Balsamiarka

Balsamiarka

Izabela Kawczyńska
Balsamiarka
VIDEOGRAF

Redakcja:
Anna Seweryn-Sakiewicz
Projekt okładki:
Asia Jedlińska / Fabryka Baniek
Redakcja techniczna, skład i łamanie:
Damian Walasek
Korekta:
Urszula Bańcerek
Wydanie I, Chorzów 2015
Wydawca:
Wydawnictwa Videograf SA
41-500 Chorzów, Aleja Harcerska 3c
tel. 32-348-31-33, 32-348-31-35
fax 32-348-31-25
office@videograf.pl
www.videograf.pl
Dystrybucja:
DICTUM Sp. z o.o.
01‍-942 Warszawa, ul. Kabaretowa 21
tel. 22-663‍‐98‍‐13, fax 22-663‍‐98‍‐12
dystrybucja@dictum.pl
www.dictum.pl
Tekst © Izabela Kawczyńska
© Wydawnictwa Videograf SA, Chorzów 2014
ISBN 978-83-7835-382-9
Printed in EU

I
Larwa.
Zanim spotkałam diabła

1.
Sekreta, znaczy rozdział pierwszy,
w którym masturbacja karana jest
śmiercią
W wieku dwudziestu siedmiu lat, mając za sobą kilka pogrzebów
i innych kataklizmów o różnej skali, porzuciłam
myśl o pracy w burdelu i na dobre zostałam dziewczyną od
zmarłych.
I pomyśleć, że wszystko przez moją babkę…
Ciągała mnie po kościołach. Najgorzej było w Wielkanoc.
Jezus umierał każdego roku. Wisiał na krzyżu, jak wielka
ryba. Wierzyłam, że pewnego dnia odpłynie. Zostawi nas
samych. Odkryje, że nie można nas zbawić.
To było piekło, a nie dzieciństwo. Wychowywałam się pośród
gorsetowych Madonn o pudrowanych twarzach. Gdziekolwiek
spojrzeć — gotyckie dziewice: figury patrzące pustym
wzrokiem spod gipsowych powiek, portrety w złoconych ramach,
kościelne witraże mieniące się w słońcu jak barwne
jaszczurki. Na ścianach u babki czyhały na mnie święte obrazki,
a na nich drobne alabastrowe kobietki w błękitnych peniuarach.
Do dziś na widok zdjęć trupio bladych gejsz przechodzi
mnie dreszcz — nie mogę oprzeć się wrażeniu, że mają
w sobie coś z maryjnych wyobrażeń.
— 6 —

Babka nie ustawała w staraniach, by zrobić ze mnie dobrą
chrześcijankę. Wieczorami układała mnie do snu, gasiła
światło. Urządzała kurs katechezy, serio, w zupełnych ciemnościach.
Moje powieki stawały się ciężkie. Język zaczynał się
plątać. Ilekroć mówiła „dusza” — „dupa” przekręcałam. Nienawidziłam,
kiedy mnie kąpała. Jej polakierowane paznokcie
— dobry Boże, te miały chyba z metr. Wpychała je we mnie,
twardsze niż skała.
— Jesteś podrapana, jakbyś walczyła z tuzinem dzikich
kotów — dziwiła się matka.
Babka nie pochwalała nowoczesnego wychowania. Doszywała
mi falbany do krótkich spódniczek. Wyrzuciła mój
pierwszy stanik. Z zemsty naplułam jej do galaretki, kiedy nie
patrzyła. Przy każdej okazji próbowała mnie wpędzić w poczucie
winy.
— Dziecko, Jezus cię widzi!
— Jezus? Jeśli w tym stuleciu zstąpi na ziemię, to tylko po
to, żeby pójść na koncert Nirvany.
Kochała dziewice.
„Wszystkie kobiety powinny być czyste jak Maryja!” —
powtarzała mi do znudzenia.
Osobiście nie widzę w tym całym niepokalaniu niczego cudownego.
Nie chciałabym być w ciąży z kimś, o kim nic nie
wiem — ani czy istnieje, ani jak wygląda, chociaż Bóg musi
być przystojny, sądząc po Chrystusie.
Jeśli chodzi o żelazną zasadę — dziewictwo aż do ślubu
— całkowicie szanuję czyjś wybór. I to był mój wybór. Przez
chwilę. Babka klepała różańce, ja w pokoju obok modliłam
się po swojemu: „Jezusie, chroń mnie przed chłopcem, który
potrząsa moim sercem jak drinkiem pina colada z lodem”. Ale
kim byłam, żeby Jezus miał zawracać sobie głowę?
Pamiętam naszą ostatnią Wielkanoc. Dreptałam za babką,
w przyzwoitej sukience, takiej do samych kostek, z długim rękawem
i bez dekoltu. Pod szyją uwierała mnie wysoka stójka,
przy każdym kroku falował na piersiach gipiurowy żabot
i babka mówiła, że wyglądam jak anioł. Nie byłam aniołem.
— 7 —

Przy wejściu do kościoła zgubiłam ją w tłumie. Ukradkiem
wśliznęłam się na schody prowadzące na galerię. Chór groził
zawaleniem. Wyminęłam butwiejące krzesła; schowałam się
w najciemniejszym kącie, nie zważając na osypujący się ze
ścian tynk o konsystencji i barwie pudru dla niemowlaków.
Na dole śpiewali święte hymny, ja dotykałam mojego ciała.
Czułam, że Biblia pomija parę tematów, a nikt nie chciał
ze mną o tym rozmawiać. Tej wiosny było mnie tak wiele,
jakbym pod skórą miała rzekę, która wzbierała i nie chciała
przestać. Oni modlili się na kolanach, ja, na wysokościach,
z ręką w majtkach, czułam, że zaraz odlecę. Ale nie odleciałam.
Z trudem łapałam oddech, jakbym zbiegała ze zbocza
stromej góry i za nic nie mogła się zatrzymać. Krzyknęłam,
kiedy świat wybuchł we mnie. Potem w jednej krótkiej
chwili zakwitło tysiąc kwiatów, cały ogród naraz. „Alleluja”
— śpiewali na dole, kiedy zmartwychwstałam. Otrzepywałam
wymiętą sukienkę, zastanawiając się, jak z tym ogrodem
w brzuchu będę żyła dalej.
Dalej było lato, a po nim jesień z plagą motyli. Rzadkie,
trzecie pokolenie aglais urticae szybowało w powietrzu. Roiło
się od nich na trotuarach, hydrantach, trawnikach pełnych
rozwrzeszczanych dzieci. Wszędzie znajdowałam wielobarwne
skrzydła, miażdżone butami, wcierane w ziemię.
— To zły znak — stwierdziła babka z ręką na sercu, zupełnie
jakby składała przysięgę.
Minęły trzy dni i matka wróciła do domu niemiłosiernie
obładowana, w dodatku później niż zwykle.
— Byłaś na zakupach? — spytałam.
— Na jakich zakupach? Mamusia nie żyje. Całe szczęście,
że zdążyłam zabrać najcenniejsze rzeczy, zanim reszta rodziny
zwęszyła trupa.
Chociaż babka nie była moim pierwszym nieboszczykiem,
to właśnie ona swoim nagłym zniknięciem uświadomiła mi,
że też kiedyś zniknę. Będą po mnie płakać? Mają wystarczająco
dużą trumnę, żeby pomieścić zasuszone rośliny, bezdomne
psy, kalekie ptaki, wszystko, co zbierałam, nie pytając po co?
— 8 —

Tu by się przydała trumna większa od autobusu; grób wielkości
stadionu. Powinni zakopać mnie naprawdę porządnie, na
wszelki wypadek dwa razy.
Życie jest niewyobrażalnie kruche. W dniu, w którym pękł
mój kot, poczułam to mocniej. Znalazłam go na podwórku, tuż
obok piaskownicy, w której bawiły się dzieci o włosach w kolorze
piasku, nic o nim nie wiedząc. Leżał tam nieruchomy,
z rozprutym brzuchem, z futrem umazanym w kale. Ścierwo,
na którym blakły czarne łaty.
— Ktoś go zatłukł. Nie wszyscy ludzie lubią koty — rzeczowo
stwierdziła matka. Pewnie miała rację.
Niewiele wspólnego mam z ludźmi. Odkąd pamiętam, jestem
jak lalka. Duża, miękka lalka. Potrafię chodzić, sikać, mówić.
Jeśli nacisnąć właściwy guzik, wołam: „mama!”, „tata!”,
śmieję się albo płaczę. Dobra ze mnie lalka. Udaję coś żywego,
porządnie udaję. Robię to tak, że diablo boli.
Ludzie, chcąc znać przyszłość, czytają horoskopy, ja jeżdżę
na cmentarz. Przysiadam obok zmurszałych grobów. Wsłuchuję
się w odgłosy stetryczałego miasta. Z daleka gorączkowa
kakofonia przypomina dźwięki pod wodą: szum ulicy, brzęczenie
tramwaju, śmiech dziecka, nawet płacz — wszystko
wytłumione i bezbolesne. Lubię cmentarze. To jedyna przyszłość,
jakiej możemy być pewni.
Jeśli chodzi o mojego pierwszego umarlaka, był nim ojciec
kuzyna. Miałam wtedy pięć lat. Może cztery. W wiejskim kościele
pachniało roztopioną stearyną i octem. Mężczyzna leżał
w otwartej trumnie, pośród kwiatów, świec i koronek. Przeraził
mnie widok odstających, fioletowych uszu i niebieskiej żuchwy,
przytwierdzonej do głowy szarym lnianym sznurkiem,
jakiego używa się na poczcie do wiązania paczek. Prawe oko
zmarłego pozostawało częściowo otwarte; światła świec pełgały
w dropiatej tęczówce, a potem wpełzały w źrenicę, w jej
małe, puste nic.
Później też widywałam tego trupa. Pojawiał się w najmniej
spodziewanych okolicznościach, zupełnie jakbym nosiła go ze
sobą. Do dziś zdarza mi się na placu pełnym przechodniów
— 9 —

dostrzec to samo rybionose oblicze — z obcego pejzażu znajomy
błękit wypływa ku mnie niczym ciało topielca.
W mojej pierwszej szkole śmierdzący octem ojciec kuzyna
stał się nieomal legendą; mogłam nim przelicytować wszystko,
nawet dziurę w nodze córki dyrektora, jaka została jej na
pamiątkę bliskiego spotkania z zębami ocynkowanych sztachet;
i tak miała szczęście: ładnie ją potem poskładali. „Pokaż”
— prosiliśmy, więc dyrektorówna unosiła batystową
spódnicę, a wtedy my, tuzin niewiernych Tomaszów, dotykaliśmy
jej blizn palcami, czując trochę ciekawość, ale bardziej
przerażenie — okaleczona wiotka łydka wyglądała co
najmniej obrzydliwie, przywodziła na myśl oskubaną z piór,
bezgłową kurzą szyję.
Można więc powiedzieć, że w kwestii trupów miałam już
niejakie doświadczenie, tyle że z babką było inaczej. Tym razem
oglądałam śmierć z bliska. Nie wyglądała tak jak na filmach.
Na przykład kostnica — ta zupełnie mnie rozczarowała;
była całkiem zwyczajna. Drzwi, na nich tabliczka z napisem
„Pro Morte”, a za drzwiami sala wyłożona kafelkami w kolorze
świeżo zmielonej kawy; pośrodku sali coś w rodzaju blatu
na metalowym wózku o czterech białych kółkach. Na tym
właśnie blacie, niby kurczak w ogromnej brytfannie, leżała
sobie naga babka. Udawała, że śpi, podczas gdy wózek przy
każdym dotknięciu jeździł raz w jedną, raz w drugą stronę,
dopóki nie zablokowałyśmy kółek butami. Wtedy nie wiedziałam
jeszcze, że wystarczyło nacisnąć hamulec.
Wielu rzeczy jeszcze nie wiedziałam. Na przykład, że niepozorna
zielona plama po prawej stronie, tuż pod żebrami,
to znak, że ciało zaczęło się rozkładać. Po dwóch tygodniach
leżenia pod ziemią zamieni się w ciastowatą breję. Upłynie
rok, a może kilka lat, zanim zniknie — to nie jest pewne, znaczy,
że zależy od takich rzeczy jak wilgotność, poziom wód
gruntowych i rodzaj gleby. Tak czy inaczej na końcu śmierć
obgryzie babkę do samiutkich kości, ale na razie babka jeszcze
była. Dotknęłam pomarszczonej dłoni; poczułam, jak przechodzi
na mnie śmiertelny chłód.
— 10 —

Ludzie nie myją swoich zmarłych. Nawet ich nie oglądają.
Wszystkim zajmują się specjaliści. Pakują ciała do chłodni,
wyciągają na kilka godzin przed pogrzebem i robią co trzeba.
Są nieludzcy, precyzyjni i bardzo się dziwią.
— Nie dam obcym dotykać się do mamusi — powiedziała
im matka. Nienawidziła płacić za coś, co mogła zrobić sama.
Naprawdę się zdziwili. Pokazali nam co i jak i wyszli.
Tak więc w dzień pogrzebu myłyśmy trupa. Ciało pachniało
dojrzałą kobietą; jest w tym coś z nadpsutego mięsa, odrobina
mydła, woń mokrego psa, zapach jaśminu i pereł, oczywiście
gdyby perły w ogóle miały jakiś zapach. Obwisła skóra,
upstrzona żółtymi plamami, marszczyła się na szyi, nadając
babce wygląd infantki w kremowej kryzie. Spomiędzy siwych
kępek na głowie prześwitywała różowa łysina. Usta, nos i uszy
były całkiem sine. Na łonie i pod pachami rzadkie siwe włosy
wiły się jak larwy; były nawet w szczelinie między pośladkami.
Wytarłyśmy ciało ręcznikiem i zaczęło się ubieranie. Czułam
się tak, jakbyśmy stroiły dużą lalkę. W dodatku zepsutą.
Ręce babki stawiały opór; ciągnęłyśmy z całej siły i przez
chwilę myślałam, że jak nic jej te ręce powyrywamy, no i kto
to będzie naprawiał?
— To przez stężenie pośmiertne — mówiła do mnie matka,
rolując na udach zmarłej grube, beżowe pończochy, a do
babki, która zaczynała już z lekka trącić: — Wstydź się, mamusiu,
wszystko zasmradzasz.
Najpierw majtki, potem halka. Elegancka koronkowa sukienka
okazała się za ciasna. Musiałyśmy zostawić rozpięty
zamek, przez co babka leżała w trumnie z gołymi plecami.
Stopy babki spuchły do tego stopnia, że przypominały nogi
ludzi ze słoniowacizną. Z trudem wcisnęłam je w trumienne
buty — takie z tekturową podeszwą — w których już nigdzie
się nie dojdzie. Żal mi było ubierać w nie babkę, zwłaszcza że
wybierała się w najdłuższą podróż, ale moja matka miała wysoce
pragmatyczny umysł.
— Inne buty? — pytała. — Po co? Przecież nie zakopiemy
dobrych.
— 11 —

Zaczesałam włosy nieboszczki w wiotki, drobny koczek.
Na trzy-cztery podniosłyśmy trupa — matka za ramiona, ja za
te słoniowe stopy — i ułożyłyśmy w wyściełanej kremową satyną
trumnie. Na koniec matka wyjęła z babki sztuczną szczękę
i było tak, jakby w miejscu ust otworzyła się czarna dziura
gotowa zassać mnie do wewnątrz.
Pośród falbanek i koronek babka z tą swoją łysawą głową
i bezzębnymi, sinymi ustami przypominała niemowlaka.
Zimnego niemowlaka. Wiedziałam od matki, że kiedy przychodzimy
na świat, też jesteśmy sini; skóra zaróżawia się dopiero
po pierwszym oddechu. Wyglądało na to, że przez całe
życie każdy z nas nosi w sobie dziecko, którym był na początku.
Na końcu to dziecko, które jest złym wilkiem, wydostaje
się na zewnątrz i zabija.
Ciała dzieci i zmarłych są tak delikatne, że powinnyśmy
dotykać ich wyłącznie wargami, a jeśli już dłońmi, to w jedwabnych
rękawiczkach. Ale nie miałam jedwabnych rękawiczek.
Ucałowałam czoło babki. W kąciku jej ust wytarłam
kciukiem zaschniętą krew. Skóra na twarzy zdawała się cieńsza
niż pergamin. Nałożyłam makijaż, tak jak to robią na amerykańskich
filmach, nie żałując podkładów i szminek, aż trup
wygląda lepiej niż za życia.
— Coś ty zrobiła? — zdenerwowała się matka. — Toż to
zwyczajna kurew.
Nie było czasu tego ścierać. Przyszedł mężczyzna
w spodniach na szelkach i zanitował wieko. Trumna była felerna.
Przy każdym ruchu miniaturowy Chrystusik bujał się na
krzyżu. Przypominał małpkę z głową na sprężynie — pstryk
i już się kiwa. Obce maszyny w obcej fabryce pomalowały go
żółtą farbą, nadając mu wygląd Chińczyka.
— Panie kochany, pan to poprawi — prosiła matka.
Mężczyzna wzruszył ramionami.
— Nieboszczce i tak się poszczęściło. Teraz wszystko robi
się w Chinach. U tych ryżojadów trumny jak dla lalek, połowa
przychodzi za krótka. I jak tu chować ludzi? Z podkurczonymi
nogami?
— 12 —

Nie było rady: babka dostała trumnę z tańczącym Chińczykiem.
Tancerz uwodzicielsko kołysał biodrami, ilekroć trumna
podskakiwała na wyboju. Elektryczny wózek, za którym
szedł żałobny kondukt, prowadził mężczyzna w błękitnym
uniformie. Wiózł babkę cmentarną alejką, nad którą szumiały
drzewa, ociekając słońcem. Zastanawiałam się, czy żółta
esencja zdoła przecisnąć się przez szpary wieka.
Na pogrzeb założyłam pantofelki na obcasie, przyozdobione
błękitnym kwiatkiem. Były trochę za duże; kołysałam się
w nich na boki zwyczajem pijaków. Wózek z bezzębną, wymalowaną
babką jechał naprawdę szybko i musiałyśmy prawie
biec, trzymając się z matką za ręce; czułam się przez to
jak mała dziewczynka.
Podobno w dzieciństwie byłam szczęśliwa. Niewiele pamiętam
— musiałam udawać dużo z tego szczęścia. Matka nie
była pewna, czy ma dziecko. W trakcie dnia setki razy zaglądała
do łóżeczka, w którym pod kocykiem w czerwono-niebieską
kratkę spoczywałam ja — zerwana róża. Nie poruszałam
się na jej widok. Zero reakcji. Leżałam tam z otwartymi
oczami, patrząc na świat bez ciekawości i bez niechęci, niczego
nie dając i nic nie chcąc w zamian.
— Mogłaś umrzeć, a ja nawet bym nie zauważyła.
„Tak nie powinno być” — pomyślałam.
Matki i dzieci powinna łączyć specjalna więź — tak uważam.
Kiedy jedno umiera, drugie powinno poczuć to w sobie,
gdzieś w środku, głęboko. Lodowate ostrze zadające śmiertelny
cios. A potem żyć dalej.
Ojciec odszedł od nas, kiedy byłam mała. Dzwonił raz
w roku, na święta. Jego niski głos wydobywający się ze słuchawki
przypominał buczenie mechanicznej zabawki. Przez
długie lata wierzyłam, że mój tatuś to gadający miś panda,
jedna z tych drogich maskotek, jakie w drodze do szkoły widywałam
na witrynach sklepów.
Ojciec przysyłał też kartki. Mam ich całe pudło. Kiedy
przeprowadziłam się na wieś, zamierzałam je spalić, ale
ostatecznie wyniosłam je na strych, gdzie obrastają kurzem.
— 13 —

Wybierał te w czerwone i różowe serduszka, z brokatem poprzyklejanym
na konturach. Kartki urodzinowe, imieninowe,
pocztówki z wakacji. Na każdej to samo: „Mojej drogiej córce”.
Na dole drobnym maczkiem dodawał zwykle, że mnie
kocha. Przez całe życie próbowałam mu wierzyć. Ale tam,
nad groźną czarną jamą, na dół której opuszczali ciało mojej
babki, zupełnie jakby wodowali statek, pomyślałam, że tak
naprawdę ani to, ani nic innego nie ma większego znaczenia.
Życie przypomina obowiązkowy zastrzyk w gabinecie higienistki:
„Zaraz się zacznie” — myślisz, nawet nie poczujesz
i jest już po wszystkim.
A kiedy zakopywali moją babkę, zapytałam, czy mają
dużą trumnę dla niej i maleńką dla mnie, w biedronki, pieski,
coś dla dzieci. Ziemia łopata za łopatą spadała na wieko,
na zawsze odgradzając świat żywych i martwych. Uklepali
na babce dorodny kopczyk, a wyglądało to tak, jakby ziemia
zaszła w ciążę. Ksiądz zawodził głosem kastrata. Człowiek
w błękitnym uniformie udeptywał ziemię wokół grobu.
Żałobnicy kolejno podchodzili do nas, złożyć kondolencje.
W oczach mieli wyraz: „tak nam przykro”. Wszyscy. I bardzo
zimne ręce.
Mężczyźni ledwo chwycili moją dłoń, puszczali ją w pośpiechu.
Kobiety cmokały tuż przy moim uchu, całując powietrze.
Nienawidzę, kiedy ktoś tak robi. Ale dobrze wiem — tam,
nad grobem babki, wpełzła we mnie śmierć, a oni, ci zimnoręcy,
ubrani na czarno ludzie, bali się nią zarazić. Patrzyłam,
jak znikali, jeden po drugim, na końcu powleczonej słońcem
alei, nie odwracając się za siebie, jakby uważali, że jesteśmy
winne. Czułam się winna, że ktoś mi umarł.
— Jest już po wszystkim. — Matka chrząknęła, otrzepując
ręce.
No i wtedy zaczęłam płakać, jakbym już nigdy nie miała
przestać.
A potem zabrali mnie do szpitala. Nie mogłam oddychać.
Zrobili wszystkie badania. Byłam zdrowa jak ryba, mimo to
dusiłam się — złota rybka wyrzucona na brzeg.
— 14 —

Najpierw pomyśleli, że jestem w ciąży. Później, że oszalałam.
Wysłali mnie do psychoanalityka. Przypominał wyżła.
Opowiadałam mu moje sny.
Ten, w którym babka stoi przede mną, ale nie mogę jej dotknąć,
więc znika. Wokół rzędy luster. To jest tak wymyślone,
że powtarza się w nieskończoność.
I ten, w którym trzymam w ręku sztylet, wbijam w jej pęknięte
serce. Przychodzi lekarz, mówi: „No tak, drugi zawał,
powinnaś, dziecko, bardziej uważać, potłukłaś wazon w irysy,
urodzinowy prezent od dziadka”.
Nawet ten najgorszy, w którym zabrania mi wyjść wieczorem.
Boi się, że jestem zakochana. Wrzucam do muszli jej tabletki
na serce, spłukuję wodę — chcę, żeby umarła.
— Dziewczyno, jesteś zupełnie normalna — powiedział
„wyżeł”.
— Ale jak ja mam z tym żyć?
— Przykro mi, czas minął.
Matka czekała na korytarzu.
— Spryciarz z tego konowała. Tyle pieniędzy za godzinę
pracy! Właściwie, co ty mu nagadałaś?
— Pytał o sny.
Szłyśmy przez parking.
— Sny? Skubany. Wiedziałam, że to szarlatan.
Wsiadłyśmy do auta. Włączyła silnik i ruszyłyśmy. Światła
ulicznych latarni przypominały kwiatostany podświetlanych
pęcherzy. Albo lśniącą ikrę. Mijałyśmy inne samochody,
a w nich ludzi, którzy cieszyli się, smucili albo nie czuli
nic. Wcale.
Płynęłyśmy, kruche, przez wielkie, wieczne miasto.
To, co wydarzyło się potem, wyglądało na sen. Śniło mi
się jeszcze przez wiele nocy.
Na skrzyżowaniu pojawia się motocyklista w żółtym kasku.
Jego motor rzęzi. Kiedy z dużą szybkością wbija się w bok
naszego samochodu, matka klnie na czym świat stoi, ale ja
wreszcie oddycham głęboko.
Jak dziecko wyniesione z płonącego domu.
— 15 —