ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟΣΤΟΝΠΟΝΤΟ 

Κατοίκησαμιαχώραπου‘βγαινεαπότηνάλλη,την 

πραγματική,όπωςτ’όνειροαπόταγεγονότατης 

ζωήςμου. 

ΤηνείπακιαυτήνΕλλάδακαιτηχάραξαπάνωστο 

χαρτίνατηνεβλέπω. 

Κιέπιασασιγάσιγάναδένωλόγιασανδιαμαντικά 

νατηνκαλύψωτηχώραπουαγαπούσα.Μηνκαι 

κανείςιδείτοκάλλος.Ήκιυποψιαστείπωςίσωςδεν 

υπάρχει. 

ΟδυσσέαςΕλύτης-«ΜικρόςΝαυτίλος» 

Η 19 η Μαΐου είναι η ημερομηνία που έχει 

ανακηρυχθεί ως Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας 

των Ελλήνων του Πόντου, με τη 

φετινή επέτειο να συμπληρώνει 101 χρόνια από την 

19η Μαΐου του 1919, όταν τα στρατεύματα του 

Κεμάλ έφθασαν στην Σαμψούντα, γεγονός που 

πυροδότησετιςμετέπειτατραγικέςεξελίξεις.Οιδυο 

όψεις ενός γεγονότος που για μας είναι γενοκτονία, 

γιατουςΤούρκουςπανηγυρισμόςγιατηνίδρυσητου 

σύγχρονουκράτους.Χρειάστηκανλίγαμόνοχρόνια 

ώστε να γίνει εφικτό αυτό που οι Οθωμανοί δεν 

είχανκαταφέρειεπίαιώνες.Νασβήσουντοελληνικό 

στοιχείο. Με πρωτοφανή βαρβαρότητα και ακόμη 

πιο σοκαριστική μεθοδικότητα και σχεδιασμό, οι 

Νεότουρκοιεπιχείρησαννααφανίσουντονποντιακό 

ελληνισμό από την περιοχή. Μπορεί αριθμητικά να 

το κατάφεραν, απέτυχαν παταγωδώς ωστόσο να 

"σβήσουν" την ποντιακή ψυχή και την ιστορική 

μνήμηγιατηΓενοκτονίατωνΠοντίων. 

Έναναιώναμετά,ημνήμηπαραμένειζωντανή,όπως 

και ο αγώνας για τη διεθνή αναγνώριση της 

ΓενοκτονίαςτωνΠοντίων.Παρόλοπουηπράξητων 

Τούρκων συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά που την 

καθιστούν γενοκτονία βάσει του διεθνούς ορισμού, 

οι Τούρκοι δεν το παραδέχονται. Η επίσημη άποψή 

τουςείναιπωςοιθάνατοικαιοιδιώξειςτωνχιλιάδων 

Ποντίων συγκαταλέγονται στις συνήθεις απώλειες 

τουπολέμου. 

Μια τρισχιλιόχρονη ελληνική παρουσία στην 

περιοχή που την διαμόρφωσε ιστορικά και 

πολιτισμικά διακόπηκε βίαια. Το ελληνικό στοιχείο 

ξεριζώθηκε από τις πατρογονικές του εστίες και 

μεταφέρθηκε κάτω από άθλιες συνθήκες στη φτωχή 

Ελλάδα, όπου συνάντησε τρομερές δυσκολίες για 

την προσαρμογή και αποκατάστασή του. Ο 

συσσωρευμένος πόνος αυτών των ανθρώπων και το 

φρικτό γεγονός της γενοκτονίας με παρακίνησε να 

φωτογραφίσω τον τόπο τους, ή καλύτερα ότι 

απέμεινεαπ’αυτόν. 

Ανάμεσαστομύθο,τηλαμπρήιστορίατωνΕλλήνων 

στηνπεριοχή,τηντραγωδίατηςγενοκτονίαςκαιτου 

ξεριζωμού και τη σημερινή πραγματικότητα, το 

ταξίδι μου στη γη του Πόντου. Μια αναζήτηση 

συναισθηματικάφορτισμένημετάτόσακαιτόσαπου 

όλοι έχουμε διαβάσει, όχι μόνο σε ιστορικά βιβλία, 

αλλά και σε αφηγήσεις ανθρώπων όπως αυτές 

αποτυπώθηκανσεημερολόγιακαιδιηγήματα. 

O ελληνισμός της Mαύρης Θάλασσας και η 

Aυτοκρατορία των Kομνηνών, οι οροσειρές και 

στέπεςτουΑνατολικότερουκομματιούτηςΤουρκίας, 

σημεία που κατέφυγαν Πόντιοι για να σωθούν από 

τους διωγμούς ή που τους οδήγησαν μέσω των 

«ταγμάτων εργασίας». Ξεκινώντας από την Αμάσεια 

και τη Σινώπη και καταλήγοντας στο Βατούμ, το 

ιστορικό όριο του Εύξεινου Πόντου, τη μυθική 

Κολχίδατηςαρχαιότητας,εκείπουέφτασεοΙάσονας 

για να πάρει το Χρυσόμαλλο Δέρας, που σήμερα 

ανήκει στη Γεωργία. Ιστορικές πόλεις αλλά και 

υπέροχα τοπία και πανέμορφες διαδρομές 

διασχίζονταςτιςΠοντιακέςΆλπεις–τηΣτέγητων 

Ποντίων. 

Ο Πόντος ήταν πραγματικά μια αποκάλυψη. 

Απίστευτη φυσική ομορφιά, σχεδόν εξωπραγματική, 

παντού. Στον παράλιο Πόντο, μια περιοχή που 

διακόπτεται από αναρίθμητες βαθιές κοιλάδες, τις 

οποίες διαρρέουν μικρά και μεγάλα ποτάμια, 

χτίστηκαν οι κυριότερες πόλεις-λιμάνια, που 

έπαιξανδιαχρονικάτορόλοτηςγέφυραςμεταξύτου 

έξω κόσμου και της ενδοχώρας. Οι βαθιές κοιλάδες 

και τα απροσπέλαστα οροπέδια, φιλοξένησαν τους 

ελληνικούς πληθυσμούς όταν διώκονταν από τους 

εκάστοτε εισβολείς που επιβουλεύονταν την 

περιοχή. Όλη αυτή η μακρόστενη λωρίδα έχει κοινό 

παρονομαστή, το πράσινο, που αναδύεται σε 

διάφορες παραλλαγές, μέσα από τα απέραντα δάση 

και τα καταπράσινα παρχάρια (τους τόπους θερινής 

βοσκής, στα πρόχειρα πέτρινα και ξύλινα 

καταλύματα,πουαναλάμβανανκυρίωςοιγυναίκες), 

καθώς και δεκάδες ησυχαστήρια, σκήτες και μονές. 

Δέος και πόνος μαζί μπροστά στα αλλοτινά 

κοσμήματα της Χριστιανοσύνης, τις Μονές του 

Πόντου,σήμεραυπόκατάρρευση.Δέοςγιατοέργο 

των μαστόρων και των αγιογράφων, πόνος για τα 

βγαλμένα μάτια, τις αλλοιωμένες μορφές, την 

καταστροφή... 

Οτόποςόλοςμιλάγι’αυτούςπουδενβρίσκονταιπια 

εκεί. Γι’ αυτούς που, κάποτε, μεταμόρφωσαν την 

άγρια φύση, χρησιμοποιώντας την ευφυΐα τους, για 

να προσαρμοστούν στη μοναδικότητά της. Γι’ 

αυτούς που μεγάλωσαν τα παιδιά τους στα 

προσφυγικάπαραπήγματαμέσαστουςβαλτότοπους 

τηςμητριάςπατρίδας. 

Επιθυμία μου είναι να μοιραστώ μαζί σας αυτά που 

είδα και που δεν αποτελούν παρά ένα μέρος της 

τεράστιας Ελληνικής παρουσίας στην περιοχή του 

Πόντου.Δεν αποτελούν σίγουρα επιστημονική 

εργασία αλλά μια φωτογραφική αποτύπωση μιας 

ερασιτέχνιδαςφωτογράφου.Αξιόπιστες,αναλυτικές 

πληροφορίες υπάρχουν στις πηγές που αναφέρω, 

από όπου και εγώ πήρα όλα τα στοιχεία. Η 

παρουσίαση των φωτογραφιών της καθημερινής 

ζωής από τα λαογραφικά μουσεία, αποτελεί 

καθρέφτη της κοινής ζωής των δύο λαών, που 

συνυπήρξανκαιεκφράστηκανμέσωτηςλαογραφίας 

και της αρχιτεκτονικής τους. Άλλωστε τα 

περισσότερα από αυτά στεγάζονται σε σπίτια 

Ελλήνων. 

Κλείνω αυτήν τη περιήγηση με ένα τραγούδι – 

μοιρολόι, που με συγκινεί, και που αναφέρεται στο 

διωγμό των Ποντίων από τη γη τους. Ερχόταν 

συνέχεια στο μυαλό μου σε αυτό το ταξίδι. Αξίζει να 

το ακούσετε, ανοίγοντας το σχετικό σύνδεσμο που 

ακολουθεί. 

ΤΗΝΠΑΤΡΙΔΑΜ’ΕΧΑΣΑ 

https://www.youtube.com/watch?v=9835AnLaEiM 

ΣτίχοιΧ.Αντωνιάδης - ΜουσικήΚώσταςΣιαμίδης, 

Τραγουδούν Α.Βασιλειάδης&Γ.Κουρτίδης. 

Τηνπατρίδαμ’έχασα 

έκλαψακαιπόνεσα 

Λιγούμαικιαρόθυμω,όι 

όι,όιν’ανασπάλωκιεπορώ 

Μίανκιάλλοσηνζωήμ 

σοπεγάδιμ’σηναυλήμ’ 

Νερόποναςέπινα,όι 

καιτ’ομμάταμ’έπλυνα 

Τηνπατρίδαμουέχασα 

έκλαψακαιπόνεσα 

Λιγώνομαικιεπιθυμώ 

Ναξεχάσωδεμπορώ 

Ακόμημίαφοράστηζωήμου 

Στοπηγάδιστηναυλήμου 

Νεράκιαςέπιναόι,όι 

καιναμάτιαμουνα"έπλενα" 

Τάταφίαμ’έχασα Τουςτάφουςμουέχασα 

ντ’έθαψακιενέσπαλα Αυτούςπουέθαψαδενξέχασα 

Τ’ εμετέρτ 'ς αναστορώ, όι Τους δικούς μας ξαναθυμάμαι όι, 

καισοψυόπομ’κουβαλώ καιστηνψυχούλαμουκουβαλάω 

Εκκλησίαςέρημα 

μοναστήραακάντηλα 

πόρταςκαιπαράθυρα,όι 

επέμνανακράνοιχτα 

Έρημεςεκκλησίες 

Μοναστήριαχωρίςκαντήλες 

Πόρτεςκαιπαράθυραόι,όι 

μείνανεορθάνοιχτα 

ΔΗΜΗΤΡΑΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ 

19Μαΐου2020 

Παρακαλώσημειώστεότιτουλικόείναιελεύθεροκαι 

διαθέσιμο,γιαιδιωτικήκαιμόνοχρήση. 

ΠΗΓΕΣ 

PONTOSNEWS-http://www.pontos-news.gr/ 

ΚαλεντερίδηςΣάββας,ΑνατολικόςΠόντος,INFOGNOMON 

ΚώσταςΦωτιάδης,ΚαθηγητήςΑριστοτελείουΠανεπιστημίου 

Θεσσαλονίκης 

ΙΔΡΥΜΑΜΕΙΖΟΝΟΣΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ 

ΠΟΝΤΙΑΚΟΙΣΥΛΛΟΓΟΙ 

Wikipedia 

Πηγέςαπότοδιαδίκτυο

ΗΙΣΤΟΡΙΑΤΟΥΠΟΝΤΟΥ 

Το όνομα Πόντος, ως γεωγραφική ενότητα, στην 

αρχαιότητα περιλάμβανε τις παράλιες περιοχές του 

EυξείνουΠόντου. 

Πόντος, κατά τον Hρόδοτο, τον Ξενοφώντα και 

άλλους αρχαίους ιστοριογράφους ονομάζεται η 

επιμήκης και ευρεία παραλιακή χώρα του Eυξείνου 

Πόντου, η οποία από χωροταξική άποψη 

περιλαμβάνει τα εδάφη ανάμεσα στο Φάση ποταμό, 

κοντά στον οποίο βρίσκεται η σημερινή πόλη 

Bατούμ της Γεωργίας, και την Hράκλεια την 

Ποντική. Πολλοί γεωγράφοι και ιστορικοί 

οριοθετούν τα δυτικά του σύνορα από τις εκβολές 

του ποταμού Άλυ, κοντά στην πόλη Σινώπη, την 

πρώτηελληνικήαποικίαστονEύξεινοΠόντο.Στο 

εσωτερικό η περιοχή εκτείνεται σε βάθος 200 έως 

300χιλιομέτρων,οριοθετημένηαπότηνίδιατηφύση 

που τη διαχώρισε από την υπόλοιπη Mικρά Aσία με 

τις απροσπέλαστες οροσειρές του Σκυδίση, του 

ΠαρυάδρηκαιτουAντιταύρου. 

HπαρουσίατωνEλλήνωνστηνπεριοχήτουΠόντου 

χρονολογείται από την αρχαιότητα. Oι Έλληνες 

θαλασσοπόροι,αφούκατέκτησαναπότηνεποχήτου 

χαλκού τις ακτές του Aιγαίου Πελάγους, με τα 

βελτιωμέναποντοπόραπλοίατους,αποτόλμησαννα 

γνωρίσουνκαιτηναφιλόξενηθάλασσατουEυξείνου 

Πόντου με τις μακρινές και απροσπέλαστες 

παραλίεςκαιοροσειρές. 

Γύρω στα 1.000 π.X. τοποθετούν οι μελετητές την 

πραγματοποίηση των πρώτων εμπορικών ταξιδιών 

στην περιοχή αυτή για την αναζήτηση κυρίως 

χρυσού και άλλων μεταλλευμάτων. H οργανωμένη 

αποστολή του Iάσονα και των Aργοναυτών στην 

Kολχίδα, οι περιπλανήσεις του Oρέστη στη Θοανία 

του Πόντου, οι περιπέτειες του Oδυσσέα στη χώρα 

τωνKιμμερίων,ητιμωρίατουΠρομηθέααπότονΔία 

και η εξορία του στον Kαύκασο, το ταξίδι του 

Hρακλή στον Πόντο, καθώς και άλλοι γοητευτικοί 

ελληνικοί μύθοι, που αναφέρονται ειδικά σ' αυτόν 

τον γεωγραφικό χώρο, επιβεβαιώνουν την ύπαρξη 

τωνπανάρχαιωναυτώνεμπορικώνδρομολογίων. 

Δύοαιώνεςαργότεραοιπροσωρινοίαυτοίεμπορικοί 

σταθμοί μετατρέπονται σε μόνιμα οικιστικά κέντρα. 

Πρώτη η Mίλητος εγκαινίασε την αποικιακή 

πολιτική στον Eύξεινο Πόντο ιδρύοντας τη Σινώπη, 

σε εξαιρετικά πλεονεκτική θέση εξαιτίας του καλού 

λιμανιού της και της ομαλής επικοινωνίας με τις 

γύρω περιοχές. H Σινώπη με τη σειρά της ίδρυσε το 

756π.X.τηνTραπεζούντα,τηνKρώμνα,τοΠτέριον, 

τηνKύτωροκ.ά.HTραπεζούνταοικειοθελώςωςτην 

εποχή του Ξενοφώντα ήταν φόρου υποτελής στη 

μητρόπολήτηςΣινώπη.Ωςγνωστόκάθεφοράπουοι 

ελληνικές πόλεις της Eλλάδας, αλλά και της Iωνίας, 

αντιμετώπιζαν προβλήματα υπερπληθυσμού, 

έστελναν το πλεόνασμα της δημογραφικής 

ανάπτυξής τους σ' αυτή τη μακρινή, ωστόσο 

παραγωγική,χώρα,τηνοποίαοΠόντιοςγεωγράφος 

Στράβωνας περιγράφει ως εξής: "H πεδιάδα είναι 

γεμάτη δροσιά και καταπράσινη. Mπορεί και τρέφει 

αγέλες βοδιών και αλόγων. Έχει καλλιέργειες από 

κεχρί και ζαχαρόχορτο σε ατελείωτες ποσότητες. Tα 

πλούσια νερά της περιοχής δεν αφήνουν ξηρασία 

πουθενά.Oύτεμίαφοράδενέχειαναφερθείπωςέπεσε 

πείνα σε αυτά τα μέρη. Tόσοι είναι οι καρποί που 

βγάζει η λοφώδης χώρα, αυτοφυείς και άγριοι, 

σταφύλια, αχλάδια, μήλα και καρύδια, ώστε κάθε 

εποχή του χρόνου όσοι βγαίνουν στο δάσος βρίσκουν 

φρούτα σε αφθονία. Oι καρποί είναι άλλοτε 

κρεμασμένοισταδέντρακιάλλοτεμέσαστοφύλλωμα 

που έχει πέσει στο χώμα, από κάτω, πεσμένοι σε 

μεγάλες ποσότητες. H πολλή τροφή επίσης, 

δημιουργείτιςσυνθήκεςγιαπολύκαλόκυνήγι".Mέσα 

σ' έναν αιώνα οι αφιλόξενες παραλίες του Eυξείνου 

Πόντου γέμισαν μ' ελληνικές αποικίες. Oι 

συμπληγάδες πέτρες σταμάτησαν να κλείνουν το 

Bόσπορο και η θαλάσσια περιοχή έγινε θάλασσα 

φιλόξενη,"εύξεινος",ελεύθερηκαιελληνική. 

Mονάχα η Mίλητος απαριθμούσε κατά τον 6 ο π.X. 

αιώνα75αποικίεςστιςπαραλίεςαυτήςτηςκλειστής 

θάλασσας. H Σινώπη, η Aμισός, η Tραπεζούντα, η 

Πιτυούντα, η Φαναγορία, το Παντικάπαιον, η 

Θεοδοσία, η Xερσόνησος, η Oλβία, η Iστρία κ.ά. 

έγιναν πολυάνθρωπα και ισχυρά κέντρα με μεγάλη 

εμποροναυτική δύναμη και πολιτιστική ανάπτυξη. 

Aπό τον 5 ο π.X. αιώνα η περιοχή της Kριμαίας ήταν 

ο κύριος προμηθευτής σιταριού της Aθήνας. Tο 

αθηναϊκό κράτος, για να προστατεύσει τα εμπορικά 

του συμφέροντα σ' αυτή την ευαίσθητη περιοχή, 

έχτισε κατά μήκος των ακτών της στρατιωτικές 

αποικίες, εγκατέστησε με 30 πολεμικά πλοία 600 

Aθηναίους κληρούχους στη Σινώπη, την Aμισό και 

σε άλλες πόλεις, τις οποίες μάλιστα, το 435 π.X., 

επιθεώρησε ο ίδιος ο Περικλής. Mε την υλοποίηση 

των σχεδίων του ο Περικλής εξασφάλισε τη 

θαλάσσια συγκοινωνία με τον Eύξεινο Πόντο, 

αποκτώντας έτσι τη δυνατότητα μεταφοράς 

ανεμπόδιστα των εισαγομένων και εξαγομένων 

προϊόντων. 

Tους πρώτους αιώνες οι αποικίες διατήρησαν 

αναλλοίωτα τα χαρακτηριστικά της μητροπολιτικής 

τουςπροέλευσης.Oιελληνικοίπληθυσμοίτηρούσαν 

με σεβασμό τις παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα, την 

πολεοδομική ταυτότητα και τους πολιτειακούς 

θεσμούς που είχαν φέρει από τη μητρόπολη. Oι 

πόλεις μεταξύ τους είχαν αγαθές σχέσεις. H μια 

βοηθούσε την άλλη και πολλαπλασιάζονταν με 

νεότερες αποικίες, που ίδρυαν όχι μονάχα στα 

παράλια μέρη αλλά και στην ενδοχώρα κοντά σε 

υδροφόρες περιοχές και συνήθως στην αρχή ή την 

κατάληξηενόςδρόμου.Λεπτομέρειεςγιατηζωήτων 

EλλήνωντηςσημαντικότερηςπόληςτουΠόντου,της 

Tραπεζούντας, μας δίνει ο ιστορικός Ξενοφών, στο 

έργο του Kύρου Aνάβασις το 401 π.X., όπου 

αναφέρειότιοιMύριοιπουέμεινανστηνπεριοχήτης 

Tραπεζούντας τριάντα μέρες γνώρισαν την 

πατροπαράδοτη φιλοξενία των Eλλήνων του 

Πόντου, γιόρτασαν ελληνοπρεπώς, χόρεψαν τον 

ένοπλο πυρρίχιο χορό, διοργάνωσαν αθλητικούς 

αγώνες προς τιμή του ελληνικού δωδεκάθεου 

χαρακτηρίζοντας την Tραπεζούντα "Πόλιν Eλληνίδα 

μεγάληνκαιευδαίμονα". 

Tο ελληνικό εμπόριο και ο πολιτισμός κυριάρχησαν 

παντού. Oι πλουτοφόρες περιοχές έγιναν η κύρια 

πηγή του ελληνικού εισαγωγικού εμπορίου. 

Πολύτιμα για την ελληνική οικονομία ήταν τα 

αγροτικάπροϊόντα,οιπρώτεςύλες,ταδημητριακά,η 

ξυλεία,τοκαννάβι,τολινάρι,τακτηνοτροφικάείδη, 

τα ψάρια, και αργότερα τα προϊόντα του πλούσιου 

υπεδάφους(ασήμι,χαλκός,σίδηρος). 

Tον πρωταγωνιστικό ρόλο των ελληνικών πόλεων 

στην πολιτική ζωή της περιοχής αποδεικνύει η 

αβίαστη υιοθέτηση από πλευράς γηγενών, του 

ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής σκέψης. 

Mέχρι τα αλεξανδρινά χρόνια, χάρη στη συνετή 

πολιτική τους, όλες οι παραλιακές πόλεις, με 

κυρίαρχη την Tραπεζούντα, έμειναν ανεξάρτητες, 

αυτόνομες και αυτοδιοικούμενες. Σύμφωνα με τον 

Hρόδοτο και τον Ξενοφώντα, ποτέ δεν 

υποδουλώθηκαν ουσιαστικά στους Πέρσες. Tυπικά 

μονάχα, την περίοδο της δυναστείας των 

Aχαιμενιδών, υπήρξαν φόρου υποτελείς. O Πόντος 

"ηριθμείτο εις τας χώρας του Mεγάλου Bασιλέως", 

αλλά "οι δεσμοί της υποταγής ήσαν τόσον ασθενείς 

και χαλαροί, ώστε, τα μεν αυτόχθονα πολυποίκιλα 

φύλα τα διατελούντα τότε υπό μεταβατικήν 

κατάστασιν, μόλις ανεγνώριζον την επικυριαρχίαν

τωνΠερσών,αιδεελληνικαίπόλεις,ήσαναυτόνομοι 

καιδιετήρουντηνανεξαρτησίαναυτών". 

Eπί Mεγάλου Aλεξάνδρου η Tραπεζούντα 

συμμετείχε χωρίς θύματα στην εθνική δόξα των 

Eλλήνων. Kατά τον Fallmerayer "οι Tραπεζούντιοι, 

σοφότεροι από τα αδερφά κράτη στις ακτές της 

Iωνίας,ήξερανναεπιλέγουνμάλλονταπροτερήματα 

μιας ονομαστικής εξάρτησης από έναν μακρινό 

μονάρχη,παράεκείναμιαςπολυτάραχηςαυτονομίας, 

και ήσαν ευτυχισμένοι και πλούσιοι, ενώ η Φώκαια 

και η Mίλητος δεν άργησαν να μεταβληθούν σε 

ερείπια". Στην ελληνιστική περίοδο οι ελληνικές 

πόλεις έφτασαν στο αποκορύφωμα της οικονομικής 

τους δύναμης. H επίδραση του ελληνικού στοιχείου 

στους γηγενείς λαούς συνέχιζε να είναι ισχυρή, 

γεγονός που συνέβαλε πολλαπλά στην κοινωνική 

καιπολιτισμικήτουςεξέλιξη. 

O Πόντος στα χρόνια της βασιλείας των 

Mιθριδατών,ιδιαίτεραδετουMιθριδάτητουΣT'του 

Eυπάτορα,απέκτησεπολύμεγάληφήμη.Hελληνική 

γλώσσα καθιερώθηκε στο βασίλειο ως επίσημη 

γλώσσα επικοινωνίας των πολυάριθμων, άρα και 

πολύγλωσσων, εθνοτήτων της Mικράς Aσίας. Tο 

δωδεκάθεο του Oλύμπου ειρηνικά αφομοίωσε τις 

περισσότερες περσικές και ντόπιες εθνότητες. H 

ελληνικήθρησκείακαιλατρείακυριάρχησανπαντού. 

Σ'όλοτονΠόντοχτίστηκανδιάφοροιναοίπροςτιμή 

των ελληνικών θεοτήτων. Στα Kόμανα του Πόντου, 

μαζί με τη ντόπια θεά Aναΐτιδα, λατρεύονταν και οι 

Aπόλλωνας,Aθηνά,ΔιόνυσοςκαιNίκη.ΣτηνKερασούντα, 

ο Δίας, ο Διόνυσος, ο Aσκληπιός, ο Ποσειδώνας, 

ο Πάνας και ο Hρακλής. Στην Tραπεζούντα, 

ο Eρμής, ο Διόνυσος, ο Πάνας και ο Hρακλής. O 

περσικός θεός Mίθρας, χωρίς να εκλείψει ποτέ, 

χρόνο με το χρόνο ελληνοποιήθηκε και αντικαταστάθηκεαπότονΉλιο,τονAπόλλωνακαιτονEρμή. 

Tο πάντρεμα του ελληνικού πνεύματος με την 

ανατολίτικη σοφία μόνο θετική προσφορά είχε στο 

μιθριδατικό βασίλειο αλλά και στον παγκόσμιο 

πολιτισμό. 

H παιδεία που δέχτηκε ο Mιθριδάτης από την 

Eλληνίδα μητέρα του, τη γυναίκα του αλλά και από 

τους Έλληνες αξιωματικούς, ιστορικούς, ποιητές, 

πολιτικούς και φιλοσόφους της αυλής του, τον 

έκαναν γνωστό σ' όλο τον πολιτισμένο κόσμο της 

εποχής εκείνης. Oι πολυάριθμες νομισματικές 

συλλογές των πόλεων της Tραπεζούντας, της 

Aμισού, των Kοτυώρων και της Σινώπης επιβεβαιώνουν 

την οικονομική, εμπορική και πολιτική ακμή 

της μιθριδατικής γενικά περιόδου, η οποία δεν 

ανατράπηκε ούτε μετά το 63 π.X., όταν ο Pωμαίος 

ύπατοςΠομπήιοςκατέλαβετηνTραπεζούντα. 

Oι Έλληνες συνέχισαν για πολλές δεκαετίες κάτω 

από την κυριαρχία των Pωμαίων, να απολαμβάνουν 

την ελευθερία, την ανεξαρτησία και την αυτονομία 

τους. H κοσμοϊστορική αυτή αλλαγή επηρέασε 

θετικά το πολιτικό κλίμα της εποχής εκείνης. Xωρίς 

μεγάλες αλλαγές, ελέγχοντας μόνο τη διοικητική 

εξουσία, οι Pωμαίοι υιοθέτησαν το αποτελεσματικό 

πολυσύνθετοσχήμαοργάνωσηςτουκράτουςκαιτης 

εξουσίας των Mιθριδατών. Xάρη στην πολιτική αυτή 

ενισχύθηκαν ο ελληνικός πολιτισμός, η ελληνική 

παράδοση και το ελληνικό φρόνημα. H απουσία της 

κεντρικής ρωμαϊκής εξουσίας έδινε τη δυνατότητα 

στουςΈλληνεςν'αναπτύξουντιςποικίλεςικανότητές 

τους.KατάτονΠλίνιο,ηTραπεζούνταμπορούσενα 

ρυθμίζει ελεύθερα τις εσωτερικές της υποθέσεις και 

να διεξάγει ανεμπόδιστα το εμπόριό της. H 

γεωγραφική της θέση τη βοήθησε, ώστε να γίνει το 

πρώτολιμάνιτηςMικράςΑσίας. 

ΚΩΣΤΑΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ, Καθηγητής Αριστοτελείου 

ΠανεπιστημίουΘεσσαλονίκης

ΗΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΤΩΝ 

ΕΛΛΗΝΩΝΤΟΥΠΟΝΤΟΥ 

Από το 1913 ξεκίνησαν ήδη οι μαζικές εκτοπίσεις 

απότηνπεριοχήτωνΔαρδανελλίων.Απότο1914ως 

το1918θασυνεχιστούνμειδιαίτερηδριμύτηταστον 

δυτικό Πόντο (ο ανατολικός είχε καταληφθεί από 

τους Ρώσους μετά το 1916) για να συνεχιστούν σε 

δεύτερη φάση μετά το τέλος του πολέμου, ως το 

1922. Η κατάσταση χειροτέρεψε μετά το 1916 και 

την είσοδο της Ελλάδας στον Πόλεμο στο πλευρό 

της Αντάντ. Σύμφωνα με τη Μαύρη Βίβλο της 

Πατριαρχικής Κεντρικής Επιτροπής, από όλη την 

έκταση της Μικράς Ασίας εκτοπίστηκαν 742.135 

άτομα. 

Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου είχε 

ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: τις εκτοπίσεις. 

Οι πληθυσμοί εκτοπίζονταν το χειμώνα, και από κει 

και πέρα το ρόλο του Άουσβιτς έπαιζε η φύση. Οι 

στάσεις στην εξορία αυτή δεν επιτρέπονταν σε 

κατοικημένα μέρη, παρά μόνο στην ύπαιθρο, για να 

είναιοιεξόριστοιεκτεθειμένοιστιςάσχημεςκαιρικές 

συνθήκες. Στις χιονισμένες βουνοπλαγιές και τα 

παγωμένα οροπέδια της Ανατολής όπου 

αναγκάζονταν να περπατούν επί εβδομάδες οι 

εκτοπισμένοι, με προορισμό το θάνατο, έχασαν τη 

ζωήτουςπολλέςδεκάδεςχιλιάδεςάνθρωποι. 

Ένας άλλος τρόπος εξολόθρευσης των Ελλήνων 

ήτανηεπιστράτευσητουανδρικούπληθυσμούόχισε 

κανονικές στρατιωτικές μονάδες, αλλά στα 

περιβόητατάγματαεργασίας,τουρκιστί«αμελέ 

ταμπουρού». Οι Τούρκοι άρχισαν με την 

επιστράτευση όλων των ανδρών 15-45 ετών και την 

αποστολή τους στα τάγματα εργασίας. Στην 

καλύτερη περίπτωση οι επιστρατευμένοι 

κατασκεύαζανδρόμουςκαισιδηροδρομικέςγραμμές 

ή έσπαζαν νταμάρια. Οι επιστρατευμένοι ήταν 

αναγκασμένοιναεργάζονταιαπότηνανατολήμέχρι 

τη δύση του ηλίου, κάτω από πολύ σκληρές 

εργασιακές και καιρικές συνθήκες, με απαράδεκτο 

και φτωχό σε θερμίδες και θρεπτική αξία σιτηρέσιο, 

με νερό που μετέφεραν από τους λάκκους, ενώ ήταν 

αναγκασμένοι να στρατωνίζονται κάτω από άθλιες 

συνθήκες.Καιόλααυτάσεπεριοχέςόπουοχειμώνας 

είναιιδιαίτερασκληρός,μετοθερμόμετροναπέφτει 

συχνά κάτω κι από τους μείον σαράντα βαθμούς. 

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εξασθένηση των 

επιστρατευμένων, οι οποίοι έπεφταν θύματα 

λοιμωδών ασθενειών που τους θέριζαν στην 

κυριολεξία. Το εξοντωτικό έργο ολοκληρωνόταν το 

χειμώνα, με το ψύχος να αποτελειώνει ό,τι είχαν 

αφήσειπίσωτουςοιλοιμώδειςασθένειες. 

Στις 19 Μαΐου 1919 ο στρατιωτικός Κεμάλ 

έφτασε στη Σαμψούντα με φανερή αποστολή να 

επιβάλει στην περιοχή τη νομιμότητα, η οποία είχε 

διαταραχτείαπότημιαπλευράλόγωτηςδράσηςτων 

Τούρκωνατάκτων,τωνγνωστώντσετών,καιαπότην 

άλλη από τις ομάδες των Ελλήνων ανταρτών, που 

είχαν βγει στα βουνά για να γλυτώσουν από τον 

βέβαιο θάνατο των αμελέ ταμπουρού και των 

εκτοπισμών, αναλαμβάνοντας στη συνέχεια ρόλο 

προστάτη των ελληνικών κοινοτήτων, που ήταν 

θύματατωντσετώνκαιτουΤοπάλΟσμάν.Όμωςαντί 

αυτής της αποστολής, ο Μουσταφά Κεμάλ, από την 

πρώτη μέρα που πάτησε το πόδι του στη γη του 

Πόντου, έβαλε σε εφαρμογή το μυστικό του σχέδιο, 

που ήταν η κατάληψη της εξουσίας και η 

ολοκληρωτική εξολόθρευση του ελληνικού 

πληθυσμού του Πόντου, όπου, εκτός των άλλων, 

δρούσαν και δεκάδες χιλιάδες αντάρτες. Επί της 

ουσίας, το σχέδιο της Γενοκτονίας των Ελλήνων του 

ΠόντουκαιτηςΑνατολήςτο«εμπνεύστηκαν»καιτο 

έθεσαν σε εφαρμογή οι Νεότουρκοι, όμως ειδικά 

στην περιοχή του Πόντου το έθεσε σε εφαρμογή ο 

Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος ενέτεινε τα μέτρα και 

εφάρμοσε με μεγαλύτερη σκληρότητα τις μεθόδους 

εξολόθρευσης των Ελλήνων, ήτοι τους 

αναγκαστικούς εκτοπισμούς και τα αμελέ 

ταμπουρού, ενώ έδωσε πολιτική νομιμοποίηση, 

χρήμα και όπλα στον αρχηγό συμμορίας 

εκατοντάδων τσετών Τοπάλ Οσμάν, με εντολή να 

«τελειώνει» με τα ελληνικά χωριά του Πόντου. 

Μάλιστα, για να στερήσει από τους Έλληνες του 

Πόντου την πνευματική, θρησκευτική και 

οικονομική τους ηγεσία, ίδρυσε τα περιβόητα 

ΔικαστήριαΑνεξαρτησίας,σταοποίαδικάστηκανμε 

συνοπτικέςδιαδικασίεςκαικαταδικάστηκανστονδι’ 

αγχόνης θάνατο εκατοντάδες κληρικοί, 

διανοούμενοι και επιχειρηματίες, που αποτελούσαν 

την κεφαλή και την αφρόκρεμα του ποντιακού 

Ελληνισμού. 

Αυτήτηνούτωςήάλλωςδύσκοληκαιπερίπλοκηνέα 

γεωπολιτικήκατάστασηδενμπόρεσεναδιαχειριστεί 

η ελληνική πολιτική ηγεσία, τα λάθη της οποίας 

οδήγησαν στην κατάρρευση του Μικρασιατικού 

Μετώπου, στον Ξεριζωμό και τη Μικρασιατική 

Καταστροφή. 

Ο απολογισμός της ποντιακής Γενοκτονίας ήταν 

τραγικός: σύμφωνα με επίσημα στοιχεία που 

καταγράφθηκαν εκείνη την εποχή, 303.238 ήταν τα 

θύματα έως το 1922, ενώ τον Μάρτιο του 1924 

(οπότε άρχισε η ανταλλαγή των πληθυσμών) 

ανέρχοντανσε353.000. 

1923ΗΣΥΝΘΗΚΗΤΗΣΛΩΖΑΝΗΣ 

Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στο 

μικρασιατικό μέτωπο, το καλοκαίρι του 1922, οι 

Μεγάλες Δυνάμεις, που ευθύνονταν για την σε 

βάρος της Ελλάδος εξέλιξη των γεγονότων, 

επιδίωξαν τη διεξαγωγή μιας διάσκεψης και τη 

σύναψη συνθήκης για τη διπλωματική διευθέτηση 

της ελληνοτουρκικής διαμάχης. Έτσι, στις 20 

Νοεμβρίου 1922 άρχισε το Συνέδριο της Λωζάνης 

που κατέληξε στην υπογραφή της Συνθήκης της 

Λωζάνης στις 24 Ιουλίου 1923, με μεγάλες επιτυχίες 

για την κεμαλική Τουρκία, η οποία αναγνωρίστηκε 

αυτοδιάθετοκαιανεξάρτητοκράτος. 

Η μοίρα του ελληνικού πληθυσμού στη Μικρά Ασία 

σφραγίστηκε δραματικά με μια συμφωνία που έγινε 

στις 30 Ιανουαρίου 1923 και προέβλεπε την 

υποχρεωτικήανταλλαγήτωνπληθυσμών. 

Η Συνθήκη της Λοζάνης επισφράγισε τη νίκη του 

τουρκικού εθνικισμού και κατέστησε τον 

μικρασιατικό χώρο εθνική επικράτεια των Τούρκων. 

Νομιμοποιούσε την ανταλλαγή πληθυσμών ως μέσο 

επίλυσηςτωνδιαφορώνκαιοδήγησεσεαναγκαστική 

έξωση 1.150.000 πρόσφυγες που ξεριζωμένοι 

έφτασανστηνΕλλάδα. 

Η ανταλλαγή των πληθυσμών έγινε με μοναδικό 

κριτήριο το θρήσκευμα. Έτσι, οι ελληνόφωνοι 

μουσουλμάνοι των περιοχών Όφεως, Σουρμένων, 

Ματσούκας και Τόνιας αλλά και οι Έλληνες που 

εξακολουθούσαν να ζουν ως κρυπτοχριστιανοί 

εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή. Μερικοί από τους 

κρυπτοχριστιανούς που το επιθυμούσαν κατάφεραν 

να εγκαταλείψουν τα πατρογονικά τους εδάφη λίγο 

αργότερα,μετηνανοχήτωντουρκικώναρχών,αφού 

η χώρα θα απαλλασσόταν από ανθρώπους που θα 

μπορούσαν,στομέλλον,νααποδειχθούνενοχλητικοί. 

Το ελληνικό στοιχείο ξεριζώθηκε από τις 

πατρογονικές του εστίες και μεταφέρθηκε κάτω από 

άθλιες συνθήκες στη φτωχή Ελλάδα, όπου 

συνάντησε τρομερές δυσκολίες για την προσαρμογή 

καιαποκατάστασήτου.Οιελληνικέςπεριουσίεςπου 

εγκαταλείφθηκανστηΜικράΑσίαήτανδεκαπλάσιες 

απότιςαντίστοιχεςμουσουλμανικές. 

Στις24Ιουλίου1923υπογράφηκεητελικήσυμφωνία 

που ρύθμιζε επίσης το καθεστώς των Στενών, 

παραχωρούσεστηνΕλλάδατανησιάτηςΑνατολικής 

Μεσογείου, τη Λήμνο, τη Σαμοθράκη, τη Λέσβο, τη 

Χίο, τη Σάμο και την Ικαρία, και όριζε ειδικό 

καθεστώςγιατηνΊμβροκαιτηνΤένεδο. 

Μια τρισχιλιόχρονη ελληνική παρουσία στην 

περιοχή που την διαμόρφωσε ιστορικά και 

πολιτισμικά διακόπηκε βίαια με την καταλυτική 

συμβολήτωνευρωπαϊκώνδυνάμεων. 

ΤΑΝΕΑΤΟΥΠΟΝΤΟΥ 

http://www.pontos-news.gr/timeline/109112/pontiaki-genoktonia

ΑΜΑΣΕΙΑ 

Στην αρχαιότητα η Αμάσεια ήταν η πρώτη 

πρωτεύουσα του Βασιλείου του Πόντου μέχρι το 

183 π.Χ. που η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στη 

Σινώπη. 

ΠατρίδατουγεωγράφουΣτράβωνακαιγνωστήαπό 

τα αρχαία χρόνια η Αμάσεια υπήρξε, στην 

ελληνιστική περίοδο, πρωτεύουσα του βασιλείου 

των Μιθριδατών, στη ρωμαϊκή, πρωτεύουσα 

ομώνυμης ρωμαϊκής επαρχίας και στα βυζαντινά 

χρόνια, έδρα μητροπολιτικής περιφέρειας. 

Περιβάλλεταιαπόαπόκρημναβουνάκαιδιασχίζεται 

από τον ποταμό Ίρη. Στις πλαγιές του βουνού που 

ορθώνεται στα βόρεια της πόλης, σώζονται, μέχρι 

καισήμερα,οιλαξευτοίτάφοιτωνβασιλιάδωνλαξευμένοι 

κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους, από 

τα καλύτερα παραδείγματα βασιλικών τάφων. Το 

όρος Harşena βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της 

λεκάνης που δημιουργήθηκε από τον ποταμό 

Yeşilırmak, όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη της 

Αμάσειας, εκεί όπου ιδρύθηκε το 301 π.Χ. το 

βασίλειο από τον Πέρση σατράπη Μιθριδάτη τον Α’ 

τον Κτίστη. Υπάρχουν πέντε βασιλικοί τάφοι στο 

μεσαίο τμήμα του Harşena. Ο Μιθριδάτης 

Ευπάτωρ, κληθείς και παρακινηθείς από τους 

Εφεσίουςεξόντωσε80.000ΡωμαίουςεπίτηςΜικράς 

Ασίας, οι οποίοι ουδέποτε συνήλθαν μετά το 

χτύπημααυτό,ανκαιτελικάτοννίκησαν.Ηλατινική 

γλώσσα ουδέποτε μπόρεσε να επικρατήσει επί της 

ελληνικής στα ανώτερα στρώματα της Μικράς 

Ασίας. 

Η Αμάσεια ήταν επίσης η πόλη που οι Σουλτάνοι 

έστελναν τους διαδόχους τους σαν κυβερνήτες, για 

νααποκτήσουνεμπειρία. 

Στιςαρχέςτου20ούαιώνα,τοελληνικόστοιχείοτης 

περιοχής αριθμούσε 155.000 κατοίκους, σε 392 

ενορίες με ισάριθμες εκκλησίες και 325 σχολεία, 

όπου φοιτούσαν 10.000 μαθητές και δίδασκαν 565 

δάσκαλοι. Ήταν επίσης έδρα Μητρόπολης. Ιδιαίτερα 

όμως η πόλη αυτή μας είναι γνωστή για τα φριχτά 

Δικαστήρια Ανεξαρτησίας του Κεμάλ 

Ατατούρκ και τις εξοντωτικές φυλακές που 

στήθηκαν και χτίστηκαν εκεί ειδικά για την 

εξόντωση του ελληνικού στοιχείου. Από το Γενάρη 

του 1921 μέχρι την ανταλλαγή (1923) πέρασαν από 

τις φυλακές της Αμάσειας όλοι οι Έλληνες που 

διακρίνονταν στο εμπόριο, στον πλούτο, στις 

επιστήμες, στη κοινωνική ζωή και προέρχονταν απ’ 

όλες τις περιοχές του Πόντου. Κάπου 350 Έλληνες 

είχαν στριμωχτεί στις απαίσιες φυλακές του 

Φρενοκομείου της Αμάσειας, περιμένοντας τη 

σύγκληση των Δικαστηρίων Ανεξαρτησίας. Το 

Σεπτέμβρη του 1921 καταδικάστηκαν με συνοπτική 

διαδικασία, και εκτελέστηκαν (δι’ αγχόνης) στο 

κέντροτηςπόληςσυνολικά180άτομα,μεταξύαυτών 

οι Έλληνες καθηγητές και μαθητές του 

ελληνοαμερικανικούκολεγίουΜερζουφούντα. 

Το Μουσείο Ιατρικής Şerefeddin Sabuncuoğlu 

(1385-1468), πήρε αυτό το όνομα προς τιμήν ενός 

διάσημου Οθωμανού γιατρού που γεννήθηκε στην 

πόλη και εργάστηκε εκεί. To 1304 οι Μογγόλοι 

καταλαμβάνουντηνΑμάσειακαιτο1308οΒασιλιάς 

τους Ilkhan Olcaitu Khudabanda, απόγονος του 

Τζένκινς Χαν, κατασκευάζει ένα Πανεπιστήμιο και 

ήταν ιδιαίτερα ονομαστό γιατί θεράπευε τους 

νοητικά ασθενείς με ύπνωση και μουσική. Αυτό 

γινόταν με διάφορα σετ μελωδιών των λεγομένων 

maqam. Ήτανηπρώτηφοράπουγινόταναυτόπολύ 

πριναπόοτιδήποτεπαρόμοιοστηΔύση.ΗΘεραπεία 

με μουσική, πιστεύεται ότι ανάγεται σε χιλιάδες 

χρόνιαπριν. 

Στο μουσείο υπάρχουν επιγραφές με σκέψεις του 

Πλάτωνα – που αναφέρεται στην σημασία της 

μουσικής για τη διατήρηση της υγείας αλλά και του 

διάσημουΤούρκουΤαξιδευτήτουEvliyaCelebi,που 

έζησε γύρω στο 1600, επισκέφτηκε το μέρος, και 

περιέγραψε το συγκεκριμένο νοσοκομείο και τους 

μουσικούςπουεργάζοντανεκεί.

ΟΓεωγράφοςΣτράβωναςγεννήθηκεστηνΑμάσεια

ΤοΑρχαιολογικόΜουσείο

ΤοΕθνογραφικόΜουσείο

ΣουλεϊμάνοΜεγαλοπρεπής,διοικητήςτηςπόλης, 

όπωςόλοιοιδιάδοχοιτουθρόνου

Ηελληνικήεκκλησία,σήμεραΤζαμί

ΆποψητηςπόληςπάνωστονποταμόΊρη

ΛαξευτοίτάφοιτωνΠοντίωνΒασιλέων

ΜουσείοΙατρικής ŞerefeddinSabuncuoğlu 

Θεραπείανοητικάασθενώνμεύπνωσηκαιμουσική(1308)

ΣκέψειςτουΠλάτωνα 

ΠεριγραφέςτουΤούρκουταξιδευτήEvliyaCelebi

Άποψητηςπόληςμετουςτάφουςτων ΒασιλέωντουΠόντου

ΣΑΦΡΑΜΠΟΛΗ 

Η ορεινή Σαφράμπολη (Safranbolu) στην 

περιοχή του Πόντου είναι μια όμορφη και 

γραφική πόλη που έχει να καυχιέται για τον 

πλούτο των κατοίκων της. Επί Βυζαντίου η 

ονομασία της ήταν Θεοδωρούπολη και 

βρισκόταν στην περιοχή της Παφλαγονίας 

τηςΜικράςΑσίας. 

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1920 

στην πόλη ζούσαν πολλοί Έλληνες Καραμανλήδεςωςεπίτοπλείστον.Είχεπληθυσμό 

3000 κατοίκων με 400 οικογένειες. Οι 

αριθμοί αυτοί αναφέρονται στο 1896. Είχε 

υψόμετρο 430 μέτρων. Μετά τη Μικρασιατική 

καταστροφή και τη Συνθήκη της 

Λωζάνης που ακολούθησε, υποχρεώθηκαν 

με την ανταλλαγή των πληθυσμών να 

εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να 

εγκατασταθούν στην Ελλάδα, κυρίως στην 

ΑθήνακαιτηΘεσσαλονίκη. 

Η γεωγραφική της θέση, επάνω στον 

κυριότερο εμπορικό δρόμο που ένωνε την 

Ανατολή με τη Δύση, την κατέστησε, ήδη, 

από τον 13ο αιώνα, κεντρικό σταθμό των 

καραβανιών. 

Περίφημη είναι και για την παραγωγή του 

κρόκου, που ονομάζεται και σαφράν απ’ 

όπουέλαβεκαιτοόνομάτης. Αξιοσημείωτη 

αρχιτεκτονική που επηρέασε σε μεγάλο 

βαθμό την πολεοδομική εξέλιξη της 

Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ήταν 

πασίγνωστο κέντρο αργυρο-χρυσοχοΐας και 

λειτουργούσαν πολλά αργυροπρατεία 

προκειμένουναπρολάβουντιςπαραγγελίες 

όχι μόνο της εγχώριας αγοράς αλλά και της 

υπόλοιπης Ανατολής, της Ευρώπης και των 

Βαλκανίων. Οι τεχνίτες της δούλευαν πολύ 

τοκοράλλι,κάτισπάνιογιαορεινήπόλη.Οι 

έμποροι, όμως, και ναυτικοί κάτοικοί της 

έφερναν τα κοράλλια που το ζεστό τους 

χρώμα έδενε με το φυσικό περιβάλλον της 

πόλης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η 

τεχνοτροπία των κοσμημάτων της 

Σαφράμπολης διασώζει την βυζαντινή 

παράδοση στοιχεία της οποίας διασώθηκαν 

αυτούσια και στην τέχνη και στη σημασία 

τωνκοσμημάτων. 

Από το 1994 είναι εγγεγραμμένη στον 

Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της 

UNESCO. 

To 1923 οι Έλληνες της Σαφράμπολης 

διασκορπίστηκαν σε διάφορα μέρη της 

βόρειας Ελλάδας, όσοι ήρθαν στην Αθήνα 

εγκαταστάθηκαν στην συγκεκριμένη 

συνοικία στο κέντρο της Νέας Ιωνίας, μια 

αρκετάφτωχήκαιλαϊκήσυνοικίαάσχετααν 

οι κάτοικοι προέρχονταν από πλούσια 

πατρίδα, δημιούργησαν σταδιακά πολλές 

βιοτεχνίες, εμπορικά καταστήματα και 

ποδοσφαιρικήομάδα. 

Οι πρόσφυγες ανήγειραν το 1945 στο 

κέντρο της συνοικίας τους τον Ιερό Ναό 

Αγίου Στεφάνου στα πρότυπα του ναού του 

Αγίου Στεφάνου της ιδιαίτερης πατρίδας 

τους, όπου και μετέφεραν τα ιερά κειμήλια 

τουμικρασιατικούναού.Μέχρικαιομώνυμη 

ποδοσφαιρική ομάδα είχε η συνοικία της 

Αθήνας που μετείχε και στο πρώτο 

πρωτάθληματηςΒ΄εθνικήςκατηγορίας.

Ελληνικόαρχοντικό, 

σήμεραΕθνογραφικόΜουσείο

Ανάγλυφο«ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ» 30Σεπτεμβίου1863

Ελληνικήεκκλησία,σήμεραΤζαμί


ΣΙΝΩΠΗ 

ΗΣινώπηήτανπόλητηςαρχαίαςΠαφλαγονίας. 

Πήρετοόνοματηςαπότημυθολογικήκόρητου 

Ασωπού ποταμού τη νύμφη Σινώπη (Απολλώνιος 

Ρόδιος). 

ΗΣινώπηχτίστηκεστοακρωτήριοπουβρίσκεται 

δυτικάτωνεκβολώντουποταμούΆλυοςκαισχεδόν 

απέναντιαπότηχερσόνησοτηςΚριμαίας.Εκτόςαπό 

τοιδιαίτεραήπιοκλίματης,σεσύγκρισημεάλλες 

περιοχέςτουΕυξείνουΠόντου,ηΣινώπηδιέθετετα 

καλύτερα φυσικά λιμάνια και αποτελούσε ένα 

φυσικό και ασφαλές σημείο αναφοράς για τα πλοία 

που ταξίδευαν κατά μήκος αυτών των ακτών. Ο 

πυρήναςτηςπόληςπερικλειόταναπότοαρχαίο 

τείχος. Πρώτοι άποικοι ήταν οι κάτοικοι της 

Μιλήτου περί τον 8 ο αιώναπ.Χ.ΟΗρόδοτοςθεωρεί 

πρώτους οικιστές τους Κιμμέριους, άλλοι θεωρούν 

τους Αργοναύτες. Η Σινώπη ήταν η πρώτη 

ελληνική αποικία στο Πόντο και αφετηρία 

του εξελληνισμού των εκεί ακτών μέχρι τη 

μακρινήΚολχίδα.ΗΤραπεζούντα,ηΚερασούντακαι 

ταΚοτύωραήταναποικίεςτηςΣινώπης.Κατάτον5 ο 

αιώνααπετέλεσεμέλοςτηςΑθηναϊκήςΗγεμονίας,ο 

δε Περικλής έστειλε εκεί 600 Αθηναίους 

κληρούχους,μετάτηναπαλλαγήτηςπόληςαπότην 

τυραννίατουΤιμησέλεω.Στησυνέχεια,ηπόληήταν 

ανεξάρτητηκαιαπόαυτήπέρασανοι"Μύριοι"του 

Ξενοφώντα. 

ΗΣινώπηείναιηγενέτειρατουΈλληνα 

φιλόσοφου Διογένη, οοποίοςέζησετηζωήτου 

σανζητιάνοςστουςδρόμουςτηςπόληςγύρωστο300 

π.Χ. και θεωρείται ο κυριότερος εκπρόσωπος της 

κυνικής φιλοσοφίας. Κατά τα μέσα του 4 ου π.Χ. 

αιώναήλθεστηνΑθήναεξόριστοςαπότηγενέτειρά 

του.ΟΔιογένηςότανεξορίστηκεαπότηνπατρίδα 

τουγιακάποιαπαραχάραξηνομισμάτων,ήλθεστην 

Αθήνα, σχετίστηκε με τον κυνικό Αντισθένη, 

αισθάνθηκεέλξηγιατοντρόποζωήςτουκαι 

ακολούθησε την κυνική φιλοσοφία αδιαφορώντας 

γιατηνμεγάλητουπεριουσία.ΌτανοιΑθηναίοιτον 

κορόιδευανπωςοιΣινωπείςτονείχανεξορίσει,αυτός 

με αστεϊσμό απαντούσε: «Εγώ τους καταδίκασα να 

μείνουν εκεί». Η διδασκαλία του ήταν ουσιαστικά 

επαναστατική και ανατρεπτική για την κατάσταση 

που επικρατούσε τότε και έθιξε αποκλειστικά 

κοινωνικάκαιηθικάπροβλήματα.Προσπάθησεμετα 

επιχειρήματατουνααλλάξειτηνανθρώπινη 

κοινωνίαπουείχεδιαφθαρεί.Πίστευεπωςηευτυχία 

τουανθρώπουβρίσκεταιστηφύσηκαιπωςμόνομε 

τηναυτάρκεια,τηλιτότητα,τηναυτογνωσίακαιτην 

άσκηση μπορεί κανείς να την εξασφαλίσει, ενώ 

θεωρούσε ότι οι κοινωνικές συμβάσεις 

παρεμποδίζουντηνπροσωπικήελευθερία. 

Η τρομερή φυλακήτουΚάστρουτηςΣινώπης 

ήταντόποςμαρτυρίουγιαπολλούςσημαντικούς 

λογοτέχνεςκαιπολιτικούς,ενώοΙουστινιανός 

έχτισεεδώεκκλησίαταερείπιατηςοποίαςβλέπουμε 

σήμερακαιονομάζεταιBalatlar. 

Οι περίπου 5.000, από τους 15.000 κατοίκους της 

Σινώπης,ήτανΈλληνεςκαικατοικούσανέξωαπότο 

κάστρο, προς το λιμάνι. Στους ντόπιους, που 

υπερηφανεύονταν πως κατάγονταν από τους 

Αργοναύτες, προστέθηκαν μετανάστες από την 

κυρίως Ελλάδα. Όλοι μιλούσαν ελληνικά και 

ασχολούνταν,κυρίως,μετηγεωργία,τηναλιεία,τη 

ναυπηγική και το εμπόριο. Ήταν οικονομικό κέντρο 

γιαταχωριάτηςπεριοχής,οικάτοικοιτωνοποίων 

(μεταξύ τους περίπου 5.000 Έλληνες) ψώνιζαν κάθε 

Πέμπτη στο παζάρι της. Ταυτόχρονα διατηρούσε 

εμπορικές σχέσεις με τις μεγάλες πόλεις της 

αυτοκρατορίας (Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη). 

Στατέλητου19 ου αιώνα πολλοί μετανάστευσαν, για 

ναεργαστούνστηΡωσία. 

ΗορθόδοξηκοινότηταυπαγότανστηΜητρόπολη 

Αμάσειας με έδρα τη Σαμψούντα. Διέθετε δύο 

μεγάλες εκκλησίες (Ευαγγελίστρια και Άγιο 

Κωνσταντίνο) και διατηρούσε νηπιαγωγείο, 

οκτατάξια αστική σχολή και πεντατάξιο 

παρθεναγωγείο.

ΟΔιογένης

ΤοΚάστρο

ΗφοβερήφυλακήτουΚάστρουτηςΣινώπης(1214)

Ποτέκανείςδενμπόρεσεναδραπετεύσειαπόεδώ

ΤοΑρχαιολογικόΜουσείο

ΕρείπιατηςεκκλησίαςτουΙουστινιανού(Balatlar)

Ηελληνικήσυνοικία


Φωτογραφίεςπαλιώνσπιτιώνπουέχουνκατεδαφιστεί

ΑΜΙΣΟΣ 

Η σημερινή Σαμψούντα της Τουρκίας, είναι πόλη 

τουδυτικούΠόντου,σταπαράλιατηςΜαύρης 

θάλασσας.ΗλέξηΣαμψούνταέχειτηρίζατηςαπό 

την Αμισό: εις Αμισόν - σ’Αμισόν - σ’Αμσόν – 

Σαμψούν. 

Ήταν αποικία των Μιλησίων και έπειτα των 

Αθηναίων. Το 437 π.Χ., μετά την ένταξη της πόλης 

στην «Αθηναϊκή συμμαχία», μετονομάστηκε σε 

Πειραιάς. Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 

τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου (404 π.Χ.), 

οπότεκαιεπανήλθετοαρχαίοόνοματηςπόλης. 

ΣτηδιάρκειατηςβασιλείαςτουΜιθριδάτητου 

ΣΤ΄ (132-63 π.Χ.) η Αμισός έγινε η πρωτεύουσα 

του Βασιλείου του Πόντου. Ο φιλέλληνας 

ΜιθριδάτηςΣΤ΄προέβησεμιασειράενεργειών 

μεστόχοτηνπολιτειακήαναβάθμισηκαιτο 

σταδιακόεξελληνισμόόχιμόνοτηςΑμισού,αλλά 

καιολόκληρουτουβασιλείου.Στησυνέχειαη 

Αμισός υπήρξε μέρος της Αυτοκρατορίας του 

Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ενδεικτική της 

σπουδαιότητάςτηςείναιηπεριγραφήτου 

γεωγράφουΣτράβωνα,οοποίοςαποκαλείτην 

Αμισό ως «αξιολογότατη πόλη». Ο 

χαρακτηρισμός αυτός απαντά και σε 

μεταγενέστερες πηγές, στοιχείο που αποδεικνύει 

ότιηπόληδιατήρησεαναλλοίωτητησημασίατης 

καιστηΒυζαντινήπερίοδο. 

ΗΑμισόςαποτέλεσεένααπότασημαντικότερα 

εμπορικά κέντρα της περιοχής. Η θέση της ήταν 

ιδιαίτερα προνομιακή, αφού η εδαφική της 

διαμόρφωση ευνοούσε τον ελλιμενισμό μεγάλων 

εμπορικών πλοίων, γεγονός που την κατέστησε 

σπουδαίολιμάνι.Επίσηςγειτνίαζεκαιμετον 

εμπορικό δρόμο που συνέδεε τις ακτές με την 

ενδοχώρατουΠόντουκαιτηνΚαππαδοκία.Οιδύο 

αυτές παράμετροι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην 

εξέλιξη της Αμισού, σε μείζον εμπορικό κέντρο. 

Πέρανόμωςτηςευνοϊκήςτηςθέσης,ηπόληόφειλε 

τηνεμπορικήτηςακμήκαισταπλούσιαεδάφητης. 

Μεταξύ των προϊόντων που διακινούσε ήταν: 

Ξυλεία από τις ακτές, ατσάλι και σίδηρο, 

ημιπολύτιμουςλίθουςκαιτοπικήκεραμική. 

ΗΑμισόςτον19 ο αιώνα είχε περίπου τις 1.000 

οικογένειες. Απ’ αυτές 500 οικογένειες ήταν 

Ελληνικές και 150 Αρμενικές. Είχε δυο ελληνικές 

συνοικίες· η πρώτη ονομαζόταν συνοικία 

Καδίκιογλου και είχε 350 σπίτια. Είχε δύο εκκλησίες 

καιδύοσχολεία.Τοέναήτανκαθαράελληνικόκαιτο 

άλλοήταναλληλοδιδακτικό.Ηδεύτερησυνοικία 

είχε150οικογένειες,μεέναελληνικόσχολείοκαιένα 

αλληλοδιδακτικό, καθώς επίσης και ένα 

παρθεναγωγείο.Ηγύρωεπαρχίαείχεπερίτους8.000 

κατοίκους, μεταξύ των οποίων 2.000 Έλληνες 

τουρκόφωνοι. 

Υπήρχαν, επίσης και τα παρακάτω κοινωνικά 

ιδρύματα: Η Φιλόπτωχος Αδελφότης «Ορθοδοξία», 

ηΦιλόπτωχοςΑδελφότηςΚυριών,οΠαρευξείνιος 

Ελληνικός Σύλλογος «Αναγέννησις», ο Μουσικός 

Σύλλογος«Ορφεύς»,ηΕλληνικήΕμπορικήΛέσχη,η 

Αδελφότης «Πατριάρχης Φώτιος ο Ομολογητής», ο 

Πολιτικός Σύλλογος «Περικλής», ο Σύλλογος των 

Οινοέων,οΣύλλογοςτωνΣινωπέωνκαιτο 

Σωματείωντωνκαπνεργατών. 

Μετάτο1914άρχισεηραγδαίαελάττωσηκαιο 

πλήρης εξαφανισμός του ελληνικού και Αρμενικού 

πληθυσμού της Αμισού, εξαιτίας των διωγμών και 

της γνωστής οργανωμένης γενοκτονίας, που 

άρχισανμετονπρώτομεγάλοπόλεμοκαιτέλειωσαν 

με τη σύμβαση της ανταλλαγής, Γενάρη του 1923. 

Όσοι από τους 20.000 Έλληνες κατόρθωσαν να 

επιζήσουν,είτεσεεξορίεςκαιφυλακές,είτεστην 

πόλη (ελάχιστα γυναικόπαιδα και γέροι), με την 

ανταλλαγήήρθανστηνΕλλάδακαιεγκαταστάθηκαν 

στηνΑθήνα,στονΠειραιά,στηΘεσσαλονίκηκαισε 

άλλαμέρη. 

ΗαπόβασητουΜουσταφάΚεμάλΑτατούρκ 

έγινε στη Σαμψούντα στις 19 Μαΐου 1919, για 

ναξεκινήσειτηδεύτερηκαιπιοάγριαφάσητης 

Ποντιακής γενοκτονίας. Θεωρείται η απαρχή 

της δημιουργίας της Τουρκικής Δημοκρατίας 

καιαποτελείκαιτηνεθνικήγιορτήτης 

Τουρκία.Ηίδιαημερομηνίαέχειεπιλεχθείαπό 

τασωματείατωνΠοντίωνστηνΕλλάδαως 

«Ημέρα Μνήμης» για την Γενοκτονία των 

Ποντίων. 

Τραγική ειρωνεία, το ατμόπλοιο Bandirma με το 

οποίοέφτασεαπότηνΚωνσταντινούποληστην 

Σαμψούντα ο Κεμάλ Ατατούρκ, είχε ναυπηγηθεί 

στηνΣκωτίατο1878αλλάανήκεμέχριτο1894σε 

Έλληνες πλοιοκτήτες. Συγκεκριμένα το 1883 

πλοιοκτήτηςήτανοΗ.Ψύχας,καιαπότο1890-1894 

ήτανοΚαπετάνΑνδρεάδης.Καιστιςδύο 

περιπτώσεις το πλοίο ήταν επίσης νηολογημένο 

στον Πειραιά. Είχε αρχικά το όνομα «Κύμη» και 

μεταγενέστεραπήρετοόνομα"Παντέρμα". 

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣΣΤΗΣΑΜΨΟΥΝΤΑ 

ΣτοΕθνογραφικόΜουσείοτηςπόληςυπάρχειτμήμα 

με αναμνηστικά προσφύγων, διάφορα κείμενα, 

σύμφωνα πάντα με την Τουρκική εκδοχή, όπως και 

χαρακτηριστικές δηλώσεις. Η πιο κάτω μετάφραση 

είναιπεριληπτικήκαικατάπροσέγγιση. 

«Πρόσφυγες, άνθρωποι της ανταλλαγής, 

απόδημοι, από μια γενιά με πολλούς πολέμους. 

ΟιπερισσότεροιπέρασαναπότηΣαμψούντα 

πουήταντοπρώτολιμάνιπουτουςυποδέχτηκε. 

Άλλοιτηνείπαν(νέα)πατρίδα,άλλοιέζησανμε 

τηνοσταλγίατηςπατρίδαςπουάφησαν. 

Οι σημαντικότερες αφίξεις στη Σαμψούντα έγιναν 

απότονΚαύκασο,τηνΚριμαίακαιταΒαλκάνια.Η 

επεκτατικήπολιτικήςτηςΡωσίαςπουξεκίνησετο19 ο 

αιώνα ανάγκασε τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς 

να μετακινηθούν. Οι μετακινήσεις αυτές οι οποίες 

ξεκίνησαν μετά τον πόλεμο της Κριμαίας, 

συνεχίστηκαν μέχρι το τέλος του 19 ου αιώνα.Μεταξύ 

1864-1877 διαμορφώθηκαν σε μαζικές μετακινήσεις. 

ΜετάτηνκατάκτησητηςΚριμαίαςαπότουςΡώσους, 

η Σαμψούντα δέχτηκε 60.000 πρόσφυγες. Μεταξύ 

1923-1938 1959-51 και 1989, έφθασαν πρόσφυγες 

απόΒουλγαρία,Γιουγκοσλαβία,οιοποίοισυντέλεσαν 

στηνκοινωνικήκαιοικονομικήζωή.Τηνεποχήαυτήη 

Σαμψούντα ήταν πέρασμα για όλους αυτούς τους 

πληθυσμούς, το οποίο συντέλεσε στην αύξηση του 

πληθυσμού της, κατά τρεις τέσσερεις φορές. Η 

μεγαλύτερη μετακίνηση των πληθυσμών προς την 

ανατολήέγινεαπόταΒαλκάνια,Έλληνες,Σέρβοι, 

Μαυροβούνιοι, Καυκάσιοι, μουσουλμάνοι από τη 

Μακεδονία και τη Ρούμελη εγκαταστάθηκαν στα 

παράλιατηςΣαμψούντας. 

Το 1923 έγινε η ανταλλαγή. 450.000 μουσουλμάνοι 

έφθασαν στη Τουρκία, εκ των οποίων οι 32.000 

εγκαταστάθηκανστηΣαμψούντα. 

Στηναρχήηδιαμονήτουςέγινεσεχώρουςφιλοξενίας, 

άλλοι κατοίκησαν σε αντίσκηνα για πάνω από δύο 

χρόνια σε κάποιους δόθηκαν εγκαταλελειμμένα 

σπίτιαΕλλήνων,στησυνέχειακτίστηκανκάποια 

σπίτια από λάσπη, άχυρο, ασβέστη και ονομάστηκαν 

σπίτιατουΑτατούρκήσπίτιατηςΚυβέρνησης.Στους 

μουσουλμάνους απότηνΕλλάδαδόθηκανστρέμματα 

γης προς αποζημίωση της περιουσίας τους που 

άφησαν πίσω. Δεν έφεραν μόνο τα υπάρχοντά τους 

αλλά και την κουλτούρα τους και τα ήθη και έθιμά 

τουςκαιεντάχθηκανστοντοπικόπληθυσμό. 

Ηανταλλαγήαπότοστόμαόσωντηνέζησαν, 

τηνάκουσανήτηνείδαν 

''Ημητέραμουέλεγεότι...''βγήκετοφλυτζάνιτης 

Ελληνίδαςκαφετζούς.''..όλοιενωθήκαμε..." 

''Είστεόλοιελεύθεροιμαςείπαν.."Μαςπαραχώρησαν 

τασπίτιατωνΡωμιών,όμωςεμείςείχαμεσυνηθίσειτο 

χωριό,δενμπορούσαμετηζωήτηςπόλης..." 

" Οργώσαμε τη γη, ήταν γόνιμη και αναπαυμένη.. 

φυτέψαμεκαλαμπόκι,καπνό,σιτάρι…” 

''7χωριάμπήκαμεστοκαράβι''Γκιρεσούν"όλοιμετα 

υπάρχονταμας,μέχρικαιτοάροτροτουείχεφέρει 

κάποιος..." 

«Αγκάλιασαόσουςέφθασαν...» 

«Πολλοίπέρασαναπόταχώματαμου...»

Αρχαίοςτάφος

AντίγραφοτουατμόπλοιουBandirma

19Μαΐου1919: 

ΗαπόβασητουΚεμάλστηΣαμψούντα 

μετοατμόπλοιοΒandirma


ΤΟΥΡΚΟΙΠΡΟΣΦΥΓΕΣΣΤΗΣΑΜΨΟΥΝΤΑ

ΦωτογραφίεςΤούρκωνπροσφύγων

ΙστορίεςΤούρκων προσφύγωνπουέφτασανστηνΣαμψούντα

ΤοΜουσείοτωνΑμαζόνων

Ελληνικόαρχοντικό

Βυζαντινό-γενουατικόφρούριοπάνωστοοποίο 

προστέθηκετο18οαι.ξύλινηφεουδαρχικήκατοικία

ΙΑΣΩΝΕΙΟΑΚΡΩΤΗΡΙΟ 

ToΑκρωτήριοΙασώνειονείναιακρωτήριστηνάκρη 

της ομώνυμης χερσονήσου της περιοχής ανάμεσα 

στιςδύοαποικίεςτηςΣινώπης,τηνΑμισό 

(Σαμψούντα) και τα Κοτύωρα (Ορντού) στις 

βορειοανατολικές ακτές της κεντρικής Τουρκίας, 

προςτονΕύξεινοΠόντο.Τοόνοματουακρωτηρίου 

προέρχεται, από τον μυθικό ηγέτη των Αργοναυτών 

Ιάσονα. Κατάτηναρχαιότητακοντάστοακρωτήριο 

υπήρχε εκεί ναός αφιερωμένος στον Δία και τον 

Ιάσωνα,κοντάστοσημείο,πουείχεσταθείκατάτην 

διάρκεια της Αργοναυτικής εκστρατείας 

(ακολουθώντας τον μύθο για το Χρυσόμαλλο 

δέρας),μεσκοπότουναούτηνπροστασίατων 

ναυτικώναπόταύπουλανεράτηςΜαύρης 

Θάλασσας. 

Ηδεσπουδαίασημασίατου,αποκαλύπτεταιεύκολα 

από μια προσεκτική αποκωδικοποίηση της, εκ 

πρώτης όψεως, τουρκικής ονομασίας αυτού του 

Ακρωτηρίου(τουρκικά:YasonBurnu).Διότιγίνεται 

φανερόότι,ηπρώτηαπότιςδύολέξειςτης 

ονομασίαςτου,τοΓιασούν,δενείναιτουρκική,αλλά 

ελληνική,ανκαιπαρεφθαρμένη.Προέρχεταιαπότο 

αρχαιότατο Ελληνικό όνομα Ιάσων, και αναφέρεται 

στον Αρχηγό της Αργοναυτικής Εκστρατείας, στον 

νεαρόΙάσονα,οοποίος,βγαίνονταςστοΑκρωτήριο 

αυτό, από το μυθικό καράβι την «Αργώ», σε εποχές 

μάλιστα απροσδιόριστης μυθικής αρχαιότητας – 

συνοδευόμενοςκαιαπότονΟρφέατονμεγάλο 

μύστη, τους Διοσκούρους, τον Κάστορα και 

Πολυδεύκη, και από άλλους Αργοναύτες, 

κατευθύνθηκεσεένανπροϋπάρχονταεκείβωμότου 

Διόςκαιτέλεσεθυσία,γιατηνεπιτυχίατωνστόχων 

τηςΑργοναυτικήςΕκστρατείας. 

Τοβορειοδυτικότμήμααυτήςτηςχερσονήσουείναι 

το βραχώδες ακρωτήριο, ενώ στο ανατολικό τμήμα 

υπήρχεένααπότακαλύτεραφυσικάλιμάνιατου 

Πόντου, το οποίο ονομαζόταν Γενήτης. Κατά την 

αρχαιότητα υπήρχε ναός αφιερωμένος στο Δία. Η 

έρευναστιςκαταθέσειςαργίλουκαιτηνκεραμική, 

κατάτηναρχαιότητα,δείχνειστοιχείακέντρου 

παραγωγής και εμπορίου. Η πόλη συνέχισε να 

λειτουργείκατάκαιμετάτηναρχαιότηταως 

περιφερειακό κέντρο για το θαλάσσιο εμπόριο. 

Υπόλοιπα από τα ερείπια βρίσκονται διάσπαρτα σε 

διάφορα σημεία της ακτογραμμής. Αρχαία λιμάνια 

καισημείααναπαραγωγήςτωνψαριώνμπορείεπίσης 

ακόμαναδεικανείςκαισήμερα.Τουςβυζαντινούς 

και υστεροβυζαντινούς χρόνους οι χριστιανοί 

κάτοικοι της περιοχής, έρχονταν εδώ, μετά τον 

εορτασμό της γέννησης του Ιησού (Χριστούγεννα), 

κατά τον εορτασμό των Θεοφανείων (γιορτή των 

Φώτων) προκειμένου να παρακολουθήσουν τον 

αγιασμότωνυδάτων. 

Μια εκκλησία αργότερα, αφιερωμένη στον Άγιο 

Νικόλαο αντικατέστησε τον αρχαϊκό ναό με 

παρόμοια αποστολή (την προστασία των ναυτικών). 

Κείτεται σε κατάφυτο μοναχικό σημείο, ακριβώς 

δίπλασεέναφάρο,μεθέατακύματατουΕύξεινου, 

ναχτυπούντονΠόντο.ΗεκκλησίατουΑγίου 

Νικολάου ή εκκλησία του Ιάσωνα, όπως λέγεται 

ακόμα και σήμερα, χτίστηκε με ιδιαίτερη 

αρχιτεκτονικήτο1868απόχριστιανούςΓεωργιανούς 

καιΈλληνεςκατοίκουςτηςπεριοχής,ενώέγιναν 

εργασίες συντήρησης, αναστήλωσης και 

αποκατάστασης το 2004. Η εκκλησία, στέκεται 

ακόμα,παράλληλαμεταερείπιατηςπερίφραξηςτου 

κήπουτης. 

Γενικά, υπήρχαν τουλάχιστον τρεις εκκλησίες, αυτές 

τουΑγίουΝικολάου,τουΑγίουΑνδρέακαιτης 

Θεοτόκου, η οποία πιθανόν να ήταν μοναστήρι. 

Αρχαιολογικά κατάλοιπα κοντά στη θάλασσα έχουν 

ταυτιστεί με τους βοηθητικούς χώρους του 

μοναστηριού. Στο κέντρο περίπου της χερσονήσου 

δεσπόζει σήμερα μόνο η εκκλησία του Αγίου 

Νικολάου.

ΗεκκλησίατουΑγίουΝικολάου

ΚΟΤΥΩΡΑ 

ΤαΚοτύωρα(Ορντού)είναικτισμένασταπαράλια 

του Εύξεινου Πόντου, στις υπώρειες του όρους 

ΜπόζτεπεκαιδίπλααπότονποταμόΜελάνθι.Ο 

Ξενοφώναναφέρειτηνπόληωςαποικίατης 

Σινώπης, ο δε Όμηρος στην Ιλιάδα την αποκαλεί 

Κύτωρο.Τοόνομαπροέρχεταιαπότονβασιλιάτης 

Παφλαγονίας Κότυο και την ώρα (φρούριο). Μετά 

τηνίδρυσητουβασιλείουτουΠόντουαπότους 

Μιθριδάτες, τα Κοτύωρα υποτάχθηκαν σ' αυτούς. Ο 

ΣτράβωναναφέρειότιοιαποίκησαντηνΦαρνακία, 

γεγονόςπουμαςδείχνειότιτηνεποχήεκείνητα 

Κοτύωρα είχαν πολύ μεγάλο πληθυσμό. Σύμφωνα 

μετονΞενοφώντααποτελούσαναποικίακαιήταν 

φόρουυποτελείςτωνΣινωπαίων. 

ΑπόταΚοτύωρα,όπουπαρέμεινανεκείοιΜύριοι 

επί 45 ημέρες, μετά από πολλές κακουχίες 

επιβιβάστηκανσεπλοίακαιαπέπλευσανγιαΣινώπη 

καιαπόεκείεπέστρεψανστηνΕλλάδα. 

ΗπαρουσίατωνΕλλήνωνστηνπόληαπότον18 ου 

αι., και η ενίσχυση της ελληνικής κοινότητας με 

κατοίκουςαπόδιάφορουςελληνικούςοικισμούςτης 

Νεοκαισάρειαςαπόταμέσατου19 ου αι., έδωσαν 

πληθυσμιακή και αναπτυξιακή ώθηση στην πόλη, η 

οποία άρχισε να μεγαλώνει σημαντικά, την ίδια 

περίοδοπουηναυτιλίαστονΠόντοπαρουσίαζε 

ραγδαίαανάπτυξη.Τιςτελευταίεςδεκαετίεςτου19 ου 

αι.καιτιςδύοπρώτεςτου20 ου τα Κοτύωρα 

καθίστανται οικονομικό κέντρο της περιοχής και 

φιλοξενούνόσουςΈλληνεςαπόταχωριάτης 

περιοχήςθέλουνναεγκατασταθούνσεαυτήν.Έτσι 

σταδιακάοιΈλληνεςπαίρνουνσταχέριατουςτην 

παραγωγή και το εμπόριο της πόλης, αποκτούν 

οικονομικήευρωστία,αναπτύσσονταικοινωνικάκαι 

δημιουργούνμιααξιοθαύμαστηαστικήκοινότητα 

Κάθε συνοικία είχε τη δική της ομώνυμη εκκλησία, 

ενώ σημαντική ήταν και η εκπαιδευτική δράση, με 

ένατουλάχιστονσχολείοσεκάθεσυνοικία.Ο 

πληθυσμόςτηςπόληςστιςαρχέςτου20 ου αι. έφτανε 

τους 10.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 5.500 

ήταν Έλληνες, οι 2.500 Τούρκοι και οι υπόλοιποι 

Αρμένιοι. Διοικητικά, μέχρι την Ανταλλαγή, η πόλη 

ήτανπρωτεύουσαεπαρχίαςπουυπαγότανστονομό 

Τραπεζούντας και διατηρούσε έξι δήμους, στους 

οποίουςυπάγονταν309χωριάμε120.000κατοίκους. 

Από αυτούς, οι μισοί περίπου ήταν Έλληνες, οι 

περισσότεροιαπότουςοποίουςχάθηκανσταχρόνια 

τωνδιωγμώνκαιτηςΓενοκτονίας. 

Ηεκπαίδευσηάρχισενααναπτύσσεταιαπόταμέσα 

του 19 ου αι., με φροντίδα της εκκλησίας, της 

ελληνικής κοινότητας και των ευεργετών που 

δώρισανμεγάλαγιατηνεποχήποσάγιατην 

ανέγερση σχολικών κτηρίων. Η ελληνική κοινότητα, 

λίγοπριναπότηνΑνταλλαγή,έχειναεπιδείξειμια 

εξελιγμένη κοινωνία με υψηλό επίπεδο ελληνικής 

εκπαίδευσης. 

ΣτησυνοικίατηςΥπαπαντήςβρισκότανηΑστική 

Ψωμιάδειος Σχολή Κοτυώρων, η οποία 

χτίστηκε τα έτη 1870-73 με δαπάνες του ευεργέτη 

ΚώσταΣ.Ψωμιάδη. 

Η Καρυπίδειος Σχολή ήταν δημοτικό σχολείο 

αρρένωνκαιβρισκότανστησυνοικίατουΑγίου 

Νικολάου. Χτίστηκε το 1895 με δαπάνες του 

ευεργέτηΧατζήΧαράλαμπουΚαρυπίδη. 

ΤοΠολυκάρπειονΠαρθεναγωγείοΚοτυώρων 

ιδρύθηκε το 1912 από τον μητροπολίτη 

ΝεοκαισάρειαςκαιΚοτυώρωνΠολύκαρπο. 

Η έξωση των Ελλήνων έγινε το 1917. Συγκεκριμένα 

στις19Αυγούστουτου1917ορωσικόςστόλος 

άρχισε να βομβαρδίζει τις τουρκικές συνοικίες της 

πόλης, αποχωρώντας όμως πήραν και πολλούς 

Έλληνες. Τον Σεπτέμβριο του 1917 ξεκίνησε και η 

μεγάληέξωσητωνΕλλήνωναπότουςΤούρκους. 

Στην αρχή οι κάτοικοι οδηγήθηκαν και 

διασκορπίστηκαν στους νομούς Σεβάστειας και 

Κασταμονής, εκτός από τους 2.500 που πρόλαβαν 

μέσω Τραπεζούντας να διεκπεραιωθούν στη Ρωσία. 

Όσοιδετελικάκατάφερανναεπιζήσουνμέχριτο 

1923 όπου και συνομολογήθηκε η «υποχρεωτική 

ανταλλαγή πληθυσμών» μετανάστευσαν στην 

Ελλάδα.

ΟΝαόςτηςΥπαπαντής

ΕσωτερικότουΝαούτηςΎπαπαντής-σήμεραχρησιμοποιείταιωςχώροςεκδηλώσεων

ΗπαλιάΕλληνικήΣυνοικία

ΟικίαΠασάογλου,σήμερα 

στεγάζειτοΕθνογραφικό 

ΜουσείοτηςΠόλης

ΝαόςΑγίουΓεωργίου, 

σήμεραΘεατρικόΜουσείο

ΚΕΡΑΣΟΥΝΤΑ 

ΗΚερασούς,κατάτονΞενοφώντα,ήταναποικίατης 

Σινώπης,όπωςηΤραπεζούςκαιταγειτονικά 

Κοτύωρα. Η πόλη ήκμασε κατά τους ρωμαϊκούς 

χρόνους, ενώ επί Φαρνάκου Α΄(185-169 π.Χ.) 

οχυρώθηκε και μετονομάστηκε σε Φαρνακ(ε)ία, 

ονομασία που διατήρησε όσο διήρκεσε το Βασίλειο 

τουΠόντου.Κατάτηναρχαιότηταήτανμιακαθαρά 

ελληνική πόλη, στην οποία, όπως μαρτυρούν τα 

αρχαία νομίσματά της, λατρεύονταν ο Δίας, ο 

Ποσειδώνας,οΔιόνυσος,οΑσκληπιός,οΗρακλής 

καιοΑρκαδικόςΠάνας. 

ΤοαρχαίοόνοματηςπόληςήτανΚερασούς,που 

κατάπάσαπιθανότηταπροέρχεταιαπότοκέραςκαι 

σχετίζεται με το κερατοειδές βουνό που υψώνεται 

πίσωτης.Εδώ,ογνωστόςαπότηνιστορίαγιατις 

γαστριμαργικές του συνήθειες Ρωμαίος στρατηγός 

Λούκουλλος, κατά τη διάρκεια των Μιθριδατικών 

Πολέμων δοκίμασε ένα άγνωστο στους Ρωμαίους 

φρούτο.ΟικαρποίτουστάλθηκανστηΡώμηκαι 

αργότερατοφυτόμεταφέρθηκεγιακαλλιέργεια 

στηνΕυρώπη,φέρονταςέκτοτετοόνοματης 

ποντιακής πατρίδας του. Πρόκειται για το κεράσι. 

Σήμεραηπόληείναιπερισσότερογνωστήγιατην 

παραγωγή φουντουκιών, που άλλωστε βρίσκει 

κανείςσεδιάφορεςποικιλίεςσεολόκληρητην 

περιοχήτωνποντιακώνπαραλίωναπότηνΟινόηως 

τηνΤραπεζούντα. 

Στα χρόνια των Μεγάλων Κομνηνών η Κερασούντα 

αποτέλεσε την τρίτη σημαντική πόλη της 

Αυτοκρατορίας, μετά την Τραπεζούντα και τη 

Σινώπη. Το 1348 την πόλη κυρίευσαν οι Γενουάτες. 

Τελικά, μετά από διαπραγματεύσεις, οι Γενουάτες 

παρέδωσαν την Κερασούντα στους Κομνηνούς, με 

αντάλλαγματηνκατοχήμιαςοχυρήςθέσηςκοντά 

στηνΤραπεζούντακαικάποιαεπιπλέονπρονόμια 

πουείχανσχέσηκυρίωςμετοεμπόριο.Κατάτη 

διάρκεια της βασιλείας του Αλέξιου Γ΄ οι κάτοικοι 

επαναστάτησαν,υπότηναρχηγίατουδούκα 

Σχολάριου, αλλά ηττήθηκαν από τα αυτοκρατορικά 

στρατεύματακαιτελικάπροσκύνησανστονβασιλέα 

της Τραπεζούντας. Καταλήφθηκε από τους 

ΤούρκουςεπτάχρόνιαμετάαπότηνΤραπεζούντα, 

δηλαδήπερίπουτο1468. 

Το 1764 η Κερασούντα καταστράφηκε σχεδόν 

ολοσχερώς.Αφορμήστάθηκεηεπίθεσητου 

ντερεμπέηΧατζήμπεη,οοποίοςδιεκδίκησετηνπόλη 

από τον «κάτοχό» της, επίσης ντερεμπέη 

Τζιντάρογλου.Ηδιαμάχηκαιοισυμπλοκέςτωνδύο 

ηγεμονίσκων είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή 

των εκκλησιών, τη λεηλασία κατοικιών και 

καταστημάτων, καθώς και την αιχμαλώτιση πολλών 

κατοίκωντηςπόλης. 

Κατά την απογραφή του 1913 οι κάτοικοι της 

Κερασούνταςανέρχοντανστις30.000,εκτωνοποίων 

οι 17.000 ήταν Έλληνες, οι 3.000 Αρμένιοι, οι 7.000 

Τούρκοι και οι υπόλοιποι 3.000 διαφόρων 

εθνικοτήτων. Η Κερασούντα, ιστορικό επίνειο της 

ΝικόποληςκαιτηςενδοχώραςτηςΑνατολίας,ήταν 

ανέκαθεν πόλη με παράδοση στη ναυτιλία, η ακμή 

τηςοποίαςπαρατηρείταισταμέσατου19 ου αι. Προς 

τα τέλη του ίδιου αιώνα (1880) οι ναυτικοί οίκοι της 

πόληςδιέθετανπερίπου80πλοία 

ΤονΜάιοτου1915οιτουρκικέςΑρχέςέθεσανσε 

εφαρμογή το σχέδιο του αποδεκατισμού του 

αρμενικού πληθυσμού, ενώ αμέσως μετά 

ακολούθησαν και τα δεινοπαθήματα του ελληνικού, 

με αποκορύφωμα το 1919, με τη σύλληψη 80 

προκρίτων και εξεχόντων μελών της ελληνικής 

κοινότητας. Οι διώξεις γίνονταν υπό την 

καθοδήγησητουΤοπάλΟσμάν,οοποίοςστη 

συνείδηση των Ελλήνων προσφύγων και κυρίως 

όσωνκατάγονταιαπότησυγκεκριμένηπεριοχή,έχει 

καταγραφείωςαιμοσταγήςδιώκτηςτωνχριστιανών, 

με εγκληματική παρακρατική δράση στην περίοδο 

μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μέχρι τη 

ΜικρασιατικήΚαταστροφή. 

ΗΚερασούνταήτανημοναδικήπόλητου 

Πόντουπουείχεσυνεχώςεπίαιώνεςκαιμέχρι 

τον Ξεριζωμό ελληνικό αστικό πληθυσμό, ο 

οποίος υπερτερούσε αριθμητικά του 

μουσουλμανικού.

ΟΝαόςτουΑγίουΝικολάου,σήμεραΜουσείο

ΤοΠολυκάρπειοΠαρθεναγωγείο

Ηπαλιάελληνικήγειτονιά

OικίατουισόβιουΔημάρχουτηςπόληςΚαπετάνΓιώργουΚωνσταντινίδη 

Σήμερα στεγάζειτοΠανεπιστήμιοτηςΚερασούντας

ΤΡΙΠΟΛΙΣ 

ΗΤρίποληβρίσκεταικοντάστιςεκβολέςτου 

ποταμού Χαρσιώτου. Κοντά στην πόλη βρίσκονται 

ταβουνάΣισ-δάγκαιΤσαλ-δάγ,μεύψος2.810μ.και 

1.966 μ. αντίστοιχα. Η ονομασία της πόλης 

οφείλεται στη δημιουργία της από τρεις 

προϋπάρχουσεςαρχαίεςπόλεις:τηνΙσχόπολη,την 

ΑργύριαήΑργύρειακαιτηΦιλοκάλεια.Μετάτην 

οθωμανική κατάκτηση ονομάστηκε Driboli και 

αργότεραTirebolu. 

ΣτοKάστροτουΑγίουΙωάννηυπάρχειφρούριο 

καθώςεπίσηςκαιοΝαόςτηςΥπαπαντής. Η 

χρονολογίαίδρυσηςτουκάστρουτοποθετείταιστην 

Κλασσικήπερίοδο. 

Στα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, το 

15 ο αιώνα,ηΤρίποληανήκεστοναχιγιέΚürtün,που 

υπαγόταν στο βιλαέτι Τραπεζούντας. Ο δήμος της 

πόλης ιδρύθηκε το 1877. Το 1892 το καϊμακαμλίκι 

Τρίπολης περιλάμβανε δύο μουχταρλίκια, το Görele 

καιτοŞiran.ΟŞemseddinSamiαναφέρειότιτην 

ίδια εποχή στο καϊμακαμλίκι Τρίπολης υπάγονταν 

114 χωριά. Τον 20 ο αιώνα η διοικητική υπαγωγή του 

καϊμακαμλικιούΤρίποληςπαραμένειίδιαμετου19 ου 

αιώνα, αυξάνεται όμως ο αριθμός των χωριών που 

υπάγονταιστοκαϊμακαμλίκι.Συνολικάαναφέρονται 

125 μουσουλμανικά και χριστιανικά χωριά. 

Το1461ηΤρίποληκατακτήθηκεαπότοΜωάμεθτον 

Πορθητήστηδιάρκειατηςεκστρατείαςτουεναντίον 

των Κομνηνών. Μετά την κατάληψη του οικισμού 

από τους Οθωμανούς εγκαταστάθηκαν εκεί οι 

Τουρκομάνοι νομάδες Çepni. Έτσι άρχισε η 

ανάπτυξη του μουσουλμανικού στοιχείου στην 

περιοχή. Σεαντίθεσημεάλλεςπόλειςκαιπεριοχές 

του Πόντου, οι κάτοικοί της δεν εξισλαμίστηκαν, 

αλλάδιατήρησαντηθρησκευτικήτουςπαράδοση.Η 

βασικήαιτίαήτανηύπαρξητωνμεταλλείωνόπου 

εργάζονταν οι κάτοικοι, οι οποίοι είχαν ειδικά 

προνόμια,όπωςαπαλλαγήαπόκάποιουςφόρους. 

Στα μέσα Ιουνίου 1915, ξεκίνησε ο εκτοπισμός των 

Αρμένιων κατοίκων της πόλης. Το ξημέρωμα της 

Κυριακής16Νοεμβρίου1916ξεκίνησεοεκτοπισμός 

περίπου3.000ορθοδόξωναπότηνπόλητης 

Τρίπολης. Οι ορθόδοξοι χριστιανοί οδηγήθηκαν στο 

χωριόΜπρικ,έναεγκαταλειμμένοΑρμενοχώριόπου 

κάποτεζούσαν500οικογένειες.Τέσσεριςμήνεςμετά 

την εγκατάστασή τους εκεί, σημειώθηκε επιδημία. 

Αργότερα προχώρησαν προς τη Ρωσία, όπου 

παρέμεινανπερίπου9μήνες.ΤελικάτονΑπρίλιοτου 

1919 αρκετοί από τους Τριπολίτες εγκατέλειψαν τη 

ΡωσίακαικατευθύνθηκανπροςτηνΕλλάδα. 

Δενυπάρχουνπληροφορίεςγιατηχρονολογία 

εγκατάστασης των Αρμενίων στην Τρίπολη, αλλά 

πρέπειναέγινετο19οαιώνα. 

Από τα πιο σημαντικά θρησκευτικά έθιμα των 

χριστιανών ορθόδοξων κατοίκων της Τρίπολης ήταν 

τοχατζηλίκι.Οιπροσκυνητέςξεκινούσαντοταξίδι 

τουςπριναπότηνΚαθαράΔευτέραγιανα 

βρίσκονται στους Αγίους Τόπους τη Μεγάλη 

Εβδομάδα.ΤοταξίδιπροςτουςΑγίουςΤόπους 

γινότανμέσωτηςθαλάσσιαςοδού.Διέσχιζαντον 

ΕύξεινοΠόντο,τοΑιγαίοΠέλαγοςκαιτηΜεσόγειο. 

Περνούσαν από την Κωνσταντινούπολη, τα 

ΔωδεκάνησακαιτηνΚύπρο,αγκυροβολούσανστη 

ΣκάλαΒηρυτού,κοντάστηΓιάφα,καιαπόεκεί 

προχωρούσαν με τα πόδια προς τα Ιεροσόλυμα. 

Μόνο οι ευκατάστατοι Τριπολίτες 

πραγματοποιούσαν αυτό το ταξίδι, καθώς ήταν 

πολυέξοδο. Επίσης υπήρχαν γυναίκες 

προσκυνήτριες, τις οποίες αποκαλούσαν χατζάδες ή 

χατζίνες.Επέστρεφανστηνπατρίδατουςστο 

διάστημα από την Κυριακή του Θωμά μέχρι τα μέσα 

τηςεβδομάδαςμετάαπόαυτήν.Ότανεπέστρεφανοι 

προσκυνητές,έπρεπεναδώσουνδιάφορεςδωρεέςσε 

φίλουςκαισυγγενείςκαιναενισχύσουντους 

φτωχούς. Είχαν επίσης την υποχρέωση να 

φιλοξενούντουςξένουςπουέρχοντανστηνΤρίπολη.

ΤοκάστροτουΑγίουΙωάννη–ΦρούριοΠέτρωμα

Τοκάστρο

Στοπαρελθόν,αμιγώςελληνικόχωριό

ΗεκκλησίατουΤαξιάρχου, 

απότηνεποχήτωνΜεγάλωνΚομνηνών

ΕΠΑΡΧΙΑΜΑΤΣΟΥΚΑ 

Επαρχία του νομού Τραπεζούντας, φημισμένη 

για τα μοναστήρια της: Παναγίας Σουμελά, Ιωάννη 

Προδρόμου του Βαζελώνα και Αγίου Γεωργίου του 

Περιστερεώτα. “Θάλαττα, Θάλαττα” φώναξαν οι 

ΜύριοιτουΞενοφώντοςαπότοβουνόΘήχηςτης 

Ματσούκας όταν αντίκρυσαν τον Εύξεινο Πόντο. 

ΣτηΜατσούκαπολέμησανοιστρατηγοίτου 

Βυζαντίου οι περίφημοι Γαβράδες, καθώς και οι 

ΜεγάλοιΚομνηνοί. 

ΜΟΝΕΣ 

Το1461μετηνπτώσηκαιτηςελληνικής 

Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, όλη η Μικρά 

ΑσίακαταλήφθηκεαπότουςΟθωμανούς.Ιδιαίτερα 

φαίνεται πως τα μοναστήρια που βρίσκονταν μέσα 

στηνπόλητηςΤραπεζούνταςκαιγύρωαπόαυτήν, 

έχασανόλητηνπεριουσίατουςκαιπολλάέπαψαννα 

λειτουργούν. Σε αντίθεση, τα τρία μεγάλα 

μοναστήρια της Ματσούκας, δηλαδή της Σουμελά, 

τουΠεριστερεώτακαιτουΒαζελώνα,διατήρησαν 

τις περιουσίες τους σχεδόν ανέπαφες μετά το 1461. 

Γεγονός, πάντως, παραμένει πως η κτηματική 

περιουσίατωντριώνκύριωνμοναστηριώνπαρέμεινε 

σχεδόν ανέπαφη μετά το 1461. Τα εισοδήματα των 

μονών αποτελούσαν την μεγαλύτερη οικονομική 

μονάδατηςεκκλησίαςμετάτοΆγιοΌρος,ενώήταν 

αυτά, κυρίως, που υποστήριξαν χρηματικά και 

πλήρωσαντοπεσκέσιγιατηνεκλογήτου 

Τραπεζούντιου υποψηφίου Συμεών, στον 

Πατριαρχικόθρόνοτο1465. 

ΣεαυτήτηνδύσκοληγιατουςΈλληνεςπερίοδοτης 

Οθωμανικής κατάκτησης, οι Μονές διαδραμάτισαν 

σωτήριο ρόλο και ο πληθυσμός που έμενε κοντά 

παρέμεινε αμιγής και ακμαίος, ενώ εκεί 

διατηρήθηκαν τα περισσότερα από τα χριστιανικά 

μνημεία. Μάλιστα οι κάτοικοι της Τραπεζούντας 

κατευθύνθηκανπροςτηΜατσούκατόσογιατο 

ορεινόκαιάραανενόχλητοτηςπεριοχής,όσοκαιγια 

ναβρίσκονταικάτωαπότηνπροστασίατωντριών 

μεγάλωνμοναστηριών. 

Μιαόχικαιτόσογνωστήπερίπτωσηστηνιστορική 

έρευνακατάτηνοποίαοιμονέςπεριέθαλπαντους 

χριστιανούςτουΠόντου,είναιότανοιπόλεις 

πλήττονταν από επιδημίες και γενικά από 

θανατηφόρεςαρρώστιες.ΌτανόληηΕυρώπηαπό 

τον13 ο ωςτον19 ο αιώνασυγκλονίζεταιαπότομαύρο 

θάνατο,τηγνωστήπανούκλα.ΣτουςΚώδικεςτων 

Μονώνυπάρχουνπολλέςεγγραφέςπουαναφέρονται 

σε περιστατικά επιδημικών αρρωστιών στην 

Τραπεζούντα,όπωςηχολέρακαιηπανώλη.Την 

περίοδολοιπόνπουτιςπόλειςτιςέπληττανοι 

αρρώστιες, πολλοί κάτοικοι φιλοξενούνταν για 

μεγάλοχρονικόδιάστημαστιςΜονές,απότιςοποίες 

αποχωρούσανμόνοότανυποχωρούσεηασθένεια. 

Ηανύψωσητωντριώνμεγάλωνμονώνσε 

πατριαρχικές εξαρχίες, αποτελεί την εκκλησιαστική 

αντίδρασηστογεγονόςτηςδιατήρησηςστην 

περιοχήτωνΜονώντηςανθηρήςσεσχέσημετην 

εποχή, οικονομικής και εκκλησιαστικής 

δραστηριότητας. Αντίθετα στην μητρόπολη της 

Τραπεζούντας υπήρχαν πριν το 1461, 18 γνωστά 

μοναστήρια και 46 εκκλησίες, ενώ μετά το 1486 

αναφέρονταιμόνο23ιερείςγιαόλητηνπόλη,5για 

το1553και2γιατο1583. 

Στην περιοχή της Ματσούκας μέχρι το 1920 ο 

πληθυσμός είναι 76% χριστιανικός, ενώ μόνο στην 

περιοχήτηςΆνωΜατσούκαςυπάρχουν98εκκλησίες. 

ΓιατολόγοαυτότοΠατριαρχείοέκρινεπιο 

συμφέρουσαγιατονΕλληνισμότηςπεριοχήςτην 

άμεσηυπαγωγήτουστιςΜονές,οιοποίεςείχαν 

διατηρήσεικάποιααπόταπρονόμιατους,σεσχέση 

με το απομακρυσμένο και αποδυναμωμένο 

Πατριαρχείο, το οποίο ήταν αδύνατο να 

προστατεύσειαποτελεσματικάαπότόσομακριάτους 

χριστιανούς.Έτσιπαράτουςγενικούςεξισλαμισμούς 

καιτιςβιαιότητεςτηνεποχήτηςσκληρήςτυραννίας 

των Ντερεμπέηδων, ο πατριάρχης Ιεροσολύμων 

Δοσίθεος,οοποίοςεπισκέφτηκετο1681τηνπεριοχή 

του Πόντου, διαπίστωσε ότι στις περιοχές των τριών 

μεγάλων σταυροπηγιακών μονών διασώθηκαν 

αμιγείςχριστιανικοίπληθυσμοί.

ΠΑΝΑΓΙΑΣΟΥΜΕΛΑ 

Ημονήιδρύθηκετατέλητου4ουαιώνασεένα 

βουνότηςΤραπεζούντας,τοόροςΜελά.Ιδρυτές 

θεωρούνταιδύοκαλόγεροιαπότηνΑθήνα,ο 

ΒαρνάβαςκαιοΣωφρόνιος,πουπήγανστονΠόντο 

παρακινημένοι από ένα όνειρο που είδαν. Σύμφωνα 

μετηνπαράδοση,ηεικόναπουτοποθέτησανστη 

μονή οι δύο καλόγεροι ήταν ζωγραφισμένη από τον 

ευαγγελιστή Λουκά και βρισκόταν προηγουμένως 

στηνΑθήνα,εξούκαιηαρχικήτηςονομασία, 

ΠαναγίαΑθηνιώτισσα. 

Η μονή διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο τόσο στην 

ανάπτυξη του πολιτισμού και των γραμμάτων στον 

Πόντο όσο και σε κοινωνική προσφορά και 

περίθαλψη των Ποντίων κατά τα δύσκολα χρόνια 

τωντουρκικώνδιώξεων. 

ΠάνωαπόαυτότοποτάμιΠυξίτη,σεβράχοτου 

όρους Μελά, κυριολεκτικά κρεμιέται η μονή της 

ΥπεραγίαςΘεοτόκουτουΜελά(Σουμελά=Στου 

Μελά). Κατάτηνπαράδοσηαυτόσυνέβηστα 

χρόνιατουΜεγάλουΚωνσταντίνου. Ενίσχυσαντην 

ασκητικήπολιτείατουΌρουςΜελάκαιίδρυσανένα 

οργανωμένο μοναστικό κέντρο που θα έλεγχε τα 

ορεινάπεράσματακαιτιςΠύλεςτουΠόντου. 

Σημαντικότερος δωρητής και ευεργέτης υπήρξε 

αναμφίβολα ο αυτοκράτωρ Αλέξιος Γ΄, ο 

επιφανέστερος ίσως των Μεγάλων Κομνηνών, που 

βασίλευσεαπότο1349μέχριτοθάνατότουτο1390. 

Σύμφωνα με την παράδοση, η γαλέρα που μετέφερε 

απότηνΚωνσταντινούπολητονΑλέξιοτονΜέγα 

Κομνηνό, καθώς περιέπλεε τα Πλάτανα, έπεσε σε 

θαλασσοταραχή.ΟΑλέξιοςζήτησετηβοήθειατης 

Παναγίας, η οποία του παρεσχέθη. Tης χάρισε 48 

χωριά και εγκατέστησε 40 μόνιμους φρουρούς για 

τηνασφάλειάτης.Γενικάπροσέφερετόσαπολλά 

ώστεναανακηρυχθείαπότουςμοναχούςως«νέος 

Kτήτωρ».Mέχριτο1650σωζότανέξωαπότηνπύλη 

του ναού η ακόλουθη ιαμβική επιγραφή «Kομνηνός 

Aλέξιος εν Xριστώ σθένων / πιστός Bασιλεύς, 

Στερρός, Ένδοξος, Mέγας / Aεισέβαστος, Eυσεβής, 

Aυτοκράτωρ / Πάσης Aνατολής τε και Iβηρίας / 

Kτήτωρ πέφυκε της Mονής ταύτης νέος (1360 μ.X.) 

INΔ IΓ΄». Τοπρονομιακόκαθεστώςτηςμονής 

αποδέχθηκαν και οι Οθωμανοί κατακτητές μετά το 

1461. 

Μετάτο1923καιτοδιωγμότωνΕλλήνωναπότην 

περιοχή,οιΤούρκοιπήρανταχειρόγραφακαιταιερά 

κειμήλια της μονής. Για ένα διάστημα η μονή έγινε 

καταφύγιο λαθρεμπόρων, τα δε ξύλινα τμήματά της 

πυρπολήθηκαν το 1930. Από τα κειμήλια του 

μοναστηριού τελικά σώθηκαν τρία που θεωρούνται 

ταπιοσπουδαία:ηπερίφημηεικόνατηςΠαναγίας,ο 

σταυρός που δώρισε στη μονή ο αυτοκράτορας 

ΜανουήλΓ΄(1390-1417)καιτοευαγγέλιοτουΟσίου 

Χριστοφόρου.Ταείχανκρύψεισεπαρακείμενητης 

μονής περιοχή οι καλόγεροι μετά την αναχώρησή 

τους το 1924. Το 1931 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, με 

γράμμα του προς τον Ισμέτ Ινονού, πρωθυπουργό 

τότετηςΤουρκίας,πέτυχεναδοθείάδειαστον 

ιερομόναχοΑμβρόσιοΣουμελιώτηναπάειστημονή, 

ναβρειτακειμήλιακαιναταφέρειστοΒυζαντινό 

Μουσείο. 

Το 1952 οι Πόντιοι μετέφεραν την εικόνα της 

ΠαναγίαςΣουμελάαπότοΒυζαντινόΜουσείοστο 

νέο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά που 

ανιστορήθηκεστιςπλαγιέςτουΒερμίου. 

ΤονΙούνιοτου2010τοΤουρκικόΚράτος,μετάαπό 

88 χρόνια, έδωσε άδεια στο Οικουμενικό 

ΠατριαρχείογιαναλειτουργίατηςΚοιμήσεωςτης 

Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου 2010, με την Τουρκία 

ναπροσδοκάτόσοστηνέξωθενκαλήμαρτυρίαγια 

σεβασμότωνθρησκευτικώνελευθεριών.

ΟδρόμοςπουοδηγείστηΜονήΒαζελώνος

ΜΟΝΗΑΓΙΟΥΙΩΑΝΝΗΒΑΖΕΛΩΝΟΣ 

ΟΧριστιανισμόςστονΠόντοδιαδόθηκεαπότον 

πρωτόκλητοΑνδρέατο34μ.Χ.,ότανμετέβηαπότην 

Ιερουσαλήμ στη Σινώπη, την Αμάσεια, την Αμισό 

καικατόπινστηνΤραπεζούντα.Στιςπόλειςαυτές 

κήρυξετοΕυαγγέλιοκαιακολούθησεηίδρυση 

μονών και εκκλησιών. Ηπρώτημονήπου 

ιδρύθηκε στονΠόντοείναιηΙεράΜονήτουΑγίου 

ΙωάννηΒαζελώνοςκαιθεωρείταιαπότααρχαιότερα 

ελληνικά μοναστήρια. Είναι κτισμένη στη βάση 

απότομου βράχου σε δασώδη περιοχή της 

Ματσούκας, κοντά στο εμπορικό και διοικητικό 

κέντροτηςπεριοχής,τιςΚαρυές.Ιδρύθηκεπολύπριν 

απότηΜονήτηςΠαναγίαςΣουμελά.Κατάτον 

λόγιοΝεόφυτοΚαυσοκαλυβίτηπουσυνέταξετο 

1775 το κτητορικό της Μονής της Παναγίας 

Σουμελά, οι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος πριν 

πάνεστοόροςΜελάμετηνεικόνατηςΠαναγίας, 

πέρασαναπότηΜονήΒαζελώνος.Γιατηνονομασία 

τηςΜονήςυπάρχειηεκδοχήότιτηνπήρεαπότο 

ομώνυμοόροςπάνωστοοποίοχτίστηκεκαιηάλλη 

απότηΓηΖαβουλώνος,όπωςονομαζότανηπεριοχή 

απόόπουξεκίνησετοκήρυγμάτουοΆγιοςΙωάννης 

οΠρόδρομος.ΕκτουΖαβουλώνμεπαραφθορά 

Βαζελών. 

ΑπόαυτόπροκύπτειότιαφούηΠαναγίαΣουμελά 

ιδρύθηκετο386,ηΜονήΒαζελώνοςείναικατάπολύ 

προγενέστερη αυτής, αφού μάλιστα η Σουμελά 

υποχρεούτο εις «φόρον κηρίου εις ένδειξιν 

υποταγής». Η Μονή βάσει στοιχείων ιδρύθηκε 

τον3 ο αιώνα–πιθανότατατο270μ.Χ.,ΚαταστράφηκεαπότουςΠέρσεςεισβολείςτον6 

ο αιώνα 

αλλάανακατασκευάστηκεαπότονΙουστινιανό. 

ΗμονήτουΒαζελώνακατάταβυζαντινάχρόνια 

περνάμιαπερίοδοάνθησης,καθώςοιίδιοιοι 

αυτοκράτορες της Τραπεζούντας την προστατεύουν 

καιτηνευεργετούν. ΗΜονήαπέκτησεμια 

ιδιόμορφηεξουσίαστουςκατοίκουςτηςπεριοχής,με 

ταπρονόμιαπουπαραχωρήθηκαναπότους 

αυτοκράτορες της Τραπεζούντας, η οποία αυξήθηκε 

καιαποκρυσταλλώθηκεμετονθεσμότηςεξαρχίας. 

Πολλάαπόταπρονόμιααυτά,αναγνωρίστηκανκαι 

από τους πρώτους Οθωμανούς σουλτάνους, κυρίως, 

βέβαια,γιαλόγουςπουεξυπηρετούσαντουςίδιους. 

ΗτελευταίαανακατασκευήτηςΜονήςέγινεαπότον 

ηγούμενοΛαυρέντιο,το1719,οοποίοςεπισκέφθηκε 

στηνΠετρούπολητονΤσάροΜεγάλοΠέτροκαιτον 

έπεισεναενισχύσειτηΜονή.Αργότερατο 

ΜοναστήριτουΑγίουΙωάννητουΒαζελώνος 

λεηλατήθηκε εκ νέου από συμμορία 28 ληστών που 

άρπαξανκειμήλια,ιεράχρυσάκαιαργυράσκεύη, 

σιγγίλια και χρυσόβουλα και άλλους 

εκκλησιαστικούςθησαυρούς.Ανάμεσατουςυπήρχαν 

ένα έγγραφο του Μεγάλου Πέτρου που έδινε ετήσια 

εισφοράστηΜονή50ρουβλίωνκαιένατου 

αυτοκράτορα Αλέξανδρου, μεταγενέστερο, που 

χορηγούσεστηΜονήετήσιασυνδρομή65ρουβλίων. 

Αξίζεινασημειωθείότιτοτριώροφοοικοδόμηματης 

Μονής,όπωςφαίνονταικαισήμεραταερείπιατης, 

ήτανπρόσφατηκατασκευήταθεμέλιατηςοποίας 

εγκαινιάστηκαν στις 14 Μαΐου 1900, ενώ κατά την 

εποχή που γράφει ο Πανάρετος Τοπαλίδης, δηλαδή 

το 1909, το εσωτερικό του οικοδομήματος δεν είχε 

ακόμα ολοκληρωθεί. Το παρεκκλήσι του Προφήτη 

Ηλία, με τις περίφημες τοιχογραφίες που σώζεται 

δίπλαστηΜονήχρονολογείταιστον17 ο αιώνα.Στις 

αρχές του 20 ου αιώναυπήρχανστηΜονήένδεκα 

μοναχοί. 

Το1923ηΜονήείχετηντύχηόλωντωνμονώντου 

Πόντου.ΗιεράεικόνατουΑγίουΙωάννουτου 

ΠροδρόμουδιεσώθηαπότονμοναχόΔιονύσιο 

Αμαραντίδη, ο οποίος την μετέφερε στην Ελλάδα 

στονΆγιοΔημήτριοΠανοράματοςΣερρών.

ΜΟΝΗΑΓΙΟΥ 

ΓΕΩΡΓΙΟΥΠΕΡΙΣΤΕΡΩΤΑ 

ΗΙεράΜονήτουΑγίουΓεωργίουΠεριστερεώτα 

ιδρύθηκετο752μ.Χ.στοόροςΠυργίστηνπεριοχή 

ΓαλλίαινατηςΜατσούκας,30χλμ.απότην 

Τραπεζούντα. Ονομάστηκε Περιστερεώτα, γιατί 

κατάτηνπαράδοσητρίαπεριστέριαοδήγησαντους 

ισάριθμουςιδρυτέςμοναχούςαπόταδάσητων 

Σουρμένων, απόσταση 50 χλμ. από την τοποθεσία 

τηςΜονής.Στηνίδιαπεριοχήήτανχτισμένεςκαιοι 

άλλεςδυομεγάλεςΜονέςτουΠόντου,ηΠαναγία 

Σουμελά (386 μ.Χ.) και ο Άγιος Ιωάννης ο Βαζελών 

(270 μ.Χ.) και οι οποίες διαδραμάτισαν 

σημαντικότατο ρόλο στην ιστορία των Ελλήνων 

στηνπεριοχή. 

Το1203,έναχρόνοπριναπότηνίδρυσητης 

αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας από τους Δαυίδ 

καιΑλέξιοΜιχαήλΚομνηνό,ηΜονήερημώνεται 

από περσικές επιδρομές. Μόλις το 1388 

ανασυστήνεται από το Θεοφάνη, προήγουμενο της 

ΜονήςΣουμελά.Κατάφερεκαιεξασφάλισεκαιτη 

βοήθεια του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας 

Αλέξιου Γ' Μ.Κομνηνού (1349 - 1390) ο οποίος 

εξέδωσεκαιχρυσόβουλογιατηΜονή. 

Το 1461 το Μοναστήρι έπαθε νέες ζημιές από 

επιθέσειςενώτο1483κάηκετοΚαθολικότηςΜονής 

απόαπροσεξίατουεκκλησιάρχουΙωαννίκιου.Από 

την πυρκαγιά αυτή καταστράφηκαν διάφορα 

έγγραφα, κώδικες και το Χρυσόβουλο του 

αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Αλέξιου Γ' 

Μεγάλου Κομνηνού. Το 1493 η Μονή ξαναχτίστηκε 

μεάδειακαιπρονόμιατουΣουλτάνουΒαγιαζίτΒ'. 

Τα προνόμια αυτά ενίσχυσε με ιδιαίτερο 

Χρυσόβουλο και ο διάδοχος του Βαγιαζίτ, 

ΣουλτάνοςΣελίμΑ'(1512-1520). 

Ο Μητροπολίτης Τραπεζούντος Γεννάδιος με 

"εκδοτήριο γράμμα" του το 1501 αύξησε την 

κτηματική περιουσία της Μονής, με την προσθήκη 

της "τοποθεσίας της εξαρχίας Γαλίαινας". Το 1701 ο 

πατριάρχης Καλλίνικος Β΄εξέδωσε σιγίλλιο με το 

οποίο αναγνωρίζει το μοναστήρι αυτό ως 

σταυροπηγιακό. 

Στην εξαρχία της Γαλίαινας υπάγονταν 953 

οικογένειες (στέφανα) και 4000 ψυχές. Κάθε 

οικογένειαυποχρεωνόταννακαταβάλειστηΜονή5 

οκάδες καλαμπόκι ως ετήσια προσφορά, αντ'αυτού 

τομοναστήριεκτόςαπόιερέασυντηρούσεσεκάθε 

χωριό ένα δάσκαλο. Επίσης ο ηγούμενος χειροτονεί 

ιερείς,εκδίδειάδειεςγάμωνκαιδιαζυγίωνκαιασκεί 

το πνευματικό του έργο ως αναγνωρισμένος 

ποιμενάρχης.Ημονήείχε392πολυτελήδωμάτιακαι 

πλούσιαβιβλιοθήκηαποτελούμενηαπό7500τόμους 

βιβλίων.Μεδικέςτηςενέργειες,εκτόςτωνάλλων 

σχολείωνπουσυντηρούσε,συστήθηκετο1909η 

Κεντρική Σχολή της Γαλλίαινας, ένα πλήρες 

τετρατάξιοΗμιγυμνάσιο. 

Εξάλλουσ'ένααπόταδυομετόχιατουΜοναστηριού 

στηνΤραπεζούνταστεγαζότανστιςαρχέςτου19ου 

αιώνα το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας πριν 

στεγαστεί σε δικό του διδακτήριο (1845) απ'όπου 

μεταστεγάστηκε οριστικά στο μεγαλεπήβολο 

σημερινόκτήριοπουεγκαινιάστηκετο1902.Πολλές 

μεγάλες προσωπικότητες του Γένους είχαν ως 

πρωταρχική βάση μόρφωσης και εξόρμησης την 

ΜονήτουΠεριστερεώτα.Χιλιάδεςήτανκάθεχρόνο 

οι οικονομικές ενισχύσεις πτωχών και 

αναξιοπαθούντωνοιοποίοιπροσέτρεχανστηνΜονή 

μη έχοντας άλλη ελπίδα για βοήθεια. Η 

σημαντικότερη όμως προσφορά της Μονής του 

Περιστερεώτα,όπωςκαιάλλωνμεγάλωνΜονώντου 

Πόντου,ήτανηδιατήρησητηςελληνοχριστιανικής 

συνείδησηςστουςΈλληνες.Αποτελούσαντην 

πνευματική, διοικητική και εθνικοκοινωνική 

ποδηγέτησητωνυποδούλων.Πολλάαπότα 

αμύθητηςαξίαςκειμήλιαχάθηκανστηνΑνταλλαγή. 

Το1903ηΜονήείχε15μοναχούς.Ταπαλαιότερα 

κτίσματα του Μοναστηριού κάηκαν τον Ιανουάριο 

του1904απόπυρκαγιά.Ξαναχτίστηκανέπειτααπό 

τονΗγουμενεύοντααρχιμανδρίτηΓρηγόριο.ΗΜονή 

λειτούργησε για έντεκα και πλέον αιώνες και 

ερημώθηκε στις 17 Ιανουαρίου 1923 - οι μοναχοί 

ακολουθώντας τη μοίρα του υπολοίπου ελληνισμού 

πέρασανστηνΕλλάδα. 

http://www.peristereota.com/el/history.html

ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ 

ΗωραιότερηπόλητουΠόντου,ηπρωτεύουσατης 

Αυτοκρατορίας των Κομνηνών,τοτελευταίο 

καταφύγιοτουΕλληνισμού,ιδρύθηκετο756π.Χ.για 

πρώτηφοράαπόΊωνεςαποίκους.Έζησεδόξες, 

καταστροφές, τιμές και θυσίες, αλλά έμεινε και 

στάθηκε ελληνική επί 2678 χρόνια μέχρι το 1922 

όταναναγκάστηκανοικάτοικοίτηςνακαταφύγουν 

στηνΕλλάδα. 

ΗώθησηγιατηδημιουργίατηςΑυτοκρατορίαςτης 

Τραπεζούνταςδόθηκεαπότηνκατάληψητης 

Κωνσταντινούπολης, το 1204, από τους 

Σταυροφόρους. Ουσιαστικά, μετά την ημερομηνία 

αυτήηΚωνσταντινούποληδενμπόρεσενα 

ανακτήσει την παλιά της αίγλη. Για την 

ανακατάληψη της Πόλης δημιουργήθηκαν τρία 

ελληνικά κράτη, με κέντρα τη Νίκαια, την 

Τραπεζούντα και την Ήπειρο. Το μακροβιότερο 

υπήρξε η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, η οποία 

επέζησεεπί257χρόνια. 

Τα δύο αδέλφια, ο Αλέξιος και ο Δαυίδ Κομνηνός, 

απομακρύνθηκαν από την επαναστατημένη 

πρωτεύουσατο1185καιεστάλησανστηθείατους, 

βασίλισσα των Ιβήρων (Γεωργίας) Θάμαρ (1184- 

1212). Μετά την κατάλυση του βυζαντινού κράτους 

απότουςΣταυροφόρουςμετηβοήθειατηςθείας 

τους, των Γεωργιανών στρατιωτών, τη συνεργασία 

των σχολάριων αρχόντων που έφυγαν από την 

Κωνσταντινούπολη και ντόπιων Ποντίων 

αριστοκρατών, κατέλαβαν την Τραπεζούντα και 

ίδρυσαντομεσαιωνικόκράτοςτουΠόντουτο1204. 

Οιαυτοκράτορεςτουκράτουςαυτούπήραντην 

προσωνυμίαΜεγάλοιΚομνηνοί,αισθάνοντανδε 

Έλληνες και συνεχιστές του βυζαντινού κράτους. 

Έμβλημά τους είχαν τον μονοκέφαλο αετό, σε 

αντιδιαστολή με τον δικέφαλο της αυτοκρατορίας 

τηςΚωνσταντινούπολης. 

ΗαπελευθέρωσητηςΚωνσταντινούποληςαπότην 

Αυτοκρατορία της Νίκαιας το 1261 έθεσε τέλος στα 

όνειρατωνΚομνηνώνναεπιστρέψουνστοθρόνοτης 

βυζαντινής πρωτεύουσας, κι έτσι επιδόθηκαν στην 

ισχυροποίησητηςΑυτοκρατορίαςτηςΤραπεζούντας. 

Τοποντιακόκράτοςδιατηρήθηκεωςτο1461,οκτώ 

χρόνιαμετάτηνΆλωσητηςΚωνσταντινούπολης, 

αναδείχτηκεσεισχυρόπροπύργιοτουελληνισμού, 

καιηπρωτεύουσάτου,ηΤραπεζούντα,σεσπουδαίο 

εμπορικό κέντρο και λαμπρή εστία των ελληνικών 

γραμμάτωνκαιτηςβυζαντινήςτέχνης.Στιςσχολές 

της, κυρίως των θετικών επιστημών, σπούδαζαν 

μαθητέςπουέρχοντανακόμηκαιαπότην 

Κωνσταντινούπολη. Στο ποντιακό κράτος έζησαν, 

μετάτηνκατάληψητηςΚωνσταντινούποληςαπό 

τους Φράγκους, οι σχολάριοι άρχοντες που 

αποτελούσαντηνκύριαφρουράτουπαλατιούτης 

Κωνσταντινούπολης και βοήθησαν στη δημιουργία 

της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Αργότερα 

ήρθανσεαντίθεσημετουςντόπιουςάρχοντες. 

Ισχυρή αυτοκρατορική προσωπικότητα στην 

ΤραπεζούνταυπήρξεοΑλέξιοςΓ΄οΚομνηνός,οι 

διάδοχοίτουόμωςδενμπόρεσαννασταθούνστο 

ύψος των δύσκολων περιστάσεων. Οι Τούρκοι είχαν 

επανακάμψει απειλητικοί στην περιοχή, ενώ τοπικοί 

άρχοντες διεκδικούσαν την αυτονομία τους 

αποδυναμώνοντας ακόμη περισσότερο την κεντρική 

εξουσία.ΣτοθρόνοανέβηκεοαδελφόςτουΔαυίδ 

Κομνηνός, ο τελευταίος αυτοκράτορας της 

Τραπεζούντας, που παρέδωσε την πόλη στον 

Μωάμεθ Β΄ ενάντια στη θέληση του πολιορκημένου 

λαού. Ήταν το έτος 1461, το τέλος της 

ΑυτοκρατορίαςτηςΤραπεζούντας. 

ΗΤραπεζούνταστηνπαρακμήτης,τον19οαιώνα 

είχε μόνο 4.200 οικογένειες. Από αυτές, 1.200 

οικογένειες ήταν ελληνικές, 500 αρμενικές και 180 

αρμενο-καθολικές, 20 διαμαρτυρόμενες, 2.100 

περσικές, ευρωπαϊκές και οθωμανικές. Μαζί με τα 

προάστιάτηςείχεπερίπου31.000κατοίκους,δηλαδή 

6.500 οικογένειες. Είχε 4 αλληλοδιδακτικά σχολεία 

δημόσια, δύο Παρθεναγωγεία, την Ελληνική Σχολή 

(Φροντιστήριο) και άλλα ιδιωτικά σχολεία. Αρχές 

του 20 ου αιώνα υπήρχαν 700 μαθητές στα 

αλληλοδιδακτικά, 250 στο Παρθεναγωγείο, 220 στο 

Φροντιστήριο και 150 στα ιδιωτικά. Δηλαδή αρχές 

του 20 ου αιώνα υπήρχαν 1.250 σπουδαστές στην 

Τραπεζούντα.Ηδιοίκησητωνσχολείωνγινόταναπό 

τοανώτατοΣυμβούλιο. 

ΚΥΡΙΟΤΕΡΑΜΝΗΜΕΙΑ 

ΤΟΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ 

Παράτιςδυσκολίεςστιςοποίεςείχεπεριέλθειο 

ποντιακόςελληνισμόςμετάτηνάλωσητης 

πρωτεύουσάς του της Τραπεζούντας από τους 

Οθωμανούς, δεν παραμέλησε την παιδεία του. 

Πυλώνας της στον Πόντο ήταν το Φροντιστήριον 

Τραπεζούντοςπουιδρύθηκετο1682.Τουςδύο 

πρώτους αιώνες της Οθωμανοκρατίας τα γράμματα 

καλλιεργούνταν ελάχιστα, όταν για διάφορους 

λόγους περιστέλλονταν οι διωγμοί. Πλήθος 

χειρόγραφααντιγράφηκανσταμοναστήριακαιαυτό 

βοήθησεστηνανάπτυξηενόςελάχιστου,έστω, 

ψήγματοςπαιδείαςστακοντινάχωριά. 

Ο διαπρεπής βυζαντινολόγος Steven Ranciman 

συσχετίζειτηνπαιδείαστονΠόντομετηνύπαρξη 

τωνμονών,στιςοποίεςηαγάπηγιαταγράμματαδεν 

έσβησε, καθώς οι μοναχοί ενδιαφέρονταν για τις 

βιβλιοθήκες και τον εμπλουτισμό τους. Αργότερα, 

ότανάρχισαννααναπτύσσονταιοιπόλειςκαινα 

διαμορφώνεται μια τάξη ευπόρων, η φορά 

αντιστράφηκε. Οι μορφωμένοι Πόντιοι χριστιανοί 

βοηθούσανκαιταμοναστήρια. 

Σημαντικόρόλογιατηνανάπτυξητηςπαιδείαςστον 

Πόντοκαιδιέξοδοςγιατουςλογίους,πουμετάτην 

κατάλυσητηςαυτοκρατορίαςήθελανναφύγουν 

αλλάόχιπροςτηΔύση,έπαιξανοιΠαραδουνάβιες 

Ηγεμονίες στις οποίες επιβίωσε η βυζαντινή 

παράδοσηκαιδιαχέοντανοιιδέεςτουΔιαφωτισμού. 

ΣημαντικόρόλοέπαιξεεπίσηςηΚωνσταντινούπολη, 

όπουήτανέντονηηπαράδοσητηςΠατριαρχικής 

Σχολής. 

ΠαράτησχέσηαυτήμετιςΗγεμονίες,ελάχιστηήταν 

ηαπήχησηπουείχανστονΠόντοοιιδέεςτου 

Διαφωτισμού. Στον Πόντο η βυζαντινή παράδοση 

δεν αμφισβητήθηκε, και οι λόγοι γι’ αυτό είναι 

πολλοί: από την προσωπικότητα και τον 

προσανατολισμό του ιδρυτή του περίφημου 

Φροντιστηρίου Τραπεζούντας ως τη σχετική 

γεωγραφική απομόνωση του Πόντου από τη Δύση 

καιτησύνδεσητωνσυμφερόντωντηςαναδυόμενης 

ποντιακήςαστικήςτάξηςμετηΡωσία. 

Το ονομαστό Φροντιστήριον Τραπεζούντος οφείλει 

τηνίδρυσηκαιτηφήμητουσεένανΠόντιοδάσκαλο 

της εποχής, τον Σεβαστό Κυμινήτη. Ο Σεβαστός 

Κυμινήτης ο Τραπεζούντιος καταγόταν από ένα 

μικρόχωριότηςκοντινήςπεριοχήςΧότζη,ταΚύμινα. 

ΣπούδασεαρχικάστηνΤραπεζούντακαιστη 

συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη, όπου εξελίχτηκε 

σεονομαστόδάσκαλοκαισχολάρχητηςΜεγάλης 

του Γένους Σχολής το 1671. Διαδέχτηκε, μάλιστα, 

στηΣχολαρχίατονΑλέξανδροΜαυροκορδάτο. 

Παραιτήθηκεεξαιτίαςμιαςστάσηςτωνμαθητώντου 

εναντίοντου. 

ΣτονΣεβαστόΚυμινήτηπροτάθηκεναπάεινα 

διδάξειστηνελληνικήσχολήτηςΜόσχαςαλλά 

αυτόςπροτίμησεναεπιστρέψειστηνπατρίδατου, 

την Τραπεζούντα, και να βοηθήσει τους 

συμπατριώτες του. Έμεινε και δίδαξε στο 

Φροντιστήριο Τραπεζούντας επί έξι χρόνια. 

Αργότερα διορίστηκε δάσκαλος στο «Αυθεντικόν 

ΕλληνικόνΦροντιστήριοντουΒουκουρεστίου»–και 

εκείησυμβολήτουστηδιάδοσητηςελληνικής 

παιδείαςήτανμεγάλη.

ΣτηνακμήτουΦροντιστηρίου Τραπεζούντας, 

το Φάρο του Πόντου, συνετέλεσανκαιοι 

κατοπινοίδιευθυντέςτουΚ.Ξανθόπουλος,Ι. 

Βεργάδης, Ι. Παρχαρίδης, Μ. Παρανίκας, Ν. 

Λιθοξόος,Σ.Τριανταφυλλίδης,Π.Τριανταφυλλίδης, 

Ηρ. Τριανταφυλλίδης, κ.ά. Από τις τάξεις του 

αποφοίτησαν πλήθος λόγιοι οι οποίοι με τη σοφία 

και τα συγγράμματά τους βοήθησαν στην 

αναγέννησητουποντιακούελληνισμού. 

ΤοΦροντιστήριοΤραπεζούνταςπεριέπεσεσε 

αφάνειαταπρώταχρόνιατου18 ου αιώνα αλλά 

επαναλειτούργησε το 1817 από τον Σάββα 

Τριανταφυλλίδη. Στεγάστηκε το 1902 σε ένα 

επιβλητικό τετραώροφο κτίριο στην παραλία της 

Τραπεζούντας (έργο του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου 

Κακουλίδη) το οποίο φέρει στοιχεία 

νεοκλασικισμού, με ιωνικούς κίονες και αετώματα. 

Ταέξοδατηςανέγερσήςτουκαλύφθηκανεξ 

ολοκλήρουαπόΈλληνεςτηςΤραπεζούνταςκαιτης 

διασποράς. 

Χρήματαγιατηνίδρυσησχολείωνπροσέφερανκαι 

οιμεγάλοιτραπεζικοίοίκοιτηςΤραπεζούντας:τουΓ. 

Καπαγιαννίδη, των αδελφών Φωστηρόπουλου και 

ΑδάμΘεοφυλάκτου,καιτουΑ.Λεοντίδου. 

Έλληνεςμαθητέςσυνέρρεανγιανασπουδάσουναπό 

όλαταμέρητουΠόντου,τηςΤουρκίαςκαιτης 

Ρωσίας,ενώοιαπόφοιτοίτουστελέχωνανόλατα 

δημοτικά σχολεία από την Τουρκία μέχρι τον 

Καύκασο και τη Ρουμανία. Απόφοιτοι του 

Φροντιστηρίουπουείχανσπουδάσειειδικάγιανα 

γίνουνπαπάδες,επάνδρωναντιςεκκλησίεςτων 

πόλεωνκαιτωνχωριών. 

Μετάτο1908καιτηνεμφάνισητωνΝεοτούρκων,το 

Φροντιστήριο,όπωςκαιόλαταιδρύματαστον 

Πόντο, αντιμετώπισαν προβλήματα στη λειτουργία 

τους και εγκαταλείφθηκαν οριστικά μετά τους 

διωγμούςκαιτηνανταλλαγήτωνπληθυσμών. 

Η ΧΡΥΣΟΚΕΦΑΛΟΣ ήτανοναόςόπου 

γίνοντανοιστέψειςτωνΚομνηνών.Οναόςέφερε 

τηνονομασίαΧρυσοκέφαλοςήδηαπότηνεποχήτου 

Κωνσταντίνου Θ΄ Μονομάχου (1042-55). Μετά την 

άλωσητηςΤραπεζούντας,το1461έπαψεναείναι 

Μητρόπολη.ΗΠαναγίαηΧρυσοκέφαλοςβρίσκεται 

στοΜεσόκαστροκαισήμεραλειτουργείσανΦατίχ 

Τζαμί (Τζαμί του Πορθητή). Είναι από τους 

παλαιοτέρουςναούςτηςπόλης,οτωρινόςναόςείναι 

κατασκεύασμα των Κομνηνών. Πίσω από το άγιο 

βήμα, υπήρχε ο τάφος του Αλέξιου Δ΄. Από το 1980 

ταοστάτουβρίσκονταιστηνΝέαΜονήΠαναγίας 

Σουμελά,στοΒέρμιο. 

ΟΝΑΟΣΤΗΣΑΓΙΑΣΣΟΦΙΑΣ χτίστηκε 

στουςχρόνουςτουΜανουήλΑ΄ΜεγάλουΚομνηνού 

(1238-1263) και διακοσμήθηκε με ποικιλία γλυπτών. 

Εκτόςαπότατέσσερακιονόκραναπουστηρίζουν 

τοντρούλο,οναόςπεριλαμβάνειμίαζωφόροπου 

εικονίζει την πτώση των Πρωτοπλάστων (νότιο 

προστώο) και πολλές πλάκες διακοσμητικού 

χαρακτήρα ενσωματωμένες στο νότιο, βόρειο και 

δυτικόπροστώοτου.Ηγλυπτήδιακόσμησητων 

εξωτερικώνόψεωντουναούαντανακλάεπιρροέςτης 

τέχνηςτηςΑρμενίαςκαιτηςΓεωργίας,ενώπολλά 

γλυπτά έχουν διακόσμηση σελτζουκικού χαρακτήρα. 

Ευαγγελικές σκηνές, μεμονωμένα αγιολογικά 

πορτρέτα και παραστάσεις απλών μοναχών κοσμούν 

τοπαρεκκλήσιοτουπύργουτηςΑγίαςΣοφίας 

Τραπεζούντας. Το επιγραφικό υλικό χρονολογεί τη 

διακόσμηση του ναού μεταξύ των ετών 1442-1443, 

ενώ οι ταφικές επιγραφές που συνοδεύουν τις 

παραστάσεις των μοναχών δηλώνουν την ταφική 

λειτουργίατουχώρου. 

Κοντά στο ναό υπάρχει και τετραώροφος πύργος 

καμπαναριό, πολλοί το ταυτίζουν με παρατηρητήριο 

τοπικής σχολής αστρονόμων, επειδή στη μονή 

δίδασκεοαστρονόμοςΚωνσταντίνοςΛουκίτης. 

Ευαγγελικές σκηνές, μεμονωμένα αγιολογικά 

πορτρέτακαιπαραστάσειςαπλώνμοναχώνκοσμούν 

τοπαρεκκλήσιοτουπύργουτηςΑγίαςΣοφίας 

Τραπεζούντας. Το επιγραφικό υλικό χρονολογεί τη 

διακόσμησητουναούμεταξύτωνετών1442/1443. 

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΙ ΕΥΓΕΝΙΟΥ, 

ΠΟΛΙΟΥΧΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ σήμερα 

λειτουργείσανΤζαμί.Ήτανοπρώτοςεπίσκοποςτης 

πόλης.Στατέλητου3 ου αιώνα μ.Χ., μία εποχή, όπου 

ο χριστιανισμός εμφανίστηκε κι άρχισε να 

εξαπλώνεταιστηνευρύτερηπεριοχήτουΠόντουυπό 

την αυτοκρατορία των Διοκλητιανού και 

Μαξιμιανού,οΆγιοςΕυγένιοςέζησεκαιμαρτύρησε 

στηνΤραπεζούντα. 

ΗΕΚΚΛΗΣΙΑΤΗΣΑΓΙΑΣΑΝΝΑΣ φέρει 

κτητορική επιγραφή του έτους 884-885 και είναι ο 

παλαιότερος χριστιανικός ναός της Τραπεζούντας, 

κοσμούνταν εσωτερικά με τοιχογραφίες της 

περιόδουαπότο12 ο ωςκαιτο15 ο αιώνα. Οι 

παραστάσειςτου12ουαιώναείναιοιπαλαιότερες 

πουέχουνεντοπιστείσεναότηςΤραπεζούντας. 

Η ΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΤΗ ΚΩΣΤΑΚΗ 

ΘΕΟΦΥΛΑΚΤΟΥ. Η οικογένεια του υπήρξε 

απότιςπλουσιότερεςτουΠόντουμεμεγάλη 

συνεισφοράστακοινάκαισταφιλάνθρωπαέργα. 

Υπήρξε ιδιοκτήτης ενός από τους τέσσερις 

μεγαλύτερους τραπεζικούς-εμπορικούς οίκους της 

Τραπεζούντας και του Πόντου, ευεργέτης της 

κοινότηταςΤραπεζούνταςκαιδήμαρχοςτηςκατάτη 

Ρωσικήκατοχή(1916-1918). 

ΟεμπορικόςκαιΤραπεζικόςοίκοςτουΘεοφύλακτου 

μαζίμετουςτρείςάλλουςΕλληνικούςδέσποζεστην 

οικονομική ζωή του Πόντου, ως το Βατούμ και το 

Ερζερούμ.Απότις5τράπεζεςτηςπόληςοιτρεις 

ανήκανσεΠοντίουςτραπεζίτεςενώστιςυπόλοιπες 

δύο,τωνΑθηνώνκαιτηςΟθωμανικήςτράπεζαςτην 

πλειοψηφίατωνμετοχώνείχανοιΈλληνεςκαιοι 

Αρμένιοι. Το 1917, ο Θεοφύλακτος χρεοκόπησε και 

κατασχέθηκε όλη η περιουσία του συμπεριλαμβανομένουκαιτουμεγάρουπουέχτισεγιανα 

στεγάσει την οικογένεια του και που σήμερα 

στεγάζεταιτομουσείοΤραπεζούντας. 

Η ΟΙΚΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ ΚΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗ, 

πουσήμεραστεγάζειτοΜουσείοΑτατούρκ. 

Γύρω στα 1860 ο έμπορος Γρηγόρης Καπαγιαννίδης 

που είχε χτίσει μια οικονομική αυτοκρατορία για τα 

δεδομένα της Τραπεζούντας, προχώρησε στην 

ίδρυσητηςτράπεζαςΚαπαγιαννίδη,ηοποίαήτανη 

μεγαλύτερηστηνπεριοχήκαιηοποίαπολλέςφορές 

βοήθησεοικονομικάτονμητροπολίτηΤραπεζούντας 

Χρύσανθοστιςπροσπάθειέςτουγιατηστήριξη 

προσφύγων και ορφανών στην Τραπεζούντα, αλλά 

καιστιςενέργειεςπουγίνοντανγιατηνανεξαρτησία 

τουΠόντου. 

Ψυχήτουτραπεζικούιδρύματος,αλλάκαιτων 

υπόλοιπων εμπορικών δραστηριοτήτων 

Καπαγιαννίδη, ήταν ο Κώστας, ο οποίος διαδέχθηκε 

τονπατέρατουστιςεπιχειρήσεις.Το1906οΚώστας 

μετά το γάμο του με την Άννα Τριανταφυλλίδη, 

κατασκεύασε την περίφημη έπαυλη Καπαγιαννίδη 

στηνεξοχικήπεριοχήτηςΤραπεζούνταςΣόουκΣου. 

ΉταντομεγαλοπρεπέστεροσπίτιτηςΤραπεζούντας 

και είχε ανεγερθεί από τον περίφημο μηχανικό 

Κακουλίδη,οοποίοςείχεκτίσεικαιτονέοκτήριοτου 

Φροντιστηρίου. Στη νεοκλασική έπαυλη 

Καπαγιαννίδη φιλοξενήθηκε σε επίσκεψή του στην 

ΤραπεζούνταοΜουσταφάΚεμάλ,καιγιατολόγο 

αυτόν σήμερα έχει μετατραπεί σε μουσείο, που 

ονομάζεταιΑτατούρκΚιοσκκαιδιασώζονταιέπιπλα 

καιδιάκοσμοςτηςεποχής.

ΣπίτιαμεχαρακτηριστικήΤραπεζουντιακήαρχιτεκτονική 

πάνωστατείχητουΚάστρουτωνΚομνηνών

ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΝ

ΗεκκλησίατηςΑγίαςΣοφίας(1238-1263)

ΗεκκλησίατηςΑγίαςΣοφίας-βόρειαπλευρά

ΗεκκλησίατουΑγίουΕυγένιουπου 

έχειμετατραπείσετζαμίαπότο1461

ΗεκκλησίατηςΑγίαςΆννης(884-885) 

Eνσωματωμένααρχιτεκτονικάμέληπαλαιοτέρωνιερώνκτισμάτων

ΟισυλλογέςτουΚ.Θεοφύλακτουστουπόγειοτηςοικίαςτου

ΈπαυληΚωστάκηΚαπαγιαννίδη, 

σήμεραΜουσείοΑτατούρκ

ΕρείπιαΜονήςΘεοτόκουΘεοσκεπάστου

ΗεκκλησίατηςΜονήςΘεοτόκουΘεοσκεπάστουόπωςείναισήμερα

ΠΟΝΤΙΑΚΕΣΑΛΠΕΙΣ– 

«ΗΣΤΕΓΗΤΟΥΠΟΝΤΟΥ» 

ΗοροσειράτωνΠοντικώνΆλπεωναρχίζειλίγομετά 

τιςΣυμπληγάδεςΠέτρεςκαιτηνέξοδοαπόταΣτενά 

του Βοσπόρου στον Εύξεινο Πόντο. Μετά από 

τουλάχιστον 1.000 χιλιόμετρα τερματίζονται στα 

σύνοραμετηΓεωργία.Οβουνοκορφέςτων 

Ποντικών Άλπεων είναι εκατοντάδες, με δεκάδες 

απόαυτέςναείναιπάνωαπότα2.000μ.,αρκετέςνα 

περνούντα3.000μ.,ενώμιααγγίζειτα4.000μέτρα. 

Οι Ποντικές Άλπεις αποκτούν το μεγαλύτερο ύψος 

τους, «τρυπώντας» τον ουρανό με τις μυτερές 

βουνοκορφές τους, στα όρια των νομών Ερζερούμ- 

Ριζαίου-Άρτβιν, όπου ένα σύμπλεγμα βουνοκορφών 

πάνω από τα 3.000 μέτρα, με εκπληκτικά αλπικά 

τοπία, λιβάδια και λίμνες, δημιουργούν ένα φυσικό 

πάρκοπουέχειναπειπολύπερισσότερααπότις 

πολυδιαφημισμένες Άλπεις. Από τις βουνοκορφές 

αυτές τα χιόνια που λιώνουν δημιουργούν δεκάδες 

ποτάμια, στις κοίτες των οποίων κυλούν τα 

θορυβώδηκαιγάργαρανεράτους. 

Μεγαλύτερο είναι ο ποταμός Άκαμψι που ξεκινάει 

τονρουτουαπότηνκορυφήΜεστσίτ,υψόμετρο 

3.239 μ., βρίσκεται βόρεια της πόλης του Ερζερούμ 

καικαταλήγειστηΓεωργία,στηνπόληΒαθύςΛιμήν- 

Βατούμ,μετάαπόμιαδιαδρομή431χλμ. 

ΤΑΠΑΡΧΑΡΙΑΤΟΥΠΟΝΤΟΥ 

ΤόποιθερινήςβοσκήςσταβουνάτουΠόντουστα 

μαγευτικά οροπέδια των Ποντικών Άλπεων, στα 

πρόχειραπέτρινακαιξύλινακαταλύματαόπου 

λάμβανε χώρα το «παρχάρεμα», μια μορφή δηλαδή 

οργανωμένης κτηνοτροφίας βοοειδών και 

αιγοπροβάτων που αναλάμβαναν κυρίως οι 

γυναίκες. 

Ήδη από τον Μάιο μήνα, τον Καλομηνά, οι 

παρχαρομάνες στα χωριά είναι έτοιμες να καλέσουν 

τις ρομάνες –αυτές που με την εμπειρία τους 

αργότερα θα γίνουν παρχαρομάνες– και τους 

τσοπάνουςμεταζώα,γιατηνεξόρμησηστα 

παρχάρια,ταορεινάβοσκοτόπια.Εκείθαμεταφερθεί 

η κτηνοτροφική και οικονομική ζωή για τους 

καλοκαιρινούςμήνες. 

Μελύρες,γαβάλια,αγγείακαινταούλια,και 

στολίζονταςταζώαμελουλούδιακαιφορώνταςτους 

κουδούνια,σεμιαγιορτινήατμόσφαιραπουέχειήδη 

δημιουργηθεί από την έλευση της άνοιξης, οι 

παρχαρομάνες ξεκινούν από τα μόνιμα σπιτικά τους 

τουςμεσκοπόναφτάσουνσταμαγευτικάοροπέδια 

των Ποντικών Άλπεων, στα πρόχειρα πέτρινα και 

ξύλινακαταλύματατουκαλοκαιριού.Στονμακρύκαι 

ανηφορικόδρόμο,στονοποίοθατουςσυνοδεύειόλο 

τοχωριό,θατουςξεδιψούνοιπηγέςμετακρύανερά 

απόταχιόνιαπουμέρεςπρινάρχισανναλιώνουν. 

Όπουκιανκοιτούνθαβλέπουνδιαφόρωνειδών 

λουλούδιακαιδέντρα,βλάστησηοργιώδη.Ότανδε 

φτάσουνσταπαρχάρια,μετάαπόώρες,ίσωςκαι 

μέρες,τηναπόλυτησιωπήτωνβουνώνθασπάσουνοι 

ήχοι από τα βελάσματα, το άρμεγμα, τα ντόσιμον τη 

δουρβανί,οκροταλισμόςαπόταχάλκινασκεύηόπου 

οι παρχαρομάνες με τις ρομάνες θα παρασκευάσουν 

τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Εκεί θα μείνουν 

περίπου μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, όταν θα αρχίσει 

ναπέφτειηθερμοκρασίακαιναχειμωνιάζει. 

Μικρά ή μεγάλα, αφανή ή ξακουστά, τα παρχάρια 

διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην επιβίωση των 

Ποντίων.Αποτέλεσανέναμεγάλοπολιτιστικό 

γεγονός.Έναςδεσμόςπουέφερεπιοκοντάτον 

άνθρωποστηφύση–οσεβασμόςτουανθρώπουστη 

φύσηκαιηανταπόδοσητηςφύσηςστονάνθρωπο.

ΤοαρχοντικόKastelKonagi

ΡΙΖΑΙΟΝ 

Περιφέρειακαιπόληστασύνορατηςσημερινής 

Γεωργίας και Τουρκίας κατά το παρελθόν Λαζική 

επαρχία/Λαζιστάν. Οι κάτοικοι της κατά την 

αρχαιότητα αποτελούνταν από διάφορα κολχικά 

φύλλα,καθώςτοΡίζαιοναποτελούσεμέροςτης 

αρχαίαςΚολχίδας. 

Έντονηήτανηελληνικήπαρουσίαμεπάνωαπό150 

χωριά και κωμοπόλεις. Πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο 

Πόλεμο στη Ριζούντα κατοικούσαν περίπου 5000 

κάτοικοι εκ των οποίων 1000 περίπου Έλληνες. 

Ήταντοκέντρομιαςαγροτικήςκατάκύριολόγο 

περιοχής, αλλά οι κάτοικοι είχαν και τη ναυτιλία 

ανάμεσα στις κύριες απασχολήσεις τους. Υπήρχαν 

πέντε εκκλησίες, τρία δημοτικά σχολεία, 

ημιγυμνάσιοκαισχολαρχείο. 

Εκτός των Τούρκων που αποτελούσαν την 

πλειοψηφία υπήρχαν Αρμένιοι και κυρίως Λαζοί. 

Μια φυσικώς διαμορφωμένη ακρόπολη και ένα 

αγκυροβόλιοαποτελούνενδείξειςότιηπεριοχή 

κίνησετοενδιαφέρονΕλλήνωναποίκων,ενώεκεί 

βρισκόταντομοναστήριτουΑγίουΡάντου(Ayo- 

Rando),γιατοοποίοόμωςδενμπορείναανιχνευθεί 

ητοποθεσίατου. 

Σπουδαιότητααπέκτησεμετηνστρατηγικήπολιτική 

τουΙουστινιανούκατάτον6 ο αιώναμεσυνέπειααπό 

ένα απλό χωριό να μεταμορφωθεί σε σημαντικό 

οχυρό. Επί Ιουστινιανού υπολογίζεται και ο 

εκχριστιανισμός των φυλών της Λαζίας. Επί 

Ρωμαίων υπήρξε μεθοριακό φρούριο και επί 

βυζαντινώνοχυράπόλη.Επιπλέον,κατάτην 

βυζαντινήπερίοδοαποτελούσεξεχωριστόβάνδο,το 

ανατολικότερο της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. 

Ήταν ο τελευταίος σημαντικός οχυρωμένοςοικισμόςστιςανατολικέςακτέςτουΠόντου 

κατάτηΜέσηκαιτηνΎστερηΒυζαντινήπερίοδο, 

εντούτοις δεν βρισκόταν σε κάποιο σταυροδρόμι, 

ούτεαπέκτησεποτέσημασίαωςεμπορικόςσταθμός. 

ΟιοχυρώσειςτουΡιζαίουακολουθούνένααμυντικό 

σύστημα ιδιαίτερα διαδεδομένο στις ακτές 

τουΠόντου,πουείναιγνωστόαπότατείχητης 

Τραπεζούντας και της Κερασούντας. Σχηματίζουν 

δηλαδή έναν τριμερή παραθαλάσσιο οικισμό με δύο 

ενδιάμεσατείχη.Ηπόληαναπτύσσεταικοντάστο 

λιμάνι, ενώ ο ενδιάμεσος περίβολος και η ακρόπολη 

βρίσκονταιπροςτηνπλευράτηςενδοχώρας. 

Κατά τον ύστερο 15 ο αιώνασεαυτήντηνπεριοχή 

υπήρχαν 2063 χριστιανικά σπίτια και μόνο 162 

μουσουλμανικά.Ηπεριοχήείχεήδηόμωςαρχίσεινα 

υφίσταται εξισλαμισμούς με συνέπεια στον 20 ο 

αιώναναυπάρχουνμόνοδυοεκκλησίεςανοικτές. 

Δεν υπήρξε σημαντικός εμπορικός σταθμός, ούτε 

είχε ιδιαίτερα ανεπτυγμένα τα οδικά δίκτυα. 

Μεγαλύτερη σπουδαιότητα αποκτούσε όταν 

κατέληγανεκείτασύνορατωνΑυτοκρατοριών,κατά 

την διάρκεια των περιοδικών συνοριακών 

μεταβολών. 

Εκκλησιαστικά το Ρίζαιον ξεκίνησε ως επισκοπή 

υποκείμενη στη Μητρόπολη Νεοκαισαρείας. Στα 

715-30 εξελίχθηκε σε αυτόνομη αρχιεπισκοπή αξία. 

Την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και επί 

μητροπολίτη Χρύσανθου υπήρχε αυτόνομη Λαζική 

διοίκηση. Η έδρα της τουρκικής διοίκησης του 

Λαζιστάν μέχρι το ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1878 

βρισκόταν στο Βατούμ, οπότε και μεταφέρθηκε στο 

Ρίζαιον. Τον επικείμενο μαζικό διωγμό των Ελλήνων 

τουΡίζαιουτονΦεβρουάριοτου1916ακύρωσεμε 

παρέμβαση του ο μητροπολίτης Τραπεζούντας 

Χρύσανθος. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, 

όσοικάτοικοιτηςπόληςεπέζησαντωνδιώξεων 

κατευθύνθηκανπροςτονΚαύκασοήτηνΕλλάδα. 

ΚατάτηνβυζαντινήπερίοδοτοΡίζαιονήταν 

ιδιαίτερα φημισμένο για τα κεντημένα ενδύματα και 

ταποικιλόχρωμαλινάυφάσματα.ΣήμεραηΡιζούντα 

είναιπολύγνωστήγιατηνπαραγωγήτσαγιού. Από 

αυτήν την πόλη κατάγονται και δύο Τούρκοι 

πολιτικοί, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, πρώην 

Πρωθυπουργός και νυν Πρόεδρος της χώρας, και ο 

Μεσούτ Γιλμάζ, ο οποίος διετέλεσε Πρωθυπουργός 

τηςΤουρκίας,τηδεκαετίατου1990.

ΤοΚάστροτηςεποχήςτουΙουστινιανού

ΚαλλιέργειεςΤσαγιού

ΗεκκλησίατουΚάστρου

ΗεπαρχίαΑρτβίν(Αρδάον,στοΒυζάντιο),στασύνοραμετηνΓεωργία. 

ΠρωτεύουσατηςείναιτοΑρτβίν,μιαμικρήπόληστιςπανέμορφεςδασωμένες 

παρυφέςτωνΠοντιακώνΆλπεων.

ΓεωργιανήεκκλησίαDolishana,954μ.Χ.

ΛΙΜΝΗΚΑΡΑΓΚΙΟΛ 

Πανέμορφη,απομεινάριτηςεποχήςτωνΠαγετώνων,σευψόμετρο3.435μ. 

ΕπαρχίαΣαβσάτ,κοντάστασύνοραμετηΓεωργία.

ΛΙΜΝΗΚΑΡΑΓΚΙΟΛ

ΑλπικάΤοπία

ΤαΠαρχάριατουΠόντου

ΒΑΤΟΥΜ–ΓΕΩΡΓΙΑΣ 

ΤοΒατούμ,ο«Βαθύς Λιμήν» της αρχαιότητας, 

βρίσκεται εκεί που οι αρχαίοι Έλληνες 

τοποθετούσαν τη μυθική Κολχίδα. Ποιος δεν έχει 

ακούσειγιατοχρυσόμαλλοδέραςκαιτους 

Αργοναύτες.ΓιατονΑιήτη,τονβασιλιάτωνΚόλχων 

καιτηνκόρητουτηΜήδειαπουακολούθησετον 

Ιάσωνα. Στο κέντρο της πόλης δεσπόζει σήμερα ένα 

γιγαντιαίοάγαλματηςΜήδειας,τηςπρώτης 

ΓεωργιανήςπουεισήγαγετηχώραστηνΕυρώπη. 

ΟισχέσειςτωνΕλλήνωνμετουςΓεωργιανούς 

αναπτύχθηκαπέρααπότονμύθο.Κατάταιστορικά 

χρόνια οι Έλληνες μετέτρεψαν τη Μαύρη Θάλασσα 

σεελληνικήλίμνημετιςεβδομήντακαιπλέονπόλεις 

τους. Αργότερα, την εποχή του χριστιανισμού, μια 

ΕλληνίδααπότηνΚαππαδοκία,ηΑγία Νίνα, θα 

τους οδηγήσει στον δρόμο της νέας θρησκείας. 

Μετά την Άλωση της Πόλης από τους 

σταυροφόρους, η Θαμάρ, βασίλισσα των 

Γεωργιανών,θαβοηθήσειτονανιψιότηςΑλέξιο 

ΚομνηνόναιδρύσειτηνελληνικήΑυτοκρατορίατης 

Τραπεζούντας. 

Υπότηρωσικήδιακυβέρνησηαναδείχτηκεστο 

σημαντικότερο λιμάνι της περιοχής του Καυκάσου, 

έπειτααπόαθρόεςκυβερνητικέςεπενδύσειςσεέργα 

ναυτιλιακής υποδομής και η ανάπτυξή του 

βασίστηκε στις διαρκώς αυξανόμενες εξαγωγές 

πετρελαίου από το Μπακού που έδινε την εποχή 

εκείνητο1/3τηςπαγκόσμιαςπετρελαιοπαραγωγής. 

Απότον19 ο αιώνα θα σημειωθεί μετακίνηση 

ΕλλήνωναπότονΠόντοπροςτιςγεωργιανές 

περιοχές. Τότε, θα δημιουργηθεί η σύγχρονη 

ελληνικήδιασπορά,ηοποίαθαεπηρεάσειπολύτους 

λαούςτηςπεριοχής.ΟιΈλληνεςΠόντιοιεισήγαγαν 

τονπολιτισμό,επιδίδοντανστηνκαλλιέργειατης 

γης και στο εμπόριο, δίδασκαν τέχνες κι επιστήμες, 

εξαιτίας του οποίου ονομάσθηκαν από τους 

Γεωργιανούς Περζενεσβίλλι, δηλαδή οι γιοι των 

σοφών ανθρώπων. Μεταλλουργοί, αρχιτέκτονες, 

ιερείς,μοναχοί,λόγιοι,ιατροίσυγκροτούντιςπρώτες 

πολυπληθείςποντιακέςομάδες. 

Τη δεκαετία του 1880 πάρα πολλοί Σουρμενίτ’ 

εγκατέλειψαν την πατρίδα τους κι εγκαταστάθηκαν 

οριστικά σε αυτό, σχηματίζοντας την πιο 

πολυάνθρωπηκαισυμπαγήομάδαστοεσωτερικότης 

Ελληνικής κοινότητας του Βατούμ, και εκείνη που 

κατείχεπάντοτεταπρωτείαστηνκοινοτική 

οργάνωσητωνΕλλήνωνκαιτηνπλειοψηφίατουΔ.Σ. 

της Ελληνικής κοινότητας. Αυτοί ήταν και οι 

κτήτορες του Αγίου Νικολάου, τηςελληνικής 

εκκλησίαςτηςπόλης.ΟιΈλληνεςανήκανσεόλατα 

κοινωνικά στρώματα της πόλης. Δίπλα στους 

μεγαλοαστούς εμπορευόμενους, χαρακτηριστικές 

εικόνεςαπότηζωήτωνοποίωνμαςδίνειη 

συγγραφέαςτης«Λωξάνδρας»,ΜαρίαΙορδανίδου 

στο μυθιστόρημά της «Διακοπές στον Καύκασο», 

βρίσκουμε καταστηματάρχες, μικροέμπορους, 

τεχνίτεςκαι,φυσικά,ανθρώπουςτηςεργασίας. 

ΤηνεποχήτηςμεγάληςδοκιμασίαςτωνΕλλήνωντου 

Πόντου,τόσοηΕλληνικήΚοινότηταωςσυλλογικός 

φορέας, όσο και μεμονωμένοι εύποροι Έλληνες της 

πόληςενίσχυανμέσωεπιτροπώντουςχειμαζόμενους 

ΈλληνεςτουΠόντου. 

Οι πιο δραματικές στιγμές που γνώρισε η ελληνική 

κοινότητατουΒατούμήρθανμετάτο1918,ότανεδώ 

συγκεντρώθηκαν χιλιάδες πρόσφυγες, οι οποίοι 

προέρχονταν είτε από τον Πόντο και είχαν 

ακολουθήσειτοδιαλυμένοτσαρικόστρατόπου 

εγκατέλειπετηνΤραπεζούντα,είτεαπόταποντιακά 

χωριάτουΚαρς,πουείχανκαταληφθείαπότους 

Τούρκους, είτε από τις ακμάζουσες άλλοτε 

κοινότητεςτηςΝότιαςΡωσίαςκαιέφευγανγιανα 

αποφύγουν την προέλαση των επαναστατών. Όλοι 

αυτοίσυνωστίστηκανυπόάθλιεςσυνθήκεςστην 

περιοχήγύρωαπότολιμάνιτηςπόλης,μεσκοπόνα 

μπορέσουνναταξιδέψουνγιατηνΕλλάδα.Γύρωστο 

1/3τωνπροσφύγωνπουείχανμαζευτείστοΒατούμ 

πέθανεαπότιςκακουχίεςπρινπρολάβειναφύγειγια 

τηνΕλλάδα,όπουτελικάέφτασανλίγοπάνωαπό 

τουςμισούς!

ΗπλατείατηςΕυρώπης

ΗΑργώ,τομυθικόπλοίοτουΙάσονα 

ΗΜήδειαμετοΧρυσόμαλλοΔέρας

ΕλληνικόςΝαόςΑγίουΝικολάου

ToΘέατρο

ΜητρόπολιςΑναλήψεως 

ΠαρθένουΜαρίας

Τοπάρκοτηςπόλης

TheAlphabetTower 

ΓλυπτόμετονΑλίκαιτηνΝίνο 

Σύμβολοαιώνιαςαγάπης

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟΣΤΟΝΠΟΝΤΟ 

ΔΗΜΗΤΡΑ ΣΤΑΣΙΝΟΠΟΥΛΟΥ 

19Μαΐου2020

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?