Νεανικά Αγκυροβολήματα Τεύχος 74
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Nεανικά<br />
Ἀγκυροβολήματα<br />
Aγκυροβολή-<br />
Δ I M H N I A I O Φ Y Λ Λ A Δ I O T H Σ I E P A Σ M H T P O Π O Λ E Ω Σ<br />
I E P A Π Y T N H Σ K A I Σ H T E I A Σ Γ I A T O Y Σ N E O Y Σ<br />
T E Y X O Σ 7 4 Μ Α Ϊ Ο Σ - Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ 2 0 1 3<br />
Κατηχητικὰ κεφάλαια<br />
Ὀρθόδοξη παράδοση καὶ λαϊκὸς πολιτισμός<br />
Τό θαῦμα στή λαϊκή παράδοση καί στό λαϊκό πολιτισμό<br />
Προλογικό<br />
Στὸ πλαίσιο τῆς θεματικῆς ἑνότητας<br />
ποὺ μελετᾶ τὴ σχέση τοῦ λαϊκοῦ πολιτισμοῦ<br />
μὲ τὴ χριστιανικὴ παράδοση<br />
ἐντάσσεται καὶ μιὰ ἰδιαίτερα σημαντικὴ<br />
πτυχὴ τοῦ λαϊκοῦ<br />
πολιτισμοῦ ποὺ ἔχει<br />
σχέση μὲ τὸ ὑπερβατικὸ<br />
στοιχεῖο. Θὰ πρέπει<br />
νὰ δεχόμαστε ἤ<br />
νὰ ἀπορρίπτουμε τὰ<br />
ὁράματα, τὰ θαύματα<br />
καὶ γενικὰ τὰ χαρίσματα<br />
ποὺ φαίνεται<br />
νὰ ἔχουν κάποιοι<br />
ἄνθρωποι. Εἶναι ἀπὸ<br />
τὸ Θεὸ καὶ πρέπει νὰ<br />
ἐμπιστευθοῦμε τὴν<br />
ὁδηγία τους ἤ εἶναι<br />
πλάνη καὶ κινδυνεύουμε<br />
νὰ πλανηθοῦμε καὶ ἐμεῖς;<br />
Εἰδικότερα ὅταν οἱ ἄνθρωποι μέσα<br />
ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἐκδηλώνονται τὰ<br />
χαρίσματα αὐτὰ εἶναι ἄνθρωποι τῆς<br />
Ἐκκλησίας, ἄνθρωποι εὐλαβεῖς ποὺ<br />
ἀποδίδουν στὸ Θεὸ τὸ χάρισμά τους<br />
πῶς μποροῦμε νὰ διακρίνουμε τὴ<br />
γνησιότητα ἤ ὄχι τοῦ χαρίσματος;<br />
Ἐδῶ θὰ καταθέσουμε μερικὲς σκέψεις<br />
γιὰ τὰ κριτήρια ποὺ συναντᾶμε<br />
στὴν παράδοση<br />
τῆς Ἐκκλησίας μας.<br />
Τὸ ὑπερβατικὸ στοιχεῖο<br />
στὴ λαϊκὴ<br />
παράδοση<br />
(τὸ πρόβλημα<br />
τῶν κριτηρίων)<br />
Σ’ ἀλλοτινοὺς καιρούς,<br />
ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους<br />
τοὺς πονηροὺς<br />
ἔβρισκε κανεὶς ἕνα προζύμι,<br />
καθὼς λέει καὶ ὁ<br />
Χριστός, ποὺ ζύμωνε τὸ<br />
ἀλεύρι, δηλ. τοὺς πολλούς, μὲ τὰ λογιῶν-λογιῶν<br />
χαρίσματα ποὺ εἶχε ὁ καθένας.<br />
Ἀνάμεσα στὰ χαρίσματα, δυσεύρετο<br />
σήμερα, ἦταν καὶ τὸ χάρισμα
τῆς μακάριας ἁπλότητας ποὺ ἔκανε<br />
τοὺς ἀνθρώπους, νέους καὶ γέρους, νὰ<br />
μοιάζουν μὲ παιδιά. Δὲ μιλᾶμε γιὰ τὴ<br />
φτιασιδωμένη κοσμικὴ ἁπλότητα ποὺ<br />
μόνο ἁπλότητα δὲν εἶναι ἀλλὰ γιὰ<br />
αὐτὴν ποὺ γεννιέται ἀπὸ τὴν καθαρότητα<br />
τῆς καρδιᾶς. Ὁ καθαρὸς<br />
ἄνθρωπος βλέπει μὲ καθαρότητα καὶ<br />
τοὺς ἄλλους καὶ δὲ βάζει κακὸ μὲ τὸ<br />
νοῦ του ἀλλὰ ὅλους τοὺς βλέπει καλούς.<br />
Ἀπὸ τὰ πολλὰ<br />
παραδείγματα ἕνα<br />
μόνο θὰ ἀναφέρω<br />
ἀπὸ τὴ ζωὴ τοῦ<br />
ἁγίου Νικολάου<br />
τοῦ Πλανᾶ. Ἕνας<br />
νεαρός, ὁ Ἀλέκος,<br />
πήγαινε συχνὰ<br />
στὸν ἅγιο Ἐλισσαῖο<br />
καὶ ζητοῦσε<br />
βοήθεια ἀπὸ τὸν<br />
παπα-Νικόλα ὁ<br />
ὁποῖος τὸν περιέβαλλε<br />
μὲ ἀγάπη.<br />
Οἱ ἄλλοι ποὺ βλέπανε τὸν τρόπο του<br />
καὶ πὼς ἐκμεταλευόταν τὴν καλοσύνη<br />
καὶ τὴν ἀγάπη τοῦ παπα-Νικόλα<br />
τοῦ λέγανε νὰ τὸν ἀπομακρύνει. Εἶχε<br />
μάλιστα τόσο ἀποθρασυνθεῖ ποὺ τὸν<br />
ἀγκάλιαζε μερικὲς φορὲς ἀπὸ ἀγάπη<br />
τάχατες καὶ ταυτόχρονα ἔψαχνε τὶς<br />
τσέπες του γιὰ χρήματα. Ὅμως ὁ<br />
ἅγιος αὐτὸς ἄνθρωπος προικισμένος<br />
μὲ τὸ χάρισμα τῆς ἁπλότητας ἔβλεπε<br />
στὸν Ἀλέκο τὴν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ καὶ<br />
δὲν πρόσεχε τὸ κακὸ ποὺ τὴν ἀλλοίωνε<br />
γι’ αὐτὸ καὶ ἔλεγε: «καλός, καλὸς<br />
ὁ Ἀλέκος».<br />
Σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο καὶ γιὰ νὰ ἀποφύγουμε<br />
παρεξηγήσεις θὰ πρέπει νὰ<br />
κάνουμε μιὰ σημαντικὴ παρατήρηση.<br />
Εἶναι ἄλλο πράγμα ἡ φυσικὴ ἁπλότητα,<br />
τὴν ὁποία ἔχουν πολλοὶ ἄνθρωποι<br />
καὶ ἄλλο ἡ πνευματικὴ ἁπλότητα,<br />
τὴν ὁποία συναντᾶμε στοὺς ἁγίους<br />
ἀλλὰ καὶ σὲ ἀνθρώπους ποὺ ἀγωνίζονται<br />
πνευματικά. Τὸ χάρισμα τῆς<br />
ἁπλότητας ἔχει δοθεῖ σὲ πολλοὺς<br />
ἀνθρώπους ὡς πνευματικὴ περιουσία,<br />
ὡς ἰδιαίτερο χάρισμα ἀπ’ αὐτὰ ποὺ δίνει<br />
ὁ Θεὸς σὲ<br />
κάθε ἄνθρωπο καὶ<br />
ποὺ θὰ πρέπει,<br />
ὅπως φαίνεται<br />
στὴν παραβολὴ<br />
τῶν ταλάντων, νὰ<br />
τὸ καλλιεργήσει<br />
αὐτὸς ποὺ τὸ ἔχει<br />
γιὰ νὰ δώσει καρπούς.<br />
Ἡ πνευματικὴ<br />
ἁπλότητα ὅμως<br />
εἶναι μιὰ πολὺ<br />
ὑψηλὴ πνευματικὴ<br />
κατάσταση<br />
ποὺ συνοδεύεται ἀπὸ τὴ μεγάλη ἀρετὴ<br />
τῆς διάκρισης καὶ φανερώνει ἄνθρωπο<br />
ἀπαλλαγμένο ἀπὸ πάθη, γεμάτο<br />
ἀπὸ τὴ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Οἱ<br />
ἄνθρωποι αὐτοὶ ἔχουν ξεχωριστὴ δύναμη<br />
κατὰ τῶν πονηρῶν πνευμάτων,<br />
ὅπως φαίνεται στὴν περίπτωση τοῦ<br />
Παύλου τοῦ ἁπλοῦ, μαθητῆ τοῦ ἁγίου<br />
Ἀντωνίου, ὁ ὁποῖος θεράπευσε<br />
ἕναν ἄνθρωπο ποὺ ἔπασχε ἀπὸ<br />
«ἀρχικὸ» δαιμόνιο μὲ προτροπὴ τοῦ<br />
Ἁγίου Ἀντωνίου, ὁ ὁποῖος γνώριζε τὸ<br />
χάρισμα τοῦ μαθητῆ του.<br />
Ἡ ἁπλότητα ποὺ ἔχουν ἀπὸ φυσικοῦ<br />
τους οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἡ πύλη ἀπὸ τὴν<br />
ὁποία εἰσέρχεται τὸ ὑπερβατικὸ στοι-
χεῖο στὴ ζωὴ τῶν ἁπλοϊκῶν ἀνθρώπων<br />
καὶ γι’ αὐτὸ ἀναφέρομαι σ’ αὐτήν. Ἡ<br />
μορφὴ αὐτὴ ἁπλότητας<br />
διαφέρει ἀπὸ τὴν πνευματικὴ<br />
γιατὶ ὁ ἄνθρωπος<br />
δὲν ἔχει φθάσει σ’<br />
ἕναν βαθμὸ κάθαρσης<br />
καὶ γι’ αὐτὸ δὲν λειτουργεῖ<br />
τὸ χάρισμα τῆς διάκρισης<br />
τῶν πνευματικῶν<br />
καταστάσεων μὲ κίνδυνο<br />
νὰ δεχτεῖ τὸ ψέμα καὶ τὴν<br />
πλάνη γιὰ ἀλήθεια.<br />
Ξέρομε ὅτι ὁ διάβολος<br />
«μετασχηματίζεται εἰς<br />
ἄγγελον φωτός…καὶ οἱ<br />
διάκονοι αὐτοῦ μετασχηματίζονται ὡς<br />
διάκονοι δικαιοσύνης…» 1 . Εἶναι δύσκολο<br />
λοιπὸν χωρὶς διάκριση μόνο μὲ<br />
τὴ φυσικὴ ἁπλότητα νὰ γνωρίσει κανεὶς<br />
τί κρύβεται πίσω ἀπὸ ἕνα ὄμορφο<br />
προσωπεῖο. Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας<br />
ἔχουν τεράστια ἐμπειρία πάνω στὰ<br />
θέματα αὐτὰ καὶ μποροῦν νὰ<br />
διακρίνουν τὴν προέλευση ἑνὸς<br />
ὁράματος ἤ ἀνάλογου πνευματικοῦ<br />
φαινομένου.<br />
Στὸ «Γεροντικὸ» διαβάζομε ὅτι<br />
κάποτε πῆγαν στὸν Ἅγιο Ἀντώνιο<br />
μερικοὶ μοναχοὶ γιὰ νὰ τὸν<br />
ρωτήσουν ἄν θὰ πρέπει νὰ πιστεύουν<br />
σὲ ὄνειρα καὶ ὁράματα<br />
ποὺ ἔβλεπαν. Καθὼς ὁδοιποροῦσαν<br />
γιὰ τὸ ὄρος ποὺ ἔμενε ὁ<br />
ἅγιος τοὺς ψόφησε τὸ γαϊδουράκι<br />
ποὺ εἶχαν φορτώσει τὰ τρόφιμα<br />
καὶ τὸ νερό. Ὅταν ἔφτασαν στὸ<br />
κελλὶ ποὺ ἔμενε ὁ ἅγιος πρὶν<br />
προφθάσουν νὰ μιλήσουν γιὰ<br />
τὸ θέμα τους τοὺς ρώτησε<br />
πρῶτος ὁ ἅγιος πῶς ἔγινε καὶ<br />
τοὺς ψόφησε τὸ γαϊδουράκι. Παραξενεμένοι<br />
οἱ μοναχοὶ τὸν ρώτησαν<br />
νὰ τοὺς πεῖ πῶς τὸ ἤξερε ἀφοῦ δὲν τοῦ<br />
εἶχαν μιλήσει ἀκόμα. Τότε<br />
τοὺς εἶπε ὅτι τοῦ τὸ ἀποκάλυψαν<br />
οἱ δαίμονες καὶ<br />
τοὺς δίδαξε νὰ προσέχουν<br />
ἀπὸ τὶς δαιμονικὲς<br />
φαντασίες.<br />
Τὸ σημαντικὸ στὴν ὑπόθεση<br />
αὐτὴ δὲν εἶναι τὸ<br />
ὅραμα τοῦ ἁγίου ἀλλὰ μὲ<br />
ποιό τρόπο διέκρινε τὴν<br />
προέλευση τοῦ ὁράματος.<br />
Λένε οἱ Πατέρες ὅτι<br />
ἐπειδὴ εἶχε ἀπαλλαγμένη<br />
τὴν καρδιά του ἀπὸ τὰ<br />
πάθη καὶ ταυτόχρονα βρισκόταν σὲ<br />
συνεχὴ νήψη, σὲ πνευματικὴ ἐγρήγορση<br />
δηλ. προσευχόμενος καὶ ἔχοντας<br />
ὡς ἄγρυπνο φύλακα τῆς καρδιᾶς<br />
του τὸ νοῦ, γι’ αὐτὸ μπόρεσε νὰ διακρίνει<br />
τὴν προέλευση τοῦ ὁράματος.<br />
Στὶς γραφές του ὁ Ἅγιος Σιλουανὸς
ὁ Ἀθωνίτης λέει τὰ ἑξῆς σημαντικά:<br />
«Ἄν δεῖς φῶς μέσα σου ἤ γύρω σου, μὴν<br />
πιστέψεις σ’ αὐτὸ ἄν δὲν ἔχεις συγχρόνως<br />
κατάνυξη γιὰ τὸ Θεὸ καὶ ἀγάπη<br />
γιὰ τὸν πλησίον. Μὴ φοβηθεῖς<br />
ὅμως, ἀλλὰ ταπείνωσε τὸν ἑαυτό σου<br />
καὶ τὸ φῶς ἐκεῖνο θὰ ἐξαφανιστεῖ.<br />
Ἄν δεῖς κάποιο<br />
ὅραμα ἤ εἰκόνα ἤ<br />
ὄνειρο, μὴν τὸ<br />
ἐμπιστεύεσαι,<br />
γιατὶ ἄν εἶναι ἀπὸ<br />
τὸν Θεό, θὰ σὲ<br />
φωτίσει γι’ αὐτὸ ὁ<br />
Κύριος. Ψυχή,<br />
ποὺ δὲν γεύθηκε<br />
τὸ Ἅγιο Πνεῦμα,<br />
δὲν μπορεῖ νὰ<br />
διακρίνει ἀπὸ ποῦ<br />
ἔρχεται τὸ ὅραμα.<br />
Ὁ ἐχθρὸς δίνει<br />
στὴν ψυχὴ μιὰ<br />
«γλυκειὰ αἴσθηση»<br />
ἀνακατεμένη<br />
μὲ κενοδοξία,<br />
καὶ ἀπὸ αὐτὸ γίνεται<br />
φανερὴ ἡ<br />
πλάνη.<br />
Οἱ Πατέρες λένε<br />
ὅτι, ὅταν ἡ ὅραση εἶναι ἐχθρική, ἡ<br />
ψυχὴ αἰσθάνεται σύγχυση ἤ φόβο.<br />
Αὐτό, ὅμως, συμβαίνει μόνο στὴν ταπεινὴ<br />
ψυχὴ ποὺ θεωρεῖ τὸν ἑαυτό της<br />
ἀνάξιο γιὰ τὴν ὅραση. Ὁ κενόδοξος,<br />
ὅμως, μπορεῖ νὰ μὴν αἰσθανθεῖ οὔτε<br />
φόβο οὔτε σύγχυση, γιατὶ ἐπιθυμεῖ τὶς<br />
ὁράσεις καὶ θεωρεῖ τὸν ἑαυτό του ἄξιο,<br />
καὶ γι’ αὐτὸ τὸν ἐξαπατᾶ εὔκολα ὁ<br />
ἐχθρός». 2<br />
Τὸ κλειδὶ γιὰ νὰ διαπιστώσουμε τὶ<br />
κρύβεται πίσω ἀπ’ ὅλα αὐτὰ τὰ πνευματικὰ<br />
δρώμενα εἶναι ὁ ἄνθρωπος, ὁ<br />
ὁποῖος ἀφήνει τὸ πνευματικὸ του<br />
χνάρι πάνω στὰ ἔργα του. Ὑπάρχουν<br />
ἄνθρωποι ποὺ ἔχουν τὶς παραπάνω<br />
προϋποθέσεις παρὰ τὸ ὅτι δὲν ἔχουν<br />
οὔτε κοσμικὴ μόρφωση ἀλλὰ οὔτε<br />
γνωρίζουν πολλὰ γιὰ τὴν πίστη.<br />
Στὸ βιβλίο τοῦ Γέροντα Παϊσίου μὲ<br />
τίτλο «Ἁγιορεῖτες Πατέρες<br />
καὶ Ἀγιορείτικα»<br />
ὑπάρχουν πολλὲς<br />
χαριτωμένες διηγήσεις<br />
μὲ ἁπλοὺς μοναχοὺς<br />
ποὺ ζοῦσαν μέσα<br />
στὸ θαῦμα μὲ τὸν πιὸ<br />
φυσικὸ τρόπο. Ἡ<br />
ἁπλότητα αὐτῶν τῶν<br />
ἀνθρώπων φαίνεται<br />
στὰ μάτια τῶν κοσμικῶν<br />
ἀνοησία καὶ<br />
θεωροῦν τρελοὺς<br />
τοὺς πραγματικὰ<br />
ἁπλοὺς ἀνθρώπους.<br />
Ἕναν τέτοιο μάλιστα,<br />
τὸν γερο-Κωνσταντίνο,<br />
τὸν ἔστειλαν σὲ<br />
τρελοκομεῖο στὴ<br />
Θεσσαλονίκη ἐπειδὴ<br />
ζοῦσε σὰν τὰ πουλιὰ<br />
τοῦ οὐρανοῦ χωρὶς<br />
νὰ φροντίζει τίποτα ἀπ’ αὐτὰ ποὺ οἱ<br />
ἄνθρωποι θεωροῦν φυσικὸ νὰ φροντίζουν.<br />
Ἕνας ἄλλος, ὁ γερο-Παχώμιος, τὸ<br />
μόνο ποὺ ἤξερε ἦταν ὅτι ὁ Χριστὸς<br />
εἶναι Θεὸς καὶ τὸ μόνο ποὺ ἤθελε ἦταν<br />
νὰ ἀφιερώσει τὴ ζωή του σ’ αὐτὸν ἀπὸ<br />
ἀγάπη. Ἀπὸ ἀγάπη καὶ γιὰ τοὺς ἀδελφούς<br />
του ἔπιανε μὲ τὰ χέρια του φίδια<br />
και σκορπιοὺς καὶ τὰ ἀπομάκρυνε<br />
ἀπὸ τὸ σπίτι γιατὶ φοβόντουσαν οἱ<br />
ἄλλοι πατέρες. Ὅταν τοῦ λέγανε:<br />
«γερο-Παχώμιε δὲ φοβάσαι μὴ σὲ
δαγκάσουν;» ἀπαντοῦσε:<br />
«ἕνα χαρτὶ<br />
(χαρτὶ ἦταν τὸ Εὐαγγέλιο)<br />
γράφει πὼς ἄμα<br />
πιστεύεις στὸ Χριστὸ<br />
πιάνεις τὰ φίδια καὶ<br />
τοὺς σκορπιοὺς καὶ δὲ<br />
σὲ πειράζουν».<br />
Τὸ γερο-Παχώμιο,<br />
ὅπως καὶ ὅλους τοὺς<br />
ἄλλους, μοναχοὺς καὶ<br />
κοσμικούς, ποὺ εἶχαν<br />
αὐτὴ τὴν πνευματικὴ<br />
ἁπλότητα οὔτε τὰ<br />
ὁρατὰ ἀλλὰ οὔτε καὶ τὰ νοητὰ φίδια<br />
καὶ οἱ σκορπιοὶ τοὺς πειράζανε. Οἱ<br />
ἐμπειρίες οἱ πνευματικὲς ποὺ εἴχανε<br />
ἦταν πέρα γιὰ πέρα ἀληθινὲς καὶ ἡ<br />
ἁπλότητα ποὺ εἶχαν τοὺς φύλαγε<br />
ὥστε νὰ μὴν «ψηλώσει» ὁ νοῦς τους<br />
καὶ πλανηθοῦν. Ἕνας τέτοιος ἁπλὸς<br />
μοναχὸς ὁ ὁποῖος κάθε βράδυ εἶχε<br />
κατὰ τὴ διάρκεια τῆς προσευχῆς του<br />
τὴν ἐμπειρία τοῦ ἀκτίστου φωτὸς νόμιζε<br />
ὅτι ὅλοι οἱ μοναχοὶ εἶχαν αὐτὴ τὴν<br />
ἐμπειρία καὶ τὸ θεωροῦσε πολὺ φυσικό.<br />
Ἡ ἀδυναμία μας νὰ διακρίνουμε<br />
ἀνάμεσα στὴν φυσικὴ<br />
ἁπλότητα, ἡ<br />
ὁποία δὲν μπορεῖ νὰ<br />
μᾶς προστατέψει<br />
ἀπὸ τὴν πλάνη, καὶ<br />
στὴν πνευματικὴ<br />
ἁπλότητα εἶναι ποὺ<br />
δημιουργοῦν αὐτὴ<br />
τὴ σύγχυση. Ἡ φυσικὴ<br />
ἁπλότητα, ποὺ<br />
γιὰ νὰ τὴν διακρίνουμε<br />
ἀπὸ τὴν πνευματικὴ<br />
ἄς τὴν ὀνομάσουμε<br />
ἁπλοϊκότητα,<br />
συνοδεύεται<br />
πολλὲς φορὲς ἀπὸ<br />
μιὰ ἰσχυρογνωμοσύνη<br />
ποὺ κρύβει ἐγωισμό,<br />
ἀπὸ μιὰ ἐμμονὴ<br />
σὲ τύπους ποὺ καταντοῦν<br />
εἰδωλολατρεία<br />
καὶ δίνουν διάσταση<br />
μαγικὴ ἀκόμα<br />
καὶ στὰ μυστήρια<br />
τῆς Ἐκκλησίας. Ἄς<br />
δοῦμε πῶς περιγράφει<br />
στὸ ἔργο του «τὸ<br />
δισάκι τοῦ ἀσκητῆ» ὁ Νέστορας Μάτσας<br />
μιὰ «γερόντισσα» αὐτοῦ τοῦ<br />
εἴδους:<br />
«-Ὅταν μιλῶ ἐγώ, ὁ Θεὸς μιλάει, μοῦ<br />
εἶπε ἡ γιάτρισσα ἡ Καλομοίρα στὴ<br />
Μυτιλήνη…<br />
-Ποῦθε εἶσαι φερμένη κυρούλα;<br />
-Ἀπὸ τὸ Ἀϊβαλί.<br />
-Ποῦθε ἔμαθες νὰ γιαίνεις τὶς ἀρρώστιες;<br />
-Ἀπ’ τὴ μανούλα μου. Πρὶν κλείσει τὰ<br />
μάτια της καὶ κοιμηθεῖ, μὲ φώναξε<br />
κοντὰ στὸ μαξιλάρι της καὶ μοῦ φανέρωσε<br />
ὅλα τὰ μυστικά της.
-Ποιά μυστικά της;<br />
-Να δίνω γιατριά σὲ ἀρρώστους, νὰ<br />
διώχνω τὸ κακὸ μάτι, νὰ λύνω τὰ μάγια.<br />
-Τί δουλειά ἔχουν τὰ μάγια μὲ τὴ γιατρική;<br />
Σὲ τοῦτο τὸ ἐρώτημα θύμωσε ἡ Καλομοίρα.<br />
Τυλίχτηκε στὸ μαῦρο μποξά<br />
της καὶ δὲν ἤθελε ἄλλο νὰ μιλήσει…» 3 .<br />
Τελείως διαφορετικὴ εἶναι ἡ ἀντίδραση<br />
τῶν ἀνθρώπων ποὺ ζοῦν τὴ<br />
γνήσια πνευματικὴ Παράδοση τῆς<br />
ρωμηοσύνης. Μὲ πολλὴ ταπείνωση,<br />
χωρὶς ἔπαρση, διακονοῦν τοὺς ἀδελφούς<br />
τους ξέροντας ὅτι τὸ χάρισμα<br />
τους εἶναι χάρισμα διακονίας ποὺ<br />
τοὺς δόθηκε ὄχι γιὰ νὰ ξεχωρίζουν<br />
ἀλλὰ λειτουργοῦν θεραπευτικὰ μέσα<br />
στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Γιατί, ὅπως<br />
λέγαμε καὶ σὲ προηγούμενο τεῦχος,<br />
ἄλλο εἶναι ἡ γνήσια πνευματικὴ Παράδοση<br />
τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἄλλο οἱ παραδόσεις<br />
ποὺ ἔχουν ἀπὸ ἀλλοῦ τὴν<br />
προέλευση. Ἡ σύγχυση ἀνάμεσα στὴν<br />
Παράδοση καὶ στὶς παραδόσεις δημιουργεῖ<br />
αὐτὴ τὴ λαθεμένη εἰκόνα γιὰ<br />
τὸν τρόπο ποὺ λειτουργεῖ τὸ ὑπερβατικὸ<br />
στοιχεῖο μέσα ἀπὸ χαρισματικοὺς<br />
ἀνθρώπους στὴ λαϊκὴ παράδοση.<br />
Καταληκτήριες σκέψεις.<br />
Αὐτὸ ποὺ ἔχει ἰδιαίτερη σημασία καὶ<br />
θέτει ἕνα καλὸ θεμέλιο στὴν προσπάθειά<br />
μας νὰ ὁρίσουμε κάποιο κριτήριο<br />
ἀλήθειας γιὰ μιὰ ἐμπειρία εἶναι<br />
νὰ δοῦμε ποιός ἐπιβεβαιώνει τὸ χάρισμα<br />
ποὺ ἔχει κάποιος. Ἄν παρατηρήσουμε<br />
προσεκτικὰ θὰ δοῦμε ὅτι στὶς<br />
περιπτώσεις ποὺ ὑπάρχει πλάνη τὸ χάρισμα<br />
ἐπιβεβαιώνεται ἀπὸ τὸν ἴδιο ἤ<br />
ἀπὸ ὁμάδα γύρω ἀπ’ αὐτόν. Στὴν περίπτωση<br />
ποὺ τὸ χάρισμα εἶναι γνήσιο<br />
αὐτὸς ποὺ ἀναγνωρίζει ἀλλὰ καὶ διαχειρίζεται<br />
τὸ χάρισμα ἑνὸς ἀνθρώπου<br />
εἶναι ἡ Ἐκκλησία ὡς κοινότητα.<br />
Αὐτὴ λοιπόν, ἡ κοινότητα καὶ ὄχι ἡ<br />
αὐθεντία ἑνὸς ἀνθρώπου, ἔστω κι ἄν<br />
αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ Εὐαγγελιστὴς<br />
Ἰωάννης, ὁ ἐπιστήθιος φίλος<br />
τοῦ Χριστοῦ, ὁ μεγάλος θεολόγος<br />
τῆς Ἐκκλησίας, ἐπιβεβαιώνει τὴν μαρτυρία<br />
του. Στὸ τέλος τοῦ Εὐαγγελίου<br />
τοῦ Ἰωάννου (Ἰω. 21,24) ἡ Ἐκκλησία<br />
ἐπισφραγίζει τὸ λόγο του λέγοντας:<br />
«Οὗτός ἐστιν ὁ μαθητὴς ὁ μαρτυρῶν<br />
περὶ τούτων καὶ γράψας ταῦτα, καὶ<br />
οἴδαμεν ὅτι ἀληθὴς ἐστιν ἡ μαρτυρία<br />
αὐτοῦ…».<br />
παπα-Νικόλας Ἀλεξάκης<br />
1<br />
Β΄ Κορ.11,13-14.<br />
2<br />
Ἀρχιμ. Σωφρονίου, Ἅγιος Σιλουανὸς<br />
ὁ Ἀθωνίτης, Ἔσσεξ 2005,<br />
σελ.531.<br />
3<br />
Ν. Μάτσα, Τὸ δισάκι τοῦ ἀσκητῆ,<br />
Ἑστία τ. Γ΄ σελ. 36-37.
Τό θαῦμα στό λαϊκό πολιτισμό<br />
Στίς πολύ παλαιότερες ἐποχές οἱ<br />
ἄνθρωποι ἔβλεπαν ὡς θαύματα πολλά<br />
συμβάντα πού γιά μᾶς σήμερα εἶναι<br />
φυσικά: τίς κινήσεις τοῦ ἥλιου, τοῦ<br />
φεγγαριοῦ καί τῶν ἀστεριῶν, τίς<br />
ἀλλαγές τοῦ καιροῦ, τό θάνατο. Ὁ κόσμος<br />
συχνά τούς προκαλοῦσε ὄχι<br />
μόνο θαυμασμό καί ἔκπληξη, ἀλλά καί<br />
ἀγωνία καί φόβο. Ὅλοι λοιπόν ἀποδέχονταν<br />
ὅτι ὁ κόσμος ἦταν γεμάτος<br />
θαύματα, χωρίς βέβαια νά ἀναρωτιοῦνται<br />
τί ἦταν φυσικό καί τί ὄχι. Καί<br />
τά θαύματα πού περιγράφονται στίς<br />
διηγήσεις τῆς Π.Δ. σχετίζονται μέ τόν<br />
τρόπο πού ἀντιλαμβάνονταν τόν<br />
κόσμο οἱ ἄνθρωποι τῆς ἐποχῆς της.<br />
Ὅτι δηλαδή, ὁ Θεός κατοικεῖ στόν<br />
οὐρανό καί ἀπό ἐκεῖ κατευθύνει τή<br />
ζωή καί τό μέλλον τοῦ κόσμου. Ὅταν<br />
λοιπόν ὁ Θεός ἐπενέβαινε στόν κόσμο<br />
μέ μιά ἐνέργειά του, τήν ἀναγνώριζαν<br />
ὡς θαυμαστή, χωρίς ὅμως νά θεωροῦν<br />
ὅτι αὐτή γκρέμιζε τούς νόμους τῆς<br />
φύσης. Γιά τήν Π.Δ. δηλαδή τά θαύματα<br />
ἦταν ἐξαιρετικά συμβάντα, στά<br />
ὁποῖα οἱ πιστοί ἄνθρωποι ἀναγνώριζαν<br />
τήν παρουσία καί τά ἔργα τοῦ<br />
Θεοῦ 1 .<br />
Ἀργότερα στήν Κ.Δ., στά Εὐαγγέλια<br />
ἔχομε περίπου 40 διηγήσεις μέ θαύματα<br />
τοῦ Χριστοῦ. Ὅλα αὐτά τά θαύματα<br />
θεωρήθηκαν «σημεῖα», πού<br />
ἐπέτρεπαν στούς ἀνθρώπους νά δοῦν<br />
πτυχές ἀπό τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Οἱ<br />
ἄνθρωποι μαθαίνουν νά ἐμπιστεύονται<br />
τό Χριστό, προσπαθοῦν νά ἀλλάξουν<br />
ἐσωτερικά καί ἔχουν τή<br />
διαβεβαίωση του, ὅτι ἄν ἔχουν πίστη<br />
καί ἐμπιστοσύνη στό Θεό, μποροῦν<br />
νά ἀναμένουν τό θαῦμα. Θαύματα γίνονται<br />
πάντα, γίνονται καί σήμερα, θά<br />
γίνονται καί στό μέλλον 2 .<br />
Τό θαῦμα στή λαϊκή παράδοση παίρνει<br />
μιά ἄλλη διάσταση. Ἄν καί διατηρεῖ<br />
ἀκέραια τή κατάνυξή του, ντύνεται<br />
καί μέ τά ροῦχα τοῦ παραμυθιοῦ. Ἡ<br />
ἐξωτερική ἔκφραση τοῦ θαύματος γίνεται<br />
σ᾽ ἕνα κλίμα γιορτῆς ἤ πανηγυριοῦ.<br />
Τί ἄλλο εἶναι οἱ περισσότερες<br />
γιορτές καί τά λαϊκά πανηγύρια ἀπό<br />
μιά ζωντανή διάρκεια τοῦ θαύματος.<br />
Σ᾽ αὐτά δημιουργεῖται ἕνα κλίμα ὁμαδικοῦ<br />
ψυχισμοῦ πού ξεκινᾶ ἀπό τό<br />
προσκύνημα στήν Ἐκκλησία κι ἀπολήγει<br />
σέ ξεφάντωμα μέ λαϊκά ὄργανα<br />
καί χορούς.<br />
Τό θαῦμα εἶναι δεμένο μέ τόν ἑλληνικό<br />
βίο καί ἴσως σ᾽ αὐτό βρίσκεται ἡ<br />
πιό γνήσια μορφή τῆς παράδοσης.<br />
Ὁμαδική ὑποβολή, βαθιά πίστη, παρασθητικά<br />
φαινόμενα, ἔντονος ἐσωτερικός<br />
κλονισμός πού ὁδηγοῦν σέ<br />
προσωρινή παραίσθηση 3 .<br />
Παράδειγμα ἐδῶ ἀποτελοῦν τά ἀναστενάρια,<br />
μέ τούς συμμετέχοντες νά<br />
πυροβατοῦν πάνω στά κάρβουνα,<br />
κρατώντας τίς εἰκόνες τῶν Ἁγίων<br />
Κωνσταντίνου καί Ἑλένης ἤ τοῦ<br />
Ἁγίου Ἀθανασίου.<br />
Στά λόγια τῶν ἀνθρώπων ἐκφράζεται<br />
μιά βαθιά ἐλπίδα καί ἀκόμη μιά μεγαλύτερη<br />
ἀπελπισία, πού ἑρμηνεύεται<br />
μέ τήν πικρή διαπίστωση, πώς ὅταν<br />
κλείνουν ὅλοι οἱ δρόμοι, ἡ μόνη ἔξοδος<br />
εἶναι τό θαῦμα.<br />
Τό θαῦμα εἶναι τό ζωντανό στοιχεῖο<br />
ἀπ᾽ αὐτά πού μπόρεσαν νά ἐπιβιώσουν<br />
στούς νέους καιρούς μας. Ἴσως<br />
γιατί κλείνει μέσα του, ὄχι μόνο τήν<br />
πίστη πού ἔχει δεθεῖ γερά, μέ μιά συγ-
κεκριμένη παράδοση ἤ μέ ἔνα θρύλο,<br />
ἀλλά καί γιατί ἐκφράζει μιά βαθύτατη<br />
ψυχική ἀνάγκη. Νά λυτρωθεῖ ὁ<br />
ἄνθρωπος ἀπό κάποια δοκιμασία, ἀπό<br />
μιά ἀρρώστια, ἀπό κάποιο δεινό ἤ κάποιο<br />
πρόβλημα.<br />
Ἡ ἄλλη μορφή τοῦ θαύματος εἶναι ἡ<br />
ἐκπλήρωση μιᾶς ἐπιθυμίας. Πίστη;<br />
ἀφέλεια; τελευταία ἔξοδος κινδύνου;<br />
ἁπλοϊκότητα;<br />
ὑποβολή; Ὅλα<br />
μαζί συμπλέκονται<br />
καί<br />
ἐ ν τ ε ί ν ο ν τ α ι<br />
ἀπό τόν ὁμαδικό<br />
ψυχισμό<br />
μπροστά σ᾽<br />
ἕνα φαινόμενο,<br />
πού μέ τή δική<br />
τους πρωτόγονη<br />
λογική δέν μποροῦν νά τό<br />
ἑρμνηνεύσουν. Κάποιες φορές δέν<br />
ὑπάρχει, οὔτε τό φαινόμενο, ἀλλά τό<br />
δημιουργοῦν μόνοι τους μέ τή μαζική<br />
ὑποβολή (Κάποιοι ἄκουγαν τίς καμπάνες<br />
τῆς ἐκκλησιᾶς νά χτυπᾶνε<br />
μόνες τους, τά εἰκονίσματα νά δακρύζουν,<br />
τά καντήλια νά ἀνάβουν μόνα<br />
τους κ.λπ.). Ἡ παρουσία τοῦ θαύματος<br />
εἶναι ὅτι βαθύτερα χαρακτηρίζει<br />
καί διαμορφώνει τό λαϊκό βίο. Καί ἄν<br />
ἐπέζησαν παραδόσεις καί συνήθειες<br />
καί γιορτές σ᾽ αὐτήν ἀκριβῶς τήν παρουσία<br />
βασίστηκαν καί βασίζονται. Οἱ<br />
παλιοί τσεληγκάδες πού ὁδοιποροῦσαν<br />
ἀσταμάτητα στά ἑλληνικά<br />
βουνά, δέν κινοῦσαν τήν ἄνοιξη γιά<br />
τά ψηλώματα, ἄν δέν «ἄκουαν» τό<br />
ἄλογο τοῦ Ἅη Γιώργη. Κάμποσοι μάλιστα<br />
τόν θωροῦσαν κιόλας 4 . Ἡ βαθιά<br />
πίστη τῶν ἁπλῶν ἀνθρώπων, θεμελιωμένη<br />
σέ δοξασίες αἰώνων τήν κληρονόμησαν<br />
ἀπό γενιά σέ γενιά, ὁδηγεῖ<br />
κάποιες φορές ἀκόμη καί σέ παραισθητικά<br />
φαινόμενα.<br />
Στόν λαϊκό πολιτισμό τά ὅρια μεταξύ<br />
τοῦ γνήσιου καί τοῦ μή αὐθεντικοῦ,<br />
τοῦ πραγματικοῦ ἀπό τό φανταστικό,<br />
τοῦ θαύματος καί τοῦ δαιμονικοῦ<br />
στοιχείου εἶναι δυσδιάκριτα μερικές<br />
φορές. Ὅμως ὁ ἄνθρωπος πού εἶναι<br />
ἐνταγμένος μέσα σέ μιά παράδοση καί<br />
μετέχει σ᾽ ἕνα<br />
τέτοιο τρόπο<br />
ζωῆς ἀκόμα κι<br />
ἄν κάνει λάθος,<br />
τά ἐλλείματα<br />
τά δικά του, τά<br />
ἀναπληρώνει ἡ<br />
μετοχή του<br />
στήν κοινή<br />
εὐχαριστιακή<br />
ἐμπειρία.<br />
Συμπερασματικά λοιπόν, μέσα στή<br />
λαϊκή παράδοση τό θαῦμα κατέχει<br />
κεντρική θέση. Γύρω ἀπό τήν ἁπλή καί<br />
ἄδολη ἀγάπη τῶν παλιῶν ἀνθρώπων<br />
στό Θεό κινεῖται ὅλη τους ἡ ζωή, ἡ καθημερινότητα<br />
καί οἱ ἀσχολίες τους.<br />
Ἔτσι κοινωνεῖται ἕνας ξεχωριστός<br />
τρόπος ζωῆς πού μαρτυρεῖ τήν παρουσία<br />
τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ στήν παραμικρή<br />
λεπτομέρεια τῆς ζωῆς τους.<br />
Μακάρι καί ἐμεῖς οἱ νεώτεροι νά μαθαίναμε<br />
καί νά γινόμασταν μέτοχοι<br />
αὐτῆς τῆς ζωοποιοῦ παράδοσης γιά<br />
νά μποροῦμε νά βλέπομε καί νά<br />
αἰσθανόμαστε τόν κόσμο ἀλλιώτικα.<br />
Γεώργιος Ζωγραφίνης,<br />
Θεολόγος καθηγητής<br />
1. Θρησκευτικά, Α´ Γυμνασίου.<br />
2. Θρησκευτικά, Β´ Γυμνασίου.<br />
3. «Τό δισάκι τοῦ ἀσκητῆ», Ν. Μάτσα,<br />
σελ. 25.<br />
4. «Τό δισάκι τοῦ ἀσκητῆ», Ν. Μάτσα,<br />
σελ. 28.