POST SCRIPTUM_1_2021

POST 

NIEZALEŻNY KWARTALNIK 

LITERACKO-ARTYSTYCZNY 

SCRIPTUM 

P R O Z A P O E Z J A P U B L I C Y S T Y K A S Z T U K I W I Z U A L N E 

GOŚĆ SPECJALNY 

LORENZO QUINN 

RZEŹBIENIE JEST JAK TEATR 

fb: post scriptum 

1 / 2021 

PIOTR JAKUBCZAK – MALARSTWO 

BLOGOWANIE Z KULTURĄ 

Katarzyna Brus-Sawczuk 

PROF. IZOLDA KIEC 

Ot, tak się toczy świat… Agnieszki Osieckiej 

MUZEUM WŁÓKIENNICTWA 

W ŁODZI 

Joanna Nordyńska 

KINO ARTHOUSE 

ARTYSTA – ZAKLINACZ STRACHU 

Renata Szpunar 

Gość specjalny 

HAIKU PO POLSKU 

POST SCRIPTUM 

1

SPIS TREŚCI: 

PROZA: 

4. Rozstrzygnięcie Plebiscytu na Artystę Roku 2020 

28. Arcydzieła Literatury: Aleksander Sołżenicyn – Marcin Laskowski 

32. Felieton Juliusza Wątroby – Chwilówka 

72. Artysta – zaklinacz strachu – Renata Szpunar-Kubczyk 

78. Opowiadanie Jarka Prusińskiego – Chata nad jeziorem 

100. Jarosław Prusiński rozmawia z dr filozofii Małgorzatą Sarnowską 

SZTUKI WIZUALNE: 

24. Malarstwo – Ula Dzwonik 

36. Wywiad z rzeźbiarzem Lorenzo Quinnem – Renata Cygan 

62. Piotr Jakubczak – malarstwo – Jarosław Prusiński 

POEZJA: 

11. Małgorzata Kulisiewicz – wiersze 

12. Izolda Kiec o Agnieszce Osieckiej 

18. Iwona Suwała – Poezja i fotografia 

22. Tereska – Wanda Dusia Stańczak o poetce-drwalu Teresie 

Bachledzie-Kominek 

30. Elżbieta Adamiec – wiersze 

50. Haiku po polsku – Agnieszka Herman 

82. Kącik satyryczny 

90. Polecane – Tadeusz Zawadowski 

ROZMAITOŚCI: 

6. Wywiad z Katarzyną Ruchałą – zastępcą dyrektora 

Książnicy Beskidzkiej – Jarosław Prusiński 

56. Muzeum Włókiennictwa w Łodzi – Joanna Nordyńska 

84. Arthouse Charlie – Joanna Nordyńska 

92. Blogowanie z kulturą – Katarzyna Brus-Sawczuk 

NOWOŚĆ! 

dla wszystkich miłośników wersji papierowej 

DRUK NA ŻYCZENIE 

24,95 zł 

zamówienia bezpośrednio w drukarni: 

wyczerpane.pl 

https://www.wyczerpane.pl/post-scriptum-i-2021.html 

WERSJA ELEKTRONICZNA DO POBRANIA ZA DARMO: 

https://www.yumpu.com/xx/document/ 

read/65459925/post-scriptum-1-2021 

Foto na okładce: 

Lorenzo Quinn 

ZESPÓŁ REDAKCYJNY: 

Renata Cygan (redaktor naczelna), Jarosław Prusiński, Katarzyna Brus-Sawczuk, 

Joanna Nordyńska, Juliusz Wątroba, Izolda Kiec, Renata Szpunar-Kubczyk, Katarzyna Saniewska, 

Wanda Dusia Stańczak, Robert Knapik, Ewelina Kwiatkowska-Tabaczyńska, Marcin Laskowski. 

Rysunek satyryczny: Konrad Wieczorkowski. Korekta: Agnieszka Woźniak. 

Tłumaczenia z języka angielskiego: Renata Cygan. Skład i opracowanie graficzne: Renata Cygan 

2 

fb: post scriptum email: postscriptum.mag@gmail.com 

POST SCRIPTUM

WSTĘPNIAK 

Reportaż, felieton, esej, recenzja, wywiad – różnorodne formy 

dziennikarskiego przekazu – dają czytelnikom czasopism, takich jak nasze Post 

Scriptum, wybór. Stanowią także o sile i głębi przekazu. To ważne szczególnie 

w przypadku tak subiektywnej, a czasem ulotnej sferze naszego życia, jaką 

jest Sztuka. Nasi Czytelnicy (a szczęśliwi jesteśmy, że mamy ich coraz więcej) 

zauważyli zapewne, że szczególne miejsce wśród tych wielobarwnych form 

wypowiedzi na naszych łamach zajmują wywiady. Ja chętniej nazywam tę formę 

rozmowami z twórcami, artystami, animatorami kultury. Staramy się uchwycić 

i zachowywać dla Was te rozmowy w formie możliwie bliskiej oryginałowi, tak, by 

utrzymać indywidualny styl wypowiedzi naszych interlokutorów, ich cenny, żywy 

język, spontaniczność, dynamikę i naturalność. Wywiady powinny wzbudzać 

refleksje i emocje i przypominać raczej pogawędkę między przyjaciółmi, a nie 

wycyzelowany, przeintelektualizowany, pozbawiony uczuć materiał. Robienie 

wywiadów to fascynująca przygoda, dzięki której poznajemy niezwykłych ludzi 

i poszerzamy swoją wiedzę. 

Gościem specjalnym tego numeru jest artysta wielkiego kalibru – 

sławny na całym świecie rzeźbiarz – Lorenzo Quinn (prywatnie syn oskarowego 

aktora, Anthony’ego Quinna). Lorenzo, to niezwykle utalentowany twórca, 

ale również, a może przede wszystkim, artysta z misją, podejmujący w swojej 

twórczości ważne tematy społeczne. Jego monumentalne rzeźby pełnią zarówno 

funkcję estetyzującą, jak i edukacyjną, wskazując na problemy naszej, wołającej 

o po mo c , planety. Jako w ybitny artysta po siada nie tylko um ie jętno śc i 

techniczne, ale zdolność do wytwarzania nowych znaczeń. Miałam przyjemność 

i zaszczyt osobiście rozmawiać z Lorenzo. Serdecznie namawiam Państwa 

do przeczytania wywiadu, bo rozmowa była naprawdę fascynująca. 

Poza tym mamy dla Was dużo dobrej sztuki: poezji, malarstwa, 

fotografii, a także ciekawostki z biblioteki, kina i muzeum. Gościmy też czwórkę 

interesujących blogerów, którzy opowiadają nam o kuluarach, historii i sensie 

prowadzenia blogów. 

Polecam, zapraszam i życzę miłej lektury. 

Redaktor Naczelna 

NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60 

UK: SORT CODE: 309626 ACC Number: 57418160 


3

ARTYSTA ROKU 2020 

K R Z Y S Z T O F B I E L I Ń S K I 

4 


Plebiscyt na ARTYSTĘ ROKU 2020 został rozstrzygnięty! 

Ubiegły rok odcisnął swoje piętno na nas wszystkich. Wielu z nas „oberwało” od 

wirusa, chorowali nasi znajomi, bliscy, przyjaciele. Jednak nie sama pandemia była 

największym problemem. Karierę zrobiły słowa: „lockdown” i „obostrzenia”. Artyści, 

jako grupa, odczuli ciężar tych słów najwcześniej i musieli znosić go najdłużej. Pozamykano 

kina, teatry, odwołano koncerty, wystawy, spotkania autorskie. 

Dlatego właśnie redakcja naszego magazynu postanowiła choć trochę wesprzeć ludzi, którzy 

żyją z talentu i ciężkiej pracy, dając nam swoje serca i dusze. Paradoksalnie to dzięki Artystom 

jakoś udało się nam wszystkim przetrwać te wszystkie lockdowny. Dzięki muzyce, filmom, 

książkom. Po długich naradach postanowiliśmy zorganizować plebiscyt na Artystę Roku 

2020. Pomimo i wbrew pandemii. Przy nominacjach kierowaliśmy się kilkoma przesłankami: 

wartością artystyczną, talentem, osobowością, oryginalnością. 

Plebiscyt przerósł nasze (najśmielsze, chciałoby się powiedzieć, choć śmiałości nam nie 

brakowało) oczekiwania. Akcja bardzo szybko przetoczyła się przez internet, co przełożyło 

się na imponujący zasięg – ponad 120 tys. osób odwiedziło po raz pierwszy nasz fanpage 

(żywych ludzi, nie robotów linkujących). Chcemy, żeby ten plebiscyt wpisał się na stałe 

w kalendarz wydarzeń artystycznych i żeby obok aktualnego zwycięzcy w kolejnych latach 

podium zajmowali równie wspaniali Artyści. 

Nie przedłużamy już, bo ci z Was, którzy być może jeszcze nie wiedzą, chcą się w końcu 

zapoznać z wynikami. Mamy zaszczyt przedstawić piątkę finalistów: 

5. KRZYSZTOF KONOPKA – malarz-orapista. Prekursor nowego nurtu malarstwa, niezwykle 

wrażliwy i utalentowany. Prywatnie człowiek bardzo skromny i przesympatyczny. 

4. SEBASTIAN MOŃ – jego magiczne obrazy przywodzą na myśl mistrza Beksińskiego, ale 

pomimo inspiracji, Sebastian idzie własną drogą, daje sztuce coś od siebie. To nieuchwytne 

COŚ, dzięki czemu trudno pomylić go z kimś innym. 

3. ALICJA STAŃSKA – niezwykle ciekawa osobowość. Hafciarka, która ukończyła prestiżową, 

paryską szkołę haftu i kryminolog w jednym. Jej sztuka jest jedyna w swoim rodzaju: mocna, 

czysta w przekazie, zaciskająca się na duszy odbiorcy jak imadło. A wszystko to za pomocą 

delikatnego haftu! 

2. TAMARA RAVEN – wybitna osobowość sceniczna. Piosenkarka o czystym, 

charakterystycznym głosie. W jej muzyce słychać szum ciepłego wiatru. Czuć gorące 

promienie wschodzącego latem słońca i chłód listopadowych wieczorów. Słychać tęsknotę 

za Ojczyzną. A może coś zupełnie innego? Musicie posłuchać sami. 

Wśród takich postaci (wymieniliśmy zaledwie czwórkę z dwudziestki, a każdy 

z nominowanych wart jest osobnego wyróżnienia) trudno o wytypowanie zwycięzcy. 

Całe szczęście, że Wy zrobiliście to za nas, oddając swoje głosy na ulubionych Artystów 

(gdyby zależało to od nas i zaprzyjaźnionych z nami znawców sztuki, którzy pomagali nam 

przy przy ustalaniu listy nominacji, skończyłoby się na jednym wielkim skłóceniu wszystkich 

ze wszystkimi, bo każdy miał swoich faworytów, których by pewnie bronił do upadłego). 

Ostatecznie zwycięzcą plebiscytu został znakomity, polski fotograf teatralny i abstrakcyjny: 

KRZYSZTOF BIELIŃSKI 

Sylwetkę laureata przedstawimy bliżej w czerwcowym numerze naszego magazynu. 

Galę wręczenia statuetki, ze względu na aktualną sytuację pandemiczną, przewidzieliśmy 

na lipiec tego roku. Mamy nadzieję, że wirus latem odpuści i uda się spotkać z Czytelnikami 

i Artystami na żywo. Przygotowujemy też wariant on-line dla tych, którzy nie będą mogli 

osobiście wziąć udziału w wydarzeniu. Zaglądajcie do nas na fanpage, bo tam pojawią się 

szczegóły. [PS] 


5

KATARZYNA RUCHAŁA 

Dziś naszym gościem jest pani Katarzyna 

Ruchała, zastępca dyrektora Książnicy 

Beskidzkiej. Zgodziła się z nami 

porozmawiać o tym, jak wygląda czytelnictwo 

w Polsce na przełomie lat 2020 i 2021. 

4000 lat p.n.e. pismem klinowym posługiwali 

się Sumerowie, pismo węzełkowe 

(nieodczytane do dziś) pojawiło się w 

Ameryce Południowej 1800 lat p.n.e. 

(używane przez Inków). Pismem wreszcie 

posługiwali się Celtowie i Wikingowie (pismo 

runiczne), a także, jak sądzę, Słowianie 

(kroniki rzymskie wspominają o tym, że 

Słowianie podpisywali posągi swoich 

bogów), nie wspominając o Rzymianach 

i Grekach. Mitologia Sumerów zaczyna się 

od tego, że na początku nie było nic, a potem 

wypowiedziano słowa i stały się rzeczy. Słowa 

przed rzeczami. Jakże piękna symbolika! 

Czy w roku 2021 wciąż pamiętamy o magii 

słów? Czy ludzie wciąż czytają książki? Nadal 

cenią słowa, czy bardziej zajmują ich rzeczy? 

Jak to wygląda z perspektywy pracowników 

biblioteki? Jakie książki są najchętniej 

wypożyczane? 

Kryminały, literatura kobieca oraz książki 

sensacyjne. Niewiele się zmieniło 

w preferencjach Czytelników na przestrzeni 

ostatnich kilku czy kilkunastu lat. 

Spotkałem się z opinią, że z bibliotek 

korzystają emeryci, a młodzi ze smartfonów. 

Nie do końca zgadzam się z tą opinią. 

Wielu emerytów wypożycza książki, jednak 

największą grupę naszych Czytelników 

stanowią osoby pracujące. Młodzi (czyli 

kto?) korzystają głównie z lektur oraz czytają 

literaturę fantastyczną, jednak trzeba przyznać, 

że bardzo dużym zainteresowaniem cieszą 

się kody do e-booków na platformie Legimi, 

które można czytać na smartfonach. Jednakże 

w mojej opinii e-booki i audiobooki 

nie konkurują z tradycyjnymi książkami 

papierowymi, lecz stanowią ich uzupełnienie. 

6 


Czy biblioteki w jakiś sposób 

promują dobre książki, czy poddają 

się reklamie i proponują książki 

znanych autorów, dlatego że są 

znani, a nie dlatego, że dobrzy? 

W naszej bibliotece staramy się 

dokonywać zakupów dla szerokiego 

grona odbiorców, kupujemy literaturę 

topową oraz autorów niszowych. 

W dzisiejszych czasach trudno 

narzucić Czytelnikowi zmianę gustu 

czytelniczego. Fakt jest taki, że ludzie 

wolą literaturę topową ze względu na 

dobrą reklamę w mediach oraz chęć 

zrelaksowania się przy lekkiej lekturze. 

Nie można jednak nie zauważyć 

rosnącego zainteresowania książkami, 

które zdobywają nagrody literackie. 

Bibliotekarze starają się przede 

wszystkim promować czytelnictwo, 

poprzez sprostanie oczekiwaniom 

Czytelników. Obecnie zauważamy 

trend powrotu do literatury 

klasycznej i to bardzo często wśród 

młodych osób w wieku szkolnym 

oraz studentów. Ja sama staram się 

nie oceniać gustów czytelniczych. 

Literatura „ambitna” wymaga od 

Czytelnika zaangażowania, a co za 

tym idzie czasu i skupienia. Niestety 

w dzisiejszym świecie jest to towar 

deficytowy i być może dlatego wolimy 

czytać literaturę lekką, przyjemną 

zapewniającą rozrywkę. 

To przecież można połączyć! Może 

być przyjemnie i wartościowo 

zarazem. Dobra literatura nie musi 

być ciężka jak kowadło. Jeśli jest 

trudna, to pewnie nie jest aż taka 

wartościowa, jak się wszystkim 

wydaje. Nie sądzi Pani? 

Z pewnością! Ale ta „ciężkość” 

zależy od indywidualnej wrażliwości 

Czytelnika. Nikt nie ma wagi, która 

mogłaby ją obiektywnie ocenić. 

To co dla Pana jest piękne, dla innego 

będzie zbyt ciężkie. 

Jakie wyzwania stoją przed 

bibliotekami w obecnych czasach? 

Może teraz ich rola jest jeszcze 

ważniejsza niż kiedyś? Może to 

właśnie one powinny kształtować 

czytelnicze gusta. Dodawać tej 

„lekkości”, o której mówiliśmy? 

Czy biblioteki nie powinny być 

świątyniami słowa podczas 

zalew u tandety? Zw łaszc za te raz . 

Co Pani o tym myśli? 

Charakterystyczną cechą ostatnich 

dekad jest ogromne tempo rozwoju 

i przemian zachodzących w świecie. 

Wym usza o no e lastyc zno ść 

i ciągłą redefinicję funkcji bibliotek. 

W ostatnich dwudziestu latach 

biblioteki stały się ważnymi 

punktami na mapie – centrami 

kultury, informacji i edukacji, są też 

miejscami spotkań i przestrzenią 

oddaną na potrzeby działania 

lokalnych społeczności. Aby człowiek 

mógł się rozwijać i uczyć, potrzebuje 

do tego odpowiedniego miejsca 

oraz narzędzi. W nowoczesnych 

bibliotekach projektowane są sale 

warsztatowe , a także prze strze nie , 

w których wciąż w ciszy i spokoju 

można oddać się lekturze czy nauce. 

Dostrzegając potrzebę zmian, buduje 

się nowoczesne biblioteki, których 

przestrzeń pod względem wizualnym 

i funkcjonalnym dostosowana jest do 

potrzeb współczesnego użytkownika. 

Część bibliotek jest modernizowana, 

zyskując nowe aranżacje i przestrzenie 

do działalności. Biblioteka to już nie 

tylko książki papierowe, to miejsce 

spotkań. Miejsce, gdzie wypożycza 

się filmy, muzykę, gry oraz e-booki. 

Biblioteki publiczne idą z duchem 

czasu i dzięki temu mają się dobrze, 

a ich oferta cieszy się szerokim 

zainteresowaniem. To wszystko 

zmienia podejście do bibliotek, 

przyciąga ludzi. 

Co do wyzwań, przed jakimi stoją 

dzisiejsze biblioteki, to w dalszym 

ciągu zachęcanie do czytania na 

wszystkie możliwe sposoby. 

Odpowiadając na pytanie: czy 

biblioteki powinny być świątyniami 

słowa pośród zalewu tandety? Nie 

sądzę. Uważam, że każdy ma prawo 

do własnych opinii i poglądów. 

Trudno fanki harlequinów zmusić do 

czytania bardziej ambitnej literatury. 

Każdy z nas ma prawo wyboru i nie 

można nikogo zmuszać do czytania 

określonych książek, tak samo jak 

nie można wymagać od konesera 

jajecznicy, aby uwielbiał kawior. 

Z gustami się nie dyskutuje. Zadaniem 

biblioteki publicznej jest promowanie 

szeroko pojętego czytelnictwa. Jeżeli 

będziemy zarzucać ludziom, że 

czytają „tandetę”, to zarówno słowo 

pisane, jak i biblioteki przestaną mieć 

rację bytu. 

Proszę nie zapominać, że istnieją 

również biblioteki naukowe oraz 

klasztorne i wiele innych, które 

nieustannie są świątyniami słowa, 

pośród zalewu „tandety”. 

Ja bym podsuwał wielbicielkom 

harlequinów np. Kwietniową 

Czarownicę albo Trzy godziny 

ciszy. Koneserom kryminałów 

Simona Becketta i jego Chemię 

śmierci albo Roberta Galbraitha 

(czyli J. Rowling). Nikt nie rodzi się 

z wyrobionym gustem. Pamiętam 

moją szkolną bibliotekarkę i książki, 

które mi podsuwała. Od Króla 

szczurów po Małe zielone ludziki. 

To między innymi dzięki niej jestem 

w takim punkcie swojej czytelniczej 

i pisarskiej drogi, a nie innym 

(pozdrowienia dla pani Danusi, bo 

wiem, że czytuje Post Scriptum). 

A jakie są Pani książkowe fascynacje? 

Nieustannie zachwycają mnie książki 

Charlesa Dickensa, Marka Twaina, 

Ernesta Hemingwaya. Uwielbiam 

czytać reportaże, które pokazują 

jakąś konkretną historię bądź opisują 

konkretne wydarzenie. Cenię sobie 

reportaże Ryszarda Kapuścińskiego, 

Hanny Krall czy też Wojciecha 

Jagielskiego. Każdemu kto jest 

miłośnikiem literatury faktu, gorąco 

polecam fantastyczną trzytomową 

Antologię polskiego reportażu 

XX wieku pod redakcją Mariusza 

Szczygła. Oczywiście ze względu na 

wykonywany zawód czytam też inną 

literaturę: powieści, kryminały, książki 

sensacyjne, psychologiczne. Książka 

musi mnie zaciekawić, wywołać 

emocje, mam ją zapamiętać. 


7

Praca w bibliotece była wyborem 

czy przypadkiem? 

Jest to zawód, o którym przeciętni 

ludzie myślą – miły, łatwy i przyjemny. 

Tymczasem współczesny bibliotekarz 

to między innymi animator 

kultury, osoba o wszechstronnych 

zainteresowaniach, przewodnik po 

świecie informacji. 

Moja historia pracy w bibliotece jest 

dość długa. Na pytanie „Czy była 

przypadkiem?” nie mogę odpowiedzieć 

jednoznacznie. Z perspektywy lat 

uważam, że w moim życiu nie ma 

przypadków. Wszystko ma swój 

c zas i se ns. Jako dzie c ko marzy łam 

o tym, aby zostać bibliotekarzem. Od 

4. klasy szkoły podstawowej byłam 

wolontariuszem w bibliotece szkolnej. 

Uwielbiałam to miejsce. Potem 

do ro słam, zm ie nił y się marze nia 

i priorytety. Realizowałam się zupełnie 

w innej dziedzinie, aby ostatecznie 

trafić do biblioteki. W bibliotece 

wykonywałam wszystkie rodzaje 

prac bibliotecznych. Pozwoliło mi 

to poznać bibliotekę kompleksowo. 

Obecnie zajmuję się promocją 

czytelnictwa oraz wyznaczaniem 

kierunków działania biblioteki. Praca 

ta poprzez swoją różnorodność daje 

mi wiele satysfakcji, jest ciekawa, a co 

najważniejsze cały czas pozwala mi się 

rozwijać. Spokojnie mogę powiedzieć, 

że czuję się spełniona. 

Żyjemy w świecie obrazkowym. 

Książka jest wymagająca, trzeba jej 

poświęcić czas i pełną uwagę. Nie 

można czytać powieści, jednocześnie 

gotując lub pisząc wiadomości 

ZAJMUJĘ SIĘ PROMOCJĄ CZYTELNICTWA ORAZ WYZNACZANIEM 

Nieustannie zachwycają mnie książki 

Charlesa Dickensa, 

Marka Twaina, 

Ernesta Hemingwaya 

8 


z przyjaciółmi. Film na to pozwala, 

a książka nie. Czy to jest zmierzch 

słowa pisanego? 

W dobie audiobooków można robić 

wiele rzeczy równocześnie. Można 

gotować przysłowiowy obiad lub 

prowadzić samochód, czytając, 

a raczej słuchając lektury. Czasami, co 

najwyżej można przypalić ziemniaki, 

jeśli lektura sprawi, że zapomnimy, 

gdzie jesteśmy lub co robimy. Nie 

wydaje mi się, abyśmy mogli mówić 

o zmierzchu słowa pisanego. Nawet 

jeśli mamy w ręku audiobook, to 

musimy pamiętać, że jest on efektem 

właśnie słowa pisanego. 

Czesław Miłosz powiedział, że 

w Polsce jest więcej piszących niż 

czytających. Jest w tym ziarno 

gorzkiej prawdy, czy to jedynie 

licentia poetica? 

Coś w tym jest. Dzisiaj każdy może 

wydać sobie książkę, a jeżeli jest 

jeszcze dobrym marketingowcem, to 

może być pewien sukcesu. Na rynku 

wydawniczym co rusz pojawia się 

nowy autor, ale również i ci, którzy 

na nim są od lat, potrafią w ciągu 

roku wydać kilka książek, co kiedyś 

było nie do pomyślenia. Można 

zastanawiać się nad tym, czy to jest 

dobra literatura. 

Które artystyczne wydarzenia 

organizowane przez Książnicę 

Beskidzką najbardziej zapadły Pani 

w pamięć? 

Takich wydarzeń było całkiem

Biblioteka 

to już nie tylko książki 

papierowe, 

to miejsce spotkań. 

KIERUNKÓW DZIAŁANIA BIBLIOTEKI. 

dużo. Gdybym miała wymieniać, 

to głęboko w pamięć zapadły mi 

spotkania z Ryszardem Krynickim, 

Andrzejem Stasiukiem, Olgą 

Tokarczuk, Eustachym Rylskim, ale 

także z Michałem Ogórkiem, Jerzym 

Bralczykiem czy też Mariuszem 

Szczygłem. Każde z tych spotkań 

było inne i wniosło coś nowego, 

jakiś ładunek emocjonalny i to jest 

pozytywne. Kultura, w której żyjemy, 

powoduje, że stale oceniamy innych. 

Staram się tego nie robić. W różności 

jest piękno. 

Katarzyna Ruchała prywatnie. 

Jaka była w wieku lat 20 i obecnie, 

w wieku lat 22? ;) 

Byłam trochę młodsza :) 

Marzenia, plany? Chciałaby 

Pani skoczyć ze spadochronem, 

wybrać się w Himalaje, przeżyć coś 

niesamowitego? 

Skąd takie ekstremalne pomysły dla 

mnie? Kocham świat i życie, które na 

co dzień dostarcza mi wiele emocji. 

Jeżdżę na nartach, rowerem po 

górach, przyznaję, dość ekstremalnie. 

I to chyba mi wystarcza. Ponadto 

uwielbiam zwiedzać świat, poznawać 

różne kultury. Sporo już widziałam, ale 

sporo jeszcze, mam nadzieję, przede 

mną. Dla mnie niesamowite jest to, że 

mam z kim to wszystko robić. 

No i na koniec: jak Pani biblioteka 

odczuła pandemię? Jest bardzo źle 

czy tylko źle? 

Pandemia COVID-19 sprawiła, że cała 

nasza dotychczasowa rzeczywistość 

zatrzymała się . Z m usze ni byliśmy 

z dnia na dzień zawiesić dotychczasowe 

działania i sposób ich realizacji, 

wypracować nowe metody pracy 

i komunikacji, zrezygnować z wielu 

projektów. Musieliśmy zamknąć drzwi 

przed naszymi Czytelnikami i na nowo 

przemyśleć formy swoich działań. 

Bibliotekarze Książnicy Beskidzkiej 

bardzo szybko odnaleźli się w nowej 

rzeczywistości. Działalność kulturalna 

i edukacyjna przeniesiona została do 

sieci. Ich pomysłowość i kreatywność 

sprawiły, że nie straciliśmy kontaktu 

z czytelnikiem. Dzisiaj z satysfakcją 

mogę powiedzieć, że nie sprawdziły 

się przewidywania wielu osób 

o zmierzchu czytelnictwa. Nasi 

czytelnicy z radością do nas powrócili, 

kiedy to tylko było możliwe. 

Problem, który występuje, dotyczy 

czytelnictwa dzieci. Niestety 

to ta grupa wiekowa podlegała 

największym obostrzeniom reżimu 

sanitarnego. I to właśnie w tej 

grupie wiekowej odnotowaliśmy 

najwyższe spadki, które – już dzisiaj 

to widzimy – będą trudne do 

odrobienia. Generalnie w całej sieci 

(18 placówek) odnotowaliśmy spadek 

20 pro c . w sto sunku do 2019 ro ku, 

a przewidywany był spadek co 

najmniej 40 proc. Jest to wiadomość 

pozytywna i dobrze wróży 

czytelnictwu na przyszłość. 

Bardzo dziękuję za poświęcony czas 

na rozmowę. Spełnienia marzeń, 

Pani Kasiu. [JP] 


9

10 


Grafika: Renata Cygan 

z wykorzystaniem zdjęcia 

Ricardo Modi

KAPLICZKA NA SKRAJU DROGI 

SPRZEDAWCY JAŚMINU 

O Yasmin Yasmin! 

dziewczyno jasnowłosa 

dziewczyno białowłosa 

wołam cię 

w rozkwicie 

jak jaśmin białym 

wołam na końcu drogi 

biel twej sukni 

rozmywa się jak mgła 

znikasz 

O Yasmin 

przyszłaś jak duch 

znikasz jak duch 

stamtąd 

O Yasmin 

biała moja dziewczyno 

matko moja 

Yasmin 

Biały dar Boga 

kolczyki i bransolety 

bransolety i kolczyki jaśminowe 

ofiarowuje ojciec 

w przeddzień ślubu swej córce 

mąż kładzie gałązki jaśminu 

obok starego ciała żony 

jako pożegnalny podarunek 

Dar Boga 

Biały Dar 

niedaleko świątyni 

sprzedawcy jaśminu 

warzą los 

strząsają śnieżny pył 

z kwiatów 

na drogę 

bez powrotu 

MAŁGORZATA 

KULISIEWICZ 

ODBLASKI 

Jaśminowe raje zarosły piołunem, 

niszczeje pradawna zieleń. 

Przez szczerbaty mur 

uciekły ogrodowe krasnale 

i żaby. 

Wyblakły kurz 

stopniowo pokrywa pamięć 

po jaśminowych ludziach, 

którzy odbijają się czasem 

w lustrze jeziora, 

jakby lubili 

tu do nas wracać. 

POEZJOBRANIE 

Liść czerwony piorunem strąca, 

w listopadowy spleen nas wplata, 

jak w babiego lata warkocz. 

Jeszcze nie pora na odlotów jesień, 

nie ptakami jeszcze-śmy, lecz snem 

złotym 

niedopełnionym, dalekim, bez 

końca. 

Jesiennym poezjobraniem 

piękna świata. 


11

Izolda Kiec o OSIECKIEJ 

I Z O L D A 

K I E C 

Ot, tak się toczy świat… 

AGNIESZKI OSIECKIEJ 

Pomnik A. Osieckiej w Opolu (autor: Marian Molenda) 

Koledzy ze Studenckiego Teatru Satyryków 

mówili o piosenkach Osieckiej „Agusiowate”, 

a ona o sobie – „polityczna gapa”. Ponieważ 

jej świat funkcjonował na własnych prawach, 

odległych od politycznych kalkulacji 

i narodowych symboli. O tym, jaka jest 

rzeczywistość wokół, dowiadywała się ze 

zdziwieniem, ale i z pokorą przyjmowała tę 

wiedzę. W jednym ze swoich najpiękniejszych 

utworów, zatytułowanym Nie żałuję, napisała: 

Że w tym kraju przeżyłam te kilka podłych lat. 

Nie, nie żałuję. 

Że na koniec się dowiem: 

ot, tak się toczy świat. 


Nie żałowała – poświęciła bowiem całą swoją 

uwagę i swój talent Okularnikom, Kochankom 

z Kamiennej, Donkiszotom, Mężczyznom 

z Przeszłością i Kobietom po Przejściach. 

Których historii lubiła słuchać. I którym 

stworzyła ciepły kąt na przetrwanie oraz 

dobrą pogodę na szczęście. W uważnych 

słowach, w najpiękniejszych melodiach. 

*** 

Agnieszka Osiecka miała własną wersję 

stworzenia świata, zapisaną w utworze Gonią wilki za 

owcami. Oto w siedmiodniowym trudzie „Bozia, pan 

Stworzenia” wystrugał porządek natury z „drewieneczka 

najtwardszego”: 

Zrobił Pan Bóg ziemi grudę 

i zimowe ptaki chude 

zrobił mrówki z mrówczętami 

Odrę Nysę z dopływami. 

Tę istniejącą z woli i pod opieką Boga krainę 

zaludniają – niczym balową salę przygotowaną 

na przyjęcie gości – Agusiowi melancholicy, dzieci 

Saturna ze swoim słynnym „nic, które boli” w sercach 

i w duszach. Między nimi znajduje się dziewczyna 

z walizkami pełnymi snów, z nadzieją na dobry los, 

z tęsknotą i pożarem w sercu. Tutaj kończy swoją 

nieudaną podróż, by rozpocząć nowe życie pytaniem: 

„Kto powie, ile potrwa świat i ja?” Być może to właśnie 

ona nazwie tę przestrzeń Rajem – i postanowi… znaleźć 

w niej odrobinę szczęścia: 

nie wiedziałam, że ja także będę Ewą, 

nie wierzyłam, nie czekałam, nie przeczułam w głębi snu, 

że jeżeli jest gdzieś niebo, 

to tu, to tu. 

Śladem dziewczyny podążają kolejni przybysze – 

„niekochani i kochani / odtrąceni i wybrani / lokatorzy 

cudzych marzeń / bohaterzy wielkich zdarzeń / dzieci 

Ziemi nieserdecznej / samotności niebezpiecznej”, 

a zatem: Małgośki i Marzanki, polskie Madonny, Szpetni 

Czterdziestoletni, Rafael, Zdzich i Okruszek, Cyganka, 

Renata, Jagna, Bronka i Maria – pachnąca miętą albo 

bzem… 

12 



Płaskorzeźba upamiętniająca bohaterów piosenki Agnieszki Osieckiej w Łodzi przy ul. Włókienniczej 2 (dawniej ul. Kamienna) (autor Wojciech Gryniewicz) 

Zbłąkanym w nieznanym świecie podróżnym 

wydawać się może, iż „wystarczą pieniądze na bilet 

i jesteś już u Raju bram”. Lecz to nie wszystko. Gdyż 

warunkiem uczestnictwa w balu jest odnalezienie 

partnera do zabawy – samotny taniec to szaleństwo, 

to gest wariatki wirującej w czerwonej poświacie, 

z czerwoną udręką w sercu. W tym świecie, 

stworzonym przez prywatnego Boga Agnieszki 

Osieckiej, ludzkie życie toczy się na wzór 

funkcjonowania natury. Skoro Odra i Nysa posiadają 

swoje dopływy, a mrówki mrówczęta, to i człowiek 

musi mieć towarzysza, przyjaciela, kochanka. Prawo 

to zamyka się w prostym, wystylizowanym na ludową 

mądrość, zatem prawdę odwieczną i niepodważalną, 

stwierdzeniu: „Gonią wilki za owcami / a chłopaki za 

babami / a dziewczyny za zamęściem”. Samotność 

postrzegana jest tutaj w kategoriach grzechu. „Byłam 

sama, jestem sama / resztę grzechów dobrze znasz” – 

wyznaje w pięknej modlitwie do Matki-Ziemi jedna 

z bohaterek Osieckiej. 

Skąd zatem w świecie tym, zbudowanym na wspólnocie 

dwojga, tak wielu grzeszników – zdradzonych, 

zranionych, skrzywdzonych? Okazuje się, że podczas 

aktu stworzenia: 

Zaczął Pan Bóg szczęście lepić 

z lustereczka maluśkiego 

jedno tylko dostał w sklepie 

nie wystarczy dla każdego. 

W los człowieka rwącego się do tańca na 

balu, gdzie gospodarzem i wodzirejem jest sam Bóg, 

z góry wpisane więc zostało cierpienie: opuszczenie, 

zwątpienie, samotność. O chwile szczęścia – tak 

nieliczne – należy zabiegać, wykradać je Stwórcy, 

naturze, innym ludziom, gdyż jedynie: „Ten ma 

szczęście, kto ukradnie / bo za mało w świecie tego”. 

Przy innej okazji pada pytanie: „Czy warto życie 

zamieniać we łzę?” – i zaraz po nim refleksja: „Dla 

wszystkich ludzi nie starczy wszak wina”. Z tego 

stwierdzenia, że szczęście nigdy nie jest trwałe, wynika 

zasada kierująca postępowaniem bohaterów Osieckiej: 

„Nie o to chodzi, by złowić króliczka, ale by gonić go”… 

Złodzieje szczęścia nie żyją poza dobrem i złem, lecz 

wobec dobra i zła, a zatem doznają na przemian to 

bólu i trosk, to radości i upojenia życiem – kosztują 

„to słodkie rodzynki / to gorzkie migdały”. Dopiero 

przecież doświadczenie zmienności losu pozwala na 

osiągnięcie pełni człowieczeństwa: nie przypadkiem 

Stwórca ulepił szczęście z lustereczka – magicznego 

symbolu samopoznania i refleksji nad własnym 

miejscem w świecie. Samowiedza zaś i świadomość 

siebie nie są możliwe bez rozpoznania wszelkich 

stron i odcieni egzystencji, pełnia szczęścia jest nie 

do osiągnięcia bez znajomego smaku łez, goryczy 

opuszczenia i klęski. Grzechem, którego nie pojmie 

kochający i cierpiący człowiek ani nie wybaczy Bóg, 


13


Agnieszka Osiecka i Bułat Okudżawa w Warszawie w 1992 r. (źródło: NAC) 

Krystyna i Henryk Grynbergowie, Agnieszka Osiecka i Julian Stryjkowski, 1967 r. (źródło: Polona) 

jest nieumiejętność odczuwania smutku i radości 

istnienia, a więc niezdolność tak do ofiarowania, 

jak i do przyjęcia miłości. 

Była dla niego laleczką, 

Zabaweczką liryczną przed snem. 

On zaś był jej potrzebą serdeczną – 

królewiczem, paniczem i lwem. 

Dał jej szminkę, puder, tusz. 

Dał jej może tysiąc róż, 

ale serca swego – cóż, 

serca nie dał, pewno nie miał 

– to tancerz z Naszego ostatniego bolera. Być może 

ten sam, a z pewnością taki sam mężczyzna jak ten, 

którego inna bohaterka pyta: „Kto nauczył cię tak 

ładnie patrzeć na łzy?” Przestrogą dla takich właśnie, 

nieczułych i bezdusznych kochanków jest historia 

Jagny z ulicy Próżnej i Jana kancelisty. „A on był dla 

niej jak młody bóg, / Żebyż on jeszcze kochać mógł” – 

wzdycha autorka, która opowiada o losie dziewczyny 

zdradzonej przez podłego chłopca: 

Przez niego więc siebie zabiła 

ta, co z miłości tańczyła, 

Bóg jej wybaczył czyny sercowe 

i lody podał jej malinowe. 

Bóg bowiem opieką otacza nieszczęśliwych, 

porzuconych i odtrąconych, lecz o zdolnych do kochania 

sercach. Sprawiedliwość wymierza tym, których 

jedyną odpowiedzią na ofiarowane uczucia są zdrada, 

kłamstwo lub obojętność. Przyszłość Jana kancelisty to 

dla nich ostrzeżenie, dla wszystkich oszukanych zaś – 

dowód nieustannej obecności na balu współczującego 

i współodczuwającego Niebieskiego Wodzireja: 

Posłuchaj, niewierny kochanku, 

co nienawidzisz poranków: 

wróci do ciebie jeszcze ta trumna, 

gdzie leży twoja kochanka dumna. 

Bo taki, co kochać nie umie, 

przegra – choć wszystko rozumie. 

Bóg cię pokarze swą nieczułością 

za to, żeś gardził ludzką miłością. 

14 



Naprzemienność cierpień i szczęść wpisanych 

w ludzki los stanowi odzwierciedlenie cyklicznych zmian 

zachodzących w przyrodzie. Wiosna i lato oznaczają 

szczęście, miłość, obecność kochanej i kochającej 

osoby, a wśród barw przewagę zieleni – symbolu 

nadziei i odradzającego się życia. „Ja jeszcze z wiosną 

się rozkręcę, / ja jeszcze z wiosną się roztańczę!” – 

zapowiada bohaterka utworu W żółtych płomieniach 

liści. „Zielono mi i spokojnie” – tak zaczyna się jedno 

z najpiękniejszych w polskiej piosence wyznań miłości, 

składane podczas letniej nocy, w rozświetlonym 

blaskiem księżyca lesie: 

Zielono mi i spokojnie 

bo dłonie masz jak konwalie 

noc pachnie nam jak ten młody las 

popielatej pełen mgły 

a w ciszy leśnej tylko ja i ty… 

Zielono mi jak w niedzielę 

Dziękuję ci, najmilsza ma, za tę zieleń. 

Zielono mi, bo ty, właśnie ty 

w noc i we dnie mi się śnisz 

i jesteś moją ciszą w czasie złym… 

Inaczej jesień i zima – te kojarzą się 

z rozstaniem, opuszczeniem, samotnością. Nic dziwnego 

zatem, że dominują tu kolory zdrady (czerwień) i żałoby 

(czerń i fiolet). Ponury, mroźny świat jest jak coraz 

bardziej zamieniające się w grudkę lodu serce kochanka. 

Panowanie zimy w przyrodzie okazuje się tyleż znakiem, 

który ofiarowuje natura jako zapowiedź nieuchronnej 

odmiany losu („zamarzają na śmierć kartofliska / wiem, 

że pora rozstania jest bliska”), ile projekcją rozterek 

kobiety przeczuwającej kres miłości: 

Jeszcze oczy ci rozjaśnia 

moje słowo i mój gest, 

jeszcze świecę ci jak gwiazda, 

ale to już nie tak jest. 

Jeszcze tyle trzeba przebyć 

niewesołych bladych zim… 

Czy nam zimy wynagrodzi 

letnich ognisk wonny dym? 

Pod śniegiem świat pochylony, 

siwieje mrozu brew, 

to pora zmierzchów czerwonych, 

to pora czarnych drzew. 

A wiatr w kominie śpi, bo ciemno. 

A ja? Co ja? Co ze mną?... 

Rytm funkcjonowania przyrody – tym 

samym ludzkiego życia – odpowiada boskim planom 

funkcjonowania świata, gdzie po każdej kolejnej 

apokalipsie następuje odrodzenie, po potopie arka 

wyrusza na morze, a zatem po każdym rozstaniu 

nadejść musi nowa miłość: 

Za parę lat 

wypłyniemy znów na wodę, 

za parę lat 

pogonimy znowu w szkodę, 

we włosach kwiat, 

choć te włosy już niemłode, 

snu nam nie żal, domu nie żal, nie żal… 

Za parę lat 

na kulawej naszej barce 

ruszymy w świat, 

ja – dziewczyna, 

a ty – harcerz, 

popłynie śpiew: 

„kto nie służył w marynarce”… 

Snu nam nie żal, domu nie żal, nie żal… 

Na pokład nasz 

zabierzemy zwierząt parę, 

niech będzie kot, 

jakaś kura czy kanarek, 

i znowu „start”, 

nastawimy znów zegarek – 

snu nam nie żal, domu nie żal, nie żal… 

Złodziejem szczęścia jest się przez całe życie. 

To bowiem nie profesja ani wyuczona lekcja, lecz 

sposób na osiągnięcie pełni istnienia, na poznanie 

świata w każdym jego wymiarze. Na poszukiwanie 

kolejnej przygody, nowej miłości czas jest zawsze i dla 

każdego – tak długo, dopóki trwa bal, gra orkiestra 

i oczekują na swój Wielki Występ kolejni tancerze. 

Nawet po najcięższych trudach i doświadczeniach, 

na przekór osamotnieniu i upływającemu czasowi, 

nastaje wreszcie „dobra pogoda na szczęście”. 

Przemijające lata nie oznaczają kresu wędrówki 

do miejsc, „gdzie kochają nas”. Skoro „serce wciąż 

bije, to serce, ten drań”, nie liczą się granice czasu 

i bariery wieku. Młodość kończy się dopiero wraz 

z pytaniem: „Ach panie, panowie / Czemu ciepła 

nie ma w nas?”... Tymczasem jednak trzeba wierzyć 

w wygraną. Tak naprawdę nawet samotni złodzieje 

szczęścia nie pozostają sami. We wszystkich 

przygodach, decyzjach i wyborach towarzyszy im 

– wzywająca „na szlaki szczęść i bied” – ich siostra 

„nadziejka-złodziejka”, która: 

Mówi, że będzie lepiej, 

że miłość kupisz w sklepie, 

że niebotyczne niebo 

pochyli się nad tobą, 

i potanieje słońce nam 

jak pajda chleba, 

jak wódki sto gram! 


15


Dlatego samotny Rafael zyskuje 

zapewnienie: „Gdzieś na tym świecie jest 

dziewczyna / której nie śmieszy to / to twoje imię 

znaczy dla niej / srebrną noc, złoty dzień, śniegu 

biel…”, a porzucony chłopiec otrzymuje radę, by 

poszukać Weroniki – przynoszącej zwycięstwo: 

Jedna zła dziewczyna to nie wszystko, 

Po ziemi chodzą Weroniki śliczne, […] 

Ich serca są jak ciepłe winogrona, 

Zachowaj dla nich swoje serce czyste, 

Wracaj, wracaj do nas. 

„Wracaj do nas” – gdyż w rozgoryczeniu, 

samotnie, nie należy opuszczać balu. Tylko 

jego wodzirej i kreator może podjąć decyzję 

A GNIESZKA 

OSIECKA 

o zakończeniu zabawy, o przemianie karnawałowych 

psot w ponury dance macabre. Bóg Agnieszki Osieckiej 

bowiem, zapraszając zbłąkanych wędrowców na bal, 

umieszczając ich w gronie wybranych, którym dane 

jest przeżyć „karnawał – w życiu raz”, daje im wolność 

wyboru – partnera, balowego kostiumu i rodzaju tańca. 

Z daleka obserwuje swoich podopiecznych i – jak Deus 

ex machina rodem z antycznego teatru – pojawia się na 

każde ich wezwanie, by wskazać właściwy (cóż, że nie 

zawsze ten najłatwiejszy…) wybór dalszej drogi: 

Daj mi Panie rozpoznanie 

Bym wiedziała co jest co 

Czy mam wszystko mówić mamie 

Czy zostawić to i to 

To i to, ta i ta 

Deus ex machina… 


Kim ja jestem, kim ach kim 

Czy mam zostać leśnym drwalem 

Czy z wojskami iść na Rzym 




Czy ja z dobrych czy ze złych 

Czy to twoje jest rozdanie 

Czy mam karty w rękach swych 




Czy mam oddać się na złom 

Czy dostawszy tęgie lanie 

Jeszcze nie pchać się na prom 


Czy szaleństwo jest tuż, tuż 

Czy to tyś miał Panie w planie 

Żeby nie żałować róż. 

To i to, ta i ta, 



Czy zaryczy ranny łoś 

Kiedy przyjdzie już konanie 

Czy zapali światło ktoś. 

To i to, ta i ta, 


16 



„Daj mi Panie rozpoznanie” – oto jedyna 

prośba złodziei szczęścia. Reszta to już słowa podzięki 

za „cuda fantastyczne”, za to, że „dałeś nam czas, 

że słuchasz i oglądasz nas”. Ponad świadomością, iż 

wszyscy balowi goście to tylko „zabawki Pana Boga”, 

dominuje wdzięczność za tę jedną Wielką Szansę, 

za wyrozumiałość i dyskretną opiekę. Tym samym 

Agnieszka Osiecka przywraca swoim bohaterom 

status platońskiej zabawki zmyślnie wykonanej przez 

Boga, nie degradując jednak ludzkiego bytu, lecz 

postrzegając człowieka jako doskonałe Boże dzieło, 

jako „księcia stworzeń”. Dlatego próżno szukać 

wśród postaci Osieckiej stoików lub sceptyków. 

Tu wszystkim rządzą emocje, żarliwa wiara 

w naturalny ład świata, w dobro i piękno człowieka 

(Człowiek piękny jest – tak zatytułowała autorka 

jeden ze swoich ostatnich utworów), oraz chęć 

właściwego wykorzystania każdej ofiarowanej chwili 

istnienia, gdyż radości życia towarzyszy świadomość, 

że człowiek przebywa na balu „przelotnie jak ptak”, 

a pozostaje po nim jedynie „najczarniejsza z gwiazd”. 

W tym odwiecznym teatrze świata 

zamienionym u Osieckiej na balową salę obowiązuje 

perspektywa moralna – nie jest ważna liczba 

przetańczonych godzin, dni, lat, lecz sposób, w jaki 

prosi się partnera do tańca i umiejętność stawiania 

właściwych tanecznych kroków. Ecce homo – to 

jedyna rola, jaką wyznacza Bóg-wodzirej aktorom- 

-tancerzom, sposób i styl zachowania w balowej sali 

zależą wyłącznie od wskazanych. 

„Warto żyć” – przekonuje jeden z tancerzy. 

„Kręć się, kręć się, katarynko – wtóruje inny. – Dalej, 

póki starcza siły!” I wreszcie – sama Agnieszka 

Osiecka: „Nie żałuję”… 

Że nie dałeś mi, Panie, zasypiać słodkim snem. 


Że nie byłam przez chwilę szarotką ani lwem. 


Nie, ja nie żałuję, 

Przeciwnie, bardzo ci dziękuję, Panie mój. 

[IK] 

Izolda Kiec z Osiecką w Opolu. Autor zdjęć: Marek Dybizbański 

Izolda Kiec – prof. dr hab. w zakresie kulturoznawstwa; 

literaturoznawczyni i teatrolożka; prezeska Fundacji 

Instytut Kultury Popularnej, zatrudniona 

w Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu (w Katedrze 

Kuratorstwa i Teorii Sztuki). Autorka artykułów 

i monografii książkowych poświęconych literaturze 

i teatrowi XX wieku oraz formom kultury popularnej. 

W 2015 r. wyróżniona przez minister kultury odznaką 

„Zasłużony dla Kultury Polskiej”. W 2016 i 2020 r. 

stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 

w dziedzinie literatura. W roku 2017 stypendystka 

Marszałka Województwa Wielkopolskiego w dziedzinie 

Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego. 


17

IWONA SUWAŁA 

F O T O G R A F I A P O E Z J A 

CZARNA JESIEŃ 

Lodzia uwielbia czekoladowe aniołki 

których ojciec nie zdołał sprzedać 

na odpuście 

dzieli je na siedem kawałków miłości 

ósmy rusza się w maminym brzuchu 

niecierpliwie czekając na zimę 

każdy na coś czeka lepiąc 

papierowe łańcuchy na choinkę 

nad stołem 

płomień naftowej lampy nikło 

oświetla okrągłą twarz matki 

gładzi brzuch z niepokojem 

po domu błąka się śmierć 

dotyka zmęczonych skroni 

ojca i płacze 

rajskie jabłuszko spada ze stołu 

pęka szyba i serce od jazgotu 

obcej mowy dzwon nie milknie 

halt 

Lodzia uwielbia jesienne łąki 

żegna się z nimi jakby na zawsze 

na szczęście 

ma starą plisowaną spódniczkę 

nie szkoda że dziura po kuli 

biegnie szybko w stronę 

przeznaczenia 

18 


PROLOG 

przytul mnie chuda kobieto 

dotknij skostniałą dłonią 

rozpalonej głowy 

owiń mnie szczelnie pasmem 

szarych włosów i szepcz 

że przetrwam jak ty 

nieś mnie i kołysz jak 

najdroższą córkę ucisz płacz 

który wzbiera we mnie 

powodzią wylewa się 

niszcząc zielone korzonki 

przyszłych dzieci 

kobieto o niebieskich oczach 

kochaj mnie za wszystkie 

matki którym zabrakło sił 

nakarm mnie życiem 

jak ta przedostatnia 

z blizną na wardze i słowikiem 

w sercu 


19

20 


STOP-KLATKA 

wszystko co możesz we mnie znaleźć 

to zachody słońca i żółte kaczeńce 

przewijają się jak niemy film 

w starym kinie 

jeśli widzisz śmiejące się twarze splecione dłonie 

i nogi biegnące ku morzu 

to tylko fatamorgana 

otrząśnij się i zobacz słone 

kałuże kilka zgarbionych drzew 

zimne ciało rajskiego ptaka 

uwierz za mnie że tylko śpi 

I W O N A S U W A Ł A 

BAŚŃ ZIMOWA 

słowo nie stało się ciałem 

zawisło w czarnej przestrzeni jak 

księżyc nad drewnianą chatą 

w środku dzieje się dzień od nowa 

od nowa ogień w kominie 

paruje woda w balii skrapla się na 

małych szybkach włosach usta 

pełne śmiechu 

stół pachnący chlebem ugina się 

od czyichś wspomnień brzęczy szkłem 

naszą chwilą szepcze jeszcze tak 

niedosłyszalnie jakby nas nie było 

MOGĘ 

mogę być Penelopą w nieskończoność 

spoglądać przez okno wygładzać fałdy 

twojej koszuli w rękach list którego zapach przeminął 

jak czułość 

mogę z uporem Don Kichota zwalczać 

demony bezczelnie siedzą na twoich 

ramionach i patrzą jak nie śpisz jak 

mijasz się z sobą niknąc coraz ciszej 

mogę być plastrem miodem kolorem 

wrzosu deszczem na powiekach 

mogę milczeć nie oddychać tylko 

nie pozwól mi wierzyć że cię nie ma 

a przecież jesteśmy dotykamy się 

biegamy jak dzieci wokół niego 

do drewnianych drzwi na biały świat 

śnieg prószy z drzew tak realnie 

jak ciepło kożucha twoich oczu które 

wymyśliłam 

goście zza światów razem z nami 

płaczą od wzruszeń w takt bałałajki 

wesoło weselnie dzwonią sanie 

w tę podróż nigdy nie skończoną 

na białej pościeli samotne ręce 

księżyc przykleja się do szyby 

czaruj mnie czaruj tylko tyle potrafisz 

w powietrzu kreślę słowa których 

nigdy nie zbierzesz w dłonie 

bo cię nie ma. 

www.iwonas-artphotography.com 


21

Tereska 

„Zostaw tę poezję! Napisz 

książkę koniecznie pod tytułem 

Noc i Dzień. Noc to będzie całe 

nasze dzieciństwo i młodość, 

a dzień – nasze teraz” – te 

słowa dźwięczą w uszach 

Teresy Bachledy-Kominek bezustannie. Kiedyś posłucha 

siostry, napisze. Ale nie teraz. Teraz ma swój las i… nową 

miłość, Andersena. 

Spotkałyśmy się kilka lat temu w zakopiańskiej willi 

„Astoria”, na poetyckiej biesiadzie. Już chyba pierwszy 

uścisk dłoni zdradził, że los wyrzeźbi nam kilka 

wspólnych ścieżek. Ten jej uśmiech, iskry ciepła, wiersze, 

a w nich prostymi słowami o sprawach nieprostych. 

Tereska. Magicznie zwyczajna, zwyczajnie magiczna. 

Drobniutka z siłą nie do pokonania… Kobieta-drwal 

z certyfikatem, siekierka jej nie podskoczy, a piła bez 

szansy na bunt. Praca mordercza, niebezpieczna, 

niejednego osiłka powali, a Tereski nie. I druga Tereska – 

delikatna, drobniutka, wrażliwa na piękno, dostrzega je 

w każdym źdźble trawy, w kałuży, pomarszczonym liściu. 

A nade wszystko widzi je w każdym milimetrze lasu, 

który pokochała, jak chyba nikt dotąd. 

Jest noc 2020/2021. Zamknięci pandemią witamy 

nowy rok w domach. Księżyc rzuca promień na leśną 

dróżkę, by towarzyszce wspólnych schadzek oświetlić 

bezpieczną drogę. Mróz skrzypi pod stopami. Właśnie 

wybiła sekunda ostatnia dla starego kalendarza. Tereska 

w ukochanych filcokach wspina się po swojej leśnej 

górze na zakopiańskiej Cyrhli, przysiada na pieńku, 

wyciąga karteczkę i pisze. Palce grabieją, nic to. Trzeba 

zdążyć, zanim myśl ucieknie. 

„Nie mogę inaczej, one mi dyktują, te drzewa, kamyki, 

każda igiełka, każdy listek. Ty nie pytaj, bo słów nie ma 

takich – ja tam wyfruwam ponad ciało, taki musi być raj. 

Kiedy ci źle, wypłaczesz się cichcem, a za chwilę jesteś 

wygłaskana i pocieszona. Jak mogłam nie przywitać 

z moją wielką miłością nowego kalendarza. 

Wiem, że mi nie wierzysz…” – śmieje się Tereska. 

Wierzę, no z tym rajem to mi nie po drodze, bo 

słuchając, nasuwam na plecy pled, wyobraźnia nie chce 

się zamykać na zmrożone palce. Przy jej samozaparciu, 

sile, wszystkie moje słabości obnażają się podwójnie i to 

mi nie w smak. Wreszcie: mam cię! Atakuję ją delikatnie, 

ale dosadnie. Jak to jest, że tak rozkochana w lesie, 

w każdym krzaczku, listku chwyta za siekierę, albo piłę, 

niszczy swój raj, a serce nie pęka… 

„Nie zrozumiesz… Ja im pomagam, co by z honorem 

22 


POD TATRZAŃSKIM NIEBEM 

Zaśmioł sie miesioncek 

W złotej aureoli, 

Stary rocek minon, 

Nima sie co zolić. 

Nowy sprzyjoł bedzie, 

Obiecoł mi przecie… 

Niek sie radość z gór 

Hen ku morzu niesie. 

01.01.2021 w lesie przy sałasie 

legły. Wiatr szuka takich, żeby siłą powalić, a tych się 

nie chwyta, bo nie stawiają oporu. Lekceważy. One 

chore albo nadłamane są zagrożeniem. Innego nie 

drasnęłabym nawet paznokciem. Przytulić – tak, opisać 

najpiękniej, jak umiem – tak, ale nie skrzywdzić. Czytam 

im, one słuchają. Tak jak drwale…” – uśmiecha się 

Tereska. 

Tak, tak jak drwale. Pracuje z nimi w lesie, jedyna 

kobieta. Szacunek ma, poważanie. Kobieta i… poetka. 

Zanim rozpoczną wycinkę, siadają na pniakach i proszą: 

Ciotko (nie ma pokrewieństwa, ale jest w zwyczaju, żeby 

do dojrzałej kobiety tak się zwrócić) – a napisałyście co 

nowego? Przeczytajcie, pytomy wos. 

Długo pytoć nie trzeba. To już rytuał. Zanim chwycą za 

piły – Tereska im czyta dwa, trzy wiersze. Niedawno 

jeden poprosił o wiersz dla swojej kobiety, drugi dla 

żony. Napisała. Radości podobno było w rodzinie 

i wzruszenia dużo. Dziwią się drwale, że poetka rąbie 

drzewo. Ona ma jedną odpowiedź: gdyby nie las, to tych 

wierszy by nie było… 

Las. We wrześniu uległa namowom i pojechała do 

Danii na zbiór jabłek. W filcokach i z gałązką ze swojego 

ukochanego lasu. Miała ją cały czas obok łóżka albo 

pod poduszką. A z tą namową to historia cała. Siostra, 

Małgorzata, była niesamowicie zdolna. Tereska 

skończyła szkołę podstawową, dłużej kończyła niż 

przewidywał program, sporo dłużej. Twierdzi, że „jej 

inteligencja w porównaniu z Małgorzatą, mieści się 

w jednym bucie”. Siostra wyczytała chyba wszystkie 

książki w bibliotece, bardzo chciała być lekarzem. Nie 

dane jej było. Szukała swojego miejsca w trudnym życiu. 

Świat baśni otworzył przed Małgorzatą w dzieciństwie 

Hans Christian Andersen. Do tego stopnia, że podczas 

pożaru domu rodzinnego (była już młodą kobietą), 

uratowała bezcenny skarb – baśnie Andersena. 

I z nimi wyjechała do Danii. Niemal bez niczego, ale 

z wyczytaną, zniszczoną, ukochaną książką.

Mieszka tam od wielu lat. W pobliżu domu z dzieciństwa 

Andersena w Odense. Tak bardzo zapragnęła żyć w jego 

świecie. A książka na honorowym miejscu… 

No, może na krótko baśnie zmieniły adres. A wszystko 

za sprawą Tereski. Gospodarz, u którego pracowała 

w sadzie, miał letni domek tuż nad morzem. 

Tam się nasza poetka urządziła na tych kilka tygodni. 

Z ukochanymi filcokami, gałązką z zakopiańskiego lasu 

i… baśniami Andersena. Po zbiorze pędziła do domku 

i czytała, czytała. Odwiedziła dom dzieciństwa poety, 

weszła w jego baśniowy świat i już nie ma odwrotu. 

„Posłałam ci trzy baśnie: o Hani marzycielce, magicznym 

drzewku i Jasiu juhasiku. Zerknij, jak ci czas pozwoli. 

Wiesz, to te z Danii, tam je napisałam w domku nad 

morzem. Czytałam, czytałam, pochłonięta. A rano, kiedy 

wychodziłam, znalazłam tuż przed drzwiami domku 

piękne pióro synogarlicy. Dusiu, to był znak. Podniosłam 

i już wiedziałam, że bez kilku baśni nie wrócę do 

domu. Ale to dopiero początek. Zamówiłam Dzienniki 

Andersena 1925-1875 i nie mogę się doczekać. Wszystko 

chcę wyczytać o nim do cna. Wiesz, że miał bardzo 

trudne dzieciństwo, nasze życiorysy są takie podobne. 

Muszę poznać jego świat, klimaty, w jakich się obracał, 

bo przede mną wielkie marzenie: wydać baśnie.” 

Znalazłam czas, choć podchodziłam do tego jak pies 

do jeża. Myślałam: jak ona te baśnie wymyśla. Las 

tak, przyroda tak, życie tak, ale fantazja? Ciekawość 

jednak była duża. Przeczytałam wszystkie trzy. I nie 

z ciekawości, a z przyjemnością. Pisane językiem 

ROBOTNICY 

Czy to stolarz, czy drwal, 

Czy kominiarz, czy zdun, 

czy też murarz, co piony ustawia, 

wszystkim chodzi po głowie 

owo proste przysłowie, 

tylko praca z nieróbstwa wybawia. 

Konopnicka wzdychała… 

Tuwim w wierszu wspominał: 

Że też wszyscy dla wszystkich potrzebni, 

Chyba lepiej artystom, 

Bo nie muszą na siłę 

Utrzymywać się ze zbędnych im bredni. 

Biedę jakoś się sklepie, 

Można skromniej coś w sklepie, 

Byle było do garnka co włożyć, 

A gdy garnek dziurawy, 

Smaczne suche potrawy, 

Grunt, by myśli wciąż płodzić i mnożyć. 

Można fraszką okrasić, 

Aforyzmem dopieścić 

Owe głody tęsknego poety, 

Reszta jemu nie ważna, 

Życie wciąż szuka błazna, 

Lecz artysta się nie da, niestety! 

literackim, nie gwarą, którą Tereska często w wierszach 

stosuje. Ale jakie plastyczne opisy, ukochany las ze 

swoimi tajemnicami, niespotykane metafory. Takie 

dokładnie w punkt. Bez przerysowania. 

Przy najbliższej wycince przerwa będzie nieco dłuższa, 

bo baśń to nie wiersz, na czytaniu troszkę minut zejdzie. 

Ale jeżeli – jak Tereska mi powiedziała – drwale przy 

wierszach „zapadali w tak piękne skupienie, że nikt by 

nie uwierzył”, to w ten świat wejdą z nią z pewnością 

jak zaczarowani. A że przeczyta im, to pewne. Bo 

zapomniałam dodać, że kiedy ociągała się z decyzją 

wyjazdu do Danii, to oni właśnie naciskali: „jedźcie, 

ciotka, jedźcie, napiszecie co nowego, jedźcie…” [WDS] 

Wanda Dusia Stańczak 

HEJZE, HEJ! 

Hej ludziska uceni i prości 

Syćkim zycem tyj śwarnej miłości 

Tyj jedynej nieuwiynzionej, 

Nie sprzedanej i nie kupionej, 

Bez podotku, li tyz bez granic, 

Ftorej serce nie zbyńdzie za nic. 

Tyj miłości Wom zycem ludziska, 

Ftoro trysko, jak potok olcyski, 

Uślachetnio myślenie bez gniewu 

Nadajency scynście nom syćkim. 

Hej ludziska! Nie dejmy se wydrzyć 

Tyj radości z promiennej dusy! 

Ino kochoj cłeku, a scyrze, 

Nie bój nic! Miłości nie skrusy… 


23

ULA DZWONIK 

SUMMER TIME II_24X30_akryl na płycie_2020 

M A L A R S T W O 

ŻAGLÓWKA_40X30_akryl na panelu_2020 

KIEDY NIE WIDZISZ MOICH SŁÓW; 54X54; akryl na tekturze;2021 

24 


U L A 

D Z W O N I K 

Ur. w 1973r. w Zduńskiej Woli. W latach 1994-1998 studiowała na Akademii Sztuk 

Pięknych we Wrocławiu . Dyplom z wyróżnieniem otrzymała w pracowni malarstwa 

prof. Andrzeja Klimczaka-Dobrzanieckiego. Uprawia malarstwo i rysunek. 

Uczestniczyła w kilkudziesięciu wystawach zbiorowych w kraju i za granicą. 

Autorka kilkunastu wystaw indywidualnych. Laureatka GRAND PRIX Marszałka 

Województwa Podkarpackiego, V Triennale Polskiego Malarstwa Współczesnego 

2019 oraz M inistra Kultur y i D z ie dz ic twa Narodowe go QUA D ROART 2016 

(M ię dzynarodowe Bie nnale O brazu); Nag rody Fundac j i im . I. J. Pade rewskie go 

w Krakowie i nagrody specjalnej Palm Art Award w Lipsku. Jest obecna w rankingu 

polskich artystów współczesnych KOMPAS SZTUKI 2008;2010;2012;2013 oraz 

w Art Compass 2015 opublikowanym przez Art Domain Whois Publisher (Niemcy). 

Członek rady programowej Fundacji Promocji Sztuki ARTAFFERA. Jej prace 

znajdują się w galeriach, muzeach i zbiorach prywatnych w kraju i za granicą. 

W TWÓRCZOŚCI W CHARAKTERYSTYCZNY SPOSÓB ŁĄCZY MALARSTAWO Z RYSUNKIEM. 

JEJ KOMPOZYCJE TO PRZEDE WSZYSTKIM SUBIEKTYWNY KOMENTARZ CODZIENNOŚCI, 

W KTÓTYCH CIĄGLE POSZUKUJE NAJTRAFNIEJSZEJ METAFORY I ADEKWATNEJ FORMY. 

OPRÓCZ BŁEKITNEGO NIEBA_50X50_akryl pł_2019 

https://www.facebook.com/ula.uladzwonik 


25

26 


ULA DZWONIK 

IT’S UP TO ME/70X100/ 2021 


27

ARCHIPELAG 

Śledztwo: 

G U Ł A G 

Stanisław Lem w kryminalnej odsłonie 

ALEKSANDER 

SOŁŻENICYN 

Zaraz po rewolucji 

październikowej 1917 roku, w Kraju 

Rad, powołano do życia Sądy Ludowe 

oraz Trybunały Rewolucyjne mające 

zastąpić carskie, moralnie obrzydliwe 

sądy. Sędziów wybierać mieli 

robotnicy i chłopi, jednak kandydatów 

wystawiała Partia. Często wybierano 

wśród… jednego kandydata. Co nawet 

lepiej i prościej, bo po co by sobie 

utrudzeni proletariusze mieli łamać 

głowy? Jeden kandydat, to i wybierać 

łatwo. Pozwoliło to stworzyć w Rosji 

demokrację (rządy ludu tłumaczymy 

z greckiego jako „demokracja” – 

demos kratos), ale nie anarchię, która 

by nastała, gdyby każdy mógł sobie 

wybierać, kogo tylko by chciał. 

A jednak pomimo tego, 

dobrze dopasowanego do potrzeb 

Władzy mechanizmu, sądy działały 

opieszale i wciąż skażone były 

elementem klasowo nieczystym. 

Człowiek został skazany przez 

prawomyślnego (w tym przypadku 

to chyba lewomyślnego?), usłużnego 

wobec Władzy sędziego, na podstawie 

niesprawdzonego donosu, na 

rozstrzelanie i nagle w mechanizmie 

coś zazgrzytało. Prokurator i obrońca 

byli wykształceni przez carskie 

uczelnie, obaj elokwentni, elegancko 

ubrani i znający prawo i… (o zgrozo!) 

obaj OPROTESTOWALI wyrok Sądu! 

Niebywałe w kraju, gdzie często nawet 

adwokaci domagali się wysokich 

kar dla oskarżonych. A tu nagle 

prokurator zażądał ZMNIEJSZENIA 

wyroku! W głowie się nie mieściło to 

nikomu. Nie dość tych bezeceństw. 

Środowisko sędziowskie też nie 

było całkiem wolne od reakcyjnego, 

kontrrewolucyjnego, kułackiego 

elementu. Wiera Zasulicz, co 

strzelała do urzędnika państwowego 

– naczelnika stołecznej delegatury – 

czyli do Władzy, została uwolniona 

o d zarzu tów i ka ret ą o d j ech ała 

z sądu, śmiejąc się Władzy w twarz. 

Wolna jak ptica! I to w czasach, 

gdy za byle donos dawali 25 lat 

łagru, jeśli ktoś miał szczęście. Tak 

wielka niesprawiedliwość zatrzęsła 

Władzą i ludem pracującym miast 

i wsi. Postanowiono, że koniec 

z warcholstwem sędziów (choć 

sami ich wybierali – przepraszam – 

proponowali). Trzeba było coś z tym 

w końcu zrobić! 

Na początek podniesiono 

kary. Najwyższy Trybunał 

Sprawiedliwości ZSRR ogłosił, że 

nie można dawać kar mniejszych 

niż jeden rok ciężkich robót. 

Wprowadzono też nadzór urzędniczy 

nad sądami, żeby wyroki zawsze były 

zgodne z tym, co się Władzy podoba. 

Urzędnicy mogli unieważniać lub 

zmieniać wyroki sądów i podnosić 

kary z np. pół roku do 10 lat (albo 

i dowolnie więcej). Tym sposobem 

byle urzędnik, ledwie piśmienny, bez 

28 


jakiegokolwiek wykształcenia (carscy 

byli niedobrzy, a rewolucyjnych jeszcze 

nie wyedukowano) stał się ważniejszy 

od sądu, choćby to był i sąd najwyższy 

(Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości) 

i mógł jego wyrok z pogardliwym 

uśmieszkiem podrzeć i dać własną 

wykładnię prawa. Urzędnik taki 

miał czelność na przykład zarzucać 

NTS , że j ego u chwa ły s ą NI EZGO D NE 

Z PRAWEM (jeśli mu się nie podobały). 

Pomimo wprowadzenia 

urzędniczego nadzoru nad sądami 

Władza w dalszym ciągu była 

niezadowolona z powodu opieszałości 

procedur. W końcu ZASTĄPIONO 

sądy karami administracyjnymi. Karę 

administracyjną nakładało się bez 

zbędnych ceregieli: bez obrońców, 

świadków, udowadniania winy, bez 

oglądania oskarżonych. Mogło to 

być 25 lat łagru albo i rozstrzelanie. 

Dowolnie. Tym sposobem Władza 

wreszcie mogła przyśpieszyć odnowę 

moralną i zakończyć z sukcesem 

reformę wymiaru sprawiedliwości. 

Trzeba tu być sprawiedliwym 

i zaznaczyć, że carskie sądy też 

miały swoje za uszami. Do praktyki 

powszechnej weszło branie łapówek 

o d p o d s ąd nych . C h ło p w s p o rze 

z panem właściwie od razu był 

skazany na porażkę. Głośno 

opisywany był przypadek pewnej 

pani ziemianki (Sapczucha), która 

masowo mordowała swoich chłopów 

i włos jej z głowy za to nie spadł, 

bodajże aż do Rewolucji, gdy spadł 

razem z głową. Jednak „reforma” 

sądownictwa wylała za okno dziecko 

razem z kąpielą. 

Autor książki, Aleksandr 

Isajewicz Słożenicyn, karą 

administracyjną został skazany na 

11 lat łagru za pisanie listów do 

przyjaciela (może niezbyt w nich 

chwalił Władzę albo, co gorsza, był 

wobec niej krytyczny?). Aresztowano 

go w Polsce w 1944 roku pod Ostródą 

i prosto z frontu przewieziono na 

Łubiankę. 

W 1970 roku otrzymał 

Literacką Nagrodę Nobla. W 1973 

roku pozbawiono go obywatelstwa 

ZSRR i wygnano z kraju. Na emigracji 

spędził kolejne 20 lat. Wrócił do 

Ojczyzny w 1994 roku. 

Chciałbym się tu na chwilę 

zatrzymać, zadumać. Sztukę tworzy 

się nie dla przeszłych, ale dla 

przyszłych pokoleń. Wstrząsający 

zapis drążącego społeczeństwo 

rosyjskie nowotworu w latach 

1917-1985 nie po to jest nam, 

współczesnym, dany, żebyśmy spali 

spokojnie, bo to przecież historia. 

Jest nam dany po to, żebyśmy nie 

spali spokojnie, bo historia lubi 

się powtarzać. Wszystko, co robili 

usłużni Władzy urzędnicy i prawnicy 

było zgodne z ówczesnym prawem. 

To nie ustawy czy rozporządzenia 

s ą warto ś ci ą s a mą w s o b i e, 

a prawa człowieka. Prawo niezgodne 

z prawem nie jest prawem, a sąd 

obsadzony przez ludzi zależnych od 

Władzy nie jest sądem. Obywatel nie 

może być karany administracyjnie 

bez prawa do obrony czy choćby 

podania swojej wersji wydarzeń. 

To, że jakaś dyktatura wymyśla sobie 

tzw. „prawa” i na ich mocy działa, 

to n i e zn aczy, że d z i ała zgo d n i e 

z prawem. 

Świat Archipelagu jest 

światem strasznym, przerażającym, 

okrutnym. Do dziś mam przed oczami 

obrazek z książki: zimowy poranek, 

czekiści, śmiejąc się i niewybrednie 

komentując, wybierają sobie młode 

dziewczyny skazane z jakiegoś 

błahego powodu albo i bez powodu. 

Wybierają jak swoje, bo za nimi stoi 

Władza i „prawo”. Kobiety idą nagie, 

jedna za drugą, ze spuszczonymi 

głowami. Oficjalny powód jest taki, 

że trzeba sprawdzić, czy skazane 

czegoś nie przemycają. Tak naprawdę 

chodzi o to, żeby oprawcy mogli się 

dokładnie przyjrzeć, a potem złożyć 

wybrance propozycję, której nie 

będzie mogła odrzucić, jeśli chciała 

żyć. A one chciały! Były młode, całe 

życie przed nimi, tyle nadziei, planów, 

marzeń. I to wszystko mogło się 

posypać na tym więziennym placu, 

jak zamki z piasku. 

Nie śpijcie spokojnie. [ML] 


29

DAVID LYNCH O SOWACH: 

Sowy nie są tym, czym się wydają 

chcę zdążyć na tę miłość odległą jak Werona 

która ma przemoczone deszczem włosy 

wypełnia sobą milczenie pokój dłonie 

dyskretnie skrapla czas 

ELŻBIETA ADAMIEC 

gdy drżą słowa kocham niewinność dni 

doświadczam nocy po niej ocalam pamięć 

bezgranicznie ufam drzewom i rysuję delikatne gwiazdy 

poczekam na ciebie jeszcze chwilę 

uczeszę włosy i stanę na brzegu zdziwienia 

dzień dobry powiedz 

i powiedz jeszcze 

że pohukiwania sowy znaczą tyle co westchnienia 

unoszą liście nasycone miłością i te którym zabrakło szczęścia 

jak sowa przybywasz bezszelestnie prosisz o mniej kolorów 

melancholię i sny w biały dzień 

ubieram suknię która ma kolor twoich oczu 

cień dotyka ramion wokół leżą rozbite amfory 

uwolniły wiatr i wszystkie tajemnice 

miłość jest odległa jak Werona 

i jak sowa nie jest tym czym jest 

ZAWSZE GDY… 

wiatr dotyka gałęzi cicho łka 

odprowadzam wzrokiem ostatni liść 

ukamienowaną ciszę biegłą myśl i pył 

ten sam wiatr co gałęzie gładzi 

porusza niebo i kształty bezdomne 

zmywa łzy z zapłakanych liści 

i śni 

śni 

o tym że milczenie jest olbrzymie większe od ludzi 

w jesiennym słońcu drży powieka 

bezszelestnie upadają słowa 

po polanach wędrują delikatne sarny 

wiewiórka przenosi ostatni orzech 

a ja 

? 

widzę twoją twarz 

kołyszę w dłoniach miłość 

dopóki 

dopóki spada ostatni liść 

i gdzieś w zaułku skrzypią drzwi 

30 


ŻEBRO ADAMA 

skrzypek ze smyczkiem w dłoni uczy niebo oddychać 

grudzień przybył z daleka jak zwykle zbyt wcześnie 

w zimowe bezkresne noce sny jak kolorowe freski 

szukają zagubionego żebra Adama mchy ścinają mrozem 

wierzę w siłę ramion tęsknotę i horyzont 

oczu mądrość gdy z dna chwili wyłuskują blask i wieczność 

spójrz 

grudniem smutnieje ostatni kosmyk włosów 

a słowa budują i odmieniają przez przypadki świat ze słów 

noc śmiertelnie obojętna nie potrafi być nocą 

studnią się staje z obumarłą wodą 

ktoś opisał czułość i ciszę snów śnienie 

ledwie muśnięte siwe popołudnie 

skrzypek ze smyczkiem w dłoni uczy niebo oddychać 

dni umierają odchodzą ludzie 

kot ostrożnie stąpa po śniegu 

ciągle nie wiem czy powinnam cię kochać 

a jabłoń wciąż krwawi 

krwawi 

ELŻBIETA ADAMIEC 

KILKA WIERSZY I BOJAŹŃ 

SUMMERTIME 

pochyl się nade mną 

gwiazdy owijają się wokół ciała 

czarne dziury stwarzają pozory nieświadomego zrozumienia 

gdybyś wiedział jak potrafię kruszyć księżycowe kamienie 

pisać miłość słuchać jak saksofon opisuje kobietę 

gdybyś wiedział 

gdybyś rozumiał kota siedzącego w słońcu 

oraz einsteina który nigdy nie farbował włosów 

i rozpisał wszystkie opowiadania hemingwaya w prosty wzór 

dał do zrozumienia freudowi że w tej chwili jest 

niepotrzebny 

ponieważ 

saksofon maluje rozbierającą się kobietę rozrzuca dźwięki 

rozprasza anioły by się nie rumieniły 

a dotykały szklanki na której został ślad czerwonej szminki 

i smutnych dowcipów 

delikatnie wyciągam nić z przejrzystych wspomnień 

snują się myśli i ich przedziwna nagość 

chowam dłoń w twoich włosach 

niebo jest takie ogromne bezdomne ciche 

nie 

jeszcze nie opadają w nas liście 

kiedy kierkegaard w październikowy poranek 

upadł nieprzytomny na kopenhaskiej ulicy 

nie było w nim bojaźni i drżenia stał się aniołem 

nagle przestał się lękać 

spokój 

nic nie mogę powiedzieć nie chcę i nie powinnam 

kurczę się w sobie zaniemówiłam 

by posłuchać bicia serca szumu przepływającej krwi 

nie boli mnie strach bolą mnie myśli 

staję się liściem płatkiem róży 

falą morską której 

nikt nigdy nie namalował 

jestem ja której ciągle jest mniej 

drżę ciągle drżę 

a bojaźń? 

ona zniknie 

oby jak najpóźniej 

pewnie upadnę na jakiejś ulicy 

będzie mnie mniej 

płatek liść 

morze 

fala 

kierkegaard w październikowy poranek upadł nieprzytomny… 

Zdjęcia: Renata Cygan 

nie mam z nim nic wspólnego 

tylko bojaźń drżenie i kilka wierszy 


31

KRZYSZTOF ŁOZOWSKI Koty z miasta Łozowsko wielkie, olej, płótno, 30x50cm, 2013 

32 

CHWILÓWKA 

Juliusz Wątroba 

Przepraszam, ja tu tylko na chwilę – mam 

świadomość, że Państwo nie macie ochoty na dłużej, 

a ja nawet chęci. Bo nie ma czasu, bo czas pogania, 

dogania, wyprzedza, przegania. Wszystko i wszystkich. 

To dziwne. Jeszcze jeden paradoks. Wszak 

ludzkość, od zarania, czyniła wszystko, co tylko możliwe 

i niemożliwe, by wolnego czasu mieć jak najwięcej. 

Wszystkie wynalazki najtęższych umysłów, na pierwszym 

planie i w tle, miały na celu czynienie życia człowieka 

rozumnego i myślącego (to optymistyczne założenie) 

lżejszym, przyjemniejszym, z mnóstwem wolnego czasu, 

który można przeznaczyć na kochaśki, igraszki czy inne 

proste lub skomplikowane rozrywki, właśnie dla zabicia 

czasu albo chociażby tylko na hedonistyczne lenistwo 

w czasie, gdy to czas nas zabija – wolno acz nieustannie 

i nieuchronnie. 

O ironio, tu się król stworzenia pomylił, 

przeliczył, a może tylko w twórczym zapale zagalopował 

i zapomniał, co leżało u podstaw pomysłów – od koła 

poczynając, na najnowszych modelach przeróżnych 

komputerów kończąc. Bo oto okazało się, że wszystko to, 

co miało czas oszczędzać, a nawet magazynować go do 

wykorzystania na przyjemności, wynikające z radosnego 

fenomenu istnienia, obróciło się przeciw nam. Na złość 

zagrało na nosie, zakpiło i zachichotało złośliwie. Każdy 

kij ma dwa końce. Każdy wynalazek, mający z założenia 

służyć dobru człowieka (trwożnym milczeniem pomijam 

wynalazki służące do zadawania cierpienia bliźnim, od 

narzędzi tortur, po bomby atomowe), ma dwie strony 

– jasną i ciemną. I ta ciemna często bierze górę nad 

światłością. Więc to, co miało oszczędzać czas, bezczelnie 

go kradnie. Już mój dziadek Teofil (urodzony jeszcze 


w dziewiętnastym wieku) nazywał telewizor „złodziejem 

czasu”, gdy wyciągał zza pazuchy fujarkę albo organki 

z kieszeni, by krowy na pastwisku, prócz przeżuwania 

zielonej soczystości, miały także doznania artystyczne 

wyższego rzędu. Dopiero niedawno naukowcy stwierdzili, 

że muzyka nie tylko łagodzi obyczaje, ale także wpływa 

na mleczność krów! Był więc mój dziadek zarówno 

prorokiem, jak i wesołkiem pocieszającym zafrasowane 

zwierzątka oraz sfrustrowanych bliźnich. 

Ile tych „złodziejów czasu” w międzyczasie się 

namnożyło i ile coraz szybciej się mnoży w postępie 

geometrycznym czy też wykładniczym? Jeszcze nie 

zdążymy się dobrze zapoznać z jednym, a już drugi, 

nowszy i lepszy wpycha się na chama, chcąc zająć 

miejsce uboższego poprzednika, poprzedzony, a jakże, 

natarczywą reklamą – też lepszą, działającą nawet na 

podświadomość… 

A czasu coraz mniej. Od chwili do chwili. Chwil, 

które stają się coraz krótsze. To już nawet nie chwile, 

a chwilątka, chwilki, chwileczki, chwilunie. Jeszcze jedna 

się dobrze nie zaczęła, a już się skończyła, wypchnięta 

poza nawias, na margines, boczny tor przez nową, lepszą, 

krótszą, atrakcyjniejszą, wpraszającą się, naprzykrzającą, 

jak intruz, jak wścibska pożyczająca soli sąsiadka. Robią to 

tak perfidnie, że nawet nie mamy świadomości opisanego 

zjawiska… 

Nieodżałowanej pamięci Rysiu Riedel śpiewał 

w one dni, że „w życiu piękne są tylko chwile”. To 

też nieprawda, bo w życiu chwile są też niepiękne, 

a tych brzydkich i szarych jest znacznie więcej. W 

przeciwieństwie do pierwszych, króciuśkich, mijających 

błyskawicznie, niepiękne ciągną się jak guma do żucia – 

albo lepiej do życia(?) – lub jak makaron – ten z serialowej 

piosenki (młodszym przypominam, że chodzi o „Wojnę

domową”). Można zresztą filozoficznie stwierdzić, że 

życie tylko chwilką. Jeśli przyjmiemy takie założenie, to 

sztuka życia, mądrość życiowa, intuicyjne chwytanie 

się brzytwy pod różnymi postaciami (by oszukać czas), 

podpowiada, że tymi pięknymi, trwającymi okamgnienie 

chwilami, powinniśmy się delektować, smakować je, 

celebrować, zachwycać się, pomnażać i przenosić 

dalej serdeczną pamięcią oraz wspomnieniami, by 

neutralizowały beznadziejny czas, gdy zwątpienie puka 

do drzwi, obłaskawiając (z)mroki, w których często 

zanurzamy się po uszy, nie mówiąc już o duszy – wiem, 

wiem, że wyszedł mi mimochodem częstochowski rym, 

ale dobrze mi z tym… 

Nie oszukujmy się jednak, bo wszystko to na 

własne życzenie, z przyzwoleniem, z dobrodziejstwem 

inwentarza, na chwilę, na łapu capu, pobieżnie, po 

łebkach, naprędce, na muśnięcie, na pozorowane 

działanie. Na co to komu i po co? A któż to wie. Tak 

od zadyszki do zadyszki, od pierwszego (lepszego?), do 

drugiego (gorszego, choć miało być jeszcze lepsze!). 

W biegu, w pędzie, bez namysłu, bezrozumnie… 

„A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost…” – tłoczą się, 

kłębią w przepełnionej banałami i zaśmieconej zbędnymi 

informacjami mózgownicy błyskotliwe strofy genialnego 

Tuwima. I przyspieszają te słowa, i czyny… Migają twarze 

w szalonym pędzie. Czy to jeszcze pociąg, czy może już 

karuzela – z Madonnami? 

Zdumiony przyglądam się przewrotnemu 

światu, choć świat mnie nie zauważa i nie słyszy, bo 

z zagłuszającym grzmotem piorunów i szybkością 

błyskawicy przelatuje obok – to pociągiem pospiesznym, 

to odrzutowcem, to rakietą. Nie ma czasu na zamyślenie, 

refleksję, bo zanim myśl zdąży się rozpalić, już następna 

ją gasi, rozpychając się łokciami, bezpardonowo rugując 

poprzedniczkę, by zająć jej miejsce, by być… też tylko na 

chwilkę, bo już kolejna dopomina się o swoje, już nawet 

nie pięć minut, a pięć sekund… 

Próbuję wyhamować, ochłonąć, zreflektować 

się , napisać co ś se nsowne go w bezse nsowne j 

i bezdusznej pogoni za wszystkim i niczym. Ale jak to 

zrobić, by nie zanudzić, nie zniechęcić, nie wylądować 

w koszu, zanim skończy się pierwsze zdanie? 

Najlepsze do powiedzenia tego, co się chce 

powiedzieć, są przykłady. Z życia wzięte. Nie jakieś 

wyimaginowane, wydumane, wyskrobane z zakamarków 

chorej wyobraźni pobudzanej dopingiem, ale jasne, 

proste, jędrne, klarowne, jak wino najlepszej marki, 

działające na zmysły słuchacza czy czytelnika. Skąd 

jestem taki przemądrzały i o tym wiem? Dowiedziałem 

się przed dziesiątkami laty, gdy świat był trochę mniej 

zwariowany i zakręcony niż obecnie. Wtedy zimą padał 

śnieg, a w naszym kraju nie hodowało się lam, strusi 

czy baranów kameruńskich. Od kogo się dowiedziałem? 

Od starowinek, chodzących nabożnie na rekolekcje 

parafialne do wiejskiego, drewnianego kościółka. 

Największe wrażenie robiły na nich poruszające do głębi, 

wyciskające łzy i powodujące krwawienia serce, a często 

nawet nieuzasadnione poczucie winy, nauki wygłaszane 

przez grzmiąco brzmiących kaznodziejów, przywołujących 

właśnie konkretne przykłady. Dobro fruwało w nich pod 

niebiosa, a zło lądowało nieuchronnie w piekle – jeśli się 

nie nawróciło! 

Dlatego będzie przykład. Z przydługim wstępem, 

gdy wszystko tylko na chwilę: kiecka, buty, samochód, 

komputer… Bo jeszcze jednej sukienki dobrze nie 

przymierzysz, a już druga kusi krojem, kolorystyką, 

modą właśnie… A góry śmieci rosną, rosną, rosną (jak 

mury w solidarnościowej pieśni), zasypując cały świat. 

Jeszcze jednego komputera dobrze nie zainstalujesz, 

a już nowsza ge ne rac j a się wprasza, zawracając w głowie 

i w kieszeni. Na chwilę, chwileńkę, chwilątko… Wszystko 

te raz dzie je się tak szybko : w bie gu, w po go ni, 

w doganianiu, w przepędzaniu, w poganianiu, w pędzie, 

w obłędzie… Bez czasu do namysłu, na zastanowienie, na 

przemyślenie… Nowe myśli gonią i wyganiają nawet te, 

które nie zdążyły się jeszcze pojawić… 

Wszystko tylko na chwilę, jak lichwiarskie „chwilówki”, 

które trzeba długo spłacać; na byle jaką chwilę, byle jak 

zrobione. Na przykład taka pralka. Niegdyś, zakupiona 

z trudem, wystana w kolejce, wytęskniona i oczekiwana, 

prała przez kilkanaście czy kilkadziesiąt lat. Aż blaszana 

obudowa zardzewiała, a mniej lub bardziej skomplikowane 

mechanizmy zużyły się do szczętu. Z łezką w oku żegnał 

człowiek tę martwą istotę, wyrzucaną na złom, bo zżył się 

z nią, jak z psem czy kotem… 

Dzisiaj kupuje się estetyczną pralkę najnowszej 

generacji, najlepszą i najwspanialszą (tak ją przynajmniej 

reklamują!), która wytrzymuje tylko do końca okresu 

gwarancyjnego, będącego jednocześnie dniem śmierci, 

pe rfi dnie zaplanowanym przez pro duc e ntów – kłamców 

i oszustów w jednym… Ale nie ma się nad czym 

zastanawiać, bo już czekają jeszcze lepsze, nowszej 

generacji, najbardziej energooszczędne i piorące 

(szczególnie mózgi) cacka… Pytania się piętrzą i mnożą, 

ale największym problemem są łebki decydentów, którzy 

pozwalają i przyzwalają na to, by wytwarzać niezmierzone 

ilości tandetnych produktów, a przede wszystkim 

śmieci. Wszystko to z lotu ptaka wygląda jak działania 

monstrualnych istot, które są wiecznie naćpane albo 

przynajmniej chroniczne uzupełniają krew tradycyjnym 

Ce dwa Ha pięć O Ha. A może tak jest w istocie? 

Obejrzałem ostatnio, ze zdumieniem i przerażeniem, 

film dokumentalny, z którego wynikało, że prezydentem 

największego mocarstwa (zastrzelonym w głośnym 

zamachu ) „opiekował się” nadworny medyk pochodzenia 

niemieckiego, który systematycznie szprycował go 

narkotykami; nie jego jedynego zresztą, bo np. jego 

kochankę śpiewającą mu pięknie na urodzinach, także. 

Może moje dzieci i wnuki, po wielu latach, dowiedzą się 

(o zgrozo!) co brali aktualnie najważniejsi?!? 

Jeśli do tego dodamy wirtualne światy, które łączą 

się i przeplatają ze światem realnym, smutkiem wieje 

nawet z komedii, a chłód nadciąga i w środku upalnego 

lata… Na chwilę spienionego czasu lepszy wariant, głupszy 

serial czy nieporadna piosneczka napisana beztalenciem…, 


33

no i oczywiście nowa, młodsza żona! 

No właśnie – młodsza żona, w dodatku piękniejsza 

i lepsza. Tu już najwyższy czas na zapowiadany, pierwszy 

lepszy przykład z życia wzięty. 

Pan młody był tuż przed czterdziestką. Już 

na pierwszy rzut oka macho. Bezczelny, z tupetem 

i chamstwem, które najdosłowniej malowało się na 

wypachnidłowanej twarzy. Inteligentny biznesman całą 

gębą, z wielką forsą i jeszcze większym mniemaniem 

o sobie. Właściciel wiekowego dworku, który przed laty 

nabył i właśnie odrestaurował. W tej architektonicznej 

perełce odbyła się uczta weselna, na której i ja 

byłem, miód i wino piłem itd. Ale byłem tam nie jako 

biesiadnik, a zaproszony błazen, mający uatrakcyjnić 

głupkowatym występem kabaretowym weselną ucztę. 

C o zre sztą uc zyniłe m , za całkie m niezłe pie niądze , 

a usatysfakcjonowany moimi popisami pan młody (no, 

już nie za bardzo) zaprosił mnie wspaniałomyślnie do 

weselnego stołu i ubaw po pachy do samego rana. 

Panną młodą była piękna, inteligentna i wrażliwa 

dwudziestolatka, którą polubiłem od pierwszego 

wejrzenia. I nie mogłem zrozumieć, jak taka dziewczyna 

może wychodzić za tego prostaka i chama, wprawdzie 

z mamoną, ale jednak… Cóż – jej wybór. Któż zresztą 

kobietę zrozumie? A była już… czwartą żoną krezusa! 

Nie to było jednak najdziwniejsze. Niepojęte było, 

przynajmniej dla mnie, to, że na owej uczcie były… trzy 

poprzednie żony nadzianego forsą bohatera! Z kilkoma 

sztukami nieletniego przychówku! Bawiły się do wschodu 

słońca, beztrosko, na luzie, jak gdyby nigdy nic!!! Bo taka 

moda, taki trend, że wszystko na chwilkę, chwileńkę, 

chwilątko, a więc żona też! Może to pokłosie oglądania 

tasiemcowych seriali (od „Mody na sukces” poczynając), 

gdzie całe życie sprowadza się do lawinowych zmian 

partnerów seksualnych, tak że w kolejnych odcinkach 

można się pogubić, bo nie da się już doliczyć, kto z kim 

i ile razy się pier…, chciałem powiedzieć kochał. 

W miastach ilość rozwodów przewyższa ilość 

zawieranych małżeństw. Cóż taka moda, taki trend 

(wiem że się powtarzam, choć – prócz kobiet – nic 

się nie powtarza!), a nowszy model przecież lepszy 

o d te go stare go, zaj eżdżo ne go gruc ho ta! Wszystko 

w porządku (?) gdy sezonowi małżonkowie nie mają 

dzieci. Wtedy nich się żenią i rozwodzą nawet dziesiątki 

razy, gdy tylko mają zdrowie i kasę. Jeśli jednak efektem 

ich rozlicznych zbliżeń (przed oddaleniami) są dzieci, 

j uż nie c zas na iro nię , dr winy, c zy po dśmie c hujki. 

To najprawdziwszy dramat istot powołanych na 

świat przez nieodpowiedzialnych osobników, którzy 

nie zasługują na m iano ro dziców, ko jarząc e się 

z ciepłem rodzinnym, bezpieczeństwem oraz z domem 

zbudowanym głównie z serc, a dopiero potem ze ścian. 

Niewinnych dzieci, które do końca życia muszą cierpieć 

za niepopełnione czyny… Wiem, że uogólniam, że nie 

można wszystkiego mierzyć jedną miarą, ale dramaty 

i tragedie rozbitych rodzin najdosłowniej bolą… 

Coś się poważnie zrobiło, a miało być lekko, 

łatwo i… przyziemnie. Przyjemnie też miało być! Bo 

przyjemności, bez ograniczeń, w najwyższej cenie są 

34 


priorytetem, tak ważnym, że aż bezcennym! Wiem, 

wiem, jestem zacofanym konserwatystą starej daty, nie 

z tej epoki, dla którego nowe ma sens tylko wtedy, gdy 

jest lepsze od starego. Wynika to nie tylko z biologicznych 

uwarunkowań, bo dusza młodziutka jak brykający, rączy 

źrebak, a z poważnego traktowania życia, które trwa 

tylko chwilę. Jestem z wyboru autsajderem, wlokącym 

się w ogonie przemian. Dlatego głupio wyglądam 

i głupio się czuję w towarzystwie z najwyższych sfer 

(a mam szczęście i nieszczęście bywać wśród elit, jak 

i bratać się z bliższymi mi menelami), w których panowie 

m aj ą zw ykle c zwartą c zy piąta żo nę , co o głaszają 

z dumą i wyniosłością samców alfa. A ja? Pytany o numer 

żony zwykle czerwieniłem się jak pierwszoklasista i ze 

spuszczoną głową dukałem, że pierwsza… Ech, szkoda 

biadać… Myślałem i myślałem, aż wymyśliłem i od 

razu moje akcje na towarzysko-próżnościowej giełdzie 

wzrosły. Teraz przedstawiam swoją ślubną słowami: To 

moja AKTUALNA żona! 

Prawda, jak pięknie brzmi! Wprawdzie mojej aktualnej 

żonie nie za bardzo się to podoba, ale przecież 

stwierdzenie jest prawdziwe, to „szczyro prowda”, jakby 

powiedział znajomy baca, a ile rodzi domysłów: która to 

żona?, na jak długo?, kiedy będzie następna?, a może 

już kolejna na podorędziu i ta nie może się doczekać 

rozwodu? Już też nie patrzą na mnie ważni panowie 

z grubymi potrfelami, z najwyższych półek, jak na 

nieudacznika czy obrzyganą, nieporadną i politowania 

godną sierotę.

KRZYSZTOF ŁOZOWSKI: MIASTO ŁOZOWSKO WIELKIE, OLEJ, PŁÓTNO, 40X50CM, 2015 

KRZYSZTOF ŁOZOWSKI: Okna zanurzone w akwamarynie, olej, płótno, 40x30cm, 2013 

To taki śmiech przez łzy, zapach przez bzy, gdy 

wszystko na chwilę ze świadomością, że jedyną stałą, nie 

poddającą się zmianom jest… niestałość i zmienność, 

bo wszystko inne tylko do czasu: stanowiska, zaszczyty, 

miejsca na pomnikach czy na okładkach kolorowych 

pisemek. Już kolejna gwiazdka mruga zalotnie… sutkiem(!), 

gasząc chwilową poprzedniczkę; już nowe wybory, które 

zmiotą ze stanowisk wszystkomogących przez chwilę; 

już z pomników wichrem historii postrącani niegdysiejsi 

święci, ustępują miejsca nowym idolom… 

I tak, wyścig szczurów trwa, życie toczy się coraz 

szybciej, na okrągło, na niby, na fałsz… Bez autorytetów, 

z ruchomą prawdą, bez punktów odniesień, bez własnego 

miejsca na ziemi, nad którą ludzie, jak zdezorientowane 

ptaki, kołują wysoko, daremnie szukając rodzinnego 

gniazda lub chociażby miejsca zaczepienia. A ból istnienia, 

który próbujemy zagłuszyć rożnymi sposobami, coraz 

intensywniejszy… 

Skaczę z tematu na temat, jak pijany zając przed 

śrutem z flint bohaterskich myśliwych. Natłok zbędnych 

informacji powoduje ADHD nie tylko u dzieci. Jestem w tej 

chwili, piszę w tej chwili, a po chwili mnie nie ma – i to nie 

żadna ściema. 

W czasach, gdy brak czasu, gdy wszystko trwa 

krótko, na dłużej zatrzymał nas tylko… koronawirus! 

I przywołał wszystkich do porządku. Unieruchomił 

machinę, która zdała się nie do zatrzymania! Nieproszony, 

niechciany, wredny i bezczelny intruz, który traktuje 

jednakowo zarówno prezydenta, jak i sprzątaczkę, nie 

pytając o stanowiska, stany kont czy świadomości. Jeszcze 

przed rokiem wydawał się tak odległy, że aż abstrakcyjny, 

nieosiągalny, niemal zmyślony. Hulał gdzieś w Państwie 

Środka, a zacofani Azjaci nie mogli sobie z nim poradzić. 

My w Europie albo w Stanach byliśmy ważni, dumni, 

rozwinięci, dyktujący warunki i decydujący o losach innych, 

siedząc w rozpędzonym, cywilizacyjnym tirze, którego nie 

zatrzyma głupi (ś)wirus! „Pycha kroczy przed upadkiem” – 

ta salomonowa, biblijna mądrość jest wygłaszana ostatnio 

często przez pełnych pychy osobników. Wyniosłość przed 

pokorą, którą trzeba przyjąć nagle i niespodziewanie. 

Trzeba było się zatrzymać, zrobić krok do tyłu i wykopać 

niezliczone groby, które nie były ujęte w krótkotrwałych 

czy dalekosiężnych prognozach… 

Ale idzie wiosna, rozsłoneczniona, roześmiana. 

Zieloność czeka cierpliwie, by nagle wybuchnąć, zawrócić 

w głowach optymizmem z wiarą, nadzieją i (nade wszystko) 

miłością, która „cierpliwa jest, łaskawa jest” i „wszystko 

przetrzyma”, a więc czas pandemii też, byśmy wrócili (nie 

wszyscy, niestety) do piękniejszego i lepszego świata, do 

piękniejszego i lepszego życia, które jest jednym wielkim 

sensem, głoszącym pochwałę istnienia – już nie na chwilę, 

a na zawsze… [JW] 


35

RZEŹBA 

GAIA 

36 


S I Ł A N A T U R Y 

LORENZO QUINN 


37

LOOKING TOWARDS THE PAST 

38 


LORENZO QUINN (ur. 7 maja 1966 w Rzymie) 

– wło sko - am e r ykański artysta rzeźbiarz, akto r 

i producent filmowy, piąty syn hollywoodzkiego aktora 

Anthony’ego Quinna, laureata Oscara, i projektantki 

kostiumów Jolandy Addolori, jest czołowym 

awangardowym rzeźbiarzem figuratywnym. 

Dwudziestokilkuletni Quinn cieszył się krótką karierą 

aktorską, grając u boku swojego ojca. Nie lubił 

jednak pracy w zawodzie aktorskim i postanowił 

skoncentrować się wyłącznie na rzeźbie. W swojej 

pracy inspirował się takimi artystami jak Michał Anioł, 

Pietro Bernini, Jean-Baptiste Carpeaux czy Auguste 

Rodin. Jego droga zawodowa jest imponujaca – rzeźby 

autorstwa Lorenzo Quinna znajduja się w publicznych 

i prywatnych kolekcjach na całym świecie; w licznych 

instytucjach muzealnych, ratuszach i bankach, a także 

stały się własnością takich osobistości jak Jan Karol 

I Burbon, szejk Muhammad ibn Raszid Al Maktum, 

sir Bernie Ecclestone, sir Elton John, Lakshmi Mittal, 

Donald Trump czy Rudy Giuliani. Jego monumentalna 

rzeźba Encounters (Spotkania) wystawiona została 

na Majorce w 2003 roku, a Aspire w Dosze (Katar) 

podczas Igrzysk Azjatyckich 2006. Dwie z jego rzeźb 

– What Goes Around, Comes Around i The Force of 

Nature zainstalowano w czerwcu 2008 roku przez 

Galerię Belvedere w Marina Barrage w Singapurze, 

w stałej kolekcji Public Utilities Board of Singapore. 

W 1994 roku, otrzymał zlecenie z Watykanu, by 

stworzyć rzeźbę św. Antoniego. Rzeźba została 

pobłogosławiona przez papieża Jana Pawła II na placu 

Świętego Piotra. 5 marca 2002 roku Quinn wraz ze 

swoją grupą artystów z projektem Angels of the World 

dostał się do finału konkursu zorganizowanego przez 

Lower Manhattan Development Corporation, gdzie 

jury wybrało projekt upamiętniający tych, którzy 

zginęli w zamachu na World Trade Center. 

Lorenzo Quinn stał się sławny na całym świecie 

dzięki monumentalnym, wizjonerskim pomysłom, 

wśród których największą popularnością cieszyła 

się dotąd instalacja Support, przedstawiająca dłonie 

wynurzające się z kanału i podtrzymujące jeden 

z zanurzonych w nim weneckich budynków. 


39

LEAN ON ME 

Twoja artystyczna droga jest doprawdy imponująca. 

Początkowo studiowałeś malarstwo (w American 

Academy of Fine Arts w Nowym Jorku), jesteś 

producentem i aktorem, wystąpiłeś w kilku ważnych 

produkcjach filmowych, w tym Onassis: The Richest 

Man in the World, Stradivari i uznanej kreacji jako 

Salvador Dalí w Dalí. Dlaczego rzuciłeś aktorstwo? 

Nie spełniałem się w tej formie sztuki. Wiele rzeczy 

mi się nie podobało w aktorstwie, ale głównie fakt, 

że zawsze trzeba podążać za czyjąś kreatywnością. 

Jako indywidualny, niezależny artysta postępuję 

zgodnie z własnymi wytycznymi twórczymi i to właśnie 

lubię w sztuce. W aktorstwie mi tego zabrakło. Inna 

rzecz to wybujałe ego na każdym planie filmowym. 

Wiesz, wystarczy, że na co dzień muszę się zmagać 

z własnym ego, więc radzenie sobie z przerostem ego 

innych było zbyt przytłaczające. Mój ojciec był bardzo 

znanym aktorem, więc wiem, jak wygląda Hollywood 

40 


od podszewki i jak działa hollywoodzka polityka – to też 

mi się nie podobało. Czasami jako aktor interpretujesz 

postać, a potem idziesz do domu i tak naprawdę nie 

wiesz, kim jesteś. Czy dalej jesteś odgrywaną postacią 

czy już osobą prywatną? Gdzie przebiega granica? 

Ja jestem osobą prywatną; nie przepadam za 

publicznymi pokazami, nie lubię być celebrytą. 

Jako aktor zawsze jesteś wystawiony na pokaz i to jest 

kolejny powód, dla którego rzuciłem aktorstwo. 

Dlaczego w końcu zdecydowałeś się zostać 

rzeźbiarzem? 

Kiedy malowałem, zawsze szukałem w swoim malarstwie 

elementu 3D, moje obrazy zazwyczaj były dość 

wolumetryczne. Jako rzeźbiarz mam do czynienia 

z rzeczami, z którymi nie stykam się podczas malowania. 

Na przykład muszę radzić sobie z Matką Naturą, 

z grawitacją. W malarstwie tego nie ma. W rzeźbie nie

M ALOWANIE 

JEST JAK FILM 

R ZEŹBIENIE 

JEST JAK TEATR 

można oszukiwać (w malarstwie – owszem). Nawiasem 

mówiąc, uwielbiam malować, szkoda, że nie kontynuuję 

tej dziedziny sztuki tak często, jak bym sobie życzył, 

ale od czasu do czasu sięgam po pędzel. Jednak muszę 

przyznać, że jakość mojego malarstwa to nie to samo 

co jakość mojej rzeźby. W malowaniu jest dużo techniki, 

malarstwo jest fantastyczne i bardzo kreatywne, ale to 

rzeźba jest moją miłością. Porównując te dwie dziedziny 

sztuki, powiedziałbym, że malowanie jest jak film, 

a rzeźbienie jest jak teatr. 

Stworzyłeś kilka niesamowitych rzeźb, które 

przeciwstawiają się grawitacji – mówię tu o serii Siła 

Natury. Wydaje się to niemożliwe, ale udało Ci się 

uchwycić ruch, wiatr we włosach i ubraniu. Jak tego 

dokonałeś? 

Rzeźbienie to także inżynieria, tu trzeba walczyć nie 

tylko z materią, ale też z żywiołami, aby uchwycić stan 

nieważkości. I jest to fantastyczne uczucie, jeśli jesteś 

w stanie to osiągnąć. W malarstwie jest to bardzo łatwe, 

w rzeźbie trzeba się namęczyć. Dlatego właśnie lubię 

rzeźbić. Ponieważ nie jesteśmy tylko artystami, ale też 

stajemy się trochę inżynierami. 

„Im więcej dajesz, tym więcej otrzymujesz… bądź 

dawcą”, Twoje kreacje są bardzo sugestywne, budzą 

emocje i poruszają ważne tematy. Wykazujesz 

dbałość o planetę; wykonałeś kilka bardzo ważnych, 

znaczących prac na tematy społeczno-polityczne, 

takie jak wojna, przemoc domowa, wykorzystywanie 

seksualne i prawa człowieka (np. This Is Not A 

Game, Home Sweet Home, Love Me Tender, Without 

boundaries). Czy myślisz o sobie jako o artyście 

z misją? 

Nie myślę o sobie jako o artyście z misją, ponieważ 

nie tworzę w tym celu. Tworzę takie prace, a nie inne, 

bo odczuwam taką potrzebę. Oto kim naprawdę 

jestem. To nie jest żadna fasada, nie jest to z góry 

przemyślane, nie robię tego, żeby zaimponować – jest 

to naprawdę autentyczne i wypływa z mojego wnętrza. 

Nie wyobrażam sobie tworzenia sztuki, która nie ma 

żadnego głębszego znaczenia. Po prostu myślę, że sztuka 

bez przesłania jest jak dekoracja, wiesz – jest po prostu 

ornamentalna. Nie chcę, aby moja sztuka była tylko 

dekoracyjna. Gdybym chciał zająć się sztuką zdobniczą, 

byłbym znacznie bardziej płodny, ponieważ jest tak wiele 

pięknych obrazów, które mógłbym wyrzeźbić! Ale nie 

wiąże się z tym żaden większy sens, żadne przesłanie, 

a każda rzeźba, którą wykonuję – duża czy mała – musi 

posiadać tę podstawową cechę. W rzeczywistości 

przesłanie pojawia się w mojej głowie jeszcze przed 

zmaterializowaniem dzieła, które chcę wykonać. Kiedy 

więc myślę o nowej rzeźbie, najpierw werbalizuję to, 

co chcę przekazać. Ponieważ uważam, że sztuka jest 

komunikacją, sztuka jest dialogiem. Ty i ja prowadzimy 

teraz dialog. Zadzwoniłaś do mnie, ponieważ wiedziałaś, 

że chcesz zrobić ze mną wywiad. Nie wykonałaś tego 

telefonu niespodziewanie. Zadzwoniłaś do mnie 

z jakiegoś powodu. Więc kiedy tworzę sztukę, zawsze 

przyświeca mi jakiś cel. Nie tworzę sztuki bez powodu. 


41

SZUKAM BARDZO ŁATWEJ, 

BEZPOŚREDNIEJ KOMUNIKACJI Z WIDZEM 

LOVE 

Głęboko wierzę, że jesteś artystą z misją i uważam, 

że wszyscy artyści powinni być tacy jak Ty, ponieważ 

uprzywilejowane osoby publiczne powinny kształcić 

i dawać przykład. Myślę, że to właśnie robisz 

i uważam, że jest to bardzo potrzebne. 

To bardzo miłe z Twojej strony, dziękuję. 

Wspomniałeś, że pierwotna myśl, idea kształtuje 

się w Twojej głowie, zanim w ogóle zasiądziesz do 

manualnej pracy nad dziełem. Najpierw pojawiają się 

słowa, tekst poetycki, który w konsekwencji staje się 

integralną częścią dzieła. To dość nowatorskie. 

Skąd ten pomysł? 

Słowa są moją inspiracją, fascynują mnie. Na przykład 

Give and Receive są słowami, które wywołały w mojej 

głowie obraz rzeźby. Wiesz, wielu krytyków nie zgadza 

się z moją pracą i myślę, że głównym powodem jest to, 

że moje dzieła są bardzo bezpośrednie, niezawoalowane. 

Nie potrzebuję krytyków do interpretacji mojej sztuki, 

nie szukam ich aprobaty. Szukam bardzo łatwej, 

42 


bezpośredniej komunikacji z widzem, który interesuje 

mnie jako widz, a nie jako krytyk. Chcę mówić językiem 

międzynarodowym, zrozumiałym dla wszystkich, nie 

tylko dla elit. Chcę posługiwać się prostymi przekazami, 

prostymi obrazami. Kiedy widz zobaczy moje dzieło, 

powinien od razu być w stanie powiedzieć, o czym jest 

dana rzeźba, nawet przed zapoznaniem się z tytułem 

pracy. Nie jestem artystą abstrakcyjnym i nie chcę być, 

ponieważ mam coś do powiedzenia. Chcę, aby moje 

prace były zrozumiałe. Gdybyśmy prowadzili naszą 

rozmowę w różnych językach – Ty po polsku, a ja po 

chińsku, nie zrozumielibyśmy się. Byłaby to abstrakcyjna 

rozmowa. Tak to czuję. Moja sztuka ma być prostolinijna 

i przystępna. 

Kiedyś powiedziałeś: „Nie chcę tworzyć żadnych 

barier swoją sztuką’’. Właściwie częściowo już 

odpowiedziałeś na to pytanie, ale chciałabym 

nawiązać do Twoich rzeźb dłoni, rąk. Wykonałeś ich 

dużo. Ręce, gesty, to język uniwersalny, zrozumiały dla 

wszystkich, w każdym zakątku świata. Czy właśnie to Ci 

przyświeca, gdy tworzysz rzeźby dłoni?

Widziałaś moje prace, więc wiesz, że rzeźbię nie tylko 

ręce, ale także całe postaci, pełne figury. Ale większość 

moich dużych, monumentalnych rzeźb to właśnie ręce. 

I znów powodem jest to, aby moje prace, przesłanie 

w nich zawarte, mogły być powszechnie rozumiane 

i akceptowane. Wiele moich rzeźb stworzyłem 

i sprzedałem na Bliskim Wschodzie, a wiadomo, 

że tam kulturowo nie ma pozwolenia na przedstawianie 

nagich postaci. Dla mnie to nie jest problem, ponieważ 

mogę powiedzieć to, co chcę przekazać, przedstawiając 

samą rękę czy gest. Gesty są niesamowicie opisowe. 

Można opowiedzieć całe życie, używając tylko rąk. 

Nie chciałbym skupiać się tylko na rękach, bo 

stałoby się to nudne, lecz kiedy pracuję nad dużymi, 

monumentalnymi dziełami sztuki, staram się używać rąk 

jako tematu przewodniego. Ponieważ ten przekaz jest 

uniwersalny i zawiera podstawowe przesłanie. 

Zacząłeś tworzyć bardziej symboliczną sztukę opartą 

na kole i kwadracie – co one symbolizują? 

Kwadrat symbolizuje postać męską, a koło jest okrągłe 

jak kobieta. Chcę stworzyć swój własny język, podobnie 

jak Szekspir stworzył, wymyślił ponad tysiąc nowych 

słów. Chcę używać sztuki wizualnej do przedstawiania 

ludzi, przedmiotów lub emocji. I zaczynam od podstaw 

– od kwadratu i koła. Uważam, że ogólnie mężczyźni 

są bardziej kwadratowi. Mamy twardsze powierzchnie, 

mamy kąty i w pewnym sensie jesteśmy dość prości 

w konstrukcji. Wyobraź sobie sześcian – sześcian jest 

bardzo prosty, choć kanciasty. Podnosisz go, kładziesz na 

stole, a ponieważ ma mocną podstawę, nie porusza się, 

pozostaje w miejscu. Natomiast okrąg, kula, koło – gdy je 

poruszysz, toczy się i buja. Jeśli położysz je na stole, kręci 

się wokół, więc jest bardziej złożone, ale też bardziej 

miękkie i delikatne w dotyku. Nie ma twardych krawędzi 

ani zadziorów. Tak więc w wielu moich pracach używam 

tych obiektów: koła lub kwadratu, aby przedstawić 

mężczyznę lub kobietę. 

„Sztuka publiczna należy do ludzi; rzeźbiarz nie 

istnieje po zainstalowaniu dzieła” – w jakim stopniu 

jesteś przywiązany do swoich dzieł? Czy trudno Ci jest 

rozstawać się ze swoimi rzeźbami? 

GIVE 


43

EMPATHY FEMALE 

THE FORCE OF NATURE 

O nie, absolutnie nie. Ale bardzo trudno było rozstawać 

się z obrazami. Pracowałem nad jednym obrazem 

czasem miesiąc, czasem rok albo dłużej, a potem 

oczywiście go sprzedawałem i miałem z tego pieniądze. 

Ale po pewnym czasie pieniądze znikały, ale nie było 

też obrazu i pojawiał się żal. Myślałem wtedy: to 

niesprawiedliwe! (śmiech). Natomiast jeśli chodzi 

o rzeźby, to zawsze mam odlew i zawsze mam prawa 

autorskie, więc w tym przypadku raczej dzielę się swoją 

pracą z klientami, nie do końca się z nią rozstaję. Inaczej 

jest, kiedy rzeźbię w marmurze. Wtedy tak – ciężko mi 

się rozstawać z moim dziełem. Natomiast jeśli mówimy 

o pracy publicznej, to już jest inny temat – nie mam 

z tym większego problemu. W tym przypadku moim 

absolutnym przywilejem i zaszczytem jest to, że dzieło 

nie jest już moje, że jest własnością ludzi. Jest to także 

sposób na pozostawienie pewnego dziedzictwa po 

sobie. Wiesz, życie na ziemi jest takie krótkie. Czas, 

w którym tu jesteśmy, mija w jednej chwili. Mam już 54 

lata. Patrzę wstecz i przypominam sobie, jak miałem 3, 

4, 5 lat, tak jakby to było wczoraj. Im jestem starszy, 

tym szybciej mija czas. Obecnie pracuję nad rzeźbą 

o przemijaniu. To bardzo interesująca rzeźba – Wahadło 

czasu (myślę, że kiedy będzie gotowa, będzie to moja 

najlepsza, jak dotąd, praca). Myślisz o czasie, widzisz 

dorastające dzieci, moje mają 26, 24, a najmłodsze 15 

lat, a jeszcze wczoraj były w moich ramionach, a dzień 

wcześniej to ja byłem w ramionach mojego ojca. Jako 

artysta zapewniam sobie długowieczność, będę istnieć, 

nawet gdy mnie już nie będzie. Pomyśl o wielkich 

mistrzach z przeszłości, nadal są z nami każdego dnia 

i to jest naprawdę niesamowite. 

Widziałam film, na którym tworzysz obraz, używając 

własnej krwi. Nazwałeś tę pracę Autoportret DNA 

44 


mojego odcisku palca. Muszę przyznać, że film jest 

dość mocny i bardzo interesujący! Jaki był zamysł 

powstania tej pracy? 

Poszedłem oddać krew; Jestem dawcą, od czasu 

do czasu oddaję krew. Tym razem motywem 

przewodnim był Covid. Dojechałem na miejsce, 

wypełniłem wszystkie potrzebne dokumenty, 

zaczęto pobierać mi krew. Nagle zdałem sobie 

sprawę, że nie umieściłem w papierach jednej 

drobnej rzeczy. Na wszelki wypadek zawołałem 

lekarza i powiedziałem: „zapomniałem dodać, 

że biorę tabletki na włosy, nie wiem, czy to ważne, 

ale chcę, żebyś wiedział”. A on na to „Nie możesz 

oddać krwi, jeśli je bierzesz”. Na to ja: „Naprawdę? 

Dzięki Bogu, że ci powiedziałem”. Ale krew została 

już pobrana i w zaistniałej sytuacji zamierzali ją po 

prostu wyrzucić. Więc szybko zareagowałem: „Nie, 

nie, nie! Nie wyrzucamy! Jestem artystą i mam 

pomysł, jak tę krew wykorzystać”. W każdym razie 

krew została uratowana, szybko wróciłem z nią do 

studia, wziąłem białe płótno i stworzyłem duży 

odcisk mojego palca, używając mojej własnej krwi 

zamiast farby. Pomysł jest taki, że po zakończeniu 

pandemii przekażę pieniądze ze sprzedaży tego 

obrazu dla banku krwi. Taki był przecież pierwotny 

cel – oddać krew, więc teraz oddam ją w postaci 

mojego obrazu. Jeśli nie mogę oddać krwi, oddam 

pieniądze. 

Teraz mam pytanie techniczne: opowiedz nam 

trochę o procesie tworzenia. Wiem, że zaczynasz 

od tekstu, ale interesuje mnie, od czego zaczynasz 

robić rzeczywistą rzeźbę? Jakiego materiału 

używasz? Jak wygląda ten proces?

EMPATHY FEMALE 

BALANCE OF LOVE 

GIVE AND TAKE 

CO 

TO 

JEST 

SZTUKA? 

ME WE 

FOUR LOVES 

MYŚLĘ, 

ŻE TO 

ZMATERIALIZOWANIE 

E MOCJI 


45

BUILDING BRIDGES 

YOU ARE THE WORLD 

46 


EMPOWERMENT 

Co robię… hmm… to zależy. Tu nie ma z góry ustalonej 

reguły. Zwykle zaczynam od rysunku, a potem bywa 

różnie. Najprawdopodobniej zrobiłbym szkielet 

z drutu, potem dodałbym plastelinę i zrobiłbym makietę. 

Następnie, jeśli miałaby to być bardzo duża rzeźba, 

zeskanowałbym makietę i zlecił druk 3D, co pomaga 

zaoszczędzić co najmniej 6 miesięcy pracy. Następnie 

pracowałbym na wydrukowanym modelu, który 

pokrywałbym gliną, aby wykonać ostateczny odlew. 

Twoje rzeźby są bardzo wyrafinowane, eleganckie 

i pełne harmonii. Kiedy po raz pierwszy zobaczyłam 

Twoje prace, od razu pomyślałam, że same w 

sobie przypominają biżuterię. Jak to się stało, że 

postanowiłeś tworzyć biżuterię na podstawie swoich 

rzeźb? 

Cóż, w pewnym momencie ludzie zaczęli mnie zaczepiać: 

„Spójrz, ta rzeźba wygląda jak bransoletka, powinieneś 

na jej podstawie zrobić bransoletkę. Inni artyści robią 

takie rzeczy”. Ale nie można tak po prostu zmniejszyć 

dużej rzeźby i zrobić z niej biżuterii. Trzeba wykonać 

pewną pracę, dostosować temat, materiał, aby na 

bazie konkretnej rzeźby stworzyć wyrób jubilerski. 

Dlatego zatrudniłem do współpracy kogoś, kto umie 

przetransferować moje rzeźby na biżuterię. Wie, jak to 

zrobić i tym właśnie się zajmuje. Nie wszystkie rzeźby 

nadają się do tego projektu, musimy działać wybiórczo. 

Ale głównym powodem tego pomysłu jest to, że 

wiele moich rzeźb mieszka w domach prywatnych. 

Tylko monumentalne dzieła znajdują się w miejscach 

publicznych, ale większość moich prac należy do osób 

prywatnych i przez to nie jest dostępna dla szerszej 

publiczności. Stąd tylko ograniczona, niewielka liczba 

osób może je zobaczyć. Dlatego przesłanie w nich 

zawarte nie jest szeroko dostępne. W przypadku 

biżuterii jest inaczej. Nie są to pojedyncze egzemplarze, 

większa ilość osób nosi ją, pokazuje, dzieli się z innymi, 

co powoduje, że konkretna rzeźba staje się tematem 

rozmowy i tego, co ona reprezentuje i co artysta chciał 

przez nią przekazać. Zasadniczo jest to inny sposób 

na przekazanie artystycznego przesłania szerszej 

publiczności na większą skalę. 

Nadal znajdujemy się w środku pandemii. Galerie, 

muzea, teatry, kina są wciąż zamknięte. Dla artystów 

to bardzo trudny czas. W jaki sposób wpłynęło to na 

Ciebie i Twoją sztukę? 

W czasie pandemii byłem znacznie bardziej płodny niż 

kiedykolwiek i niezwykle kreatywny. Dla mnie był to 

pierwszy rok, od wielu lat, kiedy nie podróżowałem 

i mogłem zostać w domu. A musisz wiedzieć, że czasami 

podróżuję nawet do 200 dni w roku. Czy możesz sobie 

wyobrazić, jak to wpływa zarówno na kreatywność, jak 

i na produktywność? Odwiedzam klientów, miejsca,

NIE WYOBRAŻAM SOBIE TWORZENIA SZTUKI, 

KTÓRA NIE MA GŁĘBSZEGO ZNACZENIA 

w których umieszczane są moje rzeźby, wystawy 

i tak dalej. Teraz jestem w domu, więc mogę tworzyć 

bez żadnych zakłóceń. To był dla mnie fantastyczny 

artystycznie rok. Oczywiście nie mogę teraz publikować 

moich nowych prac, czekam, aby pokazać je na 

następnych wystawach sztuki i bardzo zależy mi na 

tym, aby móc podzielić się tym, nad czym pracowałem 

przez ten czas. Myślę, że moje następne wystawy będą 

sporą niespodzianką. Prywatnie, ponieważ moja rodzina 

i przyjaciele są zdrowi i czują się dobrze, a ja byłem 

niesamowicie produktywny, miniony rok był bardzo 

dobry dla mnie i mojej twórczości. Jednak negatywnym 

aspektem Covidu jest niewątpliwie cierpienie całego 

świata. Ludzie tracą życie, miejsca pracy, zamykają się 

firmy, jest strach o przyszłość, o to jak będzie wyglądał 

świat po pandemii. Z pewnością życie już nie będzie takie 

jak kiedyś. Tak więc, na poziomie emocjonalnym był to 

bardzo trudny rok, ale na mnie osobiście nie odcisnął 

zbytniego piętna. 

Urodziłeś się w Rzymie, dorastałeś we Włoszech 

i Ameryce, obecnie mieszkasz w Barcelonie. Dużo 

podróżujesz, wystawiając swoje prace na całym 

świecie, od Ameryki po Europę, Bliski Wschód i Azję. 

Gdzie jest Twoje miejsce na ziemi? Gdzie jest Twój 

dom? 

Dobre pytanie. Mój dom jest tam, gdzie jest moja 

rodzina. Moi najbliżsi mieszkają w Hiszpanii, więc mój 

dom jest obecnie w Hiszpanii. Gdyby moja rodzina 

przeprowadziła się do Miami lub do Włoch – to te 

miejsca stałyby się moim domem. Jestem tu od prawie 

24 lat – dlaczego to mówię? Ponieważ przyjechaliśmy tu 

pierwotnie na krótki okres, na 6 miesięcy, a to było 24 

lata temu. Przez pierwsze 2-3 lata nawet nie myśleliśmy 

o kupnie domu, po prostu wynajmowaliśmy miejsce do 

mieszkania z myślą, że w końcu wrócimy do Nowego 

Jorku, ponieważ stamtąd przyjechaliśmy. Ale życie w 

Hiszpanii jest bardzo dobre. Jakość życia jest wysoka. 

Wydaje mi się, że jedyną rzeczą, której mi tu brakuje, 

to biznes. W Nowym Jorku jest więcej możliwości 

prowadzenia biznesu niż w Hiszpanii. Ale życie to nie 

tylko pieniądze! Powodem, dla którego zarabiasz, jest 

lepsze życie. Jeśli spędzasz cały swój czas na zarabianiu 


47

SUPPORT 

W S P A R C I E 

Lorenzo Quinn podczas międzynarodowego festiwalu sztuki 

Biennale w Wenecji w 2017 roku, za pomocą olbrzymich rzeźb 

dłoni wynurzujących się z Canal Grande postanowił zwrócić 

uwagę na zagrożenie, jakim dla miasta są zmiany klimatyczne. 

Wybór Wenecji nie był przypadkowy. Miastu, które co roku 

odwiedzają miliony turystów, w wyniku postępujących zmian 

klimatycznych grozi w przyszłości całkowite zalanie. Dłonie 

podtrzymywały jeden z budynków, aby podnieść świadomość 

społeczną na temat globalnego ocieplenia i konsekwencji 

związanych z tym niepokojącym zjawiskiem. Rzeźba ma 

przypominać, że wszystko jest w naszych rękach i tylko od 

nas zależy, czy globalne ocieplenie będzie postępować, czy 

je powstrzymamy, tak aby przyszłe pokolenia nadal mogły 

podziwiać zabytkowe uliczki Wenecji. Olbrzymie dłonie, które 

ostatkiem sił wydostają się z zielonych otchłani weneckiego 

kanału i spoczywają na murach budynku, symbolizują obawę 

o przyszłość. Niepokój jest jednak pomieszany z nadzieją, 

że wspólnymi siłami uda się zapobiec klęsce klimatycznej. 

Instalacja odzwierciedla dwie natury człowieka: twórczą oraz 

destrukcyjną. Gigantyczne, powlekane żywicą poliuretanowe 

piankowe ręce (za wzór posłużyły mu dłonie jego najmłodszego 

syna) sięgają desperacko znad Kanału Grande, by spocząć na 

zabytkowym hotelu Ca ‘Sagredo – zarówno w akcie wsparcia, jak 

i desperacji – i pokazują, że mogą zarówno utrzymać Wenecję 

nad wodą jak i doprowadzić do jej zatopienia. Quinn zwraca 

uwagę na dwoistość ludzkiego charakteru, który potrafi budować 

i niszczyć, a do obu tych czynności wykorzystuje swoje ręce. 

pieniędzy, nie masz dobrego życia – to po co to 

wszystko? 

Mieliśmy szczęście przez cały okres lockdownu, ponieważ 

mieszkamy w pięknej okolicy; z jednej strony morze, 

z drugiej góry. Więc nawet podczas największych 

obostrzeń mogliśmy uprawiać sporty, chodzić na spacery 

w góry, itd. Nie czujemy się uwięzieni, mamy dużo 

swobody. Tak więc mój fizyczny dom jest tam, gdzie 

jest moja rodzina. Jak powiedziałaś, jestem zarówno 

Włochem, jak i Amerykaninem, ale czuję się bardziej 

Włochem. 

Wspomniałeś o nowej rzeźbie, nad którą obecnie 

pracujesz. Czy możesz nam coś więcej zdradzić? 

Niestety nie. To będzie niespodzianka. 

Może więc mógłbyś opowiedzieć nam o swoich 

artystycznych planach na przyszłość? 

Mam sporo planów. Pracuję nad dużymi, 

monumentalnymi rzeźbami, które ukażą się w wielu 

krajach. Jest też nowy projekt, który będzie wystawiony 

w Londynie. Mam nadzieję, że wkrótce, choć z 

oczywistych powodów ciągle przesuwamy datę; z końca 

zeszłego roku na luty, potem na maj, ale wygląda na 

to, że dobrniemy do czerwca lub nawet września. Chcę 

też stworzyć rzeźbę, którą zainstaluję na jeziorze Iseo 

we Włoszech, tak jak zrobił to Christo. On wykonał 

pływające pomosty, a ja chcę wykonać monumentalną 

rzeźbę Jesteś światem. Myślę też o kolejnym Biennale. 

Pracuję nad wieloma różnymi rzeczami. 

48 


Więc zamierzasz pojawić się również na następnym 

Biennale? 

Tak myślę, taki mam plan. Sądzę, że mam naprawdę 

dobry pomysł, ale czekam na informacje o temacie 

najbliższego Biennale. Nie ogłoszono jeszcze tytułu. 

Kiedy przedstawią tytuł, wtedy będę wiedział, co chcę 

robić i jaką pracę pokażę. 

Czym jest dla Ciebie sztuka? 

Och, to kolejne dobre pytanie. Nie sądzę, żeby 

ktokolwiek był w stanie odpowiedzieć na to w 

inteligentny sposób. Co to jest sztuka? Myślę, 

że to zmaterializowanie emocji. 

Jesteś nie tylko artystą tworzącym oszałamiające 

dzieła sztuki, ale także człowiekiem, który porusza 

bardzo ważne kwestie dotyczące samej ludzkości. 

Głęboko wierzę, że sztuka istnieje po to, aby 

edukować, wskazywać problemy i zmuszać ludzi 

do myślenia i działania. Bardzo Ci za to dziękuję. 

Życzyłabym sobie, żeby wszyscy artyści byli tacy jak 

Ty. Nasza planeta potrzebuje silnego głosu. O tych 

sprawach trzeba głośno wykrzyczeć, aby ludzie się 

obudzili i podjęli działania. 

Bardzo dziękuję, że zechciałeś poświęcić swój cenny 

czas na ten wywiad. To była fascynująca rozmowa 

i nie mam wątpliwości, że czytelnicy Post Scriptum 

będą tego samego zdania. Życzę Ci wielu sukcesów. 

[RC] 


49

HAIKU 

po polsku 

Kiedy w początkach lat 20. Awangardziści Krakowscy utworzyli hasło 

dotyczące poezji „Minimum słów, maksimum treści”, nie mogli 

wiedzieć, jaką karierę zrobi wśród twórców niezwykle popularnej 

formy wiersza japońskiego – haiku. Haiku to najkrótszy utwór poetycki, 

składający się z trzech wersów 5-7-5 czyli z 17 sylab – oryginalne japońskie 

haiku stanowi tylko jedną linijkę, ale też ich mory, odpowiadające długości 

brzmienia jednej krótkiej głoski, to trochę co innego niż nasze sylaby. 

Za prekursora haiku uważa się poetę Matsuo Basho żyjącego w latach 1644- 

-1695. Wcześniej haiku stanowiło element początkowy dłuższego utworu 

haikai – poezji uprawianej na japońskich dworach. Basho wyodrębnił pierwszy 

wers i nadał mu rangę samodzielnego utworu poetyckiego. Haiku klasyczne 

nie może istnieć bez kigo, czyli słów lub zwrotów dotyczących pór roku 

i kireji – cięcie, czyli podziału wiersza na dwie w pewnym stopniu niezależne 

części. Obecnie powstają również haiku, gdzie kigo zastępuje się elementem 

nowości lub świeżości tzw. współczesne haiku. Jeżeli chodzi o treść – haiku 

jest próbą zatrzymania ulotności chwili. Japończycy kochają wszystko, co 

efemeryczne. Poeci nie używają w utworach metafor, ważny jest element 

osobistego przeżycia, emocji, czułości dla obserwowanego świata, muzyka. 

Wszyscy prezentowani autorzy należą do Polskiego Stowarzyszenia Haiku 

i mają na swoim koncie wiele nagród krajowych i międzynarodowych. Zajmują 

istotne miejsce w światowej społeczności poetów haiku. Szkoła klasycznego 

haiku, w której doskonalą swoją sztukę pod troskliwą opieką prof. Agnieszki 

Żuławskiej-Umedy, ściśle współpracuje z działającą w Japonii szkołą o nazwie 

KUZU. 

AGNIESZKA HERMAN 

50 


AZI KUDER – z wykształcenia humanistka, uprawiająca różne 

dziedziny sztuki: prozę, poezję i malarstwo. Autorka powieści 

Dwudyszna, Oczy Renifera, oraz tomiku poetyckiego Zapach 

haiku . Haiku i haigi zostały opublikowane m in. w DailyHaiga, 

World Haiku Association, Cattails, Green Pencil, Wild Plum, 

Asahi Haikuist Network, Kuzu, Mainichi, Salonie Literackim, 

Almanachu ,,Ptaki Wędrowne,,. Laureatka konkursów: 

„Wiersze w metrze”, „Ogród dźwięku”, „Polskie haiku”, ,,Wiśnie 

i wierzby,,, wyróżniona w międzynarodowych konkursach: 

The Iafor Vladimir Devide Haiku Award oraz Wild Plum. 

Nominowana do Nagrody Poetyckiej im. Ewy Tomaszewskiej 

za najlepsze haiku w języku angielskim, opublikowane w 2018 

roku. Członkini Polskiego Stowarzyszenia Haiku oraz World 

Haiku Association. Współzałożycielka Sopockich Warsztatów 

Haiku, współredaktorka Magazynu Artystyczno -Literackiego 

,,Haiku Port”. Od roku 2018 prowadzi grupę facebookową 

Warsztaty Haiku abc. 

pada śnieg 

niedokończony obraz 

z magnolią 

wzgórza i doliny 

ile jeszcze pociągnięć pędzla 

do rzeki? 

księżyc w nowiu 

wiedźma poluje 

na mandragorę 

wietrznie 

zniknęły wszystkie liście 

z płótna malarza 

jesienne niebo 

malarz utopił w stawie 

cały błękit 

zardzewiały klucz 

na dnie szuflady 

twoje listy 

letni domek 

zamykam na klucz 

zapach rumianku 

pękający lód 

zabieram ze sobą 

księżyc 

medytacja 

unosi mnie 

letni wiatr 

noc w kostnicy 

brakuje czwartego 

do brydża 

MARTA CHOCIŁOWSKA – poetka haiku. Członkini redakcji 

Almanachu Polskiego Stowarzyszenia Haiku Ptaki Wędrowne 

oraz magazynu internetowego ,,Papierowy Żuraw”. Jej wiersze 

były publikowane w czasopismach haibun, haiga, haiku i senryu 

na cał ym świe c ie . Je st wspó łauto rką kilku anto lo gii haiku 

i senryu a także laureatką oraz jurorką w międzynarodowych 

konkursach haiku. Prezes Polskiego Stowarzyszenia Haiku od 

2018 roku i menedżer Rejestru Haiku Fundacji Haiku. 

późny wieczór 

mruczenie kota 

i czajnika 

salut armatni 

jak cicho drzewo wiśni 

zrzuca płatki 

blues 

odbicie jesieni 

w lustrze za barem 

ogród zen 

na powiekach Buddy 

płatki śniegu 

Droga Mleczna 

ławica srebrzystych ryb 

wypełnia morze 

wykopki 

snuje się po pastwiskach 

niebieskawy dym 

jesienna mżawka 

drgnięcie końskich uszu 

strząsa kropelki 

zamyślenie . . . 

okrzyk znad brzegu rzeki 

przecina mgłę 

ścinanie trzciny 

stopniowo błękitnieje 

rozlewisko 

staw skuty lodem 

niezliczone ślady stóp 

donikąd 


51

MAŁGORZATA FORMANOWSKA – poetka haiku, 

członkini redakcji Almanachu Polskiego Stowarzyszenia 

Haiku Ptaki Wędrowne oraz magazynu internetowego 

Papierowy Żuraw. Laureatka I. edycji Nagrody Poetyckiej 

im. Ewy Tomaszewskiej za najlepsze haiku anglojęzyczne 

2018 roku. W 2020 roku jej haiku nawiązujące do 

japońskiego drzeworytu pojawiło się na stronie 

internetowej Bristol Museum. Dwukrotnie zdobyła 

wyróżnienie w konkursie Wiśnie i Wierzby w 2019 i 2020 

roku. Haiku z 2019 roku było nominowane do drugiej 

edycji Nagrody Poetyckiej im. Ewy Tomaszewskiej za 

najlepsze haiku w języku polskim. W 2018 i 2020 roku 

znalazła się wśród 100 najbardziej kreatywnych poetów 

haiku w Europie według zestawienia prowadzonego 

przez Krzysztofa Kokota. Wzięła udział w Haiku Postcard 

Pro je c t zo rganizowanym przez Krzyszto fa Ko ko ta 

w 2020 ro ku. Je j haiku był y publikowane w wie lu po lskic h 

i zagranicznych magazynach i antologiach. Wielokrotnie 

wyróżniana w polskich (I. miejsce w Konkursie Jednego 

Haiku w 2017 roku, Ogólnopolski Konkurs Haiku Wiśnie 

i Wierzby) i międzynarodowych konkursach haiku (Bashoan 

International English Haiku Competition, Yamadera 

Basho Memorial Museum English Haiku Contest, Wild 

Plum Haiku Contest, UKIAH Haiku Contest, Sharpening 

The Green Pencil). 

jesienna mgła - 

nagle przede mną 

katedra 

jesienny świt 

zawieszone na niebie 

wieże katedry 

bezsenność 

spacerujemy razem 

ja i Wielki Pies 

zimowy zmierzch 

jedna po drugiej 

wrony 

bezsenność 

patrzymy na siebie 

ja i księżyc 

wołałeś mnie? 

och nie, to tylko 

wiosenny wiatr 

burza 

między pocałunkami 

płatki jaśminu 

wiosenny świt… 

pełne deszczówki 

moje kalosze 

ROBERT KANIA – autor tomików poetyckich: Spot (2014) 

- nominacja w konkursie ,,Złoty Środek Poezji” 2015 na 

najlepszy poetycki debiut książkowy roku, 39 haiku (2015) 

oraz Wołynie i inne wiersze (2017). Ten ostatni ukazał się 

po bułgarsku jako prizivi i drugi stikhotvoreniya (2018) 

w przekładzie Łyczezara Seliaszki. Publikował 

m.in. w ,,biBLiotece”, ,,Fabulariach”, ,,Pegazie 

Lubuskim”, ,,Przekroju”, ,,Przydrożach”, ,,sZAFie, ,,Tekstualiach”, 

,,Wytrychu”, internetowym wydaniu ,,Odry” oraz w kilkunastu 

międzynarodowych magazynach haiku. Członek kapituły 

Nagrody Poetyckiej im. Ewy Tomaszewskiej. Członek kolegium 

redakcyjnego drukowanego rocznika ,,Ptaki Wędrowne”. 

Redaktor naczelny internetowego magazynu ,,Papierowy 

Żuraw”. W latach 2015-2018 prezes Polskiego Stowarzyszenia 

Haiku. 

ciepły wiatr 

białe nitki spadają 

na ręce krawca 

błyskawica 

na kolcach jeża 

krople deszczu 

ruiny zamku 

polne kwiaty 

w sali balowej 

stara jabłoń 

wspomnienie 

zamiast owoców 

dwunaste danie 

coraz mniej spojrzeń 

na puste krzesło 

liście opadają 

pomiędzy nami 

szelest gazety 

płatek za płatkiem 

powoli znika podwórko 

z dzieciństwa 

pocałunki 

łaty śniegu już tylko 

gdzieniegdzie 

52 


śnieżyca 

nagle za dużo 

kierunków

WIESŁAW KARLIŃSKI – emerytowany pedagog, obecnie 

dziennikarz, tłumacz, podróżnik i poeta. Sympatyk miejscowego 

Klubu Młodych Twórców WENA. Zwiedził ponad 40 krajów 

opisując je w setkach artykułów. Jeden z członków założycieli 

Polskiego Stowarzyszenia Haiku. Pierwsze haiku napisał wiele lat 

temu w norweskim lesie. Od dekady ekscytuje go także haiga. 

Z powodzeniem brał udział w wielu konkursach literackich 

i dziennikarskich. Opublikował – także pod pseudonimem 

Wilhelm Karud – ponad 300 tekstów, m.in. w ,,Angorze”, 

,,Gazecie Wyborczej”, magazynach kulinarnych, miesięczniku 

,,Poznaj Świat”, prasie polonijnej, Antologii Polskiego 

Autostopu. Jego haiku oraz haiga sukcesywnie pojawiają się 

w The Mainichi, Daily Haiga i w podsumowaniach konkursów 

polskich oraz międzynarodowych. 

znów pachnie sianem 

pierwsze spotkanie wnuczki 

z konikiem polnym 

wiatr od jeziora 

głaszcze mnie po twarzy 

smukła trzcina 

obóz harcerski 

przy ostatnim ognisku 

pierwsza miłość 

wiosna w parku 

na łuku amorka 

para gołębi 

zamglona przystań 

łagodny wiatr odsłania 

jej sekrety 

rzeka graniczna 

na tamtym brzegu trawa 

bardziej zielona 

pociemniało – 

gubi drogę na niebie 

klucz dzikich gęsi 

płatek wiśni 

pada na bujny dekolt 

spojrzenie starca 

zimowy zmierzch 

wchodzi do stacji metra 

uliczny skrzypek 

mroźny poranek 

muska mnie po policzkach 

ciepło piekarni 

KRZYSZTOF KOKOT – poeta, farmaceuta. Laureat 

ogólnopolskich konkursów poetyckich. Wiersze prezentowane 

był y w prasie k raj owe j , c zaso pism ac h apte karskic h 

i almanachach. Pisze w języku literackim, jak i po śląsku. W 2010 

i 2018 wyróżniony tytułem: „Przociel Ślonski Godki”. W dorobku 

tomiki poezji Daj mi talent, Poznań 2007, Bez recepty, Nowy Targ 

2010, Dmuchawce, Poznań 2011, Haiku Time , Poznań 2012, 

Wokół Haiku, Poznań 2017, Krzok, Poznań 2019. Publikowany 

w prasie japońskiej i europejskiej, wyróżniany w światowych 

konkursach i antologiach. Pomysłodawca i koordynator Polish 

International Haiku Contest. W latach 2012-2015 był inicjatorem 

wydań almanachów haiku współczesnych polskich autorów: 

Niebieskie trawy (2012), Dajmy grać świerszczom (2013), 

Pory roku w polskim haiku (2015). Wszystkie we współpracy 

z Wydawnictwem Kontekst z Poznania. Uczestnik Drugiej 

Międzynarodowej Konferencji haiku w Krakowie (2015). Od 

roku 2013 – razem z Robertem Kanią prowadzą konkurs kukai 

o światowym zasięgu „European Quarterly Kukai”. Honorowy 

Członek Polskiego Stowarzyszenia Haiku. 

starość – 

przechodzę obojętnie 

obok wiosny 

ku jesieni – 

drgnął na partyturze 

cień słonecznika 

odlot ptaków – 

ostatnia chwila 

na fotografię 

wiosenna pieśń – 

krople rosy drżą 

na polnych kwiatach 

mżawka – 

ceremonia parzenia herbaty 

i komar 

stara łajba – 

igła kompasu pokazuje 

wschodzące słońce 

parking przy lotnisku – 

w szybach samochodów 

startują samoloty 

pukanie do drzwi – 

z tej i tamtej strony 

znaki zapytania 

przesilenie wiosenne – 

dziadek masuje żonę 

opodeldokiem 


53

H 

A 

I 

K 

U 

SŁAWA SIBIGA – poetka haiku. Autorka siedmiu tomów 

wierszy w tym trzy z poezją haiku Sen o Japonii ( 2016), Ślad 

na księżycu ( 2018), Kształt wiatru ( 2020). Współautorka 

dziesięciu antologii poezji haiku. Jej wiersze można usłyszeć na 

antenie Polskiego Radia Katowice i Polskiego Radia Koszalin. 

Haiku publikuje w polskich i zagranicznych magazynach 

internetowych oraz w japońskich miesięcznikach ,,Kuzu” 

i ,,Senryu To”. Związana z Polskim Stowarzyszeniem Haiku 

które współtworzyła i z lokalnym środowiskiem poetyckim. 

Laureatka konkursów, we wrześniu 2019 nominowana 

do nagrody im. Ewy Tomaszewskiej za najlepsze haiku 

opublikowane w 2018 roku. 

Przewodnicząca jury Ogólnopolskiego Konkursu Wakai haiku 

w Tychach. Propagatorka tej formy poezji i organizatorka 

wielu spotkań poetyckich. Pisze także dla dzieci. 

z błękitu nieba 

w błękit rzeki 

szum wodospadu 

dziura w dachu 

odziedziczona po babci 

wiosenna pełnia 

wszystko odległe 

tylko kwitnące maki 

lekko drżą 

lato w górach… 

chłód który wynoszę 

z jaskini 

opuszczony dom 

z gniazda w kominie 

głos kawki 

jesienny deszcz 

stroiciel fortepianów 

uchyla okno 

jesienne słońce… 

chłód który otacza 

puste molo 

płatki śniegu 

malarz dodaje 

biel do bieli 

spotkanie po latach 

kruszę stopą lód 

na kałuży 

dźwięk wiatru 

cisza z jaką opada 

płatek śniegu 

54 


IRENA SZEWCZYK – hungarystka, poetka haiku, fotografka, 

joginka. Jest członkiem założycielem oraz byłą sekretarz 

Polskiego Stowarzyszenia Haiku. Pisze haiku i tworzy foto 

haigi, które zamieszcza na swoim blogu Iris Haiku. Jej utwory 

zdobywają nagrody w prestiżowych konkursach (HIA – 2011, 

2013, Konkurs Poetycki im. Danusi Pawłowicz – 2013, 

Mainichi – 2015, 2016, 2019, Wiśnie i wierzby – 2019) oraz są 

publikowane i tłum ac zo ne na wie le języków w c zaso pism ac h 

i antologiach na całym świecie. Uzyskała nominację do Nagrody 

Poetyckiej im. Ewy Tomaszewskiej za najlepsze haiku 2019. Jej 

fotografie publikowane są jako ilustracje do japońskiej poezji 

w amerykańskich wydawnictwach (Frameless Sky, Into the 

Wrap and Woof). Dzierży tytuł Master Haiga Artist przyznany 

przez Światowe Stowarzyszenie Haiku w Japonii. 

niespokojne trzciny 

łabędź na brzegu omija 

mój cień 

wiosenne kwiaty 

jakże słabe w tym roku 

oczy babci 

koniec spowiedzi 

za bramą kościoła 

wiosenny deszcz 

bezgraniczna mgła 

z drugiego brzegu wraca 

tylko przewoźnik 

znów tego roku 

przyszła jesień — na dłoni 

brązowa plamka 

powiew wiosny 

suknia panny młodej 

wybrzuszona 

świeże kwiaty 

z jej ogrodu 

na jej grób 

żaba 

w moim ogrodzie książę 

incognito 

nagły sztorm 

zostawia ruiny zamku 

na plaży 

ZUZANNA TRUCHLEWSKA – laureatka wielu konkursów 

poetyckich i haiku, polskich i międzynarodowych. Jej haiku 

oraz haigi są publikowane w wielu międzynarodowych 

magazynach. Współautorka trzech antologii haiku. Tworzy 

również w gwarze śląskiej (kartki pocztowe – haigi). 

W czasopiśmie Wolnej Inicjatywy Artystycznej „Wytrych” 

z Rybnika redaguje „Strefę Haiku”. Jedna z założycielek grupy 

„Pogotowie 5-7-5”, organizuje wiele spotkań i inicjatyw 

poetyckich. Członkini założycielka PSH, od 2017 r. członek 

Zarządu. 

oczekiwanie – 

przerębel wypełnia się 

tarczą księżyca 

zamglony księżyc 

ślady po pocałunku 

takie widoczne 

wędrowne ptaki 

z każdym ruchem skrzydeł 

bliżej domu 

nagły podmuch – 

w gnieździe czapli para 

siwych piór 

zawierucha – 

wraz ze śniegiem podrywa się 

stado gawronów 

chmury i chmury 

płyną razem z wiatrem 

rozpięte żagle 

późna jesień – 

tyle zmarszczek 

na kałuży! 

po wojnie… 

w lufie czołgu 

ptasie gniazdo 


55

56 


zdjęcia: archiwum CMWŁ 

MUZEUM 

WŁÓKIENNICTWA 

w Łodzi 

Łódź, niegdyś określana miastem kominów, później 

miastem włókniarek, w ostatnich latach rozwijająca 

bazę centrów logistycznych ze względu na usytuowanie 

przy skrzyżowaniu głównych szlaków komunikacyjnych, 

dziś próbuje także ugruntować pozycję na turystycznej 

mapie świata, proponując coraz więcej atrakcji 

dla przybyszów. Jednym z dobrze znanych już 

w Europie miejsc stał się prawie trzydziestohektarowy 

łódzki kompleks handlowo-usługowo-rekreacyjny 

Manufaktura, utworzony na terenie zrewitalizowanego 

zespołu pofabrycznego jednego z najbogatszych 

łódzkich przemysłowców drugiej połowy XIX w., Izraela 

Poznańskiego. W budynkach pofabrycznych powstają 

także inne, mniejsze obiekty rozrywkowo-restauracyjne 

lub biurowe, np. Off Piotrkowska czy Monopolis, który 

w zeszłym roku zdobył dwie nagrody Award Winner dla 

najlepszych projektów w Polsce w międzynarodowym 

konkursie International Property Awards 2020-2021 

odbywającym się od 27 lat w Wielkiej Brytanii, a także 

bardzo prestiżową nagrodę MIPIM AWARDS w kategorii 

Best Mixed-Use, czyli najlepsza funkcja mieszana. 

Wyróżnienia nazywane Oscarem Branży Nieruchomości 

przyznano na uroczystej gali w Paryżu. Monopolis był 

jedynym kandydatem z Europy. 

Wróćmy jednak do kominów. Obecnie w Łodzi 

jest ich około 60, w tym mierzący 265 m komin 

elektrociepłowni EC-4, będący szóstym co do wysokości 

kominem w Polsce. Ta ilość to zaledwie jedna piąta 

wszystkich łódzkich przemysłowych kominów, 

których najwięcej było w latach 40. ubiegłego wieku. 

Pierwszy komin stanął w Łodzi za sprawą prekursora 

Łodzi przemysłowej, fabrykanta Ludwika Geyera. 

Przybył on do Polski w 1828 roku jako bardzo młody 

mężczyzna i wykorzystując dobrą koniunkturę 

oraz warunki hydrologiczne miasta postawił tu 

w 1833 r. pierwszą fabrykę. Zainstalował w niej 33 

krosna tkackie, 11 stołów do drukowania perkali, 

7 kotłów farbiarskich, 2 maszyny do maglowania 

i 1 do osmalania tkanin. Dwa lata później zaczął 

budować przędzalnię i tkalnię mechaniczną. W 1839 

roku zamontował w niej pierwszą nie tylko w Łodzi, 

ale i w całym Królestwie Polskim maszynę parową. 

Wymagała ona wybudowania wysokiego na 35 m 

komina. Druga, konkurencyjna maszyna parowa 

stanęła w Łodzi dopiero po piętnastu latach. Traugott 

Grohmann postawił ją w swojej przędzalni przy 

ul.Tylnej. To teren zwany „lamusem” od nazwy jednej

archiwum CMWŁ 

(najszybszej) z 18 rzek przepływających przez Łódź. 

Jego syn Ludwik, który przejął interes po ojcu, był także 

wielce zasłużonym łodzianinem. Rozbudował fabrykę 

i stworzył w niej pierwszą fabryczną straż ogniową. 

Założycielem kolejnej był Karol Scheibler, najbogatszy 

łódzki fabrykant, właściciel największego kompleksu 

fabrycznego w historii Łodzi, jednego z największych 

w Imperium Rosyjskim. Ten przemysłowiec był znany 

także z działalności opiekuńczej. Oprócz wspomnianej 

straży pożarnej, za jego przyczyną powstało również 

osiedle dla robotników na Księżym Młynie, szpital, 

teatr. Pomagał budować kościoły (różnych wyznań!), 

przytułki dla sierot i bezdomnych. Oczywiście 

jako najbogatszy fabrykant miał aspiracje, by być 

właścicielem najwyższego komina, będącego oznaką 

prestiżu i zasobności. Komin był także obiektem 

architektonicznym. Właśnie komin elektrowni 

Scheiblera według projektu Alfreda Fischa jest 

postrzegany jako jeden z ciekawszych przykładów 

secesji przemysłowej. Ale kominy to nie tylko oznaka 

rozwoju. To także charakterystyczne dla obrazu Łodzi 

w tych czasach dymy. Trzeba dodać, że pierwsze fabryki 

powstawały na działkach fabrykantów, których parcele 

przylegały do głównej ulicy miasta – ul. Piotrkowskiej. 

To był czas niezwykle szybkiego, niekontrolowanego 

rozwoju Łodzi. 

Po II wojnie światowej większość fabryk uległa 

nacjonalizacji, ale dymiące kominy oznaczały pracę 

i wydźwiganie się z powojennej zapaści. Dopiero 

lata 60. wraz ze zmianą koncepcji wizerunku miasta 

spowodowały powolną redukcję kominów wraz 

z powstawaniem elektrociepłowni, do których zaczęły 

być przyłączane fabryki. 

Jednak ten pierwszy, symboliczny komin ocalał, 

a istniejący wokół niego kompleks fabryczny stał 

się w latach 60. siedzibą Centralnego Muzeum 

Włókiennictwa, jedynej tego typu placówki w Europie. 

Po znacjonalizowaniu fabryka funkcjonowała najpierw 

jako Państwowe Zakłady Bawełniane nr 3, od roku 

1950 nazwane imieniem F. Dzierżyńskiego, następnie 

pod nazwą ZPB „Eskimo” istniała do lat 90. XX wieku. 

W 1960 roku najstarszy budynek (siedziba pierwszej 

fabryki) został wydzielony z zakładów na potrzeby 

powstałego przy Muzeum Sztuki Działu Tkactwa, 

który od tej pory funkcjonował jako Muzeum Historii 

Włókiennictwa, a od roku 1975 r. jako Centralne 

Muzeum Włókiennictwa. 

Budynek był charakterystyczny od początku swojego 

istnienia, albowiem jako jedyny wówczas spośród 

obiektów fabrycznych, został otynkowany i szybko 

zaczął być określany mianem Biała Fabryka. Obok 

niej, na terenie dawnych ogrodów, powstał skansen 

miejskiej architektury, dzisiaj nazywany Łódzkim 

Parkiem Kultury Miejskiej. W muzeum możemy 

znaleźć niemal wszystko, co jest związane z procesem 

wytwórczym przemysłu włókienniczego. Oprócz stałych 

wystaw, muzeum oferuje wiele wystaw tematycznych. 

Od roku 1972 jest współorganizatorem, a od 1982 

jedynym organizatorem niezwykle prestiżowej imprezy 

tj. Międzynarodowego Triennale Tkaniny promującego 

współczesną tkaninę unikatową. 

57 


Aneta Dalbiak – ukończyła historię sztuki nowoczesnej 

w Instytucie Sztuki PAN, filologię polską na Uniwersytecie 

Łódz k im , dz ie nnikarstwo na Uniwe rsy te c ie Warszawskim 

i Podyplomowe Studium Fundusze Unii Europejskiej na Wydziale 

Prawa Uniwersytetu Łódzkiego; trenerka Narodowego Centrum 

Kultury; wykładowca akademicki; realizatorka licznych projektów 

z obszaru sztuki współczesnej. Zawodowo związana z Muzeum 

Sztuki w Łodzi od 2006 do 2016 r. gdzie realizowała między innymi 

5 edycji projektu pn.: „Digitalizacja zbiorów Muzeum Sztuki 

w Łodzi” finansowanych ze środków programu Kultura+, 6 edycji 

projektu „Rozwój «Międzynarodowej Kolekcji Sztuki XX i XXI w.» 

Muzeum Sztuki w Łodzi” finansowanego z programu „Narodowe 

kolekcje sztuki współczesnej”. Koordynowała wiele projektów 

wystawienniczych i wizerunkowych, w tym ogólnopolską 

kampanię outdoorową pn. „Promocja marki regionalnej Muzeum 

Sztuki w Łodzi nowoczesność i tradycja” w ramach projektu 

dofinansowanego z Regionalnego Programu Operacyjnego Woj. 

Łódzkiego. W roku 2015 uhonorowana za swoją działalność 

odznaką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Zasłużony 

dla kultury polskiej”. We wrześniu 2016 roku po wygranym 

konkursie rozpoczęła pracę na stanowisku dyrektorki 

Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi. 

Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi 

sukcesywnie się rozrasta. Obecnie, pomimo pandemii, 

działa bardzo prężnie, o czym z nadzieją i optymizmem 

mówi dyrektor placówki Aneta Dalbiak. 

Główne moje doświadczenie dotyczące muzealnictwa 

jest związane z Muzeum Sztuki. Pracowałam tam 10 

lat i byłam odpowiedzialna m.in. za powstanie nowego 

oddziału zajmującego się sztuką współczesną, tj. MS2. 

Pole moich zainteresowań skupione było od zawsze wokół 

sztuki najnowszej, w tym także tkaniny artystycznej, 

którą postrzegam jako jedno z istotnych mediów dla 

współczesnych artystów. Zatem obejmując stanowisko 

dyrektorki CMWŁ, miałam przekonanie, że posiadając 

wcześniejsze doświadczenie, jestem w stanie wypracować 

taką formułę działalności muzeum, która będzie 

w pewnym zakresie komplementarna do tego, czym 

zajmuje się Muzeum Sztuki, ale także Muzeum Miasta 

Łodzi. 

Co zatem chciała Pani zmienić? 

58 


zdjęcia: archiwum CMWŁ 

Przede wszystkim, to, na czym mi zależało, to 

równomierny rozwój wszystkich znajdujących się tu 

kolekcji i budowanie programu wokół nich. Oprócz 

tego, że mamy najlepszą kolekcję współczesnej

archiwum CMWŁ 

tkaniny artystycznej w Polsce, a i z pewnością jedną 

z najlepszych w Europie, o czym nie każdy wie, Biała 

Fabryka jest też jednym z ważniejszych obiektów 

budujących tożsamość Łodzi. To tu rozpoczęła się 

historia Łodzi przemysłowej. Przyjęłam więc, że muzeum 

powinno rozwijać się symetrycznie w oparciu o cztery 

filary, będące odzwierciedleniem zbiorów instytucji 

tj. sztuka współczesna i tkanina artystyczna, historia 

przemysłu w Łodzi, ale także kultura miejska, czyli 

losy i życie codzienne zwykłych ludzi, robotników, 

drobnych rzemieślników prezentowane w domkach na 

terenie parku kulturowego, zaś czwartym obszarem 

tematycznym, który, jak mi się wydaje, jest też bardzo 

silnym wyróżnikiem tego muzeum w kraju, jest jego 

kolekcja odzieży. Mam na myśli program wystaw 

modowych, który rozpoczęliśmy prezentacją kolekcji 

Adama Leja oraz wystawą Jerzego Antkowiaka w 2018 

roku, a także naszą współpracę z łódzką ASP, z Wydziałem 

Wzornictwa. W naszym muzeum w 1975 r. powstał 

pierwszy w polskim muzealnictwie wyodrębniony 

Dział Odzieży z własną kolekcją nakierowaną na 

gromadzenie ubiorów współczesnych. Nie mamy tu 

w zasadzie kostiumów starszych niż z dwudziestolecia 

międzywojennego, ale jesteśmy w posiadaniu naprawdę 

świetnej i kompletnej kolekcji odzieży współczesnej, 

pozwalającej prześledzić zmiany zachodzące w modzie 

na przestrzeni dekad XX w. Jest to ewenement w skali 

kraju, bowiem w Polsce nie ma jeszcze siatki muzeów 

prezentujących modę, a już w szczególności modę 

współczesną. 

Czyli można powiedzieć, że jest to encyklopedia mody 

współczesnej dla kostiumografów? 

Jak najbardziej. Dodam, że ta kolekcja jest bardzo chętnie 

wypożyczana przez inne muzea. Mamy w niej bardzo 

dużo kwerend. 

Rozumiem, że to symetryczne działanie się udaje? 

Tak, udaje się. Przez ostatnie dwa lata prowadziliśmy 

inwestycje ze środków unijnych. Dzięki tym środkom 

poddaliśmy modernizacji najstarsze skrzydło fabryki 

pod nową wystawę stałą, opowiadającą historię Łodzi 

z perspektywy rozwoju przemysłu włókienniczego. 

Kolejnym elementem projektu unijnego był Łódzki 

Park Kultury Miejskiej, czyli dawny skansen, w którym 

poddane renowacji zostały wszystkie znajdujące się 

tam domki. Dosłownie kilka dni temu zakończyliśmy 

przygotowania do otwarcia nowej wystawy stałej 

„Łódzkie mikrohistorie”. Co prawda z powodu pandemii, 

muzeum, jak wiadomo, bywa chwilowo nieczynne, ale 

wystawa już czeka na możliwość zwiedzania. 

Prowadzi Pani tę placówkę od czterech lat. Które 

wydarzenie zgromadziło najwięcej publiczności? Które 

było największym sukcesem? Oczywiście miarą sukcesu 

może być albo satysfakcja z przeprowadzenia ciekawej, 

istotnej imprezy, albo liczebność odwiedzających, 

ewentualnie sukces medialny, a najlepiej, jeśli 

wszystkie te wyznaczniki są wysokie, prawda? 

Z pewnością dużym zainteresowaniem zarówno 

mediów, również tych lifestyle’owych, jak i publiczności 

cieszyły się obie wystawy prezentujące modę. To był 

niewątpliwie sukces komercyjny. Wystawa Adama Leja, 

domu mody Dior, przeszła nasze oczekiwania. Kolejka 

do obejrzenia jej w ramach akcji Noc Muzeów mierzyła 

59 


„Łódzkie mikrohistorie. Ludzkie mikrohistorie” foto: Anna Perek-Kowalska. 

60 


kilkaset metrów. To miłe, gdy widzi się kolejkę nie do 

sklepów, a do przybytków sztuki. Myślę, że sukcesem 

była też ostatnia edycja Triennale, na której bardzo 

dopisała publiczność zagraniczna. Ludzie przyjechali 

do Łodzi specjalnie na to wydarzenie i to naprawdę 

z bardzo daleka. Kanada, Japonia. To świadczy o 

naprawdę dużym prestiżu imprezy. Oceniam, że ok. 

70 procent to była publiczność zagraniczna. Jest to 

wymierna korzyść dla miasta, oprócz samej promocji, 

rzecz jasna. Ci ludzie spędzali tu czas, spali, jedli, 

a zatem różne branże miały pożytek z tego wydarzenia. 

Moim zdaniem, należało to przedsięwzięcie odrobinę 

zreformować i to właśnie uczyniliśmy. Była to 

pierwsza edycja opatrzona hasłem przewodnim. 

Artyści tworzyli prace na konkretny temat, ponadto 

nabór był otwarty, bez wstępnej selekcji, czyli artyści 

zgłaszali się bezpośrednio, a nie jak wcześniej poprzez 

rekomendację konsultantów dopuszczających 

uczestników do udziału w wystawie. Niegdyś muzeum 

miało siatkę takich opiniodawców w różnych krajach 

i bazowało na ich zdaniu, co jednak mimo wszystko 

były subiektywne. W obecnych czasach, w których jest 

niezwykła łatwość kontaktów internetowych, uważam, 

że była to formuła przestarzała. Teraz to wybrane przez 

Radę Triennale międzynarodowe jury kwalifikuje do 

udziału w wystawie, a następnie wybiera laureatów. 

A co dzieje się z pracami tych laureatów? Czy są one 

pokazywane na wystawach objazdowych, czy raczej 

chętni do obejrzenia muszą przyjechać do Łodzi? 

wielkogabarytowe, a to wymaga szczególnej instalacji, a 

co za tym idzie, również przystosowanych do tego wnętrz. 

Nasza przestrzeń jest do tego odpowiednia. 

Jeśli chodzi o zakup prac laureatów, przez wiele lat 

z powodu trudnej sytuacji finansowej nie udawało się 

nabyć ich do kolekcji muzeum. Od trzech lat nieustannie 

ubiegamy się o środki z dotacji Ministra Kultury 

i Dziedzictwa Narodowego, co umożliwia sukcesywne 

uzupełnianie kolekcji. W zeszłym roku udało nam się 

pozyskać prace laureatów ostatniego triennale, bo to na 

pewno jest jeden z ważnych elementów budowy kolekcji, 

którą chcemy docelowo udostępnić na stałej wystawie 

tkaniny artystycznej. 

Jakie są najgorętsze, wiosenne plany? 

Dla mnie najważniejszym wyzwaniem w tej chwili jest 

dokończenie wystawy stałej w budynku A, czyli w tej 

najstarszej części fabryki. Powstanie tam ogromna 

wystawa zajmująca trzy piętra. Powierzchnia jednego 

piętra to 800 m2. Pracujemy nad wystawą z zespołem 

merytorycznym od dwóch lat. Da ona odpowiedź, 

dlaczego rozwój Łodzi w pewnym okresie historycznym 

tak dynamicznie przyspieszył. Historia została tu 

doprowadzona do 1989 roku, czyli do momentu upadku 

fabryk w Łodzi. Zawiera ona strajki kobiet, o których 

bardzo mało się mówi, a na które warto zwrócić uwagę, 

bo te strajki włókniarek były chyba jedynymi, które 

spotkały się z reakcją ówczesnego rządu. Ponadto 

przemysł włókienniczy jest nierozerwalnie związany 

z przemysłem odzieżowym, a nasza kolekcja odzieży to 

nie tylko realizacje wielkich projektantów, to także po 

prostu finalne produkty tego przemysłu, które także 

zaprezentujemy na wystawie. Dodam, że z pewnością nie 

będzie to prezentacja multimedialna. Mamy naprawdę 

bardzo ciekawe zbiory i to one będą „grały pierwsze 

skrzypce” na ekspozycji, do obejrzenia której już teraz 

serdecznie zapraszam. 

Dziękuję za rozmowę i za pośrednictwem magazynu 

Post Scriptum zachęcam wszystkich do zwiedzania. [JN] 

Triennale nigdy nie miało takiej tradycji, by była 

to wystawa objazdowa, chociażby ze względu 

na specyfikę prezentacji prac. Tkaniny są często 


61

62 


PIOTR JAKUBCZAK 


63

PIOTR JAKUBCZAK 

64 


CO MIAŁEM POWIEDZIEĆ, 

TO NAMALOWAŁEM 

Kiedy pokazano mi Pana 

prace, byłem przekonany, że to 

obrobione graficznie fotografie. 

I tu rodzi się pierwsze pytanie. 

Jak ważny jest warsztat 

malarza? Czy potrzebna jest 

umiejętność, czy wystarcza 

sama wizja? 

Osobiście wywodzę się 

z tego starszego pokolenia 

(akademickiego), gdzie 

warsztat malarski był 

pielęgnowany i wpajany przez 

całe życie. Bez umiejętności 

warsztatowych żadna wizja 

w pełni nie może być rzetelnie 

zrealizowana. Doskonałość 

warsztatu daje poczucie wolności 

w tworzeniu. Do tej doskonałości 

dochodzi się przez całe twórcze 

życie. Konsekwencja w pracy 

i pokora wymaga praktycznie 

całkowitego poświęcenia się 

w doskonaleniu w sztuce. Można 

malować obrazy lub je tworzyć. 

W swym marnym żywiole dążę 

do tego drugiego. Dzień bez 

pracy przy płótnie jest dniem 

straconym, tym bardziej, że coraz 

mniej czasu pozostało. 

Tak więc pokora i praca. 

Jak definiuje Pan swoje 

malarstwo? 

Nie mam żadnej definicji na temat 

tego, co robię. W malarstwie 

kieruję się bardziej emocjami 

niż zdrowym rozsądkiem. Nie 

pracuję nad żadnym stylem. 

Zależy mi tylko na tym, by obraz 

nie był obojętny, by miał coś do 

opowiedzenia. 

Jak powstaje obraz? Pytam o 

tę chwilę, zanim weźmie Pan 

pędzel do ręki. Pojawia się 

Panu w głowie gotowe dzieło, 

które należy jedynie odtworzyć, 

czy ono tworzy się podczas 

malowania? 

Nie mam zielonego pojęcia. 

Obserwuję otaczającą mnie 

rzeczywistość, czasami noszę jakiś 

temat przez długi czas w sobie, 

a czasami po prostu siadam 

i obraz sam mnie prowadzi. Nigdy 

do końca nie mam sprecyzowanej 

formy końcowej tego, co robię. 

Często ulegam przypadkowi, który 

próbuję okiełznać. Jak mówiłem 

wcześniej, zależy mi na tym, by 

ewentualny odbiorca nie przeszedł 

obok mojej pracy obojętnie. Nie 

traktuję swej pracy jako jakiejś 

misji czy powołania do zbawiania 

świata. Tworzę i chcę być z tym 

szczęśliwy, co jest bardzo trudne. 

Głęboko skrywane marzenia? 

Raczej nie posiadam. Wszystko 

mam: dach i niebo nad głową 

(w pięknym miejscu). Głodem 

nie przymieram. Dzieci zdrowe 

i ja też. Wrogów chyba nie mam. 

W pracy się spełniam (żyję 

wyłącznie z malarstwa). To czego 

więcej chcieć? 

Spokoju ducha i miłości. 

Tyle. 

65 


CENIĘ KAŻDEGO, KTO PODCHODZI DO SWOJEJ PRACY Z PASJĄ 

66 


CZĘSTO ULEGAM PRZYPADKOWI, 

KTÓRY PRÓBUJĘ OKIEŁZNAĆ. 


67

68 


Czy podgląda Pan prace swoich kolegów 

i koleżanek? Kogo ceni Pan najbardziej 

z polskiego podwórka, ale też z 

europejskiego i światowego? 

Oczywiście, że podglądam i obserwuję. 

Na tym to polega, by się wymieniać 

doświadczeniem z przyjaciółmi po fachu. 

Nie mam jakiegoś ulubionego twórcy. Cenię 

każdego, kto podchodzi do swej pracy z pasją. 

W mistrzach widzę doskonałość warsztatu 

i podejście do tematów. U każdego można 

zobaczyć coś dla siebie. 

Największy sukces? 

Rodzina. 

Co ważnego powiedziałby Pan światu, gdyby 

świat chciał Pana słuchać? 

Więcej miłości. Trochę naiwnie, ale uczciwie. 

Obawiam się, że to piękne, ale niestety zbyt 

ogólne przesłanie. Może zapytam inaczej: 

gdyby miał Pan czarodziejską różdżkę, co by 

Pan stworzył, zmienił? 

Stworzyłbym maszynkę do zwalczania: tępoty, 

bestialstwa i nienawiści. 

Co ja gadam. Przecież ma Pan czarodziejską 

różdżkę, która potrafi tworzyć nowe światy. 

To pędzel. 

No tak! W zaciszu swej pracowni stworzyłem 

cały kosmos. [JP] 


69

70 



71

ART YSTA 

ZAKLINACZ STRACHU 

Patrzę w dal, aż po krańce świata… Zanim 

przeminie dzień, nadejdzie koniec. Najpierw 

zacznie zapadać się czas, a potem ziemia. 

Chmury ogarnie szaleństwo. Zakipią lądy. Oto 

znak – to początek końca. Skraj świata zacznie 

s i ę kru szy ć. Wsz y st ko za czn i e s i ę za p a d a ć, 

i zapadać… Patrzę w to zapadanie się. Czuję 

jakąś siłę ssącą. Wciąga mnie. Wsysa. Zaczynam 

się zapadać. Spadam. W głowie mi się kręci od 

tego spadania… 

Teraz patrzę uważnie w jeden punkt kotłujących 

się wód. Szukam miejsca, na którym moje oko 

mogłoby odpocząć. Staję się lekki. Coraz lżejszy. 

Wszystko staje się lekkie. Wznoszę się w górę. 

Z tego zapadania się i wznoszenia wyłania się 

nowa kraina, jak zatopiona Atlantyda – Ziemia 

wyłania się z wody. Widzę Nową Ziemię… 

(Pasterz - jasnowidz Hias, film „Szklane serce” 

Wernera Herzoga, 1976) 

Jest 2020 rok. Całą kulę 

ziemską opanowała epidemia 

koronawirusa z Wuhan, 

wszechobecna niepewność 

i uzasadniony lęk przed nieznanym. 

Tymczasem w Kolumbii, w głębi 

amazońskich lasów deszczowych 

dokonano epokowego odkrycia. 

Na trzynastokilometrowych trzech 

ścianach wzgórz Serranía La Lindosa, 

przypominających klif, odnaleziono 

nienaruszone rysunki naskalne 

z epoki lodowcowej sprzed dwunastu 

i pół tysięcy lat. 

Okrzyknięto to miejsce Kaplicą 

Sykstyńską prehistorii. Stwierdzono, 

że doniosłość tego odkrycia 

przewyższa nawet jaskinię w Lascaux. 

Zadziwiające jest, że rysunki 

nie wyblakły przez tak 

nieprawdopodobnie długi 

czas i wciąż emanują żywym, 

rdzawym kolorem naturalnej 

sepii. Organiczne barwniki 

stały się pożywką dla porostów 

i grzybów, które zakonserwowały 

je na tysiąclecia, a amazoński las 

72 


deszczowy skrył tę artystyczną 

i kulturową tajemnicę przed inwazją 

człowieka. Postaci potężnych 

gatunków mastodontów, paleolam, 

ryb, jaszczurek, ptaków, węży, żółwi, 

koni i innych olbrzymich zwierząt 

epoki lodowcowej wypełniają 

szczelnie powierzchnię klifu, jakby 

prehistoryczny artysta cierpiał 

na horror vacui, ale może raczej 

ludzie żyli obok tej skały tak długo, 

że malowały ją całe pokolenia, 

nawarstwiając na niej swoją historię. 

„Odczytanie” tej ściany zajmie 

archeologom wiele lat, a nawet całe 

pokolenia. Na razie musi zadowolić 

nas zaledwie powierzchowne 

dotknięcie jej sekretu – a to i tak 

wystarcza do spojrzenia przez 

moment na świat oczami naszych 

prehistorycznych przodków sprzed 

tysięcy lat. Patrzymy na tę potężną 

ścianę, na której nasi praprzodkowie 

z epoki lodowcowej pozostawili zapis 

swojego życia – i my, ludzie wysoko 

rozwiniętej cywilizacji i technologii, 

przeżywamy głębokie poruszenie. 

Nawiązujemy porozumienie 

z innym człowiekiem ponad 

głęboką przepaścią czasu i rozwoju 

cywilizacyjnego. 

Oto jest siła i magia sztuki. 

Kim był tamten artysta? Szamanem, 

który zaklinał swój strach na 

ścianie? Skąd u człowieka tak 

potężna potrzeba kreacji? Tak wielki 

imperatyw tworzenia? 

André Malraux, pierwszy w historii 

francuski minister kultury w wieku 

XX, stwierdził: Sztuka jest niezbędna. 

Żebym tylko wiedział do czego. 

Znana jest jeszcze inna myśl jego 

autorstwa: 

Kultura 

jest tym, co sprawiło, że 

człowiek stał się czymś innym, 

niż tylko przypadkowym 

wydarzeniem w przyrodzie.

Na te właśnie intuicyjne refleksje 

francuskiego ministra kultury na 

temat sensu uprawiania przez 

człowieka sztuki, naukowej 

odpowiedzi udzielił nam neurobiolog 

profesor Jerzy Vetulani. W jednym 

ze swoich wykładów dowodził 

on bezpośredniego jej wpływu 

na rozwój naszego mózgu i tym 

samym, wyodrębnienie się naszego 

gatunku homo sapiens spośród 

innych ssaków. Profesor Vetulani 

powiedział: 

Zdolność tworzenia sztuki 

jest właśnie tą cechą, która 

wyróżnia człowieka spośród 

innych mieszkańców naszego 

globu. 

Jedynym elementem, który 

stanowi decydującą różnicę 

pomiędzy budową mózgu 

człowieka rozumnego a pozostałych 

ssaków naczelnych, jest obszar 

odpowiadający za naszą zdolność 

kreacji. Posiadamy tę umiejętność 

jako wyjątkowy gatunek żyjący na 

ziemi. 

Według profesora Vetulaniego, to 

dzięki swojej kreatywności homo 

sapiens wygrał w starciu z innymi 

formami praludzi, z człowiekiem 

neandertalskim. Ale być może także 

i dlatego, że żył on w dużych 

grupach, neandertalczyk był 

natomiast raczej typem samotnika 

tworzącego zaledwie kilkuosobowe 

rody. 

Homo sapiens był też szczególnym 

gatunkiem w prehistorii, który 

zdobił swoje groby, sprzęty 

i broń. On pierwszy w całej historii 

wszechświata poświęcał swoją 

uwagę czynności, która tylko 

pozornie nie posiada celu ani sensu. 

Kwintesencją tego działania 

twórczości jest rozwój umiejętności 

przekazywania ludzkich emocji 

odbieranych poprzez neurony 

lustrzane. Sztuka w sposób 

bezpośredni i namacalny rozwija nas 

i uczy empatii. Tym samym czyni nas 

– w prosty i udokumentowany przez 

naukę sposób – po prostu ludźmi. 

Istotnym dowodem na to, jak bardzo 

potrzebujemy sztuki, jest także fakt, 

że wszystkie czynności i zdobycze 

ewolucyjne, które są zbędne, 

z czasem zanikają – sztuka zaś nie 

zanikła. I w całej historii ludzkości 

nie zaistniała żadna grupa społeczna, 

która nie pozostawiłaby po sobie jej 

obiektów. 

Sztuka towarzyszy człowiekowi 

od zarania jego dziejów. Jest 

zewnętrznym wyrazem ekspresji 

jego emocji. Chociaż jej forma wciąż, 

zwłaszcza od XX wieku, bardzo 

mocno ulega przekształceniom, 

a szczególnie ewolucja ta dotyczy 

pojmowania i definiowania piękna. 

Według współczesnej wiedzy 

neurobiologicznej nasz ośrodek 

piękna mieści się w nowej części 

mózgu – w przyśrodkowej korze 

oczodołowo-czołowej, strukturze 

właściwej tylko dla gatunku homo 

sapiens. To potwierdza intuicyjny 

pogląd wyrażony przez Immanuela 

Kanta, który w rozprawie O uczuciu 

piękności i wzniosłości twierdził, że 

zasady tych pojęć tkwią w odbiorcy 

sztuki i to on decyduje, co w jego 

własnym odczuciu jest piękne. Nie są 

więc kwestią obiektywną, istniejącą 

niezależnie, poza człowiekiem – jak 

uważano od czasów Platona. 

Uwagę zwraca również fakt, 

że sztuka była od początku 

w znacznym stopniu figuratywna, 

a zatem bliska człowiekowi. 

Przedstawiał on samego siebie 

podczas polowania, w tańcu, swoje 

przedmioty codziennego użytku, 

a także wszelkie spotykane wówczas 

Kobiety tańczące nad rzeką, dżungla amazońska, wzgórza Serranía La Lindosa, Kolumbia 


73

Nasza obawa przed samotnością 

jest wciąż tym samym lękiem, 

który przeżywali nasi paleolityczni praprzodkowie. 

zwierzęta. To wszystko w otoczeniu 

geometrycznych form i wzorów 

będących symbolami krajobrazu 

lub być może spełniającymi funkcje 

czysto dekoracyjne. 

Wśród znalezionych petroglifów 

niekiedy zaskakują pojawiające się 

wizje rodem z kosmosu – spirale 

symbolizujące zakrzywienie 

czasoprzestrzeni, latające obiekty 

pozaziemskie… 

Na odkrytej w kolumbijskiej dżungli 

potężnej skalnej ścianie, szczelnie 

wypełnionej postaciami ludzi, 

zwierząt i abstrakcyjnymi wzorami, 

pomiędzy wieloma innymi formami 

zobaczyłam schematyczny rysunek 

pięciu kobiet tańczących nad rzeką. 

Patrząc na ich proste sylwetki ujęte 

w syntetyczny schemat, a jednak 

zindywidualizowane w formie 

i ruchu, w poruszonych tańcem 

ciałach, układzie rąk i nóg – człowiek 

z początku XXI wieku doświadcza 

głębokiego wzruszenia. Czuje radość 

tamtego człowieka sprzed dwunastu 

i pół tysięcy lat, płynącą z faktu 

samego tańca, jak i bycia w grupie 

współplemieńców podobnych sobie. 

To nasze poruszenie jest uczuciem 

wspólnoty z całą ludzkością. 

Sztuka łączy nas, ludzi, 

ponad czasem, ponad 

odległymi epokami i całą 

historią rozwoju naszej 

cywilizacji. 

Pomimo upływu czasu, w pewnych 

naszych pragnieniach jesteśmy 

wciąż niezmienni. Naszemu życiu 

towarzyszy od zawsze ta sama 

nadrzędna potrzeba bycia razem. 

W grupie czujemy się silniejsi i przez 

to bezpieczniejsi. Każdemu zaś 

epizodowi wyłączenia ze wspólnoty 

towarzyszy stan niepokoju, 

nieświadomy, atawistyczny lęk 

przed własną śmiercią, gdyż poza 

plemieniem w prehistorycznych 

czasach była ona czymś bardzo 

realnym. Samotność stanowiła 

bezpośrednie zagrożenie życia. 

Współczesna psychologia zapewne 

słusznie definiuje nasze psychiczne 

zdrowie umiejętnością życia 

w grupie i tworzenia zdrowych 

relacji z innymi. 

Jesteśmy wciąż tacy sami – grzejemy 

się w cieple wspólnego przebywania 

wokół naszych wszelkich 

skrzesanych ognisk. Nasza obawa 

przed samotnością jest wciąż tym 

samym lękiem, który przeżywali nasi 

paleolityczni praprzodkowie. 

Człowiek z epoki lodowcowej, żyjący 

w otoczeniu olbrzymich zwierząt, 

być może poskramiał swoją 

trwogę, zamykając ją w obrazach 

na skale. Sublimując w sztuce 

własne przerażenie otaczającym go 

światem. W ten sposób zaklinał swój 

strach. Ci, którzy w pierwotnym 

plemieniu byli artystami, byli 

zazwyczaj równocześnie szamanami. 

Od swego zarania sztuka miała 

również wiele wspólnego 

z kontaktem istoty ludzkiej ze 

światem duchowym. Zarówno 

poprzez aktywność jej twórcy, 

jak i w biernym odbiorcy, sztuka 

zmniejsza lęk przed samotnością, 

równoznaczny z atawistycznym 

lękiem przed śmiercią. To jedna z jej 

bardzo licznych i ważnych ról, jakie 

odgrywa w naszym życiu. 

Pozostawiając ślad narzędziem 

na skale, zarys postaci, symbol 

współplemieńców, lub siebie 

samego, człowiek prehistoryczny 

mówił sam sobie: oto jestem ja, 

a oto jesteś ty. A to mastodont, 

lama, koń… Poprzez tworzenie 

symboli powoli opanowywał 

otaczający go, wrogi mu świat. 

Zaklinał to, co nieznane. Oswajał 

w tworzonym przez siebie 

znaku. Widząc samego siebie 

jako kruchy, osobny byt w 

zagrażającym otoczeniu, kształtował 

świadomość własnego istnienia 

jako odrębności i indywidualnej 

jedności. Jednocześnie pozyskiwał 

samowiedzę na temat swojego 

współegzystowania w pierwotnej 

społeczności, w odniesieniu do 

innych. 

74 


Rysunki ludzi mogły faktycznie 

spełniać rolę w kształtowaniu jego 

poczucia siebie jako odrębnego

ytu, będąc jednocześnie wyrazem 

potrzeby określenia własnej 

tożsamości – podobnie jak działamy 

i my, kiedy malujemy autoportrety 

i poprzez ten dogłębny subiektywny 

proces poznawania swoich twarzy 

i sylwetek, staramy się pojąć 

własną ludzką istotę. Tym samym, 

zanurzając się w ten nurt działania, 

zaczynamy czuć siebie samych 

znacznie realniej, mocniej. Twórczy 

akt rysowania natury jest przecież 

badawczą próbą zrozumienia 

jej. Zapanowania nad nią. 

Poprzez dogłębną analizę niejako 

usiłowaniem przeniknięcia jej na 

wylot. Odkrywaniem jej tajemnic. 

Wiedza bowiem daje nam poczucie 

bezpieczeństwa, redukując lęk przed 

nieznanym. 

Wizerunek człowieka na skale 

spełniał być może rolę lustra, bo 

przecież człowiek pierwotny nie 

posiadał lustra. Zobaczyć siebie 

oznacza posiąść świadomość 

własnego ja. Dopiero potem, 

w drugiej kolejności przychodzi 

świadomość relacji ja z innym. 

Wpatrując się w obraz świata 

pozostawiony przez własnych 

przodków, człowiek prehistoryczny 

zyskiwał także poczucie 

zakorzenienia we własnej historii, 

tożsamość. Podobnie jak my 

zyskujemy poczucie ciągłości naszej 

historii, patrząc na ruiny Akropolu, 

skarby Luwru, Kaplicę Sykstyńską, 

dzieła Picassa… Poprzez wszystko to, 

co w naturalny sposób samoczynnie 

wtapia się w nasz wielopokoleniowy 

kulturowy pejzaż, stając się 

elementem klasyki. 

W 1994 roku na południu Francji, 

w dolinie rzeki Ardèche, trójka 

podróżników odkryła prehistoryczną 

jaskinię sprzed 32-30 tysięcy lat, od 

nazwiska jednego z nich nazwaną 

Jaskinią Chauveta. Wnętrze tej 

groty wypełniają paleolityczne 

malowidła naskalne wykonane 

z ogromną swobodą, realizmem, 

biegłością i rozmachem, czarną 

i czerwoną farbą, umiejscowione 

w ciągu korytarzy o długości ponad 

pół kilometra. Przedstawiają 

ówczesne zwierzęta i odciski dłoni, 

zapewne artysty-szamana. 

Kilka lat po tym sensacyjnym 

odkryciu Werner Herzog wszedł 

tam z ekipą filmową, by zrealizować 

poetycko-filozoficzny dokument 

zatytułowany Jaskinia zapomnianych 

snów. 

Sądząc po znalezionych w jaskini 

śladach archeologicznych, Jaskinia 

Chauveta prawdopodobnie 

spełniała funkcję miejsca kultu. 

To prehistoryczne sanktuarium. 

Niezmiernie zastanawia mnie fakt 

panującej w niej zupełnej ciemności. 

Jeśli artysta tworzy obrazy 

w całkowitym mroku, przyświecając 

sobie zaledwie palącym się polanem 

lub ogniskiem – dostępne dla 

jego wzroku są jedynie fragmenty 

malowidła. Dla widza także. 

Nie jest więc zapewne celem 

tworzenie samych przedstawień po 

to, by budziły podziw oglądającego 

– intencja była znacznie głębsza, 

poważniejsza. 

Moim zdaniem zamiarem tym było 

właśnie zaklinanie wrogiego 

sobie świata w obrazach. 

Był to element rytuału lub kultu. 

Mrok jest bowiem nieodłącznym 

elementem towarzyszącym 

wszelkim tajemniczym misteriom, 

kiedy człowiek dokonuje próby 

dotykania rzeczywistości 

ponadzmysłowej, magicznej, 

duchowej, boskiej. Kiedy 

doświadcza transcendencji, musi 

wyciszyć zmysły. Przymknąć oczy. 

Przywołać w sobie noc. 

W tym momencie nie sposób nie 

przytoczyć z pamięci historii sztuki 

czternastu Czarnych Obrazów 

Francisca Goyi, „malowanych 

w ciemności” w 1810 roku, kiedy 

po przebytej ciężkiej chorobie, 

która pozbawiła go słuchu i utracie 

prestiżu na arystokratycznym 

dworze, malarz zamknął się 

przed światem w wiejskim domu 

na wzgórzu poza Madrytem, 

nazywanym La Quinta del Sordo – 

Domem Głuchoniemego. 

Obrazy malowane techniką olejną 

wprost na ścianach, wyłącznie 

dla samego siebie, z własnej 

wewnętrznej potrzeby, wyrażają 

szczerość uczuć i filozofię życia 

tego pesymistycznego artysty- 

-myśliciela. Są wstrząsającymi 

scenami przerażenia przemocą 

i potwornością świata. Straszliwymi 

wizjami. Samą kwintesencją 

ludzkiego strachu. 

Kronos pożera własne dziecko, 

upiorne staruchy zgromadziły się na 

sabat, nadchodzi procesja świętego 

oficjum inkwizycji, starcy łapczywie 

pochłaniają zupę, jakby był to 

ostatni posiłek ich dogasającego 

życia – a wszystkim tym scenom 

towarzyszy prześmiewczy rechot 

kobiet, jak okrutny chichot historii… 

Sztuka ma więc za zadanie nie tylko 

pobudzać w człowieku ośrodek 

piękna, sprawiać mu przyjemność. 

Ma także budzić nasze obrzydzenie 

i wstręt wobec zła. Ostrzegać przed 

potwornością i okropnością, która 

jest ciemną stroną człowieka. Tym 

samym, poprzez działanie neuronów 

lustrzanych, rozwija naszą ludzką 

empatię – wrażliwość na krzywdę 

bliźniego. Pasterz-jasnowidz Hias 

z hipnotycznego filmu Wernera 

Herzoga Szklane serce patrzy w dal 

ponad morzem chmur płynących 

po szarym niebie nad wzgórzami 

Bawarii, i snuje katastroficzną wizję 

przyszłości… W wiosce, obłąkany 

rządzą kunsztu rubinowego 

szkła właściciel fabryki nie cofnie 

się przed niczym, żeby posiąść 

tajemnicę jego wyrobu… Pragnienie 

piękna niekiedy doprowadza 

opętanego nim człowieka aż do 

zbrodni. Pogrążeni w hipnotycznym 

śnie ludzie zmierzają na skraj 

przepaści własnego życia… Werner 

Herzog pokazuje tę niebezpieczną 

granicę, gdy pożądanie sztuki 

i własnej wszechpotęgi staje się już 

zatraceniem człowieka. 

Kiedy obłąkany pasją muzyki 

Fitzcarraldo chce zbudować 

w środku peruwiańskiej dżungli 

operę, przetacza parowiec przez 

szczyt wzgórza, kosztem życia kilku 

indiańskich najemnych robotników, 

a po katastrofalnym upadku 

swoich planów płynie Amazonką, 

słuchając z pły ty operowego śpiewu 

w wykonaniu Enrico Caruso. 

75 


Maestria idealnych dźwięków, 

dwuznaczna w tym kontekście 

tragicznych wydarzeń, niesie się 

ponad wodami Amazonki i odbija od 

ściany gęstych lasów deszczowych… 

Piękno nie zawsze równoznaczne 

jest z dobrem, jak nauczał Platon. 

Brnie na zatracenie Aquirre – 

oszalały żądzą władzy przywódca 

hiszpańskich konkwistadorów, 

prowadząc ich w głąb dżungli, 

w poszukiwaniu mitycznego El 

Dorado, na spotkanie z własną 

śmiercią… Podobnie jak idzie 

na zatracenie każdy, kto traci 

miarę, gdy ogarnie go szaleństwo 

zaślepienia własnym celem. 

Dżungla amazońska bywa tym 

samym, czym dla nas, ludzi 

współczesnych, jest dżungla 

wielkiego miasta. Bywamy 

w niej tak samo samotni, bezradni 

i przestraszeni. Otoczeni zewsząd 

przez dzikie zwierzęta. Chowamy się 

do jaskiń – własnych pracowni – by 

snuć fantasmagorie pomagające 

nam przeżyć w realności – na temat 

świata, innych, a przede wszystkim 

samych siebie. 

Wchodzimy w głąb swoich dusz 

i odkrywamy, krok po kroku, 

własną ciemność. Jak Fitzcarraldo, 

Aguirre, lub Marlow – bohater 

Jądra ciemności Josepha Conrada, 

zmierzający w głąb afrykańskiej 

dżungli rzeką Kongo. 

Jak mitologiczny Orfeusz, który 

ze swą lirą schodzi do królestwa 

podziemi Hadesu po swoją miłość, 

Eurydykę. Jak Dante, wędrujący 

przez Piekło, Czyściec i Raj… 

Ta katabaza (gr. κατάβασις – zejście) 

jest zanurzeniem się za życia 

w śmierć. Dotknięcie jądra własnej 

ciemności jest drogą wyjścia 

w jasność. W głębi własnej jaskini, 

pośród odbitych cieni realnego życia 

na ścianach, wzrok zamkniętego 

w niej człowieka w niestrudzonym 

instynkcie przetrwania, poszukuje 

miejsc, skąd sączy się strumień 

światła. To właśnie tam najmocniej 

bije nieśmiertelny puls własnego 

życia. 

Fitzcarraldo, z najlepszym 

cygarem świata w ustach, oparty 

dumnie o poręcz teatralnego 

76 


fotela wyścielonego czerwonym 

aksamitem, ubrany w wytworny 

frak, stoi na pokładzie parowca, 

który sunie szeroko rozlaną 

Amazonką z europejskim 

zespołem operowym na pokładzie. 

Nieskazitelna, wysublimowana 

włoska opera rozbrzmiewa czystymi 

dźwiękami w finałowej scenie filmu 

Wernera Herzoga – i niknie, wraz 

z rozpływającym się w powietrzu 

dymem z kominów parowca, 

i ostatnimi napisami na ekranie… 

Mimo totalnej porażki utopijnego 

przedsięwzięcia coś jednak 

pozostało ocalonego z wielkich 

marzeń szaleńca. Muzyka przetrwała 

nienaruszona. 

Kiedyś stałam na wysokim, 

urwistym brzegu Sekwany w Saint- 

Germain-en-Laye, tuż obok zamku 

Króla Słońce, w którym mieści się 

muzeum archeologiczne z bogatym 

zbiorem paleolitycznych znalezisk 

z terenów Francji i całego świata. 

Figurki, rzeźby, bloki skalne 

z wyrytymi wizerunkami zwierząt 

i ludzi przeniosły mnie do odległego 

wymiaru naszych praprzodków. 

Świat ten przeminął, ale 

w pozostawionej sztuce zachował 

się na zawsze duch, z którego 

emanuje niezwykły potencjał 

człowieka wszechczasów do 

wiecznego odradzania się. Z głębin 

ludzkiej istoty, jak z jądra ziemi, 

wypływa nieprzerwane źródło 

niepohamowanej woli tworzenia, 

tej potężnej, nieśmiertelnej siły 

kreacji, która czyni nas ludźmi. 

Patrząc stamtąd na rozciągający 

się przede mną w mglistą dal szary, 

zabetonowany Paryż, mimowiednie 

przeniosłam się myślami w głąb 

amazońskiej dżungli, gdzie ostatni 

pierwotni Indianie z plemienia 

Guarani, całkowicie obojętni na 

presję cywilizacyjnego postępu, 

żyją w harmonii z naturą, 

współplemieńcami i samymi sobą. 

Szanują plemienną starszyznę 

i szamana, który znanymi sobie 

ziołami leczy ich choroby i zapewnia 

kontakt ze wspierającym ich 

duchowym światem przodków. 

Polują w tradycyjny sposób na dzikie 

zwierzęta. A potem tańczą w kręgu 

własnej wspólnoty plemiennej, 

rozładowując swój strach. Śmiejąc 

się i bawiąc razem beztrosko, malują 

swoje twarze czerwonym sokiem 

owocu uruku. 

Cywilizacja to władza nad światem, 

a kultura to miłość do świata – pisał 

Antoni Kępiński. Jeśli kochamy 

– pragniemy samego dobra dla 

obiektu naszych uczuć. Czy kochamy 

nasz zabetonowany świat, który 

chociaż tak bardzo ucywilizowany, 

okazuje się tak bardzo iluzyjny, 

nietrwały i kruchy? 

Istnieją w naszym życiu wydarzenia, 

nad którymi tracimy kontrolę. 

Czujemy wtedy swoją ludzką 

słabość i ulegamy siłom, które są 

potężniejsze od nas. Które nas 

zagarniają i niosą, gdzie chcą… 

Artysta bierze wtedy do ręki 

narzędzie lub słowo, i zaklina swój 

strach. Strach znieruchomiały 

w formie rysunku, obrazu, tekstu, 

nie przynależy już do niego. 

Staje się opowieścią przynależną 

zbiorowości. Zostaje wchłonięty 

w nurt historii naszej ludzkiej 

egzystencji. W świadectwo naszej 

wspólnej cywilizacji. 

To właśnie opowieść, która 

zaistnieje w zbiorowej świadomości, 

jest sposobem uporania się 

z własnym strachem, a nawet 

z nieuświadomionym lękiem, 

sięgającym swoimi korzeniami 

głęboko w nas… 

Lecz aby podjąć narrację – czy to 

obrazem, czy słowem – człowiek 

musi wpierw zmierzyć się sam 

ze sobą. Stanąć w swojej własnej 

prawdzie. To bywa niezmiernie 

trudne. Według Carla Gustawa 

Junga czasem wręcz tak bardzo 

niemożliwe, że łatwiej posłużyć się 

symbolem. Metaforą przedmiotu 

własnego cierpienia. Przeżyć swój 

własny dramat, własną tragedię 

w zewnętrznym obrazie, w cudzym 

opisie. Tym właśnie jest antyczna 

tragedia. Antyczna tragedia 

jest dramatem każdego z nas 

rozgrywanym w postaci obcych 

bohaterów.

DOMUS AETERNA (Dom Wieczności) akryl płótno 160x230 2017 

Siedzimy na widowni teatru 

i powoli zanurzamy się w nurt 

historii obcego nam narratora. 

Nasza wyobraźnia zaczyna żyć 

życiem innego człowieka. 

Mądrość tragedii greckiej polega 

na umiejętnym prowadzeniu 

odpowiedniej dramaturgii 

przedstawienia – wszak wywodzi 

się bezpośrednio z tajemniczych 

misteriów dionizyjskich, których 

bezpośrednim zadaniem 

było transowe, czasem wręcz 

ekstatyczne, uwalnianie ówczesnego 

człowieka od ciężaru traum. 

Wczuwamy się w los fikcyjnego 

bohatera dramatu, jakby był naszym 

własnym losem. Przeżywamy jego 

strach, jakby był naszym własnym 

strachem. A potem akcja ulega 

rozwiązaniu – następuje moment 

uwolnienia od napięcia (katabaza) 

– tym samym doznajemy katharsis. 

Tak sztuka uwalnia nas od naszych 

własnych lęków. 

Tę dramaturgię przedstawienia 

zachowuje do dziś sztuka filmowa, 

a filmy Wernera Herzoga są tego 

wybitnym przykładem. Jego szaleni 

bohaterowie zmierzający się 

z potęgą natury i potęgą 

Pantokratora – przegrywają. 

Podobnie jak bohaterowie antyczni. 

Nikt nie jest w stanie przezwyciężyć 

swego fatum. 

Ale człowiek, mimo wszystko, 

pozostaje ocalony – tym ocaleniem 

jest sztuka, zdolność odradzania się 

w wiecznej, nieśmiertelnej kreacji. 

Choćby mijały tysiąclecia, sztuka 

wciąż pozostaje żywa. Jest jak 

niezniszczalny kwiat na pustyni. 

W samym środku brazylijskiej 

dżungli, nad rzeką Negro 

wpływającą do Amazonki, w niegdyś 

niezwykle bogatym z powodu 

kwitnącego handlem kauczukiem 

mieście Manaus, stoi wybudowany 

w 1896 roku potężny gmach opery, 

zbudowany z cennych materiałów 

sprowadzanych aż z Europy. 

Zrealizowane ludzkie marzenie. 

Na deskach jej sceny występowali 

Enrico Caruso, Sara Bernhard… 

Potrzeba sztuki i piękna często 

znajduje swoje ucieleśnienie 

w samym jądrze człowieczej 

ciemności. Pomaga przezwyciężyć 

w sobie mrok. Poprzez odwagę aktu 

kreacji, choć w przebłysku chwili, 

poczuć szczęście. I własną potęgę. 

Na jednym z moich obrazów postać 

kobiety zwraca się w kierunku 

skulonej, ledwie zarysowanej postaci 

mieszkańca Pompejów zastygniętego 

w wulkanicznej lawie z ukrytą 

w dłoniach twarzą, z zapytaniem: 

A Ty – kim jesteś? 

Odpowiedź brzmi: 

Ja jestem Twoim strachem. 

Tym wszystkim, co wypierasz 

do swojej nieświadomości, 

bo nie masz sił zmierzyć się 

ze swoim własnym 

przerażeniem. 

Jestem Twoim mrokiem. 

[RSK] 

Renata Szpunar-Kubczyk 


77

CHATA 

nad 

JEZIOREM 

Powietrze pachnie żywicą 

i ziemią. Czasem wiatr zawiewa od 

jeziora i wtedy dochodzi jeszcze, 

ledwie uchwytna, woń słodkiej 

wody. Kobieta stoi przed drzwiami 

zagubionej w lesie chaty. Sama 

sprawia wrażenie zagubionej. 

Nerwowo poprawia długie, ciemne 

włosy, które na moment przysłoniły 

jej oczy i po raz kolejny sięga dłonią 

do ciężkiej, metalowej kołatki. Tak 

jak poprzednio brakuje jej odwagi, 

żeby zastukać. Jeszcze nie ułożyła 

w głowie wszystkiego, co chciałaby 

powiedzieć mężczyźnie, który tu 

mieszka. Na gałęzi pobliskiego 

drzewa siedzi szary, duży ptak 

i przygląda się jej z ciekawością. 

Przez chwile ich spojrzenia się 

spotykają. Ptak przekrzywia łebek 

i skrzeczy. 

– Stukaj żeż wreszcie, kobieto 

albo wracaj skąd żeś przyszła – zdaje 

się mówić. 

Kobieta ma na imię Tracy, 

a może Trudy. Tak trudno spamiętać 

te wszystkie imiona kobiet 

i mężczyzn, którzy zamieszkują 

północne rejony Kanady. 

W każdym razie jest całkiem ładna 

i ma cudowną pupę w kształcie 

gruszki. Takie pupy nie zdarzają 

się zbyt często i o wiele łatwiej 

je zapamiętać niż imiona. Ta 

kobieta jest szczęśliwą posiadaczką 

78 


jednej z takich zjawiskowych pup 

i dodatkowo pary całkiem zgrabnych 

nóg, ale założone na nie jeansy 

maskują je. Chyba, że ktoś ma 

tak sprawne oczy jak sokół, który 

jej się przygląda. 

– W czym mogę pani pomóc? 

Mężczyzna wyrasta nagle za jej 

plecami. Ma głos lekko skrzeczący 

i w pierwszej chwili kobieta 

myśli, że to jej wyobraźnia nadal 

przemawia dziobem siedzącego 

na gałęzi ptaka. Jednak ptaka 

już nie ma, a gospodarz krytej 

drewnianym gontem chaty jest. 

Nie poznaje kobiety, choć spotkali 

się poprzedniego dnia. 

– Chciałam przeprosić, 

podziękować – kobieta mówi 

pospiesznie, jakby się bała, że on nie 

pozwoli jej dokończyć, i nerwowo 

grzebie w torebce. W końcu 

wyciąga z niej zwitek banknotów. – 

Odwdzięczyć się jakoś za to, co pan 

zrobił. 

– Na pewno nie w ten sposób 

– mężczyzna w końcu ją rozpoznaje, 

choć zdaje się, że patrzy nie na 

twarz, ale na jej obleczoną w jeansy 

pupę. – Nie chcę papierków. 

Trudy (a może Tracy?) jest 

czerwona na twarzy. Drży jej ręka 

trzymająca banknoty i głos, gdy 

wreszcie się odzywa: 

– Proszę przyjąć pieniądze. 

Nawet ktoś taki jak ty ich 

potrzebuje. 

Ktoś taki jak gospodarz 

zgubionej w lesie chaty patrzy 

na nią uważnie. Tym razem nie 

na tyłek, ale prosto w oczy. Jakby 

ją przewiercał na wylot. 

– Przyjedź z córką jutro 

i zostańcie na weekend – mówi 

wreszcie. – To jest moja cena. Jeśli 

zdrowie Małej nie jest dla ciebie 

tyle warte, to trudno. 

– Nie wiem za kogo mnie 

bierzesz! – krzyczy kobieta. – 

Tłukłam się tu dwie godziny, żeby… 

– Podziękować – kończy za nią 

spokojnie. – I podziękowałaś. A teraz 

możesz spieprzać. Oczekuję was 

jutro. I przywieźcie ze sobą jakieś 

produkty na kolację. Moja dieta 

mogłaby się wam nie spodobać. 

Szum silnika zdezelowanego 

pick-upa trochę ją uspokaja. 

– To odludek – mówi kierowca. 

– Niech pani nie bierze tego do 

siebie. On po prostu taki jest. Dużo 

gada, ale jak przyjdzie co do czego, 

to wszystkim pomaga, choć zawsze 

twierdzi, że to nie jego zasługa. 

Moja sąsiadka była umierająca. 

Potrzymał ją trochę w ramionach, 

tak jak pani córkę wczoraj, i od razu 

stanęła na nogi. Ostatnio nawet 

zgłosiła swoją kandydaturę do władz

miasta. Tak jej wróciła chęć do życia. 

– Bardzo się zdenerwowałam, 

gdy dotknął mojego dziecka – 

kobieta tłumaczy się nie temu 

mężczyźnie, co powinna. – Dlatego 

go zwyzywałam i otłukłam 

torebką. Tyle się teraz mówi o tych 

zboczeńcach. Myślałam, że to jeden 

z nich. 

– No i pani się dziwi, że kazał 

pani spieprzać? – dziwi się z kolei 

kierowca. – Też bym pani kazał, na 

jego miejscu. 

– Pomimo to, zaprosił mnie, 

o ile można to tak nazwać, na 

weekend… 

– O, to świetnie! Połowa kobiet 

z miasteczka dałaby sobie usunąć 

implanty za takie zaproszenie. 

Podobno nie tylko w leczeniu jest 

wirtuozem. 

Kierowca mruga do niej 

i pokazuje w uśmiechu wszystkie 

ubytki w uzębieniu. 

– Tego się właśnie obawiam – 

mówi Trudy. 

– Proszę się nie bać. On nikomu 

nie zrobi krzywdy. Nie zgwałci pani, 

jeśli to pani chodzi po głowie. Co 

najwyżej poszczeka, ale nie ugryzie. 

Bez pani zgody, miałem na myśli. Bo 

większość kobiet z miasteczka… 

– Dałaby sobie usunąć implanty 

za takie ugryzienie. 

– Pięknie powiedziane! – 

chwali ją mężczyzna. 

Dalej jadą w milczeniu. 

Kierowca pogwizduje, kobieta 

pochłonięta jest własnymi myślami, 

silnik rzęzi jak rzęził. 

Kobieta siedzi przy stole 

w pięknej, bordowej, balowej sukni. 

Wygląda jak egzotyczny kwiat w 

szarobrązowym wnętrzu leśnej 

chaty. Zapach pieczonego królika 

i świeżo przygotowanej szarlotki 

miesza się z wonią perfum Paris 

YSL. Mała poszła spać zaraz po 

kolacji. Obie się bały, że ból głowy 

uniemożliwi jej zaśnięcie, dlatego 

córka położyła się tak wcześnie. 

Odkąd odzyskała wzrok, zaczęły się 

te bóle. Mężczyzna co jakiś czas brał 

jej drobną buzię w swoje szorstkie 

dłonie i trzymał przez chwilę. Dawał 

jej też jakieś zioła. To pomagało na 

chwilę. Przed kolacją też ją trzymał 

i Mała nawet odzyskała dobry 

humor. Żartowała z mężczyzną. 

Trudy pomyślała, że potrzeba jej 

ojca. A potem pomyślała o Peterze. 

Chyba coś ich łączy, z naciskiem na 

chyba. Jednak przy nim Mała tak się 

nie otwiera. Nigdy. 

– Jak okazujesz swoją wiarę? – 

pyta mężczyzna, patrząc na krzyżyk 

zwieszający się między piersiami 

kobiety. A może po prostu patrzy na 

jej piersi? Suknia ma spory dekolt, 

więc gospodarz nie musi się wiele 

domyślać. 

– Słucham przykazań Kościoła. 

– Kiedy człowiek zobaczy rajską 

plażę, nieograniczoną wolność 

i nieskalane piękno, natychmiast 

chce ją ogrodzić, otoczyć murem. 

Chce ją chronić, ma dobre intencje, 

ale efekty są dokładnie przeciwne. 

Sam sobie buduje więzienie, 

dodatkowo zabijając piękno, 

które przecież chciał ochronić. 

– Zgadzam się, że z wiarą 

łączą się ograniczenia – kobieta 

nerwowo poprawia włosy. Widać 

jej narastającą irytację. – Jednak 

nie można mieć nieograniczonej 

wolności. Na przykład do zabijania. 

– Z tymi słowami na ustach 

ludzie mordowali się przez całe 

stulecia. Tysiąclecia. Zaczynając 

od średniowiecznych wojen 

krzyżowych, a na współczesnych 

konfliktach kończąc. Wiara im 

w tym nie przeszkadza, a nawet ich, 

w ich mniemaniu, usprawiedliwia. 

W imię czego więc odrzucasz swoją 

wolność? 

– W imię miłości. 

Mężczyzna ma na sobie 

flanelową, kraciastą koszulę 

i znoszone jeansy. Jego skóra 

pachnie szarym mydłem. Ten zapach 

Trudy (a może Tracy?) nazwałaby 

prostackim. Podobnie jak to 

bezczelne gapienie się na jej biust. 

Teraz jednak mężczyzna przenosi 

spojrzenie na twarz kobiety. Patrzy 

na nią jak nauczyciel zadowolony 

z odpowiedzi ucznia. Uśmiecha się. 

– Od dawna w moim łóżku nie 

spała kobieta – informuje ją. 

– Nie oczekuj, że to się 

dziś zmieni – irytuje się Tracy. – 

Nie jestem dziwką! 

– Przyznam, że bliżej mi 

do filozofii Sumerów niż do 

purytanizmu Chrześcijan. 

Sumerowie czcili prostytutki, 

uważając je za święte. To one 

pokazywały przecież mężczyznom 

miłość bogów. To właśnie miłość jest 

kluczem do wiary, a nie kościelne 

przykazania. 

– Przykazania są ważne 

– protestuje kobieta. – Są 

przecież wartości uniwersalne, 

ponadczasowe. Choćby takie, żeby 

nie pożądać żony bliźniego. 

– Są różne rodzaje miłości. 

Najmniejszą jest miłość do 

partnera. To miłość warunkowa 

i pełna przykazań. Potrafisz kochać 

mężczyznę, ale tylko wtedy, 

gdy wypełni twoje przykazania. 

Na przykład takie, że ma być ci 

wierny i nie pożądać żon bliźnich. 

To nie jest prawdziwa miłość, 

a jedynie rodzaj kontraktu. 

Prawdziwe uczucie, to miłość do 

dziecka. Obdarzasz Małą uczuciem 

bezwarunkowym. Będziesz ją 

kochać cokolwiek zrobi i nie 

stawiasz jej żadnych warunków. 

79 


Nie przestaniesz jej kochać za 

to, że ona pokocha twojego 

partnera jak ojca albo jakiegoś 

miłego chłopca, co z pewnością 

wkrótce nastąpi, bo Mała już 

skończyła szesnaście lat, prawda? 

Nie będziesz o nią zazdrosna. 

Nawet będziesz się cieszyć jej 

szczęściem – mężczyzna napełnia 

kieliszki winem. – Miłość matki 

do dziecka, to nic w porównaniu 

z JEGO miłością. Ziarenko piasku 

w zestawieniu z oceanem. Jesteś 

w stanie wyobrazić sobie miłość 

bezgraniczną? Nieskończoną? Taka 

miłość: niczego nie oczekuje, nie 

żąda, nie spodziewa się, nie stawia 

warunków. Ona jest nieskończona. 

Brakuje skali, żeby ci ją pokazać. 

Nie jesteś w stanie jej pojąć, a ja nie 

potrafię ci jej opisać. Przyjmij tylko, 

że jest i że ona nie buduje klatek. 

Ludzie je budują. 

Trudy myje się w misce. W tym 

domku na odludziu nie ma bieżącej 

wody. Trzeba ją zagrzać i myć się 

jak w średniowieczu. Starannie 

myje piersi z wulgarnie sterczącymi 

sutkami (tak by to określiła, gdyby 

się nad tym zastanowiła), brzuch 

i uda oraz wszystkie te miejsca, 

o których damy nie wspominają. 

Przedłuża mycie chyba tylko po 

to, żeby opóźnić pójście do łóżka, 

w którym on z pewnością na nią 

czeka. Potem równie metodycznie 

wyciera się ręcznikiem. Zakłada 

aseksualną piżamkę w słoniki. 

Zakłada też podpaskę i majtki. 

Niedługo powinna mieć okres, 

ale nie tylko o to jej chodzi. 

Podpaska odstrasza większość 

mężczyzn skuteczniej niż słowo: 

„nie”. Ma to być jej tarcza przeciw 

włóczni wroga. Zachichotała na tę 

myśl, a potem robi głęboki wdech 

i przesadnie pewnym krokiem 

wychodzi z łazienki. 

Nie zastaje mężczyzny w łóżku. 

Kobieta nie wie, że on poszedł na 

nocne wędkowanie i nie wróci przed 

świtem. Kładzie się, przykrywa 

kołdrą i czeka na odgłos jego 

kroków. Czeka. Potem zasypia. 

Kierowca czeka kilkaset stóp 

od chaty. Nie ma odwagi podjechać 

bliżej. Wysiadł z samochodu i pali 

papierosa. 

– Teraz już jest stabilna– 

mężczyzna patrzy na Małą 

i głaszcze ją po głowie. – Z każdym 

dniem będzie coraz lepiej, a bóle 

nie powinny się już powtarzać. 

Co najmniej nie tak silne. 

– Może wpadniemy tu jeszcze 

kiedyś? – kobieta wygląda tak, 

jakby dziwiły ją własne słowa, a jej 

córka entuzjastycznie wykrzykuje: 

„tak, tak, tak”. – O ile nie będziemy 

przeszkadzać… 

– Wierzysz, że miasto wciąż 

istnieje? – pyta właściciel chaty. – 

Było jeszcze w sobotę rano, kiedy 

z niego wyjeżdżałyście, ale czy 

istnieje teraz, gdy nie patrzysz? 

Miejsca istnieją tylko tam, gdzie ty 

ich potrzebujesz, czy współistnieją 

ze sobą nawet bez twojego udziału? 

– Co za głupie pytanie! – 

obrusza się kobieta, żałując tego 

swojego: „może wpadniemy...”. 

Wie z całą pewnością, że nie chce 

tu nigdy więcej przyjeżdżać. 

– Podobnie jest z czasem 

i zdarzeniami. One też ze sobą 

współistnieją. Wbrew naszej woli. 

Nawet wtedy, gdy nie patrzymy. 

Inna sprawa, że patrzeć nie zawsze 

oznacza – widzieć. 

Trudy wsiada do samochodu 

i nie patrzy na mężczyznę 

w kraciastej koszuli, który macha im 

na pożegnanie. 

Powietrze pachnie jesienią. 

Minęło kilka miesięcy od czasu, gdy 

była tu z Małą. Jest pewna, że to jest 

właśnie to miejsce, ale w krajobrazie 

brakuje jednej istotnej rzeczy. 

– Miejsca znikają, gdy ich nie 

potrzebujemy – odezwał się sokół 

siedzący na gałęzi. 

– Nieprawda! – protestuje 

kobieta. – Miejsca nie znikają! 

– Wszystko znika – mówi sokół. 

– Trzeba ci perspektywy trwającej 

miliony lat góry. Zobaczyłabyś, 

że miejsca pojawiają się i znikają 

bardzo szybko. 

Oczywiście ptak nie 

wypowiedział ani słowa. To była 

jedynie wyobraźnia kobiety. 

Przyjechała tu, żeby powiedzieć 

mężczyźnie, że Mała zaczęła 

pisać książkę, że z jej wzrokiem 

już jest wszystko dobrze. Lekarze 

powiedzieli, że to cud. 

Kierowca pokazuje w uśmiechu 

wszystkie ubytki w uzębieniu. 

Peter, z którym chyba była w 

związku, ożenił się z pośredniczką 

nieruchomości, która szukała dla 

nich domu. Ale kobieta nie żałuje 

tamtego domu, żałuje całkiem 

innego. 

W krajobrazie wszystko 

się zgadza: są drzewa, które 

zapamiętała, widok na jezioro, 

nawet szary ptak siedzi na gałęzi 

jak wtedy. Brakuje tylko chaty. 

Kierowca nie pamięta chaty ani 

tego, żeby ją kiedykolwiek tutaj 

przywoził. Ten weekend nad 

jeziorem nigdy się wydarzył. 

Jeszcze... [JP] 

80 


Zdjęcie: Renata Cygan 


81

Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka – Ignacy Krasicki 

PEWNIK 

Na nic komputer, 

gdy łby zakute 

DWIE SIOSTRY 

Satyra zabija, nie obraża – Stanisław Jerzy Lec 

Kropelka kropelce zazdrości urody 

jakby zapomniała 

że z tej samej wody 

BIZNESMEN 

Laptop, komóra mercedes, paniusie 

a debet w banku 

i długi w ZUS-ie 

KŁOPOT 

W miłości bywa bardzo różnie 

Dziś jest przyjemność 

kłopot później 

MENU POSŁA 

Nie podawajcie posłom salami 

by nie zostali kanibalami 

PRZYJAŹŃ 

Tę przyjaźń opcjonalna choroba nękała 

Zdrowa była gdy brała 

chora gdy dać miała 

ZALEŻNOŚĆ 

Miłość przygasa 

gdy pusta kasa 

Karzimierz Linda 

DOBRY PIES 

Skończ się, by się zacząć 

jeszcze raz od nowa, 

by głupawym czasom 

nie dać się zwariować. 

Zagraj im na nosie, 

abyś mógł zapomnieć, 

że idzie szaleństwo 

po ciebie i po mnie. 

Renata Cygan 

I skończ głupio gadać. 

Zacznij mądrze szczekać, 

bo tak – schodząc na psy – 

dojdziesz do człowieka… 


WYZNANIE 

Po gorzale mam sto zalet, 

które tracę razem z kacem. 

WŁADZA 

To pirania 

od zarania. 

POKORNE CIELĘ 

Władzy skłoń się grzecznie, 

świętości nie kalaj, 

a będziesz bezpiecznie 

ssał dwie krowy naraz. 

HASŁO EUNUCHA 

Wiwat celibat! 

IDEALNA 

Gdy ma wiele zalet, 

to jej nie ma wcale. 

RODZINA 

Amorów finał. 

GDY POCZUJE WOLĘ BOŻĄ 

Nie pomoże konfesjonał, 

gdy dziewczyna rozogniona. 

PRAWIDŁOWOŚĆ 

Tak to już jest z każdą władzą, 

że jej nie do twarzy z twarzą. 

ATEISTA 

Gdyby w nic nie wierzył, 

to by dawno nie żył. 


82 


W PAPROCIACH 

Jezioro błyszczy niczym tafla 

księżyc przeciąga się w zadumie 

nietoperz wisi brodzi czapla 

obłok po niebie miękko sunie 

wieczór różowo rozćwierkany 

na lutniach grają leśne elfy 

zmierzch się układa nisko a my 

jemy wafelki 

jemy te wafle ręka w rękę 

moja dłoń w twojej drży jak listek 

bryza podwiewa mi sukienkę 

myśli się kłębią oczywiste 

nie będę wcinać wafli gdy tak 

zalotnie skręca w las ta droga 

prężę pierś niczym Afrodyta 

bo krew nie woda 

trącam cię lekko miękkim biodrem 

wiatr nieco wzburzył lśniącą taflę 

elfy zaczęły grać rapsodie 

ja tak głęboko w oczy patrzę 

czapla unosi dziób do góry 

nietoperz zerka łypie bocian 

mój ty kogucie złotopióry 

weź mnie w paprociach! 

już w tych paprociach moszczę ciało 

udrapowana á la nimfa 

guziczek odpiął się nieśmiało 

krew wrze jak w kotle cieknie ślinka 

zaraz się stopię ledwo dyszę 

mrówki wędrują w dół po nerkach 

wyciągasz rękę i... cóż słyszę? 

może wafelka? 

Renata Cygan 

*** 

Pewien książę, (tak, tak!), w Elsynorze, 

od myślenia się czuł coraz gorzej. 

Mógł wszak „być, albo nie być.” 

Lecz jak nie być? Się przebić? 

Ale czym? Szpadą? Mieczem? Czy nożem? 

*** 

Gdy Coelho przechodził przez Chile, 

dużym palcem napisał gdzieś w pyle 

na rozstajach dwóch dróg 

coś, co zwala wprost z nóg. 

„Kiedy idę - to idę. I tyle.” 

*** 

Rysunki: 

Konrad Wieczorkowski 

Polonistka z miasteczka Wodzisław 

jeszcze dzisiaj się gubi w domysłach 

czy ten wiatr w Zakopanem 

co tak dmuchał, Orkanem 

był, czy może to inny Władysław? 

Adam Gwara 


83

kino arthouse= 

KINO STUDYJNE, KOLEJNA ODSŁONA… 

CZYLI KOMU POTRZEBNE DZIŚ DEKAEFY... 

Kino studyjne, jak dawniej DKF (Dyskusyjny 

Klub Filmowy), arthouse lub inaczej, 

miejsce spotkań z artystycznym kinem, 

to dziś kinowa oaza dla koneserów. Pierwsze 

kina studyjne powstały w latach 20. w Europie, 

następnie w Stanach Zjednoczonych (choć 

bazowały przede wszystkim na dobrym kinie 

europejskim). W Polsce początki klubów 

filmowych to lata 50. 

W dobie wszechobecnych multipleksów, gdzie 

wyświetlane są kasowe nowości przy ogólnie 

akceptowalnym akompaniamencie chrupania 

popcornu i siorbania coca-coli, wydaje się, że 

tzw. ambitne kino nie ma racji bytu. Ludzie 

przychodzą dziś do kin dla rozrywki i wytchnienia 

po pracy, nie dla myślenia i analizy „co autor 

chciał powiedzieć”. Oczekują oderwania ich 

zmysłów i umysłów od dnia codziennego 

i zaabsorbowania ich niezwykłymi doznaniami 

ARTHOUSE 

Charlie 

płynącymi z ekranu. Stąd filmy stają się coraz bardziej 

dynamiczne i wręcz atakują widza mocnym obrazem. 

Po dawce kina, widzowie zaspokajają głód fizyczny 

w okolicznych restauracjach lub pubach. 

Czy zatem ambitne kino ma szanse przetrwania, 

a przede wszystkim, czy jest na nie zapotrzebowanie? 

O tym i o transformacji klubów prezentujących filmy 

niszowe rozmawiam z właścicielem kina „Charlie”, 

jednego z najlepiej działających w Polsce kin 

arthousowych, Sławomirem Fijałkowskim. 

84 


Sławku, zacznę od standardowego 

pytania, które pewnie wielokrotnie 

już padało w Twoją stronę: skąd 

25 lat temu pojawił się pomysł 

na Forum Kina Europejskiego? 

Ten pomysł pojawił się przecież 

wcześniej niż powstało Twoje kino. 

Czy ma to związek z jakże 

popularnymi wówczas 

Konfrontacjami? 

Tak naprawdę to projekt z 1992 roku, 

za rok obchodzilibyśmy 30-lecie. Ten 

projekt jest starszy niż utytułowane 

Camerimage. Przesłanek było kilka. 

Przede wszystkim pojawił się pewien 

deficyt na rynku spowodowany 

zakończeniem słynnych Konfrontacji. 

To był impuls do stworzenia 

w Łodzi – która akurat w tym 

czasie sporo straciła, bo przemysł 

kinematograficzny wskutek kryzysu 

i w końcu upadłości Wytwórni 

Filmów Fabularnych przeniósł się 

do Warszawy – wydarzenia na 

kształt festiwalu. Sami widzowie 

byli tego spragnieni, a ponieważ 

wywodzę się z ruchu dyskusyjnych 

klubów filmowych, zakładałem 

DKF, pracowałem w jednym 

z najsłynniejszych dekaefów – w 

Prexerze, który był pod patronatem 

Uniwersytetu Łódzkiego, 

zaproponowałem taką właśnie 

formułę. 

Dlaczego Forum? Ponieważ właśnie 

w nazwie Forum upatrywałem 

czegoś, co mnie bardzo 

zainteresowało, czyli położenia 

nacisku na relacje widz –twórca. 

Te filmy, które pokazywałem, miały 

przede wszystkim pobudzić do 

rozmowy, do dyskusji. A dlaczego 

akurat filmy europejskie? Jestem 

filmoznawcą, wychowałem się na 

kinie mistrzów. Uważałem więc, 

że kino europejskie jest najbardziej 

inspirujące, najbardziej twórcze i ma 

największe osiągnięcia, jeśli chodzi 

o kinematografię światową, choć 

kino europejskie to także twórcy 

działający w Ameryce. Poza tym 

dzieła mistrzów takich jak Antonioni, 

Wajda, Fellini, Rene czy szkoła 

brytyjska, nawet pokazywane po 

latach są nadal aktualne. Pamiętajmy, 

że wówczas byliśmy za tzw. żelazną 

kurtyną i filmy napływały do nas z 

dużym opóźnieniem. Momentami, 

kiedy mieliśmy szansę je zobaczyć, 

były właśnie Konfrontacje lub 

projekcje w DKF-ach. Te filmy często 

w ogóle nie trafiały u nas do dalszej 

dystrybucji. 

Podobnie działo się w Stanach 

Zjednoczonych. Tam też powstawały 

kluby filmowe prezentujące kino 

europejskie. 

Tak, bo Europa jest kolebką światowej 

kinematografii. Ameryka zaś 

zmonetyzowała X muzę. Jednak kino 

zawsze rozwijało się dwutorowo. Nie 

tylko z nastawieniem na zarabianie 

pieniędzy. M.in. kino radzieckie 

poruszało ważne tematy społeczne. 

W latach 90. byliśmy już bardziej 

proeuropejscy i uważałem, że przede 

wszystkim należało „odrobić lekcje” 

z naszej tożsamości, bo zaległości 

były spore. Forum Kina Europejskiego 

było szansą na pokazanie elementów 

stycznych, tj. wymiaru polskiego 

z przynależnością do wspólnoty 

europejskiej. Oczywiście po przyjęciu 

do Unii Europejskiej staliśmy się 

już pełnoprawnym członkiem tej 

społeczności i nasze Forum stało 

się prawdziwym miejscem wymiany 

myśli i doświadczeń twórców oraz ich 

wzajemnych inspiracji. 

Zarządzałeś wtedy dużym kinem 

„Przedwiośnie”. Czy Forum 

wymagało bardziej kameralnego 

wnętrza, że zdecydowałeś się na 

powołanie do życia kina „Charlie”? 

W tamtych czasach jeździłem na 

różne festiwale filmowe, choćby 

Warszawski Festiwal Filmowy, ale 

też do Łagowa, na konferencje 

filmoznawcze i od początku 

miałem takie założenie, żeby moje 

przedsięwzięcie nie odbywało się 

wyłącznie na moim terenie. Była to 

już w zamyśle impreza, do której 

synergicznie zapraszałem innych 

partnerów (neologizm określenia 

„synergia” będzie mi potem 

towarzyszyć również w odniesieniu 

do Forum). Pierwszym zaproszonym 

do współpracy kinem był DKF Sami 

Swoi, później Łódzki Dom Kultury, 

a potem jeszcze wiele, wiele innych. 

Termin imprezy nieprzypadkowo 

został wybrany na przełom listopada 

i grudnia. Zwykle był to trudny okres 

dla kina, bo nadchodzące święta 

przytrzymywały ludzi bliżej domu, 

a ja jako manager musiałem dbać 

o finanse, czyli musiałem myśleć o 

takich projektach, które przyniosłyby 

określone profity. 

Forum Kina Europejskiego łączyło 

w sobie kilka elementów. Z jednej 

strony kino mistrzów, z drugiej 

nowości, z trzeciej debiuty. „Klasyka, 

premiery i debiuty” to hasło 

pierwszej edycji, które jest do dziś 

aktualne. W pewnym momencie 

okazało się, że debiutanci są bardzo 

istotnym trybem napędzania 

kinematografii. Niesamowite, ale 

obecnie bardzo dużo festiwali 

wygrywają debiutanci. Są też 

tworzone osobne sekcje dla 

debiutantów, żeby stymulować 

ich pracę. Kiedyś pierwszy sukces 

przychodził po 10-15 latach, a teraz 


85

SŁAWOMIR FIJAŁKOWSKI 

Magister kulturoznawstwa i filmoznawstwa 

na Uniwersytecie Łódzkim. Menadżer i animator 

kultury, absolwent kierunku Kulturoznawstwo 

n a Wyd zi al e F i l o l o gi cz nym, któ re u ko ń czył 

w 1995 r. Od 1999 właściciel Agencji Wydarzeń 

Artystycznych „Pro Cinema”, założyciel kina 

“Charlie”. Założyciel i prezes Stowarzyszenia „Łódź 

Filmowa” oraz Fundacji „Miasto Kultury”, członek 

Stowarzyszenia „Kina Polskie”, Stowarzyszenia Kin 

Studyjnych i Lokalnych oraz kapituły łódzkiej Alei 

Gwiazd. Do najważniejszych projektów Sławomira 

Fijałkowskiego należy Forum Kina Europejskiego 

„Cinergia” (od 1992 roku), czy Konkurs Polskiej 

Piosenki Filmowej „Kamer-TON” (4 edycje). Za 

wybitne zasługi w rozpowszechnianiu filmów 

polskich” został uhonorowany „Złotym biletem” Stowarzyszenia „Kina 

Polskie”, otrzymał także Nagrodę Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej dla 

najlepszego kina studyjnego w Polsce za rok 2008 (trzykrotnie nominowany). 

Wyróżniony Nagrodą Marszałka Województwa Łódzkiego (2011), dwukrotnie 

„punktem dla Łodzi”, zajął 2 miejsce w plebiscycie na „Człowieka roku” 

oraz „Łodzianina Roku 2017” w 2017 oraz innymi wyróżnieniami. W 2018 

został Absolwentem VIP Uniwersytetu Łódzkiego oraz członkiem Rady 

Uczelni Uniwersytetu Łódzkiego w pierwszej kadencji. Stowarzyszenie „Łódź 

Filmowa”, którego jest prezesem od 2000 roku, jest operatorem kina Ratusz w 

Zduńskiej Woli oraz kina KDK w Kozienicach. Najnowszym jego projektem jest 

utworzenie Hubu Kultury/ Strefy Kultury Kina Charlie, jako interaktywnego i 

innowacyjnego miejsca dla „postpandemicznej” kultury w Łodzi. 

film debiutancki może powstać 

już w trakcie studiów. Okazało 

się, że jeśli ma się odpowiednią 

propozycję programową, która 

zainteresuje widzów, to publiczność 

zjawi się nawet w najtrudniejszym 

dla kin momencie. Należy tu 

dodać, że FKE trwało przez trzy 

tygodnie. Porównując z dzisiejszymi 

weekendowymi festiwalami, był to 

naprawdę maraton. 

Działały wtedy w Łodzi jeszcze inne 

kina tego kalibru: Stylowy, Adria, 

Iwanowo. Próbowaliście nawiązać 

współpracę? 

Byłem wtedy w randze szefa kina 

i szefa dystrybucji. Moja funkcja 

pozwalała na współpracę z każdym 

kinem w regionie i jako przedstawiciel 

ITI i Warner Bros decydowałem 

o redystrybucji. Oczywiście 

rozpatrywałem kina lokalne pod 

kątem Forum, ale miałem także 

aspiracje na własne kino. Dojrzewanie 

do jego otwarcia trwało dość 

długo, ale niespodziewanie podczas 

obchodów 100-lecia kina w Teatrze 

Wielkim, gdzie organizowałem 

premierę filmu „Czerwony” 

Krzysztofa Kieślowskiego, prof. 

Zygmunt Machwitz, wykładowca 

łódzkiej PWSFTviT i ówczesny 

sekretarz generalny Polskiej Federacji 

Dyskusyjnych Klubów Filmowych 

zasugerował, że jest takie miejsce 

przy Piotrkowskiej 203/205, które 

86 


nadałoby się na małe, autorskie kino. 

W ten sposób narodziło się kino 

Charlie. 

Jakie jest postrzeganie kina 

ambitnego w sytuacji, gdy obecne 

pokolenie od najmłodszych lat jest 

karmione kinem akcji? Jakie są 

oczekiwania młodych ludzi? 

Miałem to szczęście, że tworzyłem 

Forum dla swojego pokolenia, czyli 

stałych bywalców dyskusyjnych 

klubów filmowych, konfrontacji 

itd. Była to więc już określona 

widownia. Ci ludzie nadal stanowią 

trzon mojego kina. Obserwowałem 

oczywiście, jak zmienia się 

publiczność i w którą stronę zmierzają 

jej preferencje. Obserwowałem też 

rozwój kinematografii europejskiej. 

Zaczęli pojawiać się twórcy, którzy 

mieli istotny wpływ na jej kształt, 

chociażby Pedro Almodovar, nieznany 

wcześniej w Polsce. Niefortunnie 

jego jedyny dystrybuowany 

początkowo film „Matador” 

poniósł klęskę. Byliśmy pierwsi, 

którzy pokazali retrospektywę 

jego filmów i nagle okazało się, 

że widzowie go pokochali. Od tego 

momentu Roman Gutek kupował 

wszystkie jego tytuły i wprowadzał 

do dystrybucji w Polsce. Pod kątem 

widowni zmienia się tematyka, 

poprzez historyczną, ostatnio 

w kierunku LGBT, kina kobiecego, 

relacji i trudności odnalezienia 

się w dzisiejszym świecie. Zatem 

gdyby prześledzić historię Forum, 

to każda edycja ujawniała jakieś 

nowe zjawisko odwołujące się a to do 

kodów dzieciństwa, a to do przemian 

społecznych itd. 

Mnie osobiście fascynuje to, że 

kino jest pierwszym medium, które 

ujawnia pewne podskórne odczucia, 

np. niepokoje związane z tematami 

ekologicznymi, metafizycznymi czy 

religijnymi. Zmiany w preferencjach 

widowni związane są też 

z pojawieniem się nowych mediów 

i nowych rejonów twórczych. 

Do głosu doszli np. twórcy 

z Rumunii czy Skandynawii, 

kojarzonej dotychczas głównie 

z Ingmarem Bergmanem, a okazuje 

się, że kino skandynawskie jest 

bardzo inspirujące w zakresie 

powstających tam seriali, których 

tematyka jest często przenoszona na 

duży ekran. Forum jest platformą do 

szeroko pojętej dyskusji, czyli także na 

temat wolności artystycznej oraz tego 

właśnie co interesuje młodego widza, 

tj. konstatacji kim on jest. 

A czy pomocna jest w tym nasza 

szkoła filmowa? Jak układają 

się relacje za słynną łódzką 

Filmówką? Czy studenci, przyszli 

przedstawiciele branży filmowej, 

uczestniczą w Waszych spotkaniach 

i projekcjach? 

To się zmieniło, choć nadal relacje ze 

szkołą są bardzo dobre. Do ok. 2010 

roku studenci szkoły filmowej byli 

motorem napędzającym dyskusje, 

brali udział w festiwalach. Sytuacja 

zmieniła się choćby z tego powodu, 

że po pierwsze czasu na dodatkowe 

zainteresowania jest coraz mniej, 

a po wtóre mamy możliwość 

oglądania online. Ponadto kino 

mistrzów nie stanowi już dla nich 

podstawowego źródła inspiracji. 

Młodzi adepci sztuki filmowej 

częściej czerpią inspiracje z prac 

swoich kolegów w Europie, zaglądają 

do social mediów, biorą udział w 

międzynarodowych warsztatach, case 

study czy pitchingach. 

Czyli czasy „Honoratki” na pewno 

już nie wrócą? 

Na pewno nie. Tak jak zmienia 

się cała nasza cywilizacja, tak

też ewoluuje Forum, które jest 

odpowiedzią na „tu i teraz”. Trudno 

powiedzieć, jak długo taka formuła 

będzie atrakcyjna i potrzebna. 5, 

10 lat? Nie wiem. Społeczeństwo 

generalnie staje się coraz bardziej 

konsumpcyjne i więcej czasu spędza 

na gromadzeniu dóbr materialnych, 

najpierw podstawowych, potem 

coraz lepszych, z „wyższej półki”. 

Obecne pokolenie nie chce długo 

czekać na osiągnięcie zadowalającego 

statusu, więc swoje wysiłki kieruje 

przede wszystkim na to, choć na 

szczęście nie wyłącznie. Ale po 

pandemii niektóre aspiracje 

i priorytety mogą się zmienić… 

Czy w świetle tego, co powiedziałeś, 

publiczność kin studyjnych maleje? 

Absolutnie nie. Wręcz przeciwnie. 

Kino jest miejscem spełniania 

potrzeby duchowej. W miarę 

propagacji dóbr materialnych 

rośnie potrzeba pogłębionej 

refleksji nad życiem, a film jest 

pierwszym i najprostszym sposobem 

pobudzenia wyobraźni myślącego 

człowieka. Zwłaszcza kino Charlie 

oferujące propozycje bardziej 

artystyczne i psychologiczne 

jest dobrą odpowiedzią na takie 

właśnie zapotrzebowanie. Poza tym 

proponujemy szerokie spektrum 

działalności. 

Czyli nie jest to już tylko wąsko 

pojmowane kino studyjne, a raczej 

arthouse? 

W zasadzie tak, ponieważ oprócz 

projekcji prowadzimy np. galerię, 

ale także podejmujemy szereg 

inicjatyw realizowanych nie tylko 

na naszym terenie. Przypomnę 

choćby Szydełkowaną Lokomotywę 

na rynku Manufaktury, koncerty, 

kina plenerowe. Ja jednak w 

odniesieniu do kina Charlie wolę użyć 

określenia „kino społecznościowe”, 

ponieważ to kino powstało dla 

społeczności i społeczność je 

współtworzy poprzez przekazywanie 

podpowiedzi programowych. 

Badanie zapotrzebowania jest 

bardzo istotnym elementem, 

szczególnie, że mamy w tej chwili 

bardzo dobre i szybkie narzędzia do 

tego celu. W dziedzinie kontaktów 

internetowych z publicznością 

jesteśmy pionierami. Przypomnę, 

że kino Charlie jako pierwsze w 

Polsce utworzyło 23 lata temu 

stronę internetową dedykowaną 

wydarzeniu. Nawet międzynarodowy 

festiwal warszawski, ani gdyński, 

takiej strony nie miały. Pierwsi także 

stworzyliśmy możliwość rezerwacji 

biletów do kina online. Multipleksy 

zrobiły to znacznie później. Pierwsi 

w końcu umożliwiliśmy poprzez 

internet rozmowę z widzami 

w czasie rzeczywistym. Była to 

popularna już dziś videokonferencja. 

Przeprowadziliśmy ją w 2003 r. 

ze Zdzisławem Beksińskim, który 

rozmawiał z widzami ze swojego 

domu w Warszawie. To był szok. 

Nagrodę Złotego Glana odbierał 

wówczas młody Tomek Bagiński. 

Drugim laureatem był Zdzisław 

Beksiński, który ze względu na 

chorobę nie mógł do nas przyjechać. 

Kolejną pozycją Waszej działalności 

jest niezwykle pożyteczna dla kina 

polskiego archiwizacja. Macie 

ogromną kolekcję zwiastunów, 

prawda? 

O tak, bo archiwalia to dziedzictwo 

narodowe. Od początku 

współpracujemy na tym polu 

z Muzeum Kinematografii, które ma 

to w swojej statutowej działalności. 

Przekazujemy im np. wszelkie plakaty 

z naszych imprez. Kolekcjonowane 

zwiastuny były akurat elementem 

festiwalu zwiastunów filmowych. 

Ściągaliśmy także z internetu 

funkcjonujące wówczas paczki 

trajlerowe. Mamy np., dziś już 

wycofane z rynku globalnego, 

zwiastuny „Spidermana”, które 

zostały zniszczone przez dystrybutora, 

Warner Bros, z powodu kontekstu 

związanego z World Trade Center. 

W pierwotnej wersji teasera sieć 

Spidermana rozpięta była pomiędzy 

wieżami, które dwa miesiące później 

nieszczęśliwie legły w gruzy. Zarówno 

zwiastun, jak i film zostały szybko 

przemontowane, więc jesteśmy 

z pewnością w gronie nielicznych 

posiadaczy pierwotnej wersji. 

Opowiedz coś o nowych pomysłach. 

Szykują się jakieś nowe cykle? 

Oj, pomysłów mamy aż za 

wiele. Elementem nowej kreacji 

jest chociażby sekcja kina VR 

zaliczającego się do nowych 

technologii, które z eksperymentów 

i gier przeniosły się na obszar kina. 

Powstają projekty narracyjne dla 

VR i to są fascynujące podróże w 

87 


inny wymiar kina. Dla nas zawsze 

była ważna interakcja z widownią. 

Począwszy od wystawy plakatów 

poprzez np. doznania kulinarne 

podczas festiwali tematycznych 

związanych z konkretną 

kinematografią. Gościliśmy przy tej 

okazji najlepszych kucharzy z danego 

kraju. To, że kino Charlie jest uważane 

za kino kultowe, wynika właśnie z 

naszych działań kreacyjnych, z tego 

także, że wyciągamy na światło 

dzienne kino absolutnie niszowe, 

które nigdy nie było prezentowane 

w obiegu publicznym np. produkcje 

filmów skate’owych, queerowych. 

Pokazujemy także kino amatorskie. 

Powołaliśmy też do życia pierwszy 

w Polsce festiwal animacji 

ReAnimacja. W mieście, do 

którego trafił pierwszy Oskar za 

animację. Mówię tu o Zbyszku 

Rybczyńskim, który zdobył tę 

nagrodę za „Tango”. Pokazywaliśmy 

animacje nie tylko w kategoriach 

filmu eksperymentalnego, czyli 

bliskich nam twórców związanych 

z Warsztatem Formy Filmowej, ale 

również znanych m.in. z produkcji 

kukiełkowych czy lalkowych 

animacji Se-ma-fora oraz najnowsze 

osiągnięcia techniki komputerowej. 

Dystrybuowaliśmy np. „Katedrę” 

Tomka Bagińskiego – film, który 

przez cztery lata powstawał 

w zaciszu domowym, a potem 

okazał się objawieniem. Dostał 

88 


nagrodę SIGGRAPH 2002, później 

był nominowany do Oskara. Od tego 

momentu zainteresowanie animacją 

niesamowicie wzrosło. 

W tym roku dołożył swoją 

cegiełkę Mariusz Wilczyński, 

również łodzianin, zdobywca m.in. 

tegorocznych Złotych Lwów, a przed 

paroma laty laureat Złotego Glana 

- nagrody dla nieco niepokornych 

twórców idących własną drogą. 

Nie można było sobie wymarzyć 

lepszego ukoronowania jubileuszu 

25-lecia kina Charlie i 75-lecia 

powstania Łodzi Filmowej. 

Jesteś niezwykle aktywny 

w działaniach, co wiąże się zapewne 

z koniecznością ciągłej czujności 

i szybkiego reagowania. Mam rację? 

Ja żyję kinem, a kino jest zbiorem 

wiedzy z różnych obszarów. 

Psychologicznych, reklamowych, 

socjologicznych, religijnych. Staram 

się nad tym wszystkim panować. Kino 

jest też nośnikiem idei. To bardzo 

ważne medium. Fascynujące jest 

w nim to, że jest ono takie 

namacalne. Można obejrzeć film, 

napić się kawy, podyskutować, 

wziąć autograf od twórców itd. 

Telewizja czy internet nam tego 

nie dają. Działając w obszarze 

przemysłów kreatywnych i różnych 

projektów, w mojej pracy ważna jest 

znajomość źródeł ich finasowania, 

tzw. cross-financing. Ułatwia nam to 

przynależność do elitarnej sieci kin 

Europa Cinemas. 

Masz kontakt z wieloma filmowcami 

na świecie. Czy łódzka szkoła 

filmowa jest nadal postrzegana w 

środowiskach filmowych tak dobrze 

jak niegdyś? 

Mogę potwierdzić, że nadal 

zaliczana jest w branży do dziesięciu 

najlepszych szkół na świecie. Jej 

prestiż ugruntowali tacy absolwenci 

jak Kieślowski, Polański, Wajda, 

ale oczywiście szkoła cały czas 

musi pracować na swoją pozycję. 

Pamiętajmy też, że Filmówka była 

kiedyś jedyną szkołą filmową 

w Polsce. Dziś mamy sporo wydziałów 

o takim profilu na innych uczelniach, 

jest też wiele szkół prywatnych. Nie 

można stanąć w miejscu. Podobnie 

jest z kinami. Cały czas trzeba mieć 

nowe propozycje artystyczne. W 

naszym dorobku jest kilkanaście 

festiwali i przeglądów, z których część 

zarzuciliśmy, obserwując reakcje 

widzów, ale też ze względu na to, 

że nie jesteśmy w stanie 

kontynuować wszystkich projektów. 

Kino Charlie nie jest instytucją 

finansowaną poprzez subsydiowanie 

tak jak np. domy kultury. 

My generalnie utrzymujemy się 

z biletów, zatem musimy wybierać 

i kontynuować tylko najlepsze 

projekty. Pomysłów mamy aż za 

wiele i tak naprawdę zapełniają one 

cały rok. Nieżyjący już dziś profesor 

Zbigniew Machwitz powiedział 

kiedyś do mnie tak: „Czym Ty się 

przejmujesz? Przecież u Ciebie 

festiwal trwa 365 dni w roku. 

Co jeszcze chcesz udowodnić?” 

Myślę, że rzeczywiście sukcesem było 

realizowanie projektów za niewielkie 

pieniądze w makroskali. Wspomnę 

choćby fakt, że 10 lat temu, kiedy 

Forum Kina Europejskiego zaczęło 

funkcjonować pod nazwą własną 

„Cinergia”, przeglądy odbywały się 

jednocześnie w 6 łódzkich kinach. 

Potem jeszcze zrobiliśmy tour 

w 30 kinach sieci Helios i Cinema 

City. Mieliśmy niewielkie wsparcie 

ze strony miasta, ale w skali tak 

dużego przedsięwzięcia było ono 

zdecydowanie niewystarczające. 

Zapewniam, że żaden inny 

festiwal w Polsce nie jest w stanie 

wygenerować tak dużo za tak 

niewiele. Z naszej strony było to

trochę szaleństwo, bo rzucaliśmy 

się na pozycje bardzo wysokiej 

próby, nie mając odpowiedniego 

zaplecza finansowego. Był czas, kiedy 

niestety z tego powodu kino Charlie 

poległo, na szczęście na krótko. 

Wypowiedziano nam umowę, bo nie 

byliśmy w stanie zapłacić czynszu. 

Jakie kroki wtedy podjąłeś? 

Zorganizowaliśmy kolejne Forum Kina 

Europejskiego, nie mając swojego 

kina. Potem zbiegiem okoliczności 

sala kinowa wróciła na przetarg 

i udało mi się wygrać kino po raz 

drugi. Myślę, że taka sytuacja mogła 

zaistnieć tylko w kraju, gdzie waga 

kultury jest zdecydowanie niższa niż 

na Zachodzie. To trochę „orka na 

ugorze”, ale ja podejmuję rękawicę, 

mając tę świadomość i robię to 

z szacunku dla twórców i wiernej 

publiczności. Pamiętajmy, że bardzo 

istotnym kosztem są w przypadku 

festiwali licencje filmowe, a nie 

tylko koszty stricte organizacyjne. 

Z tego m.in. powodu zwróciłem 

się w pewnym momencie w stronę 

animacji, bo ich twórcy, walczący 

wówczas o pozycję tego gatunku na 

rynku kinematograficznym, przysyłali 

swoje prace za darmo w ramach 

promocji, a ponadto były to bardzo 

ciekawe artystycznie propozycje. 

Mam nadzieję, że postrzeganie 

kultury jednak zyskuje na wartości 

i to, co robimy, ma na to postrzeganie 

dobry wpływ. Podczas gdy pod 

koniec lat 90. masowo upadały kina 

studyjne, ale i w ogóle małe kina, 

z powodu wyrastających jak grzyby 

po deszczu multipleksów, kino 

Charlie okazało się sztandarowym 

przykładem tego, że jeśli ma się 

pomysł, komunikuje się z widownią 

i reaguje na jej potrzeby, to nie 

ma problemów z przetrwaniem. 

Co ciekawe, do nas zwracały się 

multipleksy z propozycją współpracy. 

Rozumiem, że jest to zachęta dla 

innych kin studyjnych. Że potrzeba 

jest, tylko konieczna jest współpraca 

z widownią. 

Absolutnie tak. Myślę, że jesteśmy 

inspiracją dla wielu bardzo dobrych 

kin, nie tylko w Polsce, ale i w 

Europie. Wiele z nich codziennie 

monitoruje nasze działania i to 

mnie cieszy. Poza nagrodą Polskiego 

Instytutu Sztuki Filmowej dla 

najlepszego kina w kraju, jesteśmy 

również w gronie najlepszych kin 

w Europie. 

Zatem nie zależy Ci na zachowaniu 

nimbu sukcesu wyłącznie dla siebie? 

Bardzo chętnie dzielę się 

spostrzeżeniami i doświadczeniem, 

bo siła kin arthousowych jest w ich 

ilości i jakości. Jeszcze na początku 

XXI w. nikt nie przeprowadzał badań 

nad strukturą widowni i oglądalności. 

Nie było takich danych ani 

w Komitecie Kinematografii, 

ani później w Polskim Instytucie 

Sztuki Filmowej. Robiliśmy to 

na własną rękę poprzez szereg 

ankiet. W pierwszej ankiecie 

wzięło udział ponad 1300 osób, 

które potwierdziły moje intuicyjne 

obserwacje, a to już była wiedza, 

która pozwoliła na modelowanie 

repertuaru, dostosowanie pory 

seansu, czy wielkości sali. Mamy 20 

tys. odbiorców newslettera, co też 

wpływa na moderowanie. Podstawą 

pracy w kulturze jest analityka, 

box office, a to nie dla wszystkich 

jest oczywiste. Cieszy mnie fakt, że 

również multipleksy zaczęły czerpać 

z naszych pomysłów. Kiedyś były one 

nastawione wyłącznie na projekcje, 

następnie pojawiły się maratony 

filmowe (pierwszy odbył się 

w kinie Charlie w 1995 r.), teraz zaś 

także multipleksy sięgnęły po inne 

wydarzenia kulturalne. 

Reasumując: jesteś, jak się to 

kolokwialnie mówi, właściwym 

człowiekiem na właściwym miejscu. 

Nie bez powodu pretendowałeś do 

tytułu Łodzianina Roku. Zdradź nam 

jeszcze, co jest dla Ciebie rozrywką. 

Zwykle właśnie dla rozrywki i 

relaksu człowiek ogląda filmy, a Ty? 

Ja także oglądam filmy dla rozrywki, 

dla siebie. 

Zdarza Ci się oglądać jakiś film 

wielokrotnie? 

Tak, oczywiście. Lubię przeżywać 

filmy po prostu jako widz. Są 

takie filmy, chociażby polskie 

komedie Barei, Machulskiego, 

czy blockbustery, jak np. Ostatni 

Mohikanin, które mnie „resetują”, 

bo znam każdą scenę, ale mnie nie 

nudzą. Dla rozrywki także jeżdżę 

na festiwale, koncerty, chodzę po 

galeriach. To daje mi też pewne 

przemyślenia w odniesieniu 

do kina i do komfortu widza 

w kinie. Myślę, że cząstką naszego 

sukcesu było zadbanie już dawno 

temu o przestrzeń otwartą na 

relacje z widzem. Myślę tu m.in. 

o kawiarence, o otwartej kasie 

(podczas gdy wszystkie kina miały 

okienka jak w banku czy na poczcie), 

o kolorystyce wnętrz, czyli o tych 

elementach związanych z energią 

koloru, które stwarzały wrażenie 

familiarności widowni. Wiedziałem, 

do kogo adresuję swoją propozycję 

programową. Odbiorcami są 

zazwyczaj wykształceni, uczciwi, 

wrażliwi i empatyczni ludzie. Jakżesz 

mógłbym podejrzewać, że ktoś mi coś 

ukradnie?! Zależało mi na budowaniu 

związków emocjonalnych z moją 

widownią i to się chyba udało. 

Pod tym względem jesteś 

wzorcowym operatorem kina. Dbasz 

o widza i to procentuje. 

W kinie Charlie seans odbywa się 

nawet wtedy, kiedy przyjdzie do 

kina zaledwie kilka osób. Nigdy 

nie „odejdą z kwitkiem”. To ważny 

kredyt zaufania. 

Tak, bo ja szanuję czas widza i 

wyobrażam sobie rozczarowanie 

w sytuacji odwołania seansu. 

Wyświetlam, nawet jeśli musiałbym 

do tego dopłacić. 

Pozostaje mi pogratulować zapału, 

energii i pasji, życząc dalszych 

sukcesów. Dziękuję za rozmowę. 

Zapraszam do kina Charlie oraz na 

organizowane przez nas wydarzenia. 

Po prostu #widzimysiewkinie. 

[JN] 

Zdjęcia: Archiwum Kina Charlie 


89

POEZJA 

Polecane 

Tadeusz Zawadowski 

Poeta, redaktor, krytyk literacki; urodził się 9.12.1956r. 

w Łodzi, od 1981 roku mieszka w Zduńskiej Woli, 

gdzie współtworzył Klub Literacki „TOPOLA” oraz 

Klub Twórczej Pracy „BEZ AUREOLI” . Członek Związku 

Literatów Polskich. Laureat około 250 międzynarodowych 

i ogólnopolskich konkursów literackich oraz wielu nagród 

literackich m.in.: POLCUL FOUNDATION (w kapitule m.in. 

Jerzy Giedroyć, Gustaw Herling-Grudziński, Jan Nowak- 

-Jeziorański) oraz za całokształt twórczości literackiej: 

IANICIUSA imienia Klemensa Janickiego, Nagrody 

Ekspresjonistyczną FENIKSA im. Tadeusza Micińskiego 

i SUPER CYSIORA. Jest autorem ponad półtora tysiąca 

publikacji w ogólnopolskiej, emigracyjnej i zagranicznej 

prasie literackiej. Swoje wiersze i teksty krytyczne 

publikował w około 250 antologiach literackich. Były 

tłumaczone na języki: rosyjski, łotewski, chorwacki, 

bośniacki, serbski, słoweński, grecki, włoski i angielski. 

Wydał 17 tomów poetyckich, w tym ostatnio: Kiedyś 

(2014) – Nagroda Literacka im. Ryszarda Milczewskiego – 

Bruno i wyróżnienie XXXVII Międzynarodowego Listopada 

Poetyckiego oraz „budzik z opóźnionym zapłonem” – 

nominacja do Nagrody Literackiej 43. Międzynarodowego 

Listopada Poetyckiego, (2019), „dopóki budzik tyka” 

(2020) i „raport z czasów zarazy” (2021). 

90 


TA CHWILA 

POEZJA 

ta chwila która wygładza zmarszczki sadowi się już w kalendarzu. 

bierze do ręki stare listy drze i wyrzuca do kosza. nie można 

zostawiać śladów po czymkolwiek co było tobą. znaki szczególne 

i linie papilarne same zanikną z czasem. tylko ta tkanka wiersza 

zapisana na kartce niczym mezozoiczny odcisk dinozaura lub 

innego wymarłego prajaszczura. ona świadczy przeciwko tobie. 

każde twoje słowo rzucone na wiatr wróci do ciebie burzą. odnajdzie 

nawet po śmierci. póki co głaszczę 

zmarszczki na twarzy. 

DWA PTAKI 

w moim ogrodzie stoi czerwony stolik nakryty 

do połowy białym płótnem. czasem 

przysiada na nim ptak spłoszony jazgotem 

pobliskiego targowiska. w milczeniu patrzymy 

sobie w oczy. obaj mamy 

DZIECIĘCE KRYJÓWKI 

opuchnięte od łez. 

coraz częściej uciekam do kryjówek z dzieciństwa. tylko 

w nich czuję się bezpieczny. przywołuję je w pamięci jak kolorowe 

szkiełka przez które podglądałem świat. wtedy i on stawał się 

bardziej kolorowy. dziś próbuję je odnaleźć. szukam po wszystkich 

zapomnianych zakamarkach ale daremnie. widzę tylko szare 

twarze zmęczonych okien a za nimi wyrośnięte dzieci wciąż 

bawiące się w wojnę. spoglądam na ich zacięte miny kiedy 

w jednej ręce trzymają plastikowe modele bombowców a w drugiej 

pluszowe misie z powyrywanymi językami i wydłubanymi 

oczkami. wtedy pragnę kryć się jak najgłębiej 

w swoich kryjówkach. 

KWARANTANNA 

milczenie przez telefon nie zastąpi prawdziwego. spojrzenia 

w oczy dotyku niby przypadkowego. zamknięci w czterech 

ścianach pokoi przypominamy tężejące odlewy z gipsu. 

szarzeją nam rysy i słowa kruszeją w gardłach. 

za oknem puste ulice umierają jak ludzie w ciszy. 

jeszcze chwila a zegarom zaczną pękać sprężyny. ludziom 

DWA BRZEGI 

serca. 

pragnę przekroczyć rzekę jednak nie potrafię 

zbudować mostu spinającego jej oba brzegi. a może jest 

już za późno aby cokolwiek łączyć skoro wszystko dawno 

podzielone. ludzie zwierzęta i rzeczy na nasze wasze 

i niczyje. wpatruję się w wodę i ciągle nie umiem 

rozróżnić która fala z którego dopływu 

zmieszały się w jedno. zanurzam dłonie i zaczynam 

rozumieć że rzeka nie rozdziela brzegów ale jest 

POEZJA 

mostem który je łączy … 


91

Katarzyna Brus-Sawczuk 

Blogowanie z #Kulturą 

„Najważniejsze 

jest 

słowo.” 

Zaprosiłam do marcowego wywiadu kilku 

barwnych ludzi. Różni ich wiek, wykształcenie, 

w yko ny wa ny zawó d . Łączy o twarto ś ć u mys łu 

i szacunek (odwzajemniony) do kultury, sztuki, słowa 

pisanego i mówionego. 

Blog ma swoja historię. Pierwszy raz termin 

„blog” został użyty w 1999 r. przez Petera 

Merholza, redaktora jednego z najwcześniejszych 

internetowych dzienników, znanego pod 

nazwą „Robot Wisdom”. Od dwóch lat istniało 

określenie „weblog” autorstwa Jorna Bargera, 

oznaczające strony, na których umieszczane były 

jedynie linki do innych stron z danej dziedziny, 

ewentu a l n i e ko menta rze l u b wp i sy u łożo n e 

w porządku odwrotnym do chronologicznego. 

Bl o ga mi n a zy wa n o n ato mi ast p ami ętn i ki o n l i n e. 

Za pierwszego bloga uznaje się stronę www założoną 

w 1990 r. przez Tima Bernersa-Lee. Posługując się 

definicją (ang. web log – dziennik sieciowy) – to 

rodzaj strony internetowej zawierającej odrębne, 

ale uporządkowane chronologicznie wpisy. Blogi 

jako medium ogólne noszą nazwę blogosfery. 

Najważniejszą funkcją przekazu bloga jest tekst, 

choć mogą pojawiać się zdjęcia, inna grafika czy 

92 


nagrania video. Weblogi utożsamiano ze stronami 

osobistymi. W historii blogów wiele się zmieniło, 

wciąż jednak od innych stron internetowych blogi 

odróżnia bardziej personalny charakter treści: 

często stosowana jest narracja pierwszoosobowa, 

a fakty przeplatają się z opiniami autora. Za jednego 

z pierwszych blogerów w Polsce uważa się Piotra 

Waglowskiego (pseudonim VaGla). Był publicystą, 

prawnikiem, pisarzem, poetą, webmasterem, 

autorem serwisu vagla.pl. 

Przez lata zmieniły się wygląd, forma i zawartość 

blogów, a także ich funkcje oraz oprogramowanie 

narzędziowe. Tematycznie zaczęły przeważać 

blogi osobiste, udające pamiętniki online. Coraz 

popularniejsze stały się blogi profesjonalne 

prowadzone w celach zawodowych. W blogach 

pojawiła się kultura, sztuka, muzyka, film, ale także 

codzienne życie. Blog to niewątpliwie zjawisko 

socjologiczne, o ogromnym zasięgu i mocy 

sprawczej słowa. Według socjologów, jako naturalny 

wytwór świata wirtualnego może służyć ekspresji 

autorów i ich postrzeganiu świata, autopromocji, 

promocji otaczających zjawisk, zaspokajaniu 

potrzeb towarzyskich, więzi społecznych, celów 

zawodowych, a także realizacji pasji.

Moje 

zaproszenie 

do rozmowy 

o „kulturalnym” 

blogowaniu 

przyjęli: 

JANUSZ ROSZKOWSKI 

foto: Joanna Jagiełło 

Janusz Roszkowski. Człowiek petarda, 

bloger w czasach powijaków blogowania, 

pisarz, poeta, także wydawca recenzent 

i humanista. Od zawsze zakochany 

w przyrodzie i kobietach. 

Kamil Śliwiński. Wszechstronny znawca sztuki. 

O Beksińskim i Szukalskim wie wszystko. Jako 

stypendysta MKiDN, prowadzi różne projekty 

wspierające sztukę. Jest również blogerem. Biegły 

w świecie Internetu i jego prawnych aspektach. 

KAMIL ŚLIWIŃSKI 

foto: Marta Rybicka 

AGATA BECHER 

Agata Becher. Polonistka, kulturoznawczyni, zawodowo 

związana z mediami branżowymi, entuzjastka 

i użytkowniczka social mediów, antysystemowa 

uczestniczka systemów, publikuje teksty o kulturze, 

mediach, pisze felietony, recenzje z wykorzystaniem 

wszelkich platform internetowych, u siebie na 

zjedzkanapke.net, dwutygodnik.com o teatrze. 

Wszechstronna, współczesna blogerka i więcej! 

foto: Monika Szałek 

Julia Brodowska. Absolwentka Akademii Muzycznej 

i Sztuki Pisania i zdolna skrzypaczka. Od ponad 10 

lat prowadzi bloga, Subiektywnie o Muzyce, na 

którym recenzuje płyty i koncerty. Wiele w nim 

muzyki duszy – fado. Fascynuje ją również world 

music i jazz. Jej teksty o muzyce pojawiają się 

również w innych portalach i w czasopismach. Przez 

całe swoje życie zauroczona kolorami Lisbony. 

JULIA BRODOWSKA 

foto: archiwum własne 

foto: archiwum własne 

TOMASZ SOBIERAJSKI 

Tomasz Sobierajski. Znany i ceniony socjolog 

społeczny z ogromnym doświadczeniem. 

Jako pracownik naukowy uniwersytetu wydał 

w swojej dziedzinie kilkanaście naukowych książek. 

Jest człowiekiem rozpoznawalnym, blogerem 

i influencerem. 


93

Blog 

to zjawisko 

socjologiczne, 

o ogromnym zasięgu 

i mocy sprawczej 

słowa 

Januszu, czy łatwo było zostać blogerem… ponad 

dwadzieścia lat temu? 

Janusz Roszkowski: W moim wypadku dwanaście lat 

temu… Wprawdzie wiedziałem o powstaniu w latach 

2003-2004 dwóch dużych portali blogowych, nawet 

kilka razy tam zaglądałem, ale zniechęcony miałkością 

większości wpisów nie paliłem się do zostania blogerem, 

tym bardziej że w tamtym czasie myślałem poważnie 

o odejściu od literatury. W 2005 roku Wojciech 

Siemion prowadził moje ostatnie spotkania autorskie 

w Warszawie – żegnałem się z czytelnikami 

(słuchaczami) jako poeta, prozaik, tłumacz, dramaturg 

radiowy. Złożyłem legitymację Oddziału Warszawskiego 

Związku Literatów Polskich. Zamierzałem wyemigrować 

z kraju i osiąść gdzieś wśród Indian nad Amazonią. 

I tak by się niechybnie stało w październiku 2006 roku, 

gdybym na swojej dawnej posiadłości pod Serockiem 

nie wpadł w garażu do niezabezpieczonego kanału 

i nie wybił sobie prawego barku. W internetowym 

banku wolnych miejsc sanatoryjnych była tylko jedna 

oferta: SANVIT w Iwoniczu-Zdroju, o którym przedtem 

nawet nie słyszałem. Przyjechałem, zakochałem się 

w Beskidzie Niskim i tu zostałem na stałe. Oderwany 

całkowicie od rzekomych dóbr cywilizacyjnych (radia, 

telewizji, kin, teatrów, prasy, książek też) stałem się 

człowiekiem natury. Ale kiedy na początku 2009 roku 

jedno z prywatnych wydawnictw zaproponowało mi 

napisanie poradnika Jak być kuracjuszem? – pomyślałem 

sobie, że uczynię bohaterem tej książki miejsce, które 

tak mnie zachwyciło: Iwonicz-Zdrój. Odwiedziła mnie 

wtedy moja córka Joanna Jagiełło (obecnie znakomita 

pisarka, pieśniarka i malarka) i namówiła mnie do 

założenia bloga na portalu blog.onet.pl, a ponieważ 

strona się początkowo nie wyświetlała, zarejestrowała 

mnie na blox.pl. W ten przypadkowy sposób na obu 

blogach noszących ten sam tytuł Pisarskie refleksje 

zacząłem zamieszczać identyczne posty – spostrzegłem 

szybko, że bardziej wymagający wchodzili zazwyczaj 

na bloxa. Przez dłuższy czas były to wpisy codzienne 

o różnej tematyce, którą podsuwały mi wędrówki 

po górkach, szczególnie nocne. Początkowo miałem 

wrażenie, że piszę do szuflady, bo licznik odwiedzin 

obracał się niemrawo, nawet myślałem o zaprzestaniu 

pisania. Po miesiącu odzew czytelniczy był coraz 

większy, przybywało komentarzy. Od pewnego 

momentu zacząłem publikować serię postów, 

94 


z których powstały potem książki. Nie miałem wyjścia 

– musiałem założyć wydawnictwo książkowe Mons 

Admirabilis. 

Można powiedzieć, że blog dał drogę książkom. 

JR: Tak. Z tym, że zanim w roku 2005 pożegnałem 

się z literaturą, byłem autorem dwudziestu czterech 

książek. Blogowanie nadało jednak mojej twórczości 

pisarskiej nowy impuls. Moje rozmowy z Krishnamurtim 

zostały najpierw opublikowane w odcinkach na blogu. 

Tak samo jak ostatnio wydane przeze mnie Zeszyty 

dawnych lektur (dwa tomy po 286 stron każdy). 

W tym roku wydam jeszcze Pisarskie refleksje.blog.onet. 

pl (blox.pl), też w dwóch pokaźnych tomach. Jeśli zaś 

chodzi o bardziej znane książki z rozmów z Adamem 

Hanuszkiewiczem, które zredagowałem z 20-godzinnych 

nagrań zrobionych w roku 2001 w Dźwirzynie, to jeszcze 

za życia Mistrza Adama publikowałem je najpierw na 

moich blogach, zanim w 2012 i 2015 roku ukazały się 

nakładem Wydawnictwa Prószyński i S-ka (o kobietach) 

oraz Wydawnictwa BOSZ (o teatrze). Bardziej znana 

jest książka Kobieto! Boski diable… Wyszła ona jednak 

u Prószyńskiego za późno, mimo iż temat gorący, bo 

na chwilę wydania hasło Hanuszkiewicz przestało być 

„gorącym kartoflem”, więc skończyło się na pierwszym, 

niespełna czterotysięcznym nakładzie. 

Z ciekawości, czy to, iż byłeś żonaty sześć razy, miało 

wpływ na tytuł Kobieto! Boski Diable i dobranego do 

rozmów interlokutora? 

JR: Niewątpliwie kobiety dały pretekst do rozmów 

o kobietach. Dlaczego z Hanuszkiewiczem? Czterokrotnie 

żonaty – uważał się za świetnego znawcę kobiet… 

(śmiech) 

Januszu, czy blog to forma nowoczesnego 

dziennikarstwa, czy raczej tęsknota za pamiętnikiem 

naszych prababci? Jednak prawdopodobnie lepiej, 

żeby miał więcej niż jednego czytelnika? 

JR: Z pewnością lepiej, żeby miał choć jednego 

czytelnika poza autorem! Jeśli chodzi o moje Pisarskie 

refleksje, to zewnętrzny licznik na blog.onet.pl 

zarejestrował w dniu 25 lutego 2018 roku 516 161 

odwiedzin, a komentarzy 1175! Pół roku później, 

kiedy i portal blox.pl zlikwidowano dla darmowych 

blogerów, wewnętrzny licznik zarejestrował prawie 300 

000 wizyt i 1000 komentarzy! I tam i tu komentarze

yły w większości tak znakomite, że stworzyły książki 

w książkach. Nikt nie wstawiał nonsensownych 

lub lakonicznych słów w stylu „brawo!”, „fajowe”. 

Ludzie zadawali sobie trud myślenia, miałem więc 

udział w rozwoju bloga. Obecnie blogi na portalach 

społecznościowych to najczęściej formy nowoczesnego 

dziennikarstwa. 

Tomku, blogowanie to zjawisko społeczne. 

Czy kultura często się w nim pojawia? Kto jest 

odbiorcą? Czy możesz to skomentować? 

Tomasz Sobierajski: Nie umiem ocenić, ile jest blogów 

kulturalnych, bo też i zjawisko bardzo się zmieniło. 

Nadal istnieje blogowanie tradycyjne na platformach, 

które były do tego przeznaczone, ale rozumienie 

i pojęcie bloga bardzo się rozszerza. Działają mikroblogi 

na Instagramie czy Facebooku, które często są ze sobą 

powiązane, vlogi, które pojawiają się na Youtube, mikro- 

-mikroblogi , które są domeną Tik-toka, a które też są 

pewnego rodzaju opowieścią, choć zupełnie odmienną 

od tradycyjnego blogowania. Blogi prowadzone są 

bardzo różnymi kanałami, konkretne linki do danych 

treści autorzy udostępniają w różnych miejscach 

blogosfery i to wszystko przenika się i jest dostępne 

uniwersalnie. Daje to możliwości pozyskiwania nowego 

grona odbiorców. Każdy jest w stanie coś sobie wybrać, 

obserwować, a także uczestniczyć w życiu bloga 

(komentarze, posty, emotikony). Dużo jest blogów 

promujących kulturę. Poprzez takie rozprzestrzenianie 

się informacji można dotrzeć nawet do niszowych 

wydarzeń kulturalnych. 

Jeszcze jedno pytanie, Tomku. Ty promujesz książki. 

Czy to, co robisz na Instagramie, można nazwać 

współczesną formą blogowania? (coś mi mówi, 

że wpasowałam się moim pomysłem wywiadu…) 

TS: Promowanie książek to uprawianie 

„biedoinfluencerki”. Patrząc na zjawisko 

globalnie, chyba nie ma takiej osoby, która na 

promowaniu książek mogłaby zyskać jakąś szeroką 

grupę odbiorców. Ale co ciekawe – moje posty 

o książkach mają najmniej polubień ze wszystkich 

postów, które wrzucam na Instagram, w zamian toczy 

się pod nimi bardzo ciekawa, dynamiczna i zażyła 

dyskusja. Więc zakładam, że jeśli nawet z grona 

kilkudziesięciu czy kilkuset odbiorców dziesięć osób 

tę książkę przeczyta albo kupi, to i tak jest to sukces. 

Jest to dla mnie również w jakimś sensie zabawa, bo 

promując książki na Instagramie, który jest absolutnie 

antyksiążkowy, muszę dobrze przemyśleć, jak o tych 

książkach napisać bardzo krótko, w pigułce, ale tak 

żeby kogoś mogło to zainteresować. Pamiętajmy też, 

że Instagram jest trudniejszy, jeśli chodzi o słowo, 

tam ludzie zaglądają głównie dla zdjęć i ewentualnie 

czytają krótki opis. Słowo na Instagramie nabiera o tyle 

wagi, że musi naprawdę przyciągnąć. Czy jest to forma 

bloga? Myślę, że tak. I co ciekawe, często moje wpisy 

odkrywają ludzie, którzy nie czytają książek, więc mam 

też misję, aby skłonić ich do czytania… 

Jakie trzeba mieć wykształcenie, żeby blogować 

o sztuce? A może jaką trzeba mieć wiedzę lub i inne 

np. cechy predysponujące? Kamil? 

Kamil Śliwiński: Sam jestem niedoszłym biologiem 

(śmiech) i najlepszym przykładem na to, że kierunkowe 

wykształcenie wcale nie jest najważniejsze. Oczywiście 

ludziom po studiach na kierunkach artystycznych, 

którzy mają akademickie podstawy swojej wiedzy, 

będzie dużo łatwiej, zarówno w sieci jak i tzw. realu, 

ale to wcale nie oznacza, że uda im się przyciągnąć 

i zainteresować wielu obserwujących. Wiedzę w 

konkretnym temacie nie tylko warto posiadać, trzeba 

ją systematycznie pogłębiać, rozwijać, niemniej nawet 

to nie gwarantuje, że będziemy komunikować się w 

sposób ciekawy dla potencjalnych odbiorców. W moim 

przekonaniu trzeba mieć również pojęcie o samym 

blogowaniu i wszystkich jego współczesnych formach. 

Odniosę się do moich przedmówców. W czasach, 

kiedy zaczynaliśmy blogować, o czym mówił Janusz 

Roszkowski, treści były często w bardzo obszernych 

formach – dla współczesnego internauty byłoby to 

„ciężkostrawne”. Tomek Sobierajski dla kontrastu zapiął 

to wszystko klamrą z drugiej strony – dziś słowo stało 

się pigułką, skrótem do przekazania najistotniejszych 

informacji, a form blogowania jest tak wiele jak platform 

do komunikacji w sieci. Blogowaniem możemy nazwać 

już nawet krótkie, dziesięcio-, piętnastosekundowe 

filmy/relacje na Instagramie czy TikToku. Muszą być 

one jednak tak zbudowane, aby przyciągnąć bardzo 

specyficzną dla danego medium społeczność. Definicja 

bloga ewoluowała i dzisiaj zadałbym nieco inne pytanie: 

czy trzeba mieć jakieś szczególne wykształcenie, aby 

tworzyć? Na pewno trzeba mieć wyobraźnię i dar 

przekazywania informacji, ale moim zdaniem wiedza 

jest tu obowiązkowa jako baza, bo czy ktoś z nas 

chciałby na przykład mieć do czynienia z ekspertem 

w dziedzinie bezpieczeństwa, który nie ma w tym 

zakresie żadnego doświadczenia? 

Julio, co ty wiesz o muzyce…? :-) Wiem, że dużo. Czy 

ja z twojego bloga dowiem się np. wszystkiego o fado 

albo o world music? Czy bloger musi być ekspertem? 

Julia Brodowska: Myślę, że nie jest warunkiem 

koniecznym, aby bloger był ekspertem, ale z pewnością 

musi się on dobrze orientować w tematach, o których 

pisze. Dużo zależy od specyfiki samego bloga i zakresu 

tematów na nim poruszanych. Trudno, by ktoś piszący 

o szeroko pojętej kulturze, znał się jednakowo 

dobrze na przykład na malarstwie, filmie i muzyce. 

Zwykle mamy węższe specjalizacje i w którejś 

dziedzinie jesteśmy trochę laikami. Nawet samo 

pisanie o muzyce może być problematyczne, bo 

mamy przecież do czynienia z mnogością gatunków 

i stylów. Ja siłą rzeczy wybieram to, co znam najlepiej 


95

– osłuchanie pozwala mi zbudować kontekst. 

Zakładam, że czytelnik, który do mnie przychodzi, 

ma już jakąś wiedzę o fado czy world music. 

Z moich obserwacji wynika, że na blog dotyczący 

niszowej muzyki rzadko trafia ktoś z przypadku – 

najczęściej przychodzą ludzie, którzy mają podobny 

muzyczny gust. 

Agato, kim wobec tego jest współczesny bloger? 

Agata Becher: Pojęcie blogera jako tego, który dzieli się 

codziennie swoimi myślami na różnych platformach, 

zanikło. Zdewaluowało się. Myślę, że mają na to wpływ 

zmiany zachodzące w cyberprzestrzeni i dynamicznie 

rozwijające się nowe formy przekazu oraz zmiany 

upodobań jego użytkowników. Mikroblogowanie, 

vlogowanie, formy wizualne pamiętników (np. 

w przestrzeni Instagramu) to współczesne sposoby na 

blog. Nie postrzegam siebie jako blogerki, prowadzę 

stronę zjedzkanapke.net, na której propaguję kulturę, 

staram się zainteresować czytelników tematami, 

które wynalazłam i które mnie zainteresowały. Ale 

równocześnie prowadzę podobną do wspomnianej 

przez Tomka formę mikrobloga, moje krótkie wpisy 

pojawiają się regularnie na Facebooku. Facebook 

jako medium o ogromnym zasięgu jest potężnym 

narzędziem do współczesnego blogowania. Ważny jest 

też chwytliwy i nośny tytuł bloga. Słowo klucz. 

Czy wpisy muszą charakteryzować się regularnością, 

aby trafiać do czytelnika i zdobywać zasięg? Agata. 

AB: Algorytmy stron internetowych, Facebooka, 

Instagrama wskazują na to, żeby często aktualizować 

wpisy. Nieobecność w sieci np. miesięczna powoduje, że 

treści danych stron nie wyświetlają się, algorytm może 

być bezlitosny (śmiech). Regularność zamieszczanych 

wpisów powoduje, że czytelnicy się przyzwyczajają. 

Treści automatycznie pokazują się przed innymi. Dla 

propagowania kultury, blogowania z kulturą i o kulturze, 

trzeba szukać cały czas ciekawych informacji i dzielić 

się nimi regularnie. Trzeba być online, nie znikać z sieci. 

Niestety współczesne media wymagają coraz częściej 

płatnej reklamy. 

Czy bloger to influencer.? 

AB: Zdecydowanie. Te osoby, które blogowały, blogują – 

stały się influencerami. 

Julio, jak wpadłaś na pomysł, aby zacząć w sposób 

regularny pisać i propagować w cyberprzestrzeni 

muzykę mocno sprofilowaną, nawet trochę niszową? 

Dużo masz wiernych followersów? Jest odzew po 

drugiej stronie? 

Julia Brodowska: Początek był pewnie banalny. 

Już w liceum zorientowałam się, że kiedy wracam 

z koncertów, opowiadam o nich bez końca bliskim mi 

osobom. W pewnym momencie zrozumiałam, że oni 

zaraz będą mieli mnie dość i stwierdziłam, że może 

warto zacząć spisywać swoje myśli – tak powstał blog 

Subiektywnie o muzyce. Początkowo myślałam, że 

robię to tylko dla siebie, ale pojawili się czytelnicy, 

ich grono rosło i tak to popłynęło. Dziś mam sporą 

grupę wiernych followersów, którzy słuchają podobnej 

muzyki i są ciekawi, co mam o niej do powiedzenia. 

Nie zastanawiałam się, czy muzyka, którą wybieram, 

jest niszowa, pisałam po prostu o tym, co najbardziej 

mnie fascynuje i porusza. Jednak okazało się, że to 

był strzał w dziesiątkę. Nawiązując do wypowiedzi 

poprzednich rozmówców – aby opowiadać ludziom 

o muzyce jako jednej z dziedzin szeroko pojętej kultury 

i faktycznie docierać do czytelników ze słowem czy 

misją, trzeba wykazać się dyscypliną i regularnością. 

Tylko wtedy ma to sens. Przyzwyczajamy w ten sposób 

naszych odbiorców do codziennego zaglądania, 

czekania na wpisy, prowokujemy do dyskusji. 

Bo o to we współczesnym blogowaniu chodzi: trzeba 

wzbudzić reakcje, wywołać polemikę. Trudno dziś 

mówić o kulturze, ograniczając się tylko do jednego 

zakątka cyberprzestrzeni. Blogosfera przenika się 

w różnych punktach sieci – także na facebookowych 

fanpagach czy Instagramie. Te miejsca z jednej strony 

służą mi do promowania treści, które zamieszczam na 

blogu, z drugiej są jego rozszerzeniem i miejscem do 

publikowania codziennych krótkich wpisów czy linków. 

Instagram to portal „zdjęciolubny”, tam przemawia 

bardziej obraz. Na tym koncie postanowiłam również 

czasem przedstawiać książki, ponieważ literatura to 

moja druga pasja. I sama widzę, rozszerzając zasięg 

mojego blogowania, że pojawiają się nowi ludzie, 

którzy chcą czytać o muzyce czy podzielić się swoimi 

komentarzami. Współczesne social media dają liczne 

narzędzia do wypromowania bloga, a samo jego pojęcie 

ciągle ewoluuje. 

Julio, coraz popularniejsze są tzw. podcasty*. 

Pamiętam całkiem niedawną sytuację – w chwili 

kiedy doszło do bardzo negatywnego w skutkach dla 

kultury działania przeciwko jednej ze stacji radiowych 

z wieloletnimi tradycjami, jedna z prezenterek 

radiowych o bardzo charakterystycznym głosie 

przeniosła swoje pogadanki muzyczne do sieci, 

w formie podcastów. Czy nie uważasz, że to lepsza 

możliwość ekspresji dla blogera piszącego o muzyce? 

JB: Uważam, że to jest forma współczesnego 

blogowania, zmienia się tylko medium. To zdecydowanie 

przestrzeń do zagospodarowania. Słuchać można 

wszędzie, czytaniu trzeba poświecić więcej uwagi. 

Słuchać można „po drodze”, czytać nie zawsze. 

96 


Myślę, że to jedna z szans dla kultury w tych 

trudnych dla niej czasach kwarantanny. Czy vlog 

posługujący się obrazem lub wideo-obrazem jest 

stworzony do opowiadania o muzyce? 

JB: To byłaby najlepsza forma, jednak trudno 

opowiadać o muzyce, nie dając słuchaczom 

dźwięków. Prawa autorskie niestety nie pozwalają na 

jej bezpłatne udostępnianie jako uzupełnienie słów 

vlogera. 

Kamilu, jesteś fachowcem w zakresie prawnych 

aspektów internetowych publikacji… 

KŚ: Myślę, że w zakresie udostępniania treści w 

swoich materiałach np. utworów muzycznych i praw 

autorskich ich autorów, branża internetowa reaguje 

bardzo szybko i wychodzi twórcom naprzeciw. Jedna 

z największych platform streamingowych, Spotify, 

która od dawna oferuje również ogromną bazę 

podcastów, pracuje nad nową funkcjonalnością 

dla ich twórców. Serwis ma wkrótce zaoferować 

ludziom tworzącym audycje muzyczne możliwość 

w pełni legalnego wykorzystania całości utworów 

muzycznych, dając niejako każdemu z nas możliwości 

zarezerwowane dotąd jedynie dla radiowców. To 

otwiera użytkownikom Spotify możliwość tworzenia 

własnych autorskich audycji bez naruszania praw 

autorskich prezentowanych utworów. To wszystko 

zdaje się tylko potwierdzać wyjątkowy boom na 

podcasty w sieci. Ludziom piszącym o muzyce takie 

narzędzie może stworzyć nową szansę na dotarcie 

do zainteresowanych odbiorców. Daje to również 

swobodę w tematycznym i szerokim dobieraniu 

i udostępnianiu nie fragmentów, a całych utworów 

z poszanowaniem praw ich twórców. 

Julio, może czas na podbój Spotify? Chcemy Ciebie 

słuchać i tego co nam rekomendujesz, nie tylko 

czytać. 

Tomku, czy taka „personalna audycja” pod 

skrzydłami platform multimedialnych to krok dalej 

w możliwościach blogowania? 

TS: Nie zgodzę się do końca. Taki sposób udostępniania 

treści to jednak audycja, a ona ma trochę inny cel. 

Blog utożsamiam jednak z pisaniem, ze słowem, 

z uważnością na słowo. 

Ale z drugiej strony np. na stronach Narodowego 

Instytutu Kulturalnego czy na platformie Po Stronie 

Kultury pojawiają się regularnie podcasty związane 

z szeroko pojętą kulturą: muzyką, filmem, sztuką. 

Ja osobiście nie postrzegałabym tej formy jako 

audycję. 

TS: Ja bardziej postrzegam to jako jedną z form 

dotarcia do użytkowników platform multimedialnych 

czy stron zajmujących się kulturą. Niezmienną dla 

mnie podstawą bloga jest tekst. Prowadzę bloga. 

Umieszczam w nim długi tekst, dajmy na to o 

wpływie gustu grup społecznych na dobór treści 

dotyczących kultury. Media społecznościowe służą mi 

do udostępnienia skrótu, na Instastory zamieszczam 

JANUSZ ROSZKOWSKI: 

www.monsadmirabilis.beskidy.pl 

KAMIL ŚLIWIŃSKI: 

https://www.facebook.com/beksinski/, 

https://www.facebook.com/zdzislawbeksinski/, 

https://www.instagram.com/beksinski/, 

https://twitter.com/art_beksinski, 

https://www.facebook.com/artofszukalski/, 

https://www.instagram.com/artofszukalski/ 

JULIA BRODOWSKA: 

www.facebook.com/subiektywnieomuzyce, 

www.prawdziwa-muzyka.blogspot.com, 

subiektywnieomuzyce Instagram 

AGATA BECHER: 

www.zjedzkanapke.net, 

www.facebook.com/zjedzkanapke 

TOMASZ SOBIERAJSKI: 

#KsiążkiNieTylkoDlaTych, 

@tommysobierajski 


97

krótkie nagranie, że taki tekst jest opublikowany, kręcę 

krótki film i publikuję go w formie vloga na Youtube. 

Wszystko to pięknie się uzupełnia, ale wyjściowe jest 

słowo. 

Jednak nagrywając tekst czytany, tworzysz formę 

zbliżoną do podcastu… 

TS: Jest to forma jako jedno z narzędzi, którymi dysponuję 

do udostępniania treści. Podstawą jest słowo. 

Agato, jak się powinno realizować bezpieczeństwo 

w cyberprzestrzeni? 

AB: Nie jest to łatwe przy tylu udostępnianych treściach 

na różnych platformach, gdzie tworzymy wzajemnie 

udostępniane linki. Nie zawsze ustrzeżemy się przed 

kradzieżą słów, musimy starać się postępować uczciwie 

względem siebie i czytelnika. Być też czujnym. Kradzież 

słowa, plagiat to przestępstwo. Są też instrumenty 

prawne, na których można się oprzeć, dochodząc 

swoich praw. 

A jak jest z cytatami? Kamil, Tomek? 

KŚ: Cytowanie jest dozwolone, z zaznaczeniem, że 

jest to cytowanie lub cytowanie za innym autorem, 

z podaniem źródła i ewentualnego linku do źródła. 

TS: W publikacjach naukowych cytowania są naturalną 

częścią publikacji, jednak nie można kopiować słów, 

nie podając źródeł lub przypisując je do własnej 

osoby. Internet rządzi się podobną zasadą (cytowania 

wymagają podania źródeł, fotografie wymagają podania 

autorów itd.), jednak znacząco trudniej jest ustrzec się 

przed kradzieżą słowa. 

Wróćmy do praw autorskich. O ile treści neutralne, 

czyli np. informacje o koncertach wystawach, własne 

recenzje i opinie, można publikować bez przeszkód, 

to treści dotyczące artystów żyjących i nieżyjących, 

zdjęcia, muzyka, podlegają prawu autorskiemu? Kamil? 

KŚ: Aby bezpiecznie i legalnie udostępniać utwory 

artystyczne, nie tylko warto, ale wręcz należy 

zorientować się, kto dysponuje autorskimi prawami 

majątkowymi do dorobku artysty oraz jego wizerunku, 

a następnie wystąpić o koniecznie zgody na publikacje 

bądź licencje na wykorzystanie. To szczególnie ważne 

w przypadku twórców już nieżyjących, ponieważ wraz 

z ich śmiercią prawa autorskie do ich utworów nie 

wygasają – dopiero po upływie 70-letniego okresu 

ochrony autorskie prawa majątkowe do utworu 

wygasają, a utwór przechodzi do tzw. domeny 

publicznej. W praktyce oznacza to, że dopiero po 

upływie 70 lat od dnia śmierci twórcy każdy może 

swobodnie korzystać z jego dzieła. Od lat prowadzę kilka 

stron poświęconych twórczości Zdzisława Beksińskiego 

i Stanisława Szukalskiego i robię to w sposób legalny, 

posiadając wszelkie konieczne zgody. Właścicielem 

praw autorskich w przypadku pierwszego twórcy jest 

instytucja publiczna, w przypadku drugiego – osoby 

prywatne, mieszkające poza granicami Polski. 

Zapytam jeszcze o rzetelność informacji 

przekazywanych w blogach o kulturze. Januszu, czy 

spotkałeś się z takim z pojęciem: #bookstagram? 

JR: Tego terminu używają blogerki książkowe. Czasem 

zaglądam na blogi bookstagramowe, ale przyznam się, 

że te recenzje książkowe są stokroć bardziej miałkie 

od recenzji, które pisałem w swoim życiu lub które 

pisali inni, niekiedy znakomici recenzenci. No ale 

nie każdy może być Janem Błońskim czy Andrzejem 

Kijowskim, czy też Januszem Roszkowskim… (śmiech). 

Mam też wątpliwości co do uczciwości wydawnictw 

w promowaniu książek, ich doboru do promowania i 

wyboru przez te wydawnictwa osób promujących. 

Cytując za Gosią Fraser – analityczką prywatności 

i cyberbezpieczeństwa, dziennikarką technologiczną, 

edukatorką, prowadzącą blog o kulturze (www. 

okruchykultury.pl): 

„Bookstagrammerki książki pozyskują głównie 

w ramach współpracy z wydawnictwami, które cenią 

sobie możliwość pokazania produktu za darmo (za 

egzemplarz recenzencki) na profilach obserwowanych 

przez kilka(naście) tysięcy osób. Konwersja sprzedażowa 

przynajmniej w praktyce zapowiada się dzięki takiej 

promocji wręcz jak marzenie. Popularną praktyką 

instagramowych blogerek książkowych jest kupowanie 

botów*, które sztucznie pompują liczbę obserwujących 

na danym koncie, bądź też zamieszczają sztuczne 

komentarze i polubienia, dające wydawnictwom iluzję 

popularności profilu. (…) Nie wszyscy obserwujący konta 

bookstagrammerek to prawdziwi ludzie.” 

Czy to stwarza obawy sterowania blogowaniem 

kulturalnym? Trzeba umieć to przefiltrować z sieci? 

Agata? 

AB: Według mnie problem botów, które ewentualnie 

mogą napędzać konwersję pod sprzedaż książki to 

jest efekt uboczny większego niepokojącego zjawiska, 

jakim jest urynkowienie książki. Dziś wydaje się 

i promuje te książki, które są produktem 

98 


spreparowanym według rynkowych paradygmatów 

zapotrzebowania przeciętnego i niewymagającego 

czytelnika. Ponieważ przynoszą zyski ze sprzedaży, to się 

je w różny sposób promuje, także za pomocą influence 

marketingu. Nie dowierzam także recenzentom, którzy 

żyjąc z recenzji, są zobowiązani wobec wydawnictw, 

aby o ich produktach pisać dobrze. W takim wypadku 

te oceny mogą być po prostu sztampowe i stronnicze. 

Trzecia sprawa stanowiąca trudność w wyłowieniu 

ciekawego tekstu o książce to niski poziom językowy 

wielu osób piszących, a niestety Instagram jest pełen 

takich aspirujących adeptów recenzowania i wyrażania. 

Recenzent, aby dobrze opowiedzieć o książce, musi być 

niezależny i sprawny językowo. Bookstagram ma sens, 

ale z rozsądnym przefiltrowaniem informacji. 

Ostatnie pytanie. Jakie uniwersalne blogi (oprócz 

swoich – śmiech) propagujące szeroko pojętą kulturę 

polecilibyście? Zastanówcie się dobrze. Tylko jeden 

blog. 

www.zjedzkanapke.net – poleca Tomasz Sobierajski. 

Blog Agaty Becher. Catering Nie-Kulturalny. Koniecznie. 

www.niezłasztuka.net – poleca Kamil Śliwiński. 

Blog Joanny Majewskiej i Dany Tomczyk-Dołgij. 

Prowadzą niezależną fundację zajmującą się 

promowaniem kultury: Niezła sztuka. „Bo Niezła sztuka 

z miasta Łodzi pochodzi” :-) 

Mariusz Szczygieł na Instagramie – poleca Agata 

Becher. Mariusz Szczygieł. Nie zarabia na recenzowaniu 

i rekomendowaniu książek. 

https://joannajagiello.com/joanna-jagiello-blog/ – 

poleca Janusz Roszkowski. Blog Joanny Jagiełło – kobiety 

orkiestry. Pisarki, piosenkarki, blogerki, malarki. 

Autorka artykułu poza powyższymi i wspomnianymi 

w tekście, subiektywnie zachęca do poczytania: 

www.laminerva.pl – Justyna Stasiek-Harabin. 

Przedstawia się jako histeryczka sztuki, a dziewczyny 

z Niezłej Sztuki nazywają ją Hrabiną wśród muzealników. 

www.artinbrief.pl – czyli Małgorzata Czyńska i Wojciech 

Tuleja. Historycy sztuki, łowcy talentów. Małgorzata jest 

również pisarką – ma na swoim koncie dziesięć książek, a 

Wojciech prowadzi warszawską galerię ART 

(www.galeriaart.pl). 

Ostatni rok był dla kultury mało 

łaskawy. Pandemia zamknęła 

możliwości promowania kultury na 

żywo czy uczestniczenia w kulturalnych 

wydarzeniach. Większość z nich nie odbyła 

się lub została przesunięta bez gwarancji 

na realizację. Wiele wydarzeń musiało 

zaistnieć w sieci. I zaistniało. Blogowanie 

o kulturze nabiera szczególnej misji, 

a możliwości Internetu są nieograniczone. 

DAJMY SŁOWOM SIĘ WYPOWIEDZIEĆ. 

Dziękuję Państwu. [KBS] 

www.przymuzyceoksiazkach.com.pl – poleca Julia 

Brodowska. Kto po drugiej stronie? Paweł Cybulski. 

Profesjonalnie, ale bez nadęcia. 


99

FILOZOF i WILK 

Pretekstem do rozmowy z panią Małgorzatą 

Sarnowską (doktor filozofii, wykładowca 

akademicki) jest książka Marka Rowlandsa 

Filozof i wilk. Po lekturze tej pozycji miałem w głowie 

kłębowisko myśli, dziesiątki pytań, a niekoniecznie 

powstały w niej jakieś sensowne odpowiedzi. 

Dlatego też pozwoliłem sobie pozawracać Ci trochę 

to i owo. Zaczynam. Jak coś będzie niemądre 

(bardziej niż zwykle), to ignoruj. 

Każdy z nas czytał dziesiątki bajek, w których zły wilk 

ściera się z dobrymi prosiaczkami albo z niewinnym 

Czerwonym Kapturkiem. A jeśli ten stereotyp jest 

błędny? Jeśli to wilk jest dobry, a Kapturek wredny 

i przebiegły? Rowland dowodzi, że nasze małpie 

pochodzenie wyposażyło nas nie tylko w kciuk 

przeciwstawny, ale też w wiele brzydkich cech: 

knucie, złośliwość, egoizm, kombinatorstwo, 

cwaniactwo i przede wszystkim w małpią rządzę 

władzy. Po stronie wilka jest bezgraniczna lojalność 

i bezinteresowna miłość. Przegrywamy chyba 

tę walkę o cnoty, już w przedbiegach? 

Człowiek ma zdolność i potrzebę tworzenia 

sojuszy. Układamy się z tymi, którzy mogą nam pomóc 

lub tymi, którzy mogą nam zaszkodzić. Celem, którego 

łakniemy, jak spragniony wody, jest władza. 

Nie mamy pomysłu, co chcemy z tą władzą zrobić. 

Władza jest celem samym w sobie. Narzędziem 

niezwykle pomocnym w osiągnięciu przewagi nad 

innymi w dążeniu do władzy jest kłamstwo. 

W rzeczywistości nie musimy dotrzymywać żadnych 

umów, a jedynie udawać, że je honorujemy. To daje 

nam przewagę. Aż się cisną na usta przykłady, gdy 

rozmaite władze nie respektują przepisów, jednocześnie 

się na nie powołując. Kłamstwo i manipulacja są wbite 

w nasze, ludzkie DNA? Rowlands pisze o tym, że jeśli 

chcemy równo podzielić pizzę, krojący musi wybierać 

swój kawałek jako ostatni. Jeśli nie wie, który kawałek 

stanie się jego udziałem, dołoży wszelkich starań, żeby 

wszystkie były równe. To się pokrywa z tym, co sam 

kiedyś pisałem – powinno zniknąć takie zjawisko jak 

„polityk zawodowy”. Do polityki powinno się trafiać 

na jedną, pięcioletnią kadencję, po czym ani polityk, 

ani nikt z członków jego rodziny nie powinien mieć 

możliwości zasiadania w żadnej państwowej strukturze 

(spółkach, urzędach, a nawet szkołach czy szpitalach). 

Każde prawo uchwalane przez Sejm powinno wchodzić 

w życie dopiero w następnej kadencji. Dzięki temu 

Zdjęcie: Iwona Suwała 

posłowie, uchwalając Ustawy, nie wiedzieliby, który 

kawałek pizzy im się przytrafi i staraliby się dbać 

o interesy wszystkich. Polityk zawodowy dba jedynie 

o interesy własne, alienuje się. Nie dotyczą go prawa 

(immunitet), nakazy, zakazy, obostrzenia. Skąd więc 

ta naiwna wiara, że polityk zachowa się niezgodnie 

ze swoją (ludzką) naturą? Często mówimy o demokracji, 

w ogóle nie rozumiejąc nowożytnego sensu tego 

słowa. Sam akt wyborczy nie czyni z nikogo demokraty, 

a władza nie staje się demokratyczna. W większości 

krajów świata, przez duży kawał dziejów, monarchów 

także się wybierało w procesie elekcji. Obecne systemy 

polityczne, to w dalszym ciągu rodzaj monarchii. 

100 


Teraz, w czasie przebudzenia, cała nadzieja w tym, 

że to, co piękne i dobre u nielicznych, 

stanie się coraz powszechniejsze 

Władza mówi, a lud ma słuchać. Najlepiej bez 

szemrania. A każde słowo wypowiedziane przez władzę 

jest obowiązującym prawem, choćby było niezgodne 

z innymi prawami. Gdzie zaczyna, a gdzie kończy się 

demokracja? 

Jacy, my ludzie, jesteśmy z tym naszym małpim 

dziedzictwem? Jest dla nas jakaś nadzieja, czy jesteśmy 

projektem nieudanym? 

Pamiętam myśl bliżej nie znanego światu 

gentlemana z XVIII wieku: „Próbowałem zostać 

filozofem, ale w jakiś sposób moja pogoda ducha 

zawsze wygrywała”. Książka, którą zaproponowałeś jako 

punkt wyjścia do naszej rozmowy, jest zaprzeczeniem 

ponuractwa i zawiłości. To przykład praktykowania 

filozofii w sposób lekki, miejscami zabawny, inspirujący 

– to taki rzadki przypadek „czułej” i nie narzucającej się 

mądrości. Podobnie jak Ty, podczas lektury zwróciłam 

uwagę na spostrzeżenie autora, że małpy i ludzie to 

prawdopodobnie jedyne gatunki w przyrodzie, które 

działają z premedytacją, niecnie wykorzystują sytuacje, 

są interesownie sprytne. Nie szukając daleko, można 

powiedzieć, że ta konkluzja jest niestandardowym 

uszczegółowieniem ustaleń teorii ewolucji. Małpa, pisze 

Rowlands, nie patrzy na inne małpy, ona je obserwuje 


101

i czeka na okazję do zadania ciosu. Woli mieć 

sojuszników, a nie przyjaciół. Przyjaźń bowiem 

wymaga lojalności, do której nie jest zdolna. Zajęta jest 

swymi słabościami, wręcz je pielęgnuje. Faktycznie, 

przypomina to strategię życiową wielu z nas. 

Strategię, której kulminacją jest rozumienie szczęścia 

jako stanu posiadania i ciągłego gromadzenia 

rzeczy. Zastanawiałam się, czy są jakieś sposoby 

pozanaukowego i pozafilozoficznego wytłumaczenia 

owego pokrewieństwa mrocznej natury wyższych 

ssaków. Źródłem, które tu ryzykownie przywołam, są 

książki Zecharia Sitchina. Dowiedzieć się z nich można, 

że jesteśmy końcowym ogniwem wielu zabiegów 

genetycznych dokonywanych przez gwiezdnych 

najeźdźców na kilku (kilkunastu) gatunkach zwierzęcych, 

potem też astralnych, żyjących kiedyś na Ziemi. Trudno 

przyjąć za wiarygodną tę wersję naszej historii. 

Gdyby jednak w opowieściach sumeryjskich 

(odczytanych z glinianych tabliczek) był choć cień 

prawdopodobieństwa, nasze skażenie złem miałoby 

dodatkowo akcent galaktyczny. W poszukiwaniu 

określeń natury człowieka nie można pominąć filozofii 

antycznej. Przez dziesięć stuleci, od VI w p.n.e. nie było 

wątpliwości: człowiek jest przede wszystkim istotą 

rozdarcia, bezradności wobec zła to do dzisiejszego 

dnia częsty przedmiot rozważań filozoficznych. 

Systematycznie zatraca się potrzeba powinności wobec 

samego siebie. Współczesna pedagogika ma niewiele 

wspólnego z niegdysiejszym treningiem cnót. Obecny 

deficyt autorytetów i brak szkół charakteru sprawia, 

że najczęściej nie podejmujemy walki z tym, co w nas 

egoistyczne i cwaniackie. Okazuje się, że dwie ważne 

tradycje myślenia o zmaganiach człowieka z jego ciemną 

stroną, tj. antyczna i chrześcijańska, nie przetrwały 

próby czasu. To już historyczne propozycje wzrastania. 

Mam wrażenie, że trzeba – jak zwykła czynić filozofia – 

poszerzyć perspektywę. Tzn. zobaczyć miejsce człowieka 

w planie stworzenia, wszystkiego co jest. Ciekawą 

wersją stworzenia świata i człowieka jest propozycja 

Plotyna (3 w.n.e.). Jego dzieło wieńczy myśl filozoficzną 

starożytności. Bóg (nazywany też Prajednią lub Dobrem) 

wyłania z siebie, na zasadzie emanacji, byty, lustrzane 

odbicia wzoru, byty o malejącej doskonałości. W sferze 

najniższej, w świecie zmysłowym pojawia się człowiek, 

pół-bóg, pół-zwierzę. Jego zakotwiczenie w materii jest 

źródłem zła, które może on pogłębiać, tkwiąc w niej, 

ale może też za sprawą duszy wznieść się w najwyższe 

boskie rejony i być czystym „patrzeniem”. Tej niebywale 

W drodze zdobywania sprawności 

uzyskujemy pożądany stan pośredni 

między brakiem a nadmiarem cnót 

rozumną. Jego rozumność była siłą spajającą emocje 

i zmysły w harmonijną całość. Całość osiąganą dzięki 

nieustającej pracy nad sobą, nabywaniu dobrych 

nawyków, najlepiej pod kierunkiem nauczyciela. 

Na przykład Arystoteles uważał, że rodzimy się 

tchórzliwi, skąpi, nieżyczliwi. W drodze zdobywania 

sprawności uzyskujemy pożądany stan pośredni między 

brakiem a nadmiarem cnót, który to nadmiar też nie jest 

pożądany. Tak na przykład osiągamy cechę hojności, 

a nie skąpstwa lub rozrzutności. Istotna w tej wersji 

jest odpowiedniość między zakładaną powszechnie 

wizją harmonijnego świata i opisaną w skrócie potrzebą 

wzrastania duchowego człowieka aspirującego do 

bycia, analogicznie, spójną całością. Postulat rozwoju 

wewnętrznego nie znika w pismach filozofów 

chrześcijańskich. Patronuje temu już nie autorytet 

rozumu, ale kościoła. Oczywistym celem człowieka staje 

się wówczas Bóg, a nie doczesne szczęście (eudajmonia). 

Ta teoria doskonalenia (aretologia) jest aktualna do dziś 

i wydaje się najbardziej wartościową częścią katolickiej 

nauki moralnej. W epoce baroku (XVII wiek) rozsypuje 

się obraz harmonijnego, bezpiecznego świata. 

Postępujące w ślad za tym poczucie zagubienia, 

trudnej drogi może się podjąć o własnych siłach, wręcz 

jest ona wpisana w zakres jego duchowych powinności. 

Wspomnę o jeszcze jednej, bliższej nam kulturowo 

wersji stworzenia świata i człowieka. 

Chodzi o św. Augustyna. Utrwalił on na gruncie teologii 

chrześcijańskiej koncepcję stworzenia świata ex nihilo, 

z niczego, w jednym momencie. Konotacje filozoficzne 

nicości to niebyt, ciemność. Czyli stworzenie świata w 

wersji chrześcijańskiej ociera się o sferę niebytu, braku 

światła, o zło. Ale rozwinięcie tej koncepcji (począwszy 

od Augustyna aż po współczesny neotomizm) daje 

interpretację zła jako brak należnego dobra, pewną 

ułomność. Zło jako byt po prostu nie istnieje. Lub 

inaczej, Bóg nie stwarza, ale dopuszcza obecność zła 

jako niedostatek tego, co być powinno. Widoczne tu 

radykalne oddzielenie Boga od świata daje człowiekowi 

niewielkie szanse na samodzielne tego zła pokonanie. 

Nawet inicjatywa każdego czynu dobrego należy do 

Boga. Wyjaśniając to wszystko słuchaczom, często 

przytaczam anegdotę, która, jak sądzę, zwalnia mnie 

od komentarzy na ten temat. Opowiadała ją swoim 

gościom Wisława Szymborska. Einstein trafia do nieba, 

spotyka się z Bogiem i mówi: „Jestem zafascynowany 

102 


tym, co pan wymyślił, ale jako człowiek nauki 

chciałbym się dowiedzieć, jaki pan znalazł na to 

wszystko wzór”. Pan Bóg wziął kredę i na tablicy 

zapisał długi wzór. Einstein przeczytał i powiedział: 

„Jestem pod wrażeniem, ale chciałem zaznaczyć, 

że w jednym miejscu jest błąd i on się, niestety, 

potem powtarza”. Bóg odpowiedział: „No właśnie 

wiem”. Jesteśmy mocno niedoskonali, błądzący 

i są tego faktu metafizyczne przesłanki. 

Taki obraz prezentuje filozofia chrześcijańska. 

I czyni to jakby mimo woli, ponieważ to właśnie 

ona powołana została do tego, by uzasadnić 

transcendentalny wymiar dobra. Z człowiekiem jest 

najpewniej tak, jak pisał przywoływany już Plotyn: 

„Zajmuje on pośrednie miejsce między bogami a 

zwierzętami, może posuwać się w obu kierunkach, 

jedni ludzie upodobniają się do tych, a drudzy do 

tamtych, tłum zaś pozostaje pośrodku”. Na tym polega 

paradoksalność natury człowieka potwierdzana 

wielokrotnie w tekstach filozoficznych przez 

siedemnaście stuleci po Plotynie. Dobrze w tę tonację 

wpisuje się rozczarowanie Fryderyka Nietzschego: 

„Szukałem wielkich ludzi, a znajdowałem zawsze tylko 

małpy ich ideału”. Nie mamy ochoty na duchowe 

usprawnianie się. Pisze o tym już Arystoteles, 

dodając, że za to nadmiernie aktywizujemy się 

przy pomnażaniu dóbr. Wykazujemy ponadto dużą 

niechęć do wypełniania podstawowego obowiązku 

moralnego, tzn. traktowania innych tak, by mogło 

to być podstawą powszechnego prawa moralnego. 

Imperatyw kategoryczny Immanuela Kanta pozostaje 

ciągle postulatem teoretycznym. Wspomina o tym 

Rowlands, dodając coś równie ważnego. Ludzie 

zatracili potrzebę wypełniania swego obowiązku 

epistemicznego, czyli nie podają argumentów na 

poparcie swych racji. Pouczał o konieczności takiego 

postępowania dawno temu Sokrates. W przypadku 

zwykłego człowieka to niezręczność, brak kultury 

logicznej, w przypadku np. polityka – karygodna 

nieodpowiedzialność, niedopełnianie obowiązków. 

Natura ludzka wydaje się niezmienną i niezmiennie 

skażoną złem. O współczesnym „demontażu jaźni 

moralnej” pisał socjolog i filozof Zygmunt Bauman. 

Wydaje się to nie tylko trafną diagnozą stanu 

etyczności ponowoczesnej, ale może mieć wiążące 

przełożenie na bliską nam przyszłość. Wyłaniająca się 

z dostępnych dokumentów wizja nowego porządku 

świata niesie ze sobą wręcz pewność panowania 

totalnego zła. A to dlatego, że sztuczna inteligencja 

nie jest wrażliwa na wartości, zwłaszcza dobro. 

Coraz liczniejsze filmy, w których reprezentanci homo 

sapiens zmagają się z bezdusznymi cyborgami, są 

tego zapowiedzią. Rowlands często wspomina, jak 

wiele zawdzięcza swemu zwierzęcemu przyjacielowi, 

zawsze nieustępliwemu i szczeremu. Swą miłość 

i przywiązanie ofiarowywał bezinteresownie, całym 

sobą i w każdej chwili. To czego się nauczyłem od 

wilka, pisze Rowlands, było antytezą religii. Religia 

bowiem, dodaje, zawsze handluje nadzieją. Pytasz, 

czy jest jakaś nadzieja, dobra perspektywa dla nas 

ludzi. Lekcji wielkich nauczycieli, np. Sokratesa 

czy Chrystusa, nie przerobiliśmy, jak się okazuje, 

zbyt sumiennie. „Wszyscy leżymy w rynsztoku, 

ale niektórzy z nas sięgają po gwiazdy” (Oscar 

Wilde). Teraz, w czasie przebudzenia, cała nadzieja 

w tym, że to, co piękne i dobre u nielicznych, 

stanie się coraz powszechniejsze. Z drugiej jednak 

strony, trudno oczekiwać, że nasz małpi umysł 

da się łatwo pokonać. Zgrabnie to opisuje moja 

ulubiona anegdota: Zdesperowany człowiek patrząc 

w niebo, woła: „Jest tam ktoś?”. Po chwili, głos 

z góry: „Jestem, słucham”. Człowiek: „Jak żyć?”. 

Głos z góry: „Uczciwie”. Po chwili milczenia, ciągle 

zdesperowany człowiek: „Jest tam na górze ktoś 

jeszcze?”. Odpowiedź na Twoje pytanie o władzę 

może być potraktowana jako kontynuacja refleksji 

nad naturą ludzką. Sfera polityki to wyjątkowo 

porażająca emanacja zła. Zbiorem pięknych 

czynów dla dobra wspólnego była chyba tylko dla 

Arystotelesa. Od czasów Niccolo Machiavellego 

stała się „sztuką właściwego momentu”, miejscem 

przemocy, kłamstwa, a obecnie często błazenadą. 

Rzadko się dziś przypomina, że władza powinna być 

służbą, obroną podstawowych wartości. Pierwsze 

symptomy kryzysu demokracji dostrzeżono już w 

latach 70. ubiegłego wieku. Nasze stulecie dołożyło 

kolejne, poważne zagrożenia demokracji, tzn. 

globalizację, a teraz ekspansję populizmów. Mówi 

się na Zachodzie, że skorumpowany system partyjny 

stanowi największe zło ustroju demokratycznego. 

Prowadzi to do czegoś najgorszego, co może 

demokrację spotkać, czyli rosnącego zobojętnienia 

obywateli. Kryzys pandemiczny całkowicie obnażył 

fakt widoczny już od kilkunastu lat. Chodzi o to, że na 

naszych oczach poległy dwa bastiony wyróżniające 

demokrację. Po pierwsze, radykalnie mniejsza jest 

możliwość wyrażania swej opinii bez lęku, co najmniej 

niepokoju. Po drugie, do zera zredukowana została 

świadomość, że nasze, wyborców opinie brane są 

pod uwagę. Jest taka stara prawda, która, mam 

nadzieję, niedługo się uaktualni. Demokracja może 

się odradzać wyłącznie od dołu. Tego rodzaju proces 

przeprowadzany od ponad 10 lat z dobrym skutkiem 

w Islandii zdecydowanie ograniczył terror bankowo- 

-korporacyjny i korupcję. Jeden z nowożytnych 

filozofów, powołując się na Platona, napisał: „Udałoby 

się stworzyć coś sprawiedliwego i słusznego, jedynie 

wtedy, gdyby do władzy doszli ci, którzy nie mają 

na to najmniejszej ochoty. Może wtedy zniknęłaby 

jeszcze jedna patologia świata polityki. To mianowicie, 

że najczęściej władzę mają ludzie żądni władzy. [JP] 


103

104 


PARTNER MEDIALNY:

POST SCRIPTUM_1_2021

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?