หลักเมืองมีนาคม 65

เจ้าพระยาพระคลัง
(ดิศ บุนนาค)
ที่ท่าสะอ้าน (ตำบลท่าสะอ้าน อำเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา)
แล้วจึงขึ้นบกเพื่อเดินทางไปจังหวัดปราจีนบุรี
เมื่อเป็นเช่นนี้ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ขุดคลอง
สายใหม่คือ คลองแสนแสบต่อจากคลองมหานาค (ซึ่งเคยขุดใน
รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จากเชิง
ภูเขาทองเชื่อมคลองรอบกรุง คลองบางกะปิและคลองหัวหมากไป
ยังคลองสามเสนช่วงปลายหรือคลองตัน) โดยขุดคลองเชื่อมต่อจาก
คลองตันผ่านทุ่งบางกะปิตัดเข้าแม่น้ำบางปะกง ผ่านไปยังปากน้ำ
โยทะกาซึ่งเป็นจุดบรรจบระหว่างแม่น้ำนครนายกและแม่น้ำ
ปราจีนบุรี ที่เป็นเส้นทางเชื่อมเส้นทางระหว่างเมืองนครนายก เมือง
ฉะเชิงเทราและเมืองปราจีนบุรี ตามแม่น้ำนครนายกและแม่น้ำ
บางปะกง ก่อนจะเข้าเมืองอรัญประเทศและประเทศเขมร ทั้งยัง
ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ พระยาศรีพิพัฒน์รัตนราชโกษาธิบดี
(ทัต บุนนาค) เป็นแม่กองดำเนินการขุดคลองอยู่ถึง ๓ ปีเศษ จึงขุด
คลองจนสำเร็จในปี พ.ศ.๒๓๘๓ ดังปรากฏในพระราชพงศาวดาร
กรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ว่า
“...ครั้นมาถึงเดือน ๒ ขึ้น ๔ ค่ำ (ตรงกับวันเสาร์ที ่ ๓๐
ธันวาคม ๒๓๘๐) จึ่งโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พระยา
ศรีพิพัฒน์รัตนราชโกษาธิบดี เป็นแม่กองจ้างจีนขุดคลอง ตั้งแต่
หัวหมากไปถึงบางขนาก เป็นทาง ๑,๓๓๗ เส้น ๑๙ วา ๒ ศอก
ลึก ๔ ศอก กว้าง ๖ ศอก ราคาเส้นละ ๗๐ บาท...”
สำหรับคลองแสนแสบนี้มีความยาวนับตั้งแต่ปลายคลอง
มหานาคบริเวณคลองผดุงกรุงเกษม ผ่านคลองบางกะปิและคลอง
หัวหมากไปยังคลองตัน ผ่านคลองแสนแสบเหนือ ไปออกแม่น้ำ
บางปะกง เป็นคลองสายหลักระยะทาง ๗๓.๘ กิโลเมตร ซึ่งนับว่า
หลักเมือง มีนาคม ๒๕๖๕
พระยาศรีพิพัฒน์รัตนราชโกษาธิบดี
(ทัต บุนนาค)
เป็นคลองสำคัญที่ผ่านย่านสำคัญของกรุงเทพมหานคร ได้แก่ ย่าน
มหานาคในพื้นที่เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย เขตดุสิต เขตปทุมวัน
เขตราชเทวี เขตวัฒนา เขตห้วยขวาง เขตสวนหลวง เขตบางกะปิ
เขตวังทองหลาง เขตบึงกุ่ม เขตคันนายาว เขตสะพานสูง เขตมีนบุรี
เขตคลองสามวาและเขตหนองจอก ไปออกแม่น้ำบางปะกงที่เขต
อำเภอบางน้ำเปรี้ยว จังหวัดฉะเชิงเทรา
นอกจากนี้ เมื่อมีการขุดคลองแล้วยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
ให้ราษฎรหักร้างถางป่ารกปรับแต่งเป็นท้องทุ่ง ไร่นา และมีการตั้ง
ชุมชนเรียงรายเป็นระยะจำนวนมากตามคลองซอยที่แยกจากคลอง
แสนแสบ โดยมีคลองซอยสำคัญ ๒ ฟากฝั่ง กล่าวคือ
๑) คลองซอยฝั่งซ้าย หรือคลองทางฝั่งทิศเหนือเรียงจาก
ปากคลองด้านติดคลองผดุงกรุงเกษมไปทางตะวันออก ได้แก่ ลำราง
ตาป่วน คลองวัดตึก คลองจั่น คลองวัดบึงทองหลาง คลองบางเตย
คลองกุ่ม คลองบางชัน คลองสามวา เป็นต้น
๒) คลองซอยฝั่งขวา หรือคลองทางฝั่งทิศใต้เรียงจาก
ปากคลองด้านติดคลองผดุงกรุงเกษมไปทางตะวันออก ได้แก่ คลอง
ต้นสน คลองหัวหมาก คลองบ้านม้า คลองสะพานสูง คลองเจ๊ก
คลองหลอแหล คลองลาดบัวขาว คลองสองต้นนุ่น คลองลำหิน
คลองเจียรดับ คลองลำปลาทิว คลองนครเนื่องเขต คลองหลวงแพ่ง
คลองพระองค์เจ้าไชยานุชิต เชื่อมต่อไปคลองสำโรง ลำต้อยติ่ง
เป็นต้น
5