24.11.2019 Views

ALBERTO MORAVIA-KOSMA E BANDITET

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

- 1 -

ALBERTO MORAVIA

KOSMA

DHE

BANDITËT

. novele .

Përktheu: FASLLI HALITI

Redaktore: Prof. Dr. KLARA KODRA

TIRANË 2007

1


- 2 -

Pak fjalë mbi novelën

Novela Koasma dhe banditët u botua me seri në gazetën

javore ”Sot„ nga tetori gjer më 6 dhjetor 1940, kjo novelë e

Moravisë i përket atij frymëzimi të goditur novelash me intrigё

ose - për të përdorur një titull - me subjekt intrigues. Intrigё,-

kuptohet e vazhduar dhe e zgjidhur magjistralisht; dhe,

domethënë e trilluar në mënyrë zbavitëse dhe po në mënyrë

zbavitëse, shkruar dhe zgjidhur. Një frymëzim, mbase jo shumë

i parapёlqyer nga të gjithë lexuesit e tij, por sigurisht i dashur

për të vjetrit dhe besnikët. Duke e riparaqitur më vete dhe me

titullin që pati atëherë, pikërisht, novela duhet të tërheqë

vëmendjen e lexuesve dhe veçanërisht të lexuesve më të rinj,

mbi këtë mënyrë të treguari, e nxitur, gati, nga loja e një

fantazie transparente dhe e lirë, për të cilën Moravia di të japë

vazhdimisht prova. Është për t'u shënuar se duke e botuar,

pastaj, libër më vete, shkrimtari ka bërë jo pak ritokime duke

hequr gjithë artificialitetin - i kuptueshëm për ato vite - duke e

lokalizuar në një vend të Evropës lindore.

2


- 3 -

I. KOSMA ECTE DREJTË VDEKJES

Ai, argjendari me emrin Dragotis, një nga argjendarët më të

Imëdhenj në kryeqytetin e atij shteti të vogël të Evropës Lindore,

pati një propozim me mjaft interes nga një sekser qё quhej

Ataman. Bёhej fjalё për të shkuar në një qytet të afërt me qёllim

qё t'i tregonin disa xhevahire me vlerë të madhe një njeriu të pasur

i cili i donte pёr të stolisur gruan e tij. Argjendarit iu duk qё ky

ishte një rast i mirë për djalin e tij tё vetëm qё t'i futej, me kёtё

rast, punës së tregtisë. Veç kësaj Kosma ishte ushtruar tashmё në

ujdisa llogarish të vogla; dhe, megjithëse i hutuar dhe i kthyer nё

indiferent pёr shkak tё gjendjes shpirtërore tё paqëndrueshme,

pasojё kjo e moshës rinore, ai tregonte se ishte i shkathët dhe i aftë

nga natyra; ndonjëherë Kosma e habiste të atin me zgjuarsinë e tij

të beftё. Argjendari i tha të birit se duhej të shkonte në atë qytet së

bashku me sekserin qё ishte njё njeri i besuar i tij. I ati do t’i jepte

tё birit një çantë meshini me gurë të çmuar. I bëri djalit të gjitha

sqarimet nё lidhje me çmimin dhe cilësinë e mallit. Pёrpos kësaj

nuk bëhej fjalë veçse për disa të dhëna paraprake; t‘i tregonte gurët

e çmuar zonjës e cila ishte shtatzënë dhe nuk qe në gjendje të

bёnte rrugën gjer në kryeqytet; pas kësaj babai do të shkonte vetë

qё tё përfundonte shitjen e mallit. Kosma, gjithmonë i gatshëm për

të pranuar çdo lloj detyre, e priti me kënaqësi këtë barrё. Jo se e

kishte dhe aq pёr zemër tregtinë e babait, por për Kosman qё ishte

ende i shpërqendruar dhe kureshtar njёkohёsisht, siç janë shpesh të

rinjtë njëzetvjeçarë, të shkonte e tё bёnte tregti me këta gurë të

çmuar, ishte një aventurë e vёrtetё; ishte tamam si të shkonte e tё

3


- 4 -

gjuante pёr derra tё egër nëpёr honet rreth kryeqytetit apo si të

rrezikonte veten natёn në lokalet më popullore. Ai ishte ende në

moshën e lumtur të zbulimeve, gjurmimeve, eksperimenteve dhe

pasigurive. Kjo prirje pёr aventurё, nga ana tjetër, s’do ta pengonte

atё që të ishte i vëmendshëm dhe i kujdesshëm, sipas porosive qё

kishte marrё nga i ati. Ai ishte si fëmijët që, edhe duke bërë

veprime si të mëdhenjtë, e dinë qё po luajnë dhe, megjithatë,

tregojnë në lojë më shumë seriozitet dhe zell se sa të mëdhenjtë në

punët e tyre të mëdha.

Kosma arriti i pari në takimin e caktuar nё orët e para tё

mëngjesit në sheshin e qytetit nga ku zinte fill rruga krahinore.

Ishte korrik dhe pisku i vapёs tashmë, bënte që të avullonte freskia

e rreme e natës. I veshur me rroba të bardha, me syzet e zeza mbi

hundë, me çantën e çmuar në sqetull, Kosma, e ndjente veten tё

lehtësuar dhe tё kënaqur, ai shijonte mё shumё shëtitjen se sa

fitimin. Autobusёt e mbushur plot me njerёz, ndalonin te sheshi

dhe pasi boshatiseshin përfundimisht nga pasagjerët, dy apo tri

kafene, nxirrnin disa tavolina nё kёtё shesh dhe i vendosnin në

hijen lozonjare të rrapeve me gjethe tё dendura ; në atë orë

kamerierët hidhnin kova me ujë mbi asfaltin e nxehtë, duke krijuar

kështu një freski të përkohshme që e magjepste Kosman. Edhe

çanta prej lëkure që shtrëngonte nёn sqetull, pёrbёnte pёr tё njё

arsye qё tё gëzohej dhe tё fantazonte. Mendonte se të tjerët

pandehnin qё ajo çantё ishte e mbushur me kostume banje ose me

sende të tjera të këtij lloji, por, përkundrazi, ajo ishte e mbushur

me byzylykë prej platini: situatë kjo si ”komedia e

keqkuptimeve”*, por ai ishte i vetmi që zotëronte fillin e lëmshit.

Megjithatë mendimi për një grabitje të mundshme i vetëtinte herë

pas here nё mend; por ky mendim ishte si diçka e largёt dhe e

këndshme në ankthin e saj, si një ëndërr e llahtarshme qё nuk arrin

të bëhet makth. Me të gjitha këto ide përzihej rregullisht, ideja e

4


- 5 -

shëtitjes. Njё shëtitje e bukur nëpër fshatin e lulëzuar qё kishte

fytyrën e njё qytetit të lashtë krahinor, ku ai nuk kishte qenë kurrë.

Me kёto mendime nё kokё vërtitej Kosma duke vështruar

autobusët që arrinin dhe niseshin prapё. Më në fund një makinë

ngjyrë kafe, e zbuluar, por me capote-n e ngritur lart, u ndal

përpara tij, pasi bëri një gjysmërrotullimi në sheshin e qytetit. Në

timon qëndronte një i ri hollak e thatim, me lëkurë tё zezё si metis,

i veshur me një palë tuta gri si prej mekaniku. Atamani rrinte ulur

mёnjanё nё mёnyrё komode nё sedilen e pasme tё makinёs, duke e

zënë atё të gjithën. Ai i bëri shenjë Kosmas që të ulej përpara,

pranë drejtuesit të makinës. Kosma hipi nё makinё dhe ata u nisën

menjëherë.

Për Atamanin, Kosma s'dinte asgjë, ndonëse e shihte shpesh

dhe jo vetëm për çështje pune. Ishte një burrë rreth tё

tridhjetepestave, i bardhë, i butë si rrobë e lagur dhe i majmë si një

derr. Kishte një fytyrë të gjerë, të flashkët dhe të zbehtë, me sy të

vegjël, hundëshqiponjë, me buzët tё holla, e sipërmja me mustaqe

të imta, e poshtmja e dalë. Ishte i shkurtër, me kokë e bark të

madh. Fliste shkurt e prerë, me seriozitet e plot sentenca,

veçanërisht kur ishte fjala për biseda të rёndomta. Kjo mënyrë

eliptike dhe serioze të foluri edhe kur donte të ishte hokatar, s'linte

kurrë pa nxitur te Kosma një të qeshur fëminore. Për këtë, Atamani

i dukej tepër simpatik, prandaj dhe kërkonte shoqërinë e tij. E dinte

se një çast i kaluar me Atamanin ishte një çast i sigurt argёtimi,

dhe kaq i mjaftonte. Nё kёtё mёnyrё Kosma e kujtonte simpati

mirёdashjen e pacipё dhe komike tё Atamanit; me naivitet shihte

dashuri, atje ku nuk kishte veçse shakara mekanike. Kosma s'e

dinte qё për Atamanin shakatë ishin një armë dhe një maskë

5


- 6 -

njёkohёsisht; i pastërvitur, ai s' kishte mësuar ende të mos u zinte

besë, përgjithësisht, njerëzve me humor.

Në tё vёrtetё Atamani nuk ushqente asnjë lloj simpatie për

argjendarin dhe djalin e tij; madje, përkundrazi, ushqente mllef dhe

zili. Me forcën e të qeshurës ai kishte hyrë drejt e në shtëpinë e

tyre, madje, si mik i familjes; por nën këtë qëndrim prej babaxhani

dhe të përzemërt, fshihej një indiferencë e pashpirt dhe mizore.

Atamani ishte një prej atyre njerëzve që s’dinë të veprojnë veçse

pёr përfitim personal duke e shoqëruar kёtё sjellje tё tyre me njё

agresivitet tё pabesё dhe sikur të mos kishte rrugë të mesme: ose të

mashtrosh ose të mashtrohesh dhe, si pasojё e kёsaj, mashtrimi i

tyre të mos ishte tjetёr veçse një hakmarrje e parakohshme për

tjetrin. Drejt një konceptimi të tillë të jetës atё e shtynte edhe

shpirti prej shtiraku, kaq i zhvilluar tek ai, për të cilin çdo gjë që

s’kishte të bënte me interesin e tij, nuk mund të ishte tjetër veçse

njё diçka e tepërt, e rreme dhe si qëndismë. Një vëzhguesi të

mprehtë, Atamani s’do mund t'i frymëzonte tjetёr përveçse

përbuzje. Por babai i Kosmas nuk shihte veçse sekserin tek ai; dhe

vetë Kosma s'ishte inteligjent.

Me këtë koncept pёr punën dhe pёr marrëdhëniet njerëzore,

s’është për t’u habitur qё Atamani, si lojtar dhe qejfli, të ishte futur

qysh herët nё telashe. Në të vërtetë ai ndodhej në një gjendje të

dëshpëruar kur i erdhi në mendje t’i propozonte babait të Kosmas

qё tё bёnin tregti me gurët e çmuar. Ishte fjala për një allishverish

real, po Atamani s'e kish syrin tek ato pak pare qё do tё fitonte si

ndërmjetës. Asnjëri prej kёtyre të treve qё ishin në makinё,

veçanёrisht Kosma, nuk duhej të arrinte kurrё nё atё qytet ku

ndodhej njeriu i pasur qё do tё blente diamantet. Çështja

qëndronte në të vërtetë në planin qё kishte përpiluar Atamani pёr tё

6


- 7 -

vrarё Kosman dhe t’i merrnin atij gurët e çmuar duke e paraqitur

kёtё si një grabitje. Kështu pra, Kosma ecte drejt vdekjes qё nga

çasti qё hipi në makinë dhe zuri tё qeshte vetëm nga qё e pa

Atamanin ashtu të shëndoshë dhe përtac, tё shtrirë mbi jastëkët e

sedijes së pasme. Por siç ndodh me disa lloj gazesh vdekjeprurës

që tё krijojnë një ndjenjë euforie, atij i duhej të qeshte gjersa t'i

vinte fundi.

II ATAMANI

K urrë, në fakt, Atamani s’ia kishte dalё si atё ditё qё

tё bёnte Kosman tё qeshte. Shakatë me shpirt, batutat, hokat,

shtrembërimet e fjalëve komike, historitë, frazat më të befta, nuk

pushonin së vërshuari, së gurgulluari plot freski nga sedilja e

pasme, ndërsa makina nxehej ndërkaq duke u ngjitur e duke zbritur

nëpër kodrat me diell. Kosma, me çantën e çmuar, vendosur mbi

gjunjë, s'bënte tjetër veçse qeshte, po me atë mospërmbajtje të

fuqishme, tipike me ato teshtimat qё shkakton duhani apo speci.

Atamani, i ngjashëm me një prej statujave baroke qё simbolizojnë

një lumë, qё mbajnë nё duar njё qyp qё derdhet dhe qё rrinё brinjas

me kёrthizёn jashtë, qëndronte shtrirё mbi jastëkë, me barkun që i

dridhej prej çdo lëkundjeje, i fshehur nёn velin e njё bluze me vija

të kaltra, e linte të rridhte pёrherё, shkulmin e bollshëm tё haresë

duke u shfaqur gjithnjё si serioz, Gjithçka e ngacmonte: pulat që

kapërcenin rrugën në çastin qё kalonte makina, gratë e shtëpive tё

rojtarёve tё rrugës. Atamani nxirrte kokën nga dritarja e makinёs

me qёllim që t’i shante, duke i lenë ato të habitura, e ngacmonin

makinat që e parakalonin, pamjet e fshatit, qielli, çdo gjë. Me këtë

7


- 8 -

rast përziente kujtimet, anekdotat, refrenet. Gjithçka e bёnte me një

ton të përpiktë e të sigurt prej bufoni që Kosmas i dukej i

këndshëm. Bashkëpunëtori i Atamanit nuk thoshte asnjë fjalë dhe

mezi buzëqeshte duke u rrudhur në faqet thatime me dy quka

majtas. Kishte një epitet të çuditshёm: «Torta», dhe Kosma

pandehte se ky ishte emri i tij.

Por kulmi i humorit të Atamanit dhe i tё qeshurёs së Kosmasit

arriti kur makina u kryqëzua me grupin e çiklistëve dhe me

makinat sportive qё shoqёronin rrethin çiklistik ndërballkanik.

Atamani la që të kalonte moria e çiklistёve, me fituesit entuziastё

dhe makinat e pluhurosura dhe turmën e gazetarëve dhe

mekanikëve, kur u ngjit vargu i të vonuarve dhe arritën çiklistët e

fundit që tashmё s’kishin asnjë shpresё, jo vetëm për tё fituar

garёn, por as të zinin ndonjë vend nderi, prapё ata rropateshin

njëlloj të djersitur e të vetmuar nën njё diell vdekjeprurës,

Atamani, si të thuash, e tejkaloi vetveten. Duke e nxjerrё trupin

pёrgjysmё jashtë dritares, filloi t‘i shajë ndyrё fatkeqёt. «Budalla…

idiot… pse vrapon?… Tani s’arrin më shumë… brinar… s’e sheh

që ke një fytyrë brinari?… Ti vrapon dhe e humbet garën kurse

gruaja jote sakaq të vë brirët atje nё shtёpi… këmbë shtupë… i

marrë… torollak…» e kështu me radhë. Çiklistët në rrugë, të gjithё

tё kërrusur mbi timonët e ulët, tёrboheshin, kurse Atamani

dyfishonte sharjet dhe Kosma mbante brinjët me duar dhe i

rridhnin lotët nga e qeshura e madhe.

Por pas rrethit çiklistik, Atamani u mbështet përsëri mbi

jastëkët dhe heshti papritur plotësisht, si njё dordolec qё i është

këputur filli. Më kot u mundua Kosma që ta ndizte sërish atë vatër

gëzimi dhe hareje. Atamani mezi iu përgjigj dhe vetëm pas pak

çasteve në makinë u vendos menjëherë një heshtje e plotë. Kosma

8


- 9 -

vështronte rrugën, Torta drejtonte makinën dhe Atamani dukej

sikur përgjumej, ai tundej e shkundej, krejt i bardhë dhe drithërues

ngaqё makina kërcente dhe hidhej pёrpjetё pёr shkak tё rrugёs

gjithё gropa.

Në të vërtetë po afrohej vendi i studiuar dhe i paracaktuar me

kohë, në të cilin Atamani, nё një mendje me Tortën, kishte

vendosur ta hiqte qafe, t’i lante hesapet me Kosman. Atamani i

kishte gjetur forcat pёr tё bёrё shaka deri sa arritën tek rrethi

çiklistik. Por pastaj mendimi zotërues e mposhti. Iu kujtua se po të

vazhdonte të tallej, s’do t‘i mbetej mjaft forcë për të vënë në jetë

planin e tij. Veç kësaj, tani më shumë se sa të qeshte dhe të bënte

të tjerёt tё qeshnin, ishte e nevojshme të mësonte veten dhe, në

njëfarë mënyre edhe Kosman, me atë që po bëhej gati të ndodhte.

Më në fund, makina, me të lënë kodrat, po hynte në një zonë

gati shkretirё. Një fushë e gjerë me bar dhe e zbehtë, e kufizuar në

nga malet e zhveshur gurishtorё, me njolla shkurresh të njё pylli të

dendur, gati për tё filluar prerja. Asnjë pemë, vetëm ndonjë shkurre

e ulët aty-këtu hidhte një hije të shkurtër nën diell. Kuaj hergjele,

me bishta tё gjatë dhe të trashë, galoponin lehtë mbi bar. Midis

atyre livadheve me dredha, të vetmuara, të shkreta, rridhte me

dredha një lumë. Herë pas here Atamani shihte pas shkurreve të

dendura që lëshonin hije, rrjedhën e bardhë dhe shndritëse si

argjendi tё lumit. Dita, ndërkaq, po fillonte të thyhej. Nga një re e

vogël u përhap dalëngadalë në gjithë qiellin një masё resh

pupëlore. Kjo masё tentonte të errësohej dhe të shtrëngohej, duke

formuar vetëm një re gri dhe të lartë, të ngjashme me një ballë të

vërejtur dhe të menduar. Një dritë e ftohtë, e njëjtë munduese,

përhapej mbi gjithë fushën.

9


- 10 -

Atamani dhe Torta kishin zgjedhur atë vend si më të

përshtatshmin për bëmën e tyre. Përveç vetmisë, diçka e rastit

përcaktoi një zgjedhje të tillë. Prej kohësh në gjithë krahinën, endej

një bandë, gati kriminale qё pёrbёhej nga hajdutё rrugёsh. Kjo

bandë e kryesuar, nga një njeri i dëshpëruar me emrin Glinka, gjer

atёherё kishte arritur të kryente mjaft grabitje. Gazetat nuk flisnin

për të, me qëllim që të mos pengonin veprimet e policisë, por dihej

në mënyrë të turbullt se një ushtri e vërtetë rojash i ndiqte

keqbërësit tё cilёt, megjithatё kishin mundur t'i shpëtonin

gjithmonë kapjes nё saje të egërsisë së skajshme dhe vendosmërisë

me anё të cilën kur i ndiqnin a përlesheshin me ta nuk nguronin tё

vrisnin kundёrshtarёt dhe nё saje të bashkëpunimit të fshehtë me

shumë fshatarë dhe banorë të periferisë. Atamani, keqbërës i

padënuar mё parё dhe i rastit, e kish llogaritur qё krimin qё do tё

kryente t'ia ngarkonte kёsaj bande duke përfytyruar me të gjitha

hollësitë një sulm të tillë, të barabartë me ato, ku së fundi kishin

mbetur viktima, udhëtarë të tjerë të zonёs. Për këtë qëllim, prej

kohësh, pa rёnё nё sy, kishte marrё tё dhёna pёr zakonet dhe

veprimet e bandës nga njё komisar, i njohuri i tij. Ishte e vërtetë se

banda vepronte në të gjitha anët e krahinёs, në largësi të madhe

nga vendi i zgjedhur nga Atamani, por ky nuk shqetësohej për kaq

pako gjё; veç kësaj banda vetë, jepte prova për lëvizje të mëdha

duke dhënë goditjet e saja në zona të ndryshme dhe të

paparashikuara. Pastaj, edhe nëse banda, njё herё e kapur, do të

refuzonte autorësinë e krimit, askush s’do ta besonte bandёn për

këtë. Dhe ai ndërkaq, pasi tё kalonte pak kohë, do të dinte shiste

pёrsёri nёn dorё gurёt e çmuar, të shndërruar nё mёnyrё tё

pёrshtatshme.

10


- 11 -

Plani, siç shihet, ishte studiuar gjer në hollësitë më të imta.

Atamani, bashkё me Tortan kishte bërë nja dy udhëtime në atё

vend, për të përcaktuar trajtat e tij. Tani si gjithë njerëzit me shpirt

tё vogёl dhe të ulët, Ataman kishte një besim të madh tek teknika.

Saktësia e planit të sajuar prej tij, ishte bërë për të një

domosdoshmëri edhe më e ngutshme e nevojёs sё tij tё dëshpëruar

për para. Ky plan ishte sajuar në mënyrë të tillë sa Atamanit tanimё

i dukej e pamundur të mos e vinte nё jetё. Atamani sado që e

kishte rrotulluar nga çdo anë, nuk kishte arritur të gjente në të asnjë

mangësi. Kaq kishte mjaftuar që tё zhdukej çdo mëdyshje nga

shpirti i tij.

Për këtë Atamanin nuk e turbullonte as ankthi më i vogël. Ai

tani e ndjente veten afër sendёrtimit të planit të tij, si ai zhytësi që

ka ecur gjer në fund të dërrasës së trampolinës dhe bëhet gati të

hidhet. Atamani ndihej i qetë, sepse në këtë ujë të pabesë nё të

cilin ai përgatitej të zhytej, përkundej një barkë që në rast rreziku

do ta shpëtonte. Kjo barkë ishte banda e hajdutëve.

Atamani jo vetëm që e ndjente veten tё qetë për sa i përkiste

sendërtimit tё planit të vet, por ndihej gjithashtu i lirё nё shpirt,

ndonёse në mënyrë të ethshme dhe tё ndёrprerё, siç ndodh në

çastet e tensionit. Me njё liri gjeniale dhe nervoze qё i vinte nga

gjetjet. Gjetja e parё, kishte qenё ajo që e bёri Kosman të qeshte

gjatë shëtitjes. Qё ta bënte të qeshte, Atamanit i dukej një mënyrë

krejt e vetvetishme dhe e errët pёr t'i hequr Kosmas forcat, ashtu si

ca lloj merimangash që i injektojnë viktimës sё tyre një lëng

paralizues, para se ta shqyejnë. Çdo e qeshur e Kosmas ishte njё

dëshmi se ai ishte i çarmatosur dhe s’dyshonte pёr asgjë. Çdo e

qeshur e Kosmas e siguronte Atamanin pёr epёrsinё e tij dhe pёr

suksesin e komedisë sё luajtur prej tij. Pa llogaritur qё me gjithë

11


- 12 -

ato shaka, ai shkarkonte tensionin që më vonë mund të ishte

pengesë për kryerjen e krimit.

Gjetja e dytë qëndronte në të folurit ashtu si kot dhe me shaka

për bandën që rrezikonte krahinёn. Gjithmonë me instinkt,

Atamani e kuptonte se gënjeshtra më e pëlqyer është ajo që

ndërtohet me elementë tё vetё realitetit.

Në këtë mënyrë realiteti bëhet bashkëfajtor me njeriun me anё

tё shfaqjeve tё veta mё tё njohura dhe mё tё padyshimta gjer nё

çastin qё njё akt vullneti e ndriçon papritur duke zbuluar tek ai

rrezikun e fshehur. Atamani e kuptonte se s’ka asgjë që të mos e

qetësojё më shumë viktimën se sa të luash para saj me thikën qё

më vonë do t'i shërbejë atij për t'i prerë gurmazin. Nga ana tjetër,

në këtë mënyrë, jo vetëm se e end mё fuqishёm rrjetën e

gënjeshtrës, por arrin edhe njё qëllim tjetër, të familjarizohesh me

përdorimin e grackёs dhe me veçoritë e saj. Atamani tha se nuk

përjashtohej rreziku që të ndesheshin me bandën dhe atëherë do të

ishte për ta një fatkeqësi e vërtetë. Mbase atyre u leverdiste që t'i

gëlltisnin xhevahiret para se të ishte tepër vonë. Karficat do t'i

hante Torta, aq thatim sa ç’ishte, unazat Kosma, për sa u përkiste

byzylykëve dhe sendeve tё tjera më kaba, do ta bёnte punёn ai, si

mё i shëndoshi nga tё gjithё. Kosma ishte i heshtur dhe s'fliste

para Tortës për gjërat e çmuara që kishte çanta, pasi nuk e njihte.

Bile në fillim, ishte orvatur të jepte përshtypjen se ruante mostra të

ndryshme stofrash. Por Atamani duke e marrë me mend arsyen e

mëdyshjes së tij, tha se s'kishte asgjë për t'u trembur, që Tortës

mund t'i besonte së paku aq sa dhe vetё atij. Prapё, Atamani i

tregoi atij fije për pe, gjithë atë që dinte nga komisari, miku i tij, në

lidhje me bandën. Për Atamanin, Kosma tashmë ishte si i vdekur

dhe ato lajmet e çmuara kishin po atë rrezik përhapjeje sapo të

ishin mërmëritur mbi një arkivol të gozhduar mirë. Atamani e

thuri dhe e stërthuri veçanërisht fjalën mbi praninë në bandë të një

gruaje me emrin Albina; e bukur mesa dukej dhe e egër dhe më

mizore dhe mё e vendosur se vetë burrat. Ky emër iu duk se i

interesoi Kosmas në mënyrë të veçantë dhe i bëri shumë pyetje

12


- 13 -

Atamanit i cili nuk i kurseu hollësirat, në pjesën më të madhe të

trilluara. Kosma i përhumbur tha se ai emër dhe përshkrimi që

Ataman i kishte bërë për gruan ia bënin tërheqëse atë. Do t'i

pëlqente të kishte një aventurë me një femër të tillë. Atamani e

talli, por pranoi se diçka e tillë s'do të qe pa shije. Më në fund u

frymëzua nga logjika e metodës së vet deri nё atё pikё sa zbuloi,

gjoja si rastësisht, nën sedile, një çekiç të madh prej druri dhe e

pyeti Tortan se për çfarë mund të shërbente vallë kjo vegël dhe në

mos, rastësisht, donte ta përdorte, pёr t’u mbrojtur nga hajdutёt.

Kështu pra, çekiçi ishte, pikërisht, për të goditur Kosman.

Për sa i përket gjetjes së tretë: Atamani s'e kishte përgatitur, ajo

i qe dhёnё rastësisht. Në një kthesë të rrugës, në një pikë të shkretë,

ja duken dy roja me mushketat hedhur krahaqafë qё qёndronin pa

lëvizur pranë një muri të ulёt në hijen e një çiçibanozi. Nё çast

Atamani, me një frymëzim të befasishëm i thirri Tortas që të

qëndronte, sepse do ta pyeste diçka nё lidhje me rojat. Me t'u

ndalur makina, Atamani zgjati kokën dhe u bëri shenjë dy rojave të

qё dëshironte t'u fliste. Dy rojat u afruan si pa dëshirë dhe atëherë

Atamani i pyeti, nëse ato kishin edhe shumë rrugë për tё bёrё gjer

në S., qytet i vogël ky për ku ishin drejtuar. Rojat u përgjigjën se

mund të ishin ende dhe nja shtatëdhjetë kilometra. Atamani duke

bërë shaka dhe si në mirëbesim pyeti, nëse ishin të sigurt nëpër

këtë rrugë dytësore qё nuk rrihej shumё dhe, nëse nuk kishte rrezik

që të sulmoheshin nga ato bandat, për të cilat rojat, sigurisht qё

kishin dëgjuar të flitej. Por rojat nuk e morën kёtё çështje me

shaka, siç i pëlqente e siç dëshironte Atamani.

III. BANDA DHE ROJAT

S’kishte dyshim qё banda ishte njё fakt i fshehtё dhe kobzi

dhe Atamani e kishte gabim qё fliste me aq mendjemadhësi pёr tё.

Ose, mbase, ishin aty, pikërisht, për të kapur elementёt keqbёrёs

dhe kjo pyetje e hapur, përveçse i bezdiste si një mungesë respekti,

13


- 14 -

i vinte në vështirësi. E vёrteta është se në vend që t'u përgjigjeshin

pyetjeve të Atamanit, njeri prej rojave kërkoi me vrazhdësi t'u

kontrollonte dokumentet qё të treve si dhe patentën e shoferit.

Atamanit mezi kishte pritur rastin të krijonte dy dëshmitarë tё

ardhshёm me çmim të lirë dhe krejt i kënaqur zgjati kartat duke iu

dhёnё me njё rrёke fjalёsh shumё hollësira për jetёn e tyre,

gjendjen e tyre dhe arsyet e udhëtimit. Roja pёrherё e vrazhdё ia

kthehu dokumentet Atamanit duke i thënë qё të udhёtonte i qetë;

nga këto anë nuk kishte banda. – Njerëz pa pikë humori –,

komentoi Atamani ndërsa roja kthehej te muri i ulёt dhe makina

vazhdoi rrugën sёrish.

Atamani kujtonte se kjo gjetje e fundit me rojat do ta kishte

vёnё cungalin nё majё tё ndёrtesёs sё krimit tё planifikuar mirё.

Por, siç ndodh shpesh me njerëzit e zot që s'janë kurrë të kënaqur

me gjetjen e tyre të fundit dhe duan që ajo të tejkalohet, e kishte

tepruar. Në vend të kulmit të çatisë, pa e kujtuar kishte vënë një

minë në qilar e cila shumë shpejt do të pëlciste duke shkaktuar

shembjen e gjithë ngrehinёs. Po të kishte shikuar më mirë përreth,

nё vend qё t’i dorëzohej gёzimit tё rrezikshёm tё improvizimit, do

të kishte parë se prapa murit të ulёt, lidhur tek çiçibanozi,

qëndronin dy kuaj të rojave. Vërtet rojat, jo gjithmonë shkojnë në

këmbë, shpesh ato kalërojnë. Por kalërojnë me kuajt dhe jo me

mushkat me shalё tё thjeshtё dhe aspak tё përshtatshme pёr

ushtarakёt. Po të kishte qenё mё i vёmendshёm Atamani, do të

kishte parë në hijen e çiçibanozit pikërisht dy mushka të tilla. Në të

vërtetë rojat ishin dy pjesëtarё të maskuar të bandës dhe ishin

ngarkuar që të lajmëronin shokët e tyre që kishin zënë pritë më

poshtë pёr llojin e veçantё tё udhёtarёve qё kalonin andej. Rruga

në atë pikë vazhdonte dredhёn e lumit duke bërë një lakore të

madhe. Lumi rridhte nga ana e jashtme e kësaj lakoreje tё rrugës,

vetë lakorja ishte e zënë nga një preri e gjerë e mbushur me

shkurre. Lakorja ishte shumë e gjerë dhe që një makinë ta

pёrshkonte, i duhej njё çerek ore. Por dy rojave të rreme do t’u

mjaftonte t'u hipnin mushkave të tyre dhe tё ecnin gjer te një

kodrinë e pyllëzuar që ngrihej në mes të livadheve dhe qё

14


- 15 -

zotëronte gjithё kthesën. Që prej atje poshtë, me sinjale të

përshtatshme, mund të lajmëronin shokët e tyre se sё afërmi

arrinin aty. Ose, nёse ishte e nevojshme prania e tyre, troku i

shpejtë i mushkave i çonte nё mes tё bandës para se makina të

kishte përshkuar gjithё lakoren e rrugёs. Po kur flitej pastaj për

karroca, shumё mё të ngadalta se makinat, sinjalistika dhe pritat

bëheshin edhe më të lehta. Edhe atë ditë, me t'u nisur makina e

Atamanit, dy rojat e rreme këmbyen mes tyre një vështrim

marrëveshjeje, kapërcyen murin, iu hodhën mushkave mbi kurriz,

dhe ia dhanë vrapit mes shkurreve.

Pas takimit me rojat, makina e drejtuar gjithmonë nga Torta i

qetë dhe i aftё që dukej sikur nuk e prekte fare, pothuaj, timonin

me duart eshtake, përpiu një copë të gjatë, të drejtë rruge. Gati në

fillim, një shteg anësor veçohej nga rruga dhe zbriste, mes

shkurreve, në lumë. Përveç shtegut që i kishte lejuar të arrinin në

lumë me makinë, Atamani kishte zgjedhur këtë pikë, jo vetëm pёr

shtegun qё do ta lejonte tё arrinte me makinё tek lumi, po edhe

sepse, po tё ndodhte tё kalonte njё automjet si kishte pak tё ngjarё,

rruga e drejtё do ta lejonte ta shihte nga lart.

Sapo hyri në rrugën e drejtë, Torta e ngadalësoi makinën dhe

sapo arriti përballë shtegut e ndali plotёsisht, siç ishin marrë vesh,

dhe u hoq sikur makinёs iu prish diçka dhe u shtir sikur u habit për

këtë defekt. Pasi i shkoi kotë çdo përpjekje pёr ta vёnё në lëvizje

makinën, Torta heshti pёr një çast, pastaj mërmëriti diçka në

mënyrë të pakuptueshme. Ndërkaq, zhurmën aq të ulёt tё motorit

sa dukej sikur s’punonte, e kishte zёvendёsuar gumёzhima e fortё

dhe metalike e gjinkallave tamam si kur hap derën e njё ofiçinё

dhe shurdhohesh nga zhurma e vrullshme dhe e papritur e

makinerive.

Mbase Torta ishte i shqetësuar, ose mendonte që po të kishte

folur qartë, Kosma do ta kishte kuptuar kurthin ; sidoqoftë asnjë

nga dy të tjerët nuk kuptoi gjë nga ato që ai kishte thënë. Atamani,

papritmas e humbi durimin duke e parë ashtu të palëvizshëm dhe të

plogët, atëherë i bёrtiti që ai ta ripërsëriste frazën. Torta u përgjigj

me zë të ulët, por që u dëgjua, se motorit duhet t’i ishte prishur

15


- 16 -

diçka. Atamani iu lut Kosmas që të zbriste e të shihte pak në

kofano se ç'kishte ndodhur aty. Kosma s'priti që ai t'i lutej, kërceu

në tokë, dhe hapi kofanon. Zbriti dhe Atamani duke thёnё se do të

bënte pak ujët e hollë, po ndërkaq po shtrëngonte tokmakun dhe në

çastin kur Kosma u përkul mbi motor i dha vetëm një goditje, por

njё goditje të fortë e të rrezikshme nё zverk.

Kosma menjëherë, pa asnjë ofshamë, ra përpara, hundebuzё mbi

motor. Njëra nga duart që e kishte futur brenda qё tё shihte

aparatin, i rrëshqiti në hapёsirёs midis radiatorit dhe helikës dhe

lëvizi në të lopatëzat e helikës. Por Atamani, i gatshëm, hodhi

çekiçin në makinë dhe e kapi Kosman për mesi duke e mbajtur

peshё. Torta zbriti me ngut nga makina, por në vend që tё

ndihmonte Atamanin shkrepi dhe mbylli kofanon. – Përse nuk i

vihesh lustrimit tё tunxheve? – kërcëlliti dhëmbët Atamani i

tërbuar dhe gulçues, por i pazoti të ndryshonte edhe në këtë çast

tonin e zakonshëm moralizues dhe hokatar. – Litarin, mor i

humbur !

Torta e kuptoi dhe duke hapur kasetën e veglave nxori prej saj

dy litarë me gjatësi të njëjtë. Atamani kishte zgjedhur këtë mënyrë

të ndërlikuar për ta hequr qafesh Kosman sepse trembej që një

goditje me kobure, përveç që do tё tregonte se Kosma kishte qenë

goditur në shpatull, do mund të ndotte me gjak jastëkët e makinës.

Nga ana tjetër, duke mos pasur kobure, Atamani nuk kishte

guxuar ta blinte atё kaq pak kohë para ditës së caktuar për krimin.

Qё tё dy me Tortan ia lidhën dhe ia shtrёnguan fort kërcitë dhe

duart Kosmas së mjerë dhe, pastaj e kapёn nga këmbët dhe

sqetullat dhe e vunё me kujdes në sedilen e pasme. Atamani kërceu

brenda në makinë në vend të Kosmas, Torta u kthye në timon.

Makina u vu në lëvizje dhe lёvizi përmes rrugës mbi akullin që

kërciste. Kofanoja kishte mbetur përgjysmë e hapur dhe lëkundej

nga këto manovrimet. Atamani s'e kishte mbyllur derën, por e

mbante afёr krahut, i gatshëm të kërcente në tokë.

Torta dukej se i kushtonte tërë kujdesin manovrimit të makinës

sikur, në vend të atij trupi të lidhur, të kishte sjellë pajisjet e

16


- 17 -

peshkimit, që të shkonte e të hidhte grepin në lumë. Makina la

rrugën dhe duke kërcyer butësisht me rrotat mbi dherishten e lagur

tё mbuluar me bar, rrëshqiti poshtë midis shkurreve që fshiknin

kapote-n dhe fusnin brenda degët e tyre, kurioze për të parë me

anё tё tyre atë që ishte mbi sedilen e pasme. Si arritёn një hap larg

nga bregu, Torta ndali befas dhe zbriti. Zbriti dhe Atamani nga ana

tjetër, hapën që të dy dyert e makinёs dhe nisën të nxirrnin jashtё

trupin e Kosmas. Torta e zuri nga sqetullat, kurse Atamani nga

këmbët, Torta hipi në makinë dhe Atamani u ul midis kaçubave,

më në fund me shumë mundim e nxorën nga sedilja dhe e çuan

para radiatorit. Midis shkurreve që përkuleshin para shihej një copë

e vogël e sipërfaqes së lumit: ca shtjella të vogla që afroheshin

duke u vërtitur te bregu dhe pastaj largoheshin prej tij me shpejtësi

të paqëndrueshme si fluturat, dëshmonin thellësinë e ujit në atë

pikë. Atamani dukej aq i këputur dhe gulçues, aq shumë i rridhte

djersa rrёke nga balli, sa Torta, i cili mbante me qetёsi trupin e

Kosmas nga sqetullat duke e pandehur Atamanin të pazotin për një

mundim tjetër, e vendosi Kosman mbi bar. Por Atamani tha se

s'ishte nevoja pёr njё përpjekje tjetër dhe se s’kishin mё kohë për

të humbur. U afruan atëherë në buzë të bregut që ishte i lartë dhe i

rrënuar dhe duke e tundur vetёm një herë trupin e Kosmas e

hodhën atё në ujë. Trupi bëri një stërpikje të madhe, vetëm një nga

ana e lumit. Por nga ajo anë e bregut, trupi u duk se u zhyt me

delikatesё në ujë. Tashmё e panë të lëvizte duke u zhytur, pastaj të

kthehej kokёposhtё e tё fundosej poshtё. Një shtjellë e çoi atё larg,

jashtë rrezes sё shikimit tё tyre.

Atamani hodhi pas çekiçin prej druri, pastaj nxori një ofshamë

lehtësimi, tha se puna më e shumtë ishte bërë dhe u ul rëndshëm

mbi pedalen e makinës. Atamani s’ishte aq i tronditur, por mё

tepër merakosej se mos harronte imtёsinё mё tё vogël tё planit tё

tij aq tё përsosur. Për këtë arsye mendonte me forcё se ç'duhej bërë

menjëherë pas kryerjes sё krimit. Dëgjohej një zukatje mizash në

intervalet e së cilës përzihej nota qelqore e ndonjë bretkose

gjysmë e zhytur në ujë. Më në fund Atamani u çua, mori çantën me

gurët e çmuar dhe i tha Tortës : - Shkojmë.

17


- 18 -

Ata e kishin planifikuar me kohё nё ç’vend do t’i fshihnin

diamantet dhe nё ç’mёnyrё do t’i vendosnin; pastaj, sapo jehona e

krimit të ishte shuar, njeri nga të dy do të shkonte fshehtas që t'i

merrte sërish. Torta, gati e shfaqte habinë e vet qartё nё fytyrё

duke parё se Atamani po mendohej aq gjatё mbi njё gjё aq tё qartё

dhe tё vendosur qёkur. S’e kuptonte se Atamani, i rraskapitur nga

sforcimi, pёr njё çast s’kishte mundur ta kujtonte atё hollësi tё

planit, megjithëse e kishte paramenduar; tamam si degëzat qё i

merrte rryma s’e kapnin dot bregun, ndonëse i afroheshin sa s’ka

mё. Në të vërtetë Torta ndihej kaq i qetë dhe zot i vetes, sepse për

çdo gjë i besonte Atamnit, duke u mbështetur tërësisht tek ai; por

Atamani nuk kishte asnjë njeri të cilit t'i besonte dhe duhej, pra t'i

besonte vetëm vetvetes.

U futën në shkorret duke ndjekur një rrip ranor midis shkurreve

i cili dukej si një shteg, kurse në të vërtetë, nuk ishte veçse një

rrallim aksidental i florёs. Atamani shtrëngonte çantën në njërën

dorë dhe bënte përpara me maturi duke çarё shkurret me gjoks dhe

ndonjëherë me krahë, aty ku ato ishin më të dendura. Torta që ishte

më i gjatë, përkulej pas tij si maçok nga frika se mos i dilte koka

mbi shkurret.

Ecën njё copё rruge tё mirё para se të arrinin në pikën e

caktuar. Shkonin drejt një peme, e vetmja e kësaj zone, një liqe e

lartë, e trashë me gjethe tё dendura, ngrihej mbi kaçubet me tri tё

katrat e trungut tё saj e dukshme edhe nga një largësi e madhe që

nga rruga. S'ka rrezik të gabohemi, tha Atamani, pemë të tilla nuk

gjenden në këto anë me një rreze largësie, së paku, prej një

kilometri. Shkorreti përqark pemës ishte më i dendur se gjetiu dhe

për të arritur atje, madje, tё dyve iu desh të përkuleshin dhe tё

gërvishtin fytyrat dhe duart në shkurrёzat më të vogla. Por

Atamani dinte ç'bënte dhe me të arritur nën pemë, i tregoi Tortës

me gjest mësimor se si ishte zgavruar trungu. Ishte një e çarë në

formë trekëndëshi i gjerë në bazë dhe i ngushtë lart, me buzë të

zeza dhe si tё pёrthara. Degëza me gjethe të njoma, me një blerim

të butë, të mbira mbi buzët e zgavrës e fshihnin pjesërisht atё. E

çara, duke u nisur nga rrënja, arrinte shumë lart duke u shtrënguar

18


- 19 -

në një plasë gjersa humbiste midis degëve të kaçubave që rrethonin

këtë liqe. Atamani e futi çantën prej lëkure në zgavër duke e

rrotulluar përsëri dhe duke kërkuar një strukë më të vogël. Pastaj,

në të njëjtën mënyrë siç shpjegohet një lojë shpejtësie, e tërhoqi

jashtë duke ia treguar çantёn Tortës. E vuri përsëri brenda dhe

duke i marrё dorën Tortës qё t’i tregonte me saktësi pikёn në të

cilën e fshehu atё. Atamani i shumonte gjestet demonstrative pasi

duke i kryer, ndjente se kёshtu qetёsonte shqetësimin e vet. Me zë

të ulët i tha Tortës se e kishte fshehur çantën në atë mënyrë që jo

vetëm qё nuk do të mund të binte në tokë, edhe sikur të ndodhte

një përmbytje, gjë kjo pak e mundshme në këtë stinë të vitit, s'do të

kishte asnjё rrezik që uji ta merrte e ta çonte tutje: tё gjitha gjëra

këto që Torta tashmë i kishte dëgjuar të shpjegoheshin edhe herë të

tjera dhe qё ai i dinte saktësisht. Atamani u qetësua shumë, aq sa

këputi një batutë humoristike duke ia zgjuar njё buzëqeshje tё lehtё

Tortas, me ata dhёmbё qumёsht tё bardhё. Pastaj ata u kthyen me

makinё nga rruga nga e cila kishin ardhur.

IV. ATAMANI DHE TORTA ZHVISHEN LAKURIQ

Atamani tani që kishte fshehur gurët e çmuar e ndjente veten

shumë më rehat; krimi qё kishte kryer po i largohej nga kujtesa. Ai

ndjente se vitet e ardhshme do tё ndikonin qё ta harronte fare atё;

pejsa tjetër e planit i shkoqitej tashmë në mendje pa shumë

vështirësi as fantazira. Me të arritur te makina tha se duhej ta çonin

atё përsëri në rrugë. Këtu duhej ta bllokonin duke i hequr prej saj

një pjesё të çfarëdoshme.

Por para se të ktheheshin, duhej të zhvisheshin lakuriq. Kjo

ishte mënyra e ndjekur nga banda pёr tё penguar viktimat qё t’i

ndiqnin, po ajo mёnyrё qё zbatonin të gjitha bandat kriminale të të

gjitha kohërave. U zhveshën qё tё dy, Atamani nga njëra anë e

makinës dhe Torta nga ana tjetër tё saj. I bёnё pako rrobat e tyre,

futёn këpucët brenda nё to dhe të dy pakot i hodhën në lumë.

19


- 20 -

Pastaj hipën në makinë dhe Torta i dha asaj menjëherë prapa. Me

të arritur nё krye tё shtegut, Atamani shkoi të shihte, nëse rruga

ishte e bosh. Makina pasi xhiroi mbi çakëll, shkoi e u ndal njëqind

metra larg nga shtegu. Torta zbriti dhe duke u përkulur mbi motor

hoqi një pjesë tё motorit dhe e hodhi tutje midis shkurreve. Tani,

tha Atamani, duhet të shkojmё në këmbë, zbathur, në kёtë mënyrë,

deri në fshat. Kështu ndodhte gjithnjё me viktimat e bandës dhe

kështu duhej të bënin dhe ata.

Njeri pranë tjetrit, filluan të ecnin nëpër rrugë, duke vazhduar

në drejtim të kundërt të asaj nga e cila kishin ardhur. Zhegu dhe

vështirësia e të qenit lakuriq, i bënin hapat e tyre të ngadalta e të pa

sigurta. Ata ndryshonin njeri nga tjetri sa s’ka mё. Atamani krejt i

bardhë qё nga koka gjer te këmbët, me qimen e zezë dhe të

dredhur që ia nxinte gjoksin dhe barkun, dangën e ulët e të fryrë,

këmbët e shkurtra me pulpa të trasha dhe me prapanicën e flashkët;

ashtu lakuriq siç ishin, Torta i zi e shndritës si prej bronzi, pa qime,

i gjatë dhe hollak; të bardhë kishte vetëm pubisin dhe një pjesë të

vitheve, muskujt nё kofshё e nё krahё i kishte të dukshëm si litarë.

Torta, i mësuar me banjë në lumë, ecte lehtësisht me këmbët e

gjata dhe të holla, Atamani, përkundrazi mbështeste këmbët e buta

dhe të shëndosha mbi çakëll dhe kërcente herë pas here nga qё i

shponte kёmbёt ndonjë guriçkë qё ishte më majëmprehtë se të

tjerat. Atamani edhe duke ecur i përsëriste për të njëqindtën herë

mësimin Tortës: se ata ishin sulmuar nga banda, se Kosma me t’u

rebeluar ishte goditur me qytën e pushkës dhe pastaj e kishin

hedhur në lumë që pasi u kishin shkatërruar makinën, banditët i

zhveshёn dhe ua mbathur këmbëve. Në një pikё tё caktuar,

Atamani u kthye dhe tregoi me kënaqësi pemën që ngrihej e

vetmuar më lart se shkorreti gumёzhitёs, përkundrejt sfondit të

qiellit të vërejtur.

– Dhe kujdes pemën,– tha. Torta buzëqeshi.

Ecnin prej gati dhjetë minutash kur ja tek shfaqen në fund të

rrugës dy roja me kuaj; ishin të armatosur me pushkë, krejt të

ngjashëm me ata të dy që u kishin kontrolluar dokumentet më pak

se një orë më parë. Atamani tha që sigurisht ishin po ata; nuk e

20


- 21 -

gënjenin sytё. Dy rojat e rreme kishin shkuar të lajmëronin shokët

e tyre në pritën e zёnё më poshtë, kishin pritur bashkё me ta.

Makina, sipas llogarive të tyre nuk do të mundte të vonohej më

shumë se dhjetë minuta, maksimumi. Përkundrazi, koha kishte

kaluar pesë, dhjetë, pesëmbëdhjetë, njëzetë, tridhjetë minuta dhe

makina s'po dukej tё vinte. Atëherë kapobanda që ishte pikërisht

një prej dy rojave të rreme, u kishte thënë shokëve që të qëndronin

në pritë; ata do të ngjisnin rrugën përsëri që të shihnin se ç'kishte

ngjarë. Por pas një copë rruge të gjatë, kur tashmё ata po fillonin të

mendonin sikur makina të ishte kthyer prapa pёr ndonjë shkak, ja

ku u shfaqёn atje poshtë dy burra tё zhveshur. Habia e dy rojave të

rreme qe e madhe kur panë ata dy njerëz të katandisur ashtu duke e

ditur mirё se, tё paktёn nё kёtё rast, ata s’kishin asnjë faj.

Duke e kuptuar turbull se diçka e pazakonshme kishte ndodhur,

kryetari i bandës e urdhëroi shokun që të zbriste nga mushka.

Zbritën nga mushkat, i lidhën në një kaçubë pranë murit të ulёt dhe

vazhduan tё ecnin në këmbë duke vajtur përballë dy të zhveshurve.

Atamani duke parë rojat, i tha shokut se ishte një fat i vërtetë qё

qenё po ata që i patёn ndalur edhe më parë; kjo ishte gati një alibi;

dhe shpejt filloi të vraponte me gulçim duke lëvizur krahët. Si arriti

rojat, Atamani u dha tё njohur atyre duke shpjeguar se ishin

pikërisht ata dy tё cilёve pak më parë, pasi i kishin ndalur, u kishin

kontrolluar dokumentet. – Na thatё se nuk kishte banda nga këto

anë ,– shtoi Atamani pa frymë,– pa shikoni pak si na kanë

katandisur. Dhe vazhdoi duke iu treguar sakaq historinë se si e

kishin sulmuar. Herë pas here e ndërpriste historinë duke iu

drejtuar Tortës me një ''apo jo? ose ''të kujtohet?'', vërejtje të cilave

Torta ngutej t'u përgjigjej në mënyrë pohuese. Dy rojat e dëgjonin

pa nxjerrë fjalë nga goja, s'të linin aspak qё të kuptoje atё qё

mendonin, me përjashtim tё faktit që më i vogli, një biond,

shkëmbente kohë pas kohe vështrime të çuditshme me shokun qё

ishte një zeshkan me fytyrë tё mprehtё si turi cjapi. Me të mbaruar

Atamani, biondi me një theks të prerë e ushtarak, ngulte këmbë që

ata të përsërisnin skenën e vrasjes. – Ju thoni se mikun tuaj e

qëlluan me qytën e pushkës dhe e hodhën tё lidhur në lumë ?

21


- 22 -

–Pikërisht kështu – tha Atamani me një ton të të shtirur, – i

gjori Kosma…më duket sikur e shoh ende…i gjori djalë, – dhe

hiqej sikur ndjente keqardhje dhe vinte dorën nё fytyrë gjoja sikur

ende ishte i trullosur nga ajo qё i kishte takuar të shihte.

Dhe juve, – vazhdoi biondi – përkundrazi s'ju paskan bërë

asgjë, vetëm se ju kanë zhveshur ?

Atamani iu përgjigj se ata ia detyronin jetën urtësisë sё tyre.

Ndryshe nga Kosma ata iu bindёn urdhrave të banditëve.

– Por ndoshta hajdutët kanë pasur simpati për ju, – tha biondi

pa buzëqeshur si duke shprehur me zë të lartë një mendim dhe

shtoi menjёherё: – Po kush më thotë mua që kjo nuk është një

komedi dhe që atë mikun tuaj të mos e keni vrarë,pikërisht ju ?

Kaq shumё tё gjёra i ka shpatullat banda e Glinkёs…

Nga këto fjalë, Atamani mbeti i hutuar pasi pёr gjithçka mund

t’i shkonte mendja përveç kёsaj akuze kaq tё drejtpёrdrejtё dhe tё

mprehtё. Por mendoi se roja e bënte pyetjen nga dyshimi i vet

profesional, më shumë për ta nxitur që t'i ngopte me prova se sa

pёr tё shprehur vërtet njё dyshim, sa mori veten, protestoi nё çast

me gjallëri. Ai ishte miku i Kosmas dhe i familjes sё tij; veç kësaj

ai nuk donte as të përgënjeshtronte një hamendje aq absurde në një

çast tё dhembshёm pёr tё; nëse donin, ai mund të përshkruante mё

mirё banditёt; kështu në mënyrë të heshtur do të jepte një provë të

pakundërshtueshme të së vërtetës për aq sa kishte thënë. Roja

këtyre protestave duket se u besoi këtyre kundёrshtimeve dhe gati i

kërkoi falje duke thënë se ata do të mendonin për gjithçka;

sidoqoftë le t'i përshkruante, pra, banditët: kjo do të ndihmonte nё

identifikimin e tyre.

Atamanit i dukej pak i çuditshëm ky lloj hetimi në mes të rrugës

me ata dy njerëz kështu lakuriq, por iu bind pyetjes së rojёs.

Komisari, miku i tij, i kishte bërë një përshkrim të shkurtër për

disa nga hajdutët kryesorë, midis të cilëve pёr gruan dhe

kapobandёn dhe numëroi tё gjitha hollёsitё mbante mend, por duke

pasur kujdes që të mos trillonte asgjë. Mbi të gjitha u ndal mbi

gruan për të cilën efektivisht dinte pak më tepër se për të tjerët; por

për kapon nuk zbuloi tjetër përveç faktit se ishte biond. Roja tha se

22


- 23 -

ishte pak, pasi me kaq pak tё dhёna, zor se do tё mund tё mbante

njё procesverbal; ai përfundoi duke thënë se do t’i përshkruante

vetё disa nga hajdutët, kurse Atamani do tё pohonte, nëse

përshkrimi përputhej me tё realitetin. Tanimë hetimi largohej

gjithnjë e më shumë nga dyshimi i parë, pa hezitim rastësor, po,

për çudi i saktё; dhe Atamani i lehtësuar u përgjigj se do të ishte

shumë i kënaqur ta ndihmonte qё t'i njihte ata kriminelë: ai digjej

nga dёshira pёr t’u hakmarrё pёr vdekjen e mikut të vet. Roja duke

folur ngadalë filloi të përshkruajë kapobandën: biond, i shkurtër,

me shpatulla të gjëra, qafok, me nofulla të mëdha, me gojën e gjerë

e buzë të holla, sytë e vegjël dhe të groposur nën një ballë të dalë,

hundën e shtypur, veshët e kuq. Ai përshkruante me saktësinë e një

përmbaruesi që lexon një tabelë kriminale; por në çdo çast të

përshkrimit ndalej, shtonte «si unë» dhe shikonte ngultas

Atamanin. Mbaroi me një shenjë të veçantë: mungesa e falangës së

fundit të gishtit tregues të dorës së majtë. Këtë herë nuk tha «si

unë», por rastësisht, dora e majtë i shkoi nga shpatulla e djathtë që

të rregullonte rripin e pushkës dhe me këtë gjest, të dy lakuriqët

mundën të shihnin që gishtin tregues i tij ishte një cung i

rrumbullakët të cilit i mungonte pikërisht falanga e fundit.

Përfundoi: - Me një fjalë një njeri në përgjithësi i ngjashëm me

mua - dhe pas një çasti qetësie pyeti, nëse përshkrimi përputhej me

realitetin dhe nëse ishte e nevojshme të vazhdonte me pjesëtarët e

tjerë të bandës.

Atamani me atë breshërinë e «si unë» kishte ndierë një ankth

të lehtë t'u pushtonte shpirtin; por kur pa lёvizjen e dorës me

gishtin cung dhe dëgjoi frazën e fundit dhe pa vështrimin që e

shoqëronte e ndjeu veten tё ngrinte. I pazoti që të fliste, gëlltiti

pështymën duke bërë një shenjë negative me kokë që të thoshte me

tё se e kishte kuptuar, se s’ishte nevoja për përshkrime të tjera. E

kishte kapur ngashërimi, më kot kërkonte të fshihte turbullirën nën

maskën e rëndë dhe të madhe të fytyrës. Torta, përkundrazi me

muskujt e tij të tendosur e dridhës nën lëkurën e zeshkët si të një

zagari, rrinte i heshtur duke pritur atë që do të bënte ose do të

thoshte Atamani; mbase s'kishte kuptuar asgjë. Biondi tha: -

23


- 24 -

Kështu po - dhe me të hequr nga supi pushkën e drejtoi tytën e saj

në barkun e Atamanit dhe shtoi: - Dhe tani ecni para nesh dhe na

çoni tek vendin ku keni fshehur gurët e çmuar. Dhe shtoi me

shumë qetësi, se po të pёrpiqeshin të iknin ose të hidhnin shkelma

ata do t'i qëllonin: pushkët ishin të mbushura, automatike. Kështu

dy tё zhveshurit përpara dhe rojat e rreme prapa, filluan të ngjisnin

rrugën.

Ecën në heshtje. Torta dukej më i binduri, mbase sepse ishte

më i pakët dhe me hap më të ngadaltё. Por Atamani ca nga të qenit

i shëndoshë dhe ca nga ai çaklli që i vriste këmbët, ca nga vetëdija

e ngatërresës ku ishte futur, shkonte përpara me ngadalë dhe si pa

qejf. Dhe biondi që dukej se kishte një mllef të veçantë kundër tij,

herë pas here e qёllonte fort me tytën e pushkës, në masёn

dhjamore sipër vitheve duke e nxitur që të ecte përpara më shpejt.

Atëherë Atamani dyfishonte hapin. Ai ishte akull në fytyrë dhe

Torta që i hidhte shpesh njё vështrim pyetës si për t'i kërkuar atë që

duhej të bënte, e shihte të ulte gushën mbi gjoks, me sytë drejtuar

përtokë, thellësisht i shqetësuar. As ishte e mundur për të që t'i

rrëmbente atij një vështrim të vetëm të ngulët. Kaluan makinën qё

kishte ndalur pranë hendekut, arritën në rrugë. Këtu Atmani bëri

një përpjekje të ndrojtur që të ecte ai përpara gjatё rrugës; por këtë

herë biondi e goditi me aq egёrsi në shpinë sa ai rënkoi. - Këtu jeni

vërtitur - tha biondi duke treguar vazhda qё kishin lënё mbi çakëll

rrotat e makinës, - mos luani torollakun…për kë më merrni ju

mua? E dini qё unë ju qëlloj ?

Në këtë kohë Atamani shpejtoi hapin duke hyrë, pa mëdyshje,

në shteg, midis shkurreve. Por me të arritur pak larg bregut biondi

arriti t'i ndalë qё tё dy dhe doli para tyre. Ishte e qartë që trembej

se mos ata tentonin të iknin e hidheshin me not në rrjedhën e ujit.

Për një çast dy rojat dhe dy lakuriqët qëndruan pa lëvizur dhe

shumë afër njeri- tjetrit në vendin e ngushtë dhe gjithë zheg, midis

zukatjes së mizave.- Këtu e keni vrarë,- tha me thjeshtësi biondi ,-

dhe donit qё fajin të na e hidhnit neve, ë!…Na tregoni ku i keni

fshehur gurët e çmuar.

24


- 25 -

V. ALBINA

- Këtej - tha Atamani dhe u fut menjëherë në shkorret në

drejtim të pemës.

Në të vërtet Atamani e kishte kuptuar se tashmë s'kishte

mundësi të bënte më asgjё: gurët e çmuar ishin të humbur. Por

humbja e xhevahireve e bënte më të pranueshme, madje të

pakundërshtueshme alibinë e kusarëve. Dhe siç i kishte pëlqyer

plani i parë që e çoi në vrasjen e Kosmas, në të njëjtën mënyrë e

tërhiqte tani saktësia e këtij plani të dytë. Qëllimi i planit të parë

ishte të shtirej sikur po bënte një vjedhje, qëllimi i dytё, pa e

dashur ai vetë, ishte që të fshihte një vrasje. Atamani dëshironte aq

shumë ta ngushëllonte veten për një ngatërresë kaq shumё sterile,

sa arriti të mendonte që babai i Kosmas, i hidhëruar nga vdekja e të

birit, do ta zhdukte dyqanin ; dhe ai atëherë si miku i tij i

rëndësishёm dhe si viktimë e të njëjtit sulm që i kishte marrё jetën

Kosmas, do tё arrinte ta ngrinte atë me pak shpenzime.

Kështu, me të kaluar pështjellimi i parë, Atamani fillonte dhe

planifikonte përsëri të ardhmen e tij. Por ndërkaq duke u dorëzuar

gurët e çmuar vjedhësve, i jepte një vulë të vërtetës absolute,

përrallës që kishte trilluar vetё. Pastaj, do të ishte e pamundur që të

mos i ngarkoje bandës edhe atë krim për të cilin ishte e pafajshme,

bashkё te më të shumtët që realisht kishte bërë.

Këto mendime i dhanë përsëri Atamanit gjithë sigurinë e

zakonshme, ai shkoi përpara me çiltërsi drejt pemës, i ndjekur

ngaTorta dhe nga dy rojat e rreme. Përkundrazi, me guximin që i

jepte plani i ri, iu zgjidh nё çast gjuha që e kishte tё lidhur gjer

atëherë nga befasia. Dhe tha që të mos trembeshin, se ai po i çonte

drejt e atje ku ishin fshehur gurët e çmuar. Biondi iu përgjigj pa

bёrё shaka se ata nuk i trembeshin asgjëje; përkundrazi qëndruan të

25


- 26 -

vëmendshëm, prandaj Atamani dhe shoku i tij tё kishin mendjen

se në qoftё se gurët e çmuar nuk gjendeshin tek pema, do t'i

vrisnin qё tё dy nё vend. Pa u trembur fare nga ky ton kërcënues,

Atamani gjeti ende guximin t'i thotë: - Është ditë me fat për ju …

mbase janë treqind mijë korona gurë të çmuar dhe mbase edhe më

shumë…nuk s’do t'ju qëllojë qё tё keni gjithmonë njё fat tё tillё…

Në këtë mënyrë Atamani kërkonte qё t'i kthente gjërat në shaka;

pasi i mbetej tё kishte pak frikë lidhur me qëllimet e vërteta të

këtyre dy njerёzve ndaj tyre. Por s'pati tjetër përgjigje veç shpimit

të ftohtë, të zakonshëm me tytën e pushkës mu në shpinën e

shёndoshё. – Megjithatё duhet të na falënderoni, - vazhdoi

Atamani i dhënë gjithmonë pas asaj idesë së tij që t'i qetësonte

armiqtë me shakara.- Punën më të madhe e kemi bërë ne… ju të

tjerët, si tё thuash, nuk keni veçse të përkuleni e t'i mblidhni gjërat.

Ndërkaq kishin arritur te pema dhe Atamani tha se e kishte

fshehur çantën në zgavrën e trungut tё pemёs. Dhe i nxitur nga

fisnikëria dhe nga ana ceremoniale deri aty sa e ftoi biondin që t’i

kërkonte ai vetë. Ishte shumë e lehtë, shpjegoi, edhe një fëmijë

mund t’i gjente, mjafton që të zgjaste dorën. Por biondit tё ashpër,

gati i ngjallte neveri kjo lloj bashkëlidhje e ngushtë me krimin që i

propozonte Atamani. I tha që t'i linte shakatë dhe t'i dorëzonte vetë

ai gurët e çmuar, duke shoqëruar këtë urdhër me veprimin e

zakonshëm të tytës së pushkës. - Menjëherë, nëse nuk doni veçse

këtë, - tha lehtë Atamani. Dhe, duke bërë një hap përpara, futi

krahun mes pështjellimit të degëve dhe rrëmoi në trung duke u

drejtuar pa nguruar drejt asaj pike të zgavrës ku mbante mend se e

kishte fshehur çantën. Por i ngriu gjaku në damarë dhe iu prenë

gjunjët duke ndjerë që çanta nuk ndodhej aty. Mendoi se nuk

kishte kërkuar mirë dhe rrëmoi përsëri gjithandej zgavrrёs, por

gishtat e tij edhe kёtё herё nuk takuan veçse sipërfaqen e rrudhosur

të zgavvrrёs sё pemës. Nën djersët që po i lanin ballin, ndjeu një të

ftohtë që po ia ngrinte pikat e djersës nё ballё, u hodh përpara me

pasion dhe rrëmoi për të tretën herë në zgavër, duke kёrkuar këtë

herë sa më lart që të ishte e mundur, gati sa i vajti mendja se

ndonjë kafshë, banore e zgavrës, e kishte çuar çantën diku më lart

26


- 27 -

në shtrofullën e saj. Por nuk takoi veçse lëkurën e ashpër, aty këtu,

të kalbur dhe të lagshtë tё çarës sё pemёs. Mendoi se mos çanta

kishte rënë nga ana tjetër përmes ndonjë vrime dhe shikoi përtokë

rreth e rrotull pemës, por nuk gjeti gjë. Më në fund, me fytyrë të

shtangur, u kthye drejt nga të tjerëve duke thënë : - Çanta nuk

qenka…dikush duhet ta ketë marrë këtu…

Por biondi duke vërejtur vetullat tha që të mos bënte numra,

çanta duhej të ishte aty ose gjetkë, të pushonte së shtiruri dhe ta

dorëzonte. Atamani e kuptoi menjëherë që çështja po bëhej e

rrezikshme, megjithëse nuk e kuptoi se cili mund të ishte

përfundimi ; dhe u mbështet mёnjanё në grumbullin e shkurreve që

duke kërcitur ia bёnё tё zbehtё fytyrën e larë në djersë tamam si

fytyrёn e njё tё vdekuri. Tha që atje e kishte fshehur çantën dhe për

këtë s’kishte kurrёfarё dyshimi, i besonin ose jo. Por biondi i cili

dukej se mё shumё donte të ndëshkonte Atamanin, me atë shqiptim

të prerë, se sa për të mposhtur një rezistencë që e përfytyronte

tashmë të ligështuar, iu afrua pa i thënë asnjë fjalë, i dha nja dy

pëllëmba në të dyja faqet dhe shtoi që të kërkonte ende. Për një

çast Atamani,i trullosur nga shuplakat, mbeti i shtangur, gati duke

mos i besuar fatkeqësisë së vet; kështu qё, në terrorin kёrcёnues, i

pazoti tashmë të shpikte një plan të ri tё tretë veprimi, nuk diti të

bëjë tjetër veçse të hidhej e të lëvizte këmbadoras në tokë për të

kërkuar çantën. Por ishte i sigurt se nuk do ta gjente; tani i gjithë

vendi i dukej i nxitur nga një ligësi e kobshme; këtë, e ndjeu

papritur, ishte vendi i vdekjes së tij. I gjunjëzuar, mbeti pa lëvizur,

me sytë e zgurdulluar në boshllëk, gjunjët e dërrmuar nga

dherishtja, faqet të ndezura nga pëllëmbët, duke parë para vetes.

Shihte dy ose tre trungje shkurresh me të gjitha degët që zinin fill

në ta, tokёn blerake e të zezё, pastaj trungun e madh gri të pemës,

me rrënjët që zgjatoheshin përreth duke u kallur në tokë si kthetrat.

Midis rrënjëve, atje ku toka e zezë dukej e fryrë nga lëvoret e

kalbura të pemës, rritej një bimë e keqe, me një lloj kalliri me ca

kokrra tё kuqe e ca jeshile, me shkëlqim dhe ngjitëse, drejt midis

gjetheve të tulta. Ajo bimë i ngjallte neveri, në mënyrë të veçantë

Atamanit; i dukej se tregonte praninë afёr ndonjë gjarpri ose kafshe

27


- 28 -

tjetër të neveritshme. Ndjeu të goditej me forcë nga njё tytё e

pushke në prapanicё dhe duke u kthyer përgjysmë tha me mllef se

çanta nuk ishte. Biondi i urdhëroi atëherë që t'i shoqëronte në

shtrofullën e vërtetë. Me acarim të menjëhershëm Atamani iu

përgjigj se e kishin kot, se çantën e kishte lënë atje dhe, nëse nuk

ishte, mundoheshin kot ta kërkonin gjetiu. Për një çast ra heshtja,

pastaj biondi e pyeti Tortën, nëse ishte e vërtetë se çanta ishte

fshehur në atë vend. Torta iu përgjigj se Atamani po thoshte tё

vërtetën dhe biondi atëherë i dha urdhër atij që të kërkonte edhe ai

duke i treguar me gisht një pikë në tokë, jo shumë larg nga ku

ndodhej Atamani. Atamani e pa kështu veten bri Tortës që pa e

ditur se ç'po bënte duke u gjunjëzuar dhe, rrëmonte në myshkun e

drurit. Atëherë në kulm të zemërimit, u kthye dhe përsëriti se ishte

e kotë që të kërkonte, se dhe Torta s'kishte për të gjetur gjë. Por si

ktheu kokën, mori njё breshëri tё plotë mbi vete në anë fytyrës dhe

ra përmbys hundë e buzё, pikërisht mbi atë bimë që i kishte krijuar

shumë neveri. Menjëherë më pas gjëmoi e shtena e dytë dhe Torta

i goditur në zverk, ra, në fillim përpara dhe, pastaj, në grahmat e

fundit, brinjas, i kruspulluar si një qen. Me një vështrim, biondi që

kishte humbur durimin, gati si xhelat urdhёroi masakrën. Me një

vështrim tjetër i bëri shenjë shokut që të kthehej prapa.

Sa për Kosman, atë e shpëtoi kapela gjithë zhele që, për të parë

më mirë motorin, e kishte futur atё në zverk. Goditja qё i dha

Atamani me çekiç, mbase qe e mjaftueshme për ta vrarë, por ajo

vetëm sa e kishte trullosur Kosman. Çekiçi duke rrёshqitur në njё

farë mënyre mbi kapele dhe mbi palat e strehës e zbuti goditjen.

Por u alivanos; dhe kur erdhi në vete u gjend i shtrirë mbi sedilen e

pasme me duart dhe këmbët e lidhura, ndërsa makina zbriste, mes

shkurreve, shtegut, drejt lumit. Ndiente një dhimbje që i përhapej

në gjithë trupin dhe diku ndjente një therje më të mprehtë. S’u

pёrpoq as edhe të lëvizte, sepse me vështrimin e parë që u bёri nga

lart shpinave të dy xhelatëve, kuptoi se gjëja më e mirë që mund të

bënte, ishte të shtirej si i vdekur. Ai s'e kuptonte se për ku ishte

drejtuar makina; e la veten që ta merrnin nga këmbët e nga

sqetullat, gati kureshtar që të shihte atë që do tё ndodhte; e

28


- 29 -

çuditërisht, nuk provonte frikë që tani së bashku me vetëdijen po i

kthehej ndjenja e një aventure rinore. Por nuk e priste që ta hidhnin

në lumë dhe zhytja për të qe një e papritur e tmerrshme: e kuptoi se

i lidhur në atë mënyrë ishte, gati, e pamundur që të mos mbytej.

Ndjeu qё po e çonin tutje poshtë tek rrjedha e lumit dhe pastaj qё

po e ta mbështillnin dhe duke u përpëlitur, u përpoq të kthehej mbi

sipërfaqe tё ujit. Gjithmonë duke u përdredhur, për një çast qëndroi

drejt dhe, me habi ndjeu që takoi fundin e lumit. Iu duk qesharake

dhe e padrejtë në të njëjtën kohë, që të mbytej në një metër e

gjysmë ujë dhe duke u përpëlitur e duke rënë me fytyrë në ujë,

arriti t'i afrohet disi bregut. Por rrjedha e tërhiqte pёr nga mesi i

lumit, nga përdredhjet qё bënte, ndihej i rraskapitur dhe shihte se

po i vinte çasti qё do të mbytej vërtet, kur, me lehtёsim, ndjeu të

dilte nga rrjedha kryesore dhe të kalonte në një degëzim anësor të

saj. Tani, ky degëzim rrjedhe e shtynte direkt drejt bregut. U lëshua

brinjas dhe shumë shpejt u gjend nën shkurret e ulëta që e

mbulonin me hije bregun. Me forcën e fundit ia doli përsëri të

qëndronte në këmbë, pastaj të turrej me fuqi drejt bregut. Ra, por

këtë herë nё ujin që i vinte gjer në mes të gjoksit dhe me fytyrën në

baltë. Rrjedha në atë pikë nuk ishte e fortë, ai e ndiente tek i

vёrshonte mes këmbëve. Çoi duart në gojë dhe u përpoq të brente

litarin që i shtrëngonte kyçet e duarve. Por litari i lagur i rrëshqiste

nën dhëmbë. Provoi një dhembje më therëse në zverk dhe i ra të

fikët. Këtë herë erdhi në vete me përshtypjen se po zgjohej nga një

ëndërr mbrojtëse më shumë se nga një i fikët, në kontakt me një

dorë që i shkopsiste jakën e këmishës nën mjekër. Por si hapi sytë

pa rreth vetes degë dhe bisqe dhe pastaj një dorë i kaloi përpara që

shtrëngonte një thikë të gjatë të shndritshme nga ato që hapen e

mbyllen. Nuk dyshoi se Atamani dhe Torta e kishin peshkuar dhe

tani, duke i shkopsitur jakën bëheshin gati ta thernin dhe duke

ndierë gjithë hidhërimin e fatit të tij, i pashmangshëm tashmë,

mbylli përsëri sytë dhe lëshoi një rënkim të gjatë, të ngjashëm me

atë që lëshon njeriu në mbarim të maktheve kur bëhen më shtypëse

dhe më të mbyllura. Por thika as e fshiku qafën e tij dhe pas një

çasti e ndjeu që po i sharronte litarin që i lidhte duart. Hapi përsëri

29


- 30 -

sytë atëherë dhe, gjëja e parë që pa ishte njeriu me thikë që

përkulej sipër tij për t'i prerë litarët që e shtrëngonin i cili mbante

veshur një xhaketë ushtarake, po thuaj, me xhepa të mëdhenj e të

vegjël nga ato që quhen sahariane. Por xhaketa sahariane në gjoks

ishte e shkopsitur dhe Kosma pa në pjesën e hapur të tundej dhe të

lëvizte në hije një sisë e zeshkët, e gjatë dhe e mprehtë, por e

ngritur: ai njeri ishte një grua. Shikoi më lart dhe zbuloi fytyrën e

njё gruaje qё qëndronte e përkulur mbi tё, me ballë të ulët nën

flokët e zinj tё lëshuar e të varur me cullufe të shpupuritura,

hundëshkabë e ngjashme me sqepin e një zogu grabitqar, me buzë

të kuqe kapriçioze ku buza e sipërme dilte mbi të poshtmen. Një

fytyrë e dobët dhe e rreshkët, me mollëza eshtake dhe me shprehje

tё mundimshme, siç e kanë ndonjëherë njerëzit me tuberkuloz.

Ajo ishte kaq e përqendruar nё prerjen e litarëve që mbanin tё

lidhur Kosman sa s’e vuri re që i riu kishte ardhur sërish në vete.

Dhe atëherë atij i erdhi në mendje që të shtirej prapё sikur i

kishte rёnё tё fikёt, ca për lojë, ca për ëmbëlsinë e papritur të gjirit

femëror, i parë vagëllimthi në hijen e xhaketës sahariane. Kështu

që i mbylli përsëri sytë duke i dhënë kokës mёnjanё dhe priti. Me

të mbaruar së preri litarin që i lidhte këmbët, e panjohura me sa

duket e befasuar nga zgjatja e tё fiktit, për një çast s'diti ç'të bënte.

Pastaj ai ndjeu një dorë që i përkëdhelte ballin duke i rregulluar

flokët e ngjitur dhe plot baltë. Ishte një dorë e thatë dhe e ashpër

por e zjarrtë. Dora nga balli zbriti në qafë dhe shkoi drejt në gjoks,

majtas: gruaja donte të sigurohej nёse zemra e Kosmas rrihte ende.

Mbi gjoks dora u ndal pak duke i shtypur zemrёn dhe Kosma u

tremb se mos e tradhtonte zemra, rrahjet e së cilës me prekjen e

asaj femre ishin dyfishuar. Ishte e qartë se gruaja lëkundej midis

dëshirës që Kosma të përmendej dhe një ndjenje më të turbullt,

mbase soditëse. Sepse herë pas here e ndërpriste të fërkuarit dhe

tundjen e të riut, si të thuash, për ta parë. Qe një kundrim i gjatë

dhe pastaj Kosma ndjeu një frymëmarrje të nxehtë, të ashpër mbi

buzë dhe pas një çasti ndjeu buzët e gruas të mbështeteshin mbi të

tijat, lehtë, me një puthje të dobët dhe të thatë, të ngjashme me

çukitjen e sqepit të një zogu të vogël. Atëherë nuk mundi të rrinte

30


- 31 -

pa i hapur sytë dhe pa shtrirë në të njëjtën kohë një krah që t'i

rrokte belin. Por gruaja u kujtua dhe u çua menjëherë në këmbë. Si

i trullosur, duke u shtirur se nuk po kuptonte asgjë, Kosma u ngrit

ndenjur.

Gruaja që ishte në këmbë e shikonte, e turbulluar dhe me

mosbesim. Ai e pa menjëherë që shtrëngonte çantën me gurë të

çmuar nën krah dhe me dorën tjetër mekanikisht ajo mbyllte

xhaketën e shkopsitur sahariane. Xhaketa i rrinte e gjerë, me

mëngët që i arrinin gjer në gjysmën e dorës; poshtë kishte veshur

një fund të thjeshtë stofi në ngjyrë të blertë, të errët. - E morët

veten - tha ajo me një zë të trashë e të ashpër dhe si me inat, - ju

kishin lidhur si një sallam… ishte një mrekulli që s'u mbytët.

VI. AlBINA DUKE ECUR PËRPUNOI PËRRALLËN

E gjitha kjo, pa nënqeshur, gjithmonë duke kopsitur

xhaketën sahariane. Shtoi me shpejtësi se tani që e kishte marrë

veten mund ta gjente vetë rrugën kryesore. Dhe bëri një gjest si për

të ikur.

Por Kosma, ca për çantën që ajo me aq zhdërvjelltësi e mbante

të shtrënguar poshtë krahut dhe ca për atë kujtimin e asaj puthjes,

nuk e mendonte në këtë mënyrë. – Prit pak, djalli e mori, thirri ai;

dhe e pyeti sesi kishte mundur ta zbulonte vallë; duke shtuar ndër

të tjera se i ishte shumë mirënjohës, përveç që e kishte shpëtuar,

por edhe që i kishte gjetur atë çantë e cila ishte e tija dhe që ajo

mbase s'e dinte. U duk sikur ajo s'e përfilli të dhënën mbi çantën

dhe u kufizua të tregonte se si, duke u ngjitur mbi një pemë për të

parë disa gjëra që ajo i kishte për zemër, kishte soditur pa dashur

krejt skenën e sulmit, atje poshtë në rrugë. Kishte parë Atamanin t'i

binte Kosmas me çekiç në zverk dhe pastaj i ndihmuar nga Torta

ta lidhte e ta vendoste në makinë, pastaj kishte parë makinën të

zbriste drejt lumit pёrmes shkurreve. Kureshtare, ajo kishte

31


- 32 -

qёndruar mbi pemë, megjithëse shkorreti ia fshihte krejt pamjen e

makinës. Por pak më tej kishte parë shkurret të lëviznin njëra pas

tjetrës sikur të kalonte dikush, pikërisht në drejtim të pemës mbi të

cilën ajo gjendej. Atëherë zbriti nga pema me shpejtësi dhe u fsheh

prapa një shkurreje. Nga shtrofulla e saj kishte parë Atamanin të

vendoste diçka në zgavrën e liqes. Me t'u nisur ata dy, e zbuloi

dhe mori çantën. Por meqë e mbante mend goditjen tij në zverk,

shkoi në lumë me mendimin që dy vrasësit mund ta kishin hedhur

në të. Në fakt, nuk ishte shumë e vështirë ta gjente, përgjysmë në

ujë e përgjysmë jashtë, të alivanosur. - Në të vërtetë, hoqa një

mundim të madh për t'ju tërhequr lart, - përfundoi ajo me një lloj

admirimi në zërin e saj të ngjirur.

Gjithë tregimi u bë shkurt e me natyrshmëri të skajshme; sikur

të ishin gjëra të përditshme, si të shihje se si vidhnin dhe si

vrisnin një njeri dhe, sidoqoftë, ajo nxitonte për t'i dhënë fund

tregimit që të mund të ikte. Mbi të gjitha, i lehtë e fluturues kishte

qenë toni i gruas çdo herë që fliste për çantën e Kosmas. Në të

vërtetë, e panjohura, që s'ishte askush tjetёr veçse Albina

vjedhacake, për të cilën kishte folur Atamani, pati vetëm një çast

zbutjeje para Kosmas biond dhe të bukur, të alivanosur dhe, duke

iu nënshtruar kësaj ndjenje e kishte puthur në buzë. Por tani edhe

për një dyshim instinktiv tё njeriu të ulët dhe të jashtëligjshëm, për

Kosman që s'kishte pse t'i trembej as ligjit, as varfërisë, s'mendonte

asgjë tjetër veçse të ikte duke u çuar shokëve prenë e

jashtëzakonshme. Detyra, nëse quhet detyrë, është ajo që ndiejnë

hajdutët për të ndihmuar njeri - tjetrin dhe ndarja e përbashkët e

presë, kishte fituar epërsi ndaj instinktit femëror; ajo trembej se

mos Kosma i zhvaste gurët e çmuar duke menduar se ishte vetëm

me të dhe krejt e pazonja për t'i rezistuar, kur ai mund t'i hidhej

mbi shpinë. Kërkonte kështu, pa iu dukur gjë, të largohej nga i riu;

dhe ndërkaq shtrëngonte fort çantën e çmuar poshtё krahut. Kosma

në fillim e kishte pandehur për ndonjë rrugaçe apo arixheshkë; por

çështja e çantës që ajo nuk pranonte t'ia kthente, ndonëse i kishte

dhënë të kuptonte tashmë shumë herë, se ishte e tija, e bënte të

32


- 33 -

dyshonte; ishte ende larg nga zbulimi i së vërtetës. - Po ç'bënit atje

lart mbi pemë? - e pyeti Kosma, pasi ajo e mbaroi tregimin e saj.

- Shikoja, - u përgjigj ajo me seriozitet.

- Çfarë shikoje ?

- E ç'ju intereson, juve, kjo?

- Por ju jeni Albina - thirri Kosma duke iu kujtuar në çast

përshkrimi i Atamanit; dhe duke kuptuar më në fund rrezikun që

kërcënonte xhevahiret e tij, kërceu në këmbë.

-Nga e dini ju? - pyeti ajo me dyshim.

-Ju jeni e njohur - tha Kosma dhe, i tregoi se si Atamani i kishte

folur për të. Ajo u shtir sikur deshi të qeshte duke u hequr si e

përkëdhelur; por mendonte si e si të gjente mënyrën më të

përshtatshme që t'ia mbathte, sepse e kuptoi që Kosma i merrte me

mend qëllimet e saja. Krisën, menjëherë, dy të shtëna pushke,

njëra pas tjetrës dhe mjaft afër dhe Kosma u kthye për të parë se ku

qenë zbrazur ato armё. Albinës iu duk se ky ishte çasti më i mirë

dhe bëri një tё kёrcyer në shkorret. - Çanta ime, ç'bëni kёshtu? -

bërtiti Kosma dhe e ndoqi pas. E arriti lehtësisht në një çeltinë

ranore, por në vend që ta kapte për shpatullash, mbase duke sjellë

ndërmend kohën kur luante me top vezak, iu hodh te këmbët duke

e rrëzuar poshtë. Ajo u plandos përmbys dhe luftoi me forcë duke

kërkuar tё lirohej dhe duke e mbajtur çantёn larg duarve të

Kosmas, në majё të krahut të tendosur. Më në fund Kosma, më i

fortë, e përkuli atë krah, mori çantën dhe e hodhi anash, pastaj e

mposhti Albinën e cila luftonte me duar e me thonj dhe u pёrpoq

gjer edhe ta kafshonte. E rraskapitur, ajo u shtri përmbys dhe tha e

bindur, si të fliste me bimët përreth: - kur nuk ju lashё të

mbyteshit, ja ç’duhej të kisha bërё.

Kosma buzëqeshi dhe për një çast nuk tha asgjë. E ndjente

veten tё ndrojtur para atij trupi gruaje që shtrëngonte mes gjunjëve

dhe që të mos e jepte veten thithte njërёn nga të gёrvishtjet e dorës

që i kishte bërë Albina duke u përleshur me të. Por ja gjëmuan në

luginë dy të shtëna të tjera pushke, të ndjekura menjëherë nga dy tё

shtёna të tjera pastaj. Tri përshëndetje tё shtena pushkësh. Gruaja

që tashmë dyshonte për dy të shtënat e para, nga kjo batare u hodh

33


- 34 -

përpjetë duke u përpëlitur me një energji të dëshpëruar që e bindi

shpejt Kosman. Ajo bërtiste që ai ta lëshonte, sigurisht shokët e saj

gjendeshin në rrezik, ajo duhej ta vërtetonte këtë. Kosma e la të lirё

dhe ajo menjëherë vrapoi nëpër kaçubet drejt xinës, pak më larg.

Njё degё e madhe e pemës përkulej gjer në tokë, Albina hipi mbi

atë degë dhe nga dega e pёrkulur, hipi mbi një bigaçe qё ndodhej

midis gjetheve të dendura. Qё kёtu ajo mund të shihte kёdo, pa e

parё askush. Kosma e ndoqi gjer atje mbi bigaçe dhe iu qep pas,

duke i hedhur duart mbi shpatullat. Batareja kishte mbaruar duke

lënë në luginë një jehonë tё përhapur, asgjë nuk dukej përtej

shkorretit, mbi rrugën e bardhë e të shkretë, me përjashtim të

makinës së Atamanit qё qёndronte me të dyja dyert e hapura.

Kosma ishte i detyruar për shkak të ngushtësisë së bigaçes, të

shtrëngohej pas gruas dhe po ndiente se ajo nuk e kish trupin aq të

dobët sa fytyrën, përkundrazi, e kishte të butë e të formuar mirë.

Pastaj atje poshtë, në rrugë, ja ku duket në atë dritë të turpëruar të

qiellit të vërejtur dhe me zagushi, një procesion i vetëm. Në fillim

dy roja mbi kuaj me pushkë në dorë, pastaj një grup me shtatë ose

tetë vetë të veshur ndryshe, më në fund nja pesëmbëdhjetë roja të

tjera, këta, në këmbë, të gjithë me pushkë me bajonetë. Dy roja të

tjera mbi kuaj, mbyllnin kortezhin e ngadaltë dhe melankolik. Me

këtë pamje Albina çoi mekanikisht grushtin në gojë dhe tha : -

Mbaroi, - si të fliste me vete. Ndërkaq kortezhi i vogël duke ecur

me ngut, kthehet prapa harkut të rrugës dhe, shumë shpejt

kavalieri i fundit i eskortës u zhduk nga sytë e dy përgjuesve.

Ajo, që kishte parë gruaja, ishte në të vërtetë fundi i bandës. Të

shtënat e para të pushkëve që kishin vrarë Atamanin dhe Tortën

ishin ndjekur nga të shtëna të tjera të rojave që kërkonin bandën

dhe u kishin tërhequr vëmendjen me ato të shtëna. Tani rojat e

çonin tutje gjithë bandën, përveç gruas dhe, mbase ndonjë tjetri që

kishte arritur t'ia mbathte. Por Glinkën, biondin, kapobandën, të

dashurin e saj që i interesonte mbi të gjithë, ajo e kishte parë të

futej në grupin e të burgosurve.

Pasi kortezhi i hajdutёve dhe i rojave u zhduk, Albina dhe

Kosma, mbetën njeri pranë tjetrit, pa thënë asgjë, mbi atë degë

34


- 35 -

furkaçe, midis gjetheve të dendura. Një gjinkallë gërvishte qetësinë

e thatë, kaq afër ishte, sa të dukej sikur e dëgjoje të rrihte krahët në

zgavrën e veshit. - Kush e di se ku kanë përfunduar dy vrasësit, me

të cilët kam ardhur, - mërmëriti Kosma, të cilit fundi i bandës, s’e

dinte as ai vetё, përse i kishte sjellë në mend dy shokët e tij të

poshtër; dhe, në të njëjtën kohë, si rastësisht, e pushtoi me një dorë

belin e gruas. Ajo s’u shmang, por u hodh përpjetë dhe, me zë

shumë pak të çuditur tha duke treguar poshtë: - A e shihni, duhet të

jenë ata.

I hutuar, Kosma pa drejt vendit të treguar. Bigaçja mbi të cilën

gjendeshin, ishte e lartё nga toka disa metra, por i duheshin shtuar

edhe rreth dy metra të tjera të lartësisë nga e cila shikonin sytë e

tyre. Kështu një thellësi prej katër metrash, prapa njё perde shumë

tё dendur degësh dhe gjethesh, ai pa me qartësi dy trupa të hedhur

mbi njeri - tjetrin, pranë trungut të pemës. Në fund të gjithë atij

gjelbërimi që filtronte dhe shmangte dritën, trupat dukeshin të

largët si në fundin e një uji të kulluar, por të gjallë, të ngjashëm me

trupat në fund të detit, edhe ata dukeshin sikur lëviznin,

megjithëse pa gjallёri dhe nё mёnyrё rastësore; ndërsa në të vërtetë

ishin të palëvizshëm. Kosma njohu menjëherë Atamanin nga

bardhësia dhe nga të qenit i shëndoshë dhe Tortën të mbledhur

kruspull, e njohu nga dobësia dhe nga ngjyra e zezë. Lakuriq dhe tё

vdekur, kjo ishte e çuditshme.

Një zog u kthye me puplat midis gjetheve, pastaj rrahu krahët

tutje me një cicërim të vetme të mprehtë. Dy trupat lëkundeshin

dhe valëzonin të pajetë, atje poshtë nën këmbët e Kosmas, në fund

të atij gjelbërimi. - Të shkojmë t’i shohim, - tha Kosma; dhe i

ndjekur nga gruaja lëvizi me kujdes nga dega furkaçe.

Zbritën nga pema dhe duke u rrotulluar rreth saj, zbuluan dy të

vdekurit. Pasoja e tё shtënave ishte e tmerrshme në tё parё, me

gjithë gjakun e mpiksur prapa qafës dhe nё shpatulla, nga të cilat,

nëpërmjet shpinës lakuriqe gjaku zbriste me rrëkeza të holla, gjer

në tokë. Kosma i shtangur ishte gati të mallëngjehej. Jo dhe aq për

Tortan që s'e njihte, por për Atamanin që e mbante mend të gjallë

dhe plot jetë. Por Albina tha me zërin e saj të ngjirur dhe pa

35


- 36 -

shprehje, se ata kishin marrë atë që meritonin, kerrmat e dreqit që

kishin dashur të vrisnin një mik. Kishte në gjykimin e saj gjithë

përbuzjen e bandites së sinqertë dhe të guximshme për dy

tradhtarët burracakë dhe tё pandershёm. Veç kësaj Albina s'e

kishte fare hallin te dy shokët e vrarë të Kosmas. Banda ishte

arrestuar, ajo gjendej vetëm dhe pa mbrojtje dhe trembej se mos

me ndonjë mënyrë Kosma do t'ua dorëzonte rojave. Ose, së paku,

s'do të përpiqej qё ta shpëtuar nga arrestimi. Mënyra se si Kosma e

shtrëngonte tani çantën e tij nën sqetull me dyshim, nuk i ndillte

asgjë të mirë Albinёs. Duke arsyetuar në këtë mënyrë ajo i

nёnshtrohej zakonit tё frikёs dhe dyshimit qё pёrligjej nga tёrё jeta

e saj kriminale dhe ikanake. Ajo s’e kuptonte se Kosma nuk ishte

argjendar dhe as kishte shpirt argjendari; se ishte vetëm një djalë i

ri të cilit do t'i mjaftonte një puthje tjetër nga ato puthjet e saj, që të

harronte jo vetëm se Albina ishte hajdute, por ai do të harronte dhe

gjithë gurët e çmuar të babait të tij. Përkundrazi i trembej shpirtit tё

tij prej pronari, të ashpër dhe dhe tё pandjeshëm, kaq të ngjashëm

me atë të një banditi, vetëm se i pari mbrohet dhe tjetri sulmon;

dhe mundohej pёr tё shpikur njё pёrrallё që do tё mund ta

mallëngjente dhe ta bindte që të mos e tradhtonte.

VII. U BË ERRËSIRË E PLOTË

Kështu, në vend që ta joshte siç do të ishte shumë e lehtë pёr

tё, vendosi që ta gënjente dhe ta mallëngjente, gjë gjithashtu e

lehtë, por që i zhvendoste marrëdhëniet e tyre nё një plan

krejtësisht fals dhe konvencional. Kosma rrinte i habitur dhe i

përhumbur para dy të vdekurve të strukur nën pemë dhe, gjëja e

parë, duke pasur frikë që ky vend fatal të mos dilte i tillë edhe për

të, sepse rojat mund të vinin nga çasti në çast, ajo kërkoi që ta

36


- 37 -

tërhiqte tutje. Duke i thënë se ishte e kotë të ndaleshin aty, për më

tepër se s'kishin ç'të bënin më fare, se ata ishin të vdekur dhe, tek e

fundit, kishte qenë thjesht drejtësi ajo që i gjeti, i kishte gjetur

pikërisht ajo që ata kishin përgatitur për të. Kosma që s'e dinte

nëse duhej tё pështynte mbi ato kufoma apo t'i rregullonte me

qёllim qё qëndrimet e tyre tё dukeshin më pak kafshërore; nëse

duhej t'i ruante apo t'ua linte milingonave dhe insekteve të tjera të

shkorretit, pranoi me kënaqësi këtë lloj tutele të gruas; dhe e la

veten tё largohej tutje, larg nga vendi i masakrës.

Ecën nëpër shkorret, gruaja duke i prirë Kosmas. Ai tani ndihej

i pavendosur midis lodhjes sё fillimit dhe dëshirёs së topitur, por të

fortë pёr tё shtёnё nё dorё gruan. I pëlqente ideja, gati mitike, e një

shtroje mbi të cilën të shtrihej, por ky mendim nuk ishte i

shkëputur nga puthja që kishte marrë gjatë të fikëtit të tij të rremë,

nga gjiri i vogël që kishte parë të lëkundej në saharianёn e hapur.

Nga ana tjetër, ai e ndjente veten tё nxitur që ta çonte gjer në fund

këtë fitore, si një çështje nderi; ai ishte ende në moshën e re kur

çdo grua e bukur është pre, dhe do të qe dobёsi të hiqte dorë prej

saj për shkak të lodhjes apo për njё motiv tjetёr të ngjashëm; qoftё

edhe goditja e çekiçit në zverk dhe banja e detyruar në lumë. Në

këto mendime e sipër tha se ishte i lodhur dhe gruaja e gatshme iu

përgjigj se e do ta çonte në një kasolle peshkatarësh, ku do të

kishin mundësi të çlodheshin dhe të mendonin se ç'do të bënin.

Ndërkaq Albina, edhe duke ecur, e kishte përpunuar përrallën dhe

me theks të penduar dhe të nënshtruar filloi t'ia tregonte Kosmas.

I tregoi se gjer në moshёn njëzet vjeç kishte qenë punëtore në

fabrikën e pëlhurave të S., e varfër, por e padënuar. Por Glinka,

edhe ai punëtor, e kishte mashtruar dhe pas shumë të përpjetave

dhe të tatëpjetave të jetës, e kishte përfshirë në grabitjen e tij të

parë. Megjithatë ajo s'kishte pushuar së urryeri, qoftë Glinkën

qoftё edhe jetën që ai e detyronte të bënte; duke kërkuar shpesh të

ikte, por duke qenë gjithmonё e penguar si nga varfëria e saj, ashtu

dhe nga fakti që tanimë, megjithëse pa dashje, ajo ishte kthyer në

njё bashkëpunëtore pasive e tij në shumë krime dhe nuk donte tё

ikte nga banda e hajdutëve për të rënë në duart e policisë. Tha

37


- 38 -

gjithashtu se ëndrra e saj kishte qenë qё të ishte një nënë e mirë

dhe familjare, e martuar me një punëtor të ndershëm që e donte

punën, tё ishte e vlerësuar, e qetë. Përfundoi me njё theks tё

turpëruar tё cilit s’i mungonte çiltërsia, duke thënë se tashmё ajo

nuk shpresonte më asgjë dhe se me kënaqësi do tё pranonte qё ta

arrestonin. Por më parë donte të shkonte në fshat për të

përshëndetur nënën e saj, një plakë që banonte vetëm dhe që

s’jetonte veçse për të, duke mos e ditur jetёn e saj kriminale dhe

duke e pandehur edhe tani punëtore. Do të shkonte ta gjente

vjedhurazi natën, do të ndante me të darkën e varfër, do të shtrihej

në shtratthin e saj të fëminisë dhe një ditë më pas, sikur gjithë ato

vite jetë me Glinkën të mos kishin ekzistuar kurrë, do të paraqitej

me shoqet në fabrikë. Do ta arrestonin dhe kështu do të mbyllej

fati i saj i keq.

Ishin të gjitha gënjeshtra të llojit më të rëndomtë të mundshëm ;

brenda atyre rregullave tё vendosura që i përshtateshin kushteve të

Albinës dhe edukimit të saj nё veçanti zanatit të saj si punëtore. E

vetmja gjë e vërtetë ishte se ajo kishte qenë punëtore; për gjërat e

tjera e vërteta ishte kthyer përmbys dhe zëvendësuar me trillime.

Përmbys kishte qenë fakti i mashtrimit dhe i ndikimit të kobshëm i

Glinkës mbi të; përkundrazi e vërteta ishte se qe ajo që e kishte

shtyrё Glinkën të kryente grabitjen e parë dhe pastaj të merrte

malin. Nga ana tjetër ajo kishte qenë shpirti i bandës, i atyre

krimeve nё tё cilat pretendonte se kishte marrë pjesë në mënyrë

pasive, në të vërtetë ajo kishte marrë pjesë nё to me njё kënaqësi

mizore. Për sa i përket hollësisё sё nënës plakë dhe uloke që e

priste atje në shtëpinë ku kishte lindur, pranё fabrikёs, hollësi e

dhimbshme dhe me efekt të madh, ishte krejtësisht e trilluar:

Albina ishte bijë prindërish tё panjohur.

Kështu që Albina ndoqi rrugën më të gjatë për të arritur një

qëllim për të cilin do të mjaftonte një përkëdheli e thjeshtë. Por ato

gënjeshtra bënë një efekt të madh mbi Kosman. Mbi të gjitha, ai

s’kishte pёrvojё nё këto gjёra dhe i zgjohej lehtё mëshira.

Gënjeshtrat e Albinës që do ta kishin bërё të qeshte edhe më të riun

e policëve, përkundrazi atё e mallëngjyen nё mёnyrё tё veçantё.

38


- 39 -

Kishte në to atё përsosje tё çuditshme që për ata qё i njohin

njerёzit është shenja e parë e mashtrimit, por qё i tërheq pa

ngurrim mendjet e çarmatosura. Nëse Albina do të kishte trilluar

që nëna ishte sëmurë, efekti do të kishte qenë edhe më i sigurt;

nëse duke shtuar dozën do tё kishin hedhur fjalën se ishte duke

vdekur, nuk do të kishte bërë tjetër veçse do të përkryente tablonë

e kryer tashmë. Edhe gjëra të tjera do të mund të shtonte, jo më pak

detyruese, pa zgjuar për këtë mosbesimin e Kosmas: histori e

zakonshme e fëmijës që nuk kishte në botë tjetër veçse atë, deri te

ndonjë vrasje ndërgjegjeje fetare të sajuar mirë për të nxjerrë në

dritë ndonjë shkëndijë bardhësie që mund të kish mbetur në

shpirtin e saj. Jo se gjëra të tilla nuk mund të ndodhin e nuk

ndodhin; as edhe që fati i vёrtetё i Albinës qe më pak patetik se

ato dhe i denjë për mëshirë. Por mund tё jemi tё sigurt që po të

kishin qenё të vërteta, përfytyrimi i rremë që ajo kishte për

Kosman do ta kishte nxitur që t'i fshihte, për të kërkuar ndonjë

përrallë tjetër më të përshtatshme, sipas saj, për synimin që ajo

kishte. Ndërkaq mendja e Kosmas lëshohej pa u matur nëpër rrugët

qё i tregoi Albina. Ja një fatkeqe, s’rrinte dot pa menduar ai, që po

të mos kishte jetuar në atë mjedis, po të mos kishte rënë nën

sundimin e atij tipi të poshtër, do të kishte mundur të bëhej një

grua e mirë dhe e ndershme shtëpiake. Sa mё e denjë pёr interes

ishte ajo se sa zonjushat e qyteteve, sa mё njerëzore dhe e çiltër se

ato. Gjithashtu i dukej që i takonte tё bёnte gjithçka për ta

ndihmuar, për ta shpëtuar nga burgu që s'e meritonte, t'i jepte dorën

qё të rifillonte një jetë të re. Kjo ide e jetës së re, e peshkuar

kushedi se ku, i pëlqente shumë Kosmas. Çfarë shprehte pastaj,

nuk dinte ta thoshte as edhe ai vetё. Por po t'i kishin sugjeruar që

jeta e re për Albinën do të thoshte që të bëhej një dyqanxheshë e

vogël grabitqare dhe pispilingë, ose një shërbyese e kёputur nga

lodhja, nga larja me zell e shkallëve dhe dyshemeve, kishte tё

ngjarё se do ta kishte refuzuar me tmerr atë sugjerim. Mbi të gjitha

hollësia pёr plakёn që priste Albinën dhe s'dinte asgjë për jetën e

saj endacake kriminale, ajo hollësi qё binte nё sy, veshtull e vërtetë

për të kapur me të mizat, e preku Kosman. Ç'fakt i dhimbshëm, i

39


- 40 -

mëshirshëm, me të vërtetë njerëzor dhe dramatik. Ç'shpirt delikat

dhe i thellë nën atë lëvore të ashpër. Gati, gati duke ecur prapa

Albinës, i dukej se po shihte një aureolë rreth kokës së shpupuritur

të bandites. Nёse Albina s’do tё kishte pasur kaq frikë se mos e

arrestonin dhe në vend që të thurte gënjeshtra pёr t’u mbrojtur, të

kalonte në sulm, kishte tё ngjarë qё tё mos ia arrinte me shumë

vështirësi me anё tё ndonjë përralle tjetër të përshtatshme qё tё

bindte Kosman që t'i dhuronte asaj spontanisht ato xhevahire tё tё

atit qё ai ishte përpjekur t’i shtinte prapё nё dorё Me këto

xhevahire ajo do të kishte mundur të ndërtonte vërtet një jetë të re.

Por Albina, duke marrё me mend me mungesën e pёrvojёs dhe

naivitetin e Kosmas, nuk e vuri re deri ku arrinte ky naivitet.

Kështu në luftë një gjeneral e humbet betejën ngaqë s'diti të dallojë

në thellësi dobësinë e kundërshtarit.

Por kjo ndjenjë e re e Kosmas nuk përkonte me dëshirën rinore

që edhe tani i frymëzonte Albina. Ajo, bile tani, i ngjallte respekt;

dhe në hutim i dukej që po të pёrpiqej të bënte dashuri me të do të

ishte si të abuzoje me një fatkeqe të poshtëruar tashmё tepër nga të

tjerët; si të vihej në të njëjtin plan me një Glink. Kështu

gënjeshtrat e Albinës e tërhiqnin Kosman larg nga e vërteta e thellë

e marrëdhënieve të tyre në një zonë, çuditërisht, ende më të rreme

se zona në të cilën ajo kishte dashur ta shtynte. Nga gënjeshtra

lindte gënjeshtra; dhe Kosma bile pati tentuar, për hir të moralit që

të mos bënte atё gjë që t’i bashkonte vёrtet. Dyshonte për ndjesitë

e veta dhe përkundrazi u besonte fantazmave që Albina i servirte

për ta nënshtruar. Por mjaftonte që ajo të lëvizte me pak gjallëri, të

çante përpara shkorretin dhe trupi i saj i ri t'ia tendoste fundin nën

xhaketën sahariane, qё dëshira ta brente përsëri më çiltër dhe më

fort se kurrë. Kështu midis këtyre alternativave, arritën në kasolle.

Me të hapur degët e fundit të kaçubës u duk kasollja e ndërtuar

gjysma në breg e gjysma mbi shtylla të ngulura mbi rërën lumore.

Shtrati i lumit në atë pikë ishte shumë i gjerë; rrjedha e ndarë nga

gjuhë rëre të verdha e përzierë me zaje të bardhë, dukej dembele

dhe e dobët, kështu qё dukej gati e pamundur që pak më lart të ajo

mund të ishte tepër e thellë sa të mund të mbytej një njeri. Kasollja

40


- 41 -

e ndërtuar me kallama të lidhura së me loze hardhie ishte në formë

konike. Kallamat të gjithë të nxirë e të kalbur formonin në majë një

lloj xhufke: në këtë vend të vetmuar, kundrejt qiellit të rënduar

nga retë tё bënin të mendoje për ndonjë ndërtim barbar në breg të

një lumi pa histori. Por me të hyrë brenda nëpërmjet njё të çare që

shërbente si derë, ata gjetën të grumbulluara mbi njё dysheme prej

dërrase, një rrjetë me sytha të mëdha, e pajisur me plumba dhe

tapa. Kishte një errësirë tё përsosur në atë vend që binte erë myk

dhe lagështirë, por pas pak duke u mësuar sytë, nuk mbeti veçse

një gjysmerrësirë; dhe ishte e kёnaqshme të shihje nëpërmjet të

çarës, rrjedhën e lumit që kalonte mbi pengesën e një rripi rëre, me

rrudhat e vogla dhe me lehtësinë e një tisi mëndafshi. Albina,

menjëherë me shkathtësi, i tha Kosmas që këtu ai mund të

pushonte për rehat të vet; ndërkaq le të zhvishej dhe t'i jepte

kostumin qё e kishte ende tё qullur dhe të ndotur krejt me baltё

dhe ajo do tё kujdesej t'ia nderte jashtё mbi shkurre. Jo pa zor,

Kosma u zhvesh duke u ulur pastaj vetëm me të mbathura mbi

grumbullin e rrjetave. Albina mori rrobat dhe nga pragu i kasolles

e pyeti, nëse kishte uri. Si mori njё përgjigje pohuese nga Kosma,

u zhduk dhe pas pak u kthye sёrish me një shami plot me pjeshkë. I

tha që i kishte këputur atë mëngjes në kopshtin e një fshatari, duke

i vënë pastaj në atë vend ku kishte vendosur të bënte banjë pasdite.

Hëngrën pjeshkёt në heshtje, njeri bri tjetrit, të ulur mbi rrjeta.

Lumi rridhte jashtë dhe zhurma e ti ishte e lehtë dhe lozonjare si

ajo e një përroi. Kosmas i iku lodhja menjëherë; si hëngri pjeshkën

e fundit, e hodhi bërthamën në ujë dhe pothuaj pa menduar për të,

rroku me një krah belin e gruas. Por ajo e pa me habi, por edhe e

kënaqur njёkohёsisht si për t'i thënë: « Ç'të ka hipur tani? ». Në

vend që t'i përgjigjej, Kosma bëri një gjest pak a shumë qesharak,

me tё cilin, zakonisht fillonte t’u vinte rrotull grave, gjest ky qё, siç

e kishte provuar, ia arrinte pothuaj gjithmonë qëllimit. Ky

qëndronte tek puthja e majave të gishtave dhe pastaj prekja me të

njëjtët gishta të buzëve të gruas së lajkatuar duke e parë ngultas në

sy. Nëse gruaja i përgjigjej duke i puthur dhe ajo gishtat e sapo

puthur nga ai, do të thoshte që ajo e pranonte lajkatimin dhe ia

41


- 42 -

kthente puthjen dhe atëherë ai mund të provonte ta puthte në buzë.

U duk që gjesti nuk u kuptua nga Albina e cila nuk ia ktheu

puthjen; por sytë e saj të zinj u ndezën; dhe vetja u duk që po i

zgjohej tёrё trupi. - Nuk do ?- i mërmëriti Kosma duke përsëritur

gjestin. Atëherë, ajo papritur u kthye dhe e urdhëroi të shtrihej nё

kurriz, drejt, pa lëvizur. Kosma kureshtar u bind. Gruaja iu hodh

mbi kurriz dhe duke i kapur duart ia pёrkuli krahët gjatë ijëve, si

ç'bёjnё me një të vdekur kur e rregullojnё në arkivol. - Kështu, -

shqiptoi ajo, me egërsi e me kënaqësi sensuale. - Kështu.

Pastaj iu ul afër dhe duke u përkulur mbi të, papritmas filloi ta

puthte në fytyrë dhe në qafë. Ishte një breshëri puthjesh të dendura

dhe të thata si çukitjet me sqep të një zogu të tërbuar; dhe ato

zgjonin në lëkurën e Kosmas një gudulisje që e bënte të qeshte

kundër dëshirës së tij. Pastaj u duk sikur ajo e shtyu lesën me

këmbë si majmuni me qёllim që tё zinte vrimën e kasolles; sepse

përnjëherësh u bë errësirë e plotë.

VIII. DHE ZEMRA E TIJ ISHTE ME TË

Në fund, u shtrinë që të dy mbi rrjetë, njeri bri tjetrit. Tani

Kosma ndihej në siklet dhe gjithë brejtje ndёrgjegjeje. Me të

kënaqur ndjenjat, gënjeshtrat që gruaja i kishte injektuar nisnin

prapё tё ndikonin tek ai; dhe qortonte veten që kishte veprua në

këtë mënyrë, qoftë edhe me pëlqimin e hapur të saj ; që ishte sjellë,

pra, me të pak a shumë si Glinka dhe të gjithë të tjerët që duhet të

kishin vajtur me të. Nuk e kuptonte se veçse një puthje e vetme e

gruas ishte më e vërtetë se gjithë historitë mallëngjyese që ajo i

kishte dhënë më parë; dhe ruante më shumë forcë për të ardhmen

se gjithë planet fisnike tё shpëtimit. Nga ana tjetër mjeti i vetëm

për të arritur vërtet ndonjë ringjallje sado tё vogël, do tё ishte

pikërisht tё kuptoje qenien e vërtetë e Albinës dhe të vepronte si

42


- 43 -

pasojë. Albina atëherë do të kishte parë mbase, dashuri atje ku tani

nuk dallonte veçse njё aventurë kalimtare.

Kosma pra, filloi me zë të lehtë dhe dashamirës t'i mërmëriste

Albinës atë që mendonte për të; t'i thoshte të gjitha planet që po

formulonte për ta shpëtuar, jo vetëm nga policia, por edhe nga një

kthim në jetën e mëparshme endacake dhe kriminale. Do ta sillte

përkohësisht në qytet, do ta bënte kameriere në një shtëpi të vogël

që kishte një mik i tij në periferi. Atje do mund tё shiheshin,

dalëngadalë do të gjenin mënyrën ta bёnte ose të ikte jashtë ose

edhe të ndërronte emrin dhe identitetin. Në një farë mënyre , pra, ai

do të arrinte të bënte qё jo vetëm policia, por edhe ajo vetë tё

harronte Albinёn e dikurshme vjedhacake. Kosma mallëngjehej

vёrtet duke shpalosur këto plane; e puthte Albinën në ballë; në

çast i shkrepte deri dhe ideja që të martohej me të. Por Albina duke

e ndjerë veten që t'i ktheheshin prapё të ngrohta dhe prapë se

prapë jo më pak të pështira gjepurat që i kishte servirur pak më

parë, nuk provonte veçse bezdi dhe neveri. Ajo mendonte që

Kosma ishte shumë më i bukur se Glinka, ashtu biond dhe i hollë

dhe i hijshëm; por krejt fals dhe i zhytur në një seriozitet

moralizues; ndërsa Glinka ishte i ngjashëm me të dhe s'dinte të

fliste veçse me terma të dëshpëruara dhe të sakta për famë, para,

dashuri fizike, forcë, dhelpëri, burgim, vdekje. Kosma ishte vërtet

një djalë zotëri shumë i edukuar ; dhe asaj gati i dukej sikur e

urrente, duke provuar kundër tij një mllef të prapë dhe përçmues si

kundër dikujt që kishte jetuar gjithmonë në rehati dhe se nga ajo

rehati ishte tërhequr që të mos shihte si qëndronin realisht gjërat.

Albina s’e vinte re që Kosma fliste siç e kishte sugjeruar ajo vetё të

fliste; dhe që krejt ai moralizim i neveritshёm nuk ishte kaq brenda

Kosmas sesa brenda saj, në thellësinë më të fshehtë të shpirtit të

saj, mbeturinë e çiltërsisë e adoleshencës së largët që ajo tani, pasi

ishte shkëputur prej saj s'e përdorte më veçse për të gënjyer.

Si përfundim, pas shumë bisedash me të riun me të cilin ajo

kufizohej t'i përgjigjej me zërin e saj të ngjirur: - Tani fli… duhet

të jesh i lodhur … pse nuk fle … për gjithçka do të flasim më

pas… tani fli - Kosma fjeti vërtet. S’e mori vesh sa fjeti. Por me

43


- 44 -

zgjimin e tij, gjëja e parë që pa nëpërmjet vrimës së kasolles, ishte

njё dritë më e qetë dhe e zbehtё mbi rrjedhën dhe ranishtat e lumit;

dhe mendoi se ishte pasdite vonë. Pastaj, befas pa me habi që

Albina nuk ishte bri tij. I lindi dyshimi i parë, kërkoi çantën në

qoshe ku e kishte vendosur dhe nuk e gjeti. I hutuar, ende dyshues,

u çua dhe rrëshqiti jashtë kasolles. Gjeti kostumin të qё rrinte ende

i nderur mbi majat e kaçubave, por pa që xhepi i pasmë i

pantallonave ku mbante portofolin ishte kthyer mbrapsht.

Portofolin nuk mundi të gjente as në xhepat e tjerë. Në të njëjtën

kohë, ndërsa e vërteta tanimë i shkreptinte në mendje, ndjeu një si

boshësi në qafë ku mё parё varej një zinxhir ari me një medalje të

vogël të Madonës, dhuratë e nënës së tij, dhe me të çuar dorën në

gjoks pa që në të vërtetë ai mungonte. Atëherë filloi të mallkonte

me zë të lartë hajduten e pandreqshme dhe çiltërinë e vet. Posi, jetë

e re, ringjallje posi,: Albina ia kishte mbathur duke marrë me vete

diamantet, portofolin, dhe zinxhirin, por nuk kishte marrë orën e

dorës që kishte të ngjarë të ishte prej ari, vetëm se kishte pasur

frikë që duke ia hequr mund ta zgjonte. Kosma i bënte këto

arsyetime me zë të lartë duke e goditur çdo herë veten me grushte

të fortë në gjoks dhe duke përsëritur « mea culpa ». U vesh

përsëri duke vazhduar të shante Albinën dhe veten. E kuptonte që

kishte dalë përfundimisht nga klima aventurore e ditës dhe po

rifillonte të mendonte për babanë e tij dhe atë që do t'i thoshte ai

kur të mësonte si kishte lejuar në mënyrë kaq të marrë t'i vidhnin

gurët e çmuar. Por për fat diamantet ishin siguruar.

Me këto mendime nё kokё, lëvizi me vendosmëri drejt rrugës

kryesore. Vononte të dilte nga ky shkorret i kobshёm ku nuk

ndodhnin veçse grabitje, vrasje, gënjeshtra dhe zhgënjime. Por

duke dalë nga shkorreti dhe pasi eci jo më pak se një gjysmë

kilometri, ja ku duket në fund të rrugës një grup i vetëm, pamja e të

cilit në fillim e habiti, por pastaj e mbushi me gëzim. Ishin dy roja

me pushkë në krah, dhe midis tyre një grua tek e cila njohu

menjëherë Albinën. Njëra nga rojat, në mungesë të prangave i

shtrëngonte duart, tjetra ecte përbri me diçka në dorë, në të cilën ai

njohu menjëherë çantën e tij të shtrenjtё. Herë pas here, siç dukej,

44


- 45 -

Albina shpërthente nё tё shara duke ngulur këmbët dhe duke

refuzuar të ecte dhe atëherë roja qё mbante çantën, si e fuste sendin

nën sqetull, me shtytje të forta e shtrëngonin të vazhdonte ecjen.

Albina bërtiste, si u afrua, dëgjoi që ajo luste rojën që ta lёshonte,

në se e lëshonte, ajo do të ecte midis tyre pa hedhur shqelma. Por

roja që, siç duket nuk besonte, nuk e braktiste pritën. Pa u ngutur,

Kosma iu afrua rojave dhe kur qe afër tha që çanta ishte e tija dhe

se duhej të kishin gjetur edhe një portofol dhe një zinxhir prej

floriri. Në portofol, veç kësaj, duhej të ishte karta e identitetit.

Rojat u ndalën të habitura, Albina shtirej sikur shihte gjetiu. Pastaj

roja qё kishte portofolin e nxori atё nga xhepi, e pyeti Kosman për

emrin dhe shkoi tё kontrollonte në teser. Kosma priste me çiltërsi

që rojat t'i kthenin çdo gjë. Përkundrazi ata e urdhëruan që të vihej

në dispozicion të tyre dhe të vinte me ta gjer në fshatin më të afërt:

atje gjendej i madhi i rrjetit, rojat e tjera dhe komandanti me të

cilin ai do të kishte mundur të shpjegohej. Ai e mbylli fjalёn duke

e pyetur Kosman nëse e njihte Albinën.- Patjetër, - tha Kosma; por

pastaj heshti menjëherë i hutuar, sepse i vinte turp të thoshte se

ç'lloj marrëdhëniesh kishin pasur bashkё. U kujtua nga ana tjetër

që s’ndjente mё asnjë lloj mërie kundër gruas; madje duke e parë

kaq të vogël dhe tё shpupurishur midis dy rojave, i ngjalli shumë

dhembshuri. Por Albina që shikonte mënjanë, befas u kthye dhe iu

turr me ashpërsi duke e pyetur përse vallë nuk vazhdonte dhe nuk

thoshte si e kishte njohur. Të dy rojat ishin çuditur dhe shikonin

me dashakeqёsi Kosman. - Pse s’ua thua ? - filloi ajo të bërtiste me

zërin e saj të ngjirur,- jo më shumë se një orë më parë ne kemi bërë

dashuri bashkë…ja si më ka njohur…të poshtër… të poshtër…të

poshtër …- dhe pushoi e stërlodhur. Pas këtyre sharjeve, Kosman e

pushtoi një turp djegës. Sigurisht gruaja ishte një hajdute e

pandreqshme; por ajo i ishte dhёnё atij; dhe ai,kur e pa përsëri nuk

diti të bënte tjetër veçse t'i turrej çantës së vet. Befas e pushtoi një

dëshirë e madhe që të shlyhej, ta hiqte nga ankthi në të cilin

ndodhej; dhe aty për aty, si me një lloj përndritjeje e kuptoi shpejt

se si do të bënte. Kishte dalluar që hajdutja, kish të ngjarë qё të

mos i kallëzonte shokët, nuk kishte bërë fjalë fare për Atamanin

45


- 46 -

dhe Tortan e vrarë në shkorret. I erdhi në mendje se në qoftё se do

tё arrinte qё t’i sillte rojat në atë dendësi, në një farë mënyre do

mund të bënte që të ikte Albina. Kështu dy të vdekurit do të kishin

shërbyer së paku për diçka. Atëherë iu kthye rojёs qё mbante

çantën dhe i tha se donte të denonconte një krim të rëndë. Tregoi

përmbledhtas atë që kishte ngjarë: domethënë se ata të bandës

kishin vrarë dy shokët e tij pasi këta kishin tentuar ta vrisnin dhe e

kishin zhveshur nga diamantet e tij. Por paralajmëroi që Albina

nuk hynte këtu dhe se ai i detyronte asaj jetën. Veç kësaj,

përfundoi, duke parë fytyrat mosbesuese të rojave, le të vinin me

të dhe t'u tregonte dy kufomat. Dy rojat u këshilluan me një

shikim. Por dëshira që të fitonin lavdi me zbulimin e një krimi kaq

shtazarak dhe kaq tё ndёrlikuar, ishte më e fortë se mosbesimi. -

Mirë… atëherë na ço në atё vend, - tha ai qё mbante çantën. - por

ndërkaq…më lejoni, - dhe me gjest të shpejtё duke e prekur nga

sqetullat poshtë gjatë ijëve, rrëmoi në kurrizin e Kosmas për të

parë nëse mbante armë. Ishte e qartë që pas britmës së Albinës që e

denonconte si të dashurin e saj, rojat nuk besonin tek ai veçse gjer

në një farë pike. Për t'u siguruar, ndërsa ecnin drejt shtegut, Kosma

filloi t'u fliste me plot fjalё tё kota, duke iu shpjeguar se si e kishin

hedhur në ujë dhe se si Albina me zemërgjerësi e kishte shpëtuar.

Me këto lavdërime shpresonte t'i jepte të kuptonte gruas që ecte

përbri tij krejt e mvrejtur dhe e zymtë që ai dëshironte ta

ndihmonte. Por mё tepër se çdo gjё ajo pjesё e bisedёs qё lidhej me

makinёn u duk se i bindi rojat: një automobil, në fakt, të cilit i

mungonte një pjesë dhe i boshatisur ishte gjetur pak më parë në

rrugë.

Tanimë ishte muzg, të gjitha retë që kishin rënduar gjatë

ditës, ishin zvogëluar në horizont, duke krijuar vetëm në një re të

gjatë e të hollë; një dritë gati dheras dhe e blertë, përhapej nga

prapa maleve të largëta, nëpër qiellin e qetë, ndërsa fusha fundosej

ngadalë në hije. Kundër këtij shkorreti, qielli, çiçibanozët, gjer në

gjethet më të pakta projektonin profile të zeza të dhëmbëzuara dhe

të palëvizshme. Kosmas iu duk që kjo dritë mbrëmësore lejonte t'i

bënte një shenjë Albinës; pa u kuptuar nga; dhe si arritën tek

46


- 47 -

automobili i ndalur buzë rrugës, gjeti një rast të volitshëm atёherё

kur rojat përkuleshin përpara, kureshtare, që të shikonin aty

brenda, qё të prekte ijën e gruas. Ajo uli sytë dhe Kosmo gati bëri

një gjest shprehës që tregonte arratisje. E pa që të jepte pëlqimin

me qepallat; dhe e ndjeu veten të lehtësuar. Mbёrritën në shtegun

gati të errët midis kaçubave ; dhe Kosma deklaroi që, nëse e

lejonin, do të ecte përpara që të çante rrugën; t'i vinin, madje, nëse

nuk i besonin, pushkët mbi shpinë. Rojat pranuan dhe kështu që të

katër u futën në shkorret. Kur arritën pranë bregut, Kosma pa që

lumi tanimë ishte i errët dhe gjykoi se rojat që ecnin prapa tij nuk

do të mund ta shihnin. Vazhdoi kështu burrërisht dhe me të bërë

akoma një hap, u rrokullis në zbrazëti. Përfytyroi se do ta prekte

shpejt tokën, përkundrazi hyri në ujë gjer në fyt dhe mbeti në

sipërfaqe vetëm sepse mekanikisht u kap në ca rrënjë që vareshin

nga bregu i shembur. - Ndihmë ! - thirri - Ndihmë!… Po mbytem

!…

Siç e kishte parashikuar dy rojat u afruan mbi breg duke u

përkulur përpara dhe duke e kapur për dore. Pa turbull që roja që i

shtrëngonte dorën Albinës, edhe duke u përkulur përpara drejt tij,

s'e kishte lëshuar gruan; duke e detyruar, madje, që edhe ajo të

përkulej në zbrazëtirë, midis kaçubave. Atëherë edhe ajo u kap me

të dyja duart dhe ajo te dora e rojёs dhe, duke u shtirur sikur po

rrëshqiste , i dha një shtytje të fortë. Roja, humbi ekuilibrin që të

shmangte rënien në ujë, u tërhoq prapa duke e lëshuar Albinën dhe

u kap te kaçubet; dhe rrëshqiti për t'u ulur mbi breg. Gati në të

njëjtin çast ndodhën një zhytje dhe një stërkalë të ndjekura nga një

llokoçitje e dikujt që notonte: Albina ishte hedhur në lumë.

Vazhdoi një skenë e ngatërruar dhe e tërbuar. Me të tërhequr

sipër Kosman, dy rojat e veshën duke e akuzuar që kishte lehtësuar

arratisjen e Albinës; duke i thënë që ishte bërë fajtor për krimin e

përkrahjes dhe rrezikonte ndonjë vit burg tё mundshёm; që

ndërkaq, duhej ta quante veten në gjendje arresti. Kosma

kundërshtonte duke ua kthyer që ishte rrëzuar aksidentalisht në ujë;

fundja, le ta çonin në burg. Më në fund, pas shumë shpjegimesh

zemërake ia doli t'i bindte dy rojat dhe t'i dërgonte te liqja nën të

47


- 48 -

cilin gjendeshin dy të vdekurit. Tanimë ishte bërë krejtësisht natë

dhe shkorreti plot xixëllonja që ndërronin ngjyrën dhe bëheshin

miza në breroren e të fortë të llambës që roja e parë udhëhiqte mbi

kaçubet për të drejtuar hapat e tyre. Dëgjohej me copa në heshtje

rrjedha e njëjtë të lumit dhe Kosma nuk mund të rrinte pa menduar

për Albinën që në atë orë do të kish arritur bregun tjetër dhe

vraponte midis kaçubave duke ngjitur të përpjetën drejt maleve. Si

arritën nën liqe, në dritën e kaltër të llambës së xhepit, Atamani u

zbulua i bardhë si sallo midis degëve dhe gjetheve që e mbulonin;

Torta, përkundrazi i çngjyrosur, nga i zeshkët ishte bërë gri. Me t'u

dalë përpara kjo pamje rojave iu davarit humori i keq. Këta dy të

vdekur për ta vlenin shumë më tepër se Albina e gjallë. Të kapur

nga një gjallëri e papritur, gati duke harruar Kosman, filluan të

diskutonin se ç'duhej të bënin. Më në fund u vendos që të linin të

vdekurit aty ku ishin, së paku ata nuk iknin; dhe do të shkonin të

dy të lajmëronin Komandën. Kosma sjellja e të cilit nuk ishte e

qartë, do të shkonte me ta. U kthyen kështu në shteg dhe nga ky u

ngjitën në rrugë. Duke ecur midis rojave disa minuta më pas,

Kosma pyeti se sa vjet mund të dënohej Albina nëse do ta kapnin. -

Sa Vite ? - tha një nga rojat me një të qeshur. - me burgim të

përjetshëm.

Por Kosma tani e kuptonte që ndërsa i fliste Albinës në kasolle,

çështja mё e rёndёsishme pёr Albinёn s’kishte qenё tё fillonte njё

jetё tё re dhe fraza tё tilla si kjo, po mё ashpër dhe qartё para saj

shtrohej alternativa: liri ose burg. Dhe zemra e tij ishte me të.

Përktheu Faslli Haliti

48

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!