POST SCRIPTUM_4_ 2021 (14)

POST
NIEZALEŻNY KWARTALNIK
LITERACKO-ARTYSTYCZNY
SCRIPTUM
P R O Z A P O E Z J A P U B L I C Y S T Y K A S Z T U K I W I Z U A L N E
35 lat na scenie
OLGA BOŃCZYK
w rozmowie z Jarosławem Prusińskim
Aram Yengibaryan
NIE MA CELU BEZ MARZEŃ
CO TO SĄ HAJDUGANY?
SZTUKA JEST JAK CIĄŻA
Voytek Glinkowski
QUO VADIS ŚWIECIE?
Felieton Juliusza Wątroby
ŚMIERĆ NA PIĘĆ
Prof. Izolda Kiec
o Grzegorzu Ciechowskim
Nasser Shademan
SZTUKA W SKALI MIKRO
Nie ma jak tempera żółtkowa
IWONA WOJEWODA
fb: post scriptum
fb: post scriptum
234 / / 2021 (12) (13) (14)
Uwaga: bomba zegarowa!
FELIETON JULIUSZA WĄTROBY
AURÈLE RICARD
„LOST DOG” – pies w kolorze nadziei
Barbara Gruszka-Zych: poezja
Gość specjalny BRONISŁAW KRZYSZTOF – Jestem wierny sobie
POST SCRIPTUM
1

DRUK NA ŻYCZENIE: 24,95 zł
ZAMÓWIENIA BEZPOŚREDNIO W DRUKARNI:
https://www.wyczerpane.pl/wydawnictwo-post-scriptum,dBA-0io.html
WERSJA ELEKTRONICZNA DO POBRANIA ZA DARMO:
https://www.yumpu.com/xx/document/
read/66036479/post-scriptum-4-2021-14
https://issuu.com/home/published/post_scriptum_4_2021_14_
PARTNERZY
MEDIALNI
SPIS TREŚCI:
PROZA:
20. Recenzja Drogi Jana – Robert Knapik.
38. Fryzjerka – Opowiadanie Juliusza Wątroby.
42. Śmierć na pięć – Prof. Izolda Kiec o GRZEGORZU CIECHOWSKIM.
64. Niebo Odzyskane – Renata Szpunar-Kubczyk.
86. Opowiadanie Miry Umiastowskiej.
92. Jak Przejąć kontrolę nad światem – Recenzja – Robert Knapik.
SZTUKI WIZUALNE:
9. ARAM YENGIBARYAN – artysta malarz z Armenii.
23. Wywiad z IWONĄ WOJEWODĄ – Renata Cygan.
47. Wywiad z VOYTKIEM GLINKOWSKIM – Joanna Nordyńska.
69. Fotografia – TATIANA AVERINA.
76. Wywiad z NASSEREM SHADEMANEM – Katarzyna Brus-Sawczuk.
POEZJA:
19. Wiersze – ALINA ANNA KUBERSKA.
37. Wiersze – IRMA KURTI.
41. Wiersze – RENATA MORAWSKA.
57. Wiersze – VOYTEK GLINKOWSKI.
58. Wanda Dusia Stańczak o JERZYM HAJDUDZE i hajduganach.
63. Wiersze – GRZEGORZ KIELAR.
74. Kącik satyryczny.
84. Wiersze polecane – DOMINIKA LEWICKA-KLUCZNIK.
91. Wiersze GRZEGORZA MALECHY.
95. Aforyzmy – ANDRZEJ BALLO.
ROZMAITOŚCI:
5. Wywiad z OLGĄ BOŃCZYK – Jarosław Prusiński.
16. Rozmowa z NATALIĄ SĘDZIELEWSKĄ – Alex Sławiński.
88. Warto wiedzieć... – Relacja Wandy Dusi Stańczak.
96. Relacja Anny Maruszeczko z wystaw w Paryżu.
101. Nowości Wydawnicze.
ZESPÓŁ REDAKCYJNY:
Renata Cygan (redaktor naczelna), Jarosław Prusiński, Agnieszka Woźniak (sekretarz redakcji), Katarzyna Brus-Sawczuk,
Joanna Nordyńska, Juliusz Wątroba, Izolda Kiec, Marcin Laskowski, Wanda Dusia-Stańczak, Renata Szpunar-Kubczyk,
Robert Knapik, Iza Smolarek, Alex Sławiński. Gościnnie: Mira Umiastowska i Anna Maruszeczko.
Rysunek satyryczny: Konrad Wieczorkowski.
Korekta: Aleksandra Krasińska, Żaklina Sielska i Agnieszka Woźniak.
Tłumaczenia z języka angielskiego: Renata Cygan, Katarzyna Brus-Sawczuk.
2
Skład, łamanie i opracowanie graficzne: Renata Cygan
POST SCRIPTUM

Obraz na okładce:
Iwona Wojewoda
WSTĘPNIAK
Co wspólnego ze Sztuką ma kurze jajko lub ciąża? Albo zęby? Okazuje
się, że bardzo dużo. Z żółtka można bowiem wyprodukować temperę, dzięki
której powstają świetliste obrazy, pełne tajemnicy i magii (tak jak u naszego gościa
specjalnego, Iwony Wojewody, która umiłowała sobie porządek i piękno ujęte
w matematycznych proporcjach). W koronach zębów natomiast można ukryć
rzeźby i portrety w skali mikro. Można także budować własne aparaty fotograficzne,
które wyglądają jak urządzenia nie z tej epoki – dziwaczne pudła produkujące
jedyne w swoim rodzaju, niezwykle klimatyczne zdjęcia, jak u ukraińskiej fotografki,
Tatiany Averiny, która korzysta z aparatu skonstruowanego przez japońskiego
mistrza, Haruhisę Terasakiego. A do ciąży porównał Sztukę Voytek
Glinkowski – nie można być tylko trochę „w”, bowiem prawdziwy artysta w Sztuce
się zatraca. Mamy w tym numerze kilkoro takich zatraceńców-oryginałów – każdy
niezwykły, każdy w swoim rodzaju.
Voytek Glinkowski powiedział: „Wyrywam życiu różne klejnoty, kiedy
wychylę się z ukrycia”. Sam jest jednym z wielu klejnotów tego wydania „Post
Scriptum”, a przyfrunął do nas z samego Chicago. Mamy też innych zacnych gości
z zagranicy: z Malezji, Armenii, Albanii, Ukrainy i z Londynu. Bo naszym celem jest
sięganie wysoko i daleko, przekraczanie granic dosłownie i w przenośni, ku naszej
i Państwa radości.
Z rodzimego podwórka, choć temat jest ogólnoświatowy, polecam niezwykle
poruszający artykuł Juliusza Wątroby Quo vadis świecie? Temat ważny
i ważki – wołanie o pomoc dla duszącej się, wskutek działań człowieka, planety.
Cywilizacja (która nie rozumie samej siebie) dopadła nas i trzyma jak w imadle,
a my, w pogoni za rzeczami błahymi, zagłuszamy w sobie podstawowe instynkty.
Warto o tym mówić, a nawet krzyczeć, bo czas najwyższy, by ludzkość ocknęła się
z letargu, w którym się wygodnie umościła i beztrosko wegetuje bez głębszych refleksji
i widoków na przyszłość. „[…] człowiek ulega zbyt mocno wierze we własną
życiową siłę, w dominację nad światem natury i zbyt późno zdaje sobie sprawę
z paradoksów istnienia” – tak pisze prof. Izolda Kiec w swoim artykule „Śmierć na
pięć”.
Oddajemy w Państwa ręce (i serca) kolejny, starannie przygotowany materiał.
Różnorodny, wyważony, gustownie oprawiony i ciekawy. Polecamy się gorąco,
z nadzieją, że nasze wysiłki nie są nadaremne.
A korzystając z okazji, że święta tuż tuż, życzymy naszym drogim Czytelnikom
samych wspaniałości. Idąc za radą Stanisława Lema – bądźmy dobrej myśli,
bo po co być złej?
Redaktor Naczelna
fb: post scriptum email: postscriptum.mag@gmail.com
NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60
UK: SORT CODE: 309626 ACC Number: 57418160
POST SCRIPTUM
3

Na szczęście
nie zdarzyło mi się grać
z amatorami.
44
POST SCRIPTUM

Olga Bończyk
Rozmawia Jarosław Prusiński
Idę na spotkanie z Olgą Bończyk. Z lekkim
sercem, ale „kamieniem” w żołądku. Trochę się stresuję.
Byłem jakiś czas temu na jej koncercie. Poszedłem
nastawiony sceptycznie, no bo przecież „śpiewać
każdy może”, jak nucił Jerzy Stuhr. (Swoją drogą wciąż
powtarzane jest głupstwo, że pan Jerzy uroczo fałszował.
Nieprawda! Zaśpiewał niezwykle trudną wokalnie
piosenkę – spróbujcie sobie zanucić i nie zafałszować
przy słowie „wychodzi”). Aktorzy też mogą, choć przecież
pamiętam z Przeglądu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu
młodziutką Kingę Preis i inne wokalne perełki.
Jednak poszedłem i pamiętam, że poczułem dreszcze,
gdy na scenę wyszła niezwykle piękna, elegancka kobieta
ze zniewalającym uśmiechem. Zaśpiewała jak anioł.
Jak syrena. Wręcz nieziemsko.
Proszę mi pomóc – mówię, gdy do kawiarni wchodzi
pani Olga – jak mam Panią przedstawić czytelnikom?
Śpiewająca aktorka czy po prostu wokalistka grająca
w filmach?
Odwieczny dylemat, któremu próbuję sprostać od lat.
[śmiech] Jestem aktorką i wokalistką. Dwa niezależne
byty, które od czasu do czasu się przecinają i współgrają
ze sobą. Śpiewam dłużej, niż jestem aktorką. W tym
roku obchodzę swoje 35-lecie pracy artystycznej – to
spory kawał czasu. Zaśpiewałam tysiące koncertów i,
z całą pewnością, nie wyobrażam sobie życia bez muzyki
i moich tras koncertowych. Bez muzyków, z którymi
tworzymy świat ulepiony z mojej wrażliwości. Ale świat
teatralny, aktorski jest równie pociągający i inspirujący.
To dzięki pracy w teatrze odkroiłam od siebie grubą
warstwę nieporadności, braku wiary w siebie, poczucia,
że jestem gorsza od innych. Uznanie publiczności, łzy
wzruszenia po koncertach, życzliwe maile zbudowały
we mnie wiarę, że jestem komuś potrzebna i moja praca
na scenie ma sens.
Zna Pani język migowy?
Znam, bo los wymyślił dla mnie dość przewrotny
scenariusz na życie. Urodziłam się w wyjątkowej
rodzinie, w której oboje rodzice nie słyszą.
Jak to jest wychowywać się w świecie ciszy? Zwłaszcza
dziecku obdarzonemu słuchem muzycznym.
Gdy przychodzisz na świat, nie wiesz, co jest normą,
a co nią nie jest. Dla mnie świat moich rodziców był
tym, co stanowiło realną rzeczywistość. Rodzice do
siebie migali, zaczęłam się więc z nimi porozumiewać
dokładnie w taki sam sposób. A gdy słyszący ludzie
do mnie mówili, uczyłam się tak jak inne dzieci języka
polskiego i porozumiewania się jak wszyscy wokół.
To tak jak wychowywać się w rodzinie wielojęzycznej.
Dla dziecka żaden problem. Schody się zaczęły,
gdy okazało się, że oboje z moim bratem jesteśmy
utalentowani muzycznie. Dzieci ze szkoły muzycznej
(były to głównie dzieci prominentów) szybko dały mi
odczuć, że z moją rodziną jest coś nie tak. Zaczął się
proces, który przepracowuję do dziś. Proces wpadania
w poczucie bezsilności, poczucia, że jestem gorsza od
innych, i złości, że świat jest niesprawiedliwy. A mój dom
był naprawdę wspaniały. Kochający, wyrozumiali rodzice,
codziennie pyszny obiad czekający po szkole, rozmowy
z mamą, przytulanie i kołysanie do snu. Wsparcie
rodziców było przeogromne, niestety w szkole wszystko
wpadało w czarną dziurę.
Z oczywistych powodów moi rodzice nie byli w stanie
pomóc mi w sprawach muzycznych. Ale ten deficyt
rekompensowali w każdy inny możliwy sposób.
Pomimo tego, że nigdy nie usłyszeli żadnego dźwięku
zagranego przeze mnie na fortepianie czy zaśpiewanej
piosenki, cieszyli się z moich sukcesów i pasji bardziej
niż ktokolwiek inny. Każdy dobrze zdany egzamin
nagradzany był pójściem do cukierni na pyszne lody lub
ciacho. A gdy coś poszło nie tak, mama czule gładziła
mnie po głowie, dodając mi wiary, że następnym razem
pójdzie lepiej.
Jednak oprócz obowiązków szkolnych i czułych chwil
w ramionach mamy były kwestie, które wpisane są
w taki dom jak mój. Byłam „opiekunem” swoich
rodziców. Każdorazowo musiałam iść z nimi do urzędu,
na pocztę, do lekarza, by skomunikować oba światy.
Nie miało znaczenia, że wielokrotnie byłam świadkiem
rozmów, których dziecku należałoby oszczędzić.
Choroba onkologiczna mamy zderzała mnie raz po raz
z nadchodzącą śmiercią, której bałam się, odkąd
rozumem pojęłam, czym jest życie i śmierć. Razem
z bratem, na zmianę (mieliśmy dyżury), tłumaczyliśmy
migowo wieczorny dziennik telewizyjny lub film, który
rodzice chcieli obejrzeć. Mój czas na szkołę, dom
i podwórko był mocno zaburzony, ale taki jest los dzieci
CODA [słyszące dzieci niesłyszących rodziców – przyp.
red.]. Nie było innego rozwiązania.
POST SCRIPTUM
55

Wiem jednak, że tamten czas zahartował mnie na
dorosłe lata. Empatia wpisana jest w moje DNA,
telepatycznie wręcz odczuwam ludzkie emocje i stany,
w których się znajdują. Mimo to uważam, że miałam
najlepszych rodziców pod słońcem. Bez nich nie byłabym
tym, kim jestem dzisiaj.
Jaką muzykę puszcza sobie Pani w samochodzie albo
późnym wieczorem po ciężkim dniu? Taką tylko dla
siebie.
W samochodzie najczęściej uczę się nowych piosenek
lub ról, które przygotowuję. Ale gdy chcę się oderwać
od obowiązków, to często słucham muzyki klasycznej,
starych polskich przebojów lub dobrego, miłego dla
Czytałem w którymś wywiadzie, że Pani życie
prywatne nie zawsze układało się gładko. Jakieś
kłopoty z facetami?
Jeśli podzielić życie na dwa światy: prywatny i zawodowy,
to muszę przyznać, że zawodowo moje życie potoczyło
się zachwycająco, i wciąż dziękuję losowi, że spełniłam
tak wiele marzeń z dzieciństwa. Prywatnie już nie było
tak dobrze. Deficyt emocjonalny, który rozwarstwił mnie
na etapie dzieciństwa i wczesnej młodości, szybka śmierć
mamy i wejście w dorosłość, gdy nie byłam do niej
przygotowana – to było jak zderzenie z tirem.
Zanim się zorientowałam, rozpadło się moje pierwsze
małżeństwo. Kolejne próby tworzenia związków kończyły
się frustracją, niezrozumieniem obu stron i poczuciem
bezsilności.
Zrozumiałam, że aby umieć budować z kimś związek,
muszę poukładać i dogadać się sama ze sobą.
I tu nastąpił prawdziwy przełom. Teorie, których uczyłam
się z mądrych książek, zaczęłam stosować w praktyce.
Jestem w procesie, który pewnie będzie trwał do
końca moich dni, ale jedno jest pewne, polubiłam się,
W tym roku
obchodzę swoje
35-lecie
pracy artystycznej –
to spory kawał czasu.
uwierzyłam w siebie, wiem nareszcie kim jestem i jakie
jest moje miejsce w szeregu. Jakie są moje priorytety.
Czasami wpadam w pułapki emocjonalne, gdy zadziała
stary schemat, jednak wtedy wiem, nad czym muszę
jeszcze pracować.
ucha jazzu. To mnie uspokaja, inspiruje i pozwala się
odstresować od dnia codziennego.
Kim jest Mirek?
Mirek to mój brat. Starszy o 4 lata. Znakomity skrzypek,
koncertmistrz w Orkiestrze Kameralnej „Amadeus” pod
batutą Agnieszki Duczmal w Poznaniu. Jestem z niego
bardzo dumna. Choć mieszkamy daleko od siebie – ja
w Warszawie, on w Poznaniu – nasze relacje są bardzo
bliskie. Mamy ze sobą nierozerwalną więź, która mnie
bardzo wzmacnia i daje poczucie bezpieczeństwa.
Teraz od kilku lat żyję i mieszkam sama (nie licząc dwóch
kotów). Jest dobrze tak jak jest. Uczę się siebie, dogaduję
się ze sobą fantastycznie, a czas pandemii udowodnił
mi, że moja samotność jest moim błogosławieństwem.
Wiem, że od losu dostaję kolejne lekcje, które muszę
cierpliwie przerobić. Wiem, że nie muszę już być
„najlepsza w klasie”, ale chcę się postarać dla samej
siebie, dla swojej satysfakcji. Dlatego właśnie niczego
nie żałuję. Nie żałuję rozstań i powrotów, łez i porażek
życiowych, wzlotów i upadków, miłosnych zachwytów
i rozczarowań. Mężczyzn, których spotkałam na swojej
drodze, a z którymi „mi nie wyszło”, wspominam
z wdzięcznością. Byli dla mnie lekcją, z której – wierzę
w to bardzo – wyciągnęłam dla siebie dobrą lekcję.
Z wieloma z nich mam kontakt, a to wartość nie do
przecenienia. Poza tym, na wszystko patrzę z innej
perspektywy. Wiem, że nie muszę już niczego nikomu
6
POST SCRIPTUM

udowadniać. Nie muszę budować domu, rodziny,
bo tak wypada. Nie muszę się z nikim ścigać. Chcę żyć
po swojemu, a to można zrobić dopiero wtedy, gdy
poczujemy się wolni. Wiem, że zmierzam powolutku
w tym kierunku. Moje życie bardzo się zmieniło
i oddycham wreszcie pełną piersią. Dziś mam chyba
więcej zmarszczek od śmiechu niż od łez, więc bilans
jest na plus.
Jest jakaś postać, którą chciałaby Pani zagrać?
O jakiej roli marzy Olga aktorka?
Nie marzę o konkretnych rolach. Marzę o wyzwaniach,
o uczeniu się siebie i przekraczaniu swoich granic. Mam
w sobie ciekawość świata i ludzi. Nie boję się popełniać
błędów, więc wchodzę w każdy projekt, który mnie
czegoś nauczy. Nudzą mnie projekty i ludzie, którzy
idą na łatwiznę, którzy chcą odcinać kupony od swoich
wątpliwych umiejętności. Wierzę, że te najlepsze role
są jeszcze przede mną, że dostanę szansę zagrać postać,
którą będę musiała w sobie ulepić od początku, od
samego zarodka. Uwielbiam pracować nad rolami,
uwielbiam, gdy reżyser ma czas i cierpliwość budować
je razem z aktorem. Oddaję się takiej pracy bez reszty,
nie licząc czasu na zegarze. Ci, którzy mnie znają i ze
mną pracowali, wiedzą, jak bardzo potrafię poświęcić się
i oddać pracy, by przyniosła oczekiwany efekt. Może los
będzie łaskawy i obdaruje mnie nową, interesująca rolą?
Jestem cierpliwa i niczego nie wymuszam.
Prywatne marzenia Olgi Bończyk?
Hmm. Moje największe marzenia się spełniły, więc często
myślę, że to niegrzeczne prosić o więcej, gdy ma się tak
dużo. Ale skoro zostałam wywołana do odpowiedzi,
to… chciałabym nagrać swingująca płytę z big-bandem.
Mam w głowie pomysł i plan. Projekt jest jednak bardzo
kosztowny i musiałabym się nieźle nagimnastykować,
by to samodzielnie udźwignąć. Ale ponieważ moje
artystyczne pomysły prędzej czy później się spełniają,
wierzę, że i ten projekt uda mi się zrealizować. Muszę
tylko poszukać wsparcia finansowego, ale to już odrębny
temat, którym nie będę nikogo zanudzać.
A poza tym, jakiś piękny domek na południu Europy,
by w cieple wygrzewać stare kości, byłby miłą
perspektywą na kolejne lata…
Ma Pani jakieś wady? Może Pani powiedzieć na ucho,
tak żeby nikt nie usłyszał.
Chyba mam ich kilka. Ale na ucho powiem Panu,
że wcale nie są takie złe te moje wady. Po pierwsze
perfekcjonizm – innych wkurza, mnie pozwala trzymać
w ryzach nawał zawodowych spraw i mieć wszystko
pod kontrolą. Po drugie niecierpliwość – lubię szybko
dopinać celu. Wkurzam się, gdy z lenistwa innych praca
nad projektem idzie wolniej. W takich chwilach potrafię
być niemiła. Naiwność – cóż, w tej kwestii jestem
niereformowalna. Jestem też wymagająca i wiem,
że niektórzy się tego boją, więc mnie unikają.
I jeszcze nie umiem piec ciast! [śmiech]
Świat poszedł w taką stronę, że na galach bokserskich
(jestem kibicem) okładają się pięściami (bo walką
trudno to nazwać) youtuberzy, a w filmach grają
blogerzy albo inni nuworysze. Tak ma być i trzeba się
po prostu przyzwyczaić? Widuje Pani osoby na planie,
które wyglądają, jakby zostały tam zaciągnięte siłą,
prosto z chodnika?
Na szczęście nie zdarzyło mi się grać z amatorami.
Mimo to uważam, że wśród ludzi, którzy nie mają
wykształcenia aktorskiego zdarzają się talenty, które
warto rozwijać i dawać im szansę. Przeciwna natomiast
jestem utrwalaniu przekonania, że każdy może stanąć
przed kamerą i zagrać w filmie czy teatrze. To burzy
wartość i jakość zawodu aktora i sprawia, że przed
kamerę i na scenę pchają się ludzie o wątpliwych
umiejętnościach.
Z drugiej zaś strony wierzę, że widz nie jest głupi
i widzi co jest dobre, a co złe, i że to on ostatecznie
wybierze kanał czy film z najlepszą aktorską obsadą,
a pominie produkcje nie najwyższych lotów.
Tak, wiem… Jestem znowu naiwna. Ale już mówiłam,
jestem niereformowalna. [śmiech]
Dziękuję za rozmowę. [JP]
Autorką wszystkich zdjęć jest Kasia Jarosz
POST SCRIPTUM
7

Nie ma celu bez marzeń.
8
POST SCRIPTUM

ARAM YENGIBARYAN
POST SCRIPTUM
9

Aram
YENGIBARYAN
10
POST SCRIPTUM

Foto z prywatnego archiwum Arama Yengibaryana
Aram Yengibaryan jest młodym, obiecującym
artystą malarzem z Armenii. Mieszka w niewielkiej
wsi Arzakan w prowincji Kotajk. Przez lata
uczęszczania do szkoły artystycznej zdał sobie
sprawę, że malarstwo jest dokładnie tym, czym
chce się przez całe życie zajmować i, póki co,
udaje mu się ziszczać swoje artystyczne marzenia.
Jest absolwentem Państwowej Wyższej Szkoły
Sztuk Pięknych w Erewaniu, a obecnie sam
uczy malarstwa w swojej wiosce. Jego obrazy wystawiane
były na wielu zbiorowych wystawach,
lecz Aram marzy o wystawie indywidualnej. Jest
zdobywcą kilku wyróżnień, w tym I nagrody Republikańskiej
Wystawy Młodych Artystów. Zainspirowany
sztuką m.in. Rembrandta, Picassa i Matisse'a
wciąż poszukuje własnej artystycznej drogi,
która stopniowo doprowadza go do abstrakcji,
w której czuje się świetnie. Aram maluje spontanicznie,
bez wstępnych szkiców i planowania,
bo przemalowywanie to dla niego po prostu malowanie
po raz drugi, co staje się czymś w rodzaju
obowiązkowej pracy. W obrazie najbardziej
interesują go emocje, największe znaczenie ma
dla niego proces twórczy – dzieło końcowe jest
jedynie efektem ubocznym, występującym jako
świadectwo pracy nad obrazem. Kolorystycznie
dzieła Arama są niezwykle żywe i bogate, charakteryzuje
je ciekawa tekstura i dbałość o szczegół,
co sprzyja interpretacjom i pobudza wyobraźnię.
Rok 2020 był dla Arama bardzo trudny – najpierw
epidemia, potem wojna. Malowanie pozwoliło
mu przetrwać, bo zawsze było i jest dla niego terapią
i ucieczką od problemów dnia codziennego.
W pracach artysty jest dużo przestrzeni (mimo
wielu szczegółów), a to pozwala odbiorcy „zatopić
się” w dziele, wejść do innego świata, udać
się w ciekawą podróż. Jednym słowem skłania do
przeżycia transcendentnego doświadczenia.[RC]
POST SCRIPTUM
11

Dobry nastrój, szczęście, miłość,
światło, a co najważniejsze -
spokój. Wszystkie te uczucia
przeżywam podczas malowania.
12
POST SCRIPTUM

POST SCRIPTUM
13

Kiedy byliśmy odizolowani z powodu pandemii,
jedynym jasnym punktem było tworzenie.
14
POST SCRIPTUM

Lubię spędzać czas z artystami, takie środowisko
jest bardzo ważne dla kreatywności.
POST SCRIPTUM
15

NATALIA SĘDZIELEWSKA
Natalia Es
Natalia Es
Skąd wzięło się Twoje zainteresowanie
śpiewaniem? Wiem, że Twój
ojciec jest wziętym muzykiem. Czy
stąd wzięła się ta pasja?
Śpiewam od zawsze, niewątpliwie
miał na to wpływ fakt, że mój tata
jest muzykiem. Pamiętam, że kiedy
miałam cztery lata, nagraliśmy z tatą
oraz moją starszą siostrą Weroniką
teledysk do wiersza Samochwała Jana
Brzechwy. Przearanżowaliśmy ten
wiersz na styl heavymetalowy.
Muzyka jest bardzo ważna w moim życiu,
jest dla mnie sposobem na relaks
i pomaga mi wyrazić siebie. Często
siadam sobie wieczorami z ukulele
i zamykam się w swoim muzycznym
świecie.
16
POST SCRIPTUM
ROZMOWA Z NATALIĄ SĘDZIELEWSKĄ, PIĘTNASTOLATKĄ
MIESZKAJĄCĄ W LONDYNIE,
KTÓRA PRZEBOJEM WKRACZA NA MUZYCZNE
SALONY WIELKIEJ BRYTANII.
JEJ OSTATNI TELEDYSK LOST SOUL
ZDOBYWA DUŻĄ POPULARNOŚĆ
NA PLATFORMACH MUZYCZNYCH.
Jesteś bardzo młodą osobą, a jednak
Twoje utwory są już bardzo dojrzałe
i dopracowane. Kto Ci pomaga w ich
produkcji?
Moje utwory poruszają tematy dotyczące
mnie jako nastolatki, lecz
myślę, że na przykład tekst utworu
Lost Soul może dotyczyć każdej osoby,
która ma obawy przed zmianami.
Tata pomaga mi w produkcji piosenek
i jestem mu bardzo wdzięczna,
ponieważ mam możliwość realizowania
moich utworów.
Czy pobierasz lekcje śpiewu i aranżacji,
czy wystarczają wskazówki,
które dostajesz od swoich bliskich?
Tak, mam lekcje śpiewu, odkąd
skończyłam osiem lat, jednak nigdy
nie pobierałam lekcji aranżacji. Myślę,
że byłoby to bardzo ciekawe doświadczenie.
Z pomocą przychodzi mi
Internet, w którym jestem w stanie
wyszukać wiele informacji na ten temat.
Nadal jeszcze chodzisz do szkoły.
Jak udaje Ci się pogodzić muzykę
z nauką w szkolnej ławce?
Chciałabym poświęcić muzyce jeszcze
więcej czasu, ale mam teraz wiele
nauki. Jednak każdą wolną chwilę

Wszystkie fotografie pochodzą z prywatnego archiwum
CZĘSTO SIADAM Z UKULELE
wypełniam muzyką i staram się codziennie
rozwijać moją pasję. Niedawno
też zaczęłam grać na gitarze.
Klip do utworu Lost Soul zrobił na
mnie ogromne wrażenie, zarówno,
jeśli chodzi o jego wydźwięk, jak
i profesjonalizm w tworzeniu
obrazów, a także Twoją grę w nim.
Kto stworzył ten film?
Teledysk został nakręcony dzięki
naszym przyjaciołom – Vladowi,
który jest również wokalistą Metasomy,
i Rafałowi Pietce, który jest fotografem.
W tym projekcie pomagali
także Marcin Podlasiński, Ewa Strak
i Marcin Subaru, który udostępnił
nam oświetlenie. Nad wszystkim czuwała
moja mama, która jest dla
mnie wielkim wsparciem i inspiracją.
Jak odnajdujesz się na planie filmowym?
Czy reżyser lub aranżer
mocno ingerowali w ostateczny
kształt videoclipu?
Myślę, że przychodzi mi to w miarę
naturalnie, ponieważ oprócz
śpiewu uczę się też aktorstwa.
Przed nagraniem teledysku długo
rozmawiałam z Vladem, jak film
ma wyglądać. Mieliśmy podobne
wizje i właściwie łatwo było je
zrealizować. Istotnym elementem
podczas kręcenia teledysku jest
dobra atmosfera i zrozumienie –
tego nam nie brakowało; świetnie się
wszyscy bawiliśmy.
Czy oprócz tworzenia poszczególnych
utworów masz już jakiś
konkretny pomysł na całą płytę?
A jeśli tak, to kiedy możemy się jej
spodziewać? Czy rozmawiałaś już
z potencjalnymi wydawcami?
Napisałam już wiele piosenek, które –
mam nadzieję – pewnego dnia znajdą
się na płycie. Na razie pracujemy
z tatą nad aranżacjami. Ze względu
na moją szkołę, egzaminy oraz lekcje
śpiewu i aktorstwa, ten proces troszeczkę
się wydłuża. Marzę o tym,
żeby móc w stu procentach poświęcić
się muzyce.
Po covidowym zamknięciu twórcy
znowu wychodzą na scenę i prezentują
swoje produkcje na żywo. Czy
jest szansa, żebyśmy ujrzeli Cię
w najbliższym czasie na scenie?
Bardzo chciałabym zagrać koncert,
ale nie jestem pewna, kiedy będę
mogła zrealizować to marzenie.
Dziękuję za rozmowę. Trzymamy
kciuki za Twoją debiutancką płytę –
mamy nadzieję, że wkrótce się
ukaże. [IS i AS]
POST SCRIPTUM
17

18 18
W I E R S Z E
Alina Anna Kuberska
POST SCRIPTUM
Foto: RC

ZŁODZIEJKA SZCZĘŚCIA
SKRADZIONY OKRUCH ŻYCIA
kiedyś byłam
lokatorem szczęścia
nie przedłużono mi
umowy najmu
musiałam zamieszkać
w ogrodzie samotności
tam kwiaty nie kwitną
mówi że nie pada choć pada
szybko potrafi zapomnieć o tych
co ranią
sprawcy jej łez odchodzą
w niepamięć
woli stać na suchym brzegu
jesień szeleści pod stopami
ona otwiera drzwi pragnień
ŻYCIE ZATRZYMANE W SNACH
śniło mi się że maki
czerwienią się w przydrożnej trawie
a zapach pól niesie wiatr
choć mówią o niej
złodziejka szczęścia
uśmiecha się do swoich myśli
bo wie że nikt ich nie zabierze
gdzieś tam my
szliśmy trzymając się za ręce
chwila zbudzenia rozwiała radość
już nie pójdziesz tą drogą
kiedyś zbiorę bukiet polnych kwiatów
pachnących wilgocią traw
owianych tęsknotą
zostawię razem
ze światełkiem do nieba
ŻYCIE TO MGNIENIE
była rozdarta między miłością
a pragnieniem by od niej uciec
jej serce tęskniło za dotykiem
jednak nie chciała lizać owocu
tylko wgryźć się w miąższ
nieuchwytne niczym tęcza uczucie
przesiewała codzienne
oddzielając to które uległo erozji
jedyny w swoim rodzaju teatr marzeń
i tęsknota za czymś
czego nie potrafiła dogonić
trzymały ją przy zdrowych zmysłach
Alina Anna Kuberska
pytanie czy była szczęśliwa
żyjąc w ciemności z własnego wyboru
POST SCRIPTUM
19

20
POST SCRIPTUM
Nie tak miało być
Droga Jana Doroty Danielewicz
PRAWDZIWE KALECTWO TO NIE FIZYCZNA
UŁOMNOŚĆ, LECZ ŚWIADOMOŚĆ REAKCJI OTOCZENIA
I BRAKU EMPATII. PRAWDZIWE KALECTWO TO
UCZUCIE ODRZUCENIA.
Dorastaniu, wchodzeniu w dorosłość, a następnie
dorosłemu życiu nieustannie towarzyszy rozczarowanie.
Miało być cudownie, a tu brak wsparcia, nieżyczliwi
ludzie, plotki, fałszywa szczerość i pustka. Nie ma chyba
innego wyjścia, jak przyzwyczaić się do takiego stanu
rzeczy, akceptując fakt, że człowiek pomimo otaczającego
tłumu zostaje sam na placu boju. W uświadomieniu sobie
pewnych zależności, barier oraz ograniczeń w dzisiejszym
świecie pomogła mi Droga Jana Doroty Danielewicz –
cenna publikacja, której wartość to przede wszystkim
doświadczenie autorki przelane na papier.
Stanowczo za mało mówi się o odmienności,
niepełnosprawności, integracji, szumnie wygłaszanej
tolerancji, która w zasadzie mało ma wspólnego z tym,
co często widać na ulicach. Jeśli mam być szczery, to
bliższy mi margines, zacieranie granic, aniżeli branie
udziału w manifestacjach, wywieszanie transparentów
na zgromadzeniach. Ponad dziesięć lat temu w rozmowie
ze znajomą w pociągu opowiadałem o tym, że prawdziwy
bunt to nie to, co na wierzchu, a płomień, który tli się,
chociaż wicher wieje nieprzerwanie. To nie pstrokate
ubrania, kolory i wrzaski, a postawa, niezłomność,
opowiadanie się po stronie słabszych, chociażby inni
wyśmiewali i wytykali palcami. Wiem również, że słowa
nie poparte czynem nic nie znaczą. A właśnie od czynów
bierze swój początek książka Doroty Danielewicz, polskiej
dziennikarki aktywnie działającej w Niemczech.
W 2018 roku miał miejsce w Polsce protest
rodziców osób niepełnosprawnych, którzy domagali się
pomocy od rządu. Samo wychodzenie z takim apelem
jest mocno upokarzające dla rodziców i opiekunów.
Danielewicz poruszona tym zdarzeniem, również jako
matka niepełnosprawnego Jana, postanowiła opisać
swój los matki, która mierzy się z trudami opieki nad
dzieckiem niepełnosprawnym. W taki oto sposób doszło
do powstania Drogi Jana. Jako że recenzuję książkę ponad
rok po premierze, mogę zaobserwować, czy doszło do
poruszenia w kwestii otwartości na niepełnosprawność,
a może przeciwnie – ludzie dalej bawią się w koterie
i gdy trzeba, przymykają oczy? Autorka zapewne
nie spodziewała się, że premiera książki przypadnie
na czas przed wybuchem pandemii. Nadmieniam
o tym, ponieważ jest w tej publikacji jakieś niepokojące
przeczucie o rozkładzie i przesileniu. Autorka dość
często wspomina o swoim zmęczeniu, niedomaganiu
i rezygnacji. Opisuje też inne dzieci, które zmagają
się z różnymi fizycznymi przypadłościami. Pojawia się
dziecko przedwcześnie zmarłe. To motyl, który odleciał
do lepszego świata bez bólu. Droga Jana stanowi
cały wachlarz rozmaitych traum, nie tylko związanych
z fizycznym cierpieniem, ale również smutkiem,
poczuciem straty i izolacji. Dlatego chyba tak
dobrze wkomponowała się w czas przed pandemią.
Nazwałbym więc nawet Drogę Jana swoistym preludium
przedpandemicznym. Nie ma tam mowy o siejącym
postrach wirusie, ale przecież Dorota Danielewicz
tak przed pandemią, jak i w jej trakcie, zmaga się
z trudnościami, które wynikają z opieki nad Janem.
I jeszcze ta świadomość, że już lepiej nie będzie.
Przełamywanie barier, siłowanie się z tym, co
nieuniknione, czyż nie przypomina w gruncie rzeczy
walki o życie w reżimie sanitarnym?
Niejedno pełnosprawne dziecko mogłoby
pozazdrościć Janowi pieczołowitości, z jaką troszczy się
o niego jego matka. Detale, wrażenia, gesty, wspólne
wspomnienia. Jest jednak uporczywe „nie wiem”,
komnata w pałacu Sinobrodego. Podziemia wypartych
uczuć, toteż z własnej woli wolelibyśmy tam nie
wchodzić. Pokój zamknięty na klucz pełen trupów i krwi.
Krypta, o której często mówi Joanna Bator. Uzdrowienie
nastąpi, jeśli tam zajrzymy. A uwolnienia od toksycznych
traum potrzebujemy jak nigdy przedtem. Zresztą
podobnie pragniemy empatycznej rewolucji. Danielewicz
snuje wizję świata, którą można zauważyć: „Zaczęła się
już teraz, po cichutku, bez transparentów i głośnych
demonstracji. Nie potrzebuje liderów ani męczenników,
nie zjada swoich dzieci”. W miejsce przemocy i aktów
nienawiści czas zasiać ziarno nadziei, budując relacje
oparte na wsparciu i zaufaniu. Jak to kiedyś określiła
Natalia de Barbaro, skończmy z iluzją dobrego ojca,
który da poczucie prowizorycznej troski. Budujmy
siostrzeństwo i braterstwo.
Koncepcja świata w Drodze Jana układa się
we w miarę spójny obraz, przynajmniej do pewnego
momentu. Podczas przerywanego czytania odniosłem
wrażenie, że autorka przedstawia znajomy z reklam

DROGA JANA
mieszczański obrazek. Praca, książki, rozmowy o kulturze.
Jan rozwijał się prawidłowo do czwartego roku życia,
jego matka snuła w marzeniach plany, co będą robić, jak
syn dorośnie. Postawa nad wyraz troskliwej strażniczki
domowego ogniska. No i niepokój, bo Jan nie radzi sobie
z prostymi czynnościami. Rozpoczynają się więc chodzenie
po szpitalach i odwiedziny u specjalistów. Autorka nawet
pisze o tym, że czuje się niezręcznie, gdy w rozmowach
towarzyskich padają pytania o Jana (sic!). Podejrzewam,
że zazwyczaj są one wyrazem troski, chociaż mogę się
mylić. Dorota z mężem szykują się na imprezę, gdzie
mają zapomnieć o utrapieniach dnia codziennego, i nagle
trach, wszystko rozpieprzyło się na kawałeczki, bo znów
ktoś zapytał o Jana. Na jakimś spotkaniu towarzyskim
w ogrodzie Jan się posikał. I co, nagle żenada, blamaż,
fuj, fuj, nie lubimy Jana. Tak rzucali uśmiechy, zajadali się
z impetem Ferrero Rocher, w złotych papierkach odbijało
się ich jakże chlubne i nienaganne życie, a tu takie faux
pas, ktoś puścił bąka, a jeszcze inny posikał się w majtki.
A wydawałoby się, że Niemcy to kraj otwartości
i swobody. Nie dajmy się upupiać i wprawiać
w zażenowanie. Co ludzkie, nie jest obce.
Z drugiej jednak strony doświadczenie Jana
i Doroty jest obce, co może smucić. Media, świat
reklamy przedstawiają nieprawdziwy obraz pięknych,
sprawnych ludzi, niezawodnych, silnych, towarzyskich,
w razie potrzeby mających w zanadrzu coś na suchość
w pochwie albo problemy z erekcją. „Dziś Jan, jak
każda osoba pełnoletnia, ma prawo do własnego życia,
choćby do tygodnia wakacji w towarzystwie ludzi
w tym samym wieku, do własnych tajemnic i przeżyć,
które ani żadnego z was, rodzice dziecka, które nigdy nie
będzie pełnosprawne, ani mnie nie powinny obchodzić”.
Danielewicz przedstawia, jak to powinno wyglądać,
ale czy jest tak w rzeczywistości?
Jan w Niemczech ma zapewne o wiele lepszą sytuację,
aniżeli lwia część niepełnosprawnych w Polsce. Od
pewnego czasu oglądam program „Down the road.
Zespół w trasie” emitowany przez stację TTV. To pierwszy
tego typu reality show, w którym udział biorą osoby
niepełnosprawne. To ogromne doświadczenie dla
prowadzącego Przemysława Kossakowskiego. Stwierdził
nawet, że to my jesteśmy moralnie upośledzeni
w konfrontacji z osobami niepełnosprawnymi.
Nie chcemy widzieć, wiedzieć, utkaliśmy sobie fałszywy,
przytulny obrazek o szacunku i zrozumieniu. Uczestnicy
programu niejednokrotnie mówią o wyśmiewaniu,
poniżaniu, nie chcą być traktowani jak dziwactwa,
śmieszne błazny na specjalne okazje ani nie chcą ściągać
na siebie odium społeczeństwa. Szczególne wrażenie
wywarły na mnie wypowiedzi Pauli z Bydgoszczy,
która ma ogromny głód kontaktów z ludźmi, nie tylko
niepełnosprawnymi, ale takimi, których nie dotknęły
fizyczne niedomagania. Mówi między innymi o tym,
że całe dnie spędza w domowej izolacji. Chciałaby
założyć rodzinę, ale wie, że to mrzonka, marzenie ściętej
głowy. I jak ma się do tego sytuacja Jana, który może
liczyć na większe wsparcie, nie tylko matki, ale również
różnych państwowych instytucji? Pozostaje nadzieja,
że empatyczna rewolucja rzeczywiście się dokona.
Nie ma nieznośnych dzieci, są za to takie, które
potrzebują wsparcia i opieki.
Zastanawiam się, czy da się mówić
o niepełnosprawności bez upiększeń, egzaltacji,
górnolotnych słów. Za nimi stoi przecież lęk niewiedzy,
a za lękiem bezsilność. Wyjść z bezsilności jest potwornie
trudno, bo komu chce się zaglądać do komnaty
Sinobrodego? A przecież bez tego niestety nie ruszymy
dalej. „Mamo, tato dziecka niepełnosprawnego…” – mam
wrażenie, że ta powtarzająca się fraza ma stanowić apel,
formę wsparcia dla rodziców. Rodzicu, miej prawo do
słabości, nie bądź niezastąpiony, daj sobie pomóc. Robisz
dla dziecka wszystko, co możliwe, jesteś dla niego opoką.
W zamyśle ten chwyt retoryczny miał pewnie jakiś sens
terapeutyczny. Natomiast powtarzany zbyt często zbitek
słów daje do zrozumienia, że to nie treść skierowana do
mnie, a może jednak się mylę…?
Dwudziestojednoletni Jan potrzebuje pieluszek
na dzień i nadal lubi oglądać na video Bolka i Lolka
i słuchać Mozarta. Dwudziestodwuletni Jan lubi przebywać
tam, gdzie jest dużo ludzi, i w domu używa specjalnego
chodzika, który pomaga mu utrzymać równowagę.
Dwudziestosześcioletni Jan już prawie nie potrafi
chodzić, traci czucie w stopach. Dla mnie żaden chodzik
nie istnieje. Walczę o własną równowagę, bo tracę ją
coraz częściej. Wszystko traci równowagę razem z Janem,
wszystko. [RK]
Dorota Danielewicz, Droga Jana,
Wydawnictwo Literackie, Kraków 2020.
POST SCRIPTUM
21

IWONA
WOJEWODA
22
POST SCRIPTUM

POST SCRIPTUM
23

żółtko do obrazu
białko do bezy...
Iwona
Renata Cygan
WOJEWODA
24
POST SCRIPTUM

Zdjęcia: Joanna Rogala
Ukończyła studia na Wydziale Malarstwa ASP w Warszawie w latach 1997-2002. Otrzymała dyplom
z wyróżnieniem w Pracowni Tkaniny Artystycznej prof. W. Sadleya, w Pracowni Malarstwa prof.
Z. Gostomskiego oraz w Pracowni Struktur Wizualnych prof. J. Dyrzyńskiego. Stypendystka Ministra
Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2001). W 2002 r. wyróżniona za najlepszą pracę dyplomową na
Wydziale Malarstwa przez Ewę Tomaszewską, członkinię Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”
oraz nagrodą przyznaną przez firmę Mostostal za najlepszą pracę dyplomową. W 2004 r. otrzymała
czwarte wyróżnienie w konkursie Obraz Roku miesięcznika Art & Business oraz wyróżnienie honorowe
Fundacji im. F. Eibisch. Autorka wystaw indywidualnych: Galeria Dzwonnica, Warszawa (2014); Lex
Gallery, Warszawa (2014); Galeria da Vinci, Jastrzębie Zdrój (2013); Galeria Dzwonnica, Warszawa (2013);
CK i Sztuki, Połaniec (2013); Przystanek Kultura, Piaseczno (2013); Galeria przy Kozach, Warszawa (2013);
DK Chwałowice, Rybnik (2012); Galeria Ether, Warszawa (2011); Podziemie Kamedulskie Kościoła p.w. NP
NMP, Warszawa (2009); White Stone Gallery, Kazimierz Dolny (2007); Salon Sztuki 49, Warszawa (2006);
Galeria Osobna, Warszawa (2004); Galeria Aspekt, Warszawa (2002); Galeria Działań, Warszawa (2002);
ASP Wydział Malarstwa, Warszawa (2001).
25
POST SCRIPTUM

26 26
POST SCRIPTUM

Początek pracy
jest niezwykle trudnym
etapem.
Wszystkie elementy
wydają się pozbawione
porządkującego ładu,
wręcz niechciane,
często napastliwe,
bez żadnych
powiązań wewnętrznych.
W tych momentach
staram się utrzymać stan
skupienia, maksymalnie
powściągać emocje,
pozwolić,
by sączyły się
powoli…
POST SCRIPTUM
27

Trzask rozbijanej skorupki jajka wyrwał mnie z rozmyślań…
Dzisiaj położę kolejne dwie warstwy, może nawet trzy, chociaż
nie powinnam… Może popękać. Jestem niecierpliwa. Na dłoni
pozostało żółtko. Niczym słońce kreśli doskonały okrąg, muszę
zepsuć tę formę. W pamięci pozostaje jednak podziw dla porządku
i harmonii, jaka panuje w przyrodzie. Chwytam palcami cienką
otoczkę żółtka, przekłuwam ją… Patrzę, jak spływa do moździerza…
28
POST SCRIPTUM

„Żółtko do obrazu, białko do bezy... Nie ma jak
tempera żółtkowa. Lekcja cierpliwości”.
Czy jesteś cierpliwa?
Nad tym pytaniem, choć odpowiedź wydaje się
oczywista, długo myślałam. Jestem cierpliwa
w stosunku do materii nieożywionej, mniej do
ludzi. Jeśli chodzi o materię, to lubię ją zgłębiać
i poznawać – tak, jak małe dziecko, które wciąż
na nowo zachwyca się kamyczkiem, światłem na
ścianie i drąży materię – technologię malarstwa,
by jak najlepiej ukazać swoje uczucia i myśli.
Technika, którą wybrałam, skłania do poszukiwań,
wyciszenia, medytacji, wymaga żmudnych
przygotowań, staranności, dokładnego rysunku,
planu. Można powiedzieć, że nie ma w temperze
żółtkowej miejsca na spontaniczność. Tempera
nie znosi pomyłek, pośpiechu, każdy błąd jest
widoczny. Pęka, jeśli nałożymy farbę zbyt grubo
lub namalujemy zbyt wiele warstw. Ta technika
wymaga cierpliwości, wytrwałości, ale daje artyście
niezwykłe możliwości. Czasem uciekam od
tempery, maluję farbami olejnymi lub łączę obie
techniki. Zależy, jaki efekt chcę uzyskać.
Kolejne pytanie miało brzmieć: dlaczego tempera?
Ale już mi na nie właściwie odpowiedziałaś.
Widać, że ta (niełatwa skądinąd) misterna technika
daje Ci dużo radości i satysfakcji. Jak długo
powstaje jeden obraz malowany temperą?
Dopowiem… Tempera żółtkowa daje artyście
inne możliwości, wymusza pewne decyzje,
uproszczenia… A to stanowi siłę obrazu. Duża
ilość warstw laserunków wzmacnia kolor, ciemne
barwy nabierają niepowtarzalnej głębi. Można
osiągnąć niezwykłą równowagę między ciepłymi
a zimnymi barwami. Tempera żółtkowa to
medytacja, nie tylko możemy wzmocnić formę
i kolor w obrazie, ale też to, co nieuchwytne, nienazwane…
Jakiś rodzaj energii, która powstaje
podczas wielu godzin pracy. Tempera, to żmudna
technika – z plamek, kresek, które powstają,
tkam obraz. Mam takie skojarzenie po tkaninie
artystycznej, a wytkałam niejeden gobelin. Farba
wysycha od razu po nałożeniu, to wymaga precyzji
i pewnej ręki. Trudne są partie obrazu, gdzie
kolor łagodnie przechodzi w inny ton. Można
nałożyć dziennie 2-3 warstwy, bo inaczej obraz
popęka. To wszystko wydłuża czas pracy. Warstw
jest kilkanaście, może kilkadziesiąt, po kilka godzin.
Nawet jeśli to tylko miesiąc, to zawsze jest
POST SCRIPTUM
29

to intensywna praca, bywa, że dłużej pracuję
nad obrazem.
Czy nadal tkasz gobeliny?
Nie, ale malowanie temperą przypomina mi
o cierpliwości, jakiej nauczyłam się, tkając
gobeliny.
Dlaczego zrezygnowałaś z tkania?
Nie ma konkretnego powodu. Może po prostu
inne techniki zdominowały tkanie, haft,
batik, malarstwo na jedwabiu. Teraz dominuje
malarstwo. Zawsze trzeba dokonać
pewnych wyborów. Może kiedyś do tego
wrócę.
Bazujesz na prostym układzie form –
na Twoich obrazach pozornie niewiele się
dzieje. Pozornie, bo dzieje się światło.
Czy to ono odgrywa główną rolę w Twoim
malarstwie?
Lubię porządek, piękno ujęte w matematycznych
proporcjach. Tak piękno pojmowali
Grecy, w przyrodzie również widać tego
przykłady. Bardzo rzadko taki „gotowiec”–
forma niezmącona drobiazgami, istnieje
w rzeczywistości. Dokonuję zmian, uproszczeń,
by wnętrze czy obraz uczynić w moim
poczuciu idealnym, pięknym. Światło to element,
który buduje określony nastrój, staje
się znakiem w obrazie. Ciemność, która go
otacza, staje się tłem, miejscem, z którego
można przyglądać się światłu. Tchnie ciszą.
Zatrzymuje.
„Spotkanie z cieniem zbiega się często
z uświadomieniem sobie, jak ogromną rolę
w naszym życiu odgrywa nieświadomość”.
Jaką rolę odgrywa nieświadomość?
Świadomość nie oznacza jeszcze, że mamy
klucz do nieświadomości. Te treści-symbole
docierają do nas najczęściej, gdy śnimy. Symbole
możemy również odnaleźć w malarstwie,
ponoć to łatwiejsze niż analiza snów.
Obrazy i treści nieświadome, jakie przenikają
do obrazu, pomagają w lepszym poznaniu
i zrozumieniu siebie.
30
POST SCRIPTUM

Ciemność
przyniosła niepokój
i coś pociągającego zarazem.
Coś, co uświadamiając lęki
i budząc widmo strachu,
zrodziło poczucie
przynależności do wyższego porządku,
zorganizowanego według
nieziemskiej harmonii.
Ciemność stała się czasem ciszy.
Umilkł gwar – to, co na zewnątrz, lepiej
słyszalne, stało się tym, co mówiło we
mnie głosem bezdźwięcznym.
Mrok ukazał stan duchowy,
w którym pozbywając się pewności,
oczekiwałam na przybycie
światła.
POST SCRIPTUM
31

32
POST SCRIPTUM

Żyjemy w rozpędzonym świecie, w kalejdoskopie
barw, świateł i kontrastów. Tobie,
w tym chaosie, udaje się znaleźć spokój,
w dodatku potrafisz przelać go na płótno.
Jak Ci się to udaje? Jak się wyciszasz?
Tak szczerze, to jest to coraz trudniejsze. Zbyt
dużo przyziemnych spraw odciąga mnie od
spraw ducha… A może te sfery się równoważą?
Muzyka, książka, rękodzieło, ale chyba najbardziej
malarstwo, pomagają mi się wyciszyć,
pozostać tylko z własnymi myślami.
Czy zgadzasz się z twierdzeniem Zygmunta
Freuda, że twórczość jest wyrazem braku pełnej
satysfakcji, a twórca jest neurotykiem pogrążonym
w świecie fantazji?
Nie. Myśl Freuda była w swoim czasie znacząca,
niemniej to duże uproszczenie. Twórca jest
raczej pogrążony w życiu, w tym co go otacza.
Mój świat to nie świat fantazji.
A czym się otaczasz? Z czego czerpiesz inspiracje?
Szukasz tematów czy dajesz im czas,
by dojrzały, przyszły, zapukały i dopominały
się o atencję?
Nie ma jednej drogi. Czasem los podsyła coś
„gotowego” w formie, kolorze. Czasem pojawia
się jakieś przeczucie. Słowo, które pierwsze
kiełkuje, szuka wyrazu dla myśli, by zawrzeć,
zamknąć to słowo w obrazie. Uczynić
z tego jakiś uniwersalny przekaz.
Bywa, że człowiek staje się inspiracją i wnętrzem,
które chcę ukazać. Czasem współpracuję
z kimś, powstaje dialog, który niesie nowe
treści. Lubię otaczać się książkami, przedmiotami,
z których mogę coś stworzyć. Nie tylko
maluję, lubię rysunek kredką, stalówką, malarstwo
na jedwabiu, batik, papier czerpany,
haft, wszelkie prace z koralikami. A każda technika
wymaga narzędzi, dlatego mam ich sporo.
Moje koty także towarzyszą mi przy pracy.
Szczególnie Orion lubi mi asystować, gdy maluję.
Czy malując, skupiasz się na jednym dziele,
a po skończeniu zabierasz się za następne, czy
malujesz kilka obrazów naraz? Domyślam się,
że czekanie na wyschnięcie kolejnej warstwy
POST SCRIPTUM
33

Ważne, by obraz
zabrał nas
w podróż.
34
tempery, zanim położysz następną, może wywoływać
lekką frustrację.
Zazwyczaj maluję kilka obrazów naraz, ale na jednym
skupiam się szczególnie. Często pierwszy jest
ostatni, bywa, że obraz czeka kilka miesięcy na
skończenie. Bywają też tygodnie bez obrazu.
Więcej dzieje się w głowie.
A jak masz te tygodnie bez obrazu, to tęsknisz?
Frustruje Cię brak weny?
Czas, w którym nie tworzę lub powstaje mniej prac,
to czas na rozmyślania, czytanie, czasem podróże,
poszukiwanie… W takich momentach powstają
POST SCRIPTUM
szkice, rodzą się w głowie pomysły, dojrzewają
myśli. I czasem z tego powstanie obraz. To długi
proces. Oczywiście bywają wyjątki. To trudny
czas, bo czynność malowania jest przyjemna.
I tęsknię.
Każdy gatunek sztuki ma swoją mniej lub bardziej
ukrytą symbolikę, martwa natura także
(na przykład na obrazach niderlandzkich malarzy
przedstawiane są wartości protestanckie).
Co symbolizuje Twoje malarstwo? Jak je czytać?
Myślę, że każdy indywidualnie może odkrywać
ukryte treści. Nie posługuję się konkretną symboliką.
Jeśli sięgam do niej, to raczej nieświado-

Tradycja malarska wielkich mistrzów martwej
natury jest bardzo bogata. Podziwiamy dzieła
znanych malarzy, takich jak: Francisco de Zurbarán,
Jean-Baptiste-Siméon Chardin, Jacopo
de’ Barbari, i takich wirtuozów światła, jak Rembrandt,
Caravaggio czy Georges de La Tour. Kto
jest Twoim mistrzem?
Wszyscy wymienieni i jeszcze wielu innych. Ale
serce skradli mi Andrew Wyeth i Edward Hopper.
To raczej bratnie dusze. Spotkanie z kimś, kto podobnie
patrzył na świat.
Czym jest dla Ciebie Sztuka?
mie. Jest myśl i potrzeba jej wyrażenia. Odbiorca
„czyta” obraz na swój sposób. Ważne, by obraz zabrał
nas w podróż. Każdego w inną. Mamy różne
doświadczenia. Najważniejsze, by obraz poruszył
nas, zatrzymał, otworzył oczy i duszę na to, czego
nigdy nie przeżyliśmy. Może nawet przypomniał
nam to, za czym tęsknimy? Podobno szukamy
podświadomie treści, które są w nas. Zawsze znajdziemy
dla nich wyraz.
Sztuka... Im bardziej próbuję określić, czym dla
mnie jest, tym bardziej wymyka się wszelkim
określeniom i granicom. Odbieram ją dwojako.
Próbuję dotykać materii Sztuki i tworzyć, a zarazem
jestem odbiorcą. Jest w tym coś nierzeczywistego,
coś, co sprawia, że człowiek jako twórca
dotyka materii Stwórcy, dotyka też własnego
wnętrza i przeżyć, które niosą różne uczucia, nie
zawsze są one przyjemne. Sztuka wzrusza, porusza,
dotyka. To trudne pytanie, stąd niejednoznaczna
odpowiedź. Cały czas o tym myślę. I cały
czas mam wrażenie, że nie zgłębiłam jeszcze do
końca tej materii. To podróż na całe życie.[RC]
POST SCRIPTUM
35

Ilustracja: RC
36
POST SCRIPTUM

Irma
Kurti
Irma Kurti to albańska poetka, pisarka, dziennikarka oraz naturalizowana
Włoszka. Pisze od dziecka i zdążyła już stworzyć 23 książki
po albańsku, 16 po włosku, 4 po angielsku, a także ponad 150 utworów
zarówno dla dzieci, jak i dorosłych. Jej dzieła zostały przetłumaczone
na następujące języki: rumuński, serbski oraz hiszpański.
Cała twórczość Irmy dedykowana jest rodzicom – Hasanowi i Sherife
– którzy aktywnie wspierali ją w trakcie podróży wzdłuż ścieżki
literackiego rozwoju. Została uhonorowana licznymi nagrodami,
w tym m.in.: Międzynarodową Nagrodą Literacką „Universum Donna”,
dożywotnią nominacją na ambasadora pokoju, nadaną przez
włosko-szwajcarski Uniwersytet Pokoju, a także tytułem Honorowego
Prezydenta portalu poetyckiego „WikiPoesia”. Na co dzień mieszka
i pracuje w Bergamo, we Włoszech.
NIE MUSZĘ ZAMYKAĆ OCZU
Nie muszę zamykać oczu,
by pamiętać Cię przy każdym dotyku,
pieszczocie i pocałunku,
Twój obraz mam zapisany w umyśle.
Trzymam się go
w trakcie każdego drżenia czy szeptów,
jak podczas magii pierwszego razu,
w trakcie każdego słowa i westchnięcia –
nie muszę zamykać oczu.
SAMOTNOŚĆ
Wieczorową porą samotność zjawiła się u mego progu,
zapukała do drzwi pokoju numer trzydzieści trzy,
od razu zblazowanie wsunęło się do łóżka,
jak wielka, bezładna chmura, po cichutku.
UDAJĄC, ŻE ŚPIĘ
Zamknęłam oczy,
udając, że śpię,
lecz boję się poruszyć,
nawet nie oddycham.
Pod pościelą jest tak zimno,
chcę wyjść z tego łóżka
i położyć się w zielonym parku,
gdzie nie będę musiała już udawać.
Prześcieradło tak puste jak kartki papieru,
nie było tam nikogo, kto by się mną zaopiekował,
żadnej bratniej duszy, do której można by zadzwonić,
oto ja – obca w tym kraju.
Zapytałam wtedy swoje odbicie w lustrze:
„Po co są mi te oczy i usta,
włosy długie i piękne,
o które nikt nie będzie dbać,
tak długie i piękne,
których nikt nie będzie dotykać?"
Pragnę odpoczywać pośród traw łąki,
które ociekają spokojem,
jak najdalej od Ciebie,
zanurzona w radości i ciszy.
Cały czas
udaję, że śpię.
tłumaczenie: Norbert Góra
POST SCRIPTUM
37

FRYZJERKA
Nazwali ją Krwawa Kaśka,
choć wygląda sympatycznie
i niewinnie. Ale ludziska to już takie
jakieś złośliwe są – od urodzenia.
Zawsze się do czegoś muszą doczepić.
Bo cóż ona była winna, że ręka
z brzytwą jej nagle a niespodziewanie
zadrżała i, zamiast ogolić
meszek za uchem, ciachnęła pół
małżowiny naszego zasłużonego
i zacnego proboszcza, który wyleciał
od niej jak oparzona świnia
przed tradycyjnym, domowym
ubojem, wrzeszcząc na pół wsi:
– Ludzie! Ratunku! Ta czarownica
chce mnie zamordować!
Ratunkuuuu!
I tak to jedno nieopatrzne
drgnięcie ręki wsiowej fryzjerki
sprawiło, że już całe jej życie było
splamione nie tylko niewinną
(optymistycznie załóżmy) krwią
proboszcza, który poczuł się przez
chwilę jak sam Vincent van Gogh,
choć przecież ani jednego słonecznika
w życiu nie namalował
i z żadną prostytutką nie miał
(prawdopodobnie) do czynienia…
A był to jej pierwszy klient, co
to miał się stać żywą reklamą
i wizytówką pierwszego we wsi
zakładziku fryzjerskiego, a stał się
jego pierwszą ofiarą… Wprawdzie
ucho zostało zgrabnie przyszyte,
a cierpienie – jako sam głosił
z ambony ów mąż (załóżmy znów
optymistycznie) świątobliwy –
38
POST SCRIPTUM
uszlachetnia, ale nie tak nagłe
i niespodziewane, jak ta miłość
i sraczka, które przychodzą znienacka,
jak głosi stare przysłowie.
A przysłowia są ponoć mądrością
narodów, więc nie mogą być
kwestionowane!
***
Idę do Krwawej Kaśki
z lekkim drżeniem serca, bo co
jak i tym razem też jej ręka nagle
a niespodziewanie zadrży? Ale
chyba nie, bo przecież strzyże już
dziesięciolecia, nabrała rutyny
i wprawy, a poza tym ja nie jestem
tak zacnym i wyjątkowym klientem,
jak swego czasu nasz przewielebny.
Nie mam też innego
wyjścia, bo łeb mi zarósł siwymi
kłakami, a choć przecież wygląd
nie świadczy o człowieku, człowiek
świadczy o wyglądzie. Nie
chcę więc dłużej straszyć dzieci
i wysłuchiwać marudzeń wiecznie
niezadowolonej żony na temat
tego, jaki to jestem beznadziejny,
niezaradny, nieatrakcyjny
i właśnie nieostrzyżony,
jaki flejtuch i gnój (naprawdę tak
o mnie i do mnie mówi!), a tak
dobrze jej się trafiało, że aż do
dzisiaj się sobie dziwi, że wybrała
na nieszczęście właśnie mnie. Ja,
mówiąc szczerze, też jej się dziwię,
i podziwiam, bo przecież
mogła zostać żoną przystojnego
właściciela szklarni, który takie
piękne chryzantemy uprawiał,
że tylko żal, iż Wszystkich Świętych
jest jeden raz w roku.
Mogła być żoną policjanta,
który wprawdzie inteligencją nie
grzeszył, ale za to pałą zgrabnie
operował i nawet miał ukończony
kurs samoobrony! Mogła
zostać żoną bogatego stolarza,
ale, że była nieco strachliwa,
też zrezygnowała, bo stolarz,
któremu się podobała, robił
wyłącznie trumny… Została
więc moją żoną. Aż mnie
dziw bierze, że ta piękna
i zaradna kobieta zdecydowała
się na taką nędzna kreaturkę,
wyglądającą jak wyrośnięty nieco
krasnoludek i skrzyżowanie
wkurwionego puchacza z małpką
kapucynką. Ale cóż – ma się
tę wartość dodaną w postaci
bliżej nieokreślonych zalet,
które sprawiają, że kobiety lgną
do mnie jak muchy na lep…
I sam się sobie dziwię, i nie pojmuję
motywów tych kobiet młodszych
i starszych, które gdyby mogły,
to by na mnie wlazły. Dlatego
nie dbam o swój wygląd,
noszę siwą brodę
i najgorsze szmaty z lumpeksu.
Ale to nic nie daje… Co ja w sobie
takiego mam?
Idę więc do Krwawej
Kasi, rozmyślając o tym i owym.
Właśnie przechodzę obok niepozornego
budyneczku, znowu
do wynajęcia, w którym żaden
biznes, nie wiedzieć czemu,
dłużej nie zagrzewa miejsca... Czy
jakaś czarownica zauroczyła ten
położony w atrakcyjnym miejscu,
w samym centrum wsi lokal,
z którego najbliżej do knajpy
i do sklepów rozmieszczonych
w dawnych stajniach miejscowe-

go pana, i do ośrodka zdrowia, i do
kościoła, i na cmentarz… Nawet
pierwsze we wsi solarium zbankrutowało
szybciutko, podobnie
jak „salon fryzjerski”, który miał
być konkurencją dla Krwawej
Kaśki, i to konkurencją na wyższym
poziomie. Może zgubiło go ociekające
pychą określenie „SALON
FRYZJERSKI”, a jak wiadomo, pycha
kroczy tuż przed upadkiem,
co z lubością głoszą nasi nawiedzeni
politycy, sami pełni pychy.
Ów salon miał wymiary trzy na
dwa metry, więc mógłby chociaż
reklamować się jako „salonik”,
albo „izdebka fryzjerska”,
czy też „klitka do strzyżenia”, ale
nie – u nas megalomania kwitnie
i rozwija się wszędzie, jak piosenkowy
rozmaryn. I w metropoliach,
i na wszelakich zadupiach.
Kosmetyki też się nie sprawdziły.
Karma dla zwierząt takoż. Nawet
miniskład trumien, wytwarzanych
przez owego stolarza, który
miał uszczęśliwić moją przyszłą
żonę, splajtował, choć ksiądz
proboszcz, z doszytym zgrabnie
uchem, poświęcił go z honorami.
A choć ludziska dalej systematycznie
umierają, rodziny nieboszczyków,
jak na złość, kupują
ostatnie pudełka w mieście zamiast
u siebie… Ale tak to już jest,
w myśl strawestowanego delikatnie
porzekadła: „cudze trumny
chwalicie, swoich nie znacie, sami
nie wiecie, w czym się kłaść macie”…
Podobno ostatnio znalazł
się nowy chętny do wynajęcia
chateńki i ma tu powstać „salon
masażu erotycznego”. Pewnie
jednak też splajtuje, bo nasze
chłopiska wolą być masowane
w domach, poza salonami i zupełnie
gratisowo! A jeśli już na
łonie natury, to najwyżej
przez rozochocone kochanki,
którym w głowie amory,
a nie pieniądze!
Wlokę się do Krwawej
Kaśki z nogi na nogę, jak zbity
pies albo wykastrowany kocur, co
to jeszcze mleka się napije, ale
mruczeć już nie za bardzo chce,
a o łowieniu myszy zapomniał…
Właśnie przechodzę koło knajpy,
o wdzięcznej nazwie „Bar pod
Zamkiem”. Po drugiej stronie drogi
znajduje się ów zamek, a właściwie
dwór panów, właścicieli naszej
wsi, który ani zamku, ani dworu na
pierwszy rzut oka nie przypomina.
Jest to prostokątny, piętrowy budynek
– teraz już rozlatująca się
z wolna rudera – ale gdy się wejdzie
do środka, niemal gotyckie
sklepienia, łuki, okna i metrowej
grubości ściany świadczą niezbicie
o tym, że budynek liczy kilkaset lat.
Ktoś wrażliwy może o tym usłyszeć
w szumie liści czterowiekowej lipy,
która stoi tuż obok głównego wyjścia
i szczęśliwie przeciwstawiła się
naporom wiatrów, burz i nawałnic
wojennych oraz siekierom i piłom
współczesnych troglodytów, którzy
nie mieli litości i wycięli do
pnia lipy tuż przy stawie, który
został przemieniony w prozaiczny
parking. Po wojnie był tu ośrodek
zdrowia, gdzie kulejąca pielęgniarka
wbijała mi w pupę pierwsze
i kolejne zastrzyki, a robiła to tak
niewprawnie, że do dziś na widok
białego fartucha dostaję drgawek
i urojony ból rozrywa grubą igłą
moje grzeszne ciało. To było na
parterze, bo na piętrze, na które
wchodziło się po krętych drewnianych
schodach, znajdowało się
królestwo dentysty. Już nawet nie
wspominam, jakiego sadysty…
Ładna ta nazwa: „Bar pod
Zamkiem”, bo łączy tradycję ze
współczesnością. Ktoś to zgrabnie
wymyślił, ale nazwa się nie
przyjęła, bo już pierwszy wieczór
w nowo otwartym lokalu był
burzliwy: zakończył się ogólną
bijatyką, porozwalanymi łbami
i roztrzaskanymi na tych łbach kuflami;
powywalanymi stolikami
z powyłamywanymi nogami,
którymi to nogami (nie mylić
Rysunki: Pixabay
z fikającymi nogami piszczących
dziewuch) rozochocone bractwo
wymierzało sobie niesprawiedliwie
sprawiedliwość. Istna sodomia
z gomorią! Nie było innego wyjścia,
jak tylko wezwać w trybie natychmiastowym
milicję (wtedy jeszcze,
miast współczesnej, wyświęconej
i cnotliwej policji, to niedobrzy
milicjanci pilnowali porządku),
która długimi pałami zgrabnie
i sprawnie przywróciła porządek
w „Barze pod Zamkiem”, który
od tamtej epokowej chwili nazywany
jest – na wieczną pamiątkę,
adekwatnie do wydarzeń mających
tam miejsce – „Barem pod pałą”,
w skrócie „Pod pałką”. I nikt już
nigdy nie użył pięknej nazwy
„Bar pod Zamkiem”, bo mówiąc
szczerze zamek, obok którego
stoi nasz słynny już bar – jak
wcześniej zauważyliśmy – też
miał niewiele wspólnego
z zamkiem, choć w mrocznej piwnicy
zachowała się jeszcze ława
do wymierzania chłosty niesfornym
chłopom, a tajemnicy i grozy
dodawał zaczynający się tam
tunel, który wiódł ponoć do oddalonej
o kilometr leśnej kapliczki
św. Wendelina. Przez ten tunel
włodarze mogliby uciekać, gdyby
miał się wydarzyć jakiś „zajazd na
Rudzicę”. Ale wejście do tunelu
zasypane, zamek się rozsypuje,
a jego nędzne pozostałości zamieszkują
miejscowi menele i nieudacznicy.
Jest jednak światełko
w zasypanym tunelu: podobno
ktoś chce kupić zamek i go odrestaurować.
Czyli może będzie
nowy pan, który pójdzie w tan?
[JW]
POST SCRIPTUM
39

W I E R S Z E
Renata Morawska
Foto: RC
40
POST SCRIPTUM

NIE WYMYŚLAJ
tylko mnie
nie wymyślaj
zobacz
posłuchaj
poczuj
stoję przed tobą
jak jestem
kostium
i maska
dłuższe rzęsy
i nawet role wyćwiczone
zostały w garderobie
improwizuję
POŻEGNANIE JUŻ BYŁO
na skos
i w poprzek
poprzecinane
drogi
te same drzewa
mijają
i domy
chodząc
po własnych śladach
oddalają się
z prędkością światła
MOJE TRIDUUM
a jak zwątpię
nie podołam
padnę
nie dodawaj mi
piór i tiulu
i cech nietrwale
nadprzyrodzonych
ktoś inny tutaj
spija gwiazdy z nieba
ktoś inny teraz
czerpie słodycz z ziemi
to sobie poleżę
traw posłucham
poczytam z obłoków
rozprostuję palce
kiedy rozproszy się
mgła tęczowa
pierwszych dni
tygodni miesięcy
przestanę czarować
czynić cuda
oboje na pytanie
jak żyć odpowiedzieli dalej
dlatego aranżują
niewspólną już przestrzeń
wytyczają nowe ścieżki
tworzą drogowskazy i mapy
poleżę
odpocznę
potem wrócę na trasę
może wybiorę
inną drogę
będę
jak jestem
nic nadto
i nic mniej
patrz i słuchaj
uważnie
nie wymyślaj
stoję przed tobą
jak jestem
Renata Morawska
żeby się tylko nie zgubić
i nie spotkać
a w razie czego
wiedzieć
dokąd zrobić unik
trzeba się umieć zachować
w tym dziwnym świecie
dość małym
by nie pomieścić trwałości
dość wielkim
by nikt nie odgadł z daleka
czy plecy porusza
śmiech czy płacz
ale najpierw poleżę
wiatr mnie
w całun oblecze
stare wierzby
zaszumią
na straży
zaufam
poleżę
i wstanę
z pierwszą gwiazdą
albo
z rosą o świcie
zagram
z diabłem w pokera
zatańczę
tango z życiem
POST SCRIPTUM
41
41

Izolda Kiec o Ciechowskim
ŚMIERĆ NA PIĘĆ
Grzegorza Ciechowskiego
i Mariusza Wilczyńskiego
Profesorowi Ryszardowi Przybylskiemu, autorowi Baśni zimowej
PROF. Izolda Kiec
GRZEGORZ CIECHOWSKI
(29 sierpnia 1957 – 22 grudnia 2001)
Był muzykiem, producentem, kompozytorem, autorem tekstów,
poetą. Liderem zespołu Republika, Obywatelem GC, Grzegorzem
z Ciechowa i… Ewą Omernik. Jedną z najbardziej wszechstronnych
i charyzmatycznych osobowości polskiej muzyki rockowej dwóch
ostatnich dekad XX wieku.
Debiutował na początku lat 80. w studenckim klubie Od Nowa
w Toruniu, gdzie w 1981 r. powołał do istnienia zespół Republika
(dwa lata później ukazała się pierwsza, dziś legendarna, płyta
zespołu: Nowe sytuacje). Po rozpadzie pierwszej Republiki
(w 1986 r.) występował jako solista, pisał teksty (m.in. –
pod kobiecym pseudonimem – dla Justyny Steczkowskiej),
komponował muzykę filmową, był producentem debiutanckich
płyt Kasi Kowalskiej i Katarzyny Groniec, by powrócić do wspólnego
Republikańskiego grania na początku lat 90.
Zmarł podczas przygotowań materiału na kolejną płytę zespołu.
Rys: RC
Wstęp: Przeszpiegi
Istnieje dojmująca różnica pomiędzy śmiercią
a umieraniem. Wiedzą a świadomością. Zdarzeniem
a procesem. O śmierci – mimo wysiłku filozofów i poetów
– nie wiemy nic. Umieranie – szpiegujemy skrycie,
uzbrojeni w złudzenie, że oto potrafimy czytać tajemnice
i rozszyfrowywać znaczenia. A przecież to coraz
bardziej niemożliwe w świecie, w którym chorych na
śmierć zamyka się w szpitalnych salach, sterylnych,
odizolowanych od oczu i współczujących bądź pełnych
odrazy myśli tych, którzy jeszcze nie wiedzą albo lek-
42
POST SCRIPTUM
ceważącym gestem odsuwa się ich na margines społecznego
życia, czyniąc przezroczystymi. Starość wydaje się
bezużyteczna i nieestetyczna.
Mimo wszystko – gnani egoistyczną chęcią osiągnięcia
ideału sérénité: uspokojenia, pogodnej zgody na
uwalnianie więzów, na rozplątywanie nici i zrywanie nitek
łączących nas z życiem, z ciałem, z doczesnością – podpatrujemy
tych, na których ostateczny wyrok już zapadł,
domagamy się – relacji. Nieświadomi, iż „cały świat jest
poszczególny i prywatny dla każdego z umysłów” (Francis
H. Bradley) albo – jak chciał Ludwig Wittgenstein – cały
świat jest tylko moim światem, że to, co podsłuchane,
podglądane, wyszpiegowane – jest tylko pojedynczym

Rękopis Śmierć na pięć opublikowany w zbiorze: Grzegorz Ciechowski, Obcy astronom, Stronie Śląskie 2018, s. 236-237
świadectwem, zapisem jednostkowego doświadczenia
umierania, zawsze przegranej, kończonej urwanym
akordem albo niedokończonym zdaniem, walki umysłu
z coraz bardziej niedołężnym ciałem. Jednak poza analizowaniem
cudzego bólu, cudzej rozpaczy albo podtrzymywanego
w heroicznym geście, na słabnących
barkach jasnego nieba – kreowanego za pomocą słów,
dźwięków i obrazów – nie ma innego sposobu poznania
zawczasu zakamarków Gospody Śmierci, okrutnych
wdzięków Pięknej Karczmarki ani okaleczonego, bo pozbawionego
przyszłości Czasu. Paradoks polega na tym,
że w tej próbie poznania, w przeszpiegach umierania
i śmierci, skazani jesteśmy na klęskę. „Ani sieć myśli,
ani sieć słów nie oplącze świata” – napisał Ryszard Przybylski.
Bo w chwili, gdy ostateczne poznanie się dokona
– uleci myśl, nie padnie ani jedno słowo, nie wybrzmi
żadna nuta.
1. Ucieczka
Nie wiadomo nic o genezie piosenki Śmierć na
pięć, napisanej przez Grzegorza Ciechowskiego na kilka
tygodni przed ostatecznym rozstrzygnięciem, które
nastąpiło 22 grudnia 2001 roku. Ale zbrojąc się w umiejętność
wyposażania słów w znaczenia symboliczne,
chciałabym wyszpiegować te z nich, które osobiste
doświadczenie lidera Republiki pozwolą odczytać jako
naukę, a choćby nauczkę dla zanurzonych w doczesności,
jego nazwisko zaś umieścić obok wielkich poetów-
-komediantów, nobilitowanych patronatem T.S. Eliota,
który jak nikt inny potrafił uprzątać siebie z siebie, by
pojąć „stworzoną w chmurze współczucia duszę innego
człowieka”, także – jak w Ziemi jałowej – dotkniętego
chorobą na śmierć Gerontiona.
Izolda Kiec o Ciechowskim
Utwór Ciechowskiego otwiera radiowy sygnał
i głos Marka Niedźwieckiego obwieszczający godzinę
6.00 rano, tym samym wskazujący na zakorzenienie
całej opowieści w codzienności, w zwyczajności i powtarzalności
poranków. Oto przebudzenie. Nowy dzień,
który rozpoczyna się od analizy snu. Od dowodu jasności
umysłu, skoro można – za Jungiem – powiedzieć:
„Przebudziłem się z myślą, że…”, „Jeszcze w półśnie
przemknęła mi przez głowę myśl…”. Ktoś, kto to myśli
i analizuje, wciąż żyje pełnią życia, w realnej przestrzeni
i w realnym czasie. Tylko sen przynosi myśl o śmierci,
o końcu świata skoncentrowanego w domu, w centrum
wszystkiego – intymności, rodzinnej i twórczej
egzystencji, pożądanej samotności. To oś świata, szczelnie
odgrodzona od reszty rzeczywistości. Ściany domu
– jak kora drzewa – zapewniają ochronę przed marnością
życia publicznego. Rdzeniem tej przestrzeni jest
myślący i twórczy człowiek. Ale we śnie bohater stąd
ucieka, w pośpiechu opuszcza oswojoną przestrzeń,
która niepostrzeżenie – wraz z przeczuciem zbliżającej
się nieuchronnie starości – stać się może więzieniem,
grobem ciała i umysłu. W sennym przebłysku dom
jawi się niczym cela śmierci, niczym ostrzeżenie przed
starością i będącym jej efektem osamotnieniem, bezradnością
i utratą godności. Przypominają się najbardziej
przejmujące przykłady owej cierpiącej starości,
utrwalone w pamięci kulturowej obrazy – starego
Immanuela Kanta, który stracił umiejętność nazywania
świata, nie potrafił „spamiętać liter, które składały się
n a j ego n azwi s ko, a ki ed y mu j e p ow tarzan o, n i e mó gł
w wyobraźni przedstawić sobie ich kształtu” [Ostatnie
dni Immanuela Kanta, Thomas de Quincey – przyp.
red.] oraz pokonanego przez niedołęstwo wieku
Michała Anioła, który odchodząc, uświadomił sobie
nadzwyczaj jasno ów rozdźwięk pomiędzy pięknem
l u d z ki ch syl wetek u tr wal o nych w marmu rze i w gl i n i e
a brzydotą rozpadającego się, odmawiającego posłuszeństwa
coraz starszego ciała.
Może więc człowiek ulega zbyt mocno wierze
we własną życiową siłę, w dominację nad światem
natury, i zbyt późno zdaje sobie sprawę z paradoksów
istnienia? W utworze Ciechowskiego zatem to nie
człowiek, lecz uciekające z domu zwierzęta wiedzą
najlepiej – one pierwsze, zanim narodzi się ludzka
świadomość, w przeczuciu tajemniczego zagrożenia,
w pośpiechu, oknem, opuszczają bezpieczne dotąd
schronienie i pożądane twarzystwo człowieka, by unik-
Aleja Gwiazd Polskiej Piosenki w Opolu
POST SCRIPTUM
43

2. Baśń
Jednym ze sposobów oswajania choroby na
śmierć przez wszystkich tych, którzy stają wobec niej
bezbronni, na z góry przegranej pozycji, jest powrót
do dzieciństwa. Cytowany wyżej uczony, zmagający
się coraz częściej z własną niemocą, a może jedynie
z myślą o kurczącym się czasie, o tym, co ma nastąpić
za chwilę, pisał dalej, komentując Sokratesową de-
Izolda Kiec o Ciechowskim
nąć spotkania ze śmiercią, by wywinąć się jej odrażającym
sidłom. Bohater piosenki, być może podzielając
dawną wiarę w powinowactwo człowieka i zwierzęcia,
w łączącą ich tajemną unio mystica (Manfred Lurker),
decyduje się zaufać swym zwierzęcym przewodnikom
i powtarza ich skok w nicość:
kolejny kot
wyskoczył oknem
a za kotem pies
za nimi koń
i przyszła kolej na mnie
skaczę razy pięć
skoczył kot
a za kotem pies
za nim koń
a za koniem ja
razy pięć
skaczę razy pięć
nie ma cię
samobójczy pęd
Opuszczenie bezpiecznej dotąd, ale już zagrożonej
przestrzeni domu pociąga za sobą także unicestwienie
czasu:
kolejny pstrąg
wyskoczył z wody
a za pstrągiem karp
za nimi ja
bo w wodzie też wystąpił
nagły ciebie brak
najpierw pstrąg
a za pstrągiem karp
potem ja
po mnie morski koń
morski pies
a na końcu kot
nie ma cię
samobójczy zew
Wyskakujące z wody zwierzęta, w poczuciu zagrożenia
– i ponownie naśladujący ich gest człowiek –
są znakiem wstrzymania czasu, tego indywidualnego,
właściwego każdemu z osobna, bo ów Wielki Czas,
44
POST SCRIPTUM
niewzruszony, nadal płynie obok, niezależnie od czyjejkolwiek
decyzji samozagłady. Zagłada – to przecież
tylko zniknięcie pojedynczego, jednego świata.
Ale ponieważ świat podwodny oznacza także
wewnętrzną ludzką naturę, to właśnie przy okazji
ucieczki z owego skrywanego życia zbliżamy się
do rozumienia skargi skierowanej do nieokreślonego/nieokreślonej
adresata/adresatki: „nie ma cię”,
„w wodzie też wystąpił nagły ciebie brak”. Gdy nawet
wewnętrzne życie gubi swoją ideę – owo pożądane
świ atełko w tu n el u , d o któ rego n i eu stan n i e s i ę zmi e-
rza, to znak, że starość sięga także ludzkiej wrażliwości,
zdolności doznawania piękna, która – jesteśmy
tego świadomi bądź nie – jest największym, najważniejszym
darem istnienia. Brak idei powoduje
przekroczenie delikatnej granicy pomiędzy twórczą
samotnością a starczym osamotnieniem. Alternatywą
pozostaje niedopoznanie, niedokochanie, wszystko
niedo… Melancholia. Strata przed stratą.
„Samobójczy pęd”, „samobójczy zew”, desperacki
skok w nicość są zatem – paradoksalnie – ocaleniem
pełni człowieczeństwa, ucieczką przed degradacją
ciała i umysłu, zdecydowanym „nie” chorobie
na śmierć. Tytułowa „piątka” oznacza życie w pełni
świadome, z udziałem wszystkich – pięciu – zmysłów
gwarantujących poznanie, twórczą refleksję, umiejętność
analizowania i opisywania świata. Tak jak
w witruwiańskim modelu Leonarda, gdzie idealna
sylwetka ludzka wpisana jest w pentagram, tworząc
zarys pięcioramiennej gwiazdy – symbolu prawdy
i doskonałości. Nie ma zgody bohatera piosenki
na utratę choćby jakiejś niewielkiej części owego
doskonałego obrazu. Nawet za cenę niedopoznania
i niedokochania tego, co tutaj, na ziemi. Zresztą świadomy
samobójczy gest opisany przez Ciechowskiego
ma własną, nie byle jaką tradycję. Ma prawdziwie
wielkich poprzedników, którym patronuje Sokrates –
p rowo ku j ący o s ka rżyci el i , ś mi ej ący s i ę w twarz s ę-
dziom ogłaszającym wyrok śmierci. Dla siedemdziesięcioletniego
filozofa to była ucieczka przed
torturami niedołęstwa, przed więzieniem starości.
„Dla Sokratesa – pisał Przybylski – starość była
zwi eń czen i em ko sz ma rnych stro n d o l i człowi eczej
i okrutną zapłatą za cielesne zaistnienie. Zgroza starości
wyznaczała więc granicę, której nie chciał przekroczyć”.
Podobnie w przypadku bohatera Ciechowskiego
– któremu sen uświadomił jasno, że możliwe
jest uchronienie się przed starością i że samounicestwienie
bywa ocaleniem.

Izolda Kiec o Ciechowskim
cyzję: „Teraz, kiedy już jestem stary, niekiedy o zmroku
widzę otwarte drzwiczki od pieca, blask idący po brunatnoczerwonej
podłodze, dwa fotele zbliżone do ciepła,
prószący za oknem śnieg i słyszę matkę czytającą
mi jakąś baśń. Koszmarny mord, ośmieszone cierpienie
i spełnianie się losu. Ein Wintermärchen”.
To właśnie do konwencji i świata baśni, do skojarzeń
z dzieciństwem i dziecięcością nawiązał Mariusz
Wilczyński w animacji stworzonej do piosenki Grzegorza
Ciechowskiego. Wobec tej interpretacji tytułowa „piątka”
zdaje się tu bardziej oznaczać ocenę wystawianą
w szkole, cenzurę za dobrze wykonane zadanie, odpowiedź,
klasówkę. Ale jednocześnie jest coś okrutnego
w zastosowanej tu animacji poklatkowej, w kresce
i w kolorystyce, jakimi posłużył się artysta, coś, co przypomina,
że – jak przywołany przez Przybylskiego utwór
Heinricha Heinego z 1844 roku, jak klasyczne baśnie
braci Grimm, jak ludowe magiczne opowieści – baśń to
gatunek wywołujący strach i poprzez to osiągający efekt
napomnienia i pouczenia. „Drżący” obraz animacji Wilczyńskiego
ani na chwilę nie pozwala pozbyć się lęku,
który – okazuje się – towarzyszy bohaterom i odbiorcom
filmiku i jest – być może – odzwierciedleniem ludzkiej
egzystencji po prostu.
Animacja Wilczyńskiego to alegoryczna opowieść
o życiu. O życiu, które właśnie się kończy. Jest
biało-czarnym filmem złożonym z obrazów przeszłości.
Studium dorastania i starzenia się organizmów – człowieka,
zwierzęcia, ale i towarzyszących im przedmiotów.
W chwili, gdy głos Niedźwieckiego ogłasza godzinę 6.00,
z zadymionego miasta ulatuje niebieska chmurka – znak
nadziei, która towarzyszyć będzie bohaterom aż do końca.
Wydobywane z zakamarków pamięci wspomnienia,
dzięki którym jeszcze raz, od początku, w ostatnim przebłysku
świadomości, przed oczami bohatera przemyka
całe życie, rozpoczynają się od opuszczenia cywilizacji,
teraźniejszości. Dalej mowa jest o tym, jak przebiega
wędrówka do kresu. Zamknięcie
tej historii w kilkuminutowej
piosence i stworzonej
do niej miniaturowej animacji
– oddaje krótkość ludzkiej
egzystencji. Powtarzalność
struktur muzycznej i słownej–
przypomina o cykliczności
życia, o kolistości drogi, ale
i o powielanych nieustannie
schematach egzystencjalnych.
Główny bohater z dumą nosi
koronę, jest królem życia – jak
każdy, swojego życia. Jego wędrówka to tak naprawdę
ciągłe poszukiwania królowej – ideału, którego wciąż
się wypatruje albo za nim goni. Nieustanne poszukiwanie
to cel życia. Schody są imperatywem wspinania
się, ciągłego wysiłku, polegającego na sięganiu ideału:
piękna, dobra, estetycznej albo etycznej doskonałości.
W wędrówce zobrazowanej przez Wilczyńskiego
towarzyszą bohaterowi zwierzęta znane z piosenki
Ciechowskiego. Kot, pies i koń, który do samego końca
pozostanie koniem na biegunach, gwarantującym
zachowanie wspomnienia dzieciństwa (podobnie jak
d z i eci ęcy wózek) – d z i eci ęcej n ai wn o ś ci , czysto ś ci
i niewinności, chłopięcej odwagi i wiary w ideał, który
jest tam, gdzie prowadzi błękitna chmura, u samego
szczytu schodów. Jednocześnie te udomowione zwierzęta
i zabawki, towarzyszące dziecku i na jego oczach
starzejące się, niszczejące, odchodzące wcześniej nim
człowieka dotknie proces degradacji, są pierwszym
etapem oswajania dziecka ze śmiercią.
W tym biało-czarnym świecie jest jeszcze
jeden kolorowy element – czerwona rybka, pstrąg –
symbol czystości, siły i bezkompromisowości w walce.
Czerwień jest znakiem życia, gwarancją, że jeszcze
zostało trochę czasu, jeszcze nie wszystko jest zamknięte,
skończone, dopełnione. W tym świecie, który
toczy się po kole, w ciągłym biegu, zmiana dotyczy
wyłącznie zewnętrzności – bohaterowie są coraz starsi,
coraz bardziej przeraża proces degradacji ich ciał,
kreska rysownika jest coraz bardziej nieregularna,
poszarpana. Choroba na śmierć zaczyna zbierać swoje
żniwo. I kiedy już korona upada w nicość, zwierzęta,
a za nimi bohater spadają w przepaść – niebieska
chmura okazuje się ocaleniem. Nadzieja zatem jest
najważniejszym elementem tej drogi, jest wybawieniem,
bo niczym balonik unosi postarzałego już chłopca
p ro sto p rzed o b l i cze wi eczn i e mło d ej kró l owej .
I w chwili, gdy podają sobie ręce – staruszek znów
staje się młodym chłopakiem, w koronie, nareszcie
uwolniony od choroby na śmierć oraz trudów ciągłego
biegu. W samej śmierci spełnia się jego idea. Ale taka
śmierć albo marzenie o dobrej śmierci – ma miejsce
tylko w głowie bohatera. O rzeczywistości, podobnie
jak o królowej – nic nie wiemy. [IK]
POST SCRIPTUM
45

VOYTEK GLINKOWSKI
46
POST SCRIPTUM

VOYTEK GLINKOWSKI
POST SCRIPTUM
47

CZŁOWIEK SZTUCE SIĘ NIE PRZYGLĄDA… CZŁOWIEK SIĘ W SZTUCE PRZEGLĄDA…
48
POST SCRIPTUM

„CO"? i „DLACZEGO"?
Voytek
Glinkowski
ŚWIATŁO jest mottem mojej pracy. W podróży ze źródła do nieskończoności obija
się po drodze o tysiące przeszkód... Jego natura stawia mi wyzwania. Nie szukam
tanich efektów... Jedynie podążam za czarodziejem, który pobudza zmysły.
Przygoda ze ŚWIATŁEM to historia bez końca. Spędziłem trzydzieści lat rozplątując
sekrety wizualnej komunikacji. Nie zawsze była to przyjemna eskapada...
Ale, mimo wszystko, jestem szczęściarzem. Robię to, co kocham.
Absolwent Wydziału Malarstwa i Grafiki PWSSP w Łodzi.
Ponad 30 wystaw indywidualnych i ponad 20 wystaw zbiorowych w USA,
ART EXPO Javits Center (Nowy Jork), ART EXPO Pier 94 (Nowy Jork), ART EXPO Navy
Pier (Chicago).
Pracował między innymi z: Stricoff Fine Art of New York, Newburgh Street Gallery
of Boston, Fingerhut Galleries of California (Laguna Beach, La Jolla), Discovery
Galleries of Bethesda & Santa Fe, Atlas Gallery of Chicago, Vail Fine
Art (Kolorado), Breckenridge Fine Art, Blue River Gallery, A&D Gallery.
Ważniejsze nagrody i wyróżnienia: Grand Prix of „Tell me the story" Art Foundry
of Missouri, AMMA Collection, Grand Prix of J+K Arts Curators. Autor „Teatru Malowania",
autor powieści Akrobata, autor wybranej poezji w Czytam Wasze wiersze –
projekcie Roberta Tondery, aktora teatru Rampa, autor zbioru opowiadań
Spacer z Tołstojem (w przygotowaniu).
POST SCRIPTUM
49

Sztuka jest jak ciąża
Joanna Nordyńska
Jesteś malarzem, sportowcem, trenerem, wykładowcą
sztuki, poetą, pisarzem, filozofem… Co łączy w Tobie te
dziedziny? Kiedyś powiedziałeś, że podstawą wszelkich
działań jest kompozycja. Że jeśli „wyjdzie ci w jednym
departamencie, to i w drugim się uda”. Ja to rozumiem
tak, że pewne umiejętności czy talenty są synergiczne.
Co stanowi u Ciebie ten łącznik?
Chyba fakt, że ciągle jest tak mało życia w tym życiu.
Za mało… Bez przerwy mam wrażenie, że nie zdążę, a tyle
pięknego do poznania, do dotknięcia, do sprawdzenia.
Życie jest wielowymiarowe i symultaniczne. Długość, szerokość
i wysokość to dla mnie za mało.
Jedna poprawka. Poetą i pisarzem nie jestem… niestety.
To niezwykle skomplikowane i trudne dyscypliny. Ja, po
prostu, od czasu do czasu mam szczęście trafić w sedno…
Kręgosłupem SZTUKI każdego rodzaju jest kompozycja.
Relacja pomiędzy formą i kolorem doprowadzona do stanu
równowagi. Mam ową na smyczy w obrazach i grafikach.
Istnieje wiele podobieństw w komponowaniu
50
POST SCRIPTUM
obrazu i zdania. Ale jeszcze potrzebna jest znajomość
narzędzi, a to wymaga praktyki przez lata. Nie mam jej
w kilku powyższych dyscyplinach. Zatem często pudłuję…
a od czasu do czasu piszę nie najgorzej.
Kompozycja nie znosi monotonii. Zarówno obraz jak i tekst
muszą posiąść interwały. Trzeba przeplatać je rytmem
o różnej fakturze. To samo zdanie można powiedzieć na
dziesiątki sposobów. Jedynie w kilku wypadkach słuchacz
przestanie oddychać, aby nie uronić dźwięku. To jest
narzędzie pracy pisarza, które można opanować za pomocą
tysięcy prób składni. Nigdy tego nie przerobiłem.
Skończył mi się dobrobyt czasu. Nie mam jak wplątać tych
eksperymentów w dwudziestoczterogodzinną dobę. Zatem
popycham moje pisarskie zabiegi intuicją.
Właśnie kończę pisać Akrobatę. Spacerujemy po cienkiej
linie i próbujemy nie runąć w dół… wszystkie przypadki
w naszych życiach, te dobre, złe, miłe, pyszne i koszmarne,
służą do utrzymania balansu…

Czy malarstwo jako rodzaj wypowiedzi jest dla Ciebie
tylko sztuką, czy może musiałeś iść na kompromisy
i zmagać się z tzw. chałturą? Wiemy, że wybierając Wydział
Malarstwa i Grafiki w ówczesnej PWSSP w Łodzi
obrałeś sobie taki zawód i powinien on stanowić podstawę
Twojego utrzymania. Jak było kiedyś, a jak jest
teraz? Zauważmy, że na dodatek musiałeś się zmierzyć
z obcym gruntem i środowiskiem.
Wiesz… młodzi ludzie nie dbają o przyszłość. Liczy się
DZISIAJ i TERAZ. Tego faktu nie zmienią żadne dzieje świata.
To prawa natury silniejsze niż ROZUM. Szczególnie
w tamtym czasie… czasie szarej komunistycznej bzdury
pozbawiającej ludzi wiary i nadziei na przyszłe poprawki
życia. Trzeba było wyrywać codzienności strzępy radości
i roztrząsać wokół jak konfetti. Nie wybieraliśmy przyszłości.
Czepialiśmy się atrakcji doczesnej.
Wybrałem Akademię, ponieważ jarzyła się w tamtej rzeczywistości
jak Moulin Rouge. Miałem szczęście – trafiłem
w piękny nurt życia. Otarłem się o wielu wspaniałych ludzi:
Ryszard Hunger, Stanisław Łabędzki, Jerzy Treliński,
Włodzimierz Pierzgalski, Stanisław Łobodziński, Jacek
Bigoszewski, Norbert Zawisza, Andrzej Smoczyński. Otwierali
dla nas tajemne światy wyobrażeń. Uśmiechali się
dobrotliwie, kiedy adrenaliną bulgocząca jaźń przerastała
realne możliwości myślenia łbów naszych. Byli cierpliwie
mądrzy. Miałem szczęście…
Miałem też wiele szczęścia w realizacjach. Nigdy nie
byłem prostytutką. Malowałem to, co wytworzył mój łeb
opętany. Nawet na tzw. zamówienie. Popełniałem gafy
na drabinie doświadczeń. Nigdy dla kasy z pełną świadomością
czynienia rynsztoka.
Malarstwo jest dla mnie sposobem konwersacji. Emocje
ubrane w kolor i formę ocierają się o tłum. Mamy wiele
spraw do… rozpatrzenia. Wiele w nas niedoskonałości
do uświadomienia. Powtarzam za ukochanym Mistrzem
Wojtkiem Młynarskim: „Róbmy swoje! Może to coś da…
Kto wie?”.
POST SCRIPTUM
51

Emocje
ubrane w kolor i formę
ocierają się o tłum.
Bywały momenty, kiedy malarstwo mnie opętało. Nie
spałem już przed świtem, nie mogąc doczekać się wschodu
słońca (maluję jedynie przy naturalnym świetle). Gnałem
do obrazów, które wymyślałem w nocy. Przestawiałem
kolory i faktury. Przerysowywałem te same dłonie, ręce,
torsy po kilka razy, przeklinając Muchę i Toulouse-Lautreca
za łatwość, z jaką konstruowali szkic. Zapominałem
o realiach. Zostałem bezdomnym. Tak… Na Long Island
w Nowym Jorku przez kilka miesięcy. Nie tylko nieroby
lądują na ulicy. Ciężko pracujący też.
Znów miałem szczęście… Stricoff Fine Art galeria z SoHo
zaprosiła mnie na Art Expo w Nowym Jorku. Sprzedali
ponad trzydzieści moich prac w ciągu trzech dni. Przerażony
uciekłem w góry Adirondack na kilka dni. Bałem
się, że to nieprawda. Że to tylko naiwny sen i po przebudzeniu
znów będę się pałętał pomiędzy ludźmi, których
nic nie obchodzę.
Wielu wydaje się, że Ameryka to miejsce, gdzie Najlepsze
ma łatwe pole do objawienia. Mhm, też tak myślałem.
Kiedyś tak było, ale dzisiaj NIE. Wiele złego ma miejsce
tam, gdzie Sztuka powinna błyszczeć. Błyszczy tani blichtr
za grubą kasę.
52
POST SCRIPTUM
Pracuję w Stanach z kilkoma galeriami i sprzedawcami
sztuki, których szanuję. Ale… jest mi niezwykle miło
stukać do mieszkań ludzi w kraju, który mnie wychował.
Pracuję z galerią Cavaletto, z galerią Triada i z galerią
Ether. Chcę być w Polsce i rozmawiać w tym języku,
w którym mówi się o rzeczach ważnych… W języku,
którym mówiła do mnie moja Matka.
Co stanowi o tym, która myśl znajdzie swoje odzwierciedlenie
w Twoich obrazach? Czy jest to metodycznie,
racjonalnie opracowany plan, czy malujesz raczej intuicyjnie,
emocjonalnie?
Mam notatnik. Bywa, że myśl zabłyśnie we łbie moim…
taka inna… sprawiająca wrażenie WARTOŚCI. Wpisuję
ową po cichu do notatnika i… czekam. Czekam, aż ostygnę.
Po kilku dniach wącham myśl w notatkach i sprawdzam,
czy nie śmierdzi. Sprawdzam, czy podejrzenie wartości
obróciło się w fakt. Czy wytrzymała owa myśl próbę czasu.
Niestety wiele z nich kończy na szafocie. Wycinam je ze
wstydem i tłukę śmiechem szyderczym własne lustrzane
odbicie. Śpię potem z tymi ocalałymi przez kilka tygodni,
kiedy dojrzewają… przerabiam przy śniadaniu, obiedzie

Podział jest bardzo konkretny.
Istnieją dekoracje i istnieje
S Z T U K A.
i kolacji. Wreszcie nadchodzi czas porodu i… na płótnie
lub papierze drą się w nieśmiertelności. Taki jest mój
„proces”. Myślę, że wielu podobnie dorzuca kamyki do
Ogrodu Świadomości.
Tak powstają serie: Nieme symfonie, Don Quixote 21. wieku,
Kartki z mojego notatnika, Zapomniane przez Noego,
Maski, za którymi się chowamy. Często nie potrafię odseparować
tekstu od obrazu. Powstają obrazy z wierszami,
z opowiadaniem w tle.
Wydaje się, że malowanie jest sztuką cierpliwości, natomiast
sukcesy sportowe, których niemało masz na swoim
koncie, wymagają dość gwałtownego eksploatowania
energii. Jak to rozdzielasz? Czy masz raczej regularny
plan zajęć, czy może działasz na zasadzie zamkniętych
zadań?
Raz jeszcze… zbyt mało Życia jest w tym Życiu.
„Racjonalnie” i „metodycznie” to jest rzecz zwana
„planowaniem”. Moja ukochana babcia Maria miała
na to zdrowy pogląd, który tłumaczyła przypowieścią
o przypadku pewnego chłopa. Otóż ten zaplanował,
że puści bąka… a nakroił w spodnie.
Nie planuję. Wyrywam życiu różne klejnoty, kiedy wychylą
się z ukrycia. A sport? To dobre ubezpieczenie zdrowotne.
Aktywność zmusza ciało do Życia. Mam wrażenie,
że kiedy przestanę się ruszać,… natychmiast umrę.
A jeszcze nie chcę. Tyle cudowności nie dotknąłem.
Jakie masz przemyślenia odnośnie współczesnej sztuki?
Wydaje się, że obecnie trudno jest zaskoczyć nowatorstwem,
a komputerowe techniki wizualne umożliwiają
już wszystko, co tylko zmieści się w wyobraźni. Rola
ilustracyjno-odtwórcza skończyła się wraz z wynalezieniem
aparatu fotograficznego. Zatem co dalej? Jakie są
różnice w odbiorze i zapotrzebowaniu na sztukę opartą
na tradycyjnym malarstwie na świecie?
Wiele dzisiaj w sztuce ZOMBIE REALIZMU. Znaczy to tyle,
że palną byle co, a potem poszukują mózgu, który to
zaakceptuje. „Abstrakcja!!!” – wrzeszczą… i pieprzą farmazony,
w których nie ma nawet podmiotu i orzeczenia.
No cóż… tak zwany rynek sztuki pełen jest pasożytów. Nie
mają do powiedzenia NIC, a gęby się im nie zamykają. Naciągają
zamożnych na świecidełka, którymi manipulują,
posługując się wyświechtanymi frazesami i „izmami”.
POST SCRIPTUM
53

54
POST SCRIPTUM
NIE
JESTEŚ
Artystą,
jeżeli
nie
potrafisz
operować
ołówkiem

Podział jest bardzo konkretny. Istnieją dekoracje
i istnieje SZTUKA. Nikt nie odmawia
racji bytu „dekoracjom”. Pasują do mebli, dywanu,
kanapy… Organizują miejsce na ścianie
i dopełniają atmosferę wnętrza. Ale, jako takie,
nie są warte niczego poza wartością
materiału i pomnożonym cennikiem wynagrodzenia
za godziny. Rzeczone pasożyty
wyciskają z nabywców grubą kasę, z której
znikomy procent ląduje w kieszeni producenta.
Pasożyt zżera większość. Czy jest to nowy
standard operacyjny w Sztuce? Absolutnie
NIE! Tak jest od wieków i populistyczny majdan
w każdej socjologicznej sferze wiedzie
prym. Polecam George'a Orwella. Miał rację
w każdym słowie… niestety.
Sztuka jest jak ciąża… nie można być prawie
„w”. Sztuka jest poniekąd nauką. Skomplikowaną
i wielowarstwową… ale ciągle jest
nauką. Jako taka jest wytłumaczalna z użyciem
KONKRETÓW i FAKTÓW. Obszar płótna
(to w malarstwie) to jedyny i pełen wszechświat
zawarty pomiędzy czterema narożnikami.
Wszystko wewnątrz podlega prawom
kompozycji, która musi być zrównoważona,
aby ów wszechświat się nie rozpadł. Miliony
wariantów uwzględniających formy i kolory
mogą sprawić Zadumę, Gniew, Radość,
Miłość itd. Jesteśmy stworzeniami postępującymi
„do przodu” w oparciu o dokonania
innych. Zatem NIE LICZMY na NOWE. Powtarzamy
lepsze (w dobrym wypadku) wersje
poprzedników. Lepsze wersje!!! A nie nowości…
To jest to, z czym mamy do czynienia.
Studia rysunkowe są kluczem i zawsze będą.
NIE JESTEŚ Artystą, jeżeli nie potrafisz operować
ołówkiem. To jest KLUCZ dla wyobraźni.
To jest furtka do przedstawiania
każdej wyimaginowanej rzeczywistości.
To w tym dokonaniu objawia się wyjątkowość
Twórcy. Dynamika, lekkość, bezpretensjonalność…
taka NIEZWYKŁA ZWYKŁOŚĆ.
Mam nadzieję, że kiedyś świat przebudzi się
z tego populistycznego letargu i w systemach
edukacyjnych pojawią się nauczyciele kreujący
pokolenia ludzi dostrzegających… oby…
Póki co, kręcimy tę samą katarynę w innych
kalendarzach i czekamy na CUD. [JN]
POST SCRIPTUM
55

W I E R S Z E
Voytek Glinkowski
56
POST SCRIPTUM

Z UKRYCIA
Schowany za cudzą twarz
Mogę być nawet
Piękny
Okrutny
Uniesiony
Bez skrupułów
I z żadnej niezwykłości
Nie muszę się tłumaczyć
WYZNANIE
Nieśmiało obnażam
fragmenty jestestwa
Niegłodny aprobaty
Pochlebstwa brzydliwy
Wstrząśnięty pospolitością
Ucieszony życiem
...Mimo wszystko...
PODRÓŻ
Przesunąłem wskazówkę zegara...
nie stawiała oporu
szumiał wiatr
noc oblepiała morza
Przesunąłem wskazówkę zegara...
popchnąłem tysiące mgnień
płacz i śmiech
radość i żal
Przesunąłem wskazówkę zegara...
czas mnie zaprosił do tańca
zorza głaskała horyzont
mokrą twarz tuliłaś do szyby
Przesunąć chciałem wskazówkę zegara...
potknąłem się o smutek
zabrakło mi odwagi
zostawię czasowi czas.
NIETYKALNY
Podglądam życie
kimś innym
Czasami odważę się
nawet zaklaskać...
I tak będę nieobecny
jak Odys we łbie Cyklopa
Nietykalny sztuką.
Voytek Glinkowski
EPITAFIUM
Nie płaczcie
gdy telefon nad ranem zadzwoni.
Odszedł Piotr...
W kwiecie myśli złożony
duchem wielkim wsparty
o wasze ramiona...
Przeplótł historie nasze
łapczywym głodem prawd.
Mędrzec spokoju...
Uśmiechamy się w bólu
wdzięczni, że nas poznał.
Śpij...
CZASEM
Schowany za czas
Przeszły
Mi przez głowę
Myśli otulone mgłą...
Niepokojony przez czas
Przyszły
Pod mój próg
Zagmatwane marzenia...
Zatrzymany przez czas
Teraźniejszy
Wizerunek w lustrze
To wszystko co mam...
POST SCRIPTUM
57 57

JERZY HAJDUGA
Wanda Dusia Stańczak
To było mniej więcej trzy lata temu podczas
wirtualnej rozmowy ze znajomym o poezji i ciekawych
odkryciach. Zapytał mnie wtedy: „A znasz wiersze
Hajdugi?”. Zaprowadził mnie linkiem, bo odpowiedź
brzmiała :„Nie”… Zaproponował wizytę z kawą, bo szybko
się z tego portalu nie wychodzi. A na pożegnanie dodał,
że Hajduga jest księdzem.
Zmroziło mnie to ostatnie zdanie. Nie lubię obnażania
religijnych preferencji i uczuć. Poezja w koloratce –
też mi podpowiedź. Ale odrzucać w ciemno nie mam
w zwyczaju. Wchodzę. Czytam…
Ściągnij więcej
wychodzisz rozebrana
ze mnie
***
Odzwyczajam się
od miłości co tam
nałóg
ROZMYTE WSPOMNIENIE
widzę cię
w deszczu
i deszcz
sam
KTO PIERWSZY
wychodzimy z siebie
jak z nałogu
58
POST SCRIPTUM
też nagiego
tobie się
udało

Po prostu…
hajdugany
Wracam do nazwiska. Nie, niczego nie pomyliłam.
Czytam kolejne wiersze. I zostaję… Na trzy lata, które
właśnie mijają. Z wielkim apetytem na kolejne.
Kapelan drezdeneckiego szpitala, ksiądz Jerzy Hajduga.
Użyłam w komentarzu czy rozmowie słowa „ksiądz”
i był to ten jeden jedyny raz. Od tamtej pory rozmawiam
z Jerzym. Poetą. Pisarzem. Człowiekiem niewolnym
od słabości, tęsknot, rozterek. Tak myślę, bo wiersze
to lustro. Wersy Jerzego nie kryją się za sutanną.
Są odważne, pełne emocji, prawd wszelkich. Błądzą
po rozłące, samotności, rozstaniach. Bez kropki.
Niedopowiedziane. A przez to ich interpretacja może
być bardzo różna.
– Niedopowiedziane bardzo głośno mówi – uśmiecha
się Jerzy. – To prawo języka milczenia, ciszy. Niech każdy
weźmie z wiersza, ile chce, i smakuje…
Szczególnie szeroką przestrzeń dają wiersze
trzywersowe, które w twórczości Jerzego Hajdugi są
znakiem rozpoznawczym. Tytuł – bardzo ważny – jest
nierozerwalną częścią całości.
– Krótka forma koncentruje uwagę, dźwiga i podkreśla
całą wagę słów – uzasadnia Jerzy. – Jest nawet tomik, mój
ulubiony, Uważaj na siebie, który pozbierał właśnie tylko
takie. Nie, to nie haiku, ale znajomy z Facebooka, który
podpisywał się jako „haiku”, wymyślił dla nich nazwę
„hajdugany”. Poszło w świat i tak zostało.
Bywa, że rodzina „hajduganów” zabrzmi opowieścią.
Oczywiście też niedokończoną…
A może za jasno czekam
widziałem cię na moście
zakochanych tak
to byłem ja
tyle łez po kątach
wyciągam jedną
jedyną
ty bosa bez pantofelka
moja noga
w nim
łamiemy się
co znowu upadło
podnosimy
znowu ty
do rany
przyłóż
noce nocują
sny się
snują
zostaję przy
nocnym
świetle
POST SCRIPTUM
59

60
POST SCRIPTUM
Foto: Hanna Kaup
Tak rozpostarty wachlarz niedopowiedzeń
wywołuje różne reakcje. Pytam Jerzego, czy był
wzywany na dywanik, z reprymendą w finale.
– Nie, tak jednoznacznie nie, ale słyszałem od
niektórych księży piszących, szczególnie starszych,
że zmysłowość jest trochę niezdrowa, że nam nie
przystoi. Był mur, który ograniczał, przeszkadzał, ja to
też czułem. Dopiero papież Jan Paweł II złagodził jakby
spojrzenie przełożonych i piszących na te zagadnienia.
No i, oczywiście, oczy otworzyła mi poezja księdza Jana
Twardowskiego. Kto by przedtem odważył się pisać
o Matce Bożej na szpilkach, w warkoczach…
Słucham i myślę, kto by się odważył otworzyć
teatr w podziemiach, w nieczynnej kotłowni, zawalonej
węglem. Pytanie retoryczne, bo ja wiem. I dlatego
pojechałam do Drezdenka. W drodze do Kołobrzegu
z zaprzyjaźnioną artystyczną duszą Nadią Malicką
zboczyłyśmy z trasy. Jerzy nas oczekiwał. Chyba nawet
trochę się zasmucił, że zbieramy właśnie grzyby
w lesie i mamy jeszcze spory kawałek jazdy. To nas
zdyscyplinowało i wkrótce ujrzałam stare neogotyckie
mury kościoła. I ramiona. Otwarte ramiona Jerzego.
Kilka, może kilkanaście schodków w dół
i jesteśmy w teatrze. W Teatrze Kotłownia. Surowe,
zimne wnętrze, ściany z czerwonej cegły, mała scena
poniżej miejsc dla publiczności. Krzesła pomieścić
mogą do 50 osób. Nie ma kurtyny. Jest jeszcze jedno
pomieszczenie, pełniące rolę garderoby, pokoju do
wszystkiego – przebieralnia, herbaciarnia, kącik na
poczęstunek, po prostu co kiedy potrzebne.
I to chłodne wnętrze nagle nabiera temperatury,
a przez mury jakby słońce przeniknęło. Jerzy opowiada,
a emanująca radość grzeje niczym termofor. Bo to
on pierwszy uruchomił wyobraźnię i w nieczynnym,
zagraconym wnętrzu zapragnął wymościć dom dla
sztuki. A gdy zaprzyjaźniony Bartosz Bandura, aktor
gorzowskiego Teatru im. J. Osterwy, pochodzący
z Drezdenka, podzielił jego pomysł, zapaliło się
światełko. Dołączył jeszcze teatrolog, poeta Tomasz
Walczak i… w październiku 2015 r. Teatr Kotłownia
zaprosił publiczność na inaugurację. Wystawiony
został monodram Bartosza Bandury pt. Pogodzić się
ze światem, inspirowany twórczością Edwarda
Stachury. I tak stara kotłownia dostała nowe życie.
Odbyło się 20 premier, uroczyście, jak to w dobrym
artystycznym zwyczaju.
Nie dotarłam na spektakl. Ale trwał właśnie
Festiwal Literacki SŁOWA NA PUSZCZY i tego wieczoru
zaplanowano spotkanie z Jerzym Alskim, z zawodu
lekarzem, literatem, autorem kryminałów, thrillerów,
sensacji oraz literatury pięknej. Prowadził je Jerzy.
Zapełniły się wszystkie krzesła. Spotkanie bez grama
sztywności, z ciepłem, dowcipem, w jedności
z publicznością. Tak po prostu…
Magiczni ludzie, magiczne miejsce.
Nic dziwnego, że na premiery przyjeżdżają sympatycy
teatru nawet ze Szczecina, Wrocławia, Gorzowa.
A dołączą i z Warszawy. Jeśli nie na premierę, to żeby
o tak, po prostu, pooddychać tą wyjątkową aurą.
Obiecałyśmy to sobie z Nadią. A i okazji trochę się
nadarzy. Jerzy, który ma wydanych 19 tomików, dołoży
w przyszłym roku kolejny. Bardzo ważny, głównym
tematem będzie MATKA. Sprawi sobie taki prezent na
70 urodziny, które właśnie w 2022 roku przypadają.
Siedem lat mama czekała na święcenia kapłańskie
syna, dwa miesiące przed nimi zmarła. W poezji
Jerzego dużo wersów dotyka tego rozstania, tęsknoty,
miłości. Tom będzie klamrą spinającą te 70 lat z mamą
w roli najważniejszej.
Czuły dotyk
mamo wróciłem zgaś światło
już sam potrafię
czuwać
dotykam dłonią policzek
nie oddawaj
proszę
Zanurzam się w te niezwykłe „hajdugany”,
uwolnione ze smyczy. Wracam do niektórych
wielokrotnie. Zanurzam się w klimacie i piszę,
zainspirowana. I widzę niedostrzeżone. I mówię
przemilczane, dziwiąc się, że dopiero teraz. Czuję,
że dojrzewam poezją Jerzego. [WDS]

Czytaj mnie jesienią
na każdym wierszu liść
tak łatwo się zgubić
na plantach w ogrodzie
a nawet w oknie
plecie trzy po trzy
przytulamy się
Amen z pacierza
i on się wyrywa
na koniec
z tobą
Jesień zaczepna
od pierwszej gałęzi
czerwieni się
w liściach
coraz dłuższe wieczory
mylą mnie
przez sen
jak tu wymknąć się
jesieni liście
potrafią
Foto: RC
POST SCRIPTUM
61

WIERSZE
Grzegorz Kielar
62
62
POST SCRIPTUM
Foto: RC

PUDŁO
Ciemno mi, nie zielono, nie różowo, nawet nie
niebiesko, ciemno od dużego palca prawej nogi
po obrąbek lewego ucha, ciemno w środku i za
oknem, w siwej głowie kroki głosów, noce i sny
już nie do wynajęcia.
Sufit niebem, czarny kot aniołem wróżem.
Mówi, że przepadły gdzieś karty i nie wie, co
dalej, po chwili mruczy — głowa do góry.
A tu szyszynka wypłukana z melatoniny, splot nie
taki słoneczny, do tego ten twój nieserdeczny
palec. Kolejne pudło zaliczone.
Nielot jestem i niepar. Ciemno mi, matowo.
Czarno to widzę.
Żeby chociaż te kroki z głowy, te głosy
wypłoszyć, przegonić,
żeby choć na dzień wpadł tu świętykurwaspokój.
POZWÓL
Nie zwódź już dłużej
pozwól się zwiedzić
otwórz furtki
i oprowadź po sobie
po zaułkach zakamarkach
od stóp po szyję
pokaż skrytki ustronia
i schowki
rano odwiozę gdzie
zechcesz
KAMIEŃ
Zadzwonił którejś nocy
i poprosił żeby przyszła
kiedy stanęła w drzwiach wiedziała
że zostanie z nim do końca
był jak dziecko
układał się do ręki kiedy
go myła a potem karmiła
lanymi kluskami
nie lubił rozmawiać o śmierci
jak się ma osiemdziesiąt z hakiem
to śmierć bywa czasem najlepszym
lekarstwem na życie — mówił
za to opowiadał o drozdach
cudowronkach błękitnych o
jeżach i kotach dachowcach
świat też do nich należy — dodawał
o kamieniach jeszcze opowiadał
zwłaszcza o malachitowym co go trzymał
na komodzie pod starym zegarem
chciał żeby na odchodne ten kamień
do kieszeni włożyć
i żeby na cmentarzu
tylko trąbka
TYLE TEGO
Po co tyle dnia po co nocy tyle
ile się trzeba naprzeciągać nawstawać
naubierać naszarpać nabać się napłakać
ile naszukać nazgadywać nabylejaczyć
naudawać nadmuchać nachuchać
ile nachcieć żeby więcej żeby jeszcze
żeby bardziej
a potem znowu narozbierać się namyć
nazasypiać
ile się nawchodzić
w codzienność
w conocność
Grzegorz Kielar
JAK W DYM
Idziesz jak burza
na całość
na małość
tango ci grają
na nosie
a ty ślepo
łeb w łeb z tymi
co na pasku
idziesz za falą
walisz jak w dym
i wariata strugasz
poluzuj trochę
odpuść
idź na dymka może
przetrzyj oko
najlepiej oba
popatrz przed siebie
potem w lewo i prawo
bo za chwilę pójdziesz
z torbami
albo pod młotek
POST SCRIPTUM
63

Foto: RC
N I E B O
ODZYSKANE
Renata Szpunar-Kubczyk
Pocieszenie, jakie przynosi uniesienie
głowy ku otwartej przestrzeni,
ku oświetlonym przez Słońce kolorom
połyskującym w oczach wszystkich
ludzi… (monolog kobiety z filmu Niebo
nad Berlinem, reż. Wim Wenders)
Zatrzymaj się, oderwij wzrok
od ziemi – spójrz w niebo…
Czy widzisz tamten samotny obłok?
Tak efemeryczny na głęboko
kobaltowym niebie tego upalnego
letniego dnia, że za moment zniknie,
rozpłynie się w powietrzu, nim zdążę
64
POST SCRIPTUM
odnaleźć w rysunku jego formę.
Szybko, jak gdyby w transie, chwytam
te najbardziej nietrwałe elementy
pejzażu. Odrywam spojrzenie od
kartki i przenoszę je w górę. Obłoku
już nie ma… I tylko drgające upałem
powietrze wypełnia całą przestrzeń
nad Ziemią.
Utrwalam chmury – zmienność nieba.
Jest w tym esencja samego życia
– i właśnie to tak mocno mnie
porusza. Trzeba się spieszyć, działać
w gorączce, bo za chwilę wszystko
się zmieni, przepadnie na zawsze,
zniknie… Szkic zawiera upływ czasu.
Jest jak film – jedna klatka ruchomego
obrazu.
Rysując niebo, wchłaniam niebo
w siebie. Przepuszczam nieboskłon
przez każdą komórkę swego ciała.
To tak, jakby na moment się w nim
było… i dotykało chmur. Czy istnieje
coś lepszego? Bardziej przywracającego
życie?
Jest październik, bardzo ciepły, słoneczny
dzień. Leżę na bielańskiej
łące i patrzę w dal, w przestrzeń,
a dookoła mnie faluje lekko, jak
spokojne morze w pogodny dzień,
przecudny łan dojrzałych traw.
Przenoszę swój wzrok z oddali na pojedyncze
źdźbło tuż obok mnie. Jego
życie też jest dramatem. Jego drżenie
na wietrze… Owad, który mozolnie
wspina się po łodyżce i żyje tak
krótko… Czuję zapach ziemi i zapach
soków płynących w krwiobiegu traw.
Dookoła mnie skaczą małe, szare
świerszcze, wchodzą na pień starej
czereśni, szukając w nim schronienia
przed nadchodzącą zimą. Powietrze
nieustannie drga, poruszane perkusją
ich ostatniej muzyki tej jesieni.
A potem znów wpatruję się w daleki
horyzont, przymglone liczne pasma
gór, srebrzącą się Wisłę, i w widoczne
wyraźnie w jej zakolu dwie tynieckie
romańskie wieże, sterczące nad urwi-

skiem z wapiennych skał. Ten pejzaż
jest jak z obrazów holenderskich malarzy.
Ponad lasem i hełmami wież klasztoru
Kamedułów na Srebrnej Górze,
a widoczną w dali prostokątną surową
formą tynieckiego opactwa,
rozpięta jest ogromna przestrzeń niebieskich
przestworzy.
Tam, gdzie Ziemia dotyka Nieba,
na odległej, magicznej linii horyzontu,
wydaje się istnieć brama do
wieczności. Do bezkresu… Wieczność
przychodzi jednak nagle, staje
naprzeciw nas za nieznanym jeszcze,
ostatnim zakrętem drogi.
Wszystko się kiedyś kończy – powiedział
do mnie ostatnio znajomy Grek
na pożegnanie lata.
Także więc i cierpienie posiada
swój kres.
Nawet najciemniejsza noc się
skończy, a słońce wstanie.
(Victor Hugo, Nędznicy)
Możesz wziąć do ręki kamyk, nabrać
w dłoń wody, ale powietrze pozostanie
nieuchwytne. Co może być
większym przeciwieństwem twardej
skały niż miękki obłok?
Czy czujesz własne serce w swej
piersi? Czy odbierasz jego wrażliwą
obecność? Gdy czasem trzepocze
swoimi skrzydłami jak spłoszony ptak
i wyrywa się do lotu w przestworze?
Stoję przed bramą eremu kamedułów
na Srebrnej Górze. Czy za tymi
drzwiami istnieje Niebo? Czy odzyskuje
się spokój? Czy splątane myśli
prostują swe ścieżki, a uczucia stają
się jaśniejsze?
Ciszę tego słonecznego październikowego
dnia co jakiś czas burzy
warkot silnika furgonetki, która
z pewnym mozołem wjeżdża
pomiędzy murami na dziedziniec
przed furtą eremu. Wypełniona po
brzegi skrzynkami świeżo zerwanych,
brzemiennych sokiem fioletowych
winogron. Zatrzymuje się – i wtedy
otwiera się drewniana brama prowadząca
do ogrodu. Furgonetka cofa
w jej wnękę. Słychać wówczas tuż za
nią pospieszną krzątaninę, i po chwili
odzywa się silnik tłoczni. Mnisi wyciskają
z owoców sok. Słyszę, jak płynie
strumieniem do drewnianych kadzi.
Czy wino pomaga skosztować
Nieba?
W przedsionku klasztoru ktoś rozmawia
głośno, jego głos wydobywa
się jak z bezdennej otchłani.
Potężny wiekowy kasztan rozpościera
się nade mną swoimi bezlistnymi
już, rozłożystymi konarami. I tylko
czasem, niespodziewanie, jego ostatnie
owoce spadają na ziemię. Jak
kamienie toczą się i zatrzymują pod
moimi stopami. Słońce grzeje tutaj
tak mocno moją twarz, a żaden
liść nie zatrzymuje jego ciepłych
promieni.
Na klasztornej wieży rozdzwonił się
dzwon, kolejny dzień zmierza ku swojemu
kresowi.
A ponad wszystkim, po głęboko
kobaltowym niebie płyną ku wschodowi
fale pierzastych obłoków.
– Niebo tutaj jest takie dziwne, takie
konkretne, jakby chroniło nas przed
czymś, co jest wyżej.
– A co jest wyżej?
– Tylko noc.
(dialog z filmu Pod osłoną nieba, reż.
Bernardo Bertolucci)
Czasami nie rozpoznamy w porę
swojego nieba i opuszczamy je, zmierzając
w głąb własnej ciemności,
w stronę fatum – jak bohaterowie
filmu Pod osłoną nieba Bernardo
Bertolucciego, którzy idą w głąb
pustyni na spotkanie ze śmiercią. Nie
spostrzegli w porę szczęścia, które
posiadali, i szukali innego nieba niż
to, które było dla nich dostępne.
Szukali go bowiem na zewnątrz, poza
sobą – a tam go nie było.
Ponieważ Kit i Port wiedli nieuregulowany
tryb życia – oboje popełnili
fatalny błąd – uznali, że czas nie istnieje.
Każdy rok był taki sam, jak inny.
W końcu wszystko wydarzy się samo…
(Pod osłoną nieba, reż. Bernardo Bertolucci)
Kiedy zdajemy sobie sprawę z niepowtarzalności
każdej chwili naszego
czasu tu, na Ziemi – czym innym staje
się niebo.
Może czasem patrzymy w jakąś
niewłaściwą stronę? Lub próbujemy
pochwycić i zatrzymać to, co
musi odejść? Udajemy, że przemijalność
nie istnieje. Albo żyjemy złudną
nadzieją na to, co ma nadejść
w przyszłości – i nigdy nie nachodzi.
Własne niebo, które jest dla nas teraz
dostępne, domaga się od nas samych
rozpoznania. Czasem trzeba wyjechać
w podróż, daleką od samych siebie,
by po powrocie dostrzec – czym ono
jest. Może to tylko kwestia czystości
świeżego spojrzenia albo przebłysku
wyostrzonego wzroku.
– Zgubiła się pani?
– Tak.
– Ponieważ nie znamy dnia swojej
śmierci, traktujemy życie jak niewyczerpane
źródło, a przecież wszystko
zdarza się tylko określoną – i to niewielką
liczbę razy. Jak często jeszcze
przypomnisz sobie popołudnie
z dzieciństwa? To, które tkwi w tobie
tak głęboko, że nie wyobrażasz sobie
bez niego życia? Może cztery, pięć
razy… Może nawet mniej… Ile razy
zobaczysz wschód Księżyca w pełni?
Może dwadzieścia… A jednak życie
wydaje się niewyczerpane… (dialog
z filmu Pod osłoną nieba, reż. Bernardo
Bertolucci)
POST SCRIPTUM
65

Czy przypominasz sobie obraz Ogród
rozkoszy ziemskich Hieronima Boscha?
Po lewej stronie tryptyku rodzi
się Ewa – ludzka zmysłowość.
W centrum obrazu flamandzki malarz
namalował ziemskie niebo rozkoszy,
a po prawej piekło tortur za wszelkie
cielesne przewinienia.
A pamiętasz ucztę francuskiej kucharki
Babette z powieści Karen Blixen?
To niebo na świątecznym stole wyposzczonych
purytan, te pieczone
przepiórki w „sarkofagach”, świetne
roczniki francuskich win.
Przeważnie, przy dobrym posiłku,
ludzie z Berlevaag odczuwali po pewnym
czasie ociężałość. Ale dzisiaj było
inaczej. Biesiadnicy stawali się coraz
lżejsi, im dłużej jedli i pili, i coraz lżejsze
były ich serca […].
Ta kobieta przeobraża kolację w Café
Anglais w rodzaj miłosnej intrygi –
miłosnej intrygi szlachetnego i romantycznego
gatunku, gdzie już się
zatracają różnice między cielesnym
i duchowym pragnieniem i spełnieniem
[…].
Mogłam ich uszczęśliwiać. Jeśli
dawałam z siebie wszystko, im
mogłam dawać szczęście doskonałe.
(Uczta Babette, Karen Blixen)
Może nigdzie niebo nie jest tak
piękne i tak wyraźne, jak ponad
pustynią. Tam, nocą, miriady gwiazd
dotykają wręcz Ziemi. I pustyni twego
serca, pod jakimkolwiek niebem…
Na każdym kontynencie tej planety.
Pustynia odzwierciedla naszą jałowość
i wypalenie naszego życia.
A jednak pustynie nadal kryją w sobie
oazy i studnie.
Czym jest pustynia? – Zapytaj
może Beduina, który oddalił
się na nią przed wiekami.
Pod wielkim niebem pełnym gwiazd
czujesz swoje samotne istnienie, jak
dziecko, nieutulone w swoim płaczu.
Jak wielkie jest niebo, które cię dotyka!
Jest tak ogromne, że czujesz się
maleńkim epizodem w przestrzeni
jego nieskończoności. Oto twoja
właściwa skala…
66
POST SCRIPTUM
Piloci, którzy latają nad Ziemią i spoglądają
na nią z wysokości obłoków,
czasem dopiero stamtąd zauważają
skromne ludzkie szczęście.
Zapragnął zdjąć z siebie zbroję,
poddać się bezwładowi i znużeniu
– niedola ludzka to również pewne
bogactwo – stać się zwykłym człowiekiem,
który co dzień ogląda przez
swoje okno ten sam widok.
(Nocny lot, Antoine de Saint-Exupéry)
Anioł w filmie Wima Wendersa
sprzedaje swoją zbroję. Bycie w niej
niewidzialnym czyniło go absolutnie
odpornym na ból i zranienie, na
przemijalność i cierpienie. Wszystko,
co izoluje od cierpienia, jest zbroją.
To, co nie pozwala poczuć się człowiekiem
– jest nią.
Brak dotyku materii jest pozbawieniem
się życia. Niebo w nas znajdujemy
w momencie, gdy odkładamy
na bok własną zbroję i stajemy bezbronni
naprzeciw innych – tak samo
bezbronnych jak my.
To wspaniałe żyć duchem – świadkować
dla wieczności, rejestrować
to, co duchowe w ludzkich umysłach.
Ale czasem mam już dość tej mojej
duchowej egzystencji i ciągłego unoszenia
się nad Ziemią. Chciałbym
poczuć swój ciężar, skończyć
nieskończoność, związać się z Ziemią.
Chciałbym przy każdym kroku, przy
każdym powiewie wiatru, móc powiedzieć:
teraz, teraz i teraz… A nie –
na zawsze i na wieczność.
Usiąść na pustym miejscu przy stole.
Być witanym, nawet skinieniem
głowy.
Zawsze we wszystkim uczestniczyliśmy
jedynie na pozór: pozorne
zapasy, pozorne zwichnięcie biodra,
pozorne łowienie ryb. Siedzenie przy
stolikach, picie i jedzenie – wszystko
na pozór: pieczone barany i wino
w namiotach na pustyni – pozorne.
[…] Wreszcie móc zgadywać, zamiast
zawsze wiedzieć. Móc mówić: ach!
I – och! Zamiast ciągle: tak i amen.
[…]
Czego mnie nauczyło moje ponadczasowe
patrzenie w dół, na Ziemię?
Chcę się przemienić, zatrzymać spojrzenie,
krótki krzyk, cierpki zapach…
Już wystarczająco długo byłem poza,
wciąż nieobecny. Zbyt długo byłem
poza światem. Pozwól mi wejść
w historię świata. Albo przynajmniej
potrzymać w ręku jabłko.
Popatrz – te pióra, tam, na wodzie –
już zniknęły…
(monolog anioła z filmu Niebo nad
Berlinem, reż. Wim Wenders)
Kiedy anioł staje się człowiekiem –
zaczyna widzieć kolory świata.
Przestaje słyszeć ludzkie myśli. Od
tego momentu towarzyszy mu już we
wszystkim niewiedza i niepewność.
Czuje ból i staje się śmiertelny.
Czuje obok siebie obecność swego
brata – niewidzialnego anioła, i mówi
do niego:
Chciałbym spojrzeć ci w oczy i powiedzieć,
jak dobrze tu być. Dotykać
rzeczy… Jest zimno, ale czuję się dobrze.
[…]
Bierzesz ołówek i rysujesz ciemną
linię… potem rysujesz jasną linię… i to
razem jest właściwa linia…
Albo, kiedy zmarzniesz – pocierasz
dłonie jedna o drugą… Wiesz – to jest
dobre uczucie…
Jest tak wiele pięknych rzeczy…
Ale ciebie tu nie ma – ja tu jestem.
Chciałbym, żebyś tu był. Chciałbym,
żebyś ze mną rozmawiał, bo jestem
przyjacielem… comapaniero…
(monolog anioła z filmu Niebo nad
Berlinem, reż. Wim Wenders)
Niekiedy nawet anioły
opuszczają niebo na zawsze,
rezygnując ze swojej nieśmiertelności,
żeby poczuć ziemski
dotyk materii i czasu.
A jednak ludzie, którzy dotykiem
swojego ograniczonego życia zanurzeni
są w odczuwanie, zadzierając
głowy do góry spoglądają tęsknie
w błękitne niebo. Przyglądają się efemerycznym
obłokom i zazdroszczą
nieziemskim aniołom.

Kim więc jesteś? Czy zapytałeś
o to samego siebie?
O tym mówią do ciebie gwiazdy,
mówi morze – i mówi napotkany
przypadkiem obcy, w tym dalekim
kraju, w którym znalazłeś
i poczułeś swoją ukrytą pustynię, na
którą czasem odchodzisz, by milczeć
i wsłuchiwać się w ten cichy głos we
własnym wnętrzu.
Twoją ogromną matką jest Kosmos,
który kołysze cię łagodnie w kolebce
swego otchłannego łona. Spójrz
w górę, kiedy noc patrzy na ciebie
swym łagodnym okiem pełnym
gwiazd. Jak bliski wydaje się daleki
Księżyc…
Obcy, napotkany na krawędzi ostatniego
przylądka, spogląda ci w oczy
z nadzieją, że wypełnisz jego samotność.
Ale ty nie wiesz tego jeszcze,
czy twoja podróż kończy się tutaj, na
tym skrawku nieznanej ci ziemi, czy
jak Odyseusz musisz jeszcze przebyć
mroczną krainę Kimeryjczyków, by
pożegnać się ostatecznie z duchami
umarłych.
Może, jak Tezeusz, musisz jeszcze
przewędrować swój wewnętrzny
labirynt i zgładzić w sobie bestię. Jak
Herakles wyrwać z podziemi Cerbera.
Przewędrować piekło jak Dante,
prowadzony przez Wergiliusza… Bo
inaczej nie zdołasz uciec od własnego
cienia, ten cień nie daje bowiem
nigdy ukojenia, pod żadnym upalnym
niebem, i gdziekolwiek pobiegniesz –
on już tam będzie.
Czujesz, jak letnie słońce grzeje twoją
skórę? Głaszcze cię jak troskliwa matka,
której dotyk opowiada ci o granicach
twego ciała, o skończoności
i delikatności drobinki twojej istoty
w nieskończonym Kosmosie.
To właśnie jest potrzebą – patrzeć
w głębię nieskończoności Wszechświata,
by wyobrażać tam sobie
własną nieśmiertelność.
Zatrzymaj się więc,
spójrz w niebo,
zanurz się w morskiej toni.
Czy czujesz, jak woda dotyka cię swą
miękką falą? Jak otula cię ciepłem
swojej delikatnej substancji, kiedy
dryfujesz i kołyszesz się bezwładnie
i łagodnie na gładkiej tafli morza, jednocząc
z jego rytmem, z jego naturalnym
oddechem… Ono rozbija się
o ciebie milionem swoich delikatnych
kropel, przemawiając, szepcząc
do milionów komórek twej wrażliwej
na dotyk skóry. Szuka z nimi wspólnego
języka. I opowiada im o swoim
życiu. O tym, co wieczne i nigdy się
nie kończy, nawet wówczas, kiedy
zmienia swoją formę.
I opowiada ci o wieczności, o przemianie
ziemskiej materii. Gdy woda
rozgrzana ciepłem słonecznych
promieni zamienia się w obłoki pary
i unosi chmurami do nieba. Gdy
chmury płyną po niebie, wzbierają
deszczem i spadają kroplami na
ziemię. Gdy znikają, rozwiewając się
w gorącym letnim powietrzu.
I kiedy delikatny powiew wiatru,
bryza znad tafli wody, muska cię jak
rąbek jedwabnej tkaniny. Dotyka,
głaszcze… i znika… [RSK]
Ilustracje: Renata Szpunar-Kubczyk
POST SCRIPTUM
67

68
POST SCRIPTUM

TAtiana Averina
fotografia
POST SCRIPTUM
69

70 70
POST SCRIPTUM

Foto z archiwum prywatnego Tatiany Aweriny
Tatiana Averina urodziła się i wychowała
w Zaporożu (Ukraina). W fotografii
zakochała się w 2011 roku – i odtąd – ta
dziedzina sztuki całkowicie zawładnęła
jej życiem. W 2015 roku została przyjęta
do zaporoskiego fotoklubu „Zaporoże”,
w 2016 do Wspólnoty Fotografów
Ukrainy, a w 2017 do Międzynarodowej
Federacji Sztuki Fotograficznej
(FIAP), gdzie otrzymała tytuł Photo
Artist (AFIAP). Jest aktywną uczestniczką
krajowych i międzynarodowych
konkursów i wystaw fotograficznych.
Wiele jej prac zostało nagrodzonych
medalami, honorowymi odznaczeniami
i dyplomami. Obecnie sztuka Tatiany
jest ściśle związana z aparatem japońskiego
mistrza fotografii, Haruhisy Terasakiego*,
który buduje aparaty według
własnego projektu i wiele z nich rozsyła
do fotografów na całym świecie. Tatiana
powiedziała, że po otrzymaniu
przesyłki z Japonii, od pierwszego ujęcia,
rozpoczęła się dla niej magia. Ten
aparat nie tylko zatrzymuje moment,
ale przede wszystkim maluje światłem
niezwykłe obrazy, które mają duszę,
a martwe natury przenosi w czasy
wielkich mistrzów holenderskich. „Takiej
czystości i harmonii w fotografii
nigdy wcześniej nie spotkałam. Chapeau
bas dla mistrza Haruhisy Terasakiego
za jego miłość do fotografii, za
jego hojność i magię, za jego życzliwość
i wsparcie. To dla mnie duży zaszczyt
i przywilej, że przy pomocy tego
urządzenia mogę dotykać piękna i czerpać
niesamowitą przyjemność z samego
procesu fotografowania, aż po zanurzenie
w gotowym kadrze!”
*Haruhisa Terasaki był gościem „Post
Scriptum” w wydaniu lipcowym,
w 2020 roku. Wielkoformatowy aparat
fotograficzny, który zbudował według
własnego pomysłu, składa się z dwóch
części: obiektywu odwzorowującego
rzeczywisty obraz na matówce
i aparatu cyfrowego, który fotografuje
matówkę [przyp. redakcji].
POST SCRIPTUM
71 71

72 72
POST SCRIPTUM

POST SCRIPTUM
73

Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka – Ignacy Krasicki
Satyra zabija, nie obraża – Stanisław Jerzy Lec
ROZTERKI WOKALISTKI
Spięte spółgłoski kisną w krtani
dźwięk się rozjeżdża bzdety nucę
choć brzuch napięty – czad do bani!
pomocy szukam jak deszcz kani
i gardło płuczę
rejestr głowowy w wykon wplączę
jak już niemoce szpetne miną
chorały gregoriańskie rącze
zagrzmią od serca gdy je włączę
melodią spłyną
puszczę metronom zagrzmią trąby
dyszkant przerodzi się w falsecik
i z wysokiego „C” wyrąbię
póz artystycznych nie poskąpię
i pieśń poleci...
najczulsze struny w duszy trącam
i burdonowy dźwięk piszczałek
rejestr gwizdkowy chęć paląca
poniesie echem głos do słońca
i zrodzi pałer
fałdy głosowe czas już napiąć
w sklepienie walnąć tak jak trzeba
niech naród słucha niech się gapi
strzelę jak z procy sięgnę nieba
tylko... co śpiewać?
ja i tenorów trzech – pierś w klatę
boski kwartecik – już to czuję!
niech twórca hitów w mig nam zatem
(z szansą by wstrząsnąć całym światem)
szlagier smaruje!
Rysunki: Konrad Wieczorkowski
Renata Cygan
74
POST SCRIPTUM

ZYSKI PLOTKARZA
Korzyści
z zawiści.
DLACZEGO MIAŁ MŁODOŚĆ WSPANIAŁĄ?
…bo najbardziej twórcza
jest pamięć wybiórcza.
MA W SOBIE COŚ ZWIERZĘCEGO
Rozwydrzona
żona.
BEZ ZŁUDZEŃ
Nawet najnowsze cudowne diety
z jędzy nie zrobią super kobiety.
ADWOKAT
Cudze pretensje
płacą mu pensję.
GRAFOMAN
Choćby nie wiem jak się przymuszał,
nie stworzy „Pana Tadeusza”.
O GALERIACH
Można tylko pomarzyć, by dzieci –
zamiast ze sklepami
zaczęły galerie kojarzyć z obrazami.
PRZESTROGA
Zagrożenie całkiem realne –
niektóre maski mogą być
niezdejmowalne.
ŚWIEŻOŚĆ UCZUĆ
Świeżością uczuć zachwycił pan panią
domu:
– Kochanie, kupiłem ci kawałek
świeżego salcesonu.
NIE RÓŻOWO
Imał się różnych zajęć,
poznał barwy pracy.
Został mu jeden kolor marny… czarny.
Agnieszka Jarzębowska
SEN DOBRY NA WSZYSTKO
Ostatni raz miauknęła czule
i oddaliła precz (podstępna!)
ciało skręciła jak piruet
i cała znikła w kocimiętkach
otarła grzbiet o płot omszały
niczym catwoman na wybiegu
pachniały róże gzy brzęczały
śmiał się belzebub
przecież u stóp jej szare wróble
składał w ofierze w rytmie tanga
wymościł łoże w szarym pudle
i skomponował trzy mruczanda
był jej kocurkiem beniaminkiem
zabiegał dzień po dniu o względy
a ona niecnie pod jaśminkiem
zerwała więzy
w rozpaczy kona siedmiokrotnie
ciałem targają ostre spazmy
ogon powiewa jak chorągiew
wieczór się czai ciężkostrawny
futro linieje serce broczy
kłuje miłosna bezwzajemność
lecz gdy tak życie drwi wprost w oczy
trzeba się zdrzemnąć
Renata Cygan
***
Empatyczna Gertruda w Lucernie
układała zakupy misternie
chcąc uniknąć powtórki
czasów, kiedy ogórki
przy śmietanie się czuły mizernie.
***
Fechmistrz z Tczewa przez Trzciel, aż pod
Trzciankę,
szedł trzy dni, by odwiedzić kochankę,
ale zastał ją z Krzychem.
Krzycha przeszył więc sztychem,
przestrzegając trzpiotliwą trzcianiankę.
***
Maszynistę spytano z Hajfongu,
czemu woli dryfować na drągu
przez ocean wzburzony,
zamiast wrócić do żony?
Odpowiedział, że nie ma pociągu.
***
Kanibalka w Zachodniej Afryce
od ołtarza uciekła w panice,
kiedy wyznał jej Ali,
gdy się lepiej poznali,
że go kręcą surowi rodzice.
***
Denerwuje się Clara w Bonito,
bo powiedział jej trener Carlito,
że pomimo treningu,
diety, oraz joggingu,
w dalszym ciągu ma grube jelito.
***
Mieszka pewien Nikodem na Malcie,
który latem przechadza się w palcie
nic nie mając pod spodem.
Czy ma zdjąć je Nikodem
między sobą, dziewczyny, ustalcie…
***
Portrecista, co mieszka pod Skopje,
w pracy zwija się dziś, jak w ukropie.
Piękną żonę ma z Triestu,
ona gachów dwudziestu.
Każdy pragnie mieć wierną jej kopię.
Adam Gwara
POST SCRIPTUM
75

Nasser
Shademan
TWÓRCA MIKROARTYSTYCZNEJ KONCEPCJI ESTETYKI W STOMATOLOGII
Nasser Shademan – profesjonalny malarz i rzeźbiarz z Malezji. Wizjoner wykraczający
poza czas. Unikalny na skalę światową artysta zajmuje się techniką stomatologiczną,
podnosząc ją do rangi Sztuki Stomatologii Estetycznej. Ceniony w kręgach zawodowych
za swą nieprzeciętną wiedzę i umiejętności techniczne połączone z precyzją i malarskim
spojrzeniem na strukturę. Jest twórcą mikroestetyki (Fine-art Micro Aesthetic Dentistry),
czyli koncepcji poświęconej sztuce odwzorowania naturalnej estetyki w stomatologii
w skali mikro, tak aby uzyskać odbudowę trójwymiarową, dopasowaną do twarzy,
kolorytu cery, tekstury oraz płci. Jako uznany wykładowca prowadzi wykłady i kursy
praktyczne na całym świecie. Jest również autorem licznych artykułów w magazynach
branżowych w Azji, Australii i Europie. Profesjonalista, który odtwarza to, co utracone
w naturze. Miałam przyjemność być na jednym z jego wykładów – magnetyczny,
skupiający na sobie uwagę, absolutnie zawładnął publicznością.
Nasser to pierwszy na świecie technik-artysta, który w warstwach ceramiki dentystycznej
ukrywa zręcznie i szczegółowo odwzorowane postacie, budowle, abstrakcje w skali
mikro. Odtwarza prace Michała Anioła, Leonarda Da Vinci, portrety pacjentów –
wszystkie mają wymiary tak małe, że są ledwie widoczne gołym okiem. W tę podróż,
po niesamowitych trójwymiarowych portretach-rzeźbach, zabieram Państwa dzisiaj
z Nasserem!
76
POST SCRIPTUM

POŻAR W MOJEJ GŁOWIE
Katarzyna Brus-Sawczuk
Na Twojej stronie w biogramie czytamy: twórca
mikroartystycznej koncepcji estetyki w stomatologii,
technolog, profesjonalny artysta, wykładowca, dyrektor
jednego z najbardziej wyrafinowanych centrów
protetycznych w rejonie Azji i Pacyfiku, oferującego
równocześnie kształcenie i szkolenie podyplomowe.
Imponujące! Wygląda na to, że sztuka, technologia,
profesjonalne umiejętności, wizjonerskie spojrzenie
na otworzenie natury przenikają się i nawzajem
uzupełniają… Jak potrafisz to połączyć?
Jestem uprzywilejowany, że jako wykładowca mogę
odwiedzać wiele uniwersytetów na całym świecie.
Zadaję sobie pytanie, na ile kształtuje nas wiedza
akademicka, a na ile wpływy zewnętrzne i społeczeństwo.
W sztuce jest podobnie, jedna strona to droga akademicka,
edukacja, druga to poszukiwania artystyczne
i ich realizacja. Nasza droga życia wywodzi się ze
starożytnej historii i miejsc, z których pochodzę, z perskiej
historii sztuk pięknych. Persowie potrafili oddać wiernie
szczegóły. Dorastałem w podziwie nad detalami sztuki
i mam ogromny szacunek do ich odtwarzania.
Kiedy miałem szansę zacząć pracować w przemyśle
dentystycznym, moje spojrzenie było szersze. Edukacja
na dentystycznym uniwersytecie, wiedza i profesjonalizm
jest istotny, ale jako artysta myślałem o rzeczach
istniejących poza szkołą. Wrażliwość artystyczna pozwala
na poszukiwania. Już na początku mojej drogi byłem
przekonany, że muszę połączyć pasję z profesjonalnym
zawodem. Nie mógłbym kochać stomatologii bez
ukochania sztuki. (I couldn’t love dentistry without
artistry). Kiedy zacząłem łączyć te dwie dziedziny,
poczułem, że jestem szczęśliwy. Byłem wybrańcem losu,
choć nic nie przychodzi samo, bo profesjonalizm to
trudna i systematyczna praca. Jestem szczęśliwy, że jako
artysta mogłem tworzyć dzieła sztuki dla pacjentów,
a nie tylko wykonywać mój zawód. Nie muszę ich
nazywać technicznie koronami, mostami. Cieszę się
chwilą ich tworzenia. Patrzę na nie w zupełnie inny
sposób. Artystyczny umysł szuka piękna, podąża za
nim, wyzwala go. Komercyjna praca, akademickie cele
kształcą, dają wiedzę i doświadczenie, ale nie sięgają
poza. To są cele realizowane od punktu a do punktu b.
Nielimitowana wyobraźnia artystyczna to wzajemny
wpływ pomiędzy sztuką i wykonywanym zawodem.
Studiując warstwy, strukturę naturalnej tkanki zębów,
im bardziej zbliżałem się do natury i jej szczegółów, tym
POST SCRIPTUM
77

w materiałach, które mamy do dyspozycji: ceramice,
kompozytach. Okazuje się jednak, że jesteśmy limitowani
wieloma ograniczeniami. Mamy do dyspozycji więcej
technik, lepszych właściwości materiałów, wspieranych
digitalizacją od etapu planowania do urealnienia,
ale w moim przekonaniu to nie wystarcza. Im wnikliwiej
studiowałem istotę tkanek zęba, myślałem: dajemy
pacjentom, co możemy najlepszego – korony
i mosty – ale czy możemy pójść dalej? Czy możemy
dać sztukę, jaką stworzyła natura, lub jeszcze więcej?
Budowanie warstw w tych miniaturowych dziełach sztuki
wymaga powiększenia mikroskopu. Mikroskop pozwala
na przekroczenie limitów ludzkiego nieuzbrojonego
oka! Moja koncepcja to skala mikro, wydobycie mikrodetali
natury. Rezultaty są fascynujące! Ale takie
spojrzenie wymaga edukacji zarówno dentystów, aby
patrzyli oczami artysty, jak również – pacjentów. Dzisiaj
mogę powiedzieć: jestem dumny, że jest duża grupa
profesjonalistów i pacjentów, która docenia mój sposób
oddania detali natury jako dzieła sztuki.
ARTYSTYCZNY UMYSŁ
S Z U K A P I Ę K N A , P O D Ą Ż A Z A N I M , W Y Z W A L A J E
więcej widziałem. Bliskość sztuki odczuwałem już
w dzieciństwie, byłem zafascynowany pięknem,
zacząłem rysować, potem bawić się kolorami. Szybko
zrozumiałem, że muszę zająć się jeszcze innymi
dziedzinami sztuki, zainteresowała mnie rzeźba.
Równolegle zacząłem szukać różnych możliwości
i metod w malarstwie – akwarela, malarstwo olejne,
akryl na płótnie. Im bardziej zagłębiałem się w sztukę,
tym bardziej czułem się spełniony. To wszystko,
niewątpliwie, dało podwaliny pod możliwość połączenia
dziedzin, w których poruszam się na co dzień.
W sztuce i jej możliwościach znalazłem piękno i coś
więcej, co jesteśmy w stanie zaoferować pacjentom.
Znalazłem także możliwość edukacji lekarzy, mogą
bowiem dać pacjentom więcej niż zwykłą protetyczną
pracę. Mogą dać artyzm.
Co oznacza dla Ciebie mikroartystyczna koncepcja
estetyki w stomatologii (ang. Fine-art Micro Aesthetic
Dentistry), którą stworzyłeś?
Zęby ludzkie w swoich szczegółach są dziełami sztuki
utworzonymi przez naturę; to detale, struktury,
warstwy, które poddają się przenikającemu światłu,
grają z nim w perfekcyjny sposób. Są ukształtowane przez
wiele czynników. W moim założeniu, jako technolodzy,
powinniśmy być zdolni do odtworzenia tych szczegółów
78
POST SCRIPTUM
W skali mikro w Twoich pracach pojawiają się
trójwymiarowe cienie, twarze, rzeźby, antyczne
budowle… Jesteś unikalny, nie ma drugiego takiego
artysty na świecie. Jak wpadłeś na pomysł, aby
zamykać je w warstwach ceramiki? Gdzie szukasz
inspiracji?
Jako artysta, a tym wypadku można powiedzieć artysta
dentystyczny, byłem zawsze zafascynowany pracami
kreatywnymi, a nie jedynie rutynowym, odtwórczym
działaniem. Artystyczny umysł jest ściśle powiązany
z wyobraźnią. W sposób naturalny chciałem być
kreatywny w tym, co robię, a nie tylko wykonywać
wyuczony zawód i tę samą, codzienną pracę. Kiedy
zacząłem rozwijać mikroartystyczną koncepcję estetyki
w stomatologii, miałem przywilej pracować dla różnych
pacjentów: bardzo wymagających, znanych, często
VIP-ów, którzy szukali czegoś niezwykłego. Pewnego
dnia przyjmowałem pacjentkę, która zadała mi pytanie:
„Nasser, a gdybyś mógł umieścić moją twarz w koronie
protetycznej…?”. Zaczęła się śmiać i mógł to być po
prostu żart. Ja jednak nie mogłem spać całą noc.
Myślałem o tym, co powiedziała. Doszedłem do wniosku,
że to mogłoby być piękne wyzwanie. Nie znałem nikogo,
kto byłby w stanie to zrobić. Pomyślałem, że być może
to ten czas, ta szansa, niesamowicie kreatywny i piękny
pomysł na sztukę. I zacząłem eksperymentować. Byłem
zdziwiony pierwszymi efektami. To co powstało, było

nie do uwierzenia. Ale musiałem uczyć
się innej pracy z materiałem, tak aby móc
wykorzystywać go do wydobycia zupełnie
nowych, trójwymiarowych detali. Mamy
różnych pacjentów, są tacy dla których
stworzenie twarzy czy postaci, rzeźby
w ceramice, która daje takie możliwości,
to sposób na piękno. Na posiadanie
unikalnego dzieła sztuki.
Jesteś unikalny i tworzysz niezwykłe dzieła.
Jak to, co robisz stało się Twoim firmowym
znakiem? Jesteś rozpoznawalny na całym
świecie.
Nie podążam za ogółem ludzi. Owszem,
respektuję ich, doceniam, lubię się
uczyć, ale jestem indywidualistą. Nigdy
nie chciałem być kopią kogoś innego.
Jako istoty ludzkie zostaliśmy obdarzeni
unikalnością. Jeśli zapominamy o tym, tracimy nasze
możliwości, nie wykorzystujemy ich. A przecież to
zostało nam dane w sposób naturalny – bycie innym
od innych. Zrozumiałem, że chciałbym być najlepszą
wersją tego faceta, który nazywa się Shademan – we
wszystkim co robi. Stawiałem więc sobie wyzwania
i podwyższałem poprzeczkę. Robiłem to dla siebie,
nie dla ludzi. Oczywiście, pewnego dnia zdałem sobie
sprawę, że to, co robię, jest interesujące dla świata.
Uświadomiło mi to po raz pierwszy spotkanie z Klausem
Müterhiesem, znanym ceramistą niemieckim, kiedy
przyjechał do Malezji z wykładem. Miałem koleżankę
z Niemiec – Gabi Heiser, spotkaliśmy się wspólnie na
obiedzie. Przed tym, jak wysłuchałem wykładu Klausa,
dokładnie przestudiowałem napisaną przez niego książkę
o estetyce zębów przednich. Gabi opowiadała o nim,
że jest jednym z najlepszych na świecie ceramistów.
Myślałem sobie: „Najlepszym? Co czyni go najlepszym?”.
Powiedziała: „Zobacz, jakie korony robi, to dzieła sztuki,
nikt nie jest w stanie ich skopiować”. Przygotowałem się
do tego spotkania. Jedną z koron odtworzyłem
z wszystkimi detalami w porcelanie. W trakcie
spotkania Klaus wypytywał, czym się zajmuję. Gabi
nalegała, żebym pokazał swoją pracę. Kiedy pokazałem,
zapytał: „Od kogo to dostałeś? To moja praca… Znam
swoją pracę, więc kto ci ją dał?”. Kiedy próbował
przeanalizować, w jaki sposób jego korona znalazła się
w moich rękach, Gabi powiedziała: „Musisz zobaczyć
jego prace, to co potrafi”. Wtedy pokazałem Klausowi
koronę z trójwymiarową twarzą zamkniętą w środku.
Tak po raz pierwszy moja wizja ujrzała światło dzienne.
Klaus jednak niczego nie zobaczył. Powiedziałem: „To nie
jest zwykła korona, zobacz, czy widzisz w niej twarz…”.
Nałożył okulary, przybliżył wzrok i krzyknął: „O mój Boże,
to niemożliwe!”. Staliśmy się przyjaciółmi, zaczęliśmy
również współpracować na niwie zawodowej. Żywię do
niego szczególny szacunek, był pierwszym na świecie,
który dostrzegł sztukę w tym, co robię i docenił to.
POST SCRIPTUM
79

SZTUKA
W SKALI MIKRO
80
POST SCRIPTUM

POST SCRIPTUM
81

S P O R T R E T O W A Ł E M N A J S Ł Y N N I E J S Z Y O B R A Z
LEONARDA DA VINCI – MONA LISĘ
W S T R U K T U R Z E C E R A M I C Z N E G O Z Ę B A.
Mogę z całą pewnością powiedzieć, że to jest sztuka.
Jak sam mówisz, masz w głowie pożar i nieskończoną
ilość inspiracji. Pojawiają się, zaklęte pomiędzy
warstwami ceramiki, monumentalne budowle,
inspiracje Michałem Aniołem czy Leonardem da Vinci…
Mam mnóstwo szacunku dla obu mistrzów. Da Vinci
pojawił się w moim umyśle pierwszy. Sposób, w jaki
podchodził do sztuki, otwartość myśli, filozofia z jaką
postrzegał świat, opowieść płynąca z jego szkiców
i rysunków zasługiwała na szacunek. Absolutnie
podziwiam to, co osiągnął. Myślałem sobie, żeby
spróbować zamknąć jego rysunki w mojej ceramice.
Zrobiłem to. Efekt przerósł moje oczekiwania. Poszedłem
dalej: sportretowałem najsłynniejszy obraz mistrza,
Mona Lisę, w strukturze ceramicznego zęba. Potem
pracowałem z dziełami Michała Anioła, efekty były
niesamowite. W 2015 roku miałem wykład we Włoszech.
Przekładał go włoski tłumacz. Kiedy skończyłem, ludzie
zaczęli zadawać pytania, w pewnym momencie wstał
mężczyzna, który zaczął mówić coś po włosku. Nie
zrozumiałem go, ale z mowy ciała wyczytałem dużo
emocji. Myślałem, iż może narzeka na coś, nie jest
zadowolony, czułem, że może powiedziałem coś złego.
Kiedy tłumacz zaczął przekładać jego słowa na angielski,
zrozumiałem, że jest wzruszony, przyjechał z daleka
po to, żeby zobaczyć moje prace i posłuchać mojego
wykładu. Mówił, że nie mógł spać z emocji przed naszym
spotkaniem i że sprawiłem, jakby czas się cofnął, a
82
POST SCRIPTUM
świat znalazł się w namacalnej obecności dawnych
mistrzów. To było dla mnie jak narodzenie się nowych
emocji, pokazało, że w dentystycznym przemyśle można
odnaleźć artyzm. Sztuka jest żywa. Nie musimy odkładać
na bok swoich zdolności i sprawnej ręki, żeby być artystą.
Można połączyć dziedziny. Istoty ludzkie zostały bowiem
obdarzone nieskończoną wyobraźnią.
Pasja i wrażliwość to klucz? Sposób na życie?
Jeśli jesteś człowiekiem z pasją, przyciągasz ludzi,
dajesz im miłość. Możesz też pokazać im piękno. Jesteś
pozytywny, prowadzisz ciekawe, satysfakcjonujące życie,
kreujesz naokoło siebie piękno. Malujesz, pokazujesz
świat. Dbasz o ludzi. Nie ma takiej miary, żeby można
było powiedzieć, kiedy dajesz wystarczająco miłości.
Darujesz troskę i miłość swoim pacjentom, tym co robisz
dla nich. Czy 10 procent to wystarczająco?
Na różnych wykładach lekarze pokazują, że starają się jak
najlepiej wykonywać swój zawód. Zawsze zadaję pytanie:
„A gdyby pacjent był twoją matką, to ile miłości byłbyś
w stanie dać? Czy opieka byłaby taka sama, czy inna?”.
Śmieją się, mówiąc, że matka czy rodzina to przecież
zupełnie co innego. Nic bardziej mylnego. Wszystkim
ludziom powinniśmy dawać tyle samo troski i miłości.
To klucz. Będąc artystą, łatwiej można nauczyć się kochać
ludzi. Czasem lecę na drugi koniec świata, aby oddać
pacjentowi pracę i… widzę, że jeden punkt nie pasuje,
nie jest idealny, czasem sam pacjent zupełnie tego nie
zauważa. Być może ktoś inny powiedziałby: to nie ma

znaczenia. Jestem uczciwy, czuję, że mam obowiązek
powiedzieć to pacjentowi. Satysfakcję przynoszą rzeczy
robione z pasją i duszą.
W czym pomaga Ci medytacja? Pozwala wyciszyć
„ogień w głowie” czy wręcz przeciwnie?
Kiedy podążasz artystyczną drogą, umysł jest bardzo
wyczulony. Masz dużo do czynienia z wyobraźnią,
ze światem wewnętrznym, duszą, masz szansę
porozmawiać ze sobą. To daje medytacja. Mając naokoło
tyle bodźców: media, YouTube, zewnętrzny świat, całe
bla bla bla, medytacja pozwala się odłączyć. Zebrać
energię.
Który z artystów ma szczególne miejsce w Twoim
umyśle? Kogo szczególnie cenisz?
Kiedy studiowałem, fascynował mnie van Gogh. Kolory,
umiejętność ich łączenia. Ceniłem go również za to,
jakim był człowiekiem, co robił dla ludzi, ale również
to, że był inny niż ludzie w tamtym czasie, że zachował
swoje człowieczeństwo. Jeśli chodzi o wizualność sztuki
i realizm prac, moim mistrzem jest Michał Anioł. Cenię
również jego rzeźbę. W tamtych czasach było wielu
artystów wywodzących się z włoskiej szkoły, nie tak
znanych jak Michał Anioł, cenię te prace. Artyści na
świecie są rodziną. Wprowadzają piękno
w codzienne życie. Piękno tworzy lepszy świat.
To wartościowe, co mówisz o świecie kreowanym
przez piękno… „Romantic Centrals” (Romantyczne
siekacze). Uwielbiam ten rysunek. Tworzysz obrazy na
kawie. Sztuka ta doczekała się już nazwy: „latte art”.
Precyzyjna, piękna kreska w aromatycznym napoju.
Jak wpadłeś na taki pomysł? Jesteś również baristą?
(Śmiech)
Filiżanka kawy, to nie tylko napój, który wdychasz,
pijesz. To także historia miłości. Zapach znany z rodzinnego
domu, bliskość rodziny, matki, rodzeństwa
przekomarzającego się ze sobą, ich codziennych zabaw.
Pomyślałem: dlaczego nie malować czegoś dla moich
pacjentów? Pokazać im troskę i miłość jeszcze
w inny artystyczny sposób. Tak powstały moje kawowe
rysunki. Ucząc moich kursantów, uczę ich również
takiej kreski. Na zwykłej codziennej kawie.
Czy dajesz ludziom szczęście?
Danie pacjentowi uśmiechu to nie jest bezosobowa
sprawa. Może powstać perfekcyjny technicznie
uśmiech, a jednak pacjent nie jest szczęśliwy. Relacja
musi być głębsza. Oparta na zaufaniu, miłości i pięknie.
Podzieleniu z pacjentem swojej pasji. Kiedy matka
karmi niemowlę, daje mu równocześnie największą
uwagę i najbardziej cenną miłość – to jest korelacja,
naczynia połączone. Kawa i artystyczne malowanie jest
jednym ze sposobów dawania szczęścia, w drodze po
uśmiech.
Dziękuję, Nasser. Piękny, Szalony Umyśle! [KBS]
Wszystkie zdjęcia pochodzą z archiwum prywatnego Nassera Shademana
POST SCRIPTUM
83

POEZJA
Polecane
DOMINIKA LEWICKA-KLUCZNIK – rocznik 1978,
animatorka, filolożka. Jest redaktorką, autorką
wstępów, recenzji oraz materiałów promocyjnych.
Publikuje w antologiach, pismach literackich
i kulturalnych. Była organizatorką sześciu edycji
Festiwalu Literatury Wielorzecze. W 2013 r. wydała
debiutancki tom poetycki Samopas nominowany
do nagrody Orfeusz w kategorii Orfeusz Mazurski.
W 2016 r. odebrała nagrodę Kreatora Kultury
od Prezydenta Miasta Elbląga za dotychczasową
działalność. W tym samym roku ukazał się drugi
tom poetycki autorki Limit na cuda (Poznań),
który został Elbląską Książką Roku. W 2018 r.
odebrała Nagrodę Marszałka Województwa
Warmińsko-Mazurskiego w dziedzinie twórczości
artystycznej, upowszechniania i ochrony dóbr
kultury. W styczniu 2019 r. ukazała się trzecia
książka M+M, a w 2021 _winna. Jest stypendystką
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz
Funduszu Popierania Twórczości ZAiKS, Prezydenta
Miasta Elbląga. Prowadzi blog/stronę autorską:
www.lewickaklucznik.pl oraz projekt Pogotowie
W@rsztatowe: https://www.facebook.com/
pogotowiewarsztatowe/.
84
POST SCRIPTUM

POEZJA
BARSZCZ Z PASZTECIKIEM
Miałam gości, Anno. Teraz wracam
do siebie i się okopuję. Boli mnie język od
w porządku i twarz od odbijania się
w grymasach. Teraz chcę być smutna.
Dopóki nie przełknę wszystkiego,
czym się połamałam. Nawzajem
straciło moc, ale nie chce mi się wymyślać.
Bawię się ze sobą w króla ciszy.
Sprzątam i przestawiam, by zacząć
nieco inaczej. Po staremu się nie sprawdziło.
Jednak.
Minął nam termin przydatności do spożycia.
ŻYCIE Z DRUGIEJ STRONY
Uczyłaś, Anno, żeby nie rozgryzać. Trzeba
przełknąć szybko i popić wodą. Tylko wodą.
Wówczas gorzki nie zabije przyjemności.
Mówiłaś, że tak musimy sobie życie prostować,
skoro sprawdziliśmy już inne ścieżki. I żadna
nie jest odpowiedzią. Pozostajemy w sferze pytań.
Nawet gdy codzienność drażni coraz bardziej, to weź
pigułkę. Mówisz jak tani SMS z banku. Piszą,
że tęsknią. Chcą mojej obecności.
Wtedy procentuje my. A przy tobie – ubywa my.
Opowiadamy świat z lewej do prawej.
Ale nigdy nie będziemy w sam raz.
RUCHY WYMIERAJĄCE
POCZUCIE WINA
Nie będziesz kolejnym z mężczyzn,
Anno. Każdemu muszę dać kawałek
i czas. Umówiłam się na dwudziestą piątą,
bo moja doba się nie kończy. Kalendarz
nie zamyka. Bądź fit, bądź smajl, bądź pleżer.
Wypełniają mnie palce i słowa, zadania na czas i od
do, dedlajny. Mam uczulenie na maile tak jak
kiedyś na zeszyty w kratkę. Matematyka
w końcu nie przydaje się w życiu. Chemia
tylko czasami. Ważne jest, by pamiętać,
że pewnych rzeczy i spraw się nie łączy.
A o tym zapominam codziennie.
Powtarzasz, jak dobrze, że mamy siebie.
Milczę. Ja mam siebie.
Ty masz siebie.
Ale czy to dobrze?
Codziennie boję się, Anno, że nie przyjedzie
winda i nie poradzę sobie ze schodami. Boję się
też, że nie odpiszesz, nie zapytasz, jak poranek
czy wieczór. Boję się ciszy i śmierci, co nad nami
wisi, od kiedy się zaczęło. Musi się przecież skończyć.
Tak jest naturalnie. Dobrze wiemy, że zaszłyśmy
już za daleko. Zbyt wiele padło słów potrzebnych
i dotyków, które najszybciej ulatniają się z pamięci,
bo skóra nie zadrukowuje się. Dlatego tęskni się za
obecnością drugiego ciała i dłoń szuka drugiej.
To naturalne. Tego się nie wybiera. I wiem też,
że nie ma już powrotu, że nie można się cofnąć,
a rzucenie wszystkiego nie sprawi, że będziemy
w punkcie zero, gdzie można zacząć od nowa
lub pójść zupełnie innymi szlakami.
A te nie wiadomo, dokąd prowadzą.
I tego się nigdy nie dowiemy. Bo jesteśmy tu i teraz,
codziennie się zabijamy, uparcie pragnąc żyć.
POST SCRIPTUM
85

Foto: Katarzyna Brus-Sawczuk
Mira Umiastowska, fragmenty Pl@stikowego Miasta
Naprawdę Ell jest manekinem
Nauczono ją, że świat jest dobry, a historia jest tylko
odległą historią, gdzieś tam. Nie dotyka. Dobry wujek
świat kręci się dookoła. Jest ciekawie i słonecznie.
Zło się nie dzieje, takie ogólne, co najwyżej osobiste –
kiedy była mała.
Kiedy była duża, zaczęło ją dotykać – zło takie też znów
raczej osobiste. Ogólne było gdzieś. Gdzieś indziej. Nie tutaj.
Zło było nieprawdą. Było historią.
Teraz historia zaczęła się zbliżać. Ell zaczęła odczuwać
więcej analogii z teraźniejszością. Historia jakby miała ten
sam mechanizm, może metody trochę inne. Analogia,
tyle że zakamuflowana i nie na większą skalę. Tak, żeby
manekiny nie rozumiały.
86
POST SCRIPTUM
Manekiny, podobnie jak ludzie, łączą się w pary. Wychowują
dzieci. Świat się kołem obraca, od słońca do
słońca, dopóki dzieci nie urosną. Jej dzieci urosły. Mają
smukłe kończyny, otwarte spojrzenie, choć czasem się
garbią. Jak to przy lekcjach.
Jechała teraz z nimi pociągiem. Szukali miejsca. Przechodzili
przez cały skład, aż Em zauważył:
– O! Tu, będziesz miała całe kanapy! – zwrócił się do matki.
Rzeczywiście, były skórzane i do przykrycia znalazły się
nawet kołdry. Ale nie czas im było jechać. Mieli jeszcze
coś do załatwienia. Jakąś sprawę u krawca. Szukali podwórka.
Potem znaleźli dwie paczki kurczaków. A wszystkie
takie żółciutkie, piszczące, zawiązane czerwoną wstążką.

Trzeba je było komuś podrzucić, żeby się nie zmarnowały.
O, już zaczynają wypadać! Zebrała paczkę i poszli szukać.
Nikt w okolicy nie hodował kur. Podchodząc na wzgórze
od zamku z drugiej strony, nagle znaleźli się jakby na
dziedzińcu z ogrodem. Było pięknie. I trochę jakby na
placu zabaw czy ćwiczeń. Pokonała jakąś przeszkodę, ale
cały czas myślała jednak, żeby zdążyć wrócić do pociągu.
Bilet przecież by się zmarnował. No i jeszcze te kurczaki!
Okazało się, że z drugiej strony dziedzińca było jednak kilka
chałup. Przy tej drewnianej kury chodziły po podwórku.
Tu można byłoby je rozpuścić, ale zrobiło się późno.
Tego jednego, co wypadł, było jej trochę żal. Nadal trzeba
jednak się spieszyć, choć dziewczynka krawcowa proponowała
nocleg…
Co za niespójność! Manekiny też śnią.
Ell nie lubiła być sama. Ale któż z nas nie jest sam, nawet
jeśli jest wśród ludzi?! Pytanie retoryczne? Może niektórzy
mają szczęście być bliżej siebie. I bliżej. I ciaśniej.
I dużo nas, a wcale nie bliżej. Takie gierki. Także polityczne.
Ludzie lubią grać w gry. Różne. Niekiedy nie wiedzą,
że grają. Ktoś nimi gra. Podobnie jak u manekinów. Wtedy
są pionkami. Najczęściej giną, jak to żołnierze na wojnie, bo
obiecano im chwałę, wiarę w jakąś ideę albo zwyczajnie –
pieniądze. Z wojny wracają wraki. Takie igrzyska śmierci.
Ktoś naciska guzik, bo gry to najczęściej teraz takie guzikowe.
Polityczne. Układne, z ręką na guziku.
Ell była kiedyś blisko ludzi, to rozumie. Zresztą w czasie
kiedy stoi na wystawie, słyszy takie różne poglądy,
wygłaszane przez klientów sklepu, a zasłyszane z telewizora,
który wszyscy zgodnie krytykują i kupują nowy pakiet
z większą ilością mózgotłuków. Ludzie bardzo lubią
politykować. Często przy stole. Wszyscy nagle stają
się patriotami, ale w przeciwnych stronnictwach. I już
w rodzinie poróżnienie gotowe! Ale goście sobie pójdą
i zostaniemy sami. Czy rzeczywiście? I o jaką samotność
nam chodzi? Tego Ell nie wie. Ell jest wyłącznie
manekinem. Rozumnym, ale tylko manekinem. Na wiosnę
w nowym płaszczu. I z miasta. Dlatego nie rozumie
tych kurczaków, które gdzieś w czasie snu poginęły.
Ludzie mają ściśnięte dusze. Manekiny duszy nie mają.
Dlatego mogą swobodnie chodzić, choć może nieco automatycznie.
Ell rozumiała to, bo była manekinem wyjątkowym.
W końcu jej praojciec był półczłowiekiem! Nie wie tylko,
czy to lepiej, czy gorzej i dla której połowy. W każdym razie
i ona miewała fragmenty duszy. Dusza ta – w połączeniu
z myśleniem, w które także Ell została wyposażona
– dawała efekt bolesnego uciśnienia, choć mówi się,
że myślenie nie boli. To nieprawda! Oj, boli, boli i to
wprost proporcjonalnie. Im więcej, tym więcej, zwłaszcza
kiedy bez skutku. Zwłaszcza kiedy widzą, wiedzą, czują,
a nie mogą. Manekiny. Bo nic tylko całe dnie stanie na
wystawie, aż nogi bolą i ciało drętwieje. Jeszcze ten głupi
uśmieszek i szklane oczy, które patrzą gdzieś, nie wiadomo
gdzie.
Peruka i kapelusz z idiotycznym kwiatkiem albo piórkiem
z poprzedniego snu.
– Patrz, nie umieraj! Umierają poprzednie epoki i ludzie.
Ty stoisz na przełomie! – Zwykł mawiać manager. – Wybór
należy do ciebie! – dodaje. I ciśnie. I okręca wokół
palca. Głupi uwierzą. Ell nie. Ale stoi. Bo gdzie pójdzie?
Na inną witrynę? Więc pozwala sobie przymierzać różne
miary i rozmiary. Upinać szpilkami, żeby z przodu wyglądało.
Z tyłu kłuło. Więc stoi. Świat obok przechodzi. Świat
szyty na miarę albo i nie… przez tego krawca, co to go nie można
było osiągnąć w poprzednim śnie. Co to się gdzieś za systemem
ukrył. Za jawą. I nawet dokładnie nie wiadomo
komu strzelić w mordę, bo system ściśle utkany jak powięź.
A makatka utkana we wzór, z którego lalka nie wyjdzie.
Ludzie się wzruszą na jej widok i los, bo mają duszę. Lalka
nie ma, choć ze spojrzenia coś wyziera. To może ma?
Tylko człowiek mierzy ją swoją miarą.
Ell dokładnie nie wie, kim jest człowiek.
Dziś obserwowała na zewnątrz, jak pogryzły się psy.
Właściciele skarcili oba.
Państwo Przemyślni
Państwo Przemyślni wiedzą, jak mają chodzić manekiny.
Jej szef też to wie, dlatego nakręca ją co dzień. Żeby chodziła.
To chodzi, chociaż wiadomo, że stoi. Na wystawie.
Stoi jak ta lala! A myśli, że chodzi, bo wiosenka, nowy
płaszczyk, świat się kręci. Ludzie wiedzą, jak nakręcać
manekiny. Jej szef to człowiek. Taki ludzki. Nigdy nie ubierze
ich tak samo. Ell – czerwony, Miss – zielony. Sukienka
w zygzaki – Ell, bluzeczka w pomarańcze dla Miss. Wtedy
wiedzą, że się różnią, a każda ważniejsza od drugiej. Metka
pod spodem ukryta.
Obie ze sobą rywalizują, to zrozumiałe:
– Mój świat jest lepszy!
– To mój świat jest lepszy! – Przekomarzają się, choć
widzą to samo. Jak to zza szyby. Różnica może polegać
jedynie na spostrzegawczości, bo szyba ta sama. A i obraz
za nią ten sam.
Obie widziały, że psy się gryzły, ale Miss bardziej przyglądała
się właścicielom. Jeden stary, łysawy, niski i przysadzisty.
Taki króciak. Drugi przypominał Pinokia z wydłużonym
nosem. Jednak to Ell zauważyła, że to oni, właściciele,
napuścili na siebie psy. Owczarek kontra labrador. Ell dziwiła
się. Jak można! Przecież oba z rasy łagodne. Podejrzewała
jednak, że to trzeci – człowiek – spowodował,
jej szef. Już on wie, jak utworzyć ring. Ell to wie. Czasem,
kiedy chce je wkurzyć, ubiera je tak samo. Ściąga z nich
wszystkie kolorowe ciuchy i swoim ludziom każe ubrać
je w jednakowe, czarne uniformy z napisem: „Przecena”.
Żeby chociaż jedą! Wtedy każda czułaby się wyróżniona.
Ale nie! Obie! I całą resztę na wystawie. Te dalej – też.
Wtedy wszyscy czują się pokrzywdzeni, bo nikt nie jest
wyróżniony. Nikt nie jest lepszy. Jest tłum.
POST SCRIPTUM
87

Czasem szefa ogarnia perwersja i ubiera wtedy jedną
z lalek sam, osobiście. Zazwyczaj jest to Miss. Reszta
pozostaje na czarno, w cieniu, w tle. Znowu wkurzenie!
Bo kto lubi być tłem? Ręka do góry! Nikt. Wszyscy stoją
jak manekiny, należycie, jak szef ustawił. Chociaż
wewnętrznie ugotowani.
Niekiedy pójdzie po rozum do głowy, szef, i… Ell też
ubierze. Sam. Ale… w identyczną garsonkę. No na Boga!
Dlaczego w taką samą?!
Toż to przesada!
A potem wszystkie dziewczyny na wystawie znów tak
samo. To już przesada wielokrotna! Wtedy stoją i gapią
się we wzajemnie drażniącą czerwień. O co mu chodzi?
Czasem jakby ubierania nie dokańcza. Założy jeden but,
a drugi rzucony. Obok. Z początku Ell podejrzewała,
że z niedbałości, że to flejtuch. Ale nie. To z przemyślności,
żeby nie przyszło do głowy uciekać. Głupi. Jakby nie można
było boso?!
Ale pewnie ma rację, bo przez granicę nie puszczą. Dla
lalek takie buty to paszport! Chociaż podobno już te czasy
minęły. Podobno.
Po co w ogóle o tym wszystkim myśli Ell? Za szybą wystawy
ludzie już dawno o tym krzyczą. I to na głos. Jakby
można znów było krzyczeć po cichu. Ale chyba i tak
gówno mogą, więc tylko krzyk im zostaje. Taki munkowy,
bezradny. Z tyłu w galerii wisi kopia, to lalka wie, ile wart
taki krzyk. Ale czy rzeczywiście? Dziś na powielaczu można
wszystko. Tylko trzeba wiedzieć, który guzik przycisnąć.
Marny ten nasz los – czasem pomyśli. Ludzie to już dawno
wiedzą…
To po co dają sobie wciskać nowe kanały? Właśnie dlatego?
A nowe kanały im wciskają, docieka, chyba żeby ich bardziej
zamulić. Zakręcić. Zbudować kolor życia na ekranie, na
reklamie, ładnym filmie. Stworzyć iluzję, model, stereotyp,
do którego mają dążyć. Jak łatwo nimi manipulować!
Lalka przez szybę też ma taki ekran. Na nią patrzą, ale
i ona ma reality show. Widzi, jak wszyscy wszystko
wiedzą, a każdy politycznie poprawny, choć przeciwny.
I chodzą tak po staremu. Po szynach. Po sznurkach, które
ktoś inny trzyma. Takie lejce. Taki teatr. Takie marionetki.
W tym sensie, spostrzega Ell, ludzie się tak bardzo od
nas, manekinów, nie różnią. A dała sobie wkręcić, że mają
więcej. Że mają coś, czego można zazdrościć. Nie warto.
Ani nawet ich psom, które – choć ładnie utrzymane –
szczerzą na siebie kły.
Szczute. Nic więcej. [MU]
E.Jowik, A.Lis, R. Cygan, W.D.Stańczak i E.Orłow
Renata Cygan i Eugeniusz Orłow
E.Jowik, A.Lis, R.Cygan, W.D.Stańczak , E.Orłow i T.Knyziak
E.Jowik, A.Lis, R.Cygan, W.D.Stańczak , E.Orłow
88
POST SCRIPTUM

Warto wiedzieć…
Zwykle unika się w tak szczególnych periodykach
informacji oficjalnych, urzędowych,
zapełniając nimi przestrzeń agencji informacyjnych,
mediów. W tym przypadku jednak
odstępstwo od tej reguły jest uzasadnione
i z pewnością zyska aprobatę Czytelników.
Wśród partnerów medialnych „Post Scriptum”
znajduje się m.in. Stowarzyszenie Autorów
Polskich – związek twórczy autorów
książek naukowych, popularnonaukowych,
literatury publicystycznej, faktu i wielu innych
form literackich, stanowiących przedmiot prawa
autorskiego. Najliczniejszym oddziałem
jest Oddział Warszawski II, skupiający ponad
130 członków z kraju i zagranicy – m.in. Belgii,
Holandii, Australii, USA, Niemiec, Litwy,
Wielkiej Brytanii. Dzięki integracji środowiska
twórczego pod wspólnym parasolem owoce
polskiej kultury trafiają w najodleglejsze
zakątki świata. Przyczynia się do tego aktywność,
nietuzinkowe inicjatywy i zaangażowanie
członków SAP. Błędem byłoby nie docenić
osób mających w tym szczególne zasługi.
Na jubileuszowym wieczorze z okazji X-lecia
Oddziału Warszawskiego II Stowarzyszenia
Autorów Polskich, który miał miejsce
10 września 2021 w Teatrze Poezji, Muzyki
i Sztuki „Witraże” w Warszawie odbyła się
wyjątkowa uroczystość. Uhonorowane zostały
trzy szczególnie wyróżniające się osoby
w tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie
kultury polskiej: Renata Cygan, Ewa Jowik
i Agnieszka Lis. Z upoważnienia ministra kultury,
dziedzictwa narodowego i sportu Piotra
Glińskiego przyznaną odznakę „Zasłużony
dla kultury polskiej” wręczyli prezes Rady
Głównej SAP Eugeniusz Orłow i prezes Oddziału
Warszawskiego II SAP – Wanda „Dusia”
Stańczak.
Wszystkie trzy poetki, animatorki kultury
mają znaczący bagaż zasług. Dla „Post Scriptum”
jest to jednak wydarzenie szczególne.
Renata Cygan jest bowiem redaktor naczelną
periodyku, który trzymacie Państwo właśnie
w rękach. Z powodzeniem dba o każdy szczegół,
by w czytelniku zasiać nieodpartą chęć sięgania
po każde kolejne wydanie. Tytuł krąży po
świecie, będąc uznaną wizytówką.
Ale to nie tylko ta, jakże wyczerpująca intelektualnie
i fizycznie (dodajmy: charytatywna)
praca. Renata Cygan współpracuje od kilku
lat z zespołem wydającym międzynarodowe
antologie tematyczne, sygnowane przez SAP.
Wszystkie zdjęcia pochodzą z archiwum SAP-u
E.Jowik, A.Lis, R.Cygan, W.D.Stańczak , E.Orłow i T.Knyziak
Ewa Jowik, Agnieszka Lis i Renata Cygan
E.Jowik, A.Lis, R.Cygan, W.D.Stańczak , E.Orłow
Jest autorką kilkunastu okładek tych książek i ilustratorką wielu
z nich. Jest współorganizatorką m.in. Festiwalu Poezji Słowiańskiej
w Londynie i wielu innych wydarzeń kulturalnych na Wyspach.
Przez kilkanaście lat czynnie działała w Zarządzie Szkoły Przedmiotów
Ojczystych im. M. Reja w Londynie. Współorganizuje konkursy
dla polskich dzieci. Jest aktywną uczestniczką Międzynarodowych
Zlotów Poetów z Polskim Rodowodem w Wilnie.
Reprezentuje polską literaturę i kulturę na międzynarodowym
forum, uczestnicząc w festiwalach w wielu krajach, m.in. w Indiach.
Można byłoby tak jeszcze długo, ale pozwoliłam sobie pokazać tylko
maleńki skrawek jej przestrzeni, wypełnionej polskością i służbą
dla niej. Wierzę w kolejne sukcesy „Post Scriptum” z Renatą Cygan
przy sterze. [WDS]
POST SCRIPTUM
89

W I E R S Z E
Grzegorz Malecha
90
POST SCRIPTUM
Foto: RC

***
dzień piąty kwarantanny. alert pogodowy
najpierw rozpętano burzę potem wysłano
sms z ostrzeżeniem o silnym wietrze
stan morza niebezpiecznie wysoki
przelewa się woda w ciśnieniowym ekspresie
ciśnienie szuka ujścia ulicami większych miast
dzisiaj idę na powtórny wymaz
pierwsza próba okazała się niemiarodajna
wynik najprawdopodobniej jutro
dnia szóstego - dnia szóstego
bóg stworzył człowieka na swoje podobieństwo
więc tym razem będą mieli do czego porównać
Grzegorz Malecha
***
podobno elżbieta batory była tylko ofiarą czarnego piaru
podobno sól topi się w temperaturze hartowania stali
podobno tak mawiają płatnerzy mawiają też że
pierwowzorem muminka był pieniek obsypany śniegiem
podobno można wykorzystać czasoprzestrzeń do pozyskania energii
podobno jest to czasochłonne a ja urodziłem się w roku nieurodzaju
rodzaju męskiego żeńskiego i nijakiego i na pewno jest w tym wiele prawdy
***
blokada maszyny losującej została zwolniona
ale najpierw gest głową
droga wolna idź i nauczaj
tak zostało zapisane i tak od dwóch lat
czekamy na wywóz eternitu
płyty ocierają się falami
rozpiera nas ich energia
zresztą przechodziłeś to widziałeś
że entuzjazm nie wygasł
kratka ściekowa
nadal bierze na siebie
cały impet burzy
POST SCRIPTUM
91

W tym szaleństwie jest metoda
Dorota Masłowska, Jak przejąć kontrolę nad światem, nie wychodząc z domu 2
Z komentarzy rzucanych pod adresem
twórczości Doroty Masłowskiej, najczęściej wyłania
się skrajne stwierdzenie: „Masłowską można kochać
albo nienawidzić”. Po pierwszym wyborze felietonów,
pierwotnie pisanych dla „Dwutygodnika”, w zeszłym roku
na rynku ukazała się kolejna część. Jak przejąć kontrolę
nad światem, nie wychodząc z domu 2 z niepodrabialnymi
ilustracjami Macieja Chorążego. Jakby to ujęła sama
pisarka, w tekstach jest cały balejaż emocji, bogactwo,
przepych i przaśność.
Niejeden zaśpiewałby „Kuba, wyspa jak wulkan
gorąca”. U Masłowskiej to nie przejdzie. Podróże
przedmieściami Hawany obrazują wprost przedziwny
jarmark biedy, ludzkiej chuci i marzeń o lepszym świecie.
Buła zajadana bułą, swoje schronienie znajdą tu miłośnicy
soundsystemów. Nie usłyszymy jednak znanego skądinąd
utworu o siatce latającej nad dachami domów zespołu
Gówno. Będzie despacito pojedynczy, podwójny,
potrójny. Nie moja wszak rola, by przedstawiać po kolei
smaczki, które przygotowała i skomasowała w tekstach
Dorota Masłowska. A jest ich w felietonach mnóstwo.
Szaleństwo, bezmiar cudów oraz swoista archeologia
pamięci. Zapamiętane sytuacje, gesty, usłyszane zwroty,
ale przede wszystkim tętniąca życiem ogromna sterta
przedmiotów. Pisarka wraca do czasów młodzieńczych,
kiedy to mogła z kwintesencją przypatrywać się urokom
wejherowskich osiedli. Raz po raz, bucha w tych tekstach
szał zakupów, potok kiczu i lansu. Kupujemy nie tylko
to, co potrzebujemy – ma się przelewać, szurać między
nogami, tarmosić się i walczyć o swoje miejsce. Mniejsza
o to, że to towar niskiej jakości, który za chwilę trzeba
będzie wymienić. Ma być dużo. Koniec, kropka.
O rzeczach zwyczajnych opowiada Masłowska
językiem w wersji glamour, ma się czuć ten powiew
luksusu. Czyż to się nie kojarzy z postacią Pupci Jolańci
ze „Świata według Kiepskich” wykreowanej przez Annę
Ilczuk? Sprawdzony sposób na rozrywkę. Styl wysoki
miesza się z niskim przepychem i marzeniem klasy
średniej, wolno opadającą deską sedesową. Fajerwerki
strzelają, kotły buzują, fermentacja przebiega pomyślnie.
Ma być tanio i efekciarsko, to niczego nie udaje, po prostu
takie jest. Ludzie są tani, w mig łapią hasła z reklam, świat
staniał i nikomu to nie przeszkadza. Masłowska przy tym
nie sili się na łaszenie w stronę czytelnika – próbujemy
złapać wspólną nić porozumienia, w innym przypadku nie
będzie to komedia dla nas. Tak czy siak, genialność tkwi w
prostocie. Zamiast uśmieszków i przymilania – jazda bez
trzymanki, istny hardcore, porno dla ubogich.
Oddziały Poczty Polskiej – kuriozum samo
w sobie, dziwaczne miejsca, stoiska pełne patriotycznych
gadżetów. Panie zza okienka jeszcze jakby nie wyzbyły
się artefaktów z poprzedniej epoki. Kup pan znaczki,
a przy okazji, trzy znicze, gumy balonowe, patriotyczny
elementarz i rodzynki w czekoladzie. Na co to komu,
trudno powiedzieć. Ma się szarogęsić, stwarzać imitację
czegoś, nie wiadomo czego. Masłowska w obawie
o posądzenie, że być może działa tajnie dla Inpostu,
w pośpiechu notowała tytuły na pocztowych regałach.
Hashimoto, z czym to się je; Chyłka. Uprowadzenie; 303
przepisy siostry Anastazji; Jana Pawła II mądrości na
każdy dzień. Wnikliwi czytelnicy poczynań wojowniczej
outsiderki zapewne zauważyli, że Poczta Polska w to mi
graj. Jedziemy, bawimy się. Nim rozczytamy się w Innych
ludziach, Kamil już wkracza na pocztę i tam czekają na
niego kwiatki nie tylko świętego Franciszka. Motywy
polskie i nie tylko polskie, ale oprawa znajoma i zabierając
się za felietony, warto mieć to na uwadze.
Wiele światów, raz Szanghaj, innym razem
szkic o gruzińskim mężczyźnie w ogrodzie. Jest to
92
POST SCRIPTUM

Literatura, brachu, jest jak dziwka. Bierzesz
ją, a ona coś tam. Im więcej coś tam,
tym bardziej ona coś tam.
swego rodzaju teatr. W literackich zapasach aktorzy
odgrywają przypisane im wcześniej role. Wiemy, że
Masłowska będzie improwizować, smalltalkować z innymi
współtowarzyszami jej wojaży. Zajrzeć za kotarę
i zobaczyć, jak wyglądają obowiązki w literackim światku,
nie wszędzie się zdarza. A tutaj w dodatku z wszelkim
prawdopodobieństwem uśmiejemy się po pas. Zresztą
nie trzeba felietonów czytać po kolei, można nawet liznąć
fragment tu, fragment tam, ram, pam, pam, rach, ciach,
ciach. Co tu mówić, Masłowska zmajstrowała niezły
dyliżans, który – rozpędzony – nie zatrzyma się ani na
chwilę. I, co urzeka najbardziej, nie wiadomo, jaki będzie
tego efekt.
Dużo się dzieje na przedmieściach Hawany,
Szanghaju, tudzież na lotnisku, gdzie oczekujący już
podłączają gaz i tną na wymiar wykładzinę. Początki
pandemii to dla pisarki w ogóle problematyczny czas:
trzy Trudne Sprawy, dwie Ukryte Prawdy i jeden Szpital,
tak pokręcone mogą być koleje życia. A co jest spoiwem?
Jednorazowość. Masłowska pokazuje, jak wybitnie życie
ucieka, a my budzimy się z ręką w nocniku. Właśnie na tę
okoliczność stwarzane są nowe słowa, które wyskakują
jak z kapelusza, coraz to inne przedrostki i formanty.
W zastraszonym tempie pęcznieją, rozmnażają się,
aby zilustrować Alicję w krainie czarów w odsłonie à la
Masłowska, gdzie wszystko wypełza z garów, zaczyna
żyć własnym życiem i śmierdzieć. Autorka ma przy tym
słuch absolutny oraz ogromny dystans do siebie, bowiem
ironizuje, szydzi i podaje w wątpliwość ukochane obrazki.
Mogę sobie wyobrazić, że w momentach kryzysu
jest coś sympatycznego. „3maj się cieplutko!” „Nic się
nie martw, na pewno wszystko się ułoży. Duuużo zdrówka
dla ciebie i córy!” „Ta grafomanka? Pilch ją wylansował,
niestety już nic nie napisała”. „W takim wypadku robię
sobie taką oto herbatkę: melisa, dwie łyżki mięty i łyżka
miodu albo coś mocniejszego”. „WALĘ WŁAŚNIE KONIA
MI ZAWSZE POMAGA pozdrawiam”. „Kto to w ogóle jest?
Nic nie słyszałem o tej pani, jakaś kolejna celebrytka
wypromowana na niczym, niestety w Kaczorlandzie
mentalność niewolnicza, zapraszam na mojego bloga,
www.militarnepolary.pl”. [RK]
Dorota Masłowska, Jak przejąć kontrolę nad światem, nie
wychodząc z domu 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków
2020.
POST SCRIPTUM
93

AFORYZMY
ANDRZEJ BALLO
94
94
POST SCRIPTUM
Foto: RC

Literatura jest bardzo prosta, wystarczy usiąść i ją napisać.
A
Żeby żyć własnym życiem, trzeba je wyciągnąć spod innych.
Życie przemija, ale to nie jest powód, aby się starzeć.
F
Jej urodę zniszczyła zbyt duża rozdzielczość.
Najłatwiej utrzymać równowagę, trzymając się samego siebie.
O
Czas przydaje się do gotowania jajek na twardo.
Najczęstszą przyczyną rozstań i rozwodów jest waga łazienkowa.
R
Mieliśmy wspólne plany, ale uciekła z nimi.
Wchodzę w wiek, w którym łatwiej się po coś sięga niż schyla.
Y
Kobiety lubią się zmieniać, żeby nie odkryto, jakie są naprawdę.
Nawet najdłuższe nogi są bardzo przyziemne.
Z
Nie jestem zdolny do uczuć wyższych... mam lęk wysokości.
Szpilki oddalają kobietę od ziemi.
M
Wszyscy jesteśmy wrażliwi, tylko większość się tego boi.
Y
Nieudane małżeństwa potrafią ciągnąć się ratami.
95
95
POST SCRIPTUM

Paryż
WYSTAWY
WYSTAWY
WYSTAWY
96
POST SCRIPTUM
Zdjęcia: Anna Maruszeczko

Paryż tej jesieni, a potem zimy i wiosny, pełny jest i pełny będzie
fotografii, z akcentem na wielką modę. Spektakularny Thierry
Mugler w Musée des Arts Décoratifs, minimalistyczny Azzedine
Alaia w fundacji swojego imienia w Marais, Yves Saint Laurent na
wystawie „Vogue Paris 1920–2020”. Legendarni kreatorzy i ich top fashion
models lat 80. i 90. w nieprzebranej ilości zdjęć zaprzyjaźnionych z nimi
mistrzów (Petera Lindbergha, Helmuta Newtona i in.).
I only think about women, when I create. And i owe it all to the women,
powiedział Azzedine Alaia, mając na myśli niewątpliwie swoją muzę –
Tatjanę Patitz.
Tyle doskonałego piękna, które nadal olśniewa, ale i trochę zawstydza.
Chyba już nie pasuje do czasów. Zamknięty rozdział. Chociaż Tina Turner
w obiektywie P.L. na wieży Eiffla niezmiennie elektryczna! Może dlatego,
że nie tak znowu doskonale piękna. Za to silna i wolna, kobieca. Niezależna.
W muzeum sztuki nowoczesnej Jeu de Paume w ogrodach Tuileries –
fotografie udostępnione przez nowojorskie MoMA [muzeum sztuki
nowoczesnej – przyp. red.]. Pierwsze 40 lat XX wieku. „Masterworks
of modern photography from MoMa“. Trochę skromna to wystawa,
ale zawsze warto obejrzeć. Można zobaczyć, jak wyglądała wtedy
nowoczesność w wielkich miastach, ale i w technikach fotograficznych.
Uwagę zwraca też pionierskie selfies . Oryginalne. Żadnych dzióbków. [AM]
POST SCRIPTUM
97

Foto: Pixabay
Quo vadis świecie?
Na początku było Słowo.
A zaraz potem znamienne słowa
Stwórcy: […] czyńcie sobie ziemię
poddaną. Niezależnie od tego, czy
byliśmy, jesteśmy i będziemy wierzącymi,
ślepo wierzącymi, czy zatwardziałymi,
wojującymi ateistami,
to z owego zalecenia i przyzwolenia
korzystamy skwapliwie, żarłocznie
i opacznie – niezależnie od światopoglądu.
Byle wygodniej i perfidniej. Bo
przecież ten – dla jednych prawdziwy,
jedyny Bóg, dla innych wymysł
chorych wyobraźni prymitywnych
ludzików – nie powiedział:
Czyńcie sobie ziemię poddaną, czyli
wycinajcie wszystkie drzewa, zalewajcie
betonem każdy skrawek zieleni,
zatruwajcie wodę, ziemię i powietrze,
wymyślajcie coraz perfidniejsze
rodzaje broni, od maczug, przez noże,
98
POST SCRIPTUM
Juliusz Wątroba
armaty, czołgi, bombowce, po bomby
atomowe, wodorowe, neutronowe
tak, abyście mogli w jednej chwili rozwalić
cały, piękny świat, który przez
umowne sześć dni stwarzałem. Czyńcie
sobie ziemię poddaną, eliminując
konkurentów bronią chemiczną i biologiczną,
coraz nowszej generacji.
Wy my ś l a j ci e n ow y c h b o g ów i mo rd u j -
cie innych przez wieki w ich imiona,
żeby udowodnić ogniem i mieczem
najwyższość, najważniejszość i jedyność
swojego…
Czynić sobie ziemię poddaną… Cóż
to znaczy? Czyż nie przypadkiem to,
że trzeba dbać o nią ze wszystkich sił
jak o niemowlę, bo z czasem taką się
stała: bezradną, mimo potęgi mórz
i oceanów, piorunów z jasnego nieba,
trzęsień ziemi i erupcji wulkanów.
Niejasności i niedomówienia się
piętrzą jak nowe, niebotyczne szczyty,
które powstały po ruchach górotwórczych,
ginące we mgle. Jasne
i jednakowo dręczące są ciągle dwa
podstawowe pytania: Skąd przychodzimy?
Dokąd zmierzamy?
Na pierwsze z pytań od wieków
próbują odpowiadać filozofowie, naukowcy
czy przedstawiciele jedynych
słusznych religii, spierając się zawzięcie
zarówno na argumenty logiczne
oraz konkretne, jak i te pozazmysłowe,
metafizyczne, uduchowione. I dojść
nie mogą – jak to ludzie – do wspóln
ego stan owi s ka , j ed n ej o b i ekty w-
nej prawdy, bo prawdy są różne,
o czym wiedzą wszyscy, z naszym
przysłowiowym bacą na czele. Czy już
same poszukiwania genezy pojawienia
się protoplastów pozwolą odpowiedzieć
na drugie zapytanie?

W takich rozważaniach zawsze nasuwa
się natrętne, podszyte ciekawością
kolejne pytanie: Po co? Ciekawość
jest pierwszym stopniem do piekła.
To pewnie dlatego z wścibskiej ciekawości
naukowców powstało tyle piekielnych
wynalazków. W imię prawdy
naukowej, poznania, poszukiwania,
odkrywania. Gdy nie zastanawiali się
zbytnio, co z tego dochodzenia do
prawdy wyniknie. Bo i po co? Często
zaślepieni, otumanieni, choć genialni,
bawili się i bawią w kreatorów, zafascynowani
coraz to nowszymi możliwościami
swoich osiągnięć – czy to
pod mikroskopem elektronowym, czy
przy superteleskopach, zaglądających
w serca odległych galaktyk. Nierzadko
też zostają wprzęgnięci w spełnianie
niecnych zamiarów psychopatów
rządzących światem. Przecież nawet
Nobel wynalazł dynamit w zbożnych
celach, fizycy „grzebali” w atomach
dla dobra ludzkości, by niszczyć
komórki nowotworowe, zaś chemicy
odkrywali związki mające zwalczać
wredne choróbska… A że przy
okazji wynaleźli bombkę atomową,
którą przetestowali w Japonii… Jakby
tego było mało, najtęższe głowy
i najnowocześniejsze laboratoria
dalej pracują na najwyższych obrotach
nad wymyślaniem nowszych,
skuteczniejszych broni, które będą
w stanie rozłupać naszą Matkę-
-Ziemię, po wielokroć i straszniej.
Pracują nad wynajdywaniem specyfików
„pomagających” przeciwnikom
w błyskawicznym zejściu z tego łez
padołu… To jest coś niewyobrażalnego…
Dowód na istnienie totalnego
zła… Z najgłębszego dna samego
piekła! I to przez ciekawość, która jest
do niego pierwszym stopniem… A co
jest pierwszym stopniem do nieba?
Może wynalazki, które chronią ludzkość,
np. szczepionki przeciw zarazom
czy machiny wyręczające ludzi w niewolniczych
pracach albo precyzyjne
aparatury, umożliwiające transplantologiczne
cuda…
Po co sobie jednak zadawać pytania,
prawie bez odpowiedzi, skoro
wystarczy tylko ślepa wiara bądź
niewiara, by ciemność stała się ja-
snością, a jasność niegasnącą światłością,
niezmąconą teoretycznymi
czy empirycznymi dociekaniami najtęższych
umysłów. Chyba tylko dlatego,
że ludzie, gdy nie mają co robić,
to myślą, w myśl przemyślanej myśli
klasyka, że „myślenie ma kolosalną
przyszłość”, przeszłość zresztą też.
Jeszcze trudniejsze i bardziej
dramatyczne jest pytanie: Dokąd
zmierzamy? Na swoje przychodzenie
nie mamy żadnego wpływu, prócz
ciekawości, która nas zżera, ale o tym,
dokąd skierujemy kroki, możemy
zdecydować, jak nam się (naiwnie?)
zdaje! Zazwyczaj możemy to robić jedynie
przy urnach do głosowań, choć
i głosowania można sfałszować. Gdyby
nawet kierunek naszego marszu ku
świetlanej przyszłości był słuszny, nie
da się na komendę przeć do przodu,
bo góry śmieci i zasieki wszelakich
ograniczeń utrudniają marsz, a nawet
czołganie się ku słońcu na bezchmurnym
niebie, które niech tu będzie
synonimem tego, co dobre.
Mieliśmy już w prehistorii epoki:
kamienia, brązu i żelaza. Przeżyliśmy
je z lepszym lub gorszym skutkiem,
ale przeżyliśmy, udało się nam nawet
rozmnażać w urągających warunkach,
ale przetrwaliśmy do dzisiaj.
Współcześnie żyjemy w zupełnie innej
epoce – w epoce śmieci! Mam
obawy, czy ją przetrwamy. Możemy
zostać, najdosłowniej i realnie (to
nie kolejna, idiotyczna gra komputerowa!)
zasypani tonami wszelakich
odpadków, które z lubością produkujemy,
a nawet próbujemy z nimi
walczyć, jak nieszczęsny Don Kichot
z wiatrakami!
Najnowszym trendem w walce z potworem,
którego sami powołaliśmy
do życia (a właściwie do naszej śmierci),
jest próba zdyscyplinowania śmieci
przy pomocy kolejnych zaśmieceń
w postaci kolorowych worków polietylenowych
(rozkładających się
setki lat!), w które posłusznie będą
wskakiwać posegregowane odpadki.
Ze śmieciami próbuje się walczyć
z różnym skutkiem, przy pomocy
gróźb i próśb, gnębiąc Bogu ducha
winnych mieszkańców, którzy mają
robić wszystko, by ich obejścia nie
utonęły w rozmaitych plugastwach,
pozostałych z radosnej i beztroskiej
działalności człowieka – ponoć istoty
rozumnej.
Jednak jakoś nikt z dowodzących tym
przewrotnym światem nie wpadł
POST SCRIPTUM
Foto: Pixabay
na nasuwającą się nawet mnie, najbardziej
logiczną myśl: Nie należy
dopuszczać do tego, by śmieci w ogóle
ujrzały światło dzienne i mrok nocy,
choć wydaje się, że istnieje nawet
przyzwolenie na to, by zapanowały
nad nami, omotały nas szczelnie,
uświadamiały, że bez śmieci nie można
żyć, tak jak bez powietrza, wody,
komputerów, zawiści i polityki.
99

Wszak produkuje się śmieci
z lubością, trwoniąc surowce, energię,
siły, zdrowie i zdrowy rozsądek,
ale za to zasilając konta nigdy nienasyconych
rekinów! Takiego marnotrawstwa
jak obecnie, nie było jeszcze
w historii ludzkości… Na to wszystko
jest zgoda wszelakich władz. Nikt nie
zabronił fabrykom wytwarzania zupełnie
zbędnych produktów, których
jedynym zadaniem jest reklamowanie
i fałszowanie faktycznej, nędznej
zawartości, skrywanej wstydliwie
w kolorowych i pstrych śmieciach…
I jak się tu nie wku… rzać!? A produkowanie
sprzętu jednorazowego
użytku, jednosezonowych lodówek,
pralek czy samochodów, które mają
działać tylko do końca gwarancji?
Foto: Pixabay
Kiedyż ludziska się opamiętają
i stukną w przemądrzałe łby, by powiedzieć:
STOP ŚMIECIOM jeszcze
przed ich lawinowym wytwarzaniem?
A nie dopiero później, gdy
gnębiony jest szary człowieczek,
który staje się kolorowy i dostaje
spazmów, wyglądając zza gór, którymi
cywilizacja, ponoć rozumnych ludzi,
go uszczęśliwia…
100
POST SCRIPTUM
Taka piękna zima jak z bajki, jak
z pięknego snu… Słońce zawieszone
na błękicie nieba oświetla promieniście
biały świat, ze śniegiem skrzącym
się wszystkimi kolorami tęczy, z drzewami
przyozdobionymi kryształkami
zamarzniętej wczorajszej mgły… Zdziwione
są nawet sikorki, bo też takiej
pięknej zimy dawno nie widziały. Baraszkują
w gałęziach śliwy, na której
dyndają jeszcze pojedyncze, zamarznięte
na kość, oszronione owoce…
Godzina jedenasta, minus jedenaście
stopni… Słowem idylla…
Ale oto nagle, z zachwytu nad urodą
wyśnionego świata, z kolorowego snu
wyrywa mnie i przywołuje do porządku
oraz do rzeczywistości komunikat
sprzed jakiegoś czasu: ambasadorzy
Unii Europejskiej wspaniałomyślnie
zatwierdzili porozumienie w sprawie
zakazu używania plastikowych sztućców
i słomek.
Moje pozytywne nastawienie do
świata prysło momentalnie jak bańka
mydlana, a w miejsce błogiego
spokoju wtargnęła niema bezsilność
nad totalną głupotą totalnie zafałszowanego
świata, z którego totalnie
przyjmujemy wszystko to, co jest
totalnym i globalnym idiotyzmem.
Przecież nie trzeba ambasadorów
unijnych, ekspertyz pseudonaukowców
ani akceptacji możnych tego świata,
by wiedzieć – choćby się nie miało
ukończonego przedszkola – że plastikowe
śmieci zalewają naszą planetę.
Gdyby tak „przecedzić” zawartość
pierwszego lepszego, a raczej gorszego
marketu, który niegdyś po ludzku
i po polsku zwał się sklepem, okazałoby
się (z całą pewnością!), że
właściwego produktu jest mniej niż
połowa, a reszta to plastikowe, papierowe
czy diabeł wie jakie jeszcze, zupełnie
zbędne błyskotki, które mają
mamić oraz ogłupiać klientów, żeby
tylko kupili wątpliwej jakości towar.
Każdemu myślącemu musi, a przynajmniej
powinien, podpowiadać zdrowy
rozsądek, że przecież litr mleka
(a właściwie mlekopodobnej cieczy)-
jest mniej warty niż plastikowy, masywny
„kanister” z gustowną rączką
(w podobnym sprzedaje się olej
silnikowy) jednorazowego użytku,
w którym ów płyn się znajduje;
że do opakowania kilku pomadek
z niezdrowego cukru nie trzeba
wielowarstwowych, potrójnych
piętrowych skrzyneczek, pudełeczek,
przegródek, kolorowych, okrytych
pstrokatą folią powlekaną toksycznymi
farbami, tekturek i innych
pierdółek, by wreszcie wyłuskać owiniętą
w wielobarwny kokonik pralinkę…
Marnotrawstwo surowców,
robocizny i energii jest gigantyczne.
W związku z tym powstają monstrualne,
rozkładające się setki czy
tysiące lat góry wszelakich śmieci,
z którymi nie wiadomo, co zrobić, do
jakich worków wsadzić, gdzie składować;
którymi dławią się ryby
w oceanach, ptaki w powietrzu i ludziska
na ziemi, którzy „sami sobie
zgotowali ten los”.
To wszystko przefrunęło do nas
z daleka i z bliska, a my przyjęliśmy to
z wdzięcznością, jakbyśmy nie mieli
rozumu, zdrowego rozumu, gdy już
wszystko chore. Z żywnością na czele,
bo nieliczne sklepy ze zdrową żywnością
(też zwykle na niby zdrową),
już samą nazwą sugerują, że cała
pozostała żywność jest chora. I tak
jest w istocie. Mógłbym przytoczyć
setki przykładów, ale brak miejsca,
no i po co, gdy wszyscy i tak dobrze
o tym wiedzą.
Na to jest zgoda i przyzwolenie wszelakich
władz. A potem góry śmieci

i tęgie głowy się zastanawiają, co
z tym zrobić… Jak to co? Nie robić
tego, co niepotrzebne! Nie mamić,
nie oszukiwać, nie mydlić oczu, nie
okradać! To takie proste na zdrowy
rozum… Ale kto ma jeszcze zdrowy
rozum w tym świecie niezdrowej żywności,
niezdrowych emocji, chorych
i poronionych pomysłów? Wszystko
to, co próbujemy nieudolnie robić
ze śmieciami, to tylko walka ze skutkiem,
a nie z przyczyną…
Kolejny temat rzeka (wielobarwna),
morze (martwe), ocean (niespokojny),
to zmiany klimatyczne. Spustoszenia
poczynione rabunkową, bezmyślną,
skierowaną jedynie na zysk
cywilizacyjną działalnością ludzi.
Wiem, wiem – to tylko ślizganie się po
tematach, wkładanie kija w mrowisko,
głos wołającego na pustkowiu,
ale przecież nie możemy milczeć,
przytakiwać, zgadzać się na wszystkie
bezeceństwa, które czynimy naturze,
więc i samym sobie.
Najsmutniejsze jest jednak to,
że wszystko, o czym tak nieudolnie
próbuję pisać, nie jest jedynie
czarnowidztwem, wymysłem depresyjnego
pesymisty, a ma potwierdzenia
w żałosnych faktach. Łapię się na
tym, jak nietrafiony jest też tytuł tego
felietonu, bo nie powinno być „dokąd
idziesz świecie”, a dokąd szaleńczo
pędzisz na złamanie karku, w ślepy
zaułek czy w przepaść, na zatracenie?
Czy wystarczy czasu i mądrości, by
zdążyć się zatrzymać i zawrócić?
NOWOŚCI WYDAWNICZE
A czasu mamy coraz mniej, tylko do
czasu, który się kurczy jak lodowce,
maleje jak liczba gatunków flory
i fauny – alarmują raporty zatroskanych
uczonych i codzienny widok
umierającej planety, w skali mikro
i makro. Co jeszcze musi się stać, by
nie stało się to najgorsze??? [JW]
POST SCRIPTUM
101

Kwartalnik POST SCRIPTUM dostępny jest w wersji elektronicznej nadal
za darmo. Chcemy, aby pismo było osiągalne dla wszystkich. W tym
celu zapraszamy reklamodawców do współpracy.
Szczegóły w regulaminie sponsoringu i reklam pod linkiem:
http://www.postscriptum.uk/?page_id=225
102
POST SCRIPTUM