O Pałacyku Konopackiego i Domu Kultury "Praga"

o Pałacyku
Konopackiego
i Domu Kultury
„Praga”

od ruiny
do domu kultury
Jeszcze parę lat temu dalsze losy domu Ksawerego
Konopackiego były niepewne. Budynek z roku na rok
popadał w coraz większą ruinę. W lipcu 2010 roku
na jego podwórku zawitało obozowisko artystyczne.
Uwagę mieszkańców wzbudziły ustawione w centrum
zaniedbanego terenu ciężarówka,
Wszystkie te działania materac, namioty i tymczasowa
miały zwrócić uwagę kuchnia. Kiedy w zniszczonym pałacyku
władz Warszawy na to, urzędowało nomadyczne centrum
że konieczny jest sztuki i kultury KNOT, a na wielkim,
remont wpisanego dmuchanym materacu bawiły się
do rejestru zabytków dzieci, zaczęto się zastanawiać, jak
budynku, a także wyglądałby pałacyk, gdyby przekształcić
że w jego wnętrzu go w nowoczesne centrum kultury
powinien działać miejskiej. Zorganizowano szybki konkurs
dom kultury. architektoniczny, w ramach którego
przedstawiono wiele ciekawych wizji
zagospodarowania tego miejsca. Wydarzenie, które
miało miejsce w lipcu 2010 roku, stało się impulsem
do działań podejmowanych w kolejnych latach przez
sąsiedzki Kolektyw Precel. W zaniedbanym ogrodzie
pałacyku Konopackiego organizowano potańcówki oraz
sadzono pomidory. Wszystkie te działania miały zwrócić
uwagę władz Warszawy na to, że konieczny jest remont
wpisanego do rejestru zabytków budynku, a także że
w jego wnętrzu powinien działać dom kultury. Gdyby nie
Precel nie wiadomo, czy dom Ksawerego Konopackiego
nie podzieliłby losu wielu praskich zabytków.
34
W kolejnych latach pojawiły się pomysły, by pałacyk
wyremontować, a w jego wnętrzach stworzyć
Muzeum Warszawskiej Pragi, Muzeum Cudu nad Wisłą,
Muzeum Wnętrz Mieszczańskich lub Muzeum Żołnierzy
Wyklętych. Szczególnie ten ostatni pomysł budził wiele
kontrowersji wśród mieszkańców. Ten temat podniesiony
został na jednej z sesji Rady Dzielnicy Praga-Północ.
Zdaniem mieszkańców budynek miał być miejscem
sąsiedzkich spotkań i wymiany pomysłów. W 2016 roku
zorganizowano mobilne konsultacje społeczne, podczas
których społecznicy oraz mieszkańcy mogli podzielić się
pomysłami na jego ożywienie i dalsze funkcjonowanie.
Pałacyk Konopackiego, wiosna 2017
fot. Adam Gustowski
Do remontu pałacyku Konopackiego przystąpiono
w 2017 roku. Od 2021 roku mieści się w nim filia
Domu Kultury „Praga”. W domu założyciela Nowej Pragi
ponownie toczy się życie, a mieszkańcy mogą korzystać
z bogatej oferty zajęć.
35

praskie
archiwum
społeczne
Praskie Archiwum Społeczne – Pałacyk
Konopackiego to projekt zbierający
wspomnienia mieszkańców, sąsiadów, bywalców,
a nawet uczniów i nauczycieli pamiętających
Pałacyk z dawnych lat.
Więcej historii o dawnym Pałacyku
Konopackiego dostępnych jest na stronie
internetowej Domu Kultury „Praga” w ciągle
tworzonym Praskim Archiwum Społecznym.
https://www.dkpraga.pl/praskiearchiwum
Podziel się z nami swoją historią!
Praskie Archiwum
Społeczne – Pałacyk
Konopackiego
Małgorzata Garncarek
„Nikt nie nazywał tego domu «pałacykiem». To ostatnie
lata, kiedy uzyskał miano «pałacyku». A tak to był to
jeden z wielu domów kwaterunkowych tu w okolicy.
Poza tym ludzie tu niechętnie szli, bo po drugiej
stronie była ta katownia. Byli ludzie, którzy to pamiętali,
i trochę niedobrą sławę to miało. Przez to ten pałacyk
też był degradowany trochę. Były toalety na zewnątrz.
Samemu
Pałacykowi daleko
było do luksusu.
Zresztą bardzo eleganckie. Z dziurą
w środku. Był trzepak do trzepania.
Było ujęcie wody na zewnątrz. Tak jak
wiele tych domów, które tutaj stoją.
I prawie od urodzenia mieszkałam tu, w tym Pałacyku
Konopackiego. Od ‘56 roku do ‘62 bodaj, a później się
przeprowadziłam z rodzicami na kilka lat w zasadzie
do nowego mieszkania, a później tu wróciłam. Także
ja tu mam meldunek kilkunastoletni albo nawet
36
37

kilkudziesięcioletni. Mieszkałam w sali, którą teraz
nazwano «U Błaszczakowej». Teraz jest tam piękna
kuchnia… pałacowa zresztą.
Tu były normalne mieszkania kwaterunkowe, które
dostała moja kuzynka. A ponieważ mój ojciec
wracał z wojny i był sierotą, to go przygarnęła. Bo
on wracał z Norwegii. Tu w okolicy poznał moją mamę,
pobrali się, i jak ja się urodziłam, to przeprowadzili się do
naszej kuzynki, właśnie o nazwisku Błaszczakowa.
Pałacyk miał trzy wejścia.
I główne wejście to było
to boczne od Środkowej.
Wchodziło się przez podwórze,
bo tam była brama. I dopiero
od środka wchodziło się do
poszczególnych wejść. Bo od
zewnątrz nie było wejścia, poza
tym jednym, gdzie mieszkali
Jurczyńscy. I ten ogród mówiło się, że należał do
pana Jurczyńskiego. Ja już pana Jurczyńskiego nie
pamiętam, ale mieszkali jego potomkowie.
Janina Błaszczak przed wejściem
do Pałacyku od ul. Strzeleckiej
Później było takie wejście, właściwie główne, gdzie
była klatka schodowa. Po jednej stronie mieszkała pani
Kobylińska i Badowska. To były siostry, ale jedna miała
nazwisko po mężu, a druga była panną. I ta po mężu miała
Kobylińska, a ta Badowska. I ten pan był muzykiem, tylko
jak ja go poznałam, to on był już sparaliżowany i nie grał.
Zawiślakowie mieszkali przy tym wejściu, gdzie
Błaszczakowa. Po prawej byli Zawiślakowie, po lewej
była Błaszczakowa. Na górze byli Lubiakowie, później
mieszkali Góreccy, a na samej górze mieszkała jakaś
38
rodzina i pamiętam tylko imię córki, bo ona była w moim
wieku, i to była Misia. I później tam długo nikt nie mieszkał.
Do mieszkania Były podwójne, ładne drzwi,
Błaszczaków dwuskrzydłowe, z pięknymi klamkami.
wchodziło się od Był taki przedsionek, jakiś metr na
ulicy Strzeleckiej. dziewięćdziesiąt centymetrów. I tam była
taka nasza spiżarnia. I dalej się wchodziło
znowu przez podwójne drzwi i pamiętam, że po lewej
stronie wisiał taki staroświecki wieszak, z aksamitem,
metalem, z takimi kutymi hakami na ubrania. I taka ładna
półka na kapelusze czy inne drobiazgi. Dalej stała szafa
i stało moje łóżeczko, w którym później spał mój brat.
Dalej stał tapczan. Po środku stał olbrzymi dębowy
stół z takimi toczonymi nogami i była taka ścianka
z szaf zrobiona, za którą mieszkała Błaszczakowa. Bo
to było trzydzieści parę metrów ten pokój i to było
całe mieszkanie. Więc ona miała za ścianą swoje jakby
mieszkanie, a myśmy mieszkali w tej salonowej części.
I jeszcze zapomniałam, był piec po prawej stronie. Jak
się wchodzi, to po prawej. Był zlew i rury takie szły.
Grube. I był taki róg, gdzie stał piękny kufer podróżny po
moich pradziadkach. Łóżko metalowe z takimi złotymi
kołami i takie kule były na to nasadzane. I była komódka,
gdzie był ołtarzyk. I ona tam miała [pani Błaszczakowa]
Jezuska tego słynnego z tym promieniem z serca. Miała
lampeczki, które zrobił jej mąż. I to było bardzo dobre,
bo jak była starsza, to jak gdzieś wyjeżdżałam, to jej
przywoziłam różne Matki Boskie i krzyżyki, bo ona sobie
tam wzbogacała coraz bardziej ten ołtarzyk. Bo ona
była bardzo religijna, ale nie bardzo kościelna, że tak
powiem. Ona się bardzo tym cieszyła. Miała pięknie
wykrochmalone serwety przez kogoś z naszej rodziny
haftowane i na nich ten ołtarzyk. A po prawej stronie był
stary stół, który był do gier hazardowych (śmiech), bo
39

Janina i Lucjan Błaszczakowie
z sąsiadami w ich mieszkaniu
Małgorzata Garncarek
była przez lata
związana z Pałacykiem
Konopackiego.
3 „Tygodnik
Illustrowany” 1867.
ten stół się rozkładało i się grało
w brydża. Miał popielniczki, był
uściełany aksamitem w środku.
I na tym stał piękny zegar
marmurowy, Francuz, który robił
mój dziadek, bo to była jego
praca dyplomowa. I jeszcze
tam stał taki fotel, który teraz
by bił rekordy mody, bo teraz
są modne znowu meble z lat 30. I jeszcze z boku stał
kredens kuchenny. Podobno z pięknego wiśniowego
drewna. I jeszcze przed kuchnią stała skrzynia na węgiel.
Opiekowałam się trochę Jancią [panią
Błaszczakową] i ona miała niesamowite
historie, bo na przykład [mówiła:] «Gosia
przyjdź, bo mi się dzisiaj w nocy śniło, że
ja umrę». I przychodzę, ona jest w czarnej
sukni, pięknie ubrana, założyła pantofelki, gromnica
obok stoi, i kładzie się, składa ręce i leży. Właśnie na
tym tapczanie w tym salonie. I tak godzinka minęła i ja
mówię: «Jancia, może byśmy się herbaty napiły, bo co
umierasz, nie umierasz?». A ona mówi: «No to nie, to
może jeszcze nie». To ja mówię: «to chodź jakąś kolację
zjemy, co będziesz na głodniaka umierać?». No to ona
wstała, zrobiła kolację, wypiłyśmy sobie herbatkę, później
znowu się położyła. Ja mówię: «ale ty jesteś w dobrej
formie, może ci się coś pomyliło z tym umieraniem?».
«A wiesz, bo to może nie będzie tak, że to dzisiaj, ale
tak za trzy dni». A ja podejrzewam, że to chodziło o to,
żeby do niej częściej zaglądać, bo ona mieszkała sama
i czuła się samotna. No to ja przyszłam za te trzy dni,
ale nie umarła. Później to były trzy tygodnie i było trzy
miesiące i później przeszła ta chęć umierania i żyła
dobre paręnaście lat, bo dożyła 87 lat”.
40
właściwie to
robiłem zdjęcia
nieba...
Adam Gustowski
– mieszka naprzeciwko
Pałacyku Konopackiego
od 1999 roku.
Przez ten czas zrobił setki zdjęć nieba, a przy okazji
i dawnego domu Ksawerego Konopackiego, który przez
lata stał opuszczony i czekał na rozbiórkę. Jego fotografie
są świadectwem zmian, które nastąpiły przez ostatnie
ćwierćwiecze, gdy Pałacyk na nowo stał się jednym
z najbardziej reprezentacyjnych miejsc na mapie Pragi.
41
fot. Marek Mosiński

„Pałacyk, powiedzmy „Mieszkamy w kamienicy naprzeciwko
sobie szczerze, Pałacyku i tam jest jakby otwarty
podupadał. Gdybym horyzont. Jeszcze dopóki tego domu
miał zamiłowanie do nie dobudowali, tej nadbudówki
fotografii ruin, oj to tak” w kształcie kiosku, było widać Pałac
Kultury z zegarem. W związku z tym jak
się człowiek budził, to po prostu wychodził i widział,
która godzina. Mieszkamy tuż za szkołą, nad boiskiem,
więc jest taki odkryty i niczym niezmącony fragment
nieba nad Warszawą i ono jest niezwykle dynamiczne.
To, co tu się dzieje… Poza tym ptaki przylatują - w zimie
mewy, w lecie rybitwy. Ptasie bitwy powietrzne jak
u Fiedlera. Dzieje się na tym niebie bardzo dużo.
Tutaj dodatkowo jeszcze przychodzą różne zjawiska
atmosferyczne, śnieżyce, deszcze, albo mgły. I wtedy
ta okolica zaczyna za każdym razem inaczej wyglądać.
To są takie ostre kontury, albo są rozmyte. Tu, w Pałacyku,
dawniej jakieś towarzystwo się krzątało, coś tam robiło,
palili ogniska, działy się tu różne fajne i mniej fajne rzeczy,
ale ponieważ ja lubię fotografię, to przy okazji pstrykałem
zdjęcia. I tak pstrykałem i pstrykałem i tak pstrykam,
a pałacyk mimo woli stał się bohaterem drugiego planu”.
Pałacyk Konopackiego,
widok z okna Adama Gustowskiego
Pałacyk Konopackiego,
widok z okna Adama Gustowskiego
42
43

przygotowania
do wielkiego
remotu
Przez kilka lat w celu
zwrócenia uwagi na
stan zabytku grupa
PRECEL animowała
przestrzeń wokół
pałacyku, organizując
wiele wydarzeń.
Od 2010 r. nieformalna grupa Praskie Centrum
Rewitalizacji Społecznej PRECEL zabiegała o uratowanie
i odrestaurowanie Pałacyku Konopackiego. W jej skład
wchodzili m.in. architekci, historycy, socjologowie
i miłośnicy zabytków. Przez kilka lat w celu zwrócenia
uwagi na stan zabytku animowali przestrzeń wokół
pałacyku, organizując wiele wydarzeń (w tym warsztaty
architektoniczne, debaty, wieczorki taneczne).
44
Wspólnie z mieszkańcami zbudowali
ogród społeczny, w którym ci ostatni
hodowali swoje owoce i warzywa. Pomysł
zagospodarowania terenu przylegającego
do Pałacyku Konopackiego pod grządki
warzywne został zainicjowany przez
mieszkańców, którzy skarżyli się, że
brakuje im na Pradze terenów zielonych.
W 2011 r. w ramach Nocy Muzeów PRECEL przeprowadził
słynną akcję Boom Pałacyku Ruń. W jej programie
znalazły się m.in. spotkania z architektami oraz
społecznikami praskimi, którzy chcieli zwrócić uwagę
mieszkańców i urzędników na unikatowość tego miejsca.
Podczas prowadzonych działań animacyjnych zbierano
informacje o lokalnych potrzebach związanych z tym
miejscem, a także przygotowywano ciekawe prace
koncepcyjne. W efekcie powstał plan zagospodarowania
Pałacyku, który odpowiadał postulatom miejscowej
społeczności. Na grafikach przygotowanych przez
aktywistów PRECLA uwzględniono wszystkie funkcje
budynku zdiagnozowane w ramach konsultacji: socjalne,
kulturalne, edukacyjne, informacyjne oraz praktyczne.
Powstał plan W piwnicy znalazła się pralnia publiczna,
zagospodarowania warsztat rowerowy oraz szkoła rzemiosł;
Pałacyku, który na parterze – przedszkole sąsiedzkie,
odpowiadał restauracja, otwarta kuchnia, balhaus, bar,
postulatom miejscowej toalety; na piętrze – ośrodek badań nad
społeczności. rewitalizacją „bank czasu”, „kosmiczna
pomoc socjalna”, hotel dla rezydentów
(2 pokoje 2-osobowe, 3 pokoje 1-osobowe plus
zaplecze socjalne) oraz inkubator idei (pomieszczenie
konferencyjne, przestrzeń biurowa); natomiast na
poddaszu – praskie ogrody, a na dachu panele
fotowoltaiczne. Projekt został zweryfikowany przez
mieszkańców podczas spotkań w ogrodzie, a następnie
przekazany władzom dzielnicy.
Ostatecznie
rewitalizacja Pałacyku
Konopackiego została
uznana za kluczowe
przedsięwzięcie.
Ostatecznie rewitalizacja Pałacyku Konopackiego
została uznana za kluczowe przedsięwzięcie i zapisana
w strategicznym planie miejskim Zintegrowany Program
Rewitalizacji m.st. Warszawy na lata 2015–2022.
Zgodnie z zawartymi tam zapisami zabytek, wraz
z praskim Teatrem Baj, miał zostać poddany
kompleksowej modernizacji. Budynek po remoncie
miał stać się: „Centrum Kulturalno-Społecznym Dom
45
Kultury Praga wraz z funkcją senioralną
w Pałacyku Konopackiego”. Ten zapis
był punktem wyjścia do konsultacji
społecznych przeprowadzonych
w 2016 r. z pracownikami Domu Kultury
„Praga” oraz mieszkańcami Pragi Północ.

W dokumencie dość szczegółowo określono zakres prac
remontowych: „Remont i modernizacja zabytkowego
budynku przy ul. Strzeleckiej 11/13 z adaptacją na
potrzeby Domu Kultury „Praga” (obecna siedziba
ul. Dąbrowszczaków 2) będzie obejmował: rozbiórkę
wnętrza budynku z zachowaniem obecnej bryły
i formy architektonicznej, odgrzybienie murów, roboty
budowlano-konstrukcyjne, remont dachu i elewacji,
konserwację i rekonstrukcję detalu architektonicznego,
wymianę stolarki zewnętrznej, montaż instalacji
elektrycznej, wodno-kanalizacyjnej, grzewczej,
zniesienie barier architektonicznych dla osób starszych
i osób z niepełnosprawnościami, odnowienie terenu
wokół pałacyku, rekultywację i uzupełnienie zieleni”
(Zintegrowany Program Rewitalizacji…, s. 173).
Powołano zespół
ekspertów z różnych
dziedzin: socjologów,
animatorów kultury
oraz architektów.
W ramach konsultacji
z mieszkańcami
organizowano badania
fokusowe, spacery
badawcze, warsztaty
architektoniczne,
konsultacje mailowe
oraz mobilne.
Od marca do czerwca 2016 r. na zlecenie Biura Kultury
m.st. Warszawy przeprowadzony został projekt Pałacyk
Konopackiego – wspólne miejsce kultury zrealizowany
przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”. W jego
ramach powołano zespół ekspertów z różnych dziedzin:
46
socjologów, animatorów kultury
oraz architektów. Przygotowali oni
wieloetapowy plan działań związanych
z rewitalizacją zabytku, który od samego
początku oparty był na ścisłej współpracy
z pracownikami Domu Kultury „Praga”.
Dzięki temu założeniu analizy badań były
bardziej kompleksowe i uwzględniły różne
punkty widzenia.
Zdiagnozowano również potrzeby
społeczności lokalnej. W ramach
konsultacji z mieszkańcami organizowano
badania fokusowe, spacery badawcze,
Pałacyk Konopackiego
przed renowacją
warsztaty architektoniczne, konsultacje mailowe
i mobilne. Sprawdzano na nich, czy wypracowana
przez społeczników PRECLA koncepcja jest nadal
aktualna. Raport podsumowujący działania potwierdził
powszechną chęć nadania Pałacykowi charakteru
sąsiedzkiego, a także wskazywał na podstawowe funkcje,
które powinien on spełniać: integrującą i wspierającą
realizację pomysłów mieszkańców.
Pałacyk Konopackiego w okresie PRL-u zamieszkiwany
był przez lokatorów komunalnych, których wspomnienia
i historie zbieramy w tworzonym obecnie archiwum
społecznym. Następnie budynek przez długie lata
stał pusty i ulegał degradacji. Był bardzo zrujnowany.
47

Zaatakowany przez groźny grzyb. W 2015 r. doczekał się
jednak remontu konserwatorskiego. Prace polegały na
jego kompleksowym zabezpieczeniu: wymianie dachu
i zniszczonych stropów, konserwacji murów zewnętrznych
bez tynkowania, a także piwnic i fundamentów. Głównym
celem remontu było doprowadzenie budynku do
stanu surowego, ale otwartego. Był to etap wstępny,
przygotowujący do dalszych prac modernizacyjnych.
Wstępna kwota zabezpieczona w budżecie
m.st. Warszawy w wieloletniej prognozie finansowej
na zadanie Modernizacji zabytkowego budynku
przy ul. Strzeleckiej 11/13 w Warszawie – Pałacyku
Konopackiego wynosiła ok. 22 mln zł.
remont
W dniu 19 września 2017 r. w siedzibie Stołecznego
Zarządu Rozbudowy Miasta została podpisana
umowa (nr 47/DZP-2/2017) z wykonawcą remontu.
Stronami umowy było Miasto Stołeczne Warszawa
(reprezentowane przez jednostkę budżetową Stołeczny
Zarząd Rozbudowy Miasta) oraz generalny wykonawca
Budimpol Sp. z. o.o.
„Podpisujmy umowę na inwestycję typu «projektuj
i buduj», więc do realizacji przez wykonawcę są nie tylko
zalecenia konserwatora, ale także ustalenia z konsultacji
społecznych, co do przyszłej roli tego budynku” –
powiedział podczas konferencji prasowej Michał
Olszewski, wiceprezydent Warszawy. „Powrót Pałacyku
przy Strzeleckiej to symbol, bo nie tylko odzyska
48
„Powrót Pałacyku przy
Strzeleckiej to symbol,
bo nie tylko odzyska
blask dom założyciela
Nowej Pragi, ale także
stanie się on centrum
sąsiedzkiej wspólnoty,
domem kultury
realizującym to,
co chcieliby widzieć
w nim mieszkańcy”
blask dom założyciela Nowej Pragi, ale także stanie
się on centrum sąsiedzkiej wspólnoty, domem kultury
realizującym to, co chcieliby widzieć w nim mieszkańcy”.
Przedmiotem umowy było zaprojektowanie
i wykonanie robót budowlanych w ramach zadania
inwestycyjnego Modernizacja zabytkowego budynku
przy ul. Strzeleckiej 11/13 – Pałacyk Konopackiego. Termin
realizacji wynosił 24 miesiące. Remont zakończyć się
miał 19 września 2019 r.
18 maja 2005 r. Pałacyk Konopackiego wraz z otoczeniem
wpisany został do rejestru zabytków. Na mocy tej decyzji
ochroną objęto w szczególności: „formę zewnętrzną
obiektu: gabaryt, zachowane opracowanie plastyczne
elewacji; układ pomieszczeń, z wyłączeniem wtórnych
49
podziałów oraz zachowane elementy
oryginalnej, drewnianej stolarki i snycerki”.
To właśnie te zapisy w znaczny sposób
przyczyniły się do ograniczenia pełnej
swobody w kreowaniu przestrzeni
przyszłego Domu Kultury.
Na podstawie przygotowanego w 2017 r.
programu funkcjonalno-użytkowego
powstał pierwszy projekt architektoniczny,
w ramach którego zagospodarowano
wszystkie pomieszczenia zabytku.
Niestety wytyczne konserwatorskie
dotyczące układu pomieszczeń nie pozwalały na
umieszczenie w budynku sali wielofunkcyjnej. Na
przełomowy pomysł, jak włączyć taką przestrzeń w ramy
Pałacyku, wpadli architekci firmy WXCA, którzy na
zlecenie m.st. Warszawy przygotowywali koncepcję
zagospodarowania ogrodu wokół zabytku.

Dzięki podbiciu i poszerzeniu piwnic budynku
można było uzyskać nową przestrzeń (z garderobą
i foyer). Takie rozwiązanie spotkało z przychylnością
konserwatora zabytków i pozwoliło na zaprojektowanie
i wybudowanie sali wielofunkcyjnej z widownią na
100 osób. Nad nią znalazł się olbrzymi taras z modrzewia
syberyjskiego, na którym w sezonie letnim prowadzone
są działania kulturalne i animacyjne (koncerty,
potańcówki, spektakle, kino plenerowe, performance).
W celu zapewnienia wyjścia na taras wykorzystano
istniejące otwory drzwiowe i okienne w głównym
korpusie budynku i jednym ze skrzydeł.
Na parterze budynku znajdują się cztery pomieszczenia
galerii z systemami wystawienniczymi, miejsce
na kawiarenkę społeczną, nowoczesna pracownia
kulinarna, pokój dla seniorów, przestrzeń do zabawy
dla najmłodszych oraz pokój dla matki z dzieckiem.
Na pierwszym piętrze zaprojektowano nowoczesną
pracownię tzw. FabLab, czyli miejsce przeznaczone na
działania kreatywne i rozwijające pasje artystyczne czy
naukowe. Są tutaj m.in.: pracownia ze stanowiskami
komputerowymi i druku 3D, pracownia krawiecka
oraz pracownia sitodruku. Na tym samym piętrze
znaleźć można także pokoje pracownicze oraz pokój
socjalny z balkonem. W Pałacyku nie zabrakło również
przestrzeni coworkingowej. W zabytku znajduje
się też pokój dla rezydenta. Korzystają z niego
współpracujący z Domem Kultury „Praga” artyści
pracujący na rzecz społeczności lokalnej.
Pałacyk Konopackiego w czasie remontu
50
Na poddaszu budynku znalazły się dwie sale
performatywne (z zapleczem), w których odbywają się
zajęcia ruchowe, taneczne, muzyczne oraz teatralne.
51

Natomiast umiejętności techniczne można rozwijać
w pracowni frezarsko-ślusarskiej, do której prowadzi
oddzielne wejście z zewnątrz budynku.
Niewielka działka wokół pałacyku zyskała nowe
nasadzenia oraz przestrzeń dla mieszkańców do
wspólnego spędzania czasu. Na terenie ogródka znajdują
się także: wiata rowerowa, stół do ping-ponga, huśtawka,
kompostownik oraz poidełko z wodą do picia.
8 VII 1939 r., Referat Gabarytów.
Fotografia ze zbiorów Archiwum Mazowieckiego
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków
pałacyk – przed remontem
Remont budynku trwał cztery lata. Utrudniła go nie
tylko pandemia, ale także budowa linii metra, która
narażała Pałacyk na dodatkowe drgania (w celu
wzmocnienia budynku objęto go specjalnymi obejmami
i wzmocniono konstrukcyjnie czteroma parami
słupów w sali wielofunkcyjnej). Remont zakończył się
więc z opóźnieniem, w czerwcu 2021 r. Koszt całości
inwestycji z wyposażeniem wyniósł ok. 16 mln. zł.
Projekt Modernizacji zabytkowego budynku Pałacyku
Konopackiego i jego otoczenia w celu aktywizacji
społecznej i gospodarczej warszawskiej Pragi został
dofinansowany 6 mln. zł. w ramach Regionalnego
Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego
na lata 2014–2020.
Niestety ze względu na zły stan techniczny budynku nie
zachowały się praktycznie żadne elementy historyczne
Pałacyku. Oryginalnymi, odrestaurowanymi elementami
są dwa żeliwne balkony. Reszta została odtworzona.
W 2021 r. dom Ksawerego Konopackiego
zdobył 3. nagrodę w konkursie
Renowacja roku Zabytków Mazowsza.
pałacyk – w dniu otwarcia po remoncie
10 września 2021 r.
Wykonawcy, realizatorzy, twórcy koncepcji:
RAPORT PAŁACYK KONOPACKIEGO – WSPÓLNE MIEJSCE KULTURY:
Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę”:
Ludwika Ignatowicz, Adam Kadenaci
PLAN FUNKCJONALNO-UŻYTKOWY: Polscy Konserwatorzy
Zabytków Barański i Wspólnicy Sp.k
GŁÓWNY WYKONAWCA: Budimpol Sp. z.o.o
INWESTOR ZASTĘPCZY: Stołeczny Zarząd Rozbudowy Miasta
GŁÓWNY PROJEKTANT: Szlis Architekt Jacek Szlis Warszawa
KIEROWNIK BUDOWY: Robert Paszkowski
PROJEKT WNĘTRZ (KONCEPCJA): Anna, Marek Lorens
PROJEKT AKUSTYKI (KONCEPCJA): ewkAkustika.
Ewa Więckowska-Kosmala. Pracownia akustyczna
PROJEKT ZAGOSPODAROWANIA TERENU (KONCEPCJA): WXCA
52 53

Pałacyk Kultury Praga
– odrestaurowany dom Ksawerego konopackiego
fot. Paweł Wiszomirski

pałacyk kultury
praga
Uroczyste 1 czerwca 2021 roku odebraliśmy
otwarcie nastąpiło klucze do XIX-wiecznego Pałacyku
10 września 2021 roku Konopackiego, który został przekazany
Domowi Kultury „Praga” po wieloletniej
rewitalizacji. Pierwsze wakacje były więc wypełnione
przygotowaniami do uroczystego otwarcia. Zaczęliśmy
je 10 września transmitowanym online koncertem
Widoki z muzyką Piotra Świerzbińskiego – jazzową
kompozycją napisaną specjalnie na tę okoliczność.
12 września zaprosiliśmy wszystkich do środka. W trzech
pałacowych galeriach zaprezentowaliśmy wystawy
przybliżające historię Pałacyku i praskich okolic. Można
Występ w dniu otwarcia Pałacyku
56
było zobaczyć (zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz
budynku) wystawę portretów założyciela Nowej Pragi
wyłonionych w konkursie zorganizowanym w ramach
projektu „Ksawery Konopacki – historia nieznana”.
Na otwarciu pojawił się sam Ksawery Konopacki,
a właściwie przebrany za niego aktor, Jarosław
Witaszczyk, który zapraszał odwiedzających na liczne
wydarzenia, m.in. Widoczki w Pałacyku w wykonaniu
aktorów Teatru 59 minut, koncerty naszych zespołów
i chórów, warsztaty czy spotkania z instruktorami.
Wieczór zakończył program kabaretu Szczęśliwa „60”,
Od otwarcia
Pałacyk Kultury
Praga – bo tak go od
tej pory nazywamy
– stał się dostępny
dla wszystkich.
57
który występował w Pałacyku jeszcze
przed jego renowacją, w trakcie działań
aktywistów z formacji PRECEL.
Budynek posiada nowocześnie
zaprojektowane wnętrza, profesjonalny
sprzęt i zaawansowany system
dystrybucji dźwięku. Wyposażony jest
m.in. w pracownię kulinarną, krawiecką, sitodruku
i 3D oraz sale: wystawową, taneczną i widowiskową,
w których odbywają się warsztaty, wydarzenia i koncerty.
Nazwy pomieszczeń warsztatowych i galerii pochodzą
od imion i nazwisk późniejszych mieszkańców domu
Ksawerego Konopackiego (pracownia krawiecka
u Blanki, kuchnia u Błaszczakowej, galeria u Kobylińskiej,
sala ruchowa u Wachwachowa itd.). Pomysł ten
pojawił się w trakcie nagrywania Praskiego Archiwum
Społecznego. Pani Małgorzata Garncarek, dawna
mieszkanka Pałacyku, przechadzając się po odnowionym
budynku jeszcze przed jego otwarciem, opowiadała
nam, jak jej się tu żyło w dzieciństwie, kto mieszkał pod
dwójką, o czym szeptano na klatce schodowej i jakie
zapachy dobiegały z kuchni.

Dzięki jej niezawodnej pamięci dowiedzieliśmy się,
kto zamieszkiwał konkretne pomieszczenia i mogliśmy
w ten sposób nawiązać do czasów, gdy Pałacyk tętnił
życiem. Teraz dokładamy wszelkich starań, aby znowu
dużo się tu działo!
Od otwarcia drugiej siedziby Domu Kultury „Praga”
w Pałacyku Konopackiego udało nam się nawiązać
współpracę z lokalnymi instytucjami i organizacjami
(m.in. z Muzeum Warszawskiej Pragi, Pragą LAB,
Ogniskiem Wychowawczym im. Kazimierza
Pałacyk Kultury Lisieckiego „Dziadka”). Powstała zielona
Praga staje się coraz Przestrzeń Uważności służąca do
bardziej popularny kameralnych spotkań sąsiedzkich, a także
na kulturalnej do pracy, odpoczynku i relaksu (są w niej
mapie stolicy np. lampy antydepresyjne). Codziennie
można skorzystać ze stałej oferty zajęć
artystycznych, sportowych, warsztatów ogrodniczych
czy uczestniczyć w koncertach i spektaklach. Dzięki
możliwościom, jakie daje Pałacyk, rozwinęły się nasze
dwa popularne, comiesięczne cykle: przedstawienia
w ramach Dziecięcej Sceny Teatralnej i koncerty z serii
Potańcówki pałacowe. Nowe miejsce staje się coraz
bardziej popularne na kulturalnej mapie stolicy –
podczas Nocy Muzeów w maju 2022 roku kilkaset osób
przyszło zwiedzić budynek, poznać jego historię oraz
dowiedzieć się czegoś więcej na temat naszych działań.
Po rozpoczęciu wojny za wschodnią granicą Pałacyk
Konopackiego stał się miejscem wspierającym Ukrainę
i jej mieszkańców. Zainicjowana przez mieszkańców
zbiórka darów zaangażowała wielu prażan do wspólnego
działania. Po krótkim czasie otworzyliśmy Praską świetlicę
– przestrzeń integrującą stałych i nowoprzybyłych
mieszkańców naszego miasta, którzy dzielili się swoimi
58
Pałacyk Konopackiego po rewitalizacji
59

umiejętnościami, ucząc się od siebie gotowania,
origami, śpiewu czy dziergania. Został również otwarty
punkt nauki zdalnej dla dzieci z Ukrainy uczących się
w ukraińskim systemie oświaty.
wybrana
bibliografia
W Pałacyku Konopackiego historia łączy się
z nowoczesnością. W miejscu, gdzie Ksawery Konopacki
półtora wieku temu zintegrował lokalną społeczność,
powstała przestrzeń, w której mieszkańcy realizują
swoje pomysły twórcze. Druga siedziba Domu Kultury
„Praga” poszerzyła nasze możliwości i horyzont działań.
Pałacyk – dzięki możliwości stałego kwaterowania
artystów i angażowania ich w tworzenie lokalnej tkanki
kulturalnej – ma potencjał do rozwijania projektów na
skalę europejską czy wręcz światową. Liczymy, że każdy
mieszkaniec Pragi i Warszawy będzie mógł dołożyć coś
od siebie do tych szeroko zakrojonych planów i poczuje
się u nas jak w domu.
Do zobaczenia na Pradze!
O AUTORCE: Społeczna Opiekunka Zabytków. Zajmuje się badaniem
MONIKA WESOŁOWSKA historii Pragi i podejmuje szereg działań popularyzujących
wiedzę o tej części Warszawy i jej dziedzictwie.
Jest autorką inicjatywy „Z Pragą za pan brat”. Publikuje artykuły naukowe
i popularno-naukowe, prowadzi spacery, wygłasza prelekcje, jest współautorką
wystaw. Jest autorką opracowań historycznych i konserwatorskich, współautorką
opracowania badań stratygraficznych. Interesuje ją XIX wiek.
KSIĘGI HIPOTECZNE
I DOKUMENTY
Dossier Konopackiego (Uniwersytet
im. M. Łomonosowa w Moskwie)
Księga hipoteczna „Osada Targówek”,
t. 1 (APW, sygn. 29010)
Księga hipoteczna 908, 909,
1445 do 1452-Praga
(Hipoteka Warszawska, sygn. 542)
Księgi metrykalne kościoła katolickiego
w Wobolnikach (1804-1817)
Wykaz szlachty (Litewskie Państwowe
Archiwum Historyczne, LVIA_F391_
ap1_b1690, fond 391: Wileńskie Biuro
Deputacji Szlacheckich)
OPRACOWANIA
KONSERWATORSKIE
Kamińska Z., Badania na obecność
polichromii na powierzchni
ścian i stolarki wnętrza Pałacu
Konopackiego w Warszawie
Kamińska Z., Program prac
konserwatorskich dla detali
architektonicznych i stolarki elewacji
oraz wnętrz Pałacu Konopackiego
w Warszawie
Wesołowska M., Opinia w sprawie
prac restauratorskich wykonanych
w Pałacyku Konopackiego przy
ul. Strzeleckiej 11/13 w Warszawie,
w dzielnicy Praga Północ,
Warszawa 2021
Witomski P., Ekspertyza mykologicznobudowlana
budynku Pałacu
Konopackiego w Warszawie,
Warszawa 2017
PUBLIKACJE
Aleksandravičius E., Simono Daukanto
knygų leidėjas Ksaveras Kanapackis
[w:] G. Subačius, E. Aleksandravičius,
E. Motieka, R. Miknys (red.), Lietuvių
atgimimo istorijos studijos 5. Simonas
Daukantas, Vilnius 1993, ss. 118-132
Anichkov N.M., Istoricheskaya
zapiska pyatidesyatiletiya Tretyey
Sanktpeterburgskoy gimnazii,
Petersburg 1873
Białynicka Z., Studia i praca
nauczycielska młodego Mickiewicza,
Rozprawy z Dziejów Oświaty 2, 1959,
ss. 89-118
Fudakowski Z., O produkcji żelaza
w byłych skarbowych zakładach
w dolinie rzeki Kamiennéj, Ekonomista:
pismo poświęcone ekonomice,
statystyce i administracji,
R. 7, z. 6 (czerwiec 1872), ss. 391-407
Kwiatkowski M., Pałac i kamienica
Gaya, Spotkania z zabytkami,
nr 4, 2007, ss. 40-41
Lansbergienė E., Ar Biržų krašte
galima aptikti Simono Daukanto
pėdsakų?(skrastas.lt, dostęp
dn. 28.12.2020)
Pamiętniki Wiktora Szokalskiego, t. 3,
wyd. R. Wierzbicki, Warszawa 1928
Sikorska-Kulesza J., Deklasacja drobnej
szlachty na Litwie i Białorusi
w XIX wieku, Pruszków 1995
Straszyńska A., Teoria wyzwolenia.
Warszawska Praga, Warszawa 2019
Subačius G., Simono Daukanto Rygos
ortografija (1827-1834), Vilnius 2018
Wesołowska M., Ksawery Konopacki
– gospodarz Nowej Pragi, Spotkania
z Zabytkami 9-10, 2018, ss. 14-17
Wesołowska M., Pałacyk Ksawerego
Konopackiego – historia do odkrycia,
Warszawa 2021
Zieliński J., Warszawskie synagogi.
Na tropie tajemnic, Łódź 2020

OPRACOWANIA
Zieliński J., Architektura
i budownictwo ulic i placów Warszawy
przedpowstaniowej. Ulica Stalowa,
z. 1: Historia, Warszawa 2015
Zieliński J., Architektura
i budownictwo ulic i placów Warszawy
przedpowstaniowej. Ulica Stalowa,
z. 2: Katalog, Warszawa 2015
Zieliński J., Architektura
i budownictwo ulic i placów Warszawy
przedpowstaniowej. Ulica Środkowa,
z. 2: Katalog, Warszawa 2015
ROCZNIKI URZĘDOWE
Rocznik urzędowy na rok 1858,
Warszawa
Rocznik urzędowy na rok 1859,
Warszawa
Rocznik urzędowy na rok 1860,
Warszawa
Rocznik urzędowy na rok 1861,
Warszawa
PRASA
Dziennik Literacki, nr 11
z dnia 19 lutego 1864
Gazeta Polska (dawniej Codzienna),
nr 117 z dnia 1 (13) maja 1861
Kronika wiadomości krajowych
i zagranicznych, nr 100 z dnia 9 (21)
października 1859
Kurjer Codzienny, R. 2, nr 278
z dnia 12 grudnia 1866 roku
Kurjer Codzienny, nr 123
z dnia 24 maja/5 czerwca 1868 roku
Kurjer Codzienny, nr 84
z dnia 5 (17) kwietnia 1872 roku
Kurjer Warszawski, R. 45, nr 226
z dnia 8 października 1866
Kurjer Warszawski, R. 49, nr 216
z dnia 20 września (2 października) 1869
Kurjer Warszawski, R. 49, nr 273
z dnia 29 listopada (11 grudnia) 1869
Kurjer Warszawski, nr 63
z dnia 8 (20) marca 1879
Kurjer Warszawski, nr 82
z dnia 11 (23) marca 1890 roku
Kurjer Warszawski, nr 138
z dnia 8 (20) maja 1897 roku
Tygodnik Illustrowany,
t. 15, nr 383 z 1867 roku
Tygodnik Illustrowany,
seria 5, t. 6, nr 141 z 1892 roku
DOM KULTURY „PRAGA”
w Dzielnicy Praga-Północ m.st. Warszawy
ul. Dąbrowszczaków 2, 03-474 Warszawa, tel. (22) 618 41 51
FB: @tupraga, @PalacykKonopackiego, IG: tupraga
TEKSTY: Monika Wesołowska, Małgorzata Garncarek,
Katarzyna Sołtys, Przemysław Piskozub
KOREKTA: Katarzyna Dudzińska
OPIEKA WYDAWNICZA: Marta Janik
ZDJĘCIA: Marek Mosiński, Paweł Wiszomirski, Adam Gustowski
PROJEKT GRAFICZNY I SKŁAD: Małgorzata Wójcicka
Copyright © 2022 Dom Kultury „Praga”
Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kopiowanie w urządzeniach
przetwarzania danych, odtwarzanie w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie
w wystąpieniach publicznych – również częściowe – tylko za wyłącznym
zezwoleniem właściciela praw autorskich
DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW INSTYTUTU DZIEDZICTWA MYŚLI NARODOWEJ
IM. ROMANA DMOWSKIEGO I IGNACEGO JANA PADEREWSKIEGO W RAMACH
FUNDUSZU PATRIOTYCZNEGO – EDYCJA NIEPODLEGŁOŚĆ PO POLSKU.
www.dkpraga.pl
PATRONAT MEDIALNY: