Historia Łączności Radiowej - Ratownictwo Górskie - Zeszyt Historyczny Nr 2/2019

Zeszyt historyczny - Egzemplarz bezpłatny nr 2/2019
HISTORIA ŁĄCZNOŚCI
RADIOWEJ
W POLSKIM
RATOWNICTWIE GÓRSKIM
ISSN 2451-3555
X 2
9
7 7 2 4 5 1 3 5 5 9 2 3
1

REDAKCJA MAGAZYNU
AZER Jan Górniak
ul. Dyrekcyjna 35/50
50-528 Wrocław
E-mail: redakcja@ratownictwogorskie.pl
www.ratownictwogorskie.pl
REDAKTOR NACZELNY
Marian Sajnog
Tel.: +48 531 554 990
E-mail: marian.sajnog@ratownictwogorskie.pl
Z-CA REDAKTORA NACZELNEGO
Jan Górniak
Tel.: +48 509 140 729
E-mail: jan.gorniak@ratownictwogorskie.pl
AUTOR ARTYKUŁU
Dr inż. Ryszard Dulski
OPRACOWANIE:
Anna Dulska & Anna Kokesch
PROJEKT OKŁADKI I SKŁAD:
SEKRETARZ REDAKCJI
Anna Kokesch
Tel.: +43 664 484 42 28
E-mail: anna.kokesch@ratownictwogorskie.pl
WYDAWCA
AZER Jan Górniak
ul. Dyrekcyjna 35/50
50-528 Wrocław
NIP 5482361146
facebook.com/ratownictwogorskie
Zdjęcia na okładce:
z archiwów dr inż. Bogdana Jankowskiego
i Julii Kaczorowskiej
zdjęcia udostępnili:
Ryszard Dulski
Bogdan Jankowski
Dariusz Lewczak
Julia Kaczorowska
Anna Kokesch
Tomasz Kruszec
Marian Sajnog
Piotr Stanaszek
Lech i Wojciech Flaczyńscy
Firma RADMOR S.A.
Grupa Krynicka GOPR - SO Gorlice
Egzemplarz bezpłatny
Kopiowanie i publikowanie zamieszczonych
tekstów, zdjęć oraz informacji bez wcześniejszej
zgody redakcji - jest niezgodne z prawem.
Słowo
od „Antenki”
Żyjemy w czasach dynamicznego rozwoju nauki i techniki, radiotelefony
i telefony satelitarne są sprzętem codziennego użytku profesjonalnych
służb na całym świecie, a telefon komórkowy potrafi obsługiwać każde
dziecko.
Dla nas, korzystających z obecnie dostępnych systemów łączności, jest
to stan normalny.
W historycznym zeszycie, który prezentujemy tu Szanownym P.T. Czytelnikom,
Pan dr inż. Ryszard Dulski przedstawia pionierskie czasy łączności
radiowej pogotowia górskiego w Polsce, i jednocześnie przybliża
szerszej publiczności sylwetkę Człowieka, dzięki któremu wzrosło bezpieczeństwo
ratowników górskich, a ich praca została w wielkiej mierze
usprawniona.
Człowieka, dzięki któremu również polskie wyprawy w Góry Świata dysponowały
sprzętem łączności. Sprzętem, konstrukcji Wojciecha Nietykszy.
To właśnie przez „Klimka” została nadana wiadomość o sukcesie polskich
himalaistów, którzy w roku 1980 dokonali pierwszego na świecie
zimowego wejścia na Mt Everest.
Walczący z biurokracją, przeciwnościami losu oraz niejednokrotnie z
brakiem elementarnego pojęcia o wadze zagadnienia ze strony ówczesnych
decydentów - Pan dr Dulski przez siedem lat z wielkim zaangażowaniem
dbał o utrzymanie łączności radiowej w GOPR.
Jak wiele pracy i serca zostało w to włożone, dowiedzą się Państwo czytając
wspaniale przez Pana dr Dulskiego napisany artykuł, za udostępnienie
którego składam Autorowi serdeczne podziękowania zarówno w
imieniu własnym, jak i redakcji kwartalnika „Ratownictwo Górskie”.
Anna Kokesch - „Antenka”
W latach 1967-1971 pracownik Specjalistycznej Pracowni Radiotechnicznej
Wojciecha Nietykszy
W latach 1972-1974 kierownik administracji Zarządu GOPR w Zakopanem
Autor z radiotelefonem „Klimek“ - Foto z archiwum Anny Kokesch
Sylwetka Autora
Ryszard Dulski (ur. w 1944 r. w Krakowie), dr inż. elektroniki, absolwent Akademii Górniczo-Hutniczej, gdzie w
Instytucie Elektroniki od 1977 do 1989 prowadził działalność naukowo-dydaktyczną.
Wcześniej pracował w Instytucie Obróbki Skrawaniem, Zjednoczonych Zakładach Urządzeń Jądrowych (ZZUJ)
„POLON” oraz Zakładzie Urządzeń Przemysłowych w Krakowie, gdzie był kierownikiem pracowni konstrukcyjnej.
W latach 1972-1975 z ramienia Urzędu Energii Atomowej odbył staż naukowy w Międzynarodowym Instytucie Badań
Jądrowych w Dubnej k. Moskwy.
Od 1976, przez blisko 20 lat pełnił funkcję biegłego Sądu Wojewódzkiego w Krakowie w zakresie teleradioelektroniki,
za co otrzymał nagrodę Ministra Sprawiedliwości.
W latach 1983-1990 był szefem Służby Łączności GOPR. Po odejściu z uczelni na początku transformacji skupił
się na własnej firmie ERDEX, specjalizującej się w urządzeniach i systemach radiokomunikacyjnych, którą prowadzi
do dzisiaj.
Nieprzerwanie od 25 lat jest Autoryzowanym Przedstawicielem Zakładów RADMOR S.A.w Gdyni.
Jego pasją, wyniesioną z lat młodzieńczych, jest stara radiotechnika, a na zabytkowych odbiornikach i gramofonach
z przyjemnością słucha starych romansów rosyjskich i cygańskich, chórów operowych Verdiego, classic
country i Edyty Geppert.
2 3

Foto: z archiwum Julii Kaczorowskiej
Nieśmiałe początki
Pierwsze, nieśmiałe eksperymenty zastosowania łączności
radiowej w górach zaczęto prowadzić dopiero w
latach 50-tych.
Działając wówczas jako Grupa Tatrzańska w strukturze
organizacyjnej Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego
(GOPR), TOPR podjęło próby wykorzystania
demobilowego sprzętu wojskowego, a konkretnie
plecakowych radiostacji przenośnych (doręcznymi radiotelefonami
wojsko wówczas nie dysponowało).
Towarzyszył temu olbrzymi wysiłek ratowników, którzy
testowali różne urządzenia w terenie i chociaż nie udało
się znaleźć takich, które spełniłyby ich oczekiwania,
osiągnięto jeden bardzo ważny cel, a mianowicie wypracowano
świadomość, że wprowadzenie łączności
radiowej dla potrzeb ratownictwa górskiego stało się
koniecznością.
Historia łączności radiowej
w polskim ratownictwie górskim
Można chyba śmiało powiedzieć, że stosunkowo młoda
dziedzina techniki, jaką jest radiotechnika i ratownictwo
górskie w Tatrach, to rówieśnicy. Pierwsze próby przesyłania
informacji drogą radiową miały miejsce w początkach
XX wieku.
Dynamiczny rozwój radiotechniki przypadł dopiero
na okres I Wojny Światowej, jednak wówczas szukano
głównie jej zastosowań militarnych. Pojawienie się
pierwszych rozgłośni radiofonicznych, a w ślad za nimi
pierwszych odbiorników radiowych, to lata 20-te.
Wpierw aparaty były bardzo proste, detektorowe, ale w
miarę rozwoju techniki pojawiły się bardziej skomplikowane,
lampowe.
Na całym świecie radiokomunikacja rozwijała się głównie
na potrzeby służb państwowych, takich jak wojsko,
policja, straż pożarna, agencje telegraficzne itp.
TEKST DR INŻ. RYSZARD DULSKI
Luksusem było pojawienie się w okresie międzywojennym
radiotelefonów w nowojorskich taksówkach. Lata
poprzedzające wybuch II Wojny Światowej i czas jej
trwania, to kolejny etap burzliwego rozwoju technologii
i konstrukcji radiotechnicznych, jednak znowu głównie
dla potrzeb armii.
Potem radiokomunikacja się upowszechniła także w
sektorach cywilnych, stając się nieodzownym elementem
w transporcie, handlu i innych gałęziach gospodarki.
A TOPR? Przez te wszystkie dziesięciolecia działał niosąc
pomoc potrzebującym i poszkodowanym w górach,
nie bacząc na trud, wysiłek i związane z tym często niebezpieczeństwa.
O łączności bezprzewodowej na potrzeby ratownictwa
ratownicy mogli jedynie marzyć.
Momentem przełomowym okazał się rok 1964,
gdy dramatyczna akcja ratownicza na ścianie
Kazalnicy o mało nie zakończyła się śmiercią ratownika
Stanisława Janika, który przy pomocy
zestawu Grammingera opuszczany był po zwłoki
taternika.
Fatalne warunki pogodowe i długość zjazdu
uniemożliwiły kontakt głosowy pomiędzy
obsługą windy a zjeżdżającym ratownikiem, co
w sytuacji zaklinowania się złączki stalowej liny
w szczelinie skalnej groziło upadkiem ratownika.
Jedynie profesjonalizm obsługi windy
i łut szczęścia sprawiły, że wyprawa ratownicza
nie zakończyła się dodatkową tragedią.
Foto z archiwum Anny Kokesch
4 5

Luka
Sprawa ta odbiła się szerokim echem w środkach masowego przekazu, w
których GOPR zamieścił dramatyczny apel o pomoc w rozwiązaniu problemu
zorganizowania łączności radiowej dla ratownictwa górskiego i umożliwienie
nabycia odpowiedniego sprzętu.
Powstała wtedy sytuacja patowa: ze względu na wysokie koszty, sprzęt importowany dostępny był wówczas wyłącznie
dla nielicznych wydziałów Resortu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (spadkobiercy Komitetu ds. Bezpieczeństwa
Publicznego), a dla GOPR pozostawał nieosiągalny; sytuacja ze sprzętem radiowym produkcji rodzimej
nie wyglądała w tamtych czasach zbyt ciekawie.
Jedyny wówczas w kraju producent radiotelefonów, PP MORS (Morska Obsługa Radiowa Statków) w Gdyni, zakład
założony w 1947 r. przez grupę radiowców-entuzjastów, do początku lat 60-tych nie miał w swoim asortymencie
radiotelefonu przenośnego. W odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie rynku przystąpiono do opracowania
radiotelefonu plecakowego o symbolu FM-311.
Radiotelefon FM -311 produkowany od 1965r przez PP MORS w Gdyni. Radioelefon dwucześciowy noszony na szelkach na piersi
i plecach, łączna waga - 6kg. Foto z archiwum firmy RADMOR S.A.
Pracował on na specjalnych subminiaturowych lampach elektronowych, jednak masa baterii zasilających radiotelefon
nadal przekraczała masę samego radiotelefonu: urządzenie gotowe do pracy (łącznie z zasilaniem) ważyło 6
kg (sic!), przy czym zespół nadawczo odbiorczy jedynie 1,85 kg.
Po pięciu latach niezbędnych na opracowanie i wdrożenie do produkcji, PP MORS rozpoczął produkcję seryjną
tego radiotelefonu w 1965 r., a więc wkrótce po apelu GOPR.
W kolejce po te radiotelefony – zgodnie z doktryną gospodarki socjalistycznej – ustawiły się natychmiast przedsiębiorstwa
państwowe z przeznaczeniem np. dla portów, kolejnictwa, czy budów. Noszenie tego radiotelefonu w
uprzęży na piersiach i plecach było bardzo niewygodne.
Dla ratowników TOPR i GOPR raczej w tej kolejce miejsca nie było,
„Trybuna Ludu” - 2 września 1964 r. - z archiwum Julii Kaczorowskiej
I chyba dobrze, bo jedynym człowiekiem, który odpowiedział na rozpaczliwy apel GOPR o pomoc w zorganizowaniu
sieci łączności radiowej i dostarczenie niezbędnych urządzeń był Wojciech Nietyksza, krótkofalowiec (SP5FM),
mieszkaniec Komorowa pod Warszawą.
6 7

Anatomia sukcesu
Na sukces złożyło się wiele przyczyn, przede wszystkim osobowość Wojciecha Nietykszy, Jego pasja, fachowość,
pracowitość i konsekwencja działania, ale i trafny dobór współpracowników – tu należy podkreślić rolę Wiktora
Chojnackiego również krótkofalowca (SP5QU), znakomitego konstruktora i autora cenionych książek, oraz pani
Anny Kokesch (słynnej Antenki), która z benedyktyńską precyzją montowała moduły radiotelefonów.
Nie sposób nie wspomnieć o tych, bez których ten sukces nie byłby możliwy, a więc ratowników wszystkich Grup
regionalnych, zawodowych i ochotników, którzy z pełnym zaangażowaniem uczestniczyli w przeprowadzeniu prób
terenowych, pomiarach propagacyjnych i instalacji urządzeń, oraz ówczesnych władz GOPR z Prezesem Jerzym
Ustupskim na czele. To ich postawa i zaangażowanie przekonało „ceprów”, że warto i należy im pomóc w rozwiązaniu
problemów łączności radiowej.
Tak, w telegraficznym skrócie, przedstawia się historia powstania Klimka i Wawy, kultowych radiotelefonów Nietykszy,
skonstruowanych, montowanych i dostarczanych dla GOPR w łącznej ilości kilkudziesięciu egzemplarzy.
Wojciech Nietyksza i Michał Gajewski (wówczas Naczelnik Grupy Tatrzańskiej GOPR) - lata 60-te, Morskie Oko.
Radiotelefon „WAWA“ w samochodzie UAZ Grupy Tatrzańskiej GOPR.
Foto z archiwum Anny Kokesch
W pracowni Wojciecha Nietykszy. Lata 60-te. „Antenka” przy montażu modułów. Foto z archiwum Anny Kokesch
Tak pojawił się fenomen Wojciecha Nietykszy
Z pełną odpowiedzialnością można mówić o fenomenie, gdyż Wojciech Nietyksza zaoferował GOPR-owi dużo
więcej niż tylko radiotelefony (bazowe i przenośne).
Oprócz nich, jego propozycja obejmowała: projekt sieci radiotelefonicznej, uwzględniającej specyfikę terenową
wszystkich Grup regionalnych od Bieszczad po Karkonosze, związane z tym warunki propagacyjne ze szczególnym
uwzględnieniem najtrudniejszego pod względem propagacyjnym rejonu Tatr (a więc obszaru działania TOPR),
dobór częstotliwości pracy radiotelefonów, oraz projekty i wykonanie niezbędnych anten stacjonarnych i przenośnych
wraz z montażem i uruchomieniem.
Trzeba tutaj zaznaczyć, że w momencie składania oferty radiotelefony nie istniały jeszcze fizycznie; miały zostać
skonstruowane po zakończeniu prób terenowych i opracowaniu na podstawie uzyskanych rezultatów założeń techniczno-konstrukcyjnych.
Ta gigantyczna praca wykonana została błyskawicznie: już w zimie 1964 r. powstał pierwszy model radiotelefonu,
a w marcu roku kolejnego przeprowadzono pierwsze próby terenowe.
8 9

WAWA - Foto z archiwum Autora
Tajemnica znakomitej niezawodności tych radiotelefonów, a szczególnie Klimka, narażonych w czasie eksploatacji
na ekstremalne udary termiczne, kondensację pary wodnej i korozję, polegała na indywidualnej kontroli wszystkich
modułów z których zbudowany był radiotelefon i ich impregnacji w ...roztopionym wosku pszczelim. Na opracowanie
mas zalewowych, których skuteczność z czasem ulegała degradacji, powodując w następstwie uszkodzenia,
inne firmy inwestowały majątek, podczas gdy swojski, naturalny wosk pszczeli okazał się ponadczasowo skuteczny.
Klimek - Foto z archiwum Autora
Niech świadczy o tym Klimek znaleziony pod Nanga Parbat w 2014 r., który
pod śniegiem przeleżał długie lata*, a mimo korozji części metalowych i po
usunięciu przerwy w przewodzie spowodowanej udarem mechanicznym, po
włączeniu zasilania działa. To nie wymaga komentarza.
Foto z archiwum Lecha i Wojciecha Flaczyńskich
* Nasze dotychczasowe poszukiwania zdają się potwierdzać, że Klimek znaleziony pod Nanga Parbat należał do
wyprawy krakowskiego Klubu Wysokogórskiego. Podczas ataku szczytowego, 10 lipca 1985 roku, zeszła lawina
śnieżna w której zginął Piotr Kalmus. Absolwent Politechniki Krakowskiej, instruktor narciarski, instruktor taternictwa
i ratownik górski. To najprawdopodobniej on zgubił wtedy odnalezionego 30 lat później Klimka. (Redakcja)
10 11

Nowa epoka
Początek lat 80-tych, a więc gdy
wraz z polskimi wyprawami Klimki
zawędrowały już nawet w Himalaje,
przyniósł zmianę sytuacji.
Klimek z przystawką KHB do śmigłowca -
foto z archiwum Autora
Nietyksza opracował również specjalną przystawkę o
nazwie KHB oraz antenę, co umożliwiło montowanie radiotelefonu
Klimek na pokładzie śmigłowców.
Dzięki temu można było prowadzić łączność w trakcie
lotu w warunkach wysokiego poziomu hałasu z pokładu
śmigłowca zarówno ze stacjami bazowymi, jak i z
ratownikami.
Serwisem i konserwacją tych radiotelefonów zajmował
się wówczas Jerzy Mitkiewicz, krótkofalowiec (SP9FG),
taternik oraz pracownik Obserwatorium Meteorologicznego
na Kasprowym Wierchu. Niezbędne części do napraw
dostarczał w ramach umowy Nietyksza.
W 1966 r. Nietyksza i Chojnacki zostali
laureatami konkursu „Mistrz Techniki
1966”, organizowanego corocznie pod
egidą popularnego wówczas „Życia
Warszawy”.
Nietypowość tego wyróżnienia polegała na tym, że w
klimatach gospodarki socjalistycznej po raz pierwszy
laureatami tego konkursu zostały osoby prywatne, nie
zaś, jak dotąd, pracownicy szacownych instytucji, co
świadczy o docenieniu na szeroką skalę społecznych
korzyści rozwiązania problemu łączności radiowej dla
ratownictwa górskiego.
W stanie wojennym Służba Bezpieczeństwa w sposób
szczególny zainteresowała się działalnością Nietykszy
i skonfiskowała m.in. sprzęt krótkofalarski i dokumentację.
Posługując się sobie właściwymi i sprawdzonymi metodami,
SB zadało cios w to, co dla Nietykszy było szczególnie
bliskie i ważne, a mianowicie postawiono mu warunek:
albo podpisze deklarację o współpracy i będzie
mógł kontynuować swoją dotychczasową działalność,
albo zapalą „czerwone światło” i uniemożliwią mu kontynuowanie
prac.
Jako że Nietyksza okazał sie
człowiekiem z charakterem i deklaracji
nie podpisał, zapalono „czerwone
światło“, a na skutki nie trzeba
było długo czekać.
Niebawem Naczelnictwo GOPR
zrezygnowało z dalszej współpracy,
nie bacząc na słowa przysięgi ratowniczej
(„pamiętając, że od mojego
postępowania zależy zdrowie i życie
ludzkie” ).
W ten sposób pozbawiono GOPR
możliwości dalszych dostaw Klimków
i Waw.
Podczas premiery filmu „Legenda Klimka”. Od lewej: Jadwiga Nietyksza, Mariusz Czerski (Grupa Karkonoska GOPR)
Julia Kaczorowska, Anna Kokesch „Antenka“, Filip Gracki, Ryszard Dulski, Mirella Kurkowska
Foto z archiwum Anny Kokesch
Wszystkim zainteresowanym historią Klimków i Waw gorąco polecam film
„Legenda Klimka” w reżyserii Julii Kaczorowskiej (prywatnie wnuczki Bohatera
tej opowieści) i Filipa Grackiego. Premiera odbyła się 2 września 2018 r w
Zakopanem.
Foto: z archiwum Julii Kaczorowskiej
12 13

Urządzenia Nietykszy działały dalej, ciesząc się uznaniem
ratowników, ale powstał problem zabezpieczenia
dalszych dostaw radiotelefonów w związku z rosnącym
na nie zapotrzebowaniem.
Trzeci kłopot to czynnik ludzki.
W miarę przybywania ilości radiotelefonów powszedniały one w szybkim tempie, co skutkowało obniżeniem dyscypliny
ich użytkowania i staranności w eksploatacji.
W tej sytuacji zwrócono się do Zakładów Radiowych
Radmor w Gdyni (taką nazwę przyjął w latach 70-tych
wspomniany już PP MORS). Sprawami tymi z ramienia
Naczelnictwa GOPR zajmował się zastępca Naczelnika,
Andrzej Miodoński.
Od czasów FM-311 sporo się w Radmorze zmieniło na
korzyść: pojawiły się nowe opracowania, nowe technologie
oraz nowi inżynierowie.
Radmor zaproponował dla GOPR dostawę trzech typów
urządzeń radiotelefonicznych, przystosowanych do pracy
na dwóch kanałach częstotliwości w paśmie 40 MHz,
zgodnie z pozwoleniem radiowym uzyskanym przez
GOPR z Państwowej Inspekcji Radiowej (PIR):
• Radiotelefon typu 3204-40 – stacjonarny z wydzielonym
urządzeniem dyspozytorskim i zdalną manipulacją
do 10 km przy pomocy dwóch par linii telefonicznych;
• Radiotelefon typu 3001-40 przeznaczony do
montażu w obiektach stałych (dyżurkach) i samochodach;
• Radiotelefon typu 3101-40 – radiotelefon noszony
jako osobisty ekwipunek ratowników;
• Anteny do wszystkich wymienionych wyżej
urządzeń (bazowe, samochodowe i noszone) oraz zasilacze
sieciowe, samochodowe i bateryjne.
Już w początkowym okresie eksploatacji tych urządzeń,
ujawnił się szereg problemów. Jednym z nich był brak
niezbędnej wiedzy i doświadczenia, potrzebnych do racjonalnego
przygotowania zamówienia.
Szczególnie dotyczyło to radiotelefonów 3204-40 –
urządzeń bardzo drogich i rozbudowanych, których
możliwości techniczne w żadnej Grupie regionalnej nie
zostały optymalnie wykorzystane, przy czym za cenę
jednego zestawu 3204-40 można było kupić ok. 10 radiotelefonów
przewoźnych lub noszonych!
Największe problemy związane były jednak z radiotelefonami
noszonymi 3101-40. Był to bardzo dobry radiotelefon
produkowany z wykorzystaniem nowoczesnych
foto z archiwum firmy RADMOR S.A.
Radiotelefon FM3204-40, stacja bazowa ze zdalną manipulacją
(do 10km) składająca się z urządzenia transmisyjnego oraz pulpitu
dyspozytorskiego wraz z zasilaczem
technologii i spełniający trudne wymagania eksploatacyjne,
zaprojektowany głównie do pracy zmianowej w
terenie, w obiektach otwartych, służb patrolowych, magazynów
itp., ale nie dla ratowników górskich.
W odróżnieniu od Klimka, który miał wbudowany mikrofonogłośnik
wewnętrzny, radiotelefon 3101-40 miał mikrofonogłośnik
zewnętrzny połączony z zespołem N/O
elastycznym kablem spiralnym, który w warunkach pracy
ratowników absolutnie się nie sprawdził.
Co więcej, jego bateria miała zbyt małą pojemność
(225mAh), a ładowarka do niego nie posiadała sygnalizacji
stanu naładowania.
Autonomia zasilania Radmora (czas pracy na w pełni
naładowanej baterii) wynosiła ok. 8-10 godz, podczas
gdy w Klimek mógł pracować ok.20 godz.
zdjęcia autorstwa Dariusza Lewczaka. Przedstawiają radiotelefon noszony typu FM 3101-40 produkcji Radmor.
Widać spiralny kabel łaczący mikrofonogłośnik z zespołem N/O - pięta achillesowa tego radiotelefonu
14 15

zdjęcia autorstwa Dariusza Lewczaka. Radiotelefony Klimek i Wawa
zdjęcia autorstwa Dariusza Lewczaka. Radiotelefony FM 3001-40 produkcji Radmor, stosowane jako przewoźne i stacjonarne.
16 17

MISJA:
RETRANSMISJA
W tym okresie poznałem wspaniałą postać: Naczelnika
Grupy Krynickiej GOPR, Czesława Turka, o którym nie
mogę nie wspomnieć. Wśród Naczelników Grup regionalnych
wyróżniał się bowiem znakomitą znajomością
problematyki łączności radiowej i kreatywnością w tym
zakresie. Rozmowy z nim były dla mnie bardzo pouczające
i inspirujące.
W takiej oto sytuacji, wiosną 1983 r.
po raz pierwszy zetknąłem się z problemem
łączności radiowej w GOPR.
Do Instytutu Elektroniki Akademii Górniczo-Hutniczej w
Krakowie, gdzie wówczas pracowałem, przyjechał Andrzej
Miodoński z prośbą o pomoc w rozwiązaniu problemów
technicznych.
Jako najpilniejszy został wówczas zgłoszony problem
ładowarek baterii do radiotelefonów noszonych, dlatego
też nimi zajęliśmy się w pierwszej kolejności (my, ponieważ
w pracach tych uczestniczyła również moja żona,
Ewa), modernizując je poprzez wprowadzenie funkcji
sygnalizacji stanu naładowania i ochrony baterii pozostawionej
w ładowarce przed przeładowaniem.
Po przeprowadzeniu kilku wizji lokalnych w obiektach
Grupy Tatrzańskiej GOPR, ujawniły się liczne przykłady
nieprawidłowości w instalacji radiotelefonów, które również
były sukcesywnie usuwane.
Ponieważ sytuacja wymagała zacieśnienia i sformalizowania
współpracy, przyjąłem propozycję podjęcia pracy
w Naczelnictwie w wymiarze ½ etatu na stanowisku
Szefa Służby Łączności GOPR.
I tak zaczęła się moja „radiowa” przygoda
w górach, którą mimo niedogodności
„logistycznych”, z przyjemnością
godziłem z pracą naukowo-dydaktyczną
na krakowskiej uczelni.
Bardzo cenię sobie współpracę z Miodońskim, dzięki
któremu udało się w ciągu kilku lat stosunkowo dużo
zrobić.
Ryszard Dulski w czasie pracy na stanowisku
Szefa Służby Łączności GOPR - foto z archiwum Autora
Widoczna na swetrze miniaturka odznaki GOPR - to cenna pamiątka
od z-cy Naczelnika Grupy Tatrzańskiej - Kazimierza Gąsienicy
Byrcyna. Wreczył mi ją z okazji Dnia Ratownika ze słowami :
„weż ją i noś - bo ona Ci się należy”
Rozwiązaliśmy m.in. problem zaopatrzenia w części zamienne
do napraw radiotelefonów;
- organizowane były coroczne szkolenia konserwatorów
sprzętu łączności ze wszystkich Grup regionalnych
GOPR;
- dla każdej Grupy regionalnej został zakupiony trudno
dostępny wówczas zestaw do pomiaru parametrów radiotelefonów
typu ZPFM3 produkcji Meratronik w Warszawie,
dzięki czemu udało się podnieść poziom obsługi
serwisowej radiotelefonów;
- zaś serwisem i konserwacją sprzętu dla Grupy Tatrzańskiej
zajmowałem się osobiście (a było co w tej
materii robić...).
Po uporządkowaniu całej sieci pod względem technicznym,
możliwa stała się ocena jej rzeczywistych zasięgów
i tzw. białych plam (rejonów pozbawionych zasięgu
lub upośledzonych).
Ponieważ i tutaj obowiązywała zasada, że w miarę jedzenia
apetyt rośnie, powstała potrzeba poprawy zasięgów
użytecznych.
Z największym uznaniem wspominam koleżeńską postawę
i zaangażowanie ratowników Grupy Tatrzańskiej
w eksperymenty nad poprawą łączności, prowadzonych
wyłącznie „gospodarczym sposobem” w celu zminimalizowania
kosztów.
A było tego sporo.
W pierwszej kolejności podjęliśmy próbę zdecydowanej
poprawy zasięgu Stacji Centralnej zlokalizowanej pod
Wielką Krokwią.
Do tego celu przeznaczony został radiotelefon stacjonarny
3204, od momentu zakupu praktycznie dotychczas
niewykorzystany.
Pomysł miał być prosty: w dyżurce Centrali umieściliśmy
manipulator (urządzenie dyspozytorskie), a w dyżurce
ratowników na Gubałówce – urządzenie transmisyjne.
Uruchomienie tego zestawu wymagało jednak połączenia
obydwu urządzeń przy pomocy dwóch dzierżawionych
linii telefonicznych.
Gdy po wielu interwencjach udało się od Poczty uzyskać
dwie zestawione linie telefoniczne w relacji: centrala
TOPR przy ul.Piłsudskiego – dyżurka na Gubałówce,
po podłączeniu i uruchomieniu urządzeń okazało się, że
poziom zakłóceń spowodowanych prądami błądzącymi
(winowajcą była najprawdopodobniej maszynownia kolejki
na Gubałówkę) jest tak wysoki, że uniemożliwiało to
poprawną pracę urządzeń.
Eksperyment uznać należało więc za nieudany, dlatego
też kolejny wybór padł na metodę retransmisji radiowej.
Czesław Turek
wieloletni Naczelnik Grupy Krynickiej GOPR
foto z archiwum Grupy Krynickiej GOPR SO Gorlice
W tym celu należało rozwiązać dwa problemy:
pierwszy, to uzyskanie z Głównego Inspektoratu PIR w
Warszawie zgody na wykorzystanie dodatkowej częstotliwości
do retransmisji;
drugi zaś, to zdobycie specjalnego filtra antenowego
pozwalającego na równoczesne podłączenie do anteny
odbiornika i nadajnika (tzw. dupleksera).
Przy częstotliwościach użytkowanych w GOPR (dwa
kanały: 40050 KHz oraz 40200 KHz) taki filtr składać się
musiał z sześciu sekcji, każda o wymiarach butli acetylenowej
(o ciężarze nie wspomnę), a najbliższy producent
znajdował się za oceanem.
O ile rozwiązanie pierwszej kwestii wydawało się proste,
a drugiej – praktycznie nieosiągalne, w rzeczywistości
okazało się wręcz odwrotnie.
Próba uzyskania zgody na przeprowadzenie planowanego
eksperymentu i przydzielenia odrębnego kanału
radiowego napotkała na zdecydowaną odmowę urzędnika
Głównego Inspektoratu PIR.
„Przecież nikt czegoś takiego nie stosuje, to po co
wam to?!”, argumentował.
I tu rzeczywiście po części miał rację, gdyż wówczas
żadna służba nie stosowała retransmisji w swoich systemach
łączności.
18 19

sygnał ze szczytu, uzyskując znacznie większy zasięg.
Urządzenie to, to właśnie retransmiter. Zdecydowanie
było o co walczyć.
Jako że w Polsce urządzeń takich nikt wówczas nie
produkował, należało je skonstruować własnymi siłami
– a do tego potrzebne było spełnienie wymogów formalnych.
W wyniku kilkumiesięcznej batalii stoczonej z urzędnikiem
PIR i dość szeroko i wysoko przeprowadzonego
lobbingu (w tym nacisków kilku resortów), dla świętego
spokoju (żeby nie było, że urząd jest nieprzychylny
ratownictwu górskiemu, GOPR uzyskał pozwolenie na
przeprowadzenie prób (w tym nową częstotliwość), ale
z terminem ważności 6 miesięcy.
Termin niezwykle krótki, jeśli uwzględnić ogrom prac
związanych z przygotowaniem eksperymentalnego retransmitera.
Autor przy uruchamianiu retransmitera
foto z archiwum Autora
Nawet uprzywilejowany pod każdym względem resort
Spraw Wewnętrznych stosował w niektórych sytuacjach
tzw. pasmo sterowania w zakresie 400 MHz, ale nie retransmisję.
Tutaj warto w dwóch słowach
wyjaśnić, czym owa retransmisja jest.
Otóż jeśli staniemy z radiotelefonem w dolinie, to zasięg
ograniczony jest otaczającymi nas przeszkodami terenowymi,
natomiast jeśli staniemy na wierzchołku góry
– obszar zasięgu zdecydowanie się powiększa.
Zatem, jeśli na szczycie góry zainstalujemy urządzenie,
które odbierze nasz sygnał radiowy nadawany z doliny
i równocześnie, na innej już częstotliwości, będzie go
nadawać ze szczytu, to w rezultacie uzyskamy efekt,
jakbyśmy to my – stojąc nadal w dolinie, nadawali ten
Należało zamówić w zakładach Omig w Warszawie niezbędne
rezonatory kwarcowe na przyznaną dodatkową
częstotliwość, przygotować urządzenia, rozwiązać problem
niezbędnego filtru dupleksowego (czyli skonstruować
go od zera), wszystko to uruchomić, przeprowadzić
próby i zademonstrować pracę urządzenia komisji
z PIR, która protokolarnie miała potwierdzić działanie
retransmitera.
Rozpoczął się więc wyścig z czasem, a wydarzenia –
jak to w górach – potoczyły się lawinowo.
Projekt filtru dupleksowego wykonałem, nie mając żadnego
doświadczenia, opierając się na mądrych książkach;
wybór padł na konstrukcję 6-komorową ze skróconymi
rezonatorami ćwierćfalowymi.
Spotkałem się w tym okresie z niespotykaną wręcz
życzliwością wielu osób i firm.
Zakłady Omig w krótkim okresie wykonały rezonatory
kwarcowe; dwustronnie laminowane płyty epoksydowe
udostępniła nieodpłatnie firma Sobiesława Zasady ALFA
w Krakowie, a ich frezowanie i obróbkę mechaniczną
w oparciu o przygotowaną przeze mnie dokumentację,
wykonał również nieodpłatnie krakowski Instytut Obróbki
Skrawaniem (w którym pracowałem w latach 60-tych).
miejsce pracy (w narożniku widoczny fragment komory temperaturowej do badania termicznego filtrów) - zdjęcia z archiwum Autora
20 21

Sporządzono stosowny protokół i w ten oto sposób rozpoczęła
się nowa epoka w sposobie organizacji łączności
radiowej w górach.
W trakcie tej pamiętnej prezentacji musiałem zadbać o
to, by próby odbywały się przy zamkniętych drzwiach
dyżurki, bowiem już wcześniej zorientowałem się, że
ułomność zbudowanego dupleksera polegała na jego
dużej wrażliwości na zmiany temperatury.
Pamiętam moment, gdy w dniu rozprawy korytarz przed
salą w Sądzie Rejonowym w Zakopanem zapełnił się
czerwonymi swetrami z biało niebieskim paskiem, których
właściciele, ratownicy Grupy Tatrzańskiej gotowi
byli zaznawać na moją korzyść.
Nie nadawał się zatem do ciągłej pracy, ale pozwolił na
osiągnięcie celu najważniejszego: przełamania oporu
ze strony PIR.
W rezultacie GOPR uzyskał formalną zgodę na zmianę
organizacji sieci łączności radiowej, wprowadzenie retransmiterów
i dodatkowe kanały do retransmisji.
Na tym zdjęciu (ze zbiorów Autora) widać z prawej strony urzadzenie transmisyjne 3204 przed przeróbką (zdjete osłony)
i urzadzenie po modyfikacji (z lewej). widoczny filtr dupleksowy umieszczony w miejsce zdemontowanego bloku sterowania.
Tak oto GOPR stał się pierwszą w Polsce
organizacją, która w sieci łączności
radiowej wprowadziła retransmitery
poprawiające zdecydowanie jakość i
zasięgi łączności.
Wszędzie, dokąd się zwróciłem, sympatia
dla GOPR usuwała wszelkie
przeszkody.
To był piękny okres: mimo bardzo wytężonej pracy
(przecież równocześnie pracowałem w pełnym wymiarze
na AGH) wszystko, co wydawało się niemożliwe,
okazywało się możliwe i to jeszcze z uśmiechem na
ustach; właśnie dzięki wielu wspaniałym ludziom udało
się pokonać wszystkie trudności i w terminie wykonać i
uruchomić wszystkie urządzenia.
Bardzo wszystkim za to, po tylu latach,
ponownie dziękuję.
Serce retransmitera, który miał gabaryty małej szafki,
po zmontowaniu wymagało precyzyjnego zestrojenia.
Ponieważ nie miałem wówczas dostępu do niezbędnych
przyrządów pomiarowych, w sukurs przyszedł
Radmor, który bezinteresownie zestroił i zmierzył.
Tak rozpoczęła się moja późniejsza, a trwająca do dzisiaj
współpraca z tym zakładem.
Ale to historia na inną okazję.
We wrześniu 1987 r. nadeszła godzina
prawdy.
Do Zakopanego przyjechała komisja z Delegatury Okręgowej
PIR w Krakowie w celu potwierdzenia działania
retransmitera, który został zamontowany w dyżurce
GOPR na Gubałówce.
Po zademonstrowaniu kilku łączności w relacjach dotychczas
nieosiągalnych – m.in. pomiędzy radiotelefonem
noszonym znajdującym się na terenie Zakopanego
a hangarem Lotnictwa Sanitarnego w Balicach k. Krakowa,
zgodnie potwierdzono znakomite rezultaty wynikające
z zastosowania retransmitera.
Z eksperymentalnym retransmiterem wiąże się wymowna
anegdota.
Otóż, po zdemontowaniu przeze mnie urządzenia w
związku ze wspomnianymi problemami temperaturowymi,
Naczelnik GOPR, którego nazwiska z przyzwoitości
nie wymienię, postawił mi ni stąd ni z owąd zarzut sabotażu.
Z racji ciężaru gatunkowego oskarżenia, szczególnie,
że mój stosunek do pracy zawsze pozwalał mi chodzić
z podniesioną głową, poczułem się zobowiązany wytoczyć
mu proces sądowy o zniesławienie.
Ów Naczelnik był już wówczas ostro skonfliktowany z
ratownikami Grupy Tatrzańskiej (podniesiona głowa a
zadarty nos to dwa różne, wykluczające się sposoby na
życie), a ja, jako pracownik Naczelnictwa, stanąłem po
ich stronie.
Teraz to oni wsparli mnie.
Stanisław Janik z „Klimkiem“ - foto: Marian Sajnog
Bardzo Im za to dziękuję.
Naczelnik przeprosił i była to jedna z jego ostatnich decyzji
na tym stanowsku, gdyż już w 1988 r. zastąpił go
Wojciech Krok – człowiek dużego formatu, który sfinalizował
proces przebudowy sieci łączności radiowej na
terenie wszystkich Grup regionalnych.
22 23

Foto z archiwum Dariusza Lewczaka
zdjęcia przedstawiające zbliżenie filtru dupleksowego
Foto z archiwum Autora
foto autorstwa Dariusza Lewczaka - przedstawia zbliżenie retransmitera - widoczny filtr dupleksowy
i specjalnie opracowany blok syntezy ( dzięki niemu możliwa była praca retransmiterów w trybie Simulcast)
Czy upał, czy mróz
Ja tymczasem przeszedłem do pracy w Grupie Tatrzańskiej,
kontynuując bardzo owocną współpracę z Krokiem.
W pierwszej kolejności, z uwagi na konieczność
zdobycia niezbędnych doświadczeń przeprowadzono
modernizację w Grupie Tatrzańskiej.
Prace objęły wyznaczenie optymalnej lokalizacji retransmiterów,
przeróbkę wszystkich radiotelefonów
Radmor do pracy na czterech kanałach częstotliwości
(dwa duosimpleksowe do współpracy z retransmiterami
i dwa simpleksowe do łączności bezpośredniej),wykonanie
retransmiterów wraz z filtrami dupleksowymi i ich
zainstalowanie oraz przygotowanie niezbędnych konstrukcji
masztów do anten retransmiterów.
Radiotelefony Klimek i Wawa, które dotychczas współpracowały
z „radmorami”, z uwagi na małą ilość pozycji
przełącznika kanałów, nie mogły być przystosowane do
współpracy z retransmiterami (Klimek był 1-kanałowy a
Wawa 2-kanałowa) i pozostały w eksploatacji w trybie
simpleksowym.
Najtrudniejszym zadaniem pozostawało opracowanie i
wykonanie retransmitera wraz z filtrem dupleksowym.
To już nie mogło być urządzenie eksperymentalne, gdyż
z jednej strony musiało spełniać wszystkie wymagania
co do parametrów radiowych określonych przez Polskie
Normy i Państwową Inspekcję Radiową, a z drugiej musiało
zapewnić wysoką niezawodność pracy w szerokim
zakresie temperatur i trudnych warunkach lokalizacyjnych
(w warunkach zimowych dostęp serwisowy do
urządzenia był często utrudniony).
Wybór padł na zalegające praktycznie od momentu zakupu,
lub rzadko używane, stacje 3204-40, których łącznie
GOPR posiadał kilkanaście sztuk.
Urządzenie spełniało wszystkie wymagania co do parametrów
radiowych, zakresu temperatur roboczych i
zasilania awaryjnego.
Oczywiście urządzenie dyspozytorskie (manipulator do
zdalnego sterowania) w tym przypadku był zbędny.
24 25

foto z archiwum Autora : serce filtru dupleksowego (oryginalne opracowanie Autora).
W każdej sekcji umieszczony był kompensator temperaturowy, który zapewniał stabilną pracę filtra
w zakresie temperatur -30st C - +70st C.
Widoczny bimetal współpracujący z ruchomym pierścieniem korekcyjnym.
Tutaj prostota w połączeniu ze starannością wykonania okazała się nie do pokonania.
zbliżenie komory termicznej - w górnej części widoczne złącza w.cz. do których w trakcie badania były podłączone
poszczególne sekcje filtru dupleksowego) - foto: Tomasz Kruszec
Pozostało zatem opracowanie i wykonanie dupleksera.
Tym razem, pamiętając poprzednie doświadczenia,
oparłem się na konstrukcji filtrów helikalowych (w największym
uproszczeniu to rezonator ćwierćfalowy zwinięty
w spiralę i zamknięty w metalowej obudowie), co
pozwoliło na kilkunastokrotne zmniejszenie wymiarów
całego dupleksera.
Przyjęto, tak jak poprzednio, 6 sekcji – po trzy w torze
odbiorczym i nadawczym.
Przeprowadzone eksperymenty wykazały, że jedną sekcję
można zamknąć w metalowej aluminiowej puszce o
średnicy 6 cm i wysokości 12 cm.
Pojawiła się zatem możliwość umieszczenia całego
dupleksera (6 sekcji) w obudowie urządzenia transmisyjnego
w miejsce wymontowanego (zbędnego) bloku
sterowania. W taki oto sposób powstała stacja retransmisyjna
na bazie urządzenia 3204.
Piszę „powstała”, choć do pełnego sukcesu pozostało
jeszcze dopracowanie pomysłu pod względem konstrukcyjno-technologicznym,
no i najważniejsze:
uzyskanie stabilności temperaturowej w przyjętym
zakresie od -30˚C do +70˚C.
26 27

W ciągu pół roku udało się dopracować szczegóły konstrukcyjne
dupleksera; puszki aluminiowe wytłoczono w
fabryce kondensatorów w Kutnie; steatytowe korpusy
do nawijania cewek helikali wykonały Zakłady Ceramiki
Radiowej CERAD w Warszawie; a oprzyrządowanie
mechaniczne do montażu w puszkach wykonano w
warsztatach Fabryki Miraculum w Krakowie.
Teraz, po latach, widzę ile miałem wtedy szczęścia: w
latach 90-tych wszystkie te firmy przestały istnieć.
Rozwiązanie problemu stabilności termicznej trwało najdłużej.
Aby móc prowadzić pomiary wykonałem specjalną komorę
cieplną, adaptując ze złomu małą chłodziarką
Igloo i rozbudowując ją o agregat sprężarkowy i układ
sterowania.
Komora ta pozwalała na równoczesny pomiar odchyłek
temperaturowych w 6 rezonatorach w zakresie od -30˚C
do +70˚C (do dzisiaj służy moim kolegom w zaprzyjaźnionej
firmie w Wieliczce k. Krakowa).
Dysponując takim narzędziem, rozwiązanie problemu
stabilizacji cieplnej okazało się bardzo proste.
Mianowicie, korygowanie częstotliwości rezonatora przy
zmianach temperatury polega na przybliżaniu lub oddalaniu
elementu dostrajającego. Można to robić ręcznie
lub zamontować bimetal, który odkształcając się pod
wpływem temperatury zrobi to sam. Po dopracowaniu
szczegółów konstrukcyjnych osiągnięto powtarzalną
stabilność temperaturową w zakresie +/- 3 ppm, co
gwarantowało stabilną pracę retransmiterów w pełnym
zakresie temperatur.
Nigdy nie zapomnę zdziwienia, jakie wymalowało się na
twarzy pani z działu sprzedaży Spółdzielni Pracy Pokój
w Sosnowcu, dokąd pojechałem po zakup 100 szt. bimetalicznych
blaszek solo z termoregulatorów żelazkowych.
Tej firmy dzisiaj też już nie ma.
W Grupie Tatrzańskiej wytypowane zostały trzy lokalizacje
retransmiterów: podstawowy w pomieszczeniu
dyżurki ratowników na Gubałówce, zachodni w Kościelisku,
skąd „świecił” w kierunku Ornaku i Doliny Chochołowskiej
oraz wschodni w obiekcie dyżurki na Bukowinie
Tatrzańskiej, oświetlający rejon Roztoki, Morskiego Oka
oraz Doliny Pięciu Stawów.
W Kościelisku postawiono maszt szczudłowy o wysokości
15 m, a na Bukowinie Tatrzańskiej wieżę antenową
WA25.
Użytkowanie przez GOPR częstotliwości pasma 40
MHz wiązało się z pewną uciążliwością.
Pasmo to zostało pierwotnie wybrane z uwagi na niewątpliwe
zalety związane z rozchodzeniem się tej fali
w terenach górskich dzięki jej zdolności uginania się na
przeszkodach terenowych.
Jednocześnie, inną istotną cechą tego pasma jest zdolność
do odbijania się od jonosfery pozwalając na realizację
łączności na bardzo duże odległości. Ta druga
cecha staje się uciążliwa, gdy przy spełnieniu pewnych
warunków propagacyjnych do stacji w sieci GOPR dochodzą
odbite od jonosfery sygnały ze stacji odległych o
tysiące kilometrów.
Intensywność tego zjawiska zależy od wielu czynników,
takich jak pora dnia i roku, czy aktywność plam na Słońcu.
Zdarzało się zatem, że do dyżurnych GOPR docierały
transmisje w języku rosyjskim różnych służb z Władywostoku,
Murmańska czy Kazachstanu, a czasami
słychać było i taksówki z Marsylii. Oczywiście zjawisko
to działało w obydwie strony i utrudniało komunikację
w trakcie trwania akcji ratowniczej. Po wprowadzeniu
retransmiterów sporadycznie występowało nawet zjawisko
ich blokowania właśnie takimi dalekimi sygnałami.
Ta niewątpliwa niedogodność była ceną za bezsporne
zalety tego pasma w warunkach górskich, choć postęp
techniki i tutaj przyniósł rozwiązanie – mianowicie na
początku lat 90-tych pojawiła się możliwość stosowania
t.zw. kodowanej blokady szumów (CTCSS), która skutecznie
umożliwiała eliminację tej niedogodności.
Nowy system łączności oddano do eksploatacji na przełomie
1988/1989 roku, po czym rozpoczęła się jego normalna
eksploatacja.
W kolejnej fazie modernizacja objęła sukcesywnie pozostałe
Grupy regionalne.
Ponieważ w 1990 r. uznałem, że moja misja w GOPR
się zakończyła, moje obowiązki w Grupie Tatrzańskiej
przejął Jerzy Rejewski z Zakopanego.
W 1991 r. Grupa Tatrzańska wyszła ze struktury GOPR i
po odzyskaniu samodzielności powróciła do pierwotnej,
tradycyjnej nazwy TOPR.
Refleksja
Producent określa okres eksploatacji radiotelefonów w
normalnych warunkach na ok. 8 lat.
W przypadku służby ratowniczej w TOPR warunki eksploatacji
uznać należy za bardzo ciężkie, w związku z
czym po tym okresie sprzęt powinien zostać wymieniony.
Wymiana może dotyczyć samego sprzętu przy zachowaniu
dotychczasowych częstotliwości i architektury
sieci łączności albo całości wraz ze zmianą częstotliwości,
urządzeń oraz architektury.
W 1993 r. TOPR przystąpił do realizacji kontraktu zawartego
z firmą Conspark z siedzibą w Gdyni, autoryzowanego
przedstawiciela firmy Yaesu.
Umowa obejmowała całkowitą wymianę sprzętu łączności
na radiotelefony Yaesu, łącznie ze zmianą częstotliwości
pracy na kanały z przedziału 150-153 MHz
(pasmo VHF zwolnione przez służby radiokomunikacji
morskiej).
Całkowicie zmieniono architekturę sieci w której zainstalowano
dwa retransmitery: jeden na Butorowym
Wierchu, a drugi na Głodówce (obiekt ZHP), pozostawiając
jednak analogowy system łączności.
Urządzenia eksploatowane dotychczas, a więc Klimki,
Wawy i „radmory”, wraz z retransmiterami przekazano
firmie Conspark.
Niedługo potem, w latach 1996/97 inna firma, Consortia
z siedzibą w Warszawie, dokonała całkowitej wymiany
urządzeń łącznie ze zmianą częstotliwości w pozostałych
Grupach regionalnych GOPR.
Prace wykonano w oparciu o projekt propagacyjny wykonany
przez Instytut Łączności we Wrocławiu przewidujący
zmianę częstotliwości pracy z pasma 40MHz na
pasmo 80MHz.
Po dostarczeniu i zainstalowaniu radiotelefonów firmy
Motorola, już w trakcie uruchamiania sieci pojawiły się
problemy z łącznością spowodowane między innymi
nieprawidłowym działaniem retransmiterów.
foto z archiwum Autora
Wspomniany projekt przewidywał bowiem zamontowanie
anten retransmiterów na masztach ośrodków nadawczych
RTCN (radiowo telewizyjne centra nadawcze) na
których pracujące nadajniki radiofoniczne zakresu UKF
skutecznie zakłócały pracę retransmiterów sieci GOPR.
Jest to o tyle zdumiewające, że projekt wykonany był
przez specjalistów od kompatybilności elektromagnetycznej,
a więc mówiąc prosto, od wzajemnych zakłóceń
pomiędzy urządzeniami.
W wyniku tego, nowe - i trzeba
przyznać - nowoczesne radiotelefony,
wymienione dużym nakładem kosztów
i pracy, się nie sprawdziły.
28 29

Jednak w tym miejscu – skoro mowa o historii – należy
odnotować przełomowy historycznie moment w rozwoju
łączności radiowej dla potrzeb ratownictwa górskiego w
Polsce.
Jeśli na całym świecie łączność radiowa służy do łączenia
ludzi, służb i instytucji – w przypadku pogotowia
górskiego nastąpiło całkowite rozdzielenie sieci radiołączności
TOPR (dla rejonu Tatr) i pozostałych Grup regionalnych
GOPR.
Nie podejmuję się tego ani oceniać
ani komentować – pozostawmy to ludziom
mądrzejszym – natomiast ja,
jako prosty inżynier i pragmatyk zachodzę
w głowę jak w takiej sytuacji
realizować sprawnie działania związane
z klęskami żywiołowymi (trzeba
pamiętać, że telefonia komórkowa ma
w takich sytuacjach ograniczony czas
pracy w trybie zasilania awaryjnego).
Kolejną modernizację w wyniku wygranych przetargów
zarówno GOPR jak i TOPR powierzył firmie Aksel z
Rybnika - znanemu integratorowi systemów łączności.
W latach 2014-2015 w TOPR ponownie dokonano całkowitej
wymiany sprzętu łączności. Tym razem wprowadzono
urządzenia firmy Motorola, pracujące w systemie
łączności cyfrowej.
radiotelefon DMR stacjonarny / przewoźny firmy Motorola
używany obecnie w GOPR
foto: Dariusz Lewczak
Pozostawiając dotychczasowe kanały pracy w paśmie
VHF, całkowicie zmieniono architekturę sieci. Ponieważ
przejście na łączność cyfrową pociągnęło za sobą pogorszenie
zasięgów użytkowych, wprowadzono do sieci
cztery retransmitery zlokalizowane na Butorowym Wierchu,
Obiekcie ZHP na Głodówce, Kasprowym Wierchu
i w Dolinie Pięciu Stawów (ten ostatni sterowany jest
dodatkową stacją zlokalizowaną w Jurgowie).
Wszystkie te retransmitery są zlinkowane , zsynchronizowane
poprzez GPS i objęte systemem votingu.
Natomiast we wszystkich Grupach regionalnych GOPR
wycofano radiotelefony Motorola i sporadycznie Maxon
zastępując je radiotelefonami również Motoroli w nowym
już paśmie VHF (tym samym co w TOPR, tylko
na innych kanałach,„dzięki czemu” niemożliwa jest ich
wzajemna współpraca; wprowadzono również łączność
cyfrową.
Trzeba przyznać, że w wyniku tych działań - dużym
wprawdzie nakładem kosztów - ratownicy GOPR i
TOPR otrzymali nowoczesne radiotelefony wyposażone
w najnowsze zdobycze techniki, (że wymienię tylko nieliczne,
takie jak możliwość szyfrowania rozmów, lokalizacja
GPS, ciekłokrystaliczny ekran graficzny etc.) no i
oczywiście – co najważniejsze – analogowej łączności
głosowej.
I tutaj kółko się zamyka, bowiem warunkiem działania
tych wszystkich ekstra funkcji jest zasięg radiowy umożliwiający
podstawową łączność głosową, a ten – po
zmianie częstotliwości pracy z 40 MHZ na pasmo VHF
w warunkach górskich – uległ istotnemu pogorszeniu.
O tym wiedzą wszyscy fachowcy, ale najlepiej wiedział
o tym Mistrz Nietyksza.
Mówiąc językiem najprostszym, najbardziej
„wypasiony” radiotelefon – w
warunkach braku zasięgu radiowego
staje się w rękach ratownika bezużyteczną,
choć kosztowną zabawką.
radiotelefon typu DP3601 firmy Motorola
używany obecnie w GOPR
foto: Piotr Stanaszek - Grupa Karkonoska GOPR
Z niepokojem zatem obserwuję rosnący stopień skomplikowania
sieci łączności radiowej GOPR i TOPR, i uzależnienie
jej funkcjonowania od działań komercyjnych.
Gdzieś chyba zagubiła się świadomość potrzeby zapewnienia
maksymalnej autonomiczności sieci łączności
dla potrzeb ratownictwa górskiego i jej niezależności,
szczególnie istotnej w sytuacjach kryzysu, klęsk
żywiołowych itp.
Celowo nie poruszam sprawy kosztów samej inwestycji
i póżniejszej eksploatacji, gdyż to pociągnęłoby za sobą
szereg trudnych, a może i niewygodnych pytań: na ile
przyjęte rozwiązania techniczne są wynikiem przemyślanych,
racjonalnych i fachowych decyzji, a na ile są
wynikiem działań dostawców sprzętu, realizujących cele
komercyjne bez uwzględnienia bliższych i dalszych potrzeb
i interesu użytkownika?
Rosnąca ilość retransmiterów i stopień złożoności systemu
przy niezmienionych prawach fizyki i terenu działania
zdaje się potwierdzać te obawy.
Być może przyjdzie czas, gdy prostota znów wróci do
łask, a przetargi na kolejną modernizację sieci łączności
wygrywać zaczną firmy o potencjale intelektualnym
pozwalającym na rozwiązania nietypowe, autorskie a
zarazem proste i niezawodne na miarę nietypowości
warunków propagacyjnych w górach.
Z szacunku dla trudu tych szeregowych ratowników
działających często w ekstremalnie trudnych warunkach
– uważam, że im się to należy.
Wreszcie ostatni problem, który w
moim przekonaniu powinien spędzać
sen z powiek wszystkich Naczelników,
zarówno TOPR jak i Grup regionalnych
GOPR.
Mianowicie - po wymianie sprzętu niejednokrotnie pozostawiono
instalacje anten stacji stałych wykonane w
sposób zagrażający bezpieczeństwu obsługi, z naruszeniem
zdroworozsądkowych reguł wykonywania instalacji.
Wystarczy choćby wspomnieć o sposobie podłączenia
ochronnika przepięciowego (Polyphaser), który zamiast
zamontować na końcu kabla antenowego i podłączyć
do szyny ekwipotencjalizacyjnej w pomieszczeniu dyżurki
- został umieszczony w skrzynce na dachu i podłaczony
do instalacji odgromowej budynku.
W ten sposób instalacja odgromowa
(piorunochron) została wprowadzona
do pomieszczenia dyżurki ratownika.
Każdy, kto zna zasadę działania krzesła
elektrycznego resztę dopowie sobie
sam.
30 31

To oczywiście nie wszystkie nieprawidłowości w wykonaniu
tych instalacji, wymieniłem tylko najbardziej istotne.
Tym bardziej, że w 2017 roku uległy zmianie przepisy i
zasady wykonywania tych instalacji z uwagi na rosnące
zagrożenie wyładowaniami atmosferycznymi i ich katastroficzne
często skutki.
Na koniec refleksja poprzedzona
anegdotą.
Pewnego dnia do mojej firmy przyszło dwóch panów
z Urzędu Kontroli Skarbowej w celu przeprowadzenia
krzyżowej kontroli faktur.
Po kilkugodzinnej kontroli i sporządzeniu końcowego
protokołu padło pytanie: „ Proszę Pana, z trudem tutaj
trafiliśmy z uwagi na brak reklamy a widzimy, że ma Pan
klientów z całego kraju, cywilnych i resortowych.
Jak Pan to robi, nie ponosząc żadnych kosztów promocji?”.
Odpowiedź była prosta:
„Najlepszą reklamą jest zadowolony klient, to on przyprowadzi
kilku następnych.
Ja moim klientom sprzedaję łączność, a radiotelefon i
inne urządzenia są tylko środkiem do jej realizacji.
Istotnym składnikiem zysku jest natomiast niezawodność
tychże urządzeń, dzięki której nie ponoszę kosztów
serwisu w terenie. W ten sposób interes mój i klienta
znakomicie się pokrywa.”
Dawniej problem polegał na znalezieniu odpowiednich
urządzeń łączności, natomiast dzisiaj, w sytuacji olbrzymiego
postępu techniki i technologii, ich podaż jest nieporównywalnie
większa - do tego stopnia, że dokonanie
optymalnego wyboru staje się bardzo trudne.
Jako wierny sympatyk wszystkich wspaniałych, cichych
bohaterów spod znaku Błękitnego Krzyża, życzę im, by
przy kolejnej modernizacji swojej łączności na pierwszym
miejscu stawiali cel, czyli właśnie skuteczną łączność,
a radiotelefony i pozostałe urządzenia były jedynie
środkiem do jej realizacji.
Autor na Kasprowym - foto z archiwum Autora
32 33

34
Foto: z archiwum Julii Kaczorowskiej