You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Pojazdy wojskowe<br />
Jarosław Kończak<br />
Samochody ciężarowe służą na ogół<br />
do przewozu ładunków, jak sama nazwa<br />
wskazuje – ciężkich. Niektóre ciężarówki<br />
użytkowane przez Siły Zbrojne RP<br />
na swoich skrzyniach mogą także przewozić<br />
żołnierzy. Aby sprostać wymaganiom<br />
przewozu ładunków, samochody te<br />
wyposażane są w silniki o odpowiedniej<br />
mocy, tak aby zapewnić pożądane<br />
parametry użytkowe w zakresie dynamiki<br />
pojazdu czy uzyskiwanych prędkości jazdy.<br />
Silniki i ich osiągi często są tematem<br />
rozmów zarówno na niwie zawodowej,<br />
jak i prywatnej. Chętnie wymieniamy się<br />
informacjami dotyczącymi: mocy silników,<br />
maksymalnych wartości momentu obrotowego,<br />
sposobu doładowania, własności<br />
eksploatacyjnych, np. jak często trzeba<br />
wymieniać olej, czy występują wycieki oleju<br />
lub innych płynów eksploatacyjnych, jakie<br />
jest np. zużycie paliwa, ile silnik „bierze”<br />
oleju. Rzadko kiedy jednak interesujemy<br />
się, jak moc od silnika przenoszona jest do<br />
kół napędowych. I temu zagadnieniu,<br />
oczywiście w kontekście ciężarówek wojskowych,<br />
poświęcony jest niniejszy artykuł.<br />
Fotografie w artykule: Jarosław Kończak, Andrzej Kiński.<br />
Wojsko dysponuje różnymi rodzajami<br />
samochodów ciężarowych. Wśród<br />
nich zaznacza się wyraźny podział na<br />
samochody typowo szosowe – zwane po wojskowemu<br />
samochodami ogólnego przeznaczenia<br />
i na samochody zdolne do przemieszczania się<br />
w terenie – zwane samochodami wysokiej mobilności.<br />
W tych grupach sprzętowych ciężarówki<br />
dzieli się na podgrupy: małej ładowności, odpowiednio<br />
dostawcze, lekkie terenowe; średniej (ciężarówki<br />
o ładowności do ok. 7 t) i dużej ładowności<br />
(powyżej 7 t). Za transformację i przeniesienie<br />
do kół wytwarzanego przez silnik momentu obrotowego<br />
odpowiada układ napędowy. Zazwyczaj<br />
składa się on ze sprzęgła, kilku- lub kilkunastostopniowej<br />
skrzyni przekładniowej, przekładni głównej,<br />
wałów/półosi napędowych, uzupełnianych<br />
dodatkowo przekładniami zwalniającymi. Układy<br />
napędowe samochodów wysokiej mobilności,<br />
w celu doprowadzenia mocy do każdego koła<br />
i zapewnienia zdolności do pokonywania bezdroży<br />
(ang. off-road), uzupełnione są o takie dodatkowe<br />
zespoły jak: skrzynie rozdzielcze, skrzynie<br />
redukcyjne (często stanowią jeden zespół<br />
razem ze skrzynią rozdzielczą i np. międzyosiowym<br />
mechanizmem różnicowym), międzyosiowe<br />
mechanizmy różnicowe, blokady mechanizmów<br />
różnicowych.<br />
Jednym z kluczowych podzespołów odpowiedzialnych<br />
za zmianę momentu obrotowego<br />
Star 266 – polskiej konstrukcji i produkcji taktyczna ciężarówka terenowa. Samochód wyposażono w manualnie sterowaną<br />
skrzynię przekładniową i skrzynię rozdzielczą. Ta bardzo udana konstrukcja ma już blisko pół wieku i nadal stanowi podstawowe<br />
wyposażenie jednostek wojskowych w grupie etatowej samochodów średniej ładowności wysokiej mobilności.<br />
Układy napędowe w polskich<br />
ciężarówkach wojskowych<br />
w układach napędowych jest skrzynia biegów.<br />
Zapewnia ona także realizację zmiany kierunku<br />
obrotów, a tym samym umożliwia jazdę do tyłu.<br />
Inne podzespoły, które zmieniają wartość momentu<br />
obrotowego, to: przekładnie zwalniające<br />
(czasem przyśpieszające) i reduktory (zwykle<br />
2-biegowe). Zapewniają one stałą wartość przełożenia<br />
lub umożliwiają wybór jednego z dostępnych<br />
dwóch przełożeń. Czasem przekładnie redukcyjne<br />
umożliwią rozłączenie napędu, realizują<br />
wówczas funkcję biegu neutralnego. Powróćmy<br />
do skrzyń biegów. Skrzynie biegów samochodów<br />
wojskowych, podobnie jak w rozwiązaniach znanych<br />
z cywilnych pojazdów, dzieli się na:<br />
❚ uwzględniając sposób uzyskania zmiany<br />
przełożeń:<br />
❙ stopniowe (z przekładniami zębatymi);<br />
❙ bezstopniowe (mechaniczne cierne lub bezwładnościowe,<br />
hydrauliczne, elektryczne);<br />
❚ uwzględniając sposób sterowania:<br />
❙ manualne;<br />
❙ półautomatyczne (np. preselekcyjne skrzynie<br />
typu Wilson);<br />
❙ zautomatyzowane;<br />
❙ automatyczne;<br />
❚ uwzględniając rozwiązania konstrukcyjne:<br />
❙ mechaniczne;<br />
❙ hydrauliczne;<br />
❙ hydromechaniczne;<br />
❙ o osiach stałych (np. 2-, 3-wałowe);<br />
❙ o osich wirujących (planetarne);<br />
❙ mechaniczne cierne lub bezwładnościowe;<br />
❙ dwusprzęgłowe;<br />
❙ mieszane (automatyczne hydromechaniczne –<br />
– w zakresie pracy przekładni hydrokinetycznej);<br />
❙ hybrydowe (zawierające zespół generatora-silnika<br />
elektrycznego).<br />
W Wojsku Polskim zdecydowana większość samochodów<br />
ciężarowych wyposażona jest w tzw.<br />
manualne skrzynie biegów, tj. najtańsze w produkcji<br />
i zakupie, wymagające przeciętnych<br />
technologii wykonania. Skrzynie biegów ze sterowaniem<br />
mechanicznym stanowią istotny element<br />
układu napędowego takich samochodów<br />
jak np.: (w grupie samochodów ogólnego przeznaczenia,<br />
czyli szosowych) Star 200, Iveco Eurocargo,<br />
Renault C430, Star/MAN serii LE, Jelcz 325,<br />
Jelcz 622, Iveco Stralis, Lublin serii 3302, 3322,<br />
3314, Fiat Ducato, VW Crafter, (w grupie samochodów<br />
wysokiej mobilności) Honker 2424, Mercedes<br />
290 GD, Mercedes Unimog 1300, Star 266,<br />
Jelcz 442.32, Ural-375D, ZiŁ-131, a nawet niemal<br />
prehistoryczne ZiŁ-157.<br />
W zautomatyzowane skrzynie biegów wyposażone<br />
są ciągniki siodłowe w zestawach do<br />
transportu ciężkiego sprzętu wojskowego, np.<br />
Iveco Trakker i niektóre wojskowe autobusy, np.<br />
Scania Irizar.<br />
W pełni automatyczne skrzynie biegów wykorzystywane<br />
są jedynie w kołowych pojazdach<br />
bojowych: kołowych transporterach opancerzonych<br />
Rosomak i ich odmianach specjalistycznych,<br />
pojazdach opancerzonych rodziny Żubr czy pojazdach<br />
produkcji amerykańskiej: opancerzonych/minoodpornych<br />
Oshkosh MAT-V oraz w samochodach<br />
terenowych rodziny HMMWV.<br />
Światowe trendy w dziedzinie układów napędowych<br />
samochodów ciężarowych ukierunkowane<br />
są na stosowanie w nich automatycznych skrzyń<br />
biegów. Przyjrzyjmy się temu zagadnieniu bliżej.<br />
60 Wojsko i Technika • Październik <strong>2020</strong><br />
www.zbiam.pl
Change language