PŁOMJO 11

lětnik
2022
11

70 lět PP OMJO OMJO
Wulět druheho
dobyćerskeho mustwa
Hnydom na spočatku noweho šulskeho
lěta poda so druhi dobyćer našeho narodninskeho
wubědźowanja na ny
zasłužewulět.
Worklečan 3. lětnik (tehdy hišće 2. lětnik)
dojědźe sej tohorunja do Slepoho.
Najprjedy wobhladachu sej hólcy
a holcy tamnišu cyrkej. Fararka Jadwiga
Malinkowa wjedźeše dźěći po
božim domje a pokaza jim samo tajnu
chódbu, kotraž je na cyrkwinskej
wěži schowana. Po zajimawym zazběhu
w cyrkwi běžachu naši dobyćerjo
zaso k Reinertec ranch, hdźež sydaše
słódny wobjed. Po tym čakaše zaso zabawny
program na šulerjow.

J U B i L E J
3
Na našej YouTube-stronje móžeće
sej nětko tež dobyćerskej filmaj
našeho wubědźowanja wobhladać.
Zapodajće do pytanskeje
maski na YouTube
jednorje PŁOMJO
abo zascanujće
QR-kode.
Z wobsaha
Smědźachu z kwadom jězdźić, kłok a prok
třěleć a kaž cowboyjo na byku jěchać. Kaž
na fotach widźiće, je so dźěćom naš wulět
lubił. Tón wšak su sej za jich prócu z narodninskim
widejom tež zasłužili.
24 Prašenje měsaca
32 Zajimawostki wokoło
rybow
Powědančko
8 Rubježnik Rumbo
30 Beat-banda
Zajimawostki
14 Lěćo w Hornich
Smolinach
34 Brónje – přeco hižo
dźěl čłowjestwa
36 Po puću z Korlu
Awgustom
Kocorom
tekst a fota: P. Š.
titulny wobraz: przemekklos / photocase.de

Witaj, 1. lětniko!
Mila ma lila mapu.
Uli ma lupu a lapu.
Ula ma lila puli.
Mama ma jeja za tortu.
tekst: ]. Pa[ka / rys.: Christin Lukašowa

W U m o L U J E m Y S a m i !
5
rys.: ingrid Groschke

6
i T a J a W U K æ
Skón∑nje zaso nazyma!
Měrko, Matej a Marko čakaja rano wosrjedź wsy na šulski bus. „Dźensa je hižo chětro
zyma“, Měrko zastona (stöhnt). „Ach, přestań. Skónčnje njeje wjace tak horco. Ja so na
nazymu wjeselu“, jemu Matej znapřećiwi (erwidern). „A što je tak rjane na nazymje?“,
chce Měrko wot přećela wědźeć. „Wšitko“, Matej spěšnje wotmołwi. „Wosebje so mi lubi,
hdyž so lisćo štomow pisani. To je rjany napohlad (Anblick). Nimo toho sym w nazymje
rady w lěsu po puću a pytam hriby. Zwjetša mam potom tež našeho psa Mórasa sobu.
Naš dźěd praji, zo je nazyma najrjeńši počas. Wón lubuje kurjawu (Nebel). W kurjawje
mjenujcy wšitko jara potajnje (geheimnisvoll) wupada.“ Marko ma hižo tołstu čapku na
hłowje a šawl wokoło šije. „Mi je dźensa tež hižo chětro zyma. Ale nazyma so mi tohodla
lubi. Nimam rady horce lěća, tajka ćopłota mi njetyje (bekommt mir nicht). Ja
hromadźu ze sotru a nanom kóžde lěto žołdźe a kastanije. Z nimi naš nan potom zwěrinu
w lěsu picuje. Ale zymy wšak su nětko chětro miłe (mild). Zwěrjata mjeztym sami
dosć picy namakaja. Tak naše žołdźe wjac njetrjebaja.“ „Mój bratr rady ze žołdźemi
a kastanijemi pasli“, Matej hišće doda (ergänzen). „Ach, mi so nazyma njelubi, dokelž so
tak husto dešćuje. Mam rady słónčne wjedro. A kopańcu potom tež wjace wonka hrać
njemóžemy. Ja bych rady cyłe lěto lěćo měć chcył“, praji Měrko. „To jeničke rjane na nazymje
je, zo mam w nowembrje narodniny“, so wón zasměje. „A zo šulski bus špatneho
wjedra dla druhdy přepozdźe přijědźe“, Matej zawoła a wšitcy so směja.
1. Wotmołw na prašenja! Napisaj sadu!
Hdźe su so hólcy zetkali?
Z čim Matejowy bratr rady pasli?
Kotry počas ma Měrko najradšo?
Kak rěka Matejowy psyk?

i T a J a W U K æ
7
Kak je Marko zdrasćeny?
Što so Matejowemu dźědej na nazymje wosebje lubi?
Čehodla hromadźi Marko z nanom a sotru žołdźe?
2. Što so tebi na nazymje lubi abo što w nazymje najradšo činiš? Napisaj dwě sadźe!
3. Napisaj, kotry počas maš najradšo a wopodstatni (begründe), čehodla!
tekst: P. ]. tekst: / rys.: XXX Karin / rys.: Konrad XXX

Rubjeznik
rumbo
Potajnstwo zwukow
Pjatk popołdnju přińdźe Jan mjelčiwy ze
šule domoj. Jeho mała sotra Rejzka so
kaž błudna na kónc tydźenja wjeseleše, dokelž
smědźeše pola Rumba w bydlenskim
wozu přenocować.
„Maćerka je w měsće, a ja budu pola nana!“,
wona wokoło Jana skakotaše.
„Ja wěm“, rjekny Jan jenož. Rumbo bě za
mać a jeje přećelku zastupnej lisćikaj za dźiwadłowu
hru dobył, a hižo cyły tydźeń doma
wo tym rěčachu.
Při wječeri sedźeše Jan bjez kóždeho słowčka
za blidom a tykaše pomazki do so.
Rumbo jeho chwilu wobkedźbowaše. Hdyž
běštaj wokomik samaj, so jeho wopraša: „Je
so něšto stało, Jano?“
„Ach, mamy tajki nadawk a ani nan mi při
tym pomhać njemóže. A mać tež nic.“ Janowy
nan wuznawaše so wuběrnje z kompjuterami
a Janej hewak přeco pomhaše.
„Što da maće činić?“
„Mam přez kónc tydźenja wosebity mikrofon
sobu a dyrbju z nim zwuki přirody nahrawać.
Naša wučerka zběra je za mediateku.
A na to dóstanjemy znamku.“
„Dyrbiš potajkim wonka zwuki nahrawać“,
zwěsći Rumbo.
Jan sćahny hubu a wěšeše hłowu.
„Wěš ty što, tutón raz ći ja pomham. Přenocuješ
dźensa w nocy tež pola mje w lěsu.
To by tola było, hdy njebychmy žane zwuki
namakali. Sy wědźał, zo su zwěrjata wosebje
w nocy aktiwne?“
Glorija bě z tym přezjedna, a tak ćehnjechu
Rumbo, Jan a Rejzka z nachribjetnikom do
lěsa. Rejzka so bórze do wisateje maty zakuli.
Rumbo a Jan sydnyštaj so před bydlenski
wóz a dźeržeštaj mikrofon do powětra. Měještaj
zbožo, zo běše měrna nóc a zo so njedešćowaše.
Něhdźe bě knyskotanje w lisću
słyšeć, a w dalinje škrěčeše někajki ptak.
Jan zywaše. „Dyrbimy cyłu nóc tu sedźeć?“
Jemu woči zapadowaštej a wón poča so hibać.
„Dyrbiš cyle měrnje sedźeć, hewak zwěrjata
zešeriš. A potom je nimo ze zwukami“, wujasni
jemu Rumbo.
Jan sedźeše tuž měrnje pódla Rumba, zlehny
swoju hłowu wo jeho chribjet a sej wusny.
Nazajtra wotući Jan we wisatej maće. Rumbo
předstaji jemu zběrku zwukow. Běše słyšeć,
kak sowa suta, jěž jachli a dźiwje swinjo
korči. Najlěpje pak lubješe so Janej, kak
wjelk wuje a kak jeleń ruje.

UBJE ŽNiK rUmBo
9
prašeni:
* Što měniće, kak je Rumbo
zwuki nahrawał?
* Smě so Jan přez swoju
jedynku wjeselić?
* Kotre zwuki by ty nahrawał/a?
„Sy ty cyłu nóc po puću był?“, chcyše Jan
wědźeć.
„To njech je moje potajnstwo“, wotmołwi
Rumbo.
Přichodny tydźeń přińdźe Jan cyle zbožowny
ze šule domoj. Rumbo wćipny na njeho
čakaše. „Što je twoja wučerka prajiła?“
„Wona je wša zahorjena a chce wědźeć, hač
sym wšitke zwěrjata pola nas w lěsu namakał.
Tamni mějachu wroble a hołbje, jedyn
měješe piwčenje myšow. Ale dźiwje zwěrjata
nichtó měł njeje.“
Rumbo so smějkotaše. „Derje tak!“
„Dóstanu jedynku“, wjeseleše so Jan. „Měj
dźak, Rumbo!“
Rumbo so tróšku začerwjeni, stupi so na
palcy a poča kaž wjelk wuć.
„Ow ně, sy ty to sam był?“, chcyše Jan wědźeć.
„Je lěpje, hdyž wšitko njewěš“, wotmołwi jemu
Rumbo. „Přeco zaso su so jedynki w powětře
rozpušćili, dokelž je něchtó dokładnje
wědźeć chcył, zwotkel něšto je.“
„A mamy tu w lěsu woprawdźe wjelki?“
„To móžeš jenož zwěsćić, hdyž sy dny dołho
w lěsu žiwy, wuši nastaješ a slědy zwěrjatow
prawje čitaš.“
„Pomału so mi zda, zo maš ty zajimawe
žiwjenje jako rubježnik“, zwěsći Jan a dźěše
potom horje do swojeje stwy, zo by kompjuter
zapiknył.
tekst: Lubina Hajduk-Veljkoviåowa / rys.: Eva Gaeding

Sym w 5.30 hodź. stanył. Potom
sym snědał a so rjenje zdrasćił. Hdyž
sym hotowy był, smy k cyrkwi jěli. Smy so
we wosmich na farje zetkali. Tam je nam knjez farar
Delenk hišće jónu wšitko rozkładł. Po tym smy
kemši šli. Hdyž su te nimo byli, smy doma wobje-
dowali. Po wobjedźe smy na nyšpor šli. Potom sym
1 0 i T a r J o P i S a J a
70 lět lět PP
etttttttttt
t P
PPPPPPP
O
OM
OM
OMJ
–
OMJO O
–
to je cool!!!
Na Chróšćanskej zakładnej šuli „Jurij
Chěžka“ někotři šulerjo rady pisaja.
Woni mjenuja so TeamTekst. Woni
pisaja realne a wumyslene teksty.
Tule woni gratuluja!
iTarJo PiSaJa
Prěnje swjate woprawjenje
so předrasćił. Smy tež hišće wječerjeli. Tři hodźiny
pozdźišo su wšitcy hosćo zaso wotjěli.
KLEMENS WJELA
Přećeljo
Moja přećelka je moja psyca. Wona rěka Nala.
Ma dołhej wuši a wopuš. Wona je čorno-běła,
bruna a róžojta. Mój sej hrajkamoj, so
pleńčimoj a wona mje samo zakituje.
Druhdy pak Nala tež šćowka, dokelž
nima rady, hdyž něchtó nimo našeho
płota dźe. Wona je nětko nimale
dwě lěće stara. Mój přećel je tež mój
kocor. Wón je štyri lěta stary. Ja jeho
rady majkam. Kocor rěka Luca. Wón
je bruny, čorny a běły.
HELENA LEBZEC
W Płomjenju čitam
najradšo žorty, pčołku
Pawlinu a recepty wot
Tomaša.

Mi lubja so žorty
a comic!
Mysteriozne durje
(Kedźbu! Wšitko je wěrne!)
W našim bydlenskim domje mamy wosebite durje. To
štož pisam bě so stało, jako staj dźěd a wowka do
domu zaćahnyłoj. Widźach na durjach mjezwočo a za
krótki wokomik běše so wone zaso zhubiło. Spodźiwnje,
abo? Potajkim smy škličku z gumijowymi barikami před durje
stajili. Přichodny dźeń běchu wone zhubjene. Jenož šklička
tam hišće steješe. Ta bě prózdna. Po zdaću mamy w našim domje dobroćiweho
ducha. Spodźiwne tež běše, zo smy mjezwočo dalšej razaj
wuhladali, jónu na terasy a jónu na schodźe. To je
woprawdźe wulke hódančko! Přetož durje nimaja
ručicu. Znajmjeńša so do nich žana njehodźi. Druhdy
je za durjemi słyšeć někajki ropot abo za
nimi knyskota. Při tym njeje za nimi někajka
rumnosć ale sćěna. Durje su a wostanu mysteriozne.
Štó wě, što abo štó za nimi bydli?
KONSTANTIN UNTCH
i T a r J o P i S a J a
1 1
Što pyta zajac w zahrodźe?
Jednoho dnja skakaše zajac po polu. Wón rěkaše Ella a měješe
čornoběły kožuch. Nadobo přileća ptačk a zajac so jeho nastróži. Ella
běhaše spěšnišo. Bórze pak pytny, zo běše sej do zahrody doběžał. Wobhlada
sej morchej, kiž bě něchtó pódla soloteje połožił. Ella chcyše sej słódnu morchej
słodźeć dać. To so morchej počinaše hibać a so do zemje zhubi. Na to so Ella do
soloteje da. Tola što bě to? Tež ta so w zemi zhubješe. W tym wokomiku
Ella wotući.
Zajac ležeše w swojim hněžku. Kajki bě to spodźiwny són!
MILA HARTRUMPFEC
W Płomjenju mam
najradšo wumolowanki,
žorty a paslenki!
Sym kóčka
Rěkam Olafina. Sedźu na křesle a hladam telewizor.
Sym pak hłódna. Mam lóšt na mloko z ćopłej
wodu a k jědźi chce so mi twaroha. Ow jej! Hdźe
da je moja wobsedźerka? Ach haj, wona je w
kuchni. Du dele do kuchnje a mjawču. Chcu mloko
z ćopłej wodu a twaroh! Mmm, to słodźi ...
JOSEFINA ŠPITANKEC

1 2 i T a r J o P i S a J a
W Płomjenju čitam
najradšo teksty wo
zwěrjatach a hódančka.
Had a krokodil
Na pomoc!
Jednoho dnja sedźeše wódny muž při rěce bli-
sko hosćenca. Nadobo słyšeše knyskotanje.
Wón so wobroći a widźeše za sobu stejo wysoki hród,
kotryž so paleše. Wódny muž pak so zaso k rěce wobroći a scyła
na hród njehladaše. Nadobo słyšeše w bliskosći cuni hłós
kotryž praješe: „Wódny mužo, prošu, pomhaj nam woheń hašeć.
My to sami njedočinimy. Ty sy jenički, kiž to zamóže!“
Wódny muž njemóžeše wotmołwić. Wón wšak nikoho wuhladał
njebě. Tola něchtó ćahaše jeho za kabat. A nadobo měješe wón
bow w ruce. Nětko počeše wón tola woheń hašeć. Jako běchu płomjenja
zadušene a zhašane, wuhlada wón wokoło sebje mały
ludźik – lutki. Te wótře juskachu! Wódny muž pak
běžeše wróćo k rěce a so podnuri.
DANA ŠOŁĆIC
Běše jónu hadowa swójba, jedyn muž a jedna žona. Te měještaj
jejko, z kotrehož móhł baby-had wulězć. Nadobo kuleše so jejko
do rěki z krokodilemi. Na zbožo njeběše ani jedyn krokodil jejko
widźało abo słyšało. Mjez hadami je kral, ale tež krokodile maja
krala. Jejko, kotrež bě do wody padnyło, bě jejko hadźaceho krala.
Syn krala krokodilow je jejko namakał a sej mysleše, zo je
to hrajka. W hrodźe hadow je wulka hara. Woni pytaja jejko. Pola
krokodilow je měr. Mały krokodil rěka Erik a pokaza swojemu
nanej nowu hrajku. Hady sej myslachu, zo su myše jejko pokradnyli.
Wšako myše hady přeco mjerzaja. Myše pak njejsu jejko
měli. Potom su hady k liškam, wjelkam, rybam, knotam a žabam
šli. Nichtó pak jejko měł njeje. A nětko? Kak drje
powědančko dale dźe?
JACOB WJEŃK
Čitam najradšo comic,
žorty a powědančko
Dźiwula.
Dožiwjenje z psom
Sym pola wowki w Budyšinje była. Tam sym so chcyła z psom pleńčić.
Tola Pusij je dyrbjał k lěkarjej. A ja sym směła sobu hić. Pola lěkarja
běše psyk chětro cyplkojty. To pak njebě dźiw. Tam běštaj dalšej
psaj. Sym směła jeju hacać. Jedyn běše dalmatiner a dalši běše
połny kudźerjow. Hdyž smy byli zaso po puću domoj, je dźěd dyrbjał
hišće do zahrody k znatym. Ja dźěch wězo sobu. Jako bě dźěd
w zahrodźe wšitko zdokonjał, sym směła ludźom sobu domoj hić.
To bě něšto wosebite. Wšako tam ani dźěd, ani wowka dotal
byłoj njejstaj. Potom sym pola nich telewizor hladała. Při tym
sym směła skónčnje tež psa majkać. Mój papa je mje pozdźišo
wotewzał. To běše jara rjany dźeń!
FELICIA ŠLOSAR JEC
fota: Dana, Helena, Konstantin, Josefina, Felicia, milenka

J U B i L E J
1 3
Pućowanska wustajeńca
Płomjenja
Skónčnje je tak daloko: K našemu 70-
lětnemu jubilejej sym tež mału wustajeńcu
spřihotował. Tuta měješe spočatk
septembra swoju premjeru na cyle wosebitym
zarjadowanju: Zakładna šula w Bošecach
je mjenujcy šulski jubilej swjećiła.
125 lět maja tam hižo šulu, a k narodninam
su wšitkim zajimcam ponowjene šulske
twarjenje pokazali. To bě wězo rjany zazběh
za našu wustajeńcu. W njej móžeće
sej stare wudaća wašeho časopisa wobhladać
abo čitać, kak Płomjo nastanje. A wězo
njesmě tež mały kwis falować. Štóž cedlku
z prašenjemi prawje wupjelni, móže samo
małe myto dobyć. Tuž budźće wćipni a njesćerpni
– tež we wašej šuli natwarimy bórze
našu mału wustajeńcu.
tekst a fota: P. Š.

1 4 P U ∂ o W a N J E
Pohlad na
měšćanski
dźěl Lonau
Chodojty, hórnistwo
a horiny: Lěćo w
Horni
Smolinach
Hornich
Smolinac
Z najeće Smoliny? Smoliny (němsce Harz) su
srjedźne horiny w srjedźnej Němskej, kiž
leža w zwjazkowych krajach Delnja Sakska,
Saksko-Anhaltska a Durinska. Delnjosakski
dźěl mjenuje so tež Hornje Smoliny (Oberharz)
a poskića wjele zajimawych městow, wulětnišćow
a dalšich wosebitosćow. Pójće ze mnu na
małe pućowanje přez tutu překrasnu kónčinu!
Geografija
Smoliny su najwyše horiny sewjerneje Němskeje:
njejapcy pozběhuja so ze sewjeroněmskeje
nižiny do wysokosće a wulki dźěl třikrajoweho
róžka Delnja Sakska, Saksko-Anhaltska
a Durinska majestetisce dominuje. Runočasnje
su tež jedne z najmjeńšich horinow
Němskeje: Smoliny su „jenož“ 2226 km²
wulke (to je tróšku mjeńša přestrjeń hač
wokrjes Budyšin).
ac
Zelowa
zahroda
w Altenau
Rozsah je něhdźe 35 kilometrow z juha na sewjer
a něhdźe 110 kilometrow z wuchoda na
zapad. Ale jenož mały dźěl Smolinow – Hornje
Smoliny w Delnjej Sakskej – maja woprawdźe
wjelhorinski charakter: Tu leži najwyša hora
Smolinow, 1142 metrow wysoki Brocken w Saksko-Anhaltskej.
Brocken je znaty jako hora, na
kotrejž so wotpowědnje legendźe kóžde lěto we
wałpornej nocy chodojty zetkawaja. Hnydom
pódla Brockena leži Wurmberg, najwyša hora
Delnjeje Sakskeje, kiž je 971 metrow wysoka.
Zwonka Hornich Smolinow su Smoliny skerje
hórkate hač horate.
Herzberg a Lonau
Na juhozapadnej kromje Smolinow
leži město Herzberg
am Harz. Herzberg je idealne
wuchadźišćo do Smolin
a do Narodneho parka
Smolinow. Nad městom
trónuje rjany stary
hród rodu Welfow
(Hoch-
adelsgeschlecht Welfen).
3
Drjewjana
cyrkej w Clausthal-Zellerfeld

P U ∂ o W a N J E
1 5
Hłucharje
su rědke
Sewjernej
ptački. měšćanskej
dźělej Herzberg
a Lonau
ležitej hižo w narodnym
parku Smolinow.
Hdyž sće w Herzbergu,
njedźiwajće so
dwurěčnych taflow dla:
Herzberg je oficielne esperanto-město,
čehoždla je tu wšitko němsce a esperanto popisane.
W měšćanskim dźělu Lonau – štož je
mała wjes w dole, wobdata z horami – móžeće
tež rědke hłucharje (Auerhahn) widźeć: Nad
wsu dawa specielne hajnišćo z tutymi rědkimi
ptakami, kiž běchu tu w lěsach Smolinow
dlěje hač druhdźe žiwe.
Clausthal-Zellerfeld a Altenau
Clausthal-Zellerfeld je tež mjezynarodnje znate
město. Tu steji Techniska uniwersita, kiž słuša
k najlěpšim w Němskej. Dla swojeho połoženja
na wysokej płoninje, je tudyši klima jara „hórski“,
štož rěka, zo je tam husto mokro a tež
w lěću je tu jara rědko woprawdźe horco. Studenća
tuž žortuja, zo je uniwersita w Clausthal-
Zellerfeld jenička w Němskej z dwěmaj zymskimaj
semestromaj w lěće. W měšćanskim dźělu
Altenau leži najwjetša zelowa zahroda Europy.
Tu móžeće wučuć wšelake zelowe aromy z cyłeho
swěta a tež wjele wo korjeninach nawuknyć.
Romkerhall
Romkerhall je cyle wosebity hońtwjerski hród,
wobdaty z wysokimi horami. Hród steji direktnje
porno najwjetšemu wodopadej
Smolinow:
šumjenje wody je hižo zdaloka słyšeć. Ale najwjetša
wosebitosć je, zo je to kumštny wodopad:
Sakski kral, kotryž je mały hród w 19. lětstotku
natwarić dał, bě mjenujcy slepy. A tak da
so pódla swojeho hrodu tež wodopad připrawić,
zo by móhł wodu słyšeć, dokelž běše słuchanje
na šumjenje wody jeho najlubši hobby.
Dźensa je wodopad turistiska atrakcija, a štóž
pod nim steji, zrozumi hnydom zahoritosć krala
za zwuk šumjaceje wody.
Dialekt
Wosebitosć Hornich Smolinow je tudyši rudnohórski
dialekt (Erzgebirgisch). To rěka, zo
wobydlerjo tuteje kónčiny tak rěča, kaž ludźo
w južnej Sakskej, kotraž je něhdźe 300 kilometrow
zdalena! Hornje Smoliny su tak mjenowana
„rěčna kupa“ a su wobdate wot delnjoněmskich
dialektow. Ale kak je to móžno, zo tu
rěča kaž w Sakskej? To ma historiske přičiny:
W 16. lětstotku buchu w Hornich Smolinach
zemske pokłady wotkryte, mjez druhim rudy,
slěbro a sel. Problem pak běše, zo běchu Smoliny
tehdy hišće nimale njewobsydlene. Tehdyši
knježerjo trjebachu hórnikow, kiž pokłady
z podkopkow wudobywaja. Najlěpši hórnicy
běchu za wony čas w Rudnych horach žiwi,
a tak su tehdyši wjerchojo rudnohórskich hórnikow
do Smolin přeprosyli, zo bychu so tam
zadomili a kónčinu wobsydlili. Ći přińdźechu,
a z nimi jich dialekt. Dźensa, 600 lět pozdźišo,
rěča potomnicy tehdyšich sydlerjow dale wariantu
rudnohórskeho dialekta, kiž rěka Ewerharzisch.
Söseska
rěčna zawěra
w Hornich
Smolinach
tekst: Měrćin Ptasiński, fota: M. P., Pixabay, Siga / wikipedia

Lube pilne pčołki,
nazymnik chila so ke kóncej a swjeća so poslednje kermuše. Połna předwjesela a tosće hladam na sćěnu swojeho kołća a wjeselu so na 1. hodownik. Potom budźe tam
napjamjenujcy
zaso pisany adwentny kalender wisać, w kotrymž chowaja so małe překwapjenki.
A kaž hižo loni chcu wam tež lětsa zaso pokazać, što sym sej wumysliła. Tajka
adwentna protyka je tež rjany dar za wšitke doadwentne narodninske dźěći ...
Paslimy:
Adwentny kalender
„Sobowa swójba“
(Rentierfamilie)
Za jedyn kalender trjebaš: 24 filtrowych titkow
za kofej (wulkosć S), 12 drjewjanych (rady tež
pomolowanych) klamorčkow, něhdźe 3 m dołhi
štryčk abo ćeńki powjaz, nožicy, lěpk, čorny
fazerak, bruny fazerak, wołojnik, krutu pisanu
papjeru (čerwjenu a brunu), ćeńku běłu papjeru,
pjenjezaj: 2 euraj a 5 centow
Prěni krok: mjezwočo soba
Ï Sfałduju kofejowu filtrowu papjeru na woběmaj
bokomaj tak, kaž na wobrazu zwobraznjene.
Tak sčinju to ze wšěmi 24 titkami.
2.
Ï
Ï Přilěpju sfałdowanej kromje.
1.
Druhi krok: nós a wóčce soba
Ï Za nós soba wozmu 2-eurak jako
předłohu. Połožu pjenjez na krutu
čerwjenu papjeru a wobkružu jón
z wołojnikom. Potom wutřiham
kulowaty nós. Trjebam 24 nosow.
trěbne materialije
3.
Ï Wottřiham
prawu a lěwu hornju
kromu diagonalnje.

P a S L i m Y
1 7
5.
4.
Ï Za wóčce soba wozmu mały pjenjez (5 centow). Połožu jón
na ćeńku běłu papjeru a wobkružu jón z wołojnikom.
Potom wutřiham wóčce soba. Dokelž trjebam cyłkownje
48 wóčkow, sćěhowacy pokiw: Sfałduju łopjeno dwójce
kaž harmoniku a namoluju předłohu.
Dokelž leža nětko tři woršty łopjena
na sebi, wutřiham z jednym razom
hnydom tři wóčka.
Ï Namoluju na kóžde wóčko z čornym
fazerakom dypk.
7.
Ï Wutřihana
předłoha słuži
mi jako šablo-
na za zbywace
47 rohiznow.
Třeći krok: rohizna (Geweih)
Ï Za rohizna namoluju swobodnje
předłohu na brunu papjeru (wulkosć
a formu tak, kaž so mi to lubi).
8.
Ï
Nalěpju nós, wóčce a rohizna
na kofejowu filtrowu papjeru.
Ï
Napisam na čoło
soba z brunym
fazerakom ličbu 1
a pokročuju z lič-
bami 2 do 24.
6.
9.
Kajke je to wjeselo,
hdyž nam hody bliža so!
Čas čakanja so pominje
z kalendrom na sćěnje.
Hdyž rano woči wočinju
a do kalendra pokuknu,
tu maličkosć mje zwjesela -
kak rjany je čas čakanja!
Rjany čas čakanja přeje wam
Ï Hdyž sym 24 sobow
spaslił/a,
móžu tute z drjewjanymi
klamorčkami
na dołhi
štryčk / ćeńki
powjaz přityknyć.
Zo by to tež prawy
adwentny kalender
był, tyknu
nětko hišće do
kóždeho soba
mału (słódku)
překwapjenku!
waša Pawlina
tekst a fota: m. K. / rys.: Karin
Konrad

1 8 c o m i c
Na dompuću ze
sportoweje hale ...
Ach, njeje
to rjenje? Po mjetańcy
w smjerdźatej hali won
do jasneho nowemberskeho
wječora!
Tajne informacije
Puh, mje huška! Nětko spěšnje
domoj do ćopłeje wanje. Zyma
steji woprawdźe před durjemi.
Stoprocentnje nic!!! Tu na
znamješku namakaš dopokaz.
Snano
přińdu hišće někotre
miłe dny.
Njemóžeš znamješko čitać? To rěka, zo
su dźensa hwězdy widźeć. Nad nim wisa
samo znamješko, kotrež namołwja,
zo maš horje do njebjes kukać.
Ty zaso kał powědaš. Tule je módre njebjo wočiwidnje
přešmórnjene – to rěka, zo so wjedro pohubjeńši.
A tam je samo wšo běłe, potajkim wočakujemy sněhowy
wichor. Praju tola, horca wanja je jenička opcija!
Njewěm, hač
chcu twojej logice
sćěhować.

c o m i c
1 9
50 metrow dale ...
Snano pokaza nam
tute znamješko móžnu
alternatiwu. Rejować! To
woćopli! Abo na hoberskim
klawěrje piskać.
Powědaj mi radšo,
kajke wjedro jutře
budźe. Trjebam
rukajcy do šule?
Hdyž je tute znamješko aktualne,
móžemy z lětnim dnjom ličić - wulke
słónco a „H“ za „horco“ je dopokaza
dosć, abo?
A tu widźimoj temperaturu
přichodnych dnjow.
Moje kupanske cholowy
sym tola hižo zrumował.
Tež hdyž je mi zyma a ja
ći žane słowo njewěrju –
moju naladu sy zaso raz
polěpšił, Florijo.
Rady so stało, Felikso – widźimoj so rano w šuli.
Póńdu nětko domoj wječerjeć, zuby rjedźić a po tym
činju to samsne kaž ta běła hrjada (Balken) tamle na
znamješku – budu so lehnyć. Dobru nóc!
kΩnc
awtor: ]å|pan Hanu[

2 0 h r a
Pismiki hromadźić,
s l owa zestajeć
∂ A U Ž
K Ł I G
Ó P ¿ A
M Š ∂
Ž µ C
H Ž Ł U
N O A Š
L Ó T S

h r a
2 1
Za wostudłe šulske p≠estawki (nic hod≤iny!) abo dešåikojte popołdnja mamy za was zaso
raz hru. Ha∑ do štyrjoch hrajerjow móža sobu hraå, trjebaåe jenož hrajne figury a kóstku.
Takle so hraje: Stajåe waše hrajne figury na pisane pola wosrjed≤ hrajnišåa. N|tko postaji
jedyn hrajer słowo – w|zo serbske –, kotrehož pismiki dyrbi kóždy hrajer po hrajnišåu
pytaå a tak słowo po sl|d≤e hromad≤e zestajeå. Kóstkujåe po wu∑injenym sl|d≤e
a suwajåe swoje figury po kóstkowanej li∑bje dale. Jeli såe so na prawy pismik stupili,
napisajåe jón na cedlku. Štóž ma jako pr|ni cyłe słowo napisane, je dobył a sm| postajiå,
za kotre dalše słowo maja so pismiki hromad≤iå.
tekst: P. Š. / rys.: Christin Luka[owa
L N D G
M A W E
D Š B
K CH K
B O Ł
S D≤ æ M
D R J T
∂ L Y P

E C E P T
2 3
Kobołk woběl a nakraj jón po móžnosći na
cyle małe kuski. Kobołk změšej z korjeninami
a selu. Nukla rozkraj na wjetše kuski
abo daj sej mjaso hižo pola rěznika na kuski
nakrać. Nětko namazaj korjeninowu mě-
šeńcu z wobeju bokow na mjaso.
Nětko tež zeleninu skrótka wopraž, přidaj
potom tomatowu mjatku a lunk wody a daj
wšemu skrótka so warić, doniž njeje so
woda wuwariła.
Morchej, selerij, cyblu a porej woběl, nakraj
wšo na małe kuski a daj takle spřihotowanu
zeleninu do šklě.
Dźiwaj na to, zo so
zelenina njepřismudźi!
Hdyž póčnje
lochce bruna być, přilij zaso něšto wody.
Tutón krok hišće dwójce wospjetuj.
Nětko wopraž nukla
zlochka w pónoji.
Potom wzmi mjaso
zaso z pónoje a daj
zeleninu do njeje.
Potom napjelń pónoj z wodu a połož tež
nukla do njeje. Takle spřihotowanu suń ju
pola 160 °C stopnjow za něhdźe połdra hodźiny
do kachli, doniž njeje mjaso mjechke
dosć.
Potom wzmi mjaso z pónoje a wotkidń
jušku přez křidku do hornca. Jušku zhusć
z kukuricowym škrobom a přidaj tež hišće
lunk smjetany do njeje. Naposledk wosłodź
ju hišće raz ze selu a daj sej nuklace mjaso
na př. z běrnami a čerwjenym kałom zesłodźeć.
tekst a fota: T. Luka[ / rys.: ]å|pan Hanu[

2 4 P r a Š E N J E m µ S a C a
„Kotru supermóc
by rady wobsedźał/a?“
Tónraz su nam šulerjo lońšeho
4. lětnika Radworskeje zakładneje
šule na naše prašenje
wotmołwili.
Leonie: „Lětać móc, potom
sym spěšnišo doma.“
Isabell: „Ja bych rady lětać
chcyła kaž ptačk, zo móžu sej
swět wothorjeka wobhladać.“
Larissa: „Ja bych rady
njewidźomna była, zo njebychu
mje druzy widźeć móhli.“
Emma-Amalia: „Bych
chcyła skóncowane wěcy
rady na sekundu zaso
reparować móc. To by jara
wužitna kajkosć była.“
Janina Alexia: „Bych rady woheń jako
supermóc měć chcyła. Potom móžu sej
přeco mały wohenčk zamiškrić, hdyž
stanuju a je mi zyma.“
Sophie: „Čas
wróćo wjerćeć
abo kuzłać.“
Erik: „Njezranjenosć.
Potom njebych žane
bolosće wjac měł.“
prašał so: P. Š. / rys.: ]å|pan Hanu[

P r a Š E N J E m µ S a C a
2 5
Nico: „Přeća spjelnić móc.
Čehodla? Dokelž bych potom
kóždemu pomhać móhł.“
Anika: „Hdyž bych mysle druhich
čitać móhła bych přeco wědźała,
što sej woni wo mni mysla.“
Lotta:
„Bych rady móc nad wodu měć chcyła.
Annalena: „Sym
z mojimi tučasnymi
mocami spokojom.“
Potom móžu jednorje tak kwětki krjepić
abo postajić, hdy ma so dešćować.“
Katrin: „Sej přeco něšto
k jědźi přikuzłać móc.“
Mathilda: „Hdyž bych
čas zadźeržeć móhła,
bych wjace wot rjanych
wokomikow měła. To by
cool było.“
Ludwig: „Bych chcył njewidźomny
być! Potom bych zaso stanył a dale
telewizor hladał, po tym zo staj mje
staršej do łoža pósłałoj.“
Julian: „Přez murje
chodźić móc, dokelž
sy potom spěšniši!“
Viktoria: „Mysle
druhich čitać, zo bych
wědźała, hdyž mje
něchtó nałži.“

2 6 XW XU XZ N a m N E } o N Y
Hdyž bychu naše stawizny njeskónčne módre
njebjo byli, su wone jasne hwězdy, kotrež nam
něštožkuli wuswětluja: wuznamne žony, kotrež
běchu a su druhim ze swojimi idejemi, zamóžnosćemi,
swojej sylnej wolu a zapalom z přikładom
a kotrež maja po cyłym swěće wulki
wuznam za stawizny swojeho kraja. Nažel
žnějachu mnohe z nich za čas swojeho žiwjenja
jeno zrědka připóznaće za swoje skutki a stejachu
často w sćinje podobnje wuznamnych muži.
Tohodla chcu w tutej nowej seriji kóždy měsac
jednu tajku wuznamnu a sylnu žonu předstajić,
kotraž běše mnohim druhim ludźom z inspiraciju
a kaž hwězda na ćmowym njebju ...
Wuznamne žony
ŽONA MĚSACA
AGATHA
CHRISTIE
„Recept za dobry krimi:
detektiw njesmě ženje wjac
wědźeć hač čitar/ka!“
(Agatha Christie)
... JAKO DŹĚĆO
Agatha Mary Clarissa Miller narodźi so 15. septembra 1890
w juhojendźelskim městačku Torquay. Jeje staršej běštaj
Američan Alvah Miller a Jendźelčanka Clarissa Boehmer.
Agatha přežiwi swoje dźěćatstwo ze staršimaj kaž tež sotru
Margaret a bratrom Louisom w rjanej wiktorianskej wili z
mjenom „Ashfield“.
... JAKO ŠULERKA
Agatha njechodźeše kaž druhe dźěći ze wsy do šule, ale
bu hač do 16. žiwjenskeho lěta wot swojeje maćerje doma
wuwučowana. Mać Clarissa spózna hižo zahe, zo ma
dźowka Agatha wosebite spisowaćelske zamóžnosće. Tak
wozjewi Agatha hižo z jědnaće lětami prěnju samopisanu
basnju w lokalnej nowinje. W samsnym lěće – 1901 –
zemrě nan Alvah. Wotnětka staraše so mać sama wo tři
dźěći a wojowaše přećiwo hrožacej chudobje.
tekst: M. K., fota: Jour, Diagram Lajard / wikipedia
WOPOMNJEĆE
(WUBĚR)
• 1971: bu Agatha wot
jendźelskeje kralowny
do „Order of British
Empire“ přiwzata
a z tym do zemjanstwa
pozběhnjena
• 1972: wuznamjeni so
z „Grand Master Award“
šwedskeje kriminalneje
akademije
• 1988: ćernik bu po spisowaćelce
pomjenowany:
Ramira Kormeita Agatha
Christie Kordes
• 2000: bu Agatha z Anthony
Awardom a z tym
jako „najlěpša kriminalna
awtorka“ wuznamjenjena

W U Z N a m N E } oX X N X
Y
2 7
... JAKO MŁODOSTNA
Jako młodostna poda so Agatha na studij
hudźby do Parisa. Jako pak wudyri 1914
Prěnja swětowa wójna studij spušći. Agatha
sta so z chorobnej sotru pola Čerwjeneho
křiža a dźěłaše pozdźišo samo
w apotece. Tu přiswoji sej mnohe znajomosće
wo jědojtych maćiznach – wažny
zakład za jeje pozdźiše romany.
... JAKO ŽONA A MAĆ
1914 zmandźeli so Agatha z połkownikom
(Oberst) Archibaldom Christie, kotryž bě
lětar w kralowskim wojerskim lětarstwje.
Jimaj narodźi so 5. awgusta 1919 dźowka
Rosalind Margaret Clarissa. 1928 bu
mandźelstwo dźělene a 1930 zmandźeli
so Agatha znowa, a to z archeologu Ma-
xom Mallowanom.
... JAKO SPISOWAĆELKA
1920 wuńdźe prěni roman Agathy: „The Mysterious
Affair an Styles“ (Das fehlende Glied
in der Kette). W srjedźišću kriminalki steješe
belgiski detektiw Hercules Poirot. Agatha pisaše
hišće 32 dalšich romanow z tutym detektiwom
we hłownej róli, kotrež buchu po cyłym
swěće wulki wuspěch. 1930 stwori Agatha dalšu
woblubowanu postawu: detektiwku Miss
Marple, kotraž měješe w kriminalce „Mord
im Pfarrhaus“ swoju premjeru a rozrisowaše
w dalšich 12 romanach kriminalne pady. Cyłkownje
napisa Agatha 66 romanow, k tomu hišće
někotre krótkopowědančka a tež dźiwadłowe
hry. Po cyłym swěće bu něhdźe 22
miliardow jeje knihow předatych. Jako najwuspěšnišu
awtorku kriminalkow mjenuja
Agathu tež „Queen of crime“ (kralownu kriminalkow).
... POSLEDNJE LĚTA
12. januara 1976 zemrě Agatha Christie w Oxfordshire.
Wona bu w Cholsey pola Wallingforda
pochowana. 1977 wuńdźe jeje awtobiografija
jako kniha, w kotrejž Agatha na swoje
žiwjenje a wosebje dźěćatstwo zhladuje.
tekst: XXX / rys.: XXX

2 8 D i G i T a L N Y S W µ T
DIGITALNY
MICHAŁ
C hceće-li so z přećelemi online
zetkać abo zhromadnje domjace
nadawki při ličaku činić, móžeće to
wotnětka w serbskej rěči přewjesć. Naš
serbski koordinator a zamołwity za serbsku
digitalizaciju, Daniel Zoba, je administratorow
znateje konferenčneje platformy
https://meet.jit.si/ přeswědčił, tež hornjoserbšćinu
sobu poskićić. Rěč přestaji so cyle
jednorje přez „nastajenja“ (Einstellungen),
a hižo přełoža so wšitke přikazy
Jitsi
móže nětko serbsce –
online konferency
w serbšćinje přewjesć
SWĚT (12) (11)
a opcije. Přidam, zo njebudźe wam spočatnje
snano kóždy wuraz znaty, ale tež to je
dźěl digitalneho wuknjenja. Wšědnje wu-
wije so něšto nowe, a za to trjebamy potom
tež spěšnje nowe słowo.
Awtomatiska diktowanska funkcija a podtitlowanje
Naš profesor je nam za čas studija nawučił,
zo njeměł wo njelehnjenych jejkach powědać.
Dyrbju pak na tutym městnje małe
wuwzaće činić, dokelž je přichodna opcija
wjelelubjaca, haj fantastiska a po mojim
měnjenju samo małki kusk rewolucionarna.
Štož wužiwamy hižo wjacore lěta kaž
samozrozumliwe w jendźelšćinje a druhich
rěčach, běše w hornjo- a delnjoserbšćinje
dotal prosće iluzija: awtomatiska diktowanska
funkcija a přełožk do druheje rěče.
Prěnju aplikaciju (tak mjenowany betatest)
k tomu namakaće pod sćěhowacym – dotal
tajnym - LINKom: https://jitsi.serbski-inkubator.de/.
Załožće nowu konferencu a zašaltujće
pod „dalšimi nastajenjemi“ opciju
„podtituly startować“.

D i G D i T¥ aµ L∂ Ni Y S SW W µ Tµ aT
2 9
Z tróšku zwučowanjom,
pomałym a
jasnym wurjekowanjom
poradźi so
wam zawěsće, systemej
někotre sady
bjezporočnje nadiktować.
Kaž hižo pisach,
jedna so tu wo
prěni wobmjezowany
„betatest“ (hlej kašćik „Što je betatest?“).
Dotalna wersija docpěje tučasnje hakle
kwotu wot 60 % – w znamkach wuprajene
by to špatna trójka była. Technologija w
pozadku je samsna kaž pola „DigiDoma“,
kotryž zrozumi wěste słowa kaž „lampa“,
wšelake barby abo ličby hač do sto. Na HA-
LOOOOO!!! Za to, zo „chodźi“ naš system
spóznawanja rěče po starobje hódnoćene
hakle do žłobika, smy z wuslědkom cyle
spokojom. Nětko dyrbimy jemu jenož hišće
dalšich 450 000 serbskich słowow nawučić
a 5 000 hodźinow dołho serbske teksty
předčitać. Potom docpějemy kwotu wot
95 %. Jeli maš lóšt, nas při tym podpěrać,
přizjew so prosće. Hdys a hdys rozdawamy
tež programěrowanske nadawki, kotrež so
wězo zapłaća, abo druhe trěbne přidźěła,
na př. třihanje awdijow abo nahrawanje
dalšich tekstow we wobchadnej serbšćinje.
Hej, ale čehodla dyrbju w interneće serbšćinu
wužiwać?!? Móžemy tola wšitcy
němsce abo jendźelsce?!?
Před prašenjom, hač njeby za wšitkich na
swěće jednorišo było, jenož hišće w jednotnej
rěči komunikować, steji čłowjestwo hižo
wjacore stow lět. Samo znaty němski
basnik Johann Wolfgang von Goethe je – tak
so praji – w swojim času bórzomne wutupjenje
słowjanskich rěčow wěsćił, a bě so
njesměrnje mylił. Ale čehodla jenož? Njejsym
drje žadyn wědomostnik a njemóžu tuž
na prašenje objektiwnje wotmołwić. Ale
wěrće mi jeli wam praju, zo je kóžda rěč na
swěće ryzy złoto hódna! Jeli sej mysliće, zo
je to prosty grat za sposrědkowanje informacijow,
so jara myliće. Słowa, wurazy,
rěčny tempo w kombinaciji ze začućemi, mimiku,
gestiku atd. wobwliwuja mjez druhim
tež naše wašnje myslenja. Wšitke naše ideje,
rozsudy, měnjenja a zadźerženje su jara
wusko z rěču zwjazane. Tež na polu informatiki
programěruje so w cyle wjele wšelakich
rěčach. Kóžda z nich ma swoje lěpšiny
ale tež słabosće. Tuž móhł cyle zjednorjene
rjec: Kóžda rěč na swěće podpěra towaršnostne
wuwiće, zmóžni wšelake perspektiwy
a myslenje, pomha při kreatiwnym
rozrisanju swětowych problemow a wobohaća
a spokoja ludnosć po cyłym swěće. Tuž
zetkawajće so z cuzymi cyłeho swěta online
a wužiwajće při tym swoju maćeršćinu.
Čim husćišo to zwučujeće, ćim wuspěšniše
budu konferency a naposledk tež
kóždy jednotliwc.
Što je betatest?
Betatest mjenuje so druha testowa faza
při wuwiwanju noweje software. Wěste
dźěle noweho programa přewostaja so
wobmjezowanej skupinje wužiwarjow,
zo bychu z nim dźěłali a wšitko testowali.
Beta je druhi pismik w grjekskim alfabeće.
Tomu wotpowědujo je alfatest prěnja
interna testowa faza. Betatest přewjedźe
so porno tomu husto hakle krótko
do wozjewjenja (Veröffentlichung). W tutej
fazy pruwuja woprawdźići wužiwarjo
produkt, kotřiž maja jón pozdźišo tež
zasadźić. Nazhonjenja tutych prěnich
wužiwarjow so programěrowarjam zdźěla,
kotřiž móža tak produkt hišće do wozjewjenja
polěpšić. Hdys a hdys poskići
so testowa wersija tež jako darmotny
download – a je z tym wěste wabjenje za
kónčny produkt.
tekst a wobrazy: MiC / pixabay
tekst: XXX / rys.: XXX

Přińdź prosće nimo (3)
Sy dźensa zaso pódla?“, so Korla Milu na
šulskim dworje wopraša. „Wězo“, wona
nygnje a dale z bubonowymaj kiješkomaj
na blidotenisowu platu klepa. „Njetrjebaš
so mje to wjace prašeć, mje wjace njewotbudźetaj“,
so wona spłóšiwje směje. Spokojom
Korla na nju a Sofiju hlada: „Derje,
mam ideju, kotruž by wamaj potom rady
pokazał.“
„Basist, kiž swójske ideje wuwiwa? Nó,
to tola ničo njebudźe“, Sofija jeho šćěka.
Wšitcy třo so směja. Wot toho dnja, zo
hromadźe piskataj, je so poměr mjez Korlu
a Milu změnił. Njejstaj drje najlěpšej přećelej
a mataj kóždy swoje wašnička, kotrež
tón tamny čuć njemóže. Tola znjesetaj
so derje a tež hdyž nimataj runje probu
wjele zhromadnje činitaj. Nimo hudźby je
wšak přećelstwo k Sofiji tajke něšto kaž
lěpk mjez nimaj.
„Pój, zynč raz swoju ideju. Sym wćipna“,
Sofija jeho namołwi. Korla drje spočatnje
čoło moršći, potom pak tola brunčeć započnje
a ze złóžkami kaž dum-dum-dum
basowu melodiju napodobni. Při tym jeho
porsty w powětře rejuja jako bychu do trunow
přimali. „Naš spěwar drje njebudźeš,“
jeho nětko Mila z posměwkom škrěje, „ale
melodija a rytmus so mi lubitej. Mam žno
hnydom ideju, što bych k tomu na bijadle
wuspytała.“ Chwilu hišće zhromadnje při
blidotenisowej plaće zynčitaj a klepataj,
doniž Sofija naraz toho elefanta w rumje
njenarěči. „Što činimy nětko z Emmu?“
Jich sobušulerka Emma hraje klawěr.
A wona so před wšěmi rady hordźi a naduwa,
zo hižo wot zažneho dźěćatstwa hrać
wuknje a cyle derje hraje. Zo je hižo wšě
móžne pruwowanja wobstała a myta dobyła.
Wona woprawdźe wuměłsce hraje, wo
tym njetrjebachu Korla, Sofija a Mila diskutować.
Tohodla běchu so ju tež woprašeli,
hač njeby chcyła z nimi raz probować.
„To je wšón derje klinčało, jako smy
wšitcy hromadźe hrali“, Sofija wótře přemysluje.
Tola wobě zhromadnej probje běštej
wšo druhe hač běchu sej třo přećeljo
do toho wumolowali. Emma bě jich za přewodnu
skupinu měła a jim tuž wšón čas
kazaše, što maja činić a kak maja hrać.
Korli je so žno na probomaj nimale kornar
puknył. „My scyła njejsmy hromadźe
hrali, ale jenož za nju. Za naše ideje
so tola scyła njezajimuje. Ně, na to žadyn
lóšt nimam“, so Korla wusypa. „Běchmy
sej wčera popołdnju tola hižo přezjedni.
Nětko jenož hišće wo to dźe, zo jej to
někak prajimy.“
Mila so na njeju spokojom směje. „To
žno je hotowe. Sym jej to dźensa rano w
busu prajiła.“ „Ach, tohodla so njejsy pódla
mje sydnyła. Bojach so žno, zo sy na jeje
boku“, Korla wolóženy rjeknje. „Kak da je
běžało?“, je nětko tež Sofija wćipna.
„Nó, sym prajiła kaž je. Zo na jeje wašnje
žadyn lóšt nimamy, a zo z njej wjace hromadźe
hrać njechamy. Potom smój zbytk
jězby na so mjelčałoj.“ „Sy jej to tak direktnje
prajiła?“ Sofija njewěriwje na nju hlada.
„Bjez dźiwa, zo je dźensa pódla mje
nimo šła a tak činiła, jako bych powětr
była.“

P o W µ D a N K o
3 1
Korla so wošćěra: „Cool, Mila. Sy ju sće mi a tebi ničo wotrumowała.“ „Ničo
pronjeje
na tym cool,“ Sofija přesłapjena rjeknje.
„Tak runu smuhu do mjezwoča móže
to chětro ranjace być. A ty njewěš kajka
Emma je, Mila. Wona tajke něšto njezabudźe.
To zawěsće hišće něšto wot njeje
a jeje kliki přińdźe.“ Wokomik Sofija mjelči,
potom měrnje doda: „Ale derje, zo mamy
tu wěc z blida. Da dźensa zaso třo.“
„Da dźensa zaso třo“, to Korla wobkrući.
„Ja so znajmjeńša na to wjeselu.“
Korla zaso swoju nowu melodiju bórči
a Mila k tomu rytmus klepa, mjeztym zo
Sofija k tomu z hłowu nyga a sej žno we
hłowje prěnje ideje za gitaru přemysluje.
Spočatnje scyła njepytnu, zo so jim dalši
šuler přidruži. Hakle jako pódla nich steji,
woni naraz woćichnu. „Ty sy tola z paralelki.
Daniel, abo?“ Sofija jeho přećelnje narěči,
mjeztym zo Korla a Mila na njeho
hladataj, jako byštaj jeho hnydom zaso
wućěrić chcyłoj.
„Haj. Sym słyšał, zo hromadźe piskaće“,
wón spłóšiwje a jara mjelčo praji. „Bych
rady sobu činił. Hraju na klawěrje a mam
doma tež synthesizer.“ Korla chce žno jeho
preč pósłać. Ma runje dosć wot eksperimentow
a sobušulerjow. Ale Sofija je zaso
raz spěšniša hač wón: „Rady. Probujemy
dźensa zaso po šuli. Přińdź prosće nimo.“
tekst: m|råin Wjenk / rys.: Jana Große

3 2 P ¿ i r o D a
Zajimawostki
wo rybach (1)
Dyrbja ryby pić?
mΩ{a ryby r|∑eå? ]to ∑inja wone w nocy?
a ∑ehodla su poprawom krΩtkowidne?
Wotmowy na tute a dal[e zajimawe
pra[enja namakaåe tu.
Rozsudne je, ha∑ su wone w sΩdkej abo sonej wod≤e {iwe. To r|ka, ha∑ puwaja
w morju, r|kach abo j|zorach. Ryby, kotre{ su w morju {iwe, dyrbja woprawd≤e
prawidownje piå. Ale nic, dokel{ su la∑ne, ale dokel{ dyrbi jich å|o runje tak sone
byå ka{ woda, w kotrej{ su {iwe.
MΩrske ryby maja drje te{ sΩl w å|le, ale dawno nic tak wjele ka{ mΩrska woda,
ki{ je wobdawa. Z prawidownym piåom wody wurunaja ryby pod≤|l sele mjez å|om
a wodu na samsny staw. Ryby pak njepija ka{ ∑owjek. Wone njetrjebaja wodu pΩ-
{|raå, ale jeno{ hubu a {abra wo∑iniå. Z tym p≠iœd≤e woda sama wot so do {odka.
Pola rybow, ki{ su w sΩdkej wod≤e {iwe, wotb|{i
proces runje nawopak. ∂|o ryby wobsed≤i wjace
sele ha∑ woda. Dyrbja potajkim sΩl wotedaå.
Tohodla dyrbja wone wjace razow wob d≤eœ do
wody ∑ilaå, zo bychu sΩl wotedawali.
Su ryby
woprawdźe něme?
Wotmowa r|ka: N|! Ryby su woprawd≤e w[itko
druhe ha∑ åiche zw|rjata. Porjadnje r|∑eå ka{
∑owjek wone w|zo njemΩ{a. Wone skerje mΩr∑a
(knurren), bubonuja (trommeln), cyr∑a (zirpen), porchaja
(fauchen), kor∑a abo kwi∑a. Tute zwuki su{a
mjezsobnej komunikaciji, [kitej wobsydstwa, rozpod≤owanju
abo pomhaja p≠i orientaciji.
Ryba z mjenom rjabca (Knurrhahn) kor∑i woprawd≤e ka{
psyk. Zwuk nastanje, hdy{ ze swojimi musklemi na swΩjski rybjacy
pucher klepa. Te{ piranja zamΩ{e na swΩjskim pucherju bubnowaå,
ale porno rjabcy klin∑i to tak, jako by swinjo kor∑ao. Zwuki, kotre{
jerij produkuje, klin∑a skerje ka{ kor∑enje abo tikotanje a nastanu
p≠ez wotedaåe punow, potajkim p≠ez punkanje.
zezb|ra a p≠e.: P. ]. / foto: http://de.wikipedia.org/wiki/F%C%a4cherfisch / rys.: Uwe Häntsch

P ¿ i r o D a
3 3
Móža ryby słyšeć?
Ale w|zo, ∑ehodla dyrbjeli hewak zwuki
produkowaå? Ryby pak nimaja wu[i zwonka å|a
ka{ my ∑owjekojo. Wone suchaja z tak mjenowanymi
labyrintowymi organami, kotre{ maja na wob|maj
bokomaj howy. Tu le{i stajnje jedyn wuchowy kamjeœ
a tohodla sed≤i tam jich suchanski centrum.
Z bΩ∑nolinijowym organom (Seitenlinienorgan)
na wob|maj stronomaj å|a mΩ{a ryby nimo toho
spΩznaå, z kotreho sm|ra zwuk p≠iœd≤e.
Cˇehodla su ryby
krótkowidne?
Wjet[ina rybow je wot p≠irody sem krΩtkowidna
a mΩ{e objekt jeno{ z n|hd≤e jednoho metra zdalenosåe
jasnje spΩznaå abo wid≤eå. To zale{i na tym,
zo maja rybjace wo∑i poprawom samsny natwar ka{
∑owje∑e wo∑i, jeno{ z kulojtej a prostej ∑Ω∑ku. Tuta
njemΩ{e, ka{ pola druhich rjapnikow, formu m|njeå,
zo by wΩ∑ko objekty we w[elakich zdalenosåach
spΩznao. Dokel{ pak pod wodu tak a tak daloko
njewid≤a, te{ njewad≤i, zo njemΩ{a ryby wΩ∑ce
rozd≤|lnym zdalenosåam p≠im|riå.
Kotra ryba
je najspěšniša?
To je tak mjenowana wjechlowa abo pachtata
ryba (Fächer- / Segelfisch). Hdy{ wona swoje
wulke chribjetne pjerico, kotre{ ma woprawd≤e
formu pachty, zaåehnje abo sfaduje, zamΩ{e
sp|[nosåe ha∑ do 110 km/h docp|å!
Wud≤erjej wjeselitaj so nad
njew[|dnym popadom: Staj najsp|[ni[u
rybu sw|ta popadnyoj.

3 4 ÜX Z aX
B JE irm Sa CW Hor Si FT TK i
Brónje –
K
łok a prok, nóž, mječik a mječ, ba, pistola, raketa a bomba – to su
třěl-
wšo brónje, kiž so za wšelake zaměry
zasadźuja. Wšitke pak su wone
strašne a morja. Hońtwjerjo wužiwaja
třělby, zo bychu zwěrjata honili,
wojacy třěleja we wójnje z třělbami abo
kładu bomby. Přez eksplozije bombow so
wjele ludźi mori a cyłe města so zniča. Policisća
maja pistole, zo bychu so přećiwo
nadpadowarjam abo wobrónjenym złóstnikam
wobarać móhli.
Tola mamy tež sportowe družiny, hdźež z
kłokom a prokom abo třělbami napřemo
třělamy abo wojujemy.
přeco hižo dźěl
čłowjestwa
Doba bronzy a železa
Před něhdźe 5000 lětami namakachu w
Prědnim orienće bronzu jako nowy material
za graty a brónje. Wotnětka zhotowjachu
sekery a mječiki, ale tež kónčki kłokow
a hlebijow z bronzy.
W Starej Egyptowskej wuwichu před něhdźe
4000 lětami prěnje mječe. Za nje trjebachu
tež nowe škitne móžnosće, tuž wuwištej so
brónidło (Rüstung) kaž tež tarč (Schild).
Hdyž wotkrychu ludźo w Europje před 2700
lětami, kak móža železo wobdźěłać a zo hodźi
so železo hišće lěpje hač bronza, wužichu
je nětko tež za brónje a brónidła.
Brónje kamjentneje doby
Tehdy wužiwachu ludźo pjasćowy klin
(Faustkeil), runje tak kaž heje (Keule),
kamjentne nože a sekery za swoje dźěło.
Hdyž so rozhněwachu abo dyrbjachu
so wobarać, zasadźichu je zawěsće
tež jako brónje. Wšitke tute graty hodźachu
so jenož zbliska zasadźeć. Tuž
wuwi so bórze hlebija jako prěnja skutkowna
bróń za hońtwu. Wušikny hońtwjer
móžeše hlebiju 30 metrow daloko
mjetać. Dalewuwiće bě hlebijowy katapult,
jednora připrawa, z kotrejž móžeše
so ćeša hlebija hišće dale mjetać.
Nimo kłoka a proba wuwichu ludźo tehdy
tež harpunu za łójenje rybow.
W lěće 1995 su archeologojo w Němskej
tři dospołnje zdźeržane hlebije z drjewa
namakali. Trochuja, zo su wone něhdźe
400.000 lět stare.
Zo bychu
so před wótrymi
mječemi škitali,
trjebachu ryćerjo
krute brónidła.

Z a J i m a W o S T K i
3 5
Woblěhowanske brónje
Ludźo wobdawachu swoje města a sydlišća
z přeco wyšimi a krućišimi murjemi. Hdyž
chcyše něchtó město nadpadnyć, dyrbješe
murje přewinyć. Za to wužiwachu hižo
w antice hoberske katapulty a druhe ćežke
funkawy (Wurfmaschine).. Z nimi funkachu
kamjenje abo kule na murje, doniž so wone
njesypnychu. Dale mjetachu kamjenje abo
palate kule do města abo na hród, zo bychu
tak wulku škodu kaž móžno načinili. Wrota
a słabe městna murje spytachu z ranami (Sturmbock) přewinyć. To je dołha
drjewjana hrjada ze železnym kónčkom.
Nadpadowarju ju přeco zaso do murje abo
bo-
wrotow zabiwachu.
Nowe brónje
Wot 18. lětstotka sem rozrosće ludnosć
w Europje, a tež wójska buchu přeco wjetše.
Z industrielnej rewoluciju hodźachu so masy
brónjow tunjo na mašinach zhotowjeć.
Masowa produkcija brónjow
bě wuměnjenje za
wulkej swětowej wójnje
w 20. lětstotku.
Pancer je wunamakanka
Prěnjeje
swětoweje wójny,
wójska wužiwaja
jón potajkim hižo
něhdźe 100 lět.
Z boranom
spytachu woblěhowarjo
słabe
městna murje abo
wrota přewinyć.
Čorny proch
Čorny proch wunamakachu w 13. lětstotku
w Chinje. Wot 14. lětstotka wužiwachu
jón tež w Europje. Z nim hodźachu so tež
kamjentne abo metalowe kule z kanonow
třěleć. Tež prěnje třělby so nětko jewjachu.
Běchu hišće ćežke, a za kóždy wutřěl dyrbještej
so čorny proch a kulka do rołki tyknyć
a čorny proch zapalić. Tola přez stajne
dalewuwiće buchu třělby přeco lóše a žachu so jednorišo
mówužiwać.
Pancer je wunamakanka
Prěnjeje swětoweje wójny, a nětko
zasadźichu so tež prěni raz chemiske
brónje kaž jědojte płuny. Miliony ludźi
zemrěchu. W Druhej swětowej wójnje zasadźichu
prěni raz atomowu bombu. Wona
liči k masyzaničowanskim srědkam, štož
woznamjenja, zo na jedyn raz tysacy ludźi
žiwjenje zhubi.
Brónje dźensa
Mjeztym zasadźuja so truty (Drohne), kiž
noša bomby abo třělwo a je wotćisnu. Na
swěće je telko atomowych bombow, zo
móhł so wulki dźěl čłowjestwa na jedyn
raz morić. Wuwiće brónjow póńdźe dale
a budźe přeco bóle techniske. Tuž je njesměrnje
wažne, diplomatisce a ze zwjazkami
měr na zemi zdźeržeć abo stworić.
tekst: Lubina Hajduk-Veljkovićowa, fota: Monosolo/wikipedia, Pixabay

3 6
Do m i Z Na
Po puću z
Korlu Awgustom Kocorom
Rjana to předstawa,
zo su na tutej
šćežce snano raz
dźěle oratorija
nastali ...
Znajeće šulski muzej
w Stróži? Tón nosy
mjenujcy mjeno „Korla
Awgust Kocor“, dokelž bě
znaty komponist tam wot
1844 do 1852 z wučerjom. Ale
nahladne twarjenje, kotrež tam
dźensa wuhladaće, nasta hakle w lěće 1898.
Kocorowa šula bě něhdy chuduška chěžka.
Wučerske bydlenje wobsteješe jenož z małeho
předruma z kachlemi, jeničkeje stwički a małeje
komorki. Tam bydleše tehdy ze swojej sotru,
kotraž so wo jeho domjacnosć staraše. Na
srjedach a sobotach bě šulska wučba hižo připołdnju
ke kóncej. Potom wopytowaše Kocor
zwjetša swojich přećelow, zwjetša wučerjow,
we wokolnych wsach. Ale kak so k nim dósta?
Koleso njebě hišće wunamakane a jězba ze
zapřahom bě droha. Potajkim chodźeše wón
pěši, kaž bě to tehdy z wašnjom.
A što drje čini tajki komponist na dołhich pućowanjach?
Nó wězo, wón komponuje. Kocor
sam je raz prajił: „Jako sym z oratorijom „Serbski
kwas“ započał, sym jednotliwe kruchi na
rozdźělnych městnosćach komponował, na
přikład „Jasne wóčko, jasne pruhi“ dnja 24.
januara 1847 w Barće pola kantora Wjacki ...
a spěw braški k wužohnowanju šěsć dnjow
pozdźišo w Hrodźišću pola kantora Hattasa.“
To drje woznamjenja, zo je sej po puću hudźbu
wumyslił a ju potom pola swojich přećelow
hnydom napisał.
Chcu wam Kocorowe puće skrótka předstajić.
Startuju při šuli w Stróži. Tehdy njemějachu
tam hišće Šulski puć do Zubornički, ani Olba-jězor.
Puć šulerjow do šule wjedźeše tehdy
přez Radisch, tu bě raz hrodźišćo. Dźensa je to
kupa wosrjedź Olby. W Zuborničce wjedźe puć
nimo Lorencoweje hory won ze wsy a potom
do juha. Přez wjerški štomow wuhladaš módre
łužiske hory. Je Kocor tehdy hižo spěw swojeho
přećela Křesćana Bohuwěra Pfula znał?
Pućujemy dale po so wupřestrěwacym lěsu
z chójnami a dubami. Předstajam sej, kak je
Kocor w januarje lěta 1847 tu běžał. Nahe štomy.
Wšitko zasněžene. „Ach, moja hola ... zyma
je, sněh leži hłuboko“ ... hdy je wón poprawom
wony spěw komponował? A čehodla je
komponist swojich přećelow wosrjedź zymy
wopytał? Snano měješe hotowe noty sobu! Na
prapremjerje „Serbskeho kwasa“ spěwaše 120
spěwarkow a spěwarjow. Noty dyrbjachu so
potajkim wotpisować.
Sewjernje Barta pozběhuje so mjez druhim
Wowča hora. Hač je Kocor wědźał, zo jedna
so wo něhdyši wulkan? Wot 1929
do 1993 su tu bazalt wottwarjeli.
Pohlad
z bazaltoweje
skały na Bart
tekst a fota: Evelyn Fiebiger

D o m i Z N a
3 7
Dźensa je skała wopušćena, ale pućowanska
šćežka wjedźe hišće nimo njeje. Zdaloka widźimy
hižo Bart. Nimale połdra hodźiny smy
hižo po puću. Do Barta je Kocor husto chodźił,
wšako běše to wosadna wjes Stróže. Tu
chodźeše kemši a hraješe na pišćelach. A někotružkuli
Božu mšu je tež sam ze spěwom
a hudźenjom wobohaćił.
Njekomdźu so a běžu dale do směra na Hrodźišćo.
Puć je ćichi a wopušćeny, jako by čas
stejo wostał. Pola su rune kaž hładźina jězora.
Před wjele milionami lět bě tu woprawdźe
raz wulki jězor. Tutón nasta, jako trjechi horca
magma wulkanow na podzemsku wodu. Při
tym nastachu rozdźělnych temperaturow dla
eksplozije a wutwori so jězor, kiž bě hač do
250 metrow hłuboki. Ale w běhu milionow lět
přeměni so wón zaso na kraj.
Wšitko to njeje Kocor za swój čas hišće wědźał.
Geologiske wosebitosće wokoło Barta buchu
hakle před 30 lětami dokładnje wuslědźene.
Běžu dale horje do Chortnicy (Cortnitz), poslednjeje
wjeski na mojim pućowanju. Po puću
Tutón stary
dom w Chortnicy
běše tehdy cyle nowy,
jako je so Kocor tu
wuchodźował.
mjez tutej a Hrodźišćom mam wulkotny wuhlad
na Čornobóh. Daloko w zapadźe strowi
wěža Budyskeje tachantskeje cyrkwje. Južnje
tuteje wěže leži hora Mnišonc. Tam, w Zahorju
(Berge), je so Kocor mjenujcy narodźił. Hač
je naš pućowar tehdy ćichi postrow do domizny
słał? To njewěmy. Zawěsće pak je chwatnje
dale k cyrkwi w Hrodźišću spěchał, kotraž
wosrjedź wsy trónuje. Tam móžeše so po
dwuapołhodźinskim pućowanju pola kantora
Hattasa zwohrěwać. Zawěsće měještaj sej
mužej tež tójšto powědać. Tola bórze da so Kocor
do dźěła, zo by hudźbu na papjeru napisał,
kotruž je sej po puću wumyslił. A kantor
Hattas wotpisowaše z pjerom a čornidłom Kocorowe
twórby – tak by to tehdy być móhło ...
Zymske dny wšak su krótke. Kocor poda so
po ćmičkanju zaso na dompuć. Hač drje trjebaše
wón latarnju abo je jemu měsačk na puć
swěćił? Internet nam přeradźi, zo měješe wón
dnja 30. januara 1847 nimale połny měsačk.
Tak móžu sej předstajić, kak komponist we
wonej zymskej nocy zaso domoj nóžkowaše –
ze spěšnymi kročelemi, hłowu połnej z krasnymi
melodijemi ...
tekst: P. ].
Wulke
duby po puću
běchu tehdy
hišće małe
štomiki

3 8 Z a m U D r E H ¢ π J K i
Namakaj sydom rozdźělow!
Namakaj w kašćiku šěsć
hribowych mjenow!
Š E Ž P R A W A K M
H K G K Ł D Ź D F A
Ó O Ž Ć A W R B M R
T Z R Č B N R T G O
D A Ź Ě S A Š U I N
J K L M N T Ř D O A
M U C H O R I Z N A
O P D F Ć G W E Ł Y
Š D Y A S M O R Ž A
T Ó K U R J A T K O
Pytaj za prawym pućom
dosrjedź pyramidy!
foåe: XXX
foåe: shutterstock / rys.: Jochen Nusser

Wutrobi∑ka,
Wutrob
Sudnik praji
wobskorženemu:
„Njehańbujeće so
scyła, zo sće w tak wysokej
starobje kompjuter pokradnył?“
Na to wobskorženy.
„Čehodla? Jako běch młody,
tola hišće kompjutery
njedawachu!“
Hólcaj stejitaj
při busowym
zastanišću a čakataj na bus.
To přińdźe holca nimo a so na
toho jednoho posměwknje.
Tón storči do druheho a praji:
„Hej, sy to widźał, wona je so na
mnje posmjała?“
Tamny na to:
„Nó, a? Hdyž sym ja tebje prěni
króć widźał, sym so cyły
tydźeń smjał!“
o
|j so!
|
sm|j so!
W cirkusu
wustupuje
woheńpóžěrar. Franc
praji swojemu přećelej:
„Škoda, zo njebě wón tu
zašły tydźeń, jako so pola
Bejmic bróžeń paleše.
Tam by so wón móhł
jónu tak prawje
najěsć.“
Dwaj
ptačkaj
přihladujetej,
kak za-
hrodnik ka do zemje
kładźe. Praji tón
jedyn ptačk to-
symješ-
mu druhemu:
„Zo so jemu to
njewostudźi. Kóžde
lěto je to ta samsna
procedura: Wón zornjatka
schowa a my mamy je
potom pytać.“
-
H U m o r
3 9
Šuler prosy na
dompuću busoweho
šofera: „Jědźće prošu pjeć
kilometrow ze 60 km/h
a potom dwaj kilometraj ze
54 km/h! A potom prajće mi za
mój domjacy nadawk, kak wjele
časa smy za to trjebali.“
Wuj Měrćin
bywa dźeń a tołši.
Ćeta Liza so wo njeho
starosći a pósćele jeho
k lěkarjej. Tón praji:
„To pomha jenož jedne,
mjenujcy wjele sadu a soloteje
jěsć.“
„Do abo po jědźi,
knježe lěkarjo?“
„Janko,
doběž chětře na póštu, kup
dwě znamce, zlěp jej na tutej
listaj a tykń listaj potom do
listoweho kašćika“, prosy mać
swojeho synka.
Za chwilku so Jank wróći a praji
maćeri:
„Maći, tu maš pjenjezy wróćo.
Žadyn strach, sym listaj bjez
znamkow do kašćika tyknył, hdyž
to runje nichtó widźał njeje.“
Wudawaåel:
Domowina z. t. –
R|∑ny centrum WITAJ
PΩstowe nam|sto / Postplatz 2
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 55 04 00
Redakcija „Pomjo“:
P|tr Šołta (zamowity redaktor)
tel.: (0 35 91) 55 03 74
e-mail-adresa:
plomjo@witaj.domowina.de
Vertriebskennzeichen: 2 B 10557 E
Nakadnistwo, roz[|rjenje
a skazanki:
Ludowe nakadnistwo
Domowina /
Domowina-Verlag GmbH
Sukelnska 27 /
Tuchmacherstr. 27
02625 Budy[in / Bautzen
tel.: (0 35 91) 57 72 63
ISSN 0032-1605
∂i[å:
Wagner Digitaldruck
und Medien GmbH
Nossen
Wa[nje wuchad≤enja a paåizna:
„Pomjo“ wuchad≤a 11 razow
wob l|to
Paåizna l|tneho abonementa:
7,70 eurow
Paåizna za jednotliwe ∑iso:
0,80 eurow
Sp|chowane wot Zao{by za serbski lud, kotra{ dóstawa l|tnje p≠ira{ki z dawkowych
sr|dkow na zakad≤e hospodarskich planow N|mskeho zwjazkoweho sejma,
Krajneho sejma Braniborskeje a Sakskeho krajneho sejma.
Wuhotowanje:
Béatrice Giebelhäuser
Redakciski kΩnc:
tyd≤enjej do wuchad≤enja
Njeje zaru∑ene, zo so njeskazane
p≠ino[ki a fota te{ wozjewja.
W[itke nam p≠ipΩsane p≠ino[ki
a materialije wrΩåimy jeno{ na
wurazne p≠eåe.
rys.: Jutta mirtschin

Njedawno w muzeju ...
LUTK ma zas ideju!
„Zady našejʼ pjecy kuntwory
hraja“. Štó z was ma hišće do-
ma staru pěc w kuchni abo kachle w stwě
stejo? Snano znajeće naš muzejowy model
kładźiteho domu (Schrotholzbau). Chcu wam
bursku stwu raz bliže wopisować. Widźiće
kachle? Wone drje w róžku steja, ale wěrće
mi, su duša bydlenskeje stwy. A stwa bě
srjedźišćo cyłeho swójbneho žiwjenja. Tu
sydaše so swójba k jědźi na dołhe ławki wokoło
blida a na zymnych dnjach so wšitcy
wokoło kachli tłóčachu. Mjez kachlemi
a sćěnu je wuska płonina, kotraž hela rěka.
Tuta skićeše jednej wosobje městno k spanju.
Dalše cuze słowo je kachlonk. To je do
kachli sadźene sudobjo za wodu, wšako so
Burska stwa
małeho kładźiteho
domu
Serbskeho muzeja
Budyšin
woda ze studnje
na dworje čerpa-
še a bě w zymje
dla toho lódzymna.
Mjez durjemi a kachlemi
je pjecak, hdźež jědź warjachu a
wohrěwachu a druhdy samo słódne plincy
pječechu. Na sćěnje wisaja nadoba a kuchinska
polca, knihi pak tu podarmo pytaš.
Pódla duri wisa krjepjeńčka za swjećenu
wodu. Na tym spóznajeće, zo je to
katolska burska stwa – wězo tež na płokarce
w serbskej drasće. We woknje wisa
latarnička, wšako njemějachu domy tehdy
hišće milinu. Spódk je z cyhelemi a deskami
wukładźeny.
Mólba ze Serbskeho
muzeja
Choćebuz pokaza, zo
bě burska stwa drje
jednorje, ale praktisce
zarjadowana (moler:
Fritz Kleinhempel).
Husto stejachu łoža sobu w stwě, kotrež
sej dźěći dźělachu. Hewak wšak běchu
lěharnje na druhim poschodźe, wězo
bjez kachli. Huch, to bě rano druhdy poslešćo
pomjerznjene!
Je tež waša bydlenska stwa abo
kuchnja srjedźišćo swójby?
Přirunujće tola jónu, što je
dźensa wšitko hinak.
Lubje strowi, waš LUTK.
tekst: m. ošikowa, fota: Serbski muzej /
rys.: ]å|pan Hanu[