Сарыарқа самалы, 20 сәуір, сейсенбі

SARYARQA SAMALY
БЕРЕН 20 сәуір, сейсенбі, 2021 жыл 5
Сержант
Дүйсембеков
Ұлы Отан соғысының қанды майданынан аман
оралып, бейбіт өмірде еліне адал қызмет еткендердің
бірі - Әбдүкен Дүйсембекұлы. Ол соғыстан кейнгі
саналы ғұмырын ішкі істер органдарына арнап,
өз саласында абыройлы еңбек етіп, зейнетке
шықты.
Әбдүкен Дүйсембекұлы 1924
жылдың 14 наурызында сол
кездегі Куйбышев (өз алдына
дербес аудан болып 1938 жылы
құрылған) ауданына қарасты Ленин
колхозының құрамында болған,
қазіргі Мүткенов ауылдық округінің
Естай ауылында дүниеге келген.
Ол - Дүйсембек Нұрымжанов пен
Жаңыл Ахметованың отбасындағы
тұңғыш перзент. Орта мектепті жаңа
тәмамдаған Әбдүкен Дүйсембекұлын
1942 жылдың 15 тамызында 18-ден
жаңа асқан шағында Куйбышев
аудандық әскери комиссариаты
арқылы әскерге шақырылып
кетеді. Әскери дайындықтан өткен
жас жігіт майдан даласындағы
шайқастарға 1943 жылдан бастап
кіріседі. Алғашында 43 Степной
майданында болды. Сол жылдың
20 қазанынан бастап бұл әскери
құрылым II Украин майданы болып
қайтадан аталып, оның сапындағы
жауынгерлік құрылымдардың
қатарында 1944 жылдың 1 маусымына
дейін қызмет етті, көптеген
шайқастарға қатысты. 1944 жылдың
1 маусымынан бастап 1-Беларусь
майданы құрамдарындағы
әскери бөлімшелердің біріне
ауыстырылды. 1945 жылы 9
мамырда соғыс аяқталған болса,
ол маусым айында аман-есен елге
оралды.
Ол майданда ерлік пен
жанкештілік көрсетіп, жоғары
деңгейдегі мемлекеттік наградалардың
иесі атанады. Әбдүкен
Дүйсембекұлының әскери шені –
сержант. Ол 219-Кременчуг танк
бригадасының, автоматшылардың
моторлы батальонының танкті
десант ротасының бөлімше
командирі ретінде талай батыл
шешім қабылдап, ерліктің үлгісін
көрсете білді.
Соғыстың алғашқы жылдарында
Шығыс Қазақстан облысы,
Жұлдыз ауылы орта мектебінің
директоры қызметін атқарып
жүрген екен. Соғыс оты тұтана
бастаған уақытта қару ұстауға
жарайтын азаматтардың бәрін әскер
қатарына шақырады. Бұл кезде
мектеп директорларын соғысқа
алмайды, броньмен қалдыра
береді. Бірақ, неміс фашистері
Бұл туралы автоматшылардың
моторлы батальонының командирі,
капитан Веселовтың мақаласында
анық жазылған. Ол басты кейіпкердің
кезінде мемлекеттік наградаға
ұсынылғандығын және мінездемесін
келтірген. Онда былай деп жазылған
(ешбір түзетусіз, қаз-қалпында
ұсынып отырмын): «30.06.44 г. в
бою за город Слуцк тов. Дюсенбеков
с группой бойцов находясь в
засаде, сам лично связкой гранат
подбил немецкий танк, направлявшийся
к передовой позиции и
кроме того отделение тов. Дюсенбекова
уничтожило до 20 гитлеровцев
также направлявшиеся
к переднему краю, тем самым
не дали возможность немецким
войскам дать подкрепление передовому
краю обороны немцев,
чем способствовали продвижению
нашей части. 4.07.44 г.
тов. Дюсенбеков со своим отделением
находясь в передовом
отряде, войдя в г.Клецк завязали
бой на улицах города, где отделение
тов. Дюсенбекова уничтожило
до 20 гитлеровцев в том
числе 2 офицера, подбили одну
легковую машину и, отбив контратаку
немцев занятую позицию
удерживали до подхода наших
основных сил. Представляется
к Правительственной награде
орденом «Красного Знамени».
Командир МБА капитан Веселов
13.07.44г.»
Мұндай мысалдарды Әбдүкен
Дүйсембекұлының жауынгерлік
жолынан көптеп келтіруге
болады. Өзінің әскери міндетін
асқан батырлықпен орындаған
ол мемлекет тарапынан бірқатар
наградаларды кеудесіне тақты.
Атап айтқанда: «Қызыл жұлдыз»,
«II дәрежелі Ұлы Отан соғысы»
Әкемді еске аламын...
елге баса-көктеп кіріп жатқанда
әкем өз жанын сақтап, тасада
жатқысы келмеген. Өз еркімен
әскери комиссариатқа барып,
соғысқа жіберуін өтінеді. Бұл
кезде жасы 37-де болса керек.
Әскер қатарына алынып, бірден
Украина майданына жіберіледі.
Артиллерия құрамында саяси
жетекші міндетін атқарады. Оқ
пен оттың ішінде жүріп, елге хат
жазып, амандығын білдіріп отырған.
Хаттарында «біз жеңеміз, жақсылық
болатын күн жақын» деп елдегі
ағайынның үміт отын жалғауға
тырысады. Соңғы хаттарының
бірінен «Соғыс қатты жүріп жатыр,
Олай-бұлай болып кетсем,
өздеріңді қажытпандар, мықты
болыңдар, Отан үшін, елім
үшін, сендердің тыныштықтарың
үшін жаным пида, көппен
көрген ұлы той, сендер аман
Ал еліміздің тәуелсіздігі
жарияланғаннан кейін Ата
заңымызды жазып дайындаған
заң ғылымының академигі
Сұлтан Сартаевтың 2013 жылғы
27 желтоқсанда «Заң» газетінің
журналисіне берген сұхбатын
о р д е н д е р і м е н , « Е р л і г і ү ш і н » , мысал ретінде келтіргенді жөн
«1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан көрдім.
соғысында Германияны жеңгені «Мемлекеттік тілді білмесе
үшін» медалдарымен марапатталды.
өзін қайраткер қатарына қосу ұят.
Қазақ тілі - мемлекеттің
Соғыстан оралған соң 1947
негізгі тілі. Кеңес үкіметінде
жылы Әбдүкен Дүйсембекұлы
орыс тілі мемлекеттік тіл деп
Жүнісова Қазкенге үйленіп, шаңырақ
аталынды. Бірақ, орыс тілін
көтерді. Олардың Бекет, Әсет,
білмегенді қызметте жоғарғы
Болат есімді 3 ұлы, Шолпан, Баян,
орынға көтермеді.
Айман, Сандуғаш есімді 4 қызы
Ана тілімізде сөйлеу - үлкен
бар. Көзінің тірісінде ұлын ұяға,
бақыт», – дейді Сұлтан ақсақал.
қызын қияға қондырып, олардан
«Мемлекеттік тілде сөйлемеген,
немере сүйіп, барлығын еңбекқор
оны үйренгісі келмеген адам,
қылып тәрбиелеп, өмірден өз
қазақ мемлекетінің саясатынан
орындарын табу жолында әкелік
аулақ бол. Қазақ еліне сенен
міндетін абыроймен атқарды.
келер пайда жоқ дер едім», –
Әбең зейнеткерлікке шыққанша
ішкі істер органдарында қызмет
дейді академик.
істеді. Ол жергілікті полиция инспекторы,
қылмыстық тергеу бөлімінің
Бұл Сұлтан Сартаев мырзаның
сұхбатын келтірудегі мақсатым,
аға тергеушісі қызметтерін атқарды.
бүгінгі жағдайдағы мемлекеттік
Одан соң Ертіс аудандық ішкі
тілдің дағдарысы тек академикті
істер бөлімі бастығының орынбасары
болды. Еңбек демалы-
ғана емес, тіл жанашырларын
да ойландырып қана қоймай,
сына шыққан соң, 1972 жылы
қазақпыз деген азамат пен азаматшаларды
алаңдатуы тиіс. Биыл
туған ауданы Ақтоғайға қайта
оралды. Майдангер 1988 жылдың жаңадан сайланған Парламент
14 наурызында, яғни 64 жасқа депутаттарының мемлекеттік
толған туған күнінде фәни дүниемен тілде ант бере алмағаны әлем
қош айтысты.
алдында ұят болды ғой.
Мен 1954-1957 жылдар
Шаяхмет САДУАҚАСОВ, аралығында әскери міндетімді
Ақтоғай ауданы.
Әзербайжан Республикасының
астанасы Баку қаласының
жанындағы Сумгаит қаласында
өтедім. Мен сонда қазақ тілі
тұрмақ, орыс тілін сағындым.
Мұны оқыған адам мүмкін неге
Менің әкем Смағұлов Ыбырай Мыңтайұлы - Ұлы Отан
соғысының ардагері, ел басына күн туған шақта қолына
қару алып майданға аттанды. Өкінішке қарай, туған
елінен топырақ бұйырмады, отбасының дәмі тартпады.
Соғыс кезінде ерлікпен қаза тауып, Украина
жерінде жерленді.
болыңдар» деп жазғанын оқуға
болады.
Содан кейін көп уақыт өтпей,
1944 жылдың басы кезінде отбасына
«Қара қағаз» келеді. Онда Украина
облысы, Шполян ауданы, Надтачаевка
деревнясын қорғау кезінде
ерлікпен қаза тапқаны жазылған.
Шайқас кезінде неміс әскерлерінің
т а н к і м е н ж а с а ғ а н ш а б у ы -
лына 3 мәрте тойтарыс беріп,
сол жерде ерлікпен қаза тапқан.
Сонымен қатар, II дәрежелі Отан
соғысының ордені беріледі.
Марқұмның денесі сол деревнядағы
мектептің жанындағы туысқандар
зиратында жерленіпті. Зиратының
басына ескерткіш орнатылған, «Ер
есімі - ел есінде» - деген осы
шығар.
Гүлжазира
ЫБЫРАЙҚЫЗЫ,
Павлодар қаласы.
ОҚЫРМАН ОЙЫ
Ұлт мінезін
қалыптастыру
керек
«Анамыздың ақ сүтімен бойымызға дарыған
ана тілімізді ұмыту - бүкіл ата-бабамызды, тарихымызды
ұмыту» деген Бауыржан Момышұлы.
Қазақ халқының мақтанышы, батырымыз
Куба елінің көсемі Фидель Кастроның шақыруымен
барғанда қазақ халқының дәстүрлі
киімі - шапан мен тымақ киіп, ұшақтан түсуі
ұлтымыздың ұлылығын байқатты.
деп сұрар? Ол кезде теледидар
деген жоқ, радио ғана
болды. Жергілікті радио таңғы
сағат 6.00-де қосылып, түнгі
сағат 00.00-де сөндіріледі. Осы
мерзімде жаңалық та, әңгіме де,
концерт те әзербайжан тілінде
жүргізіледі.
Осы әскери бөлімде Москва,
Ленинград қалаларынан өзге
одақтас республикалар - Армения,
Грузия, Дағыстан елдерінен келген
жауынгерлер орыс тіліне шорқақ
болды.
Ал енді одан кейін 60-шы
жылдардың аяғына таман
денсаулығыма байланысты
Қырым түбегіндегі Бүкілодақтық
демалыс орны, оның ішінде
орталық партия комитетінің
жабық демалыс орнында (22
партсъезд атындағы) демалысқа
бардым. Сонда демалыс орнының
қақпасында «ХХII – съезд РКПС»
демалыс орны деген жазу тұрды.
Мен «неге КПСС деп жазбайсыздар?»
деп сұрасам, бұл Украина
республикасының құрамында
деп түсінік берді. Дүкендерге
барғанымда заттардың бағасын
украин тілінде жауап беретін,
рубльдің орнына карбованец
деп жазып қоятын. Осылайша
бізден басқа одақтас республикалар
өз мемлекеттік тілінде
оқыды, сөйледі.
Еліміздің ақыны Қадыр Мырза
Әлі айтқандай:
Ана тілің - арың бұл,
Ұятың боп тұр бетте.
Өзге тілдің бәрін біл,
Өз тіліңді құрметте.
Тілін сақтап қалған халық
қана ұлт болып қалыптасады.
Тіл жоқ жерде ұлт та жоқ, дін
де, ділі де, мәдениеті де жабылады
дейді. Түріміз қазақ болып
қалады. Сұлтан Сартаевтың
мынадай өлеңі бар:
Ана тілін білмеуің,
Ананың арын төккендей.
Оны бұзып сөйлеуің,
Өзіңді-өзің сөккендей.
Тілге олқылық бой алса,
Тым алысқа бармассың.
Ана тілің жойылса,
Қазақ болып қалмассың.
2008 жылы жергілікті журналист
Асыл Әбішке бір дискі
тапсырдым. Ол дискіде Алматы
қаласындағы КИМЭП жоғары
оқу орнында біздің жастарды
бизнеске дайындайтын оқу орны
туралы жазылған. Сонда менің
немерем оқып, білім алды. Оны
айтудағы мақсатым Америкадан
келіп сабақ берген профессор
былай деп қазақ тілінде сұхбат
береді.
«Мен Қазақстанға келіп еңбек
етіп жатырмын. Сондықтан осы
елдің тілін білмесем, оның салтдәстүрін
білмесем, қандай азаматшамын.
Сондықтан төрт жылда
тілін үйреніп, салт-дәстүрін
игеріп жүрмін», деп мемлекеттік
тілде жауап бергеніне қатты
ризашылықпен қарадым.
2018 жылы Павлодар
қаласының күні мерекеленді. Ертіс
жағасына қала күніне құрметтеп
шақырған соң бардым. Екі-үш
ақсақал отырмыз. Қала күнімен
орыс тілінде құттықтап, орысша
концерт жүргізді. Кешірек сол
кездегі қала басшысы мен облыс
әкімінің орынбасары келді мерекеге.
Отырған ақсақалдар «Мына
мереке қай елдің мерекесі?»
деген сұрақ қойдық. Сонда
ғана жүргізуші мемлекеттік
тілде құттықтап, концерт беріле
бастады. Бұл жөнінде «Сарыарқа
самалы» газетінде мақала да
шықты. Сол мақаланы мәдениет
бөлімінің орынбасарына апарса,
ол азамат: «Я не умею читать
«Сарыарқа самалы», дейді.
Мұндай олқылық қашан жойылады?
Академик Сұлтан Сартаевтың
айтқанындай, қазақ елінің тілін,
ділін қалай дамытамыз деген
күдігі расталды.
Қорыта келе, бізге мінез
керек, ұлт мінезін қалыптастыру
керек. Қоғамда ар-ұят, намыс,
парыз, борыш секілді сөздерді,
сезімдерді ояту қажет дегім
келеді.
Біз – тегіміз таза, ниетіміз түзу,
достыққа құштар, жаулыққа жоқ
халықтың ұрпағымыз. Қанымыз
таза, жанымыз мөлдір, рухы
мықты ұрпағымыз. Жастарымызды
дұрыс бағытта тәрбиелейік.
Махмет ДЕМЕСІНОВ,
Павлодар қаласының
Құрметті азаматы.