrócić na macierzysty
okręt. Dopiero wówczas meldunek o tym fakcie dotarł
do Halsey’a. Mimo zakrojonych na szeroką skale poszukiwań
japońskich okrętów, Amerykanie następnego dnia musieli
je zakończyć i powrócili do bazy.
Przez resztę grudnia i na początku stycznia 1942 r.
Northampton pozostawał w składzie Task Force 8 Halsey’a
wzmocnionego krążownikiem San Francisco, osłaniając działania
lotniskowca Enterprise. Pod koniec stycznia TF-8 połączył
się z TF-17 (lotniskowiec Yorktown) dowodzonym przez
kontradm. Fletchera i ruszył w kierunku Wysp Gilberta i Marshalla.
31 stycznia Northampton oraz Salt Lake City a także
kilka niszczycieli utworzyły samodzielny zespół operacyjny
Task Group 8.1, którego zadaniem miało być ostrzelanie japońskich
instalacji na wyspach następnego dnia.
Po powrocie do Pearl Harbor 5 lutego 1942 r. cała grupa
bojowa Halsey’a wraz z Northamptonem została przemianowana
na Task Force 16. Dziesięć dni później okręty TF-16
wyszły w morze kierując się w rejon wysp Wake i Marcus zajętych
przez Japończyków. Ponieważ panowały fatalne warunki
atmosferyczne na tych akwenach, Halsey zmuszony był odczekać
do 24 lutego, kiedy to zespół krążowników pod dow.
kontradm. Spruance’a (Northampton i Salt Lake City oraz dwa
niszczyciele) przeprowadził ostrzał Wake. Kolejny ostrzał artyleryjski
zespół Spruance’a miał wykonać 4 marca, gdzie celem
była wyspa Marcus, jednakże ostatecznie wyspę zaatakowały
samoloty pokładowe z lotniskowca Enterprise. Na Hawaje
okręty powróciły 10 marca. W czasie niemal miesięcznego
postoju na krążowniku nie tylko uzupełniano zapasy i amunicję,
ale zainstalowano nowe działka przeciwlotnicze Oerlikona
kal. 20 mm w liczbie 12 sztuk zamiast zdemontowanych
karabinów maszynowych Browninga.
8 kwietnia 1942 r. wiceadm. Halsey otrzymał rozkaz
wyjścia w morze całym zespołem Task Force 16. Niebawem
doszło w pobliżu Oahu do spotkania z Task Force 18, którego
trzon stanowił nowy lotniskowiec Hornet. Na jego pokładzie
znajdowało się 16 dwusilnikowych bombowców armii typu
B-25 Mitchell, które pod dowództwem płk. Jamesa Doolittle’a
miały dokonać śmiałego i niespodziewanego ataku na stolicę
Japonii Tokio oraz kilka innych miast. Okręty Task Force 18 zostały
włączone do Task Force 16 a całością dowodził od tego
momentu wiceadm. William F. Halsey. 17 kwietnia 1942 r.,
kiedy okręty znajdowały się około 1000 Mm od stolicy Japonii,
w trudnych warunkach atmosferycznych wystartowało
16 bombowców B-25. Gdy tylko ostatnia maszyn wzbiła się
w powietrze o godz. 9:27, Halsey natychmiast nakazał zmianę
kursu i odwrót z prędkością 25 w, po czym 25 kwietnia
zawinęły do Pearl Harbor.
Już 30 kwietnia okręty TF-16 wraz z krążownikiem Northampton
wyszły w morze przyjmując kurs południowo-zachodni
spiesząc z pomocą dla TF-17 (Yorktown i Lexington)
pod dowództwem kontradm. Franka J. Fletchera. TF-17 miał
za zadanie odparcia japońskiego ataku na Port Moresby w południowo-wschodniej
części Nowej Gwinei, o czym Amerykanie
dowiedzieli się z wyników pracy własnego wywiadu. Japończycy
nie spodziewali się przeciwdziałania Amerykanów
w tym rejonie i w konsekwencji doszło do pierwszej w historii
bitwy lotniskowców, w starciu na Morzu Koralowym. Kiedy
dobiegała ona końca 8 maja, lotniskowce Halsey’a spieszące
z pomocą były w odległości ok. 450 Mm od okrętów Fletchera,
w związku z czym wsparcie straciło sens. Wszystkie okręty
powróciły do Pearl Harbor 26 maja 1942 r.

Tomasz Szulc
Radziecki
czołg średni T-62
1
Czołg T-62 powstał w wyniku dwóch „naturalnych” procesów i dwóch zbiegów okoliczności.
Pierwszy proces dotyczył stopniowego doskonalenia produkowanych masowo czołgów
z rodziny T-54 (opisanych w WiTH nr 1 i 2/2018). Na całym świecie powszechnie stosuje się
zasadę, zgodnie z którą udane wzory uzbrojenia są stopniowo doskonalone aż do wyczerpania
ich potencjału modernizacyjnego, co następuje w momencie, gdy dalsza modernizacja
okazuje się mniej efektywna i opłacalna, niż skonstruowanie nowego sprzętu. Drugi
proces, to dążenie biura konstrukcyjnego przy fabryce nr 183 w Niżnym Tagile do uzyskania
samodzielności, gdyż przez kilkanaście powojennych lat zajmowało się ono niemal wyłącznie
nadzorowaniem produkcji pojazdów skonstruowanych w Charkowie.
Największym wyzwaniem jest zwykle wzmocnienie bazowego
opancerzenia, co często wymaga np. skonstruowania
nowej wieży (co zdarzyło się np. dwukrotnie w przypadku
czołgów Leopard). Prostszą alternatywą bywa zastosowanie
opancerzenia dodatkowego w postaci ekranów i modułów
zewnętrznych, dodanych do dotychczasowego pancerza.
W przypadku czołgów z rodziny T-54 pierwszy etap modernizacji
miał dość ograniczony charakter. Zaczęto na nich
instalować armaty stabilizowane najpierw w jednej (1954 r.),
a potem w dwóch płaszczyznach (1956 r.). Wprowadzono
nocne przyrządy obserwacyjno-celownicze (1957 r.) oraz
Pierwszym zbiegiem okoliczności były nieoczekiwane
problemy z czołgiem kolejnej generacji, powstającym
w Charkowie. Gdyby Obiekt 430/432 został dopracowany
na czas i zaakceptowany przez armię, jego masowa produkcja
ruszyłaby we wszystkich fabrykach czołgów w ZSRR
(tak było z T-54) i nikt nie byłby zainteresowany dalszą ewolucją
wozu poprzedniej generacji. Drugim zbiegiem okoliczności
było ujawnienie informacji o nowych armatach czołgowych
produkowanych i konstruowanych w Wielkiej Brytanii,
które były lepsze nie tylko od używanych w T-54/55 100 mm
D-10T, ale i planowanych dla Obiektu 430 armat D-54.
Doskonalenie wozów bojowych dotyczy najczęściej kilku
obszarów. Najprościej zastosować nową amunicję oraz
przyrządy obserwacyjno-celownicze. Więcej wysiłku wymaga
od inżynierów zastosowanie nowego głównego uzbrojenia
(armaty) oraz nowego silnika/układu przeniesienia mocy.
58
Obiekt 142 widziany z przodu.

Robert Rochowicz
2
Ostatnia dekada wojsk lądowych
Sił Zbrojnych PRL
Zmiany w Wojsku Polskim w pierwszej
połowie lat 80. ub. wieku nie przebiegały
tak jak to zaplanowano. Swoje piętno
odcisnął kryzys gospodarczy i ogólna sytuacja
polityczna w kraju. Planiści w mundurach
mieli nadzieję, że ten niekorzystny
klimat zmieni się w następnych latach
i początkowo z optymizmem planowali
przedsięwzięcia modernizacyjne. W podsumowaniu
mijającej pięciolatki w meldunku
do Dowództwa Zjednoczonych Sił
Zbrojnych Układu Warszawskiego napisano,
że mimo trudności gospodarczych,
zadania wynikające z planu rozwoju zostały
w zasadzie wykonane.
Broń pancerna w drugiej pięciolatce lat osiemdziesiątych w Siłach Zbrojnych PRL była w dalszym ciągu jednym z priorytetów
rozwoju wojsk lądowych.
powietrznych. Dużo uwagi zamierzano poświęcić problemom
dowodzenia wojskami. Do 1990 r. zakładano wprowadzenie
w trzech dywizjach zautomatyzowanego systemu PASUW.
Modernizacja stanowisk dowodzenia miała być połączona
z wprowadzaniem do całych Sił Zbrojnych PRL nowoczesnych
systemów łączności, w tym kupowanych w ZSRR systemów
troposferycznych rodziny BARS.
Zdawano sobie jednocześnie sprawę, ze wysokie ceny
jednostkowe nowej generacji wyposażenia nie pozwalały
zastępować starszych typów w stosunku 1:1. Dlatego też
zakładano prace modernizacyjne wybranych typów sprzętu
w celu podwyższenia ich wartości bojowej i przedłużenia
okresu eksploatacji.
Wstępne ustalenia na posiedzeniach Komitetu Technicznego
Dowództwa ZSZ UW w Moskwie doprowadziły
do przygotowania wstępnej listy uzbrojenia i specjalistycznego
wyposażenia, które Polska miała zamówić i zakupić
w latach 1986-1990. Z tabeli 1, w której ujęto zamówienia
Tab. 1. Import sprzętu wojskowego w planach na lata 1986-1990 (wariant z 1984 r.)
Wyszczególnienie Zalecenia Moskwy Plan SG WP Wstępne zamówienie
Wyrzutnie rakiet operacyjno-taktycznych 9K714 Oka 8 8 8
Wyrzutnie rakiet taktycznych 9K79 Toczka 4 4 4
203 mm samobieżne armaty 2S7 Pion 4 4 4
Stabilizacja i powolny rozwój
Z kolei we wstępie do analizy na temat głównych kierunków
rozwoju Sił Zbrojnych PRL w latach 1986-1990 czytamy, że pięciolatka
ta ma stanowić kontynuację przyjętej na początku dekady
koncepcji, zakładającej przede wszystkim wzrost możliwości
bojowych sił głównych. W jednostkach lądowych miało
się to odbyć przez: szersze wprowadzenie czołgów T-72, przeprowadzenie
kolejnej modernizacji T-55 i ostateczne wycofanie
T-34-85M; zamianę transporterów opancerzonych SKOT
na bojowe wozy piechoty; wprowadzenie pewnych ilości
wyrzutni przeciwpancernych pocisków kierowanych najnowszej
generacji; zapoczątkowanie wprowadzenia w niewielkich
ilościach wyrzutni rakietowych o zwiększonej donośności
i celności ognia; zwiększenie procentowe sprzętu samobieżnego
w jednostkach; w obronie przeciwlotniczej zwiększenie
udziału do połowy rakietowych środków zwalczania celów
120 mm moździerze Nona-K 4 4 4
240 mm samobieżne moździerze 2S4 Tulipan 12 0 0
Przenośne wyrzutnie ppk Fagot 108 0 0
100 mm armaty przeciwpancerne MT-12 144 0 0
Wyrzutnie rakiet przeciwlotniczych Osa-AKM 20 20 20
Wyrzutnie rakiet przeciwlotniczych Tor 4 0 0
Wyrzutnie rakiet przeciwlotniczych Strzała-10 30 65 0
Bojowe wozy rozpoznawcze BRM-1K 10 87 10
Transportery pływające PTSM 0 160 60
Samobieżne wyrzutnie ppk Konkurs 63 56 0
152 mm samobieżne armatohaubice Dana 144 92 92
Artyleryjskie wyrzutnie rakietowe RM-70 92 75 45
120 mm samobieżne moździerze Priam-S 144 0 0
Bojowe wozy piechoty 396 420 420
Mosty czołgowe na podwoziu T-72 0 10 10
120 mm moździerze Sani 45 30 30
69

i chemicznych. Nie planowano praktycznie żadnych korekt
w liczbie brygad, pułków czy batalionów. Jedyną zmianą,
która w końcu miała zostać przeprowadzona to stworzenie
frontowej (na czas „W”) brygady walki radioelektronicznej,
która miała powstać z dwóch istniejących do tej pory pułków.
Nowa struktura miała ułatwić pokojowe zarządzanie siłami
odpowiedzialnymi za rozpoznanie i zakłócanie pasm radiowych,
radioliniowych i radiolokacyjnych w czasie pokoju,
oraz po mobilizacji sprawniejsze dzielenie sił na samodzielne
„zadaniowe” bataliony wyznaczane do osłony konkretnych
obiektów lub jednostek bojowych.
Jeśli chodzi o sprzęt, to niestety większość nowości
w łączności i walce radioelektronicznej miała pochodzić
z importu, choć na szczęście nie tylko z ZSRR. W planach
na lata 1986-90 było wprowadzenie do jednostek co najmniej
8 zestawów łączności satelitarnej (w ówcześnie stosowanej
terminologii zapożyczonej z języka rosyjskiego
łączności kosmicznej) Kristałł, a także kilkanaście kompletów
radiostacji Polus i Ekwator. Sprzęt ten w całości miał trafić
do frontowej 2. Brygady Łączności oraz trzech okręgowych
(armijnych) pułków łączności. Nowością miały być też radiostacje
mobilne R-137 montowane na transporterach-
-ciągnikach artyleryjskich MTLB. Unowocześnianie łączności
miało być elementem usprawnienia dowodzenia na szczeblu
operacyjnym i taktycznym.
Do końca dekady w trzech dywizjach (11. DPanc oraz
4. i 12. DZ) miały pojawić się pierwsze wozy dowodzenia pracujące
w systemie PASUW, a dodatkowo w kolejnych czterech
(5., 10. i 20. DPanc oraz 1. DZ) wozy systemu taktycznego Opal
(Maszina). Wraz z nimi na większą skalę niż do tej pory powinny
znaleźć się w użyciu urządzenia utajniające, nowoczesne
radiolinie i ruchome węzły łączności.
W sprzęcie inżynieryjno-saperskim liczono przede
wszystkim na dostawy z krajowych zakładów zbrojeniowych.
Drugim był system taktyczny 9K79 Toczka (wyrzutnia 9P129,
pocisk 9M79). Oba cechowała wysoka celność, co pozwalało
na zwalczanie ładunkami konwencjonalnymi szerokiego
spektrum obiektów pola walki.
…Zakładano również dalszy wzrost liczby bojowych wozów rozpoznawczych BWP-1K. Na zdjęciu: widok na wieżę bewupa z rozłożoną
anteną radiolokacyjnej stacji obserwacji pola walki PSNR-5.
Przyszłością wojsk rakietowych i artylerii miały być m.in. dwa nowe systemy „ziemia-ziemia”. Na zdjęciu: system operacyjno-taktyczny
9K714 Oka (wyrzutnia 9P71, pocisk 9M714).
72
Do jednostek trafić miały większe ilości wozów rozpoznania
inżynieryjnego MTLB TRI, wozów zabezpieczenia technicznego
MTLB WPT, a także kolejne znajdujące się w połowie dekady
na etapie badań prototypów.
Początek realizacji planu
(lata 1986-1987)
Realizacja zamierzeń rozwojowych była przede wszystkim
obarczona „grzechami” porzuconych lub zawieszonych
w czasie spraw z zakończonej pierwszej pięciolatki dekady lat
osiemdziesiątych. Niestety nic nie wskazywało na to, że w kolejnej
będzie lepiej. Problemem był w dalszym ciągu kryzys
gospodarczy kraju i powoli rozpędzająca się inflacja. Dla
przykładu budżet MON na lata 1981-85 zamknął się kwotą
1 bilion 436 miliardów złotych, z czego na zakupy uzbrojenia
wydano 393,5 miliarda złotych (27,4% całości). Z kolei
plan na lata 1986-90 zakładał wydatki na poziomie 1 bilion
917 miliardów złotych, z czego na uzbrojenie zamierzano
przeznaczyć 616 miliardów złotych (32% całości). Zwiększenie
kwoty o blisko 500 miliardów nie było jednak związane
z decyzją o powiększeniu wydatków na obronność z budżetu
państwa, tylko był to efekt inflacji. Średnio rocznie na zakupy
nowego sprzętu (w tym także rakiet i amunicji) wypadało
więc ok. 123 miliardy złotych. Z tego ok. 20-30% to wydatki
na zapasy części zamiennych i remonty.
Dla decydentów, nie tylko w mundurach także i wtedy
największą „solą w oku” tych wydatków były zakupy importowe.
Ówczesną „twardą walutą” był rubel transferowy, na który
przeliczano wszystkie obroty handlowe państw tworzących
Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), wśród których
były wszystkie kraje członkowskie Układu Warszawskiego.
Ze wspomnianej wyżej kwoty 616 mld zł na uzbrojenie
po wielu targach ustalono, że ok. 210 mld (2,9 miliarda rubli)
będzie przeznaczone na zakupy u sąsiadów, z tym że znów
ok. 25% z tej wartości trzeba odliczyć na części zapasowe i remonty.
Na czyste zakupy nowych wzorów uzbrojenia i specjalistycznego
wyposażenia pozostawało więc na pięciolatkę
ok. 460 mld zł, w tym ok. 155 mld na import. Znając te sumy
z budżetu warto zatem przyjrzeć się co za te pieniądze można
było w tamtym czasie kupić.
Rokrocznie podczas spotkań ministrów państw członkowskich
UW były sporządzane szczegółowe tabele z przybliżonymi
kalkulacjami cenowymi w dwustronnych obrotach
między poszczególnymi zainteresowanymi stronami.
Najdroższe w tych zestawieniach były systemy rakietowe,
odrzutowe samoloty bojowe i okręty. Sprzęt dla jednostek
lądowych był relatywnie tani, ale za to miał być kupowany
w większych ilościach. Aby porównać skalę odnotujmy,
że jeden mały okręt rakietowy projektu 1241RE kosztował
ok. 2,3 mld zł (dwa wcielone w latach 1988-89), 1 samolot
myśliwsko-bombowy Su-22 ok. 600 milionów (ale cały pułk
to wydatek ok. 20 mld zł!), a 1 myśliwiec MiG-29 już 1,2 mld zł!
Pułk wyposażony w przeciwlotnicze zestawy rakietowe dalekiego
zasięgu S-200WE Wega kosztował nas astronomiczną

Mateusz Zielonka
Narodowe Siły Zbrojne
1
Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) były jedną
z trzech największych i najważniejszych organizacji
konspiracyjnych w okupowanej
przez Niemców Polsce w latach II wojny
światowej. Ta wielka podziemna formacja
wojskowa (jedyna, co warto podkreślić,
obok Armii Krajowej o charakterze strikte
wojskowym) licząca blisko 100 tys. żołnierzy
zapisała piękną kartę w historii polskiej
konspiracji II wojny światowej. NSZ jako
jedyne były w pełni niezależne od czynników
zagranicznych i głosiły konieczność
bezwarunkowej walki o Wielką Polskę
w graniach od Odry do Zbrucza na równi
z Niemcami i Sowietami.
U
podstaw powstania NSZ znajdowała się wspólna
chęć połączenia wysiłków wielu mniejszych organizacji
konspiracyjnych o profilu narodowo-katolickim
w jednej wielkiej konspiracyjnej formacji wojskowej obozu
narodowego, która stałaby się godnym oponentem ale także
partnerem dla Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej
czy Batalionów Chłopskich zdominowanych odpowiednio
przez obóz sanacyjny i ludowy. Bezpośrednią przyczyną
utworzenia NSZ stał się rozłam w Narodowej Organizacji
Wojskowej (NOW) podporządkowanej Stronnictwu Narodowemu
(SN) na tle scalenia z Armią Krajową do którego
doszło na początku lipca 1942 r.
7 lipca 1942 r. rozłamowcy powołali Tymczasową Komisję
Rządzącą Stronnictwa Narodowego (TKR SN), która w drodze
zamachu stanu próbowała przejąć kierownictwo nad całością
struktur NOW i SN. Ich kolejnym krokiem było przekształce-
80
nie podległych sobie struktur wojskowych NOW w nową
Armię Narodową. W związku z tym szybko rozpoczęto pod
tym hasłem akcję scaleniową z innymi, mniejszymi organizacjami
konspiracyjnymi o profilu narodowo-katolickim
oraz wyraźnym charakterze antysanacyjnym. W ten sposób
w całości udało się pozyskać organizacje takie jak: Bojowa
Organizacja „Wschód”, Legion Unii Narodów Słowiańskich,
Narodowa Konspiracja Niepodległości, Polski Obóz Narodowo-Syndykalistyczny,
Zakon Odrodzenia Polski i Zbrojne
Pogotowie Narodu, a także częściowo: Bojową Organizację
„Wschód”, Konfederację Zbrojną, Korpus Obrońców Polski,
Organizację Wojskową ,,Wilki”, Polską Organizację Zbrojną,
Polskie Wojska Unijne, Związek Kobiet Czynu, a także w niektórych
regionach części struktur terenowych bądź oficerów
Armii Krajowej oraz wiele innych.
Kluczową kwestią dla TKR SN i jej powstającej Armii Narodowej
pozostawało jednak przyłączenie się do tej inicja-
Krzyż Narodowych Sił Zbrojnych. W Krzyż wpisany jest miecz
Chrobrego oraz orzeł w koronie. Na bocznych ramionach krzyża
znajdują się litery NSZ.
tywy Grupy ,,Szańca” (czyli Organizacji Polskiej ONR „ABC”)
oraz jej Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy. W tym
czasie prowadzono intensywne negocjacje w których Grupę
,,Szańca” reprezentował Wiktor Reszczyński ps. ,,Wiktor”,
,,Reński”, a TKR SN Władysław Pacholczyk ps. ,,Adam”, ,,Klin”,
które ostatecznie zakończyły się sukcesem. W wyniku negocjacji
ustalono powołanie wspólnego i nadrzędnego ośrodka
politycznego (bez bezpośredniego łączenia istniejących
struktur Grupy ,,Szańca” i TKR SN, którego zadaniem było
sprawowanie politycznej kontroli i nadzoru nad stricte wojskową
Armią Narodową, która miała jedynie realizować ich
polityczny program bez jakichkolwiek ingerencji w jej sprawy
wewnętrzne. Stanowiło to pewne novum w stosunku
do wcześniejszych NOW i OWZJ, które były w bezpośredni
sposób kontrolowane i nadzorowane odpowiednio przez kierownictwo
SN i ONR, co wpływało na wysokie upolitycznienie
działania tych organizacji.
Formalnym momentem scalenia wszystkich ww. konspiracyjnych
organizacji wojskowych oraz powołania nowej,
wielkiej formacji wojskowej obozu narodowego był Rozkaz
dzienny nr 15/42 Komendy Głównej Armii Narodowej płk.
dypl. Ignacego Oziewicza ps. ,,Czesław”, ,,Czesławski”, ,,Netta”,
„Janczewski” z 20 września 1942 r. powołujący do życia
Dowództwo Narodowych Sił Zbrojnych. Został on następnie
przekazany do komend głównych wszystkich współtworzących
NSZ organizacji konspiracyjnych, a następnie do ich
struktur terenowych, co oznaczało początek faktycznego ich
scalenia pod jednym, spójnym dowództwem oraz w ramach
jednej wielkiej formacji konspiracyjnej.
Już w Rozkazie nr 2 Polityka w wojsku z października
1942 r. dowódca NSZ przedstawił wyżej wspomnianą kwestię
odpolitycznienia struktur nowej formacji wojskowej obozu
narodowego oraz zadania stojące przed członkami tej organizacji,
co faktycznie zaczęto wcielać w życie rozpoczynając tym
samym funkcjonowanie Narodowych Sił Zbrojnych.

Przewrót majowy był ewenementem
w dziejach świata. Rebelianci odnieśli
zwycięstwo, ale nie zawieszono konstytucji,
nie rozwiązano parlamentu i nie
wprowadzono stanu wyjątkowego na terenie
całego kraju. Więzienia nie zapełniły
się pokonanymi, a triumf Piłsudskiego
natychmiast został zalegalizowany. Ustąpił
tylko rząd i prezydent, a złośliwi komentowali,
że przelewano krew wyłącznie
po to, by Piłsudski został ministrem.
A przecież stanowisko to proponowano
mu już wcześniej.
Sławomir Koper, Tymoteusz Pawłowski
Trzydniowe walki przyniosły jednak tragiczny bilans. Zginęło
379 osób (w tym 164 cywilów), a 920 było rannych.
17 maja w stolicy odbył się uroczysty pogrzeb poległych,
ogłoszono oficjalną żałobę, w świątyniach wszystkich wyznań
odbyły się nabożeństwa. Podczas jednego z nich, w kościele garnizonowym,
przed Orliczem-Dreszerem stanął kapelan legionowy,
ksiądz Józef Panaś. Zerwał z sutanny wszystkie odznaczenia
bojowe i rzucił je pod nogi generałowi.
Piłsudski był nieobecny na pogrzebie. Na cmentarz wojskowy
przybyły delegacje oddziałów obu walczących stron,
w uroczystościach uczestniczył także nowy gabinet rządowy
z premierem Kazimierzem Bartlem na czele. Pogrzeb miał wykazać,
że zwycięska strona jednakowo traktuje poległych bez
względu na ich przynależność.
Krajobraz po zamachu
Marszałek nie przeprowadził czystki w armii, co więcej – dołożył
wszelkich starań, by jak najszybciej zapomniano o bratobójczej
walce. Nic nie przeszkodziło w karierze majorowi
Marianowi Porwitowi, który na czele Oficerskiej Szkoły Piechoty
odmówił przepuszczenia wojsk Marszałka przez most
Poniatowskiego, a następnie wyparł rebeliantów za Wisłę.
Świetne kariery zrobili najbardziej zasłużeni legaliści, pułkownicy
Paszkiewicz i Anders.
Nic złego nie stało się również pułkownikowi Stanisławowi
Grzmotowi-Skotnickiemu, jednemu z ulubieńców
Marszałka z czasów Legionów. Choć ten dawny ułan Beliny
– postępując zgodnie ze złożoną przysięgą – sprzeciwił się
teraz ze swoim pułkiem Komendantowi, awansował jednak
w normalnym trybie (i w stopniu generalskim poległ nad
Bzurą we wrześniu 1939 r.). Usunięto natomiast ze stanowiska
dotychczasowego dowódcę Cytadeli, pułkownika
Modelskiego. Chociaż jego chwiejnej postawie Piłsudski
zawdzięczał sukces, to jednak uznał, że ten człowiek nie powinien
pełnić odpowiedzialnej funkcji. A sam Modelski miał
się zemścić na zwolennikach Komendanta po klęsce 1939 r.
Jako doradca Sikorskiego traktował wyjątkowo podle i małostkowo
oficerów piłsudczykowskich… Poprawę nastrojów
wśród kadry oficerskiej zapewniła poważna podwyżka uposażeń.
Marszałek pamiętał o swoich obietnicach, a dobrze wiedział,
że nic tak nie pacyfikuje sytuacji jak podniesienie stopy
życiowej. Ideologia z reguły przegrywa z prozą życia…
Piłsudski nie zapomniał też o swoich osobistych wrogach
w korpusie oficerskim. Stanisław Szeptycki i Stanisław Haller
na własną prośbę odeszli z armii, Sikorskiego po dwóch
latach odwołano ze stanowiska dowódcy Inspektora Armii
we Lwowie, chociaż podczas przewrotu zachował neutralność.
Nadano mu status generała bez przydziału, co w praktyce
oznaczało przedwczesną emeryturę. Abolicja w armii nie
Czas sanacji
10 listopada 1936 r. prezydent Ignacy Mościcki mianował gen. dyw. Edwarda Śmigłego-Rydza generałem broni i jednocześnie
marszałkiem Polski oraz udekorował Orderem Orła Białego. Buławę marszałkowską poświęcono w kaplicy Zamku Królewskiego
w Warszawie. Uroczystość przekazania jej „Śmigłemu” miała miejsce na dziedzińcu Zamku. Brali w niej udział przedstawiciele
rządu, delegacje pułków, duchowieństwa, attaché wojskowi i poczty sztandarowe wojska.
objęła czterech generałów: Malczewskiego, Rozwadowskiego,
Zagórskiego i Jaźwińskiego. Osadzono ich w wojskowym
areszcie na Antokolu w Wilnie pod zarzutem popełnienia
pospolitych przestępstw (Zagórski był zamieszany w aferę
Francopolu – firmy zajmującej się dostawami dla lotnictwa
wojskowego). W praktyce miała to być zemsta na przeciwnikach
politycznych – piłsudczycy chcieli bowiem wyrównać
z generałami dawne rachunki, wszak w dniach zamachu
cała czwórka do końca walczyła po stronie rządu: Zagórski
zamierzał przecież bombardować Warszawę z samolotów,
Rozwadowski wydał rozkaz fizycznej eliminacji przywódców
zamachu, a Malczewski zrywał naramienniki wziętym
do niewoli oficerom. Oskarżeni spędzili ponad rok za kratami,
żaden z nich nie powrócił już do życia publicznego. Więzienie
złamało ich fizycznie i psychicznie; Rozwadowski niebawem
zmarł, kilka lat później podobny los spotkał sparaliżowanego
Jaźwińskiego. Do dzisiaj natomiast nie wyjaśniono ostatecznie
losów Zagórskiego – generał zaginął bowiem po przewiezieniu
z Wilna do Warszawy.
Rozesłano za nim listy gończe, prasa czasami informowała,
że widziano go gdzieś za granicą. Opozycja nie miała
wątpliwości: Zagórski został zamordowany przez piłsudczyków.
I prawdopodobnie mieli rację. Generał, jako dawny oficer
wywiadu austriackiego, zbyt dużo wiedział na temat Marszałka
i jego otoczenia. Podobno pisał pamiętniki (zaginęły wraz
z nim), zamierzając je opublikować. A do tego w sierpniu
1915 r. chciał postawić Komendanta przed sądem wojskowym
za samowolny wyjazd do Warszawy… Nie wiadomo, czy Marszałek
znał plany morderców, ale odpowiedzialność i tak spada
na jego osobę. Nie uczynił zresztą nic, by odnaleźć i ukarać
sprawców, starając się maksymalnie wyciszyć sprawę.
Bezpośrednio po zamachu przeprowadzono czystkę
w administracji państwowej. Chociaż przy zmianie ekipy
rządzącej jest to normalna procedura, wywołała spore oburzenie
opozycji. Zwycięzcy bowiem błyskawicznie obsadzili
kluczowe stanowiska administracyjne swoimi zwolennikami.
W ciągu kilku miesięcy wymieniono większość wojewodów
i ponad jedną trzecią starostów. Przy okazji (jak zwykle
91