POST_SCRIPTUM_6_22_20_

Gość specjalny 

POST NIEZALEŻNY KWARTALNIK 

LITERACKO-ARTYSTYCZNY 

LITERACKO-ARTYSTYCZNY 

SCRIPTUM 

P R O Z A P O E Z J A P U B L I C Y S T Y K A S Z T U K I W I Z U A L N E 

W S Z Y S T K I E O D C I E N I E C Z E R W I E N I 

SALUSTIANO GARCÍA 

JEST WIELE WSZECHŚWIATÓW 

MACIEJ WOJTYSZKO 

KOBIECY FOTOREALIZM 

SZTUKA DOMINIKI KĘDZIERSKIEJ 

TOMASZ JASTRUN 

DLACZEGO JABŁKO MA TYLKO GŁOWĘ? 

6 / 2022 (20) 

www.postscriptum.uk 

www.postscriptumfundacja.com 

fb: post scriptum 

POLSKI TEATR NA LITWIE 

W Y W I A D 

Z JERZYM JARNIEWICZEM 

LAUREATEM NAGRODY LITERACKIEJ 

„NIKE” 2022 

BLACK SWAN 

Daria Andrews 

WARSAW ARTISTS 

ZASKAKUJĄCA NUTA TAJEMNICZOŚCI 

RODICA TOTH POIATĂ 

POST SCRIPTUM 

1

SPIS TREŚCI: 

PROZA: 

14. MICHAŁ PAWEŁ URBANIAK – opowiadanie w odcinkach – Cz. 1 

32. Robert Knapik – recenzja Mojego pamiętnika potocznego OLGI LIPIŃSKIEJ 

38. Tematy tabu – felieton Juliusza Wątroby 

58. Pozorny spokój filozofa – felieton Jerzego Stasiewicza 

72. Wywiad z KASIĄ KRAWIECKĄ – Iza Smolarek, Alex Sławiński 

98. Alchemik spoza czasu - esej Renaty Szpunar 

SZTUKI WIZUALNE: 

6. RODICA TOTH POIATĀ – Zaskakująca nuta tajemniczości – Renata Cygan 

44. SALUSTIANO GARCÍA CRUZ– wywiad – Renata Cygan 

76. Kobiecy fotorealizm w malarstwie DOMINIKI KĘDZIERSKIEJ – Alicja Meryńska 

82. W podróż z Witoldem Stawskim – Wanda Dusia Stańczak 

94. GRUPPA SIEDEM – DARIUSZ MILINSKI – Izabela Winiewicz-Cybulska 

WERSJA ELEKTRONICZNA DO POBRANIA ZA DARMO: 

https://www.yumpu.com/xx/document/ 

read/67420106/post-scriptum-6-22-20- 

https://issuu.com/home/published/post_scriptum_5_22_2022 

DRUK NA ŻYCZENIE: 24,95 zł 

ZAMÓWIENIA BEZPOŚREDNIO W DRUKARNI: 

https://www.wyczerpane.pl/wydawnictwo-post-scriptum,dBA-0io.html 

PARTNERZY MEDIALNI 

POEZJA: 

4. Wywiad z JERZYM JARNIEWICZEM, laureatem NIKE 2022 – Joanna Nordyńska 

19. BARTOSZ KONOPNICKI – wiersz 

31. ELŻBIETA HOLEKSA-MALINOWSKA – wiersz 

34. JERZY STASIEWICZ – wiersz 

42. Dwugłos poetycki – KASS, MALINOWSKI 

57. JAKUB KURZYŃSKI – wiersz 

60. ADAM GWARA – wiersz 

61. ROBERT KNAPIK – wiersz 

71. BARTOSZ DŁUBAŁA – wiersze 

75. LUCYNA BRZOZOWSKA – wiersze 

88. Wywiad z TOMASZEM JASTRUNEM – Agnieszka Herman 

92. TOMASZ JASTRUN – wiersze polecane 

96. RYSZARD GRAJEK – wiersz 

102. KĄCIK SATYRYCZNY 

ROZMAITOŚCI: 

20. Wywiad z MACIEJEM WOJTYSZKĄ – Joanna Nordyńska 

36. Międzynarodowy Zlot Poetów – Wilno 2022 – Wanda Dusia Stańczak 

37. StarDust 2122 – Bo Jaroszek o festiwalu poezji Czechowice-Dziedzice 

62. Polski teatr na Litwie – Paweł Krupka 

63. Wywiad z Bożeną Sosnowską – Paweł Krupka 

64. Warsaw Artists – Anna Maruszeczko 

104. Wywiad z DARIĄ ANDREWS – Katarzyna Brus-Sawczuk 

ZESPÓŁ REDAKCYJNY: 

Renata Cygan (redaktor naczelna), Zastepczynie redaktor naczelnej: Joanna Nordyńska i Katarzyna Brus-Sawczuk 

Redaktorzy: Juliusz Wątroba, Anna Maruszeczko, Izolda Kiec, Wanda Dusia-Stańczak, Renata Szpunar, 

Robert Knapik, Iza Smolarek, Alex Sławiński, Paweł Krupka, Agnieszka Herman 

Gościnnie: Izabela Winiewicz-Cybulska, Alicja Meryńska, Jerzy Stasiewicz i Bo Jaroszek 

Korekta: Aleksandra Krasińska, Joanna Olszewska, Dominika Paluch i Małgorzata Nowak 

Tłumaczenia z języka angielskiego: Renata Cygan 

2 

Skład, łamanie i opracowanie graficzne: Renata Cygan 

POST SCRIPTUM

Obraz na okładce: 

Salustiano García 

WSTĘPNIAK 

Drodzy Czytelnicy! 

Skrzy się. Dosłownie i w przenośni. Pojawiły się pierwsze przymrozki, fotogeniczna szadź pokryła 

zeschnięte liście, pierwszy śnieg poprószył tu i ówdzie. Jest zimno, ciemno i szaro, ale nie u nas. 

U nas w „Post Scriptum” jest zawsze jasno, gorąco, barwnie i ciekawie. I skrzy się niezależnie od pory 

roku. Błyszczą gwiazdy i księżyce, a dobra sztuka ogrzewa nawet te najzimniejsze zakątki duszy. 

Poezja jest mi szczególnie bliska. Zawsze i wszędzie: na plaży, w lesie czy na nartach. We wzlotach 

i upadkach. Zimą czy latem. Jestem więc dumna, że w tym numerze mamy wyjątkowo dużo 

dobrej poezji. Jeśli nas Państwo czytają regularnie, to oczywiście wiecie, że u nas poezja zawsze 

jest świetna, ale tym razem, oprócz wierszy wielu wspaniałych autorów, prezentujemy aż dwa wywiady 

z poetami największego kalibru: z Tomaszem Jastrunem rozmawia nasza nowa redaktorka 

Agnieszka Herman (rzecz o jego najnowszej książce), a zdobywcę tegorocznej Nagrody Literackiej 

„Nike” – Jerzego Jarniewicza – na pogawędkę o wierszach i przekładach zaprosiła Joanna Nordyńska. 

Cóż to za uczta intelektualna! Posmakujcie sami, bo naprawdę warto. 

Mówi się, że otoczeni śniegiem Eskimosi potrafią rozróżnić i nazwać dziesiątki odcieni bieli. Czy 

Salustiano García Cruz, nasz gość z Hiszpanii, ma dar rozpoznawania wielu odcieni czerwieni? 

Z pewnością tak. Nie musiałam go o to pytać, bo patrząc na jego obrazy, wydaje się to oczywiste. 

Zadałam mu za to wiele innych pytań, między innymi „Dlaczego czerwony?”. Jeśli chcecie poznać 

odpowiedź, to zapraszam do wywiadu z Salustiano na stronie 44. 

Rumuńska malarka Rodica Toth Poiatā to nasz kolejny gość z zagranicy. Krytyk sztuki Emil Radulescu 

powiedział, że artystka ma „oko surrealistycznego filmowca”. Sprawdźcie Państwo sami, 

bowiem Rodica zechciała podzielić się z nami swoimi magicznymi obrazami. (Str. 6). 

Gość specjalny tego wydania, znany mi głównie jako twórca Bromby, jest artystą wszechstronnym. 

Postaci, które stworzył, zabierały mnie w dzieciństwie do innych wymiarów (wszak wszechświatów 

jest wiele). Z Maciejem Wojtyszką rozmawia Joanna Nordyńska, a tematy krążą nie tylko wokół 

książek. Ten wywiad trzeba przeczytać! (Str. 20). 

Poza tym zabieramy Państwa w egzotyczną podróż do Tasmanii, gdzie narodziła się przyjaźń pomiędzy 

czarnym łabędziem a malarką Darią Andrews, Juliusz Wątroba porusza tematy tabu, Paweł 

Krupka zaprasza do polskiego teatru na Litwie, a Anna Maruszeczko odwiedza salon fryzjerski, który 

jest jednocześnie galerią sztuki. To tylko kilka smaczków tego wydania. Resztę odkryjcie sami. 

Warto zanurzyć się w obszar wypełniony prawdziwą sztuką, albowiem „zagrożone są klimaty pięknego 

bycia” – tak o kondycji sztuki polskiej wypowiada się artysta malarz Dariusz Miliński, jeden 

z członków Gruppy Siedem (str. 94). Walczmy więc z kiczem, walczmy z tandetą i wszędobylską 

bylejakością, kochajmy artystów, a uczynimy świat znośniejszym. 

W imieniu całej redakcji Post Scriptum życzę Państwu dużo piękna wokół oraz dobrych i spokojnych Świąt. 

Redaktor Naczelna 

www.postscriptum.uk, fb: post scriptum, e-mail: redakcja@postscriptum.uk 

Wydawca: Post Scriptum LTD, Watford, UK 

NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60 

UK: SORT CODE: 309626 ACC Number: 57418160 


3

SPECJALNIE DLA „P OST SCRIPTUm”! 

Foto Bartosz Kałużny Centrum Promocji UŁ 

Rozmowa 

z 

Jerzym 

Jarniewiczem 

laureatem 

Nagrody 

Literackiej 

„Nike” 2022 

Jerzy Jarniewicz – krytyk literacki, poeta, tłumacz. Autor piętnastu książek 

krytycznoliterackich i eseistycznych, m.in. Lista obecności (2007, nominacja 

do Nike), Gościnność słowa. Szkice o przekładzie literackim (2012), Tłumacz 

między innymi (2018, nominacja do Nike) i Bunt wizjonerów (2019). Opublikował 

dwanaście zbiorów wierszy. Za tom Puste noce (2017) otrzymał Nagrodę 

Poetycką Silesius dla najlepszej książki roku, a za Mondo cane (2021) 

– Nagrodę Literacką „Nike”. W 2022 r. otrzymał Nagrodę Literacką im. Juliana 

Tuwima za całokształt twórczości. Tłumaczył Jamesa Joyce’a, Philipa Rotha, 

Raymonda Carvera, Johna Banville’a, Denise Riley, Ursulę Le Guin i wielu innych 

pisarzy języka angielskiego. Opracował także antologie: Sześć poetek 

irlandzkich (2012), Poetki z Wysp (2015, z Magdą Heydel) i 100 wierszy wypisanych 

z języka angielskiego (2018). Mieszka w Łodzi. 

Tego chyba nie robi się świadomie. 

Byłoby czymś idealnym, gdyby udało 

się zachować głos tłumaczonego 

autora, jednocześnie pozostawiając 

w przekładzie swoją sygnaturę. Chodziłoby 

o stworzenie takiego tekstu, który 

nie byłby całkowicie tekstem Jarniewicza 

– bo to musi być jednak James Joyce, 

Philip Roth czy Ursula Le Guin – ale 

też w którym czytelnik mógłby zauważyć 

cechy charakterystyczne dla mojej 

wrażliwości językowej. Tak, to byłaby 

idealna sytuacja. Jeśli ma się silną osobowość, 

a ponadto samemu też jest 

się poetą, taka podwójność jest chyba 

nieunikniona – w przekładzie zawsze 

zostawia się własny rys. Z pewnością 

tak jest w przypadku najsłynniejszych 

tłumaczy poezji. Dla Stanisława Barańczaka 

przekład był kontynuacją twórczości 

własnej. 

Przede wszystkim serdecznie gratuluję 

Ci otrzymania najbardziej 

sze tłumaczę. Nie tłumaczyłbym poezji 

tak, jak ją tłumaczę, gdybym sam 

prestiżowej polskiej nagrody wierszy nie pisał. Podobnie w drugą 

w dziedzinie literatury, czyli Nagrody 

stronę – pewnie nie napisałbym wielu 

nike 

Literackiej „Nike”, do której wierszy, gdyby 

2022 

nie poczynione przeze 

zresztą nie po raz pierwszy byłeś mnie przekłady. To są dwie strony tej 

nominowany. Tym razem powodem samej monety. 

nominacji była książka poetycka 

(Mondo cane). Jesteś poetą, ale też W książce Tłumacz między innymi Gdy zabierasz się za tłumaczenie 

cenionym tłumaczem, również prozy. 

Kim czujesz się bardziej? 

jest uzasadnieniem kreatywności analizę „co autor chciał powiedzieć” 

napisałeś: „(…) nieprzekładalność wiersza albo prozy, robisz najpierw 

przekładu”. Czy w swoich tłumaczeniach 

dążysz do rozpoznawalnej wiersze na lekcjach języka polskie- 

(zmora uczniów „rozbierających” 

Jestem w tej komfortowej sytuacji, 

że nie muszę wybierać między robieniem 

przekładów a pisaniem wierszy. nych zwrotów), czy raczej do wier- 

słowem, rytmem i melodią wiersza? 

kreacji (np. poprzez użycie podobgo) 

czy podążasz bardziej za samym 

Wydaje mi się, że cały smaczek zajmowania 

się literaturą polega właśnie na uwzględnić transgresję? 

uważasz za najważniejsze? 

ności językowi oryginału, nawet jeśli Inaczej mówiąc, co w tłumaczeniu 

tym, że te dwa rodzaje działalności są 

do siebie bardzo podobne, a czasami Nie wiem, na ile jest to możliwe, by Bezpośredniego tłumaczenia literatury 

nie ma. Bezpośrednie tłuma- 

wręcz tożsame. To, jak piszę wiersze, tłumacząc, nie odcisnąć swojej osobowości 

na przekładanych tekstach. czenie uprawia Google Translator, 

niewiele się różni od tego, jak wier- 

4 


zabijając przy tym poezję. Nikt nie 

tłumaczy „słowo na słowo”. Skoro, 

jak mnie przed chwilą zacytowałaś, 

literatura jest nieprzekładalna, to 

jej tłumaczenie nie jest i nie może 

być biernym, pasożytniczym działaniem, 

tylko właśnie aktem twórczym. 

Myślę, że zgodzą się ze mną 

wszyscy tłumacze, jeśli powiem, 

że nie tłumaczymy słów czy nawet 

fraz, ale całe zdania. Niektórzy by 

powiedzieli wręcz, że całe akapity. 

Piszemy je po polsku na nowo po to, 

by korzystając z możliwości naszego 

języka, stworzyć tekst w miarę bliski 

tekstowi wyjściowemu. Możliwości 

polszczyzny są zasadniczo odmienne 

od angielszczyzny. Inny jest system 

czasów, inne konstrukcje zdaniowe, 

inne synonimy, inne akcenty itd., 

a to wszystko w literaturze gra, to 

wszystko jest w literaturze ważne. 

Wspomniałaś o melodii utworu. Ona 

jest ważna zarówno w poezji, jak 

i w prozie, podobnie jak i inne wymiary 

tekstu – rytm, asocjacje, realia, 

graficzna postać. Myślę tu o literaturze 

artystycznej, bo tej „wagonowej” 

to i tłumaczenie przez maszynę 

nie zaszkodzi. 

O ile potrafię jeszcze zrozumieć, że 

można stworzyć dobre tłumaczenie 

prozy czy wiersza białego, o tyle 

niepojęta jest dla mnie umiejętność 

tłumaczenia wiersza klasycznego. 

Te chyba najlepiej przekładają 

sami ich autorzy, jeśli w ogóle. 

Mierzyłeś się z czymś takim? 

Rzadko. Kilka rymowanych wierszy 

Lowry’ego czy Larkina. Jestem tłumaczem 

głównie poezji współczesnej, 

a ta, która mnie interesuje najbardziej, 

to poezja języka codziennego. 

Skoro mowa o języku… Uważasz, że 

zasadne jest jego uwspółcześnianie 

i upraszczanie? Choćby po to, by literatura 

„trafiła pod strzechy”? 

To są dwa różne procesy. Uwspółcześnianie 

ma sens, a upraszczanie nie. 

Uwspółcześnianie to bardzo trudny 

zabieg. Teksty, które należą do innego 

świata, innej epoki, trzeba przekonująco 

wprowadzić do epoki nam współczesnej 

– to nie jest łatwe zadanie. 

To dotyczy też literatury polskiej. 

W obecnych czasach dzieciakom 

trudno się czyta np. Starą Baśń, 

więc robią to niechętnie. Czy można 

im to jakoś uprzyjemnić? 

Dlatego w przywołanej przez Ciebie 

książce stawiam tezę, że dobrze 

byłoby, gdyby współcześni pisarze 

polscy przekładali dawną literaturę 

polską na współczesną polszczyznę. 

KWIATY DLA SNOWDENA 

Śniło mi się, że czytam w gazecie, 

jaki mam poziom bilirubiny i że biorę 

od miesiąca afobam. Tak mi się wczoraj 

śniło, a sen to głębokie gardło, nie może 

się mylić. I to jeszcze śniłem, że czytam w tej 

wczoraj przyśnionej gazecie, jak weszliśmy 

w Starbucksie do męskiej kabiny na seks, choć 

to było dawno i od tego czasu twój obraz 

stracił na ostrości, a ja dałbym sobie 

łeb uciąć, że zrobiliśmy to 

w Coffeeheaven, co wprawdzie 

niewiele w tej historii zmienia, ale 

trzymajmy się faktów. Za dnia 

też czytam gazety. 

Nie dlatego, żeby ją uprościć, tylko 

dlatego, żeby te dawne utwory ożywić 

i pokazać, jak bardzo są istotne dla naszego 

świata, dla naszego rozumienia 

samych siebie w tym świecie, dla rozwoju 

naszego języka. Anglicy to robią, 

my niestety nie. 

Odpowiedź jest prosta: nie mam wolnego 

czasu. No dobrze… Lubię słuchać 

muzyki, chodzę na koncerty, lubię spotykać 

się i rozmawiać z ludźmi. O, tak! 

Lubię towarzysko spędzać czas, jak już 

uda mi się go mieć w nadmiarze. Lubię 

też jeździć na rowerze. Nie ścigam się, 

jeżdżę dla relaksu. Ale nierzadko podczas 

takiej jazdy przez łódzkie parki ro- 

Mondo cane to nie zbiór wierszy, 

tylko książka poetycka. Gdzie leży 

granica między współczesną poezją 

a prozą? Współczesny wiersz coraz 

bardziej się „wybiela”. 

nike 

Wiersze pisze się 

2022 

wierszem – w określonym 

celu. Wiersze to utwory 

względnie krótkie, w których nie jest 

istotne, dokąd nas prowadzą w szeregu 

wydarzeń związanych chronologicznie 

i przyczynowo-skutkowo, tylko 

jak głęboko możemy w nie wejść. 

W prozie idziemy cały czas naprzód, 

w wierszu co chwila się zatrzymujemy. 

Często, czytając wiersz, cofamy dzą się pomysły na wiersz. 

się wręcz do poprzednich linijek, by 

poszukać współbrzmień, związków, 

współgrań, ech, nawiązań, powtórzeń. 

Organizacja wypowiedzi w wierszu 

jest dużo intensywniejsza niż organizacja 

wypowiedzi prozatorskiej. 

Podział wiersza na wersy to nie jest 

„widzimisię” autora. Jest to związane 

np. z oddechem – wiersz staje się wtedy 

rodzajem partytury dla czytelnika. 

Ale nie tylko. To, w którym miejscu 

kończy się wers, jest także ważne dla 

budowania znaczeń i funkcjonalności. 

Twoje wiersze nie są obsceniczne, 

nie emanują okrucieństwem ani 

śmiercią (która, jeśli już się pojawia, 

to raczej w odniesieniu do pojęć lub 

rzeczy), co może wywołałoby skojarzenia 

z filmem o tym samym tytule. 

Zamiast snuć domysły, zapytam 

wprost: skąd tytuł Mondo cane? 

Wyjaśniłem to bodaj w przedostatnim 

wierszu zawartym w tym zbiorze. Tytuł 

książki odnosi się do pierwszego 

w życiu pragnienia, do mojego „zakazanego 

owocu”, a konkretnie do niemożności 

obejrzenia w moich latach 

chłopięcych filmu o tym tytule. Nawet 

nie rozumiałem wówczas tych dwóch 

włoskich słów, ale kusiły mnie swoją 

magią. To był rodzaj niespełnionego 

pożądania. Chociaż i to dosłowne znaczenie 

tytułu, czyli pieski świat, też ma 

w książce uzasadnienie. 

A teraz w kontekście ukończonej 

przez Ciebie filozofii… Czy lubiłeś 

w szkole przedmioty ścisłe? 

Tak, nawet wydawało mi się kiedyś, że 

mógłbym zostać matematykiem, ale 

dlaczego wiążesz nauki ścisłe z filozofią? 

Bo mam wrażenie, że filozofia wymaga 

skłonności analitycznych, a nie 

tylko humanistycznych. 

Hmm… jest nawet rodzaj filozofii zwanej 

analityczną, ale jest też filozofia 

egzystencjalna, a egzystencjaliści są 

bardzo blisko literatury. Camus czy 

Sartre byli filozofami i jednocześnie 

znakomitymi pisarzami. Albo Friedrich 

Nietzsche – filozof to czy poeta? 

Na koniec rozmowy mam pytanie 

bardziej prywatne: jak spędzasz tzw. 

wolny czas? 

Życzę ich jak najwięcej! [JN] 


5

6 


RODICA TOTH POIATĂ 


7

ZASKAKUJĄCA NUTA TAJEMNICZOŚCI 

Rodica 

Toth Poiată 

Malarka Rodica Toth Poiată urodziła się w położonym u podnóży Tatr 

Braszowie – jednym z najpiękniejszych miast Siedmiogrodu (Rumunia). 

Większość dzieciństwa spędziła w mieście Deva. Jej pasja do rysowania 

pojawiła się we wczesnym dzieciństwie. Jako introwertyczka nad zabawy 

z dziećmi z sąsiedztwa przedkładała rysowanie i malowanie w odosobnieniu. 

Białe płótno stało się dla niej całym światem – przestrzenią, na 

którą mogła przelać swoją bogatą wyobraźnię. Uczęszczała do gimnazjum 

w Dewie i Braszowie, następnie ukończyła liceum Decebal w Dewie. 

Studiowała na Wydziale Sztuk Pięknych w często porównywanej z Wiedniem 

Timișoarze. Obecnie mieszka i tworzy w Bukareszcie. Od 1996 roku 

jest członkinią Rumuńskiego Związku Artystów na Wydziale Malarstwa. 

8 


Relacja 

matka – dziecko 

jest obustronna 

i wzajemna, 

jest to jedyna 

bezwarunkowa 

i niezniszczalna 

forma 

miłości 

Rodica maluje wzniosłe alegorie kobiecości, miłości 

i macierzyństwa. Każdy z jej obrazów opowiada 

historię, ma szczególną dynamikę, żyje własnym 

życiem, a jednocześnie ilustruje uczucia i emocje za 

pomocą zdecydowanych pociągnięć pędzla. Rodica 

Toth Poiată to artystka kompletna, o wielkim talencie 

i wrażliwości, która w oryginalny sposób odnosi 

się do pięknego i uniwersalnego tematu, jakim jest 

człowiek i jego ciało. 

W liceum uczęszczałam na warsztaty do studia 

rzeźbiarza Ernesta Kovacsa, który był również 

profesorem rysunku. To jemu zawdzięczam pogłębioną 

i dojrzałą miłość do sztuki. Mogę śmiało 

powiedzieć, że to on w dużej mierze przyczynił się 

do mojego rozwoju jako artystki i to pod jego czujnym 

okiem udało mi się zdobyć pewną edukację 

estetyczną, której nie miałam okazji otrzymać od 

swojej rodziny i środowiska, w którym wyrosłam. 

Moment, w którym Ernest Kovacs zorganizował 

wystawę swoich rzeźb wraz z pracami kilku najbardziej 

utalentowanych studentów (w tym moich), 

dał mi nadzieję, że sama zostanę kiedyś dobrą 

artystką wizualną. Moje marzenie spełniło 

się wraz z przyjęciem na Wydział Sztuk Pięknych 

w Timișoarze w 1970 roku. Studia kontynuowałam 

później w Sulinie, a następnie w Tulczy (miasta 

w delcie Dunaju). Moje dwie córki, Teodora 

Poiată Concha i Anca Matasa Poiată, również 

ukończyły Wydział Sztuk Pięknych w Bukareszcie 

i uczestniczyły w różnych prestiżowych wystawach, 

z czego jestem bardzo dumna jako matka 

i jako artystka. 

Rodica Toth Poiată przez 26 lat była nauczycielką 

rysunku artystycznego i etnicznego. Największą satysfakcją 

i nagrodą była dla niej zawsze interakcja 

z młodymi artystami. W liceum plastycznym, gdzie 

wykładała, dochodziło do dialogów, wymiany energii 

i wrażliwości na polu uczeń – nauczyciel: Duch 

twórczy odbijał się echem w duszach uczniów, 

a artystyczny wpływ stawał się wzajemny. 


9

Rodica Toth ma oko 

surrealistycznego filmowca, 

wpisującego się 

w postmodernistyczne wartości 

(Emil Radulescu – krytyk sztuki) 

10 


Na przestrzeni lat malarka uczestniczyła w wielu prestiżowych 

wystawach zbiorowych i indywidualnych zarówno 

w kraju, jak i za granicą, zwłaszcza w krajach europejskich. 

Kilka muzeów zakupiło sygnowane przez nią dzieła sztuki. 

Wiele jej prac zostało zakupionych również przez miłośników 

malarstwa na wszystkich kontynentach. 

Bardzo cieszy mnie fakt, że moja sztuka dotarła do 

tak wielu zakątków świata, że udało mi się upiększyć 

i wzbogacić przestrzenie życiowe tak wielu ludzi kochających 

piękno. 

Rodica Toth Poiată uprawia malarstwo figuratywne z silną 

nutą symboliczną i pogłębioną refleksją nad ludzką naturą. 

Jej obrazy to drobiazgowe, choć eteryczne rekonstrukcje 

odosobnionych zakątków, gdzie dobrze zdefiniowany 

detal zyskuje symboliczny, intymny i osobisty ładunek. 

Precyzyjny, niemal graficzny sposób podania, klarowny 

rysunek i mocno zarysowane postaci, samotność i krucha 

wrażliwość to cechy charakterystyczne jej twórczości, 

która urzeka odbiorcę oryginalnym pięknem i zaskakującą 

nutą tajemniczości. 

Na obrazach artystki widać wyraźnie zaznaczone kontury 

i intensywne kolory. Charakterystyczne jest także bogactwo 

kompozycji i kontrolowany chaos, zmuszający do 

refleksji nad zamysłem autorki. Łącząc gęstą kolorystykę 

z delikatnymi przezroczystościami w symbolicznej perspektywie 

artystka przedstawia eleganckie, zmysłowe kobiece 

sylwetki w rozmaitych scenariuszach. Miękkie formy, 

zdecydowany światłocień, postaci otulone dyskretnym 

erotyzmem sugerują niepowtarzalną tajemnicę kobiety 

zawieszonej w magicznym, sennym stanie. 

Rodica Toth Poiată kultywuje dyskretną erotykę, w której 

cielesność zawsze podporządkowana jest abstrakcyjnemu 

uduchowieniu. Wieczna kobiecość pojawia się 

w jej pracach jako obecność eteryczna, gdzie pierwotny 

Eros nie jest jeszcze skażony przez bezpośrednie konotacje 

seksualne. Jej kobiety to istoty idealne, o odważnie 

stylizowanej anatomii, co zbliża je do elegancji płatków 

egzotycznych kwiatów. – Valentin Tănase, krytyk sztuki. 

Światu można przyglądać się z różnych perspektyw. Posługując 

się tradycyjnym warsztatem, Rodica podejmuje 

różnorodną tematykę, mocno osadzoną w metaforze. 

Jednym z tematów poruszanych w jej pracach jest macierzyństwo. 

Kilka lat temu malarka w wywiadzie stwierdziła: 

Relacja matka – dziecko jest obustronna i wzajemna, jest 

to jedyna bezwarunkowa i niezniszczalna forma miłości. 

Moim osobistym sposobem wyrażania siebie jest malarstwo 

– uniwersalny język, który jest łatwo przyswajalny zarówno 

przez widzów wtajemniczonych, jak i niewtajemniczonych 

w sztuki wizualne, jest sposobem milczącej komunikacji 

i wzajemnej akceptacji jako wizji piękna natury. [RC] 


11

Tajemnica kobiety w magicznym, sennym stanie 

12 12 



13 13

Jakaś złuda. Jakiś los 

Michał Paweł Urbaniak 

Później Justynie wydawało się, że 

coś ją tknęło, gdy tylko go zobaczyła. 

Przypomniała sobie słowa 

cioci Ludki, swojej matki chrzestnej: 

– Wyglądasz jak Kasandra, która przewidziała 

tragedię, ale zapomniała jaką. 

Justyna poprzedniej nocy źle spała. 

Tak bardzo koncentrowała się na potrzebie 

zaśnięcia, że udało jej się dopiero 

bliżej rana. Może dlatego cały 

dzień spędziła w nerwach. Myślała, 

że przejdzie jej zaraz po ślubie, i się 

przeliczyła. Wszystko się raczej udało. 

Cindy się nie zjawiła (tego Justyna 

obawiała się najbardziej). Tylko podczas 

przysięgi jakieś dziecko zaczęło 

płakać. Niby było uroczyście, ale miała 

w głowie ten płacz. Najważniejsze, 

że się nie pomyliła, z Justyny Bolebockiej 

stała się Justyną Czerniak – i była 

nią już od trzech godzin. 

Wypili szampana, odtańczyli pierwszy 

taniec, poplątały im się kroki, ale 

pierwszy taniec rzadko się udaje, zjedli 

niezły obiad. Wodzirej zaczął rozkręcać 

wesele. Wolałaby didżeja, który 

stawiałby raczej na dobrą muzykę 

niż na swoje dowcipy i gry towarzyskie, 

ale Niki się uparł. 

Wzruszyło ją, że tyle osób przyszło do 

kościoła, a potem na wesele. Sama 

rozsyłała zaproszenia, a jednak czuła 

się tak, jakby ci ludzie po prostu 

chcieli być z nią i z Nikim. Niektórzy 

nie dojechali, mieli już własne plany, 

urlopy, zaproszenia dotarły za późno. 

Godzinę temu dowiedziała się, że facet 

z chińskimi lampionami – to była 

„wiadoma” niespodzianka-prezent od 

Nikiego – nie dojedzie. Ukradli mu samochód 

na stacji benzynowej, razem 

z lampionami. Trudno, w zasadzie ich 

nie potrzebowała. 

Nawet dobrze się bawiła, choć już 

narastało w niej zmęczenie. Nie była 

z tych nieśmiałych, ale też nie lubiła 

nadmiernie zwracać na siebie uwagę. 

Tymczasem miała wrażenie, że goście 

wyrywają ją sobie z rąk, tylko dlate- 

14 


go że przez jeden dzień nosiła suknię 

ślubną. Tak pewnie czuły się gwiazdy, 

które musiały kryć się za okularami 

słonecznymi, robiąc zakupy w supermarkecie. 

Ona momentami wolałaby 

być tylko gościem, osobą towarzyszącą, 

od której niczego się nie wymaga. 

Stanęła na uboczu, chowając się 

przed hałasem, przed muzyką, przed 

gośćmi, przed wodzirejem wywołującym 

ją do zabawy. Przez ostatnie tygodnie 

nabiegała się i nastresowała, 

żeby wszystko udało się dograć. Dziś 

miała dość. Wesele szykowane było 

na szybko, jakby chodziło o domówkę 

z okazji nagłej nieobecności rodziców, 

a nie o ślub. 

Zakryła usta, aby stłumić ziewnięcie. 

Jutro czekała ich podróż. Rodzice 

wykupili im w prezencie ślubnym 

trzytygodniową wycieczkę do Afryki. 

Kiedy odpoczną po tym maratonie? 

Przez ostatnich parę miesięcy naoglądała 

się sporo panien młodych – 

w katalogach, w programach ślubnych, 

w teledyskach na YouTubie. Wszystkie 

były świeże i radosne. Może to 

z nią było coś nie tak? Kochała Nikiego, 

lubiła się chwalić ich romantyczną 

historią, podobały jej się przygotowania, 

bo przepadała za wyzwaniami, 

lecz niekiedy dopadały ją wątpliwości 

(dziwne, że w ogóle znalazła na nie 

czas). Wiedziała, czego chce, umiała 

inwestować w swoją przyszłość, ale 

zdawała sobie też sprawę, że w tym 

wszystkim było odrobinę robienia na 

złość rodzicom. 

Odkąd oznajmiła im, że wychodzi za 

mąż, kochani mama i tata przemienili 

się we wrednych starych – nawet 

ojciec, poczciwy, prawie niewidzialny 

pantoflarz, zrobił się kąśliwy. Mieli 

wieczne pretensje. OK, nie znali dobrze 

Nikiego, a gdy poznali, wcale go 

nie polubili, ale powinni też ją zrozumieć. 

Miała już dwadzieścia osiem 

lat, singlowanie jej nie bawiło. Zresztą 

z Nikim to była miłość od pierwszego 

wejrzenia, po co czekać? Zdarzało jej 

się już toczyć z rodzicami wojenki, ale 

ta była najgorsza. 

– Wygrałam – powiedziała do siebie. 

Wtedy go zobaczyła wśród weselników. 

Wyróżniał się kremowym garniturem 

– większość mężczyzn ubrała 

się na czarno, brązowo i granatowo. 

Wydał jej się do kogoś podobny, jakby 

już go znała. Kuzyn? Niektórych nie widziała 

od lat. Może to ktoś od Nikiego? 

Spotkali się spojrzeniami, uśmiechnęli 

się do siebie, ruszył w jej kierunku. Tak, 

to ktoś z rodziny Nikiego. Miał podobnie 

ostre rysy twarzy. Tylko że większość 

Czerniaków była ciemnowłosa, a jego 

włosy były jasne – Justyna wyobrażała 

sobie, że taki kolor ma pszenica. 

Znów się uśmiechnął, i ona też. Gdy 

chodziła na imprezy z Kaliną i jakiś niebrzydki 

chłopak zwrócił na nią uwagę, 

po jej ciele rozchodziło się przyjemne 

ciepło, a w głowie automatycznie 

pojawiała się myśl: może to ten? Tak 

poznała Nika: błyskawicznie się to potoczyło, 

teraz byli tu. 

Kiedy się zbliżył, wyciągnęła rękę. 

– Nie wiem, czy się znamy. – Posłała 

mu przepraszające spojrzenie. 

Zawahał się, zanim ujął jej dłoń. Po kolejnym 

wahaniu pocałował ją w policzek. 

– Jacek Czerniak. 

– Wiedziałam, że jesteś kimś od Nikiego! 

– Nie poznałaś mnie? Myślałem, że 

mnie poznasz, że wie się takie rzeczy… 

Nie, przepraszam, skąd miałabyś wiedzieć… 

Strzeliła gafę. Nie znosiła takich sytuacji, 

nie umiała sobie z nimi radzić. 

Ujęła dłoń Jacka w swoje dłonie. 

– Musisz mi wybaczyć, skoro jestem 

panną młodą! – zaśmiała się. - Taki zwariowany 

dzień, a ja się nie wyspałam.

„Ty dzisiaj jesteś szczęśliwą, 

panno młoda – zaproś gości 

tych, którym gdzie złe wciórności 

dopiekają – którym źle – 

których bieda, Piekło dręczy”. 

Stanisław Wyspiański, Wesele, Warszawa 2002. 

Wesele w cztery miesiące! Przy znajomościach 

moich rodziców to nie było 

takie znowu trudne, ale się nabiegaliśmy. 

Ale w cztery miesiące… – Wskazała 

na salę pełną roztańczonych par. 

– Zawsze mówiłaś, że w trzy. – Odwrócił 

wzrok, jakby tym razem to on 

popełnił gafę. 

– Nie, poznaliśmy się w kwietniu, a zaręczyliśmy 

się po trzech tygodniach. 

Teraz mamy sierpień. Cztery miesiące! 

Od razu polubiła tego chłopaka – 

pierwsze sekundy zawsze decydują 

o wszystkim – ale coś tu nie pasowało. 

Zapytała o wrażenia z wesela. 

– Coś niesamowitego, być tu, zobaczyć 

was wszystkich. Przecież ja niektórych 

ledwo co pamiętam, byłem mały, jak 

twoi rodzice… Przepraszam, ciągle zapominam! 

Trudno się przyzwyczaić. 

– Rodzinę zwykle się spotyka na weselach. 

Wieczorem zrobimy pokaz 

chińskich lampionów, ale to sekret. 

Nie mów nikomu. – Położyła palec na 

ustach. Nagle sobie przypomniała. – 

A nie! Nie będzie lampionów! Jestem 

naprawdę niewyspana. 

– Tak, te lampiony… – westchnął. 

Obserwowali tańczących, kolorowy, 

trochę jarmarczny tłum. Wodzirej 

dojadał przy stole nieopodal sceny, 

orkiestra grała. Kalina tańczyła z wujkiem 

Heńkiem – posłała jej pocałunek. 

Zbyszek, mąż Kaliny, porwał do 

tańca którąś z kuzynek Nikiego. Rodzice 

całkiem nieźle się prezentowali na 

parkiecie. Niki wywijał swoją siostrą 

Żanetą w piruetach. Sebastian snuł 

się przy ścianach, twierdził, że woli 

obserwować niż tańczyć. Ściemniał. 

Od niedawna znów był singlem i tylko 

udawał, że mu z tym dobrze. 

– Cieszę się, że tu jestem – zwrócił się 

do niej Jacek. – Właściwie zrobiłem 

to wszystko, przyszedłem tu tylko dla 

ciebie, mamo, ciebie chciałem zobaczyć. 

O Boże, przepraszam! – Pacnął 

się ręką w czoło. 

– Mamo? – roześmiała się. 

– Bo ja jestem twoim… waszym synem. 

Nie patrzył na nią. Splatał i rozplatał 

dłonie, jakby to były dwa puzzle, których 

nie potrafił do siebie dopasować. 

Foto: Pixabay 

Pomyślała, że śni. Pamiętała, że próbowała 

zasnąć, myślała o naprawdę 

ostatniej nocy w swoim dawnym pokoju 

i o tym, że musi spać, żeby nie 

zasnąć przed ołtarzem. Najwyraźniej 

spała, wyśniła sobie wesele, przecież 

cały czas siedziało jej w głowie. Człowiek 

nie wie, co jest snem, a co nie, 

musi się dopiero obudzić. Nie wszystko 

się zgadzało, jak to we śnie. Dziecko 

w kościele płakało. Ona w sukni 

ślubnej czuła się jak podróbka samej 

siebie. Rosół był prawie zimny. Ewa 

napisała SMS, że się nie zjawi i że sorry 

(tak się nie robi!). Jeszcze te lampiony 

i kradzież samochodu. A teraz 

nieistniejący syn! 

Nie, to się nie mogło śnić! Umiała rozróżnić 

sen i jawę, ale… 

– Wiem, że to dla ciebie szok, ja przepraszam, 

mamo, ponoć zawsze tak 

jest. – Wyglądał na skruszonego. 

Postanowiła być gościnna bez względu 

na wszystko. Była panną młodą. 

– Ktoś tu chyba już nie powinien pić! 

– Pogroziła mu palcem, jakby z nim 

flirtowała. 

– Jestem abstynentem! – obruszył 

się. – Ty zresztą też nie pijesz. 

– Jacek, czy jak ci tam! – powiedziała 

wkurzona, ale nadal uśmiechnięta. 

– Ty nie wyglądasz na abstynenta, 

a ja na pewno nie wyglądam na twoją 

matkę! 

– Ja się urodzę dopiero za sześć lat. 

Teraz u mnie… no, u nas w zasadzie, 

mamy czterdziesty ósmy rok. 

– Tak, tak, a ja jestem… – Policzyła 

w pamięci. – …po sześćdziesiątce? 

– Ale nadal jesteś bardzo ładna, 

mamo! Za dużo mówię! Zawsze potrafiłaś 

ze mnie wszystko wyciągnąć. 

Pamiętasz, jak było z tą pałą z matmy? 

– roześmiał się. – Z ułamków! 

Rozległa się nowa piosenka, a między 

nich wkroczył wujek Zygmunt, poczer- 

15 


wieniały, spocony i podpity. Justyna za 

nim nie przepadała, ale ucieszyła się, 

że go widzi. Dała się porwać do tańca, 

nawet nie obejrzała się na Jacka. 

Zatańczyła jeszcze z Nikim, z wujkiem 

Heńkiem i z bratem Nikiego. Potem 

wzięła udział w kolejnej zabawie zaproponowanej 

przez wodzireja. 

Nie zamierzała się przejmować tymi 

rewelacjami. To jakiś wariat albo ćpun 

(Kalina miała kiedyś takiego faceta, 

co jak przypalił, to gadał farmazony. 

Niby zabawne, ale człowiek czuł się 

nieswojo). Mimo wszystko nie umiała 

oszukiwać siebie samej. Chciała 

rozdeptać w tańcu niesprecyzowane 

obawy – i nie umiała. 

* 

Choć minęło parę godzin, odkąd wszyscy 

zebrali się pod kościołem, mama 

wciąż prezentowała się jak po wizycie 

w salonie piękności. Miała pięćdziesiąt 

lat, a z daleka wyglądała na czterdzieści, 

dopiero z bliska dostrzegało 

się głębokie zmarszczki i zwiotczałą 

skórę na szyi. Potrafiła o siebie zadbać 

– i dbała też o tych, których kochała. 

Tylko musiało być zawsze tak, 

jak sobie życzyła, inaczej paliła ripostami 

jak rozgryziona papryczka chilli. 

Trzeba przyznać, że rzadko się myliła. 

Siedziała przy stole ze swoją starszą 

siostrą, grubą i zwiędłą (dla Justyny: 

ciocią Isią). Rozmawiały w najlepsze. 

Kiedy Justyna przysiadła się naprzeciwko, 

zamilkły, obrzucając ją niepewnymi 

spojrzeniami. Ciocia Isia uśmiechnęła 

się, ale mama nie. Justynę to onieśmieliło. 

Bycie panną młodą nie otwierało 

dziś wszystkich drzwi. 

– Jak się bawicie? 

– Rosół był prawie zimny – stwierdziła 

mama. Spojrzała w stronę wodzireja. 

– A ten pajac na scenie skąd się wziął? 

– Niki go załatwił. – Justyna wzruszyła 

ramionami. 

– O, nie miałam wątpliwości, że to 

nie ty. Ty byś się przy czymś takim nie 

chciała bawić. 

– Mama mi mówiła, że jedziecie do 

Afryki w podróż poślubną, pięknie! – 

przerwała ciocia Isia. – Myśmy tak nie 

mieli! Albo w Polskę, albo do Bułgarii, 

albo nigdzie! A ten twój Mikołaj był 

w Afryce? 

– Zapytaj raczej, czy był choćby w Czeskim 

Cieszynie! 

16 


– Świat nie składa się z samych bogatych 

restauratorów – odparła Justyna. 

Nie cierpiała, kiedy z mamy wychodziła 

snobka. – I nie wszystkich stać na 

wakacje za granicą. 

– Teraz już tych „wszystkich” będzie 

na wiele stać! – drążyła mama. – 

A potem „wszyscy” roztrwonią nasze 

restauracje, to, cośmy wszystko zrobili 

dla naszego jedynego dziecka! 

– Skoro taka wielka miłość, to i wesele 

na szybko – wtrąciła ciocia Isia i zajęła 

się resztką sernika, który miała na 

talerzu. 

– Iśka, dzisiaj te gówniarze traktują 

małżeństwo jak kupienie telewizora. 

Jak się nie sprawdzi, to kupi się nowy. 

Wszystko da się wymienić! Dawniej 

się tak kupowało, jak cokolwiek znowu 

w sklepach było, czy potrzebne, 

czy nie! 

Justynie ciężko było z taką wersją 

mamy. Wolała tę uśmiechniętą, zadowoloną, 

o ciepłym głosie. Żałowała, 

że się przysiadła. 

– Trzeba mnie było wydać za Irka! – 

odcięła się. 

To była jej wieczna broń. Zawsze się 

sprawdzała. 

Dziś dziwiła się, jak mogła się tak 

strasznie zakochać w Irku. Poznała go 

na początku studiów i od razu chcieli 

się pobrać. Mama się sprzeciwiła: 

„Nie będę inwestować w coś, co za 

dwa lata się rozpadnie”. Zamiast ślubu 

załatwili jej ładne trzypokojowe 

mieszkanie. Tam sprowadziła się z Irkiem. 

Nadal planowali ślub, ale odsunęli 

go na przyszłość, wystarczyło, że 

żyli ze sobą. Po pięciu latach zaczęło 

się między nimi psuć. Rodzice, którzy 

polubili Irka, próbowali interweniować, 

ale nic z tego. Po jego wyprowadzce 

wróciła do domu rodzinnego, 

nie chciało jej się mieszkać samej. 

Mieszkanie stało puste, a teraz, po 

roku, znów miała się tam sprowadzić, 

tym razem z Nikim. 

Mama nie odpowiedziała. Jej milczenie 

świetnie wzbudzało wyrzuty sumienia. 

Nawet własną winę potrafiła 

obrócić na swoją korzyść. 

– Mamuś, proszę cię, przecież to mój 

ślub, musimy się kłócić? 

– Dziecko, chciałam dla ciebie czegoś 

lepszego – westchnęła. – Wiem, że ty 

będziesz z nim nieszczęśliwa! Człowiek 

na ciebie chuchał, dmuchał, a ty 

teraz sobie tak po prostu poszłaś za 

mąż za kogoś takiego! – dokończyła 

z pretensją. 

– Widziały gały, co brały! – zaśmiała 

się ciocia Isia. 

– Niki mnie kocha. 

– O, dziś cię kocha, ale czy będzie cię 

kochał za dziesięć, piętnaście lat? 

– Mam dziś myśleć o tym, co wydarzy 

się za dwa lata, za dziesięć? – Justyna 

starała się utrzymać uśmiech. – Zawsze 

można się rozwieść! 

Koszmarnie to zabrzmiało. Upewniła 

mamę i ciocię, że żartowała, ale ją 

samą zabolały te słowa, chamskie wobec 

Nikiego. 

– A wiecie, co mi się przytrafiło? – 

ożywiła się. – Jeden z tamtych chłopaków, 

w moim wieku, podszedł do 

mnie i powiedział, że jest moim synem 

z przyszłości. 

– Który, który? – Ciocia Isia wyciągnęła 

szyję. 

– Co takiego? – Mama miała taką 

minę, jakby skosztowała skwaśniałego 

rosołu. 

– Mówi, że nazywa się Jacek Czerniak. 

Pewnie kuzyn Nikiego. 

– Co ten idiota się uchlał, czy co? 

Kim trzeba być, żeby komuś tak wesele 

psuć? To sakrament na całe życie, 

a ktoś sobie dowcipkuje! W jaką 

ty rodzinę weszłaś, Justyna?! Pokaż 

mi, który to, ja zaraz… – Wstała, ale 

usiadła z powrotem, znów naburmuszona. 

– Zresztą co ja, jesteś od dziś 

dorosła, masz męża, więc sobie radź. 

Dotarło do niej, że po to właśnie tu 

przyszła. Chciała matczynej pomocy, 

jak w dzieciństwie, gdy dostała niezasłużoną 

uwagę od wychowawcy. 

Teraz też intuicyjnie się do niej garnęła, 

ale zamiast mamy zastała drucianą 

atrapę małpy z laboratorium – taką, 

do której mimo wszystko się garną 

przerażone małpiszonki w obliczu zagrożenia. 

A mama miała rację – i to było w tym 

najgorsze. [MPU] 

Ciąg dalszy w następnym numerze.

Foto: Pixabay 


17

18 


ilustracja: Renata Cygan

GDY KOMAR PIJE KREW 

Leżę z okiem 

wbitym 

w gipsową dziurę w suficie 

wieczorny komar udaje 

że mnie nie widzi 

by znienacka upić się krwią 

obojętność rozłożyła na łopatki 

i już nie puści 

spełnione zadania codzienności 

rozlały się lipcowym zapomnieniem 

i już ich nie ma 

niebieski dym 

pozostawi ślad na ścianach i na płucach 

powiesz że jeszcze tyle ci zostało 

i możesz coś zrobić 

cokolwiek to znaczy 

nic nie znaczy 

prawie pusta szklanka whisky 

komar 

pije 

moją krew 

Bartosz Konopnicki 


19

M aciej 

WOJTYSZKO 

20 


Nie wszyscy wiedzą, 

że jest wiele 

MACIEJ WOJTYSZKO 

Reżyser teatralny i filmowy, pisarz, autor sztuk. Urodził się 

w 1946 roku w Warszawie. Absolwent (1972) Wydziału Reżyserii 

Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej 

i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi. Jeden z najbardziej 

popularnych polskich reżyserów, który ma na swoim koncie 

ponad kilkadziesiąt realizacji, począwszy od teatralnych 

spektakli według Thomasa Bernharda, Sławomira Mrożka 

i Witolda Gombrowicza, poprzez przedstawienia dla dzieci, 

a skończywszy na telewizyjnym sitcomie Miodowe lata. Jako 

reżysera, Wojtyszkę interesuje przede wszystkim literatura 

sceniczna, głównie XX wieku, której wyróżnikiem jest m.in. 

inteligentny humor. Takie są też najbardziej znane przedstawienia 

reżysera przygotowane w teatrze, m.in. Ławeczka 

Aleksandra Gelmana (Teatr Powszechny w Warszawie, 1986), 

Tamara Johna Krizanca (Teatr Studio w Warszawie, 1990), 

Shirley Valentine Willy'ego Russela, wielki przebój z Krystyną 

Jandą (Teatr Powszechny w Warszawie, 1990). Do jednej 

z jego najciekawszych inscenizacji należy Garderobiany Ronalda 

Harwooda z wrocławskiego Teatru Polskiego (1990). 

Maciej Wojtyszko jest także dramatopisarzem, autorem kilkunastu 

sztuk teatralnych. Do jego najbardziej znanych dramatów 

należą: Semiramida (prapremiera w Teatrze Współczesnym 

w Warszawie w reżyserii Erwina Axera, 1996), Wznowienie 

(w Teatrze Starym w Krakowie 1995), Żelazna konstrukcja 

(prapremiera w Teatrze Powszechnym w Warszawie w reżyserii 

Wojtyszki, 1998) oraz Bułhakow (prapremiera w Teatrze 

im. Juliusza Słowackiego w Krakowie w reżyserii autora, 2002). 

Spektakl zrealizowany w 2002 roku na scenie Teatru im. Słowackiego 

został później zarejestrowany dla telewizji (2009). 

W swoim dorobku Wojtyszko ma także liczne spektakle dla 

młodych widzów. Do wielu przedstawień dla dzieci i młodzieży 

przygotowywał scenariusze i pisał teksty piosenek. 

wszechświatów 

Jest autorem znanych książek dla dzieci, m.in. Bromba i inni, 

Saga rodu Klaptunów, Tajemnica szyfru Marabuta. Poza tym 

był reżyserem wielu innych telewizyjnych seriali, m.in. Miasteczka 

(2000-2001), Pensjonatu pod Różą (2004-2006) i Doręczyciela 

(2008). Jest reżyserem filmów fabularnych Synteza, 

Tajemnica szyfru Marabuta, Święty interes i Ogród Luizy. Laureat 

kilkudziesięciu nagród i odznaczeń teatralnych i filmowych. 

Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia 

Polski (2003) i Krzyżem Oficerskim Odrodzenia Polski (2011). 

Kawaler Orderu Uśmiechu. 


21

Przyznam, że stoi przede mną 

niełatwe zadanie, albowiem 

jest Pan cenioną postacią 

w świecie sztuki i osobą powszechnie 

znaną. By nie powtarzać wielokrotnie 

już upublicznianych faktów 

z Pana życia, postaram się zadać 

w imieniu czytelników pytania, na 

które, być może, dotychczas Pan nie 

odpowiadał, czyli w skrócie: czego 

ludzie jeszcze o Panu nie wiedzą, 

a chcieliby. (śmiech) Może uda mi się 

nakłonić Pana do bardziej osobistych 

opowieści. 

Zacznijmy od początków Pana życia 

artystycznego. Wychowywał się Pan 

w szanowanej nauczycielskiej rodzinie 

z zamiłowaniami estetycznymi, 

w której od urodzenia miał Pan możliwość 

rozwijania swoich zainteresowań, 

również teatralnych… 

łącznie mama. Ojciec był dowódcą 

obwodu otwockiego AK „Obroża” 

i w 1949 roku, czyli gdy ja miałem 

trzy lata, został zatorturowany, umarł 

w więziennym szpitalu, więc nie mogę 

powiedzieć, żeby moje dzieciństwo 

upływało w radosnej atmosferze, 

raczej w traumatycznej. Z jednej strony 

– niczego mi nie brakowało, mama 

była bardzo mądrą, pełną wyobraźni 

i fantazji nauczycielką, dziadkowie też 

bardzo mnie kochali, ale z drugiej – 

miałem świadomość pewnej dziwności 

sytuacji zaistniałej po śmierci taty. 

Otóż np. gdy chodziliśmy na cmentarz, 

zwłaszcza 1 listopada, to było wręcz 

przyjmowanie defilady. Dużo ludzi, 

którzy byli podwładnymi mojego ojca 

w obwodzie „Obroża”, czciło go i od- 

22 


dawało kult, o którym ja wiedziałem 

tylko tyle, ile mi opowiadano. Jakiś 

czas nie rozumiałem, co się dzieje 

wokół naszej rodziny. W roku 1990 

na cmentarzu zbierano podpisy, żeby 

imieniem mojego taty nazwać jedną 

z ulic (teraz rzeczywiście niedaleko 

mojego domu jest ul. Piotra Wojtyszki). 

Podpisało się kilka tysięcy osób. 

Mnie to oczywiście ogromnie wzruszało, 

ale nie bardzo rozumiałem, 

skąd u uczniów i nawet dzieci tych 

uczniów takie gorące uczucia względem 

mojego ojca. I teraz – uwaga – 

wielki skok do 1996 roku. W domu, 

w którym nadal mieszkam, robiliśmy 

remont strychu i pod podłogą, w metalowym 

pojemniku znaleźliśmy archiwum 

Armii Krajowej z 1943 roku. 

Na bibułkach było m.in. zapisanych 

ponad dwa tysiące rozszyfrowanych 

pseudonimów, więc gdyby mój ojciec 

w trakcie przesłuchań złamał się 

i przekazał miejsce ukrycia tego archiwum 

(mama, pomimo że też była 

Skoro wspomniał Pan Brombę, to zapytam, 

czy zapał do pisania bajek wynikał 

z domowych, matczynych opowieści, 

czy to raczej późniejsza „wycieczka” 

w głąb własnej wyobraźni? 

Z pewnością jest w tych bajkach wiele 

z tego, co zawdzięczam mojej mamie. 

W pierwszej opowieści jest nawet 

taka postać Zwierzątko Mojej Mamy, 

którego specyfika polega na tym, że 

zamienia pewne napięcia, jakie się 

rodzą w relacjach matka – syn, na 

rodzaj żartu. Na marginesie dodam, 

że mama wykonała pewną niezwykłą 

sztukę. Mianowicie, kiedy napisałem 

Bromba i inni (mama miała już wtedy 

dobrze po pięćdziesiątce), postanowiła 

dotrzymać kroku synowi i też 

napisała książkę dla dzieci. To jest malutka 

książeczka pt. Dziś nazywam się 

o babci, która nie ma swojego wnuka, 

ale go sobie codziennie wymyśla i on 

codziennie nosi inne imię – takie, jakie 

pojawia się kolejno w kalendarzu. 

Filozofia 

jest bardzo ważna 

i nie można 

jej lekceważyć 

Oj, to jest bardziej skomplikowane. 

Mnie właściwie wychowywała wy- 

w AK i służyła jako łączniczka, nic nie 

wiedziała o tej skrytce), to te dwa tysiące 

ludzi poszłoby siedzieć! Dopiero 

wtedy, po tylu latach zrozumiałem, że 

były to po prostu naturalne odruchy 

wdzięczności. Nikt wcześniej o tym 

otwarcie nie mówił. Inna historia: kiedyś 

wybrałem się na wagary do lasku 

w Międzylesiu i jakaś starsza pani wypędziła 

mnie stamtąd słowami: „Oj, 

syn pana Wojtyszki nie może chodzić 

na wagary!”. Otoczony byłem swego rodzaju 

opieką, choć wtedy nie wiedziałem 

dlaczego. Przy okazji powiem, że ten lasek, 

jak i cała nasza okolica zostały później 

uwiecznione przeze mnie w Brombie. 

Krok po kroku zaczęła się ona ujawniać 

w komiksie rysunkowym Trzynaste piórko 

Eufemii jako „okolica nad strumieniem”. 

Ja zrobiłem do tej książki rysunki. To 

oczywiście świadczy o naszej głębokiej 

wzajemnej więzi. 

Rozumiem, że stąd właśnie wzięło 

się Pana późniejsze zainteresowanie 

Obietnicą poranka Romaina Gary’ego? 

Oczywiście, ma Pani rację. Myślę, że 

zarówno Zwierzątko, jak i Obietnica 

poranka były jakby odblaskami tych 

naszych wcześniejszych zażyłości. Tu 

jest, rzecz jasna, trochę inny rodzaj 

relacji. Moja mama nigdy nie była histeryczką 

i nigdy nie mówiła mi: „Musisz 

być genialny”, w przeciwieństwie 

do bohaterki powieści Gary’ego, ale 

to się nadawało do pewnego rodzaju 

zabawy, więc adaptację tej książki zro-

o z m a w i a : j o a n n a n o r d y ń s k a 

biliśmy razem. Pamiętam, co prawda, 

jej rozterki, kiedy zdawałem na studia. 

Ano właśnie! Z tego, co wiem, najpierw 

studiował Pan filozofię. Jak to się stało? 

Wiedziałem już wtedy, że chcę być 

reżyserem. Zdawałem więc do filmówki, 

ale że wówczas w przypadku 

niedostania się szło się do wojska, złożyłem 

papiery również na filozofię na 

Uniwersytecie Warszawskim. Tam się 

dostałem, do filmówki nie. W sumie 

dziękuję losowi, że tak mi się ułożyło, 

bo ta filozofia bardzo mi się przydała, 

a poza tym był to jeden z pierwszych 

impulsów do powstania Bromby. Interesujące 

były kierunki wyznaczane 

przez ludzi, którzy tam wykładali. 

Słuchałem m.in. wykładów Leszka 

Kołakowskiego zanim wyjechał (to 

był rok 1967), byłem też studentem 

pana Kasi (ojca Katarzyny Kasi), który 

był świetnym specjalistą od filozofii 

średniowiecznej. Ponadto, choć nie 

lubiłem szkolnej matematyki, to np. 

nauki o teorii mnogości uważam za 

bardzo ciekawe, pouczające i pożyteczne. 

Uważam, że filozofia jest bardzo 

ważna i nie można jej lekceważyć. 

Kiedy już byłem dziekanem na wydziale 

reżyserii, starałem się zapraszać do 

współpracy najlepszych nauczycieli. 

Filozofii uczyli naprawdę świetni: Iwona 

Lorenz, Katarzyna Kasia, Barbara 

Czerska. Nadal chyba uczą. 

Wspomniał Pan, że filozofia przyczyniła 

się do powstania Bromby. 

W jaki sposób? 

Bromba miała problemy z wymiernością. 

Kiedy zaczyna się studiować 

filozofię, to powstają różne pytania, 

np. o to, czy da się wymierzyć stany 

emocjonalne. 

Niesamowite jest to, że cała seria książek 

o Brombie (w tym Bromba i filozofia) 

jest skierowana do dzieci, choć 

podejrzewam, że pobudzają one wyobraźnię 

także wielu starszych osób. 

Przyznam, że kiedy podpisuję książki 

na spotkaniach autorskich czy 

targach, podchodzą do mnie ludzie 

w bardzo różnym wieku. 

23 


Pewnie wśród tych starszych są tacy 

jak ja, którzy sami w dzieciństwie fascynowali 

się przygodami Bromby i jej 

niezwykłych przyjaciół: Glusia, Pciocha, 

Psztymucela i innych. Swoją drogą, 

imiona przezabawne. Pan je wymyślał? 

Skąd wzięło się np. Wyjątko? 

Tak, ja wymyślałem. Wyjątko, bo to 

było w y j ą t k o w e zwierzątko. Takie 

Zwierzątko-Wyjątko. Generalnie 

chodziło o strategię działania chaotycznego 

i niepodporządkowania się 

niczemu. Wtedy, w 1975 roku, kiedy 

powstała Bromba, była ona czymś bardzo 

zaskakującym, nietypowym. Nie 

znałem wówczas Muminków. Później 

z radością zauważyłem, że podążaliśmy 

z Tove Jansson podobnymi ścieżkami. 

Chodzi o pewną zabawę wyobraźnią, 

o pokazanie nieoczywistości rzeczy. 

Czyli pokazanie dzieciom wielowymiarowości 

świata? W opowieści o Brombie 

jest wiele intrygujących pojęć. 

Dziękuję, ale teraz to już nie jest to 

taka nowość. Teraz w co drugim serialu 

ktoś przechodzi do innej rzeczywistości, 

są matrixy, to już są elementy 

popkultury. Wtedy, gdy królowała konserwatywna 

Sierotka Marysia czy Pyza 

na polskich dróżkach, historia Bromby 

była pomysłowa, ale nie prowokowała 

aż tak radykalnie… 

opowiadania na maszynie. Zaniosłem 

kiedyś te maszynopisy do wydawnictwa 

Nasza Księgarnia, gdzie szefem 

był wtedy pan Siemiński – wychowanek 

Janusza Korczaka. On to przeczytał 

i mówi: „Wie pan… ja to wydrukuję, 

ale niech pan jeszcze dopisze ze 

trzy–cztery opowiadania, dla dzieci”. 

No i dopisałem. A potem czekałem 

na druk – wtedy czekało się dwa lata. 

Jak już się doczekałem, to miałem taki 

bajkowy moment w życiu: idę Nowym 

Światem, przechodzę obok uniwersytetu, 

a tam wychodzą z zajęć studentki 

i wszystkie mają w siateczkach (wtedy 

były takie elastyczne, przezroczyste) 

pierwsze wydanie Bromby. 

Duża satysfakcja, niewątpliwie. Mam 

takie odczucie, że każdy artysta, 

w szczególności pisarz, aktor czy reżyser, 

potrzebuje aplauzu, niezależnie 

od tego, czy jest to kino, teatr czy 

ulica. Jak to jest w Pana przypadku? 

Tak. Jest tam np. takie zdanie: „Nie 

wszyscy wiedzą, że jest wiele wszechświatów”. 

A to były początki początków 

takiego myślenia. Fizycy dopiero 

to podejrzewali. To był szybki transfer. 

Przeniesienie tego, co właśnie sam 

przeczytałem o tych rozważaniach 

etycznych. Szybko „wpakowałem” 

do książki postać Gżdacza z innego 

wszechświata, który wszedł przez 

dziurę kosmiczną. 

…i Pciucha, który zagina czas. Lektura 

obowiązkowa! Ta seria książek 

niezwykle pobudza myślenie abstrakcyjne. 

Czyli twórcze. 

24 


…do analitycznego myślenia. Wydaje 

mi się, że wówczas nie każdy doceniał 

szerokie możliwości percepcji dziecka. 

Faktycznie dzieci są dużo swobodniejsze 

pod tym względem niż dorośli. 

Wcześniej czy później dorośli starają 

się pewne rzeczy uporządkować. Stają 

się przy tym bardziej skostniali. No 

może nie wszyscy (niektórzy szukają 

czegoś, choć sami nie wiedzą czego). 

Przytoczę taką anegdotę: moja jeszcze 

wtedy nie żona studiowała w Poznaniu, 

a ja już byłem w Łodzi, kończyłem 

studia. Pisałem do niej listy (maili jeszcze 

nie było), żeby o mnie pamiętała, 

i tak narodzili się Malwinka i Fikander. 

Ja to pisałem dla niej, ale ona była na 

tyle rozsądna, że spisywała te moje 

Powiem szczerze, że widzę pewną granicę, 

jeśli chodzi o moje rozumienie 

sztuki awangardowej. Bardzo często 

twórcy awangardowi mają ochotę, 

żeby np. obrażać widza, bo coś się 

wtedy dzieje. Cieszą się, gdy ludzie 

wychodzą z teatru, bo „im pokazaliśmy”. 

Ja oczywiście szanuję ten pogląd, 

ale sam tak nie potrafię. Ja „robię” 

dla ludzi. Raczej mam nadzieję, 

że ludzie będą mieli jakąś radość, 

że coś przeżyją. Mam bardziej konserwatywne 

myślenie na temat relacji 

tworzący – odbiorca. 

To zapytam wprost: gdy wybiera Pan 

scenariusz do ekranizacji, kieruje się 

Pan wyłącznie osobistymi pasjami 

i zainteresowaniami, czy też gdzieś

w tle jednak jest pytanie o grono odbiorców? 

To jest trudne pytanie. To znaczy… 

najpierw ja sam muszę uwierzyć. 

Mam niektóre teksty, które napisałem 

i potem przeczytałem, i uznałem, że 

nie ma sensu puszczać ich w obieg. 

Czasami radzę się żony lub dzieci w tej 

sprawie. I bywa, że odkładam. Natomiast 

w przypadku cudzych tekstów 

musi być jakiś element „zakochania”, 

tj. niechętnie robię tzw. usługę, chociaż 

parę razy zmusiłem się do „zakochania”, 

vide Miodowe lata. Jak 

zobaczyłem scenariusz, oj, naprawdę 

ciężko mi było się zmusić, ale stopniowo 

się zaprzyjaźnialiśmy. Relacje 

pomiędzy bohaterami w tych kilku 

pierwszych odcinkach, które były bezpośrednim 

przeniesieniem z wersji 

angielskiej, nie przemawiały do mnie. 

Razem z autorami scenariuszy przerabialiśmy 

zbyt „ciężkie” dialogi. 

i wiem, tym bardziej, że byłem świeżo 

po zakończeniu Mistrza i Małgorzaty 

Bułhakowa, a ona wzięła po chwili 

Maćka na bok i mówi: „Wyrzuć go, to 

artysta!”. Mam takie skojarzenie z filmem 

Andrzeja Fidyka Dojenie wielbłąda. 

Historia dzieje się w jednej z republik 

postsowieckich. Fabuła jest taka, 

że angielski reżyser jedzie tam, żeby 

wdrażać przeniesienie amerykańskiego 

serialu z gatunku codziennych, ale 

konstatuje, że nic się nie zgadza. Tam 

farmer doił krowę, a tu dojenie wielbłąda 

to przecież nie to samo, tam 

dwóch braci rywalizuje o względy jednej 

dziewczyny, a tu można mieć cztery 

żony. Następuje pewne zderzenie 

kulturowe, przez które trudno jest się 

dogadać, bo jesteśmy po prostu inaczej 

„sformatowani”. Ten film skłania 

też do zastanowienia, jak my, Polacy, 

uczyliśmy się kapitalistycznego myślenia 

w latach 90. 

A jak to jest, kiedy pracuje Pan nad 

dziełem większego kalibru, załóżmy 

jakimś historiozoficznym czy socjologicznym 

na przykład, to czy wówczas 

po premierze śledzi Pan reakcje 

publiczności i recenzentów, czy może 

uznaje Pan swoją wizję jako bezdyskusyjnie 

zamkniętą? 

Różnie to bywa. Są pewne „produkty”, 

o których się zapomina z chwilą 

wypuszczenia, natomiast teraz akurat 

mam taką sztukę w warszawskim Teatrze 

Narodowym Baron Münchhausen 

dla dorosłych, która doczekała 

się już wielu mniej lub bardziej, ale 

raczej życzliwych recenzji, i te śledzę 

z ogromną uwagą i zainteresowaniem, 

podobnie jak śledziłem historię 

Dowodu na istnienie drugiego, którą 

to sztukę graliśmy też w Narodowym 

przez siedem lat, oraz Deprawatora, 

który jeszcze chyba jest grany w Teatrze 

Polskim w Warszawie. Owszem, 

Chodzi o pewną zabawę 

wyobraźnią, 

o pokazanie 

nieoczywistości 

rzeczy 

Wierzę, że dla kogoś lubiącego inteligentne 

zabawy słowem, prostackie 

odzywki muszą być bolesne. 

Na szczęście miałem zrozumienie 

w ekipie. Nie było w niej nikogo, 

kto by czerpał radość z ordynarnych 

tekstów. Opowiem przy okazji o zabawnej 

sytuacji, jaka miała miejsce 

przy sprzedaży licencji. Opowiedział 

mi o tym Maciej Strzembosz, 

producent serialu, ale dopiero po 

dwóch latach od rozpoczęcia realizacji. 

Otóż przy wspomnianej transakcji 

obecna była pani z Ameryki, 

z którą rozmawialiśmy na temat 

realizacji serialu. Ja oczywiście klasycznie 

„otworzyłem przed nią pawi 

ogon” opowiadając, co to ja umiem 

Czyli Miodowe lata to był jednak epizod 

w Pana dorobku twórczym? 

Ładny epizod… 110 odcinków. Ale nie 

wyrzekam się ich, tym bardziej że wyremontowałem 

za nie dom, który po 

śmierci babci i dziadka był w kompletnej 

ruinie. 

Miałam na myśli rodzaj przerwy 

w ambitnej twórczości. 

Ja mam takie podejście, że tego typu 

seriale też są potrzebne. Doceniam, 

jeśli ktoś cały czas próbuje robić ambitne 

rzeczy, ale sztuka nie może być 

wyłącznie elitarna. Wszystko nie może 

być awangardą. Zatem jeśli jest dobra 

„konfekcja”, to nie jest to żaden grzech. 

istnieje coś takiego jak usługa, ale to 

jest zupełnie co innego. Pamiętam, 

jak kilkanaście lat temu zostałem poproszony 

o wyreżyserowanie takiej 

klasycznej, inteligentnej sztuki Księżyc 

i magnolie opowiadającej o tym, 

jak robili Przeminęło z wiatrem. Była 

to dla mnie bardzo przyjemna praca, 

ale miałem świadomość, że jestem 

tylko osobą wynajętą do przyzwoitego 

zrobienia spektaklu. Bywają też realizacje, 

które mają swoje specyficzne 

historie… Sławomir Mrożek napisał 

sztukę Miłość na Krymie. Pokłócił się 

jednak z profesorem Jerzym Jarockim, 

który chciał coś do niej dodawać, 

i opublikował przy sztuce dekalog, 

czego nie wolno w niej zmieniać. Powstały 

pewne napięcia, więc Tadeusz 


25

Sztuka 

nie może być wyłącznie elitarna 

Bradecki, ówczesny dyrektor Teatru 

Starego w Krakowie, zadzwonił do mnie 

i mówi: „Maciek, ratuj, wystaw Miłość 

na Krymie Mrożka!”. Na moje pytanie, 

co na to Jerzy Jarocki, Tadeusz odparł, 

że profesor nie chce tego robić. No to 

przyjechałem do teatru, zabieram się 

za reżyserię i wtedy poznaję Sławomira 

Mrożka. Skoro tak się złożyło, chcąc 

być wiernym wobec autora, staram się 

od niego wyciągnąć jakieś wskazówki, 

jak mam to robić, czym dla niego jest 

ta sztuka itd. Gadam mniej więcej tak, 

jak teraz do Pani, czyli bez przerwy 

(śmiech), a Mrożek po godzinie mojego 

słowotoku mówi: „Też”. Gdybym chciał 

zliczyć, to w ciągu całej, trwającej kilka 

godzin „rozmowy” wypowiedział kilkanaście 

słów. 

Ale słuchał wnikliwie? 

Ależ tak! Po przedstawieniu przyszedł 

i powiedział: „Dziękuję bardzo!”. 

(śmiech) 

Podobno zawsze był niezwykle małomówny. 

Z tego narodziła się idea 

Dowodu na istnienie drugiego. Pomyślałem 

sobie, że jeżeli temperament 

Mrożka był taki od młodości, a Gombrowicz 

był gadułą i gotów był do uczenia 

całego świata, to ten introwertyzm 

Mrożka mógł Gombrowicza irytować 

i Gombrowicz mógł chcieć przebić 

ten jego pancerz. O tym właśnie jest 

ta sztuka. Oni się potem zaprzyjaźniają, 

ale dziwna to była przyjaźń, bo 

w dzienniku Gombrowicza nie ma słowa 

o Mrożku, a dziennik Mrożka cały jest 

zapisany wypowiedziami Gombrowicza. 

Ta relacja między nimi była kanwą mojej 

sztuki. Ta sztuka właściwie sama się pisała, 

bo jeszcze Gombrowicz sam dodał 

mi moduł w postaci Iwony, księżniczki 

Burgunda, gdzie, jak wiemy, Iwona też 

wypowiada w sumie tylko kilka słów. 

26 


Z pewnością dużym komfortem jest 

reżyserowanie własnej sztuki. Adaptował 

Pan także cudze teksty, 

o tym już wiemy, a czy miał Pan doświadczenia 

w drugą stronę? Nie 

denerwuje Pana, gdy ktoś inny reżyseruje 

Pana sztukę? 

Ano różnie. Są ludzie, którym jestem 

wdzięczny, że biorą mój scenariusz 

czy sztukę. W dobre ręce chętnie 

oddam, ale bywało, choć rzadko, 

że miewałem takie głęboko ukryte 

bóle, kiedy wydawało mi się, że 

to i owo można było zrobić inaczej. 

Z drugiej strony zdarzało się i tak, że 

oglądałem jakąś swoją rzecz wyreżyserowaną 

przez kogoś innego i myślałem 

sobie: „Ale fajnie to zrobił, ja 

bym tak nie umiał”. Ale tak szczerze, 

to raczej cierpię na brak reżyserów, 

którzy by chcieli brać moje sztuki, no 

bo „Maciek sobie to zrobił, dobrze 

mu to wyszło, to po co zmieniać”. 

Wdzięczny jestem np. Bogdanowi 

Kokotkowi, czyli dyrektorowi polskiego 

teatru w Czeskim Cieszynie, który 

zrobił swoją wersję Fantazji polskiej 

(mojej sztuki o Paderewskim), która 

mi się bardzo spodobała. 

Zostawia Pan czasami miejsce na aktorską 

ingerencję w interpretację? 

Mówił Pan kiedyś o genialnym talencie 

Jana Englerta. Czy wniósł on coś własnego 

np. do Barona Münchhausena? 

O tak! Tu jest bardzo dużo Janka, 

łącznie z niektórymi słowami, zdaniami. 

Dużo jest też Irka Czopa. Miał 

jeden świetny pomysł sytuacyjny, 

który natychmiast wziąłem, i jest on 

wpisany do sztuki. To jest tak, że jeśli 

jest grupa rozumiejących się ludzi 

i mają dobre pomysły, to ja z radością 

je przyjmuję. Pamiętam, że kiedy 

Janek zaczął improwizować, ja od 

razu to zapisywałem i uważałem, że 

tak ma zostać. To jest właśnie największa 

przyjemność w teatrze, jeśli 

się znajdzie takich aktorów z inwencją 

twórczą. 

Ma Pan doświadczenie zarówno teatralne, 

jak i filmowe. Czy według Pana istnieją 

scenariusze uniwersalne, adaptowalne 

tak do filmu, jak i do teatru? 

Polański bardzo ładnie zrobił Boga 

mordu, czyli Rzeź. Są teksty teatralne, 

które przy niewielkiej obróbce nadają 

się do filmu, ale oczywiście są to inne 

media. Można to przyrównać do pracy 

z materiałami rzeźbiarskimi. Inaczej się 

kształtuje plastelinę, a inaczej wykuwa 

w kamieniu. Film jest tworzywem plastycznym, 

teatr zaś przypomina pracę 

z marmurem. W teatrze przez dwa–trzy 

miesiące obrabia się sztukę, ale potem 

się chce, żeby osiągnięta forma była 

stała. W filmie każdy dzień zdjęciowy 

przynosi co innego, potem to się składa 

i lepi, a na koniec jeszcze się „ugniata”. 

Z kolei później każdy z tych materiałów 

inaczej trwa. Film zastyga na lata, zaś 

spektakl zbyt długo grany zaczyna „kruszeć”. 

Ale owszem, są moim zdaniem 

sztuki, które poddają się ufilmowieniu. 

To bardzo ładne i sugestywne porównanie. 

Jednak wiemy, że były próby 

połączenia tych mediów, choćby Teatr 

Telewizji, prawda? 

Tak. Powstało wtedy coś pomiędzy gatunkami. 

Ani to nie był teatr, ani film. 

Ja w każdym razie bardzo źle trawię 

bezpośrednie przeniesienia. 

A Teatroteka? 

A nieee. Teatroteka to jest właśnie 

nowy gatunek, specyficzny tylko w Polsce. 

Tu nie ma przeniesienia jeden do 

jednego. Te adaptacje są raczej swoistymi 

utworami audiowizualnymi, nie 

teatrem telewizyjnym. 

Od początku przewidziany jest taki 

sposób realizacji i pod tym kątem powstaje 

scenariusz? 

Tak. Występuje tu zgodność tego, co 

chce się powiedzieć, z tym jak się chce 

powiedzieć.

Nie ma zbawienia poza 

teatrem 

Patrycja Soliman (Emilia), Jan Englert (Baron Münchhausen), Ewa Wiśniewska (Jakobina), Hubert Paszkiewicz (Ernest) w Baronie 

Münchhausenie dla dorosłych. Reżyseria: Maciej Wojtyszko; foto: Krzysztof Bieliński. Zdjęcia z archiwum Teatru Narodowego. 


27

Dawno temu zrobiłem telewizyjną 

Ferdydurke. To była adaptacja moja 

i żony. Uważam, że mimo wszystko się 

udała i w dużym stopniu była zgodna 

z Gombrowiczem. Obejrzał to Jerzy 

Skolimowski, który przymierzał się do 

swojej filmowej wersji Ferdydurke. Ja 

także miałem propozycję zrobienia 

z tego filmu, ale przyznam, że nie wiedziałem 

jak. Proporcja słów potrzebna 

mi w teatrze telewizji była idealna, 

a filmu nie umiałbym z tego zrobić. 

Skolimowski nakręcił film Ferdydurke, 

ale nie przekonała mnie jego wersja. 

Dlatego wierzę w ten nowy gatunek audiowizualny. 

Zdjęcia z prób Barona Münchhausena dla dorosłych (Jan Englert i Maciej Wojtyszko). 

Foto: Krzysztof Bieliński 

To, co na taśmie celuloidowej 

było bardzo trudne 

do osiągnięcia jako trik, 

teraz jest przerażająco łatwe 

Czy nie obawia się Pan, że w epoce 

percepcji obrazkowej, dodatkowo 

podbitej dwuletnią pandemią, teatry 

będą się kurczyły ustępując miejsca 

takim właśnie tworom? Że ludzie 

będą woleli oglądać wszystko z własnej 

kanapy, zwłaszcza że dostępne 

są coraz bardziej zaawansowane 

algorytmy do generowania obrazu? 

Zgadzam się, że dużo zmieniła pandemia. 

Zgadzam się też, że bardzo 

dużo zmieniają nowe możliwości 

techniczne tworzenia obrazu. To, co 

na taśmie celuloidowej było bardzo 

trudne do osiągnięcia jako trik, teraz 

jest przerażająco łatwe. Komputerowe 

systemy animacji wyzwalają tak 

olśniewające możliwości, że trudno 

jest odpowiedzieć na pytanie, 

co będzie dalej. Mnie niepokoi fakt, 

że tego wszystkiego jest tak dużo. 

Np. na festiwalach i koncertach muzycznych 

jest mnogość różnych bajerów 

świetlnych. Można nimi naprawdę 

głęboko wchodzić w narrację 

obrazu, ale ja naprawdę nie wiem, 

co z tej lawiny przetrwa, tj. co okaże 

się na tyle wartościowe, żeby się 

zachowało. Łatwiej prorokować, że 

28 


zabraknie wody. Może gdybym mógł 

porównać dwa materiały, powiedzmy 

Wilczyńskiego i kogoś tam, to mógłbym 

przesądzić o tym, co zostanie, 

a co przepadnie. Nieprzypadkowo padło 

nazwisko Wilczyński, bo mamy tu 

do czynienia z przykładem kogoś, kto 

z ogromną pracowitością przez wiele 

lat dążył do tego, żeby sztuka była 

taka, jaką sobie zaplanował, i była 

emanacją jego osobowości. Ale są 

też wielkobudżetowe produkcje typu 

Matrix chociażby czy Gwiezdne Wojny, 

które w dużym stopniu organizują 

świadomość społeczną. Straszliwie 

trudne jest przewidywanie, co będzie 

się działo w tej branży za dwadzieścia, 

trzydzieści lat i później. Często opowiadam 

o takim człowieku, który się 

nazywał Kotzebue. W połowie XIX w. 

hrabia August von Kotzebue był dostarczycielem 

dramatów na wszystkie 

sceny Europy. Na podstawie jego tekstów 

pisano opery. Wszędzie grano 

jego melodramaty. Pewnego dnia powiedział 

on takie zdanie: „Kotzebuego oceni 

potomność”. No i hrabiego Kocebułego 

w świadomości społecznej w tej chwili 

właściwie nie ma. A Szekspir jest. Dlaczego? 

Widocznie Szekspir przekazał ludziom 

coś, co jest uniwersalne zawsze, 

a Kotzebue najwyraźniej poszedł na jakąś 

łatwiznę, może mówił za prosto. No 

i przepadł. Pytanie o sztukę jutra – bardzo 

trudne. 

Ale frapujące. Bo z kolei do teatru wkracza 

film. Choćby poprzez wizualizacje 

filmowe czy stricte komputerowe, w jakimś 

stopniu zastępujące bądź uzupełniające 

scenografię. 

Ano właśnie! A może normą będą trójwymiarowe 

projekcje. 

Na koniec zadam jeszcze pytanie bardziej 

osobiste. Jak przekazuje się zamiłowanie 

do teatru? Cała Pańska najbliższa 

rodzina związana jest w mniejszym

Film jest tworzywem plastycznym, teatr zaś przypomina pracę z marmurem 

lub większym stopniu z teatrem, tak 

jakby miał on jakąś odśrodkową siłę 

rażenia i przyciągania. 

Zawsze mówiłem, że teatr jest dobrym 

miejscem do życia. Tak w przenośni 

oczywiście, jak się robi przedstawienie 

o Münchhausenie, to się „mieszka” 

u Münchhausena, jak o Paderewskim, 

to się bywa u niego itd. Nie zmuszałem 

moich dzieci do robienia tego samego 

co ja, ale może to jest rzeczywiście trochę 

zaraźliwe. Widzę to zresztą u większości 

dzieci chowanych „pod sceną”. 

Bardzo jestem dumny z tego, co zarówno 

Marysia, jak i Adam piszą i reżyserują. 

Oni mają swoja drogę, ale robią to 

bardzo pięknie. Byłoby śmieszne, gdybym 

wpajał im moje przekonanie, ale ja 

szczerze uważam, że nie ma zbawienia 

poza teatrem. (śmiech) Parkinson (ten 

od prawa Parkinsona) powiedział: „Czyż 

może być coś przyjemniejszego, niż wymyślić 

coś zabawnego, rozweselić ludzi 

i jeszcze wziąć za to pieniądze?”. 

A pomysł na tzw. czas wolny? 

Świętej pamięci Edward Kłosiński, 

mąż Krysi Jandy, człowiek, który mnie 

bardzo wiele nauczył, mawiał: „A co 

ja poradzę na to, że mój zawód jest 

moim hobby?”. Może już nie całkiem 

tak jest w moim przypadku, bo każdą 

wolną chwilę, jak tylko ją mam, 

z radością poświęcam wnukom. Tylko 

nie zawsze mi dają te dzieci. Właściwie 

chętnie bym je czasami na 

dłużej „wypożyczał”. 

I zabierał do teatru?… 

Życzę jeszcze wielu doznań artystycznych, 

zarówno we własnych, 

jak i cudzych kreacjach. [JN] 


29

Foto: RC 

30 


Elżbieta Holeksa-Malinowska 

CZYM JEST 

Spojrzałam w odbicie. 

Pytanie kim jestem lub co widzę 

powróciło ze zdwojoną siłą. 

Czy tylko zagęszczoną smugę energii, 

która myśli, że wie? 

Ktoś powiedział: istotą świetlistą 

stworzoną na podobieństwo. 

Chyba raczej trybikiem 

zbyt małym, by świat się obejrzał, 

gdy zniknę. 

Księgi mówią: tylko prochem, 

z którego wyszłam, 

do którego zdążam. 

Czym więc są te wszystkie zachwyty, 

drżenia, dążenia, radość, a nawet łzy? 

I myśl, która wyrywa się kanonom. 

Czym jest, jeśli jest mną? 

Najtrudniej jednak zrozumieć śmiertelność. 

31 


My, dzieci świąteczne 

O l g a L i p i ń s k a M ó j p a m i ę t n i k p o t o c z n y 

Nie zdążę. Nie zdążę napisać felietonu, nie zdążę 

wysłać życzeń przed świętami. Nie zdążę kupić prezentów 

pod choinkę i strusich piór na sylwestra. Nie 

zdążę zmontować programu na antenę, nie zdążę. 

„Nie poganiaj mnie, bo tracę oddech”, kołacze 

mi się w głowie piosenka Kory. Do licha, nikt mnie 

nie poganiał. Wręcz przeciwnie, mój mąż, spokojny 

i łagodny człowiek powtarza mi do znudzenia: Połóż 

się chociaż na chwilę, gdzie biegniesz, zatrzymaj się! 

A ja, proszę pana, boję się zatrzymać, bo upadnę 

i już nie wstanę. Biorę na siebie coraz więcej obowiązków, 

coraz mniej mam czasu i coraz bardziej się 

boję, że nie zdążę. Mama ma pretensje, że wpadam 

do niej jak po ogień, mąż, że nie słucham w ogóle, 

co on mówi, przyjaciele, że wymawiam się od wizyt 

brakiem czasu. Niech mi pan wierzy, ja naprawdę nie 

mam czasu! Boże, co ja za banały plotę! 

Bywa tak, że wycinki, fragmenty, które układają się 

w szersze spostrzeżenia, całe horyzonty myślowe, 

widoczne są dopiero przy rozpięciu narracji na 

dłuższy czas. Olga Lipińska w Moim pamiętniku potocznym 

ukazuje mniej lub bardziej barwne scenki obyczajowe, 

krotochwile – krótko mówiąc – co działo się w jej 

życiu na przestrzeni kilkunastu lat. Felietony pisane dla 

miesięcznika „Twój Styl” mają urok parodii i karykatury. 

Reżyserka odtwarza w nich moment zagubienia przypadający 

na czas po transformacji ustrojowej. Uświadamia 

również, że powielanie starych wzorców to lekcja, którą 

będziemy odrabiać jeszcze wiele lat. Doświadczenia z zeszłego 

ustroju nie zawsze pomagają. Lipińska przyznaje, 

że praktycznie nie dostawała honorarium za swoją pracę, 

a pierwsze wynagrodzenie otrzymała dopiero przy pracy 

nad Listami śpiewającymi Agnieszki Osieckiej. Z mężem 

byli zadłużeni w ówczesnych kasach pożyczkowych, 

32 


kupowali starocie z desy, spotykali się ze znajomymi na 

rozmaitych uroczystych kolacjach i podwieczorkach artystycznych. 

Życie mijało, nie było chyba na tyle cierpliwości, 

aby myśleć o dołującej peerelowskiej doczesności. 

Obok wątków z tzw. sfery życia codziennego pojawiają 

się rozważania o obyczajowości Polaków, jak traktujemy 

karnawał, post i czy religijność ma w ogóle większe 

znaczenie. Nie mogłoby się obyć bez tego rodzaju dywagacji. 

Kabaret Olgi Lipińskiej był swego czasu stałym 

punktem programu na okoliczność świętowania Nowego 

Roku. Przynajmniej dla mnie była to nader wykwintna 

uczta artystyczna. Artystka zmieliła w kabarecie różne 

postawy wobec tradycji, od patetycznych kukiełek tańczących 

w rytm kujawiaczka po chichot historii, nędzę 

wzajemnych utarczek, szlachciańskie podrygi, butę 

i próżność. Przeżycie z rodzaju tych mistycznych towarzyszyło 

mi właśnie przy okazji oglądania wspomnianego 

kabaretu. Czyż nie kwiatkiem przypiętym do kożucha, 

tym w istocie staje się dzisiaj tradycja. Z jednej strony 

traktujemy ten bagaż z irytacją i ubolewaniem, że to 

już przeżytek, który do niczego się nie nadaje, a bywa 

jedynie przyczyną licznych kłótni przy wigilijnym stole. 

Z drugiej zaś można się zastanowić, co z niego moglibyśmy 

wziąć i przekształcić na swój użytek, poddać pewnego 

rodzaju krytyce, zmianie, być może dać szansę 

na zaczątek czegoś nowego. Dzisiaj, zamiast kabaretu 

z prawdziwego zdarzenia, mamy szopki zabarwione aż 

nadto politycznie, a do tego inny kabaret w rytm muzyki 

disco polo. 

Najbardziej obszernym obiektem refleksji reżyserki stają 

się kompleksy, niedomagania, zacofanie, dążność do sławy 

i splendoru przy jednoczesnej wątłej i słabej kondycji 

moralnej. Lipińska pokazuje, jak społeczeństwo schodzi 

na psy: stajemy się agresywni, opryskliwi, zapatrzeni 

w siebie, oglądamy brazylijskie tasiemce, w ogóle nie 

zwracając uwagi, że aura lat dziewięćdziesiątych nie

Olga Lipińska, Mój pamiętnik potoczny…, 

Prószyński Media, Warszawa 2014. 

przystaje do tych obrazków z ponętną Pamelą i nieziemsko 

przystojnym Fernando. W nowej rzeczywistości, 

gdzie głodni sukcesów podążają po trupach, widać jak 

na dłoni mentalne nieprzygotowanie, brak rozeznania 

i nieokrzesanie. Są supermarkety i sex shopy poprzeplatane 

starymi budami do rozbiórki, są też ludzie powiązani 

z poprzednim systemem i wygląda to tak, jakby czas 

się dla nich zatrzymał. Polska dworcowa z odpadającym 

tynkiem, ziejącą tymczasowością i brakiem perspektyw 

prezentuje się w pełnej krasie. Autorka jest rozczarowana 

i zażenowana stopniowym obniżaniem się poziomu 

intelektualnego w społeczeństwie, co stało się przyczyną 

zawieszenia jej działalności publicystycznej w 2013 roku. 

Starsza damulka psioczy na Polaków: z ich ilorazem inteligencji 

jest coś nie tak, daleko za Rumunami i Ruskimi. 

Polscy mężczyźni nie są męscy, a kobiety nie mają na kogo 

liczyć. Lipińska raz chciałaby wyjechać z kraju, bo tutaj 

wiecznie pod wiatr, jak partia nie da żyć, to znowuż dotykają 

autorkę czeluście polskiego kapitalizmu. Potem jednak 

zwraca uwagę, że ma jeszcze kilka spraw do załatwienia. 

Z felietonistką „Twojego Stylu” warto się oswoić. Nie 

jest to może najłatwiejsze, bowiem ludzie, którzy przeżyli 

już wiele, nabrali pewnej dozy manieryzmu i razem ze 

swoją proweniencją nie dają się zwieść na manowce. Na 

początku miałem wrażenie, że jest pewien mur niezrozumienia, 

nie będzie miło – po prostu jesteśmy z innych 

światów. Lipińska, chociaż sama stwierdza, że jest beznadziejna 

i nie nadąża, to równie często poucza, drwi, 

oburza się, istny wulkan emocji! Pisze, że z prezentów 

cieszyć się trzeba. Sam jestem nieco odmiennego zdania, 

no ale to nie ta generacja, nie ten tok myślenia. Skąd jednak 

wziął się ten nieprzychylny ton mówienia o polskości 

i Polakach? Jak pisze we wstępie do zbioru felietonów 

Jerzy Duda-Gracz (najukochańszy malarz współczesny 

wedle autorki) miłość Lipińskiej do ojczyzny sytuuje się 

między drwiną a rozpaczą. Te ambiwalentne postawy są 

również po części rezultatem pracy reżyserskiej, gdzie zamiarem 

ostatecznym jest potrząśnięcie widzem, danie do 

myślenia, że patriotyczna maskarada jest właściwie przaśnym 

widowiskiem i to nie zawsze stworzonym ze szczerych 

pobudek. Świętowanie, huczne obchodzenie rocznic, 

też przywołuje niekoniecznie pozytywne skojarzenia. My, 

świąteczne dzieci, lubieżnie obnosimy się z naszą narodową 

dumą. Zastanawiam się, czy byłoby miejsce dla Olgi Lipińskiej 

w obecnej telewizji publicznej, zapewne ze swoim 

krytycznym myśleniem zostałaby szybko powstrzymana. 

A jak śpiewa w jednej ze swoich piosenek Artur Rojek, wakacje 

i święta to plagiaty dzieciństwa. I czy to świętowanie 

czasem nie przebrzmiało, wszak media, spoty reklamowe 

krzyczą, mamy świętować. Już każdy dzień jest przecież celebrowaniem 

czegoś zakończonym libacją. Tylko czy o taką 

Polskę nam szło…? [RK] 

Olga Lipińska – reżyserka i scenarzystka teatralna 

i telewizyjna, satyryczka, w latach 1955–2005 zatrudniona 

w Telewizji Polskiej; w latach 1957–1964 

autorka i reżyserka Studenckiego Teatru Satyryków 

(STS), w latach 1968–1976 reżyserka Krajowego Festiwalu 

Piosenki Polskiej w Opolu, w latach 1972– 

1974 reżyserka Festiwalu Artystycznego Młodzieży 

Akademickiej w Świnoujściu, reżyserka szeregu 

inscenizacji w Teatrze Telewizji; laureatka nagrody 

„Złoty Ekran” (1968) i nagrody „Wiktor” (1992, 

1993, 1999); reżyserka i scenarzystka kabaretów 

telewizyjnych Głupia sprawa (1968–1970), Gallux 

Show (1970–1974), Właśnie leci kabarecik (1975– 

1977), Kurtyna w górę (1977–1981), Kabaret Olgi 

Lipińskiej (1990–2005). 


33

JA CHRONIĘ DOBRE IMIĘ, BO JĘZYK JEST MOJĄ MIARĄ* 

Byłem w wielu zakątkach kraju nie jako pielgrzym 

lecz zwykły człowiek przejazdem do … 

Wszędzie to samo niebo nakrywało połacie ziemi 

przesiąknięte krwią braterską.Wszędzie mogiły 

porastała trawa. A ludzie w pośpiechu deptali 

stopy ludziom-mrówkom dźwigającym krzyż 

rodzinnego stadła. Czasem tylko słońce rozpalało 

promyk nadziei. Deszcz zmywał trud przeżytego 

czasu. A śpiew ptaków określał porę roku. 

Wszystko to jednak było złudne jak mrok horyzontu. 

Na wschodzie kraj obszerny stawał się zupełnie pusty. 

Ślady ognisk i pieczary domostw kryły zwinięte mgły. 

Z nich dobywał się złowrogi krzyk wiatru. 

*Czesław Miłosz Nie tak 

Jerzy Stasiewicz 

34 


Foto: R.C.

Foto: RC 


35

FREDRO, 

NOWOSIELSKI. 

MOCHNACKI… 

Trwają przygotowania do jubileuszowego X Międzynarodowego 

Zlotu Poetów z Polskim Rodowodem 

Wilno 2023, choć jeszcze nie przebrzmiały 

echa tegorocznego zlotu (17-21.10.2022). Organizatorami 

imprezy są: Apolonia Skakowska, prezes-dyrektor 

Centrum Kultury Polskiej na Litwie, a ze strony polskiej 

– Wanda Dusia Stańczak, wiceprezes Rady Głównej 

Stowarzyszenia Autorów Polskich. 

WIOSNĄ 

JUBILEUSZOWY 

ZLOT 

W WILNIE 

Program zlotu jest zawsze bardzo bogaty, uczestnicy 

spotkania odwiedzają polskie szkoły na Litwie i prowadzą 

lekcje poetycko-muzyczne, przywożą książki, wyszukują 

literacko uzdolnionych uczniów, a finałem jest 

zawsze gala w sali koncertowej Domu Kultury Polskiej 

w Wilnie. Podczas takiego wieczoru poeci wystawiają 

spektakl złożony z autorskiej twórczości, a okrasą jest 

zwykle występ znakomitego polskiego zespołu folklorystycznego 

działającego na Litwie. 

Spektakl nie jest przypadkowym zlepkiem utworów – 

jest zawsze zamknięty w pewnych ustalonych ramach. 

Często są to międzynarodowe antologie wydawane 

pod patronatem Stowarzyszenia Autorów Polskich, promowane 

w takiej formie. Poruszane tematy są trudne: 

przemoc, tolerancja, ojciec, matka, tęsknota, a obecnie 

powstaje kolejna, nosząca tytuł Słona wódka. Gali towarzyszy 

też zawsze pamięć o patronie roku ustanawianym 

przez Sejm RP. W 2022 roku patronami są: Maria 

Grzegorzewska, Maria Konopnicka, Ignacy Łukasiewicz, 

Józef Mackiewicz, Wanda Rutkiewicz, Józef Wybicki 

oraz romantyzm polski. Do ostatniej gali wybrani zostali 

wielcy romantycy m.in. Adam Mickiewicz, Juliusz 

Słowacki, Zygmunt Krasiński, Fryderyk Chopin. Do nich 

poeci napisali listy i wiersze. Wszystko przeplatane było 

muzyką. Powstał spektakl, który z powodzeniem mógłby 

wejść do repertuaru niejednego teatru… 

W i l n o 

MIĘDZYNARODOWY ZLOT POETÓW 

Z POLSKIM RODOWODEM 

Co będzie na jubileuszowej gali, na jubileuszowym zlocie? 

Z pewnością nie zostaną pominięci patroni roku 

i któryś zagra pierwsze skrzypce. Sejm RP już wybrał: 

rok 2023 będzie rokiem Wojciecha Korfantego, Pawła 

Edmunda Strzeleckiego, Aleksandra Fredry, Aleksandry 

Piłsudskiej, Maurycego Mochnackiego, Jadwigi Zamoyskiej 

i Jerzego Nowosielskiego. 

Warto rozważyć udział w X jubileuszowym zlocie, który 

ma się odbyć na przełomie kwietnia i maja. Zgłoszenia 

już ruszyły na adres: klubhumoru2@wp.pl 

[WDS] 

36 


STAR 

Dust 

2122 

Szanowni Państwo. 

Dokładnie sto dziesięć lat temu, 

w 2013 roku, pewien wariat 

zrobił pierwszą edycję Festiwalu 

Poezji Słowiańskiej Czechowice- 

-Dziedzice. 

Zamarzył o tym pewnie dużo wcześniej, 

później pomyślał, jeszcze później, 

w swojej naiwności, by nie rzec 

wariactwie, zaczął działać. No i stało 

się. W roku 2013, przy wtórze pukających 

się w czoła malkontentów, impreza 

wystartowała. Żebyż to wraże 

siły wiedziały, jak to się rozrośnie, jaką 

piękną imprezą się to stanie, nie poprzestałyby 

zapewne na pukaniu się 

we wraże czoła, ale przedsięwzięłyby 

jakieś wraże działania. A one – nie, 

nic nie zrobiły, zakładając, że wszystko 

umrze naturalną koleją rzeczy, no bo – 

pieniądze, no bo – czas. No bo nawet 

wariat (a może przede wszystkim on) 

ma ograniczoną wytrzymałość psychiczną. 

Tak więc doszły owe wraże siły 

do wniosku, że nie ma się czym przejmować. 

Umrze samo. Nie umarło. 

Ale kolej koleją, a Ryszard Grajek, 

bo o tym wariacie mowa, miał pociąg. 

Jako ekonomista miał pociąg do poezji, 

a jako poeta miał pociąg do ekonomii. 

I te dwa pociągi stworzyły kolej, tam 

i z powrotem zwożącą poetów z kraju 

i ze świata (z Indii, Wielkiej Brytanii, 

Włoszech, Ukrainy, Litwy, Bułgarii, 

Rumunii, Węgier, Czech, Słowacji) do 

festiwalowej stacji głównej w Czechowicach-Dziedzicach, 

a stąd do przesiadkowych 

stacji Festiwalu w Bielsku- 

-Białej, Krakowie, Cieszynie, Tychach, 

Goczałkowicach i Wilamowicach. I zapewne 

to ekonomiczne doświadczenie 

oraz jakość prezentowanej poezji sprawiły, 

że przedsięwzięcie przyjęło się, 

rozrosło i ugruntowało swoją wysoką 

pozycję na mapie imprez poetyckich 

w Polsce. 

Jednak twórca zadbał o najważniejszą 

cechę, odróżniającą ten festiwal od innych, 

podobnych imprez tego rodzaju 

w Polsce – o atmosferę (78% azotu, 

21% tlenu, 1% pozostałych gazów i 2% 

PSz [Pozytywnego Szaleństwa], czyli 

atmosfera na 102!). 

Uczestnicy poeci podkreślali serdeczną 

atmosferę panującą na festiwalu 

i brak rywalizacji. Podobne odczucia 

mieli też zaproszeni goście specjalni 

– poeci, znawcy, wykładowcy i propagatorzy 

poezji o ugruntowanych, 

wysokich pozycjach nie tylko w naszym 

kraju. Aleksander Nawrocki, Łyczezar 

Seliaszki, Mirosław Bochenek, 

Valeriu Butulescu, Maciej Szczawiński, 

Juliusz Wątroba, prof. Anna Węgrzyniak, 

Marina Ilie, prof. Marian Kisiel, 

Rozalia Aleksandrowa, prof. Zofia Zarębianka, 

Józef Baran, dr Siva Rama 

Prasad Lanka, dr Mykoła Martyniuk, 

prof. Dmytro Chystiak, Ganu Ganev, 

dr hab. Michał Kopczyk, dr hab. Marek 

Bernacki, Wojciech Kass, Tomasz 

Jastrun… i wielu innych, wcale nie 

mniej ważnych gości festiwalu, którzy 

bywają z racji niekwestionowanej sławy 

poetyckiej czy naukowej na wielu 

festiwalach i spotkaniach, podkreślali, 

że ujęła ich świetna atmosfera, rzadko 

spotykana na podobnych imprezach 

poetyckich o takim zasięgu i tej rangi. 

Zapewne wielu z Was domyśla się już, 

że fundamentem dzisiejszej, setnej już 

edycji Międzyplanetarnego Festiwalu 

StarDust jest właśnie Festiwal Poezji 

Słowiańskiej Czechowice-Dziedzice 

Ryszarda Grajka. W 2022 roku ówcześni 

uczestnicy 10. edycji Festiwalu 

ze zdumieniem i niedowierzaniem 

słuchali słów Ryszarda, że wycofuje 

się z organizacji tej pięknej imprezy. 

Nie wiedzieli wszakże, że znalazł już 

zapaleńców i zamierza im pomagać 

w kontynuacji przedsięwzięcia, które 

powołał do życia i tak pięknie rozwinął. 

Darowuje je teraz światu, ale będzie 

doradzał, pomagał i wspierał swoich 

następców. 

Witam poetów z naszej kolebki Ziemi, 

jak również Księżycan, Marsjan, Uranian 

i liczną grupę Kometan. Będziemy 

się również łączyć Przesyłem Nadmózgowym 

z poetami ze wszystkich 

sześciuset pięćdziesięciu trzech Międzygalaktycznych 

Misji Poetyckich Sonetem 

w Czarną Dziurę. 

Każdy z Was przecież wie, że 50 lat 

temu medycyna została skreślona 

z listy Nauk, odkąd odkryto, że poezja 

posiada właściwości lecznicze i profilaktyczne, 

że działa na wszystkie organy, 

podnosząc jakość życia i wydłużając 

je znacznie. Ale poezja to nie tylko 

funkcje lecznicze. 

Do dziś pamiętamy o opanowaniu za 

pomocą poezji Buntu Prompterów, 

a o rozwiązaniu nią problemu mniejszości 

etycznych uczą dzisiaj na Międzymóżdżach 

Wyższościowych. 

Przywitajmy więc radośnie dobroczyńcę 

ludzkości, będącego w świetnej 

formie fizycznej i płodnego poetycko 

(498 książek poetyckich, 79 

powieści, 47 biografii i 16 autobiografii 

) protoplastę i patrona duchowego 

naszego Festiwalu – Ryszarda Grajka, 

odśpiewując starosłowiańską szantę 

Niech Mu gwiazdka pomyślności nigdy 

nie zagaśnie. 

Wasz międzygalaktyczny felietonanista 

PS: Na wczorajszym przedwstępnym 

galaxyparty trochęśmy wygrzmocili 

międzygwiezdnej gorzkiej i księżycowej, 

stąd być może chwiejny, pomimo 

posiadania 15 odnóży i odręczy, 

grzechot delegatów – obserwatorów 

z odległych cywilizacji, w których życie 

oparte jest na prozie. [BJ] 

37 


Tematy tabu 

1 

Przyglądam się życzliwie naszemu 

światu. Obserwuję go z nory 

kreta i z lotu jastrzębia, chociaż 

przypisany przyziemności, by mieć 

pełniejszy, przestrzenny obraz stereo, 

a nawet kwadrofoniczny. Bo latający 

drapieżnik nie sięgnie swoim bystrym 

wzrokiem w głąb krecich korytarzy, 

a ślepe stworzonko grzebiące się 

w ziemi nie zazna jaskółczego błękitu. 

My mamy to szczęście, że możemy być 

zarówno jastrzębiami (byle nie tak drapieżnymi!), 

jak i kretami (byle nie tak 

zakompleksionymi), a czasem nawet, 

szkoda że tak rzadko, Ludźmi (przez 

duże L) – w dodatku rozumnymi. 

Dlatego tym bardziej zdumiewa mnie 

i jednocześnie przeraża zacietrzewienie 

bliźnich, uznawanie jedynie 

słusznych swoich (a jeśli swoich, to 

lepszych) racji z fanatycznym sposobem 

(bezmyślnego) myślenia. I to 

niezależnie od płci, wieku, wykształcenia, 

wyznania… Jeszcze mam przed 

oczami dziadka, dosłownie stojącego 

(a raczej słaniającego się) nad grobem, 

który oczekującym na autobus 

babciom obrazowo tłumaczył, co by 

zrobił tym złodziejom, sku*****- 

nom i innym ch***m za to i owo… 

A był tak sugestywny i przekonany 

o słuszności swoich poglądów, że jeśli 

ktokolwiek śmiałby mieć inne zdanie, 

natychmiast by go zamordował solidną 

laską, którą zamiast podpierać 

swój gasnący żywot, wymachiwał 

i wygrażał wyimaginowanym wrogom 

oraz realnemu błękitnemu niebu… 

J u l i u s z W ą t r o b a 

A przecież cała uroda świata to różnorodność. 

Nie znajdziemy takiego 

samego listka na drzewie, a pod 

mikroskopem takiej samej śnieżnej 

gwiazdki, takich samych linii papilarnych… 

Od razu przyszło mi na myśl, 

jakże genialne w swojej prostocie, 

stwierdzenie C.K. Norwida dotyczące 

szczególnie nas: „Umiemy się tylko 

kłócić i kochać, a nie umiemy się 

różnić pięknie i mocno”. Autor tego 

cytatu też różnił się, aż za bardzo, od 

sobie współczesnych. Dopiero po latach 

tę odmienność zaakceptowano, 

co więcej, do dzisiaj się przywołuje 

jego myśli… Nie jest to sprawa mody 

czy trendu – jak można powiedzieć 

bardziej współcześnie – lecz głębokiej 

mądrości, przenikliwości, a nawet 

proroczych wizji… 

38 

Rysunki: Sergio Palazon 


Ale nie umiemy się pięknie różnić. 

Nie potrafimy? Nie chcemy? Egoizmy 

i zacietrzewienia odbierają szacunek 

dla innych poglądów, zabijają tolerancję, 

wzniecają bezsensowne, negatywne 

emocje. Czy już w kodach 

genetycznych mamy przekazane 

fanatyzmy, silniejsze od zdroworozsądkowego 

spojrzenia na siebie i bliźnich? 

Smutne i straszne w skutkach 

jest to, że umiemy się tylko brzydko 

różnić… 

Pomyślałem kiedyś, że nasze życie 

i nasz świat, ten mały, na wyciągnięcie 

ręki, ograniczony Odrą i Bugiem, 

a także ten bezgraniczny, od atomu 

po kosmos, byłby o wiele piękniejszy 

(a my razem z nim), gdybyśmy 

umieli sobie odmówić, choćby tylko 

na próbę (np. w czasie wakacji), rozmów 

na pewne tematy. Nazwijmy je 

umownie tematami tabu. Rozmów 

jałowych, jątrzących, nakręcających 

emocje, dołujących, depresyjnych, 

podnoszących niebezpiecznie temperaturę 

idiotycznych sporów, rozmów, 

które niczego nie zmieniają, 

a podsycają zamęt w niespokojnych

łebkach, wzbudzając nienawiść i inne 

najgorsze instynkty czy emocje. 

Zakazanymi tematami powinny być 

wszystkie te, które wywołują negatywne 

skojarzenia, wprowadzają 

w mrok i pesymizm. Są to zwykle rozmowy 

o problemach, na które nie 

mamy najmniejszego wpływu, więc 

po co je poruszać? By popaść w nerwicę, 

w zniechęcenie, w dekadencję? 

Wprawdzie głupie gazetki i mądre 

traktaty podsuwają nam katastroficzne 

wizje – od nieudolności rządów po 

zagrożenie atomowe – ale co z tego, 

że będziemy o tragicznych skutkach 

wynikających z tych informacji krakać 

czarno jak wrony w dziecięcej piosence, 

które „w czarnych barwach widzą 

świat”? Nic dobrego, a już najmniej 

dobrego w naszym zdrowiu psychicznym! 

Rządu przed wyborami się nie 

zmieni, a o zbrojeniach atomowych 

decydują możni tego świata – najczęściej 

niestety psychopaci! Najzdrowiej 

byłoby się odizolować od 

hiobowych wieści, zaszyć w pustelni 

i w sobie, aby stworzyć indywidualną, 

własnościową namiastkę raju, 

w którym dobro, piękno i harmonia. 

Oczywiście – to utopia z kolorowego 

snu. Po śnie jednak przebudzenie 

i brutalna rzeczywistość, z aferami, 

wojną tuż-tuż, brakiem węgla (choć 

dom ogrzewam gazem), inflacją, bezprawnym 

„prawem”… 

Moja dobra znajoma, karmiona takimi 

informacjami, najdosłowniej 

się pochorowała – ciśnienie tętnicze 

oszalało, a stany lękowe wprowadziły 

ją w depresję. Na szczęście miała 

jeszcze tyle siły i woli, żeby zlikwidować 

telewizor, przestać słuchać informacyjnych 

audycji radiowych i zrezygnować 

z kupowania kolorowych 

gazetek, w których niezdrowe sensacje 

przeganiają zdrowy rozsądek. 

Z wolna dochodzi do siebie, chodząc 

po lesie (jeszcze nie wyciętym!), słuchając 

ptaków, które może jeszcze na 

wiosnę uwiją gniazda (jak będą miały 

gdzie), czytając wybrane, pełne optymizmu 

książki. 

Dlatego proponuję hasło: 3 × NIE! 

Po pierwsze: NIE dla rozmów o polityce! 

Po drugie: NIE dla rozmów o religii! 

Po trzecie: NIE dla rozmów o chorobach! 

(szczególnie zalecane dla osób 

w pewnym wieku). 

2Definicji polityki mamy wiele. Nie 

będę się jednak podpierał uczonymi 

formułkami, a intuicyjnymi odczuciami 

wielorakich rodzajów, wariantów, 

odcieni, tego wszechobecnego zjawiska, 

a raczej zjawisk, którym można 

przypisać miano polityki. Dlaczego 

politykę umieściłem na pierwszym 

miejscu? Z tej prostej przyczyny, że 

w czasach, w których przyszło nam 

żyć, pojawia się wszędzie. Nawet 

tam, gdzie jej obecność jest zbędna, 

niepotrzebna, a powinna być nawet 

zakazana! Niestety, jest nachalna, 

bezczelna, bezwzględna, wciskająca 

się jak zatrute powietrze w każdą 

przestrzeń i szczelinę, by zapełnić 

próżnię, zdominować wszystko, otumanić 

rozumnych, a idiotów utwierdzać 

w idiotyzmie. Ma do dyspozycji 

wszystkie współcześnie dostępne 

środki manipulacji, uzależniające jak 

twarde narkotyki tych nieszczęśników, 

którym brakuje siły, by jej się 

pozbyć. Tym bardziej, że decyduje 

o życiu maluczkich i wielkich. 

Praprzyczyną tego stanu rzeczy jest 

wyniesiona chyba z samego raju, 

z podszeptów najciemniejszych piekieł 

(i typów spod gwiazdy o tej samej 

barwie) chęć dominacji nad drugim 

człowiekiem, którą nazwiemy 

umownie żądzą władzy. Ta groźna 

jednostka patologiczna jest silniejsza 

niż instynkt samozachowawczy. 

Zaślepia i odbiera pamięć. Dotknięci 

nią osobnicy wierzą ślepo w swoją 

misję i nieśmiertelność. Stąd zachowują 

się tak, jak się zachowują – ich 

priorytet stanowi strach przed utratą 

władzy – dlatego tak często, zamiast 

załatwiać bieżące sprawy, prowadzą 

nieustającą kampanię przed kolejnymi 

wyborami, która sprowadza się 

do opluwania przeciwników strącanych 

do piekieł i wychwalania swoich 

urojonych zasług. Władza przez nich 

sprawowana (zawsze nieomylna, 

póki mają władzę) jest przedsionkiem 

siódmego nieba, na które, według 

własnego mniemania, jak najbardziej 

39 


zasłużyli. To bolesne i dramatyczne, że 

władzy nie sprawują ludzie, których 

predysponowałaby do tego mądrość 

i roztropność, a gruboskórni, twardzi 

i bezwzględni osobnicy, którzy do władzy 

dochodzą, najdosłowniej, po tru 

pach – po drodze tracąc moralność 

i humanitaryzm. Co gorsza, ich działania 

powodują skłócanie Bogu ducha 

winnych normalnych ludzi, którzy skołowani, 

mamieni, ogłupiani na wszystkie 

sposoby opowiadają się za tą czy 

ową opcją, przyjmując narrację swoich 

„autorytetów”. Stąd zacietrzewienie 

w rodzinnych stadłach, sąsiedzkich 

kontaktach – słowem – od dołu do samej 

góry. I to, czego nie udało się zrobić 

z narodem nawet w latach komuny, 

udało się, niestety, demokratycznie 

wybranym władzom… 

Można by wiele, bo polityka to temat 

rzeka, zatruta jak nasza Odra. I też nie 

ma winnych. Boję się, że – być może 

– ukaże się oficjalny komunikat podpisany 

przez naukowe autorytety, iż 

przyczyną śmierci setek ton ryb było 

zbiorowe samobójstwo pływających 

istot na wieść o tym, jak jesteśmy 

traktowani przez UE… To taki śmiech 

przez łzy albo łzy przez śmiech, bo 

„jeno śmiech nam się ostał”… 

3Drugi temat tabu – religie – łączy się, 

czasem nierozerwalnie, z pierwszym, 

czyli polityką. Bo wiara, z której się 

rodzą religie, mimo iż powinna zerkać 

i spozierać w stronę nieba, to i na 

ziemi chce mieć często jak najwięcej 

do powiedzenia. A jeśli na omotanej 

polityką ziemi, to i w samej polityce. 

Stąd kolejne zarzewie sporów, kłótni, 

waśni, już nie tylko zantagonizowa- 

40 


nych ideologii pod różnymi sztandarami, 

ale na krajowym poletku, gdzie 

ci, którzy powinni służyć, chcą jednocześnie 

rządzić, a rządzący robią 

wszystko, by pozyskać przychylność 

„służących”, która wpłynie na poparcie 

spolegliwego elektoratu. 

Ludzie potrzebują wiary. W przeciwnym 

razie nie istniałaby od zarania 

ludzkości aż po współczesność. Nie 

byłoby też niewiary, która jest jej 

drugą połową, dopełnieniem czy wariantem 

do wyboru życia na chwilę 

(z nadzieją na wieczne) albo jednego, 

jedynego życia, które kończy się 

w trumnie, ewentualnie w gustownej 

urnie otulonej kwiatami. 

Wiara jest piękna, zwłaszcza w teorii. 

Głoszona przez namaszczonych, 

czujących się wywyższonymi i upoważnionymi 

do głoszenia prawdy objawionej 

oraz… własnych poglądów. 

Za dobre życie obiecują nagrodę 

i straszą ogniem wiekuistym za popełnione 

winy. Sami jednak, jakże 

często, zachowują się tak, jakby piekła 

nie było albo zostało zarezerwowane 

dla maluczkich, zastraszanych 

przez wieki. 

Gdyby przywódcy religijni postępowali 

zgodnie z zasadami wiary, które 

głoszą, świat nie byłby wstrząsany na 

przestrzeni wieków wojnami religijnymi, 

Świętą (a raczej diablą) Inkwizycją 

ani mordowaniem bliźnich w imię 

Boga, przedstawianego jako Bóg Miłości, 

a nie mściwy starzec, unicestwiający 

w barbarzyński sposób niewinne 

istoty poczęte za Jego przyzwoleniem, 

na Jego obraz i podobieństwo… 

Dramat ludzkości to także brak 

wspólnego zdania na temat Boga. 

Stąd różni bogowie powoływani 

przez odmienne kultury. I odwieczny 

spór: który Bóg prawdziwy, która 

wizja Boga lepsza? Jeśli nie da się 

słowem, to ogniem i mieczem trzeba 

dowieść wyższości swojego bóstwa. 

Boga Miłości przepoczwarzyć w Boga 

Nienawiści, gdy święte racje z piekła 

rodem i wszelkie niegodziwości, 

łącznie z najstraszliwszymi mordami, 

znajdują uzasadnienie. 

Żyją też coraz liczniejsze rzesze ludzi 

niewierzących. Skoro zostali stworzeni 

wolnymi, mogą, i mają prawo, wybierać 

również niewiarę, która może 

być cenniejsza niż wiara, bo dobro 

i piękno są ogólnie dostępne, a bycie 

prawdziwym człowiekiem nie potrzebuje 

etykietek czy przynależności… 

4Trzecim składnikiem tej umownej 

triady są choroby. Już od samego 

mówienia o nich można się pochorować! 

Autentycznie. Nauka zna takie 

przykłady, szczególnie gdy jest się hipochondrykiem! 

Co więcej – można 

nawet umrzeć, będąc zdrowym, gdy 

uda się sobie wmówić, że straszna 

choroba drąży nasze ciało. 

Choroby wszelakie zawsze były 

wdzięcznym tematem rozmów. 

Szczególnie intensywnym po osiągnięciu 

wieku, który stwarza okoliczności 

sprzyjające, by stały się jednym 

z głównych tematów konwersacji. 

Przed laty „chorobowe rozmowy” 

odbywały się głównie w tasiemcowych 

(tasiemiec w przewodzie pokarmowym, 

w dodatku uzbrojony, 

to też poważna choroba!) kolejkach 

po mięso, cukier, kawę… po wszystko, 

bo wszystkiego brakowało. Teraz 

gdy wszystkiego, prócz deficytowego 

rozumku, jest pod dostatkiem, 

choroby, a raczej rozmowy o nich, 

przeniosły się do sieci. W związku 

z tym ogłupianie indywidualne stało 

się masowe, a przez to czyni jeszcze 

większe spustoszenie w niezbyt rozgarniętych 

łepetynach głodnych niesprawdzonej 

wiedzy medycznej z pogranicza 

zabobonów i kawałów typu 

„poszła baba do lekarza…”. Niebezpieczne 

jeszcze bardziej niż dzielenie 

się podejrzaną wiedzą są szeroko oferowane 

cudowne środki i terapie na 

uleczenie wszystkich chorób razem 

wziętych i każdej z osobna. Łącznie 

z obietnicą zmartwychwstania już 

tu na ziemi. Niestety niejedna osoba 

przeniosła się szybciej w zaświaty, 

gdy stosowała idiotyczne terapie czy

zawierzyła cudotwórcom-szarlatanom 

swoje życie. Naiwnych nie sieją. 

To samosiejki, które za swoją głupotę 

płacą nie tylko pieniędzmi… 

Choroby to temat nośny i atrakcyjny 

także dlatego, że jesteśmy na nie narażeni 

i nikomu nie udało się przeżyć 

życia bez chorób. Jednak nawet do 

chorób trzeba mieć zdrowe podejście, 

szczególnie psychicznie zdrowe. 

By nie spełniały się samospełniające 

się przepowiednie, hodowane i pielęgnowane 

wizje, w których wszystko 

to marność nad marnościami, 

a finałem tych marności jest straszliwa 

choroba przyczajona w wystraszonej 

duszyczce, czyhająca tylko, by 

się ujawnić i zagryźć, i unicestwić… 

siła mnie na kawę, by pochwalić się 

najnowszą operacją – ginekologiczną! 

Zamarłem, bo swoim zwyczajem 

chciała pokazać miejsce dotknięte 

przez skalpel! Z przerażenia zaniemówiłem, 

bo mi… pokazała! Ale po 

chwili odetchnąłem, gdyż – na moje 

szczęście – owa operacja polegała 

na nacięciu dolnej części brzucha. 

Obejrzałem to z pewnym zainteresowaniem 

i zrozumieniem, by nie 

sprawić zawodu swojej dobrej i… 

poznanej anatomicznie znajomej. 

– Aż się boję, co dalej dasz sobie poprawić… 

– wydukałem. 

– Jak to co?! Zmniejszę sobie biust, 

bo po tej operacji kręgosłupa jest 

zbyt wielki i ciężki! 

– Opamiętaj się, przecież twój biust 

jest piękny! – Próbowałem ją odwieść 

od tego szalonego pomysłu. 

– Już zdecydowałam! Mam termin! 

– Ręce i inne członki mi opadły… 

5 

Daję Państwu moją marną głowę, 

że gdybyśmy umieli powstrzymać 

rozpuszczone ozory i pominęli wyżej 

wymienioną tematykę w naszych 

rozmowach małżeńskich, sąsiedzkich, 

sołeckich, gminnych, powiatowych, 

wojewódzkich, ogólnopolskich 

i międzynarodowych, od razu 

poprawiłoby się nasze samopoczucie, 

a co za tym idzie, nastawienie 

do tego najpiękniejszego ze światów 

oraz – oczywiście – zdrowie (o którym 

mowa w punkcie trzecim), nie 

mówiąc już o tym, że małżeńskie stadła 

oraz sąsiedzkie, gminne itp. spo- 

Ja tu tak abstrakcyjnie teoretycznie, 

a przecież na wyobraźnię najbardziej 

działają przykłady (wie to każdy 

ksiądz, który chce nastraszyć zbłąkane 

owieczki, by zawróciły na drogę 

cnoty). Dlatego przykład prosto z mojego 

życia. Mam znajomą: atrakcyjną, 

młodą kobietę. Na pierwszy rzut oka 

bez wad, a z samymi zaletami. Jednak 

każda rozmowa z nią zaczyna 

i kończy się na chorobach i przeżytych 

zabiegach. Ale nie tylko, bo znajoma 

(która głosi wszem i wobec, że 

jest moją przyjaciółką), demonstruje 

regularnie to, co właśnie ze sobą zrobiła. 

Na początku dowiedziałem się, 

że jest bardzo wrażliwa, wyznała mi 

też, iż cierpi na ból głowy, bezsenność 

i okresową depresję – zależną 

od okresu, który też jest rozregulowany. 

Poznałem również całą aptekę 

leków, których używa, ziółek, których 

wywary spija oraz suplementów różnorakich 

diet. A potem sukcesywnie 

poznawałem mapę jej ciała po chirurgicznych 

ingerencjach. Zaczęło się od 

usuniętych brodawek: pod wargą, bo 

szpeciły; na szyi, bo były drażnione 

przez naszyjnik; na lewej łopatce, bo 

obcierane przez stanik (widziałem!). 

Później wymusiła operację tarczycy, 

ponieważ pojawił się mały guzek, 

który mógł się przecież przekształcić 

w raka (z przejęciem opowiadała 

i pokazywała ślady na szyi), następnie 

była operacja cieśni nadgarstka, 

potem operacja żył (podobno wyglądały 

tak brzydko, że nie mogła nosić 

bluzek z krótkim rękawem), następnie 

pokazała mi, w miejskim autobusie, 

miejsce po usunięciu wyrostka 

robaczkowego, a stojąc w pociągu do 

Katowic, bo zabieg odbył się przed tygodniem, 

cięcie po operacji odcinka 

lędźwiowego kręgosłupa – rzeczywiście 

tylko trzy centymetrowy ślad tuż 

nad kością ogonową. Wczoraj zaprołeczności 

oddychałyby harmonią, 

pokojem, spokojem 

i miłością bliźniego… 

Niestety wiem, że to utopia. 

Właśnie w radiu donoszą, 

że polityk X doniósł na Y, iż 

jest świnią, gwiazdka alfa 

doniosła na leciwą gwiazdę 

omega, że ta uwiodła 

jej osiemdziesiątego partnera, 

a sąsiadka mi doniosła 

– razem ze świeżymi 

jajcami od szczęśliwych kur 

(szczęśliwych, bo nie politykują 

i biegają wolno, poszukując 

smakołyków pod 

postacią dżdżownic i innego 

kalorycznego robactwa) – 

że ksiądz z sąsiedztwa ma 

burzliwy romans z lokalną 

panią polityk, zajmującą 

eksponowane stanowisko 

w ważnym urzędzie miejskim. 

Całe szczęście w tym 

nieszczęściu, że efektem 

romansu jest szczęśliwie (na)poczęte 

dzieciątko, a przy obecnym dramatycznym 

przyroście naturalnym „każde 

dziecko na wagę złota”, jak niegdyś 

każdy kłos… Szkoda tylko, że atrakcyjna 

mężatka już straciła stanowisko (nie 

wiadomo jeszcze, czy ślubnego też), 

a osoba duchowna po cielesnych 

igraszkach została przeniesiona do innego 

gniazdka zwanego plebanią. 

Zakończmy te przydługie rozważania 

konstatacją: tematami tabu powinny 

być sprawy i sprawki, fakty i ploteczki 

wywołujące niezdrowe emocje, zacietrzewienia, 

nienawiści na poziomie 

sioła i państwa, na które nie mamy 

żadnego wpływu, a jedynie wysysają 

nam energię, sącząc równocześnie jad 

nienawiści. Gdybyśmy jednak zgodnie 

z moimi (o)błędnymi sugestiami wyrugowali 

z naszych rozmów, życia rodzinnego 

i społecznego wymienione 

wyżej tematy tabu, to o czym byśmy 

rozmawiali? O kwitnących kwiatuszkach, 

zidiociałych staruszkach, życiu 

erotycznym mrówek na biegunie południowym? 

Oglądali z wypiekami na 

twarzach programy typu „magia sprośności”, 

„zboczeniec szuka żony” czy 

„sanatorium wszeteczności”? Może to 

i głupsze… Nie może, a z pewnością, ale 

za to bezpieczniejsze, szczególnie dla 

zdrowia psychicznego, by omijały nas 

choroby somatyczne. Wiadomo nie 

od dziś, że „w zdrowym ciele zdrowy 

duch”, a ze zdrowym duchem zdrowe 

ciało, czego Państwu życzę… [JW] 


41

WOJCIECH KASS 

PIĘCIU POETÓW W OGRODZIE 

Dwugłos Dwugłos poetycki poetycki 

Co widzą, co zajmuje ich uwagę? 

Znaki katastrofy, które na ogół są nieodczuwalne; 

mysiekróliki zjawisk, drobne przesunięcia, 

ćwierć obroty przewidzenia, jakby rzecz, 

która od lat zalega w miejscu, nie była tą samą, 

a drzewo nie do natury lecz tartaku już przynależało. 

Co więc na zdjęciu, stojący od lewej, widzi Dakowicz? 

– podryg firanki w otwartym oknie i jeden 

klapek na stopie do kościoła zmierzającego 

gospodarza? A Matusz, i on w białej koszuli, 

na tle światłem popielonej zieleni z ręką 

na ramieniu Dakowicza, co jego okoserce łapie? 

– kląskawkę rozrywającą glizdę, a przecież 

powinna zjadać owady lub nasionka? 

I co Kass, który siedząc wyciągnął nogi? 

– szklaneczkę wina w trawie, 

która przewraca się bez żadnego powodu? 

Co douważa spoczywający obok Kuczkowski? 

– drżenie lampy pod firmamentem altanki, 

dolegliwość któregoś z organów powietrza? 

Siedzący z prawej Bieszczad najbardziej oniemiał. 

Widocznie z całej piątki spostrzega w sekundzie to, 

co nazbyt jest wyraźne, ale jeszcze nie razi. 

Podobne znaki geolodzy nazywają sejsmicznymi, 

historycy – dziejowymi, a ogół jak zawsze 

wzrusza ramionami lub czym popadnie. 

A poeci? Poruszeniami słowociała ziemi, 

bez którego nie ma żadnej wymiany, 

co najwyżej swędzi dokuczliwa świadomość, 

ciarki przechodzą po krzyżu, włoski stają na skórze. 

Czego stoicie, czego siedzicie w ogrodzie, 

na co czekacie poeci; lepiej wędrujcie, 

do czego tuż przed swoją śmiercią mistrz nakłaniał uczniów, 

wędrujcie pomiędzy pomarłymi, żywymi, tymi, 

którzy nie domarli i nieście wieczność w słowie 

jak wiatr niesie, a ziemia ciąży. 

Potem zaśniemy i my. 

42 


STANISŁAW MALINOWSKI 

ODPOWIEDŹ – RESPONDERE 

„...czego stoicie, czego siedzicie w ogrodzie, 

na co czekacie poeci? Lepiej wędrujcie...” 

W. Kass 

Na ławeczce w ogródku nad rzeką 

zajmuje mnie Twój wiatr znad jeziora. 

Jak dobre jest słowo we właściwym czasie. 

Patrzę, czy za dużo ludziom i ziemi nie ciążę. 

Zanim spłonie stara gałązka czereśni, 

jeszcze raz spojrzę na wierzchołek drzewa, 

gdzie nieosiągalne korale owoców 

spływają słodyczą spadziowego lata. 

Odszukać Cię łatwo na twarzach książek. 

Widzę Cię z mej ławeczki nad rzeką. 

Są w niej ryby, ale cóż łowienie 

w zagęszczonej rozmowie kamieni… 

Mam świąteczną z wesela koszulę 

i wygodne skórzane trzewiki. 

Do pary mnie trzyma Opatrzność za rękę, 

bym zobaczył chwałę in excelsis Deo. 

Patrzę się wpół głodny na ucztę gawronią 

i na posłankę morza, mewę białą. 

Patrzę się na nurogęsi w locie tuż nad wodą, 

a widzę wędrowanie przez potok dzieciństwa. 

Oślepia refleksami lampka wina w trawie. 

Wylało się na obrus zielony z toastem – 

na chrzciny, chłopcy, na chrzciny. 

Czy nie szkoda szklaneczki wina? 

Jeśli mnie nie wzrusza lampka wina w trawie – 

wykreśl mnie z ogółu. 

Tu zachód słońca jest nad innym krajem, 

a chciałbym wiedzieć, co za horyzontem. 

Dwugłos Dwugłos poetycki poetycki 


43

44 


Salustiano 


45

WSZYSTKIE 

ODCIENIE 

CZERWIENI 

46 


Salustiano García 

Urodzony w 1965 roku artysta malarz Salustiano García Cruz jest absolwentem Uniwersytetu Sztuk 

Pięknych w Sewilli. Dzieła tego hiszpańskiego artysty to zazwyczaj czerwone lub białe obrazy utrzymane 

w czystej koncepcji stylu renesansowego (szczegółowe studium formy, wirtuozyjne półtony 

i wyraźne pociągnięcia pędzla). Cisza, spokój oraz perfekcja to cechy charakterystyczne malarstwa Salustiano. 

Bohaterowie jego dzieł to samotne postaci górujące nad pustą i monochromatyczną przestrzenią. Pojawiają 

się niczym w snach, w których królują wszystkie odcienie koloru czerwonego. Humanizm jest głównym 

tematem obrazów Salustiano. Jego minimalistyczne portrety są hipnotyzujące i niepokojące – pozbawione 

tła zostawiają szerokie, niczym nieograniczone pole do interpretacji, uruchamiają najgłębsze pokłady wyobraźni 

każdego widza. Prace artysty inspirowane są renesansem, ale też surrealizmem i współczesnym 

światem. Płeć, dzieciństwo, przemoc, religia, symbole – na obrazach Salustiano zacierają się granice, łamane 

są kody, a czerwień wymazuje wszelkie punkty odniesienia, pozostawiając jedynie czyste emocje. Salustiano 

występuje jako łącznik pomiędzy bohaterami swoich dzieł i odbiorcą – jest swoistym rozmówcą w niemych 

konwersacjach ze swoimi modelami. Stara się przekazać głębszą ekspresję, aurę i to wszystko, co dzieje się 

(lub dziać może) poza portretem. Rzut oka i uchwycone na fotografii spokojne i tajemnicze rysy nieznanych 

przechodniów to jedyny kontakt, jaki autor nawiązuje z portretowanymi przez siebie postaciami. Ten niezwykły 

artysta swoimi oryginalnymi dziełami przyciągnął uwagę świata sztuki i wybrednych kolekcjonerów na całym 

świecie. Salustiano García Cruz odrzuca jednak etykiety i skupia się na czystym pięknie i jego tworzeniu. 


47

ozmawia: renata cygan 

Moje obrazy to modlitwy 

Opowiedz nam o początkach swojej przygody z malowaniem. 

Kiedy zacząłeś interesować się sztuką? 

Bardzo wcześnie. Miałem 5 lat, gdy podjąłem decyzję 

o swojej przyszłości, a zrobiłem to z prozaicznego powodu: 

narysowałem obrazek i pokazałam go mamie. Kiedy go zobaczyła, 

nie ukrywała zaskoczenia i przytuliła mnie pełna 

emocji i wielkiego wzruszenia. Pamiętam to jak dziś. Poczułem 

wtedy, że jej reakcja, ten uścisk w pewien sposób nałożył 

na mnie odpowiedzialność, aby zostać artystą. To było 

tak, jakbym nagle otrzymał pozwolenie na spróbowanie 

swoich sił w tym kierunku. Przyzwolenie, duchowe wsparcie 

ze strony matki jest niezbędne do rozwinięcia pełnego 

potencjału, który nosimy w sobie. Od tamtego momentu 

wszystkie moje doświadczenia i starania skierowane były 

w stronę tworzenia sztuki. Odtąd żyję dla sztuki. 

Moją książkę Alma Mater (Matka karmiąca) dedykuję 

mojej mamie, a co za tym idzie wszystkim matkom, które 

swoją miłością i mądrością inspirują nas i dają niezbędną 

pewność siebie, abyśmy dawali z siebie to, co najlepsze. 

Przeczytałam, że Twój styl i podejście do malarstwa 

zmieniły się, kiedy odwiedziłeś Włochy w 1992 roku. 

Co tak bardzo na Ciebie wpłynęło, że zdecydowałeś się 

zmienić swoje myślenie i sposób, w jaki pracujesz? 

Tak, podróż do Włoch sprawiła, że definitywnie i bezwarunkowo 

oddałem się sztuce realistycznej. Podziwiając 

i odkrywając architekturę, rzeźbę i malarstwo renesansu, 

stykając się z nimi na żywo, na wyciągnięcie ręki, w całej 

ich cielesności, a nie tylko z fotografii, zrozumiałem, że to 

w książkach z algebry trzeba szukać sposobu na przekazywanie 

emocji. Zdziwiło mnie wtedy, że wielcy artyści renesansowi 

byli w większości bardzo blisko nauki – podobnie jak naukowcy 

badali przyrodę, analizowali ją, aby znaleźć strukturę 

i zbliżyć się do wielkiej tajemnicy piękna, harmonii i proporcji. 

48 


Po powrocie do Hiszpanii moja intencja była doskonale 

zdefiniowana: wywołać u odbiorców moich obrazów emocje 

podobne do tych, jakie odczuwałem, kontemplując 

dzieła sztuki wielkich mistrzów. 

Co według Ciebie reprezentuje włoski renesans? 

Tak jak nasza epoka bierze za punkt wyjścia narodziny Jezusa 

Chrystusa, tak w sztuce momentem zwrotnym jest właśnie 

włoski renesans. Wszystko, co powstało od tamtej pory, jest 

punktem odniesienia do tej odległej, niezwykłej epoki. 

Ale powiedziałeś też: „Mogłoby się wydawać oczywiste, 

że maluję jak dawni mistrzowie. Formalnie może to być 

prawda, ale konceptualnie bliżej mi do malarza jaskiniowego” 

– czy mógłbyś to rozwinąć? 

Sztuka rodzi się jako przejaw magiczno-religijny. Człowiek 

z Cro-Magnon przedstawiał na malowidłach w jaskiniach 

to, co chciał otrzymać od bóstw. Mogę powiedzieć, że 

moje obrazy to modlitwy i tak jak jaskiniowiec maluję to, 

co chcę posiadać. Jaskiniowcy malowali swoje pragnienia, 

ja reprezentuję swoje, czyli świat idealny, pogodny, gdzie 

Piękno jawi się jako synonim Dobra Absolutnego. 

Twoje obrazy przedstawiają głównie ludzi. Czy kiedykolwiek 

chciałeś mierzyć się z innymi tematami? Czy popełniałeś 

np. pejzaże lub czystą niefiguratywną abstrakcję? 

W moich obrazach jest obecna pewna „abstrakcja”. Moja sztuka 

jest antynarracyjna. I choć postaci i elementy, które maluję, 

są rozpoznawalne, w rzeczywistości nie mają znaczenia. 

Właściwie moje płaskie tła to abstrakcyjne pejzaże. Czerwień 

to synteza nieba o zmierzchu, dźwięcznego i absolutnego. 

Czerń to las w bezksiężycową noc. Ale nocą las tętni 

życiem. Jeśli w ciszy obejrzysz jeden z obrazów z czarnym 

tłem, usłyszysz świerszcze, żaby, nocne ptaki i szelest opa-

dających na ziemię suchych liści. Białe kwadraty to niedawno 

zaśnieżony step, ale bez zimna. Natura jest moją 

wielką nauczycielką i pojawia się we wszystkich moich 

pracach w sposób rozstrzygający i definitywny. 

Pracujesz tylko z trzema elementami: pustym tłem, 

postacią i kompozycją. Czy kiedykolwiek czułeś się 

ograniczony, uwięziony we własnej koncepcji? 

Czerwień 

ma 

moc 

przekraczania 

własnego 

stanu 

jako 

koloru 

Ponieważ wybieram je starannie, świadomie, czuję się 

z nimi bardzo dobrze. Sztuka, która mnie zachwyca, 

powstała pod ścisłą cenzurą, dlatego chcę stawiać granice 

mojej artystycznej wolności. To w ograniczeniach 

rodzi się i wzrasta wyobraźnia i poezja. 

W swoich obrazach figuratywnych przekazujesz głębszą 

ekspresję, aurę podmiotu, duchowość. Malujesz 

portrety z natury, czy pracujesz ze zdjęciami? Jak wygląda 

u Ciebie proces tworzenia? 

Obraz zaczyna się od sesji zdjęciowej (dziś niemożliwa 

byłaby praca z modelem przez dwa miesiące w pracowni). 

W czasie sesji staram się, aby światło i atmosfera 

były idealne – takie, jakie chciałbym przenieść na 

obraz. Moim celem jest, aby oryginalny pomysł i rezultat 

się pokrywały. Nie ma improwizacji, choć czasami 

obraz stawia opór i trzeba go oswoić. Chociaż maluję 

ze zdjęć, staram się, aby moje obrazy nie wyglądały jak 

fotografie. Nawet jeśli jest to naturalistyczny realizm. 

Gdy maluję, to zaczynam od czerwonego tła, przedstawienia 

postaci ludzkiej, a potem bardzo głęboko 

i intensywnie pracuję z pustą przestrzenią. 

49 


Model 

jest jak aktor – 

to silnik 

do przekazywania 

emocji 

w kierunku 

widza 

Dlaczego czerwony? 

Bo jest pełen konotacji i intencji. Pochodzi 

od łacińskiego coloratus (colorare, 

„kolorować”) i jest to kolor par 

excellence. Czerwień ma moc przekraczania 

własnego stanu jako koloru. To 

więcej niż kolor – to symbol, który sugeruje 

piękno i ponadczasowość, ale 

jednocześnie siłę. To kolor krwi, religii 

i wybranych. Czerwień na moich obrazach 

jest właściwie metaforą nieba 

i transcendentalizmu. 

mogą mi pomóc przekazać jakąś szczególną 

emocję. Powiedziawszy to, chciałbym 

wyjaśnić, że chociaż pracuję z prawdziwymi 

modelami, moje prace nie przedstawiają 

prawdziwych ludzi, ale raczej ich 

idealną wersję. Pojawiają się na moich 

obrazach, tak jak Dorian Gray pojawił się 

na portrecie. Chodzi mi o to, że wycieram 

z ich twarzy wszystkie ślady rozczarowania 

czy frustracji. Dlatego ludzie identyfikują 

się z moimi obrazami: bo są one lustrem, 

w którym odbija się obraz tego, kim oni 

sami pragną być. 

50 


A kim są Twoi modele? 

Moi modele to zwyczajni ludzie. Nie 

muszą być piękni, ale muszę wyczuć, że 

Usuwając tło, usuwasz kontekst. Interpretacja 

tematu staje się czysto ludzka, 

wolna od etykietek i piętna społecznego. 

Obraz pozostawia dużo miejsca

na interpretację, widz może zbudować 

własną historię prezentowanej osoby. 

Powiedziałeś wcześniej, że misją tych 

portretów nie jest opowiadanie historii. 

Zastanawiam się, czy (kiedy zaczynasz 

malować) masz w głowie jakąś historię? 

Nie, nie ma historii – chcę tylko przekazać 

wrażenia. Kiedy odczuwam jakąś emocję 

w określonej sytuacji, zastanawiam się, jak 

mógłbym spróbować przekazać to uczucie 

widzowi. Często te uczucia są celowo rozproszone, 

nieskoncentrowane. 

Namalowałeś serię obrazów przedstawiających 

postać dziecka (zwykle kojarzoną 

z niewinnością) z bronią (związaną z wojną) 

– jaki jest zamysł tych obrazów? 

Z jednej strony czyste piękno dziecka będzie 

wyglądało jeszcze piękniej i czyściej, 

jeśli zostanie otoczone pewnymi elementami 

silnie kontrastującymi z ideą „dziecka”, 

którą mamy głęboko zakodowaną. 

Z drugiej strony to, co zamienia wyrażenie 

w poezję, to przymiotnik oświetlający 

słowo. Przedmioty, które pojawiają się na 

moich obrazach, takie jak nóż, zapalony 

papieros czy pistolet, są przymiotnikami 

definiującymi pojawiający się na obrazie 

model i wypełniają go konotacjami, które 

z kolei wyzwalają interpretacje w wyobraźni 

widza. 

Wyobraź sobie mak w kwiaciarni pełnej 

kwiatów: będzie niewątpliwie piękny. Ale 

jeśli zobaczymy ten sam mak samotny na 

polu bitwy, na tej całej spalonej przestrzeni 

spustoszonej pod ołowianym niebem 

– to wtedy, och, ta czerwień będzie najpiękniejszą 

i najbardziej zapierającą dech 

w piersiach czerwienią na świecie. 

w tradycji portretowania i łączy renesansową 

doskonałość z matematycznym 

rygorem”. Tak definiuje Twoje 

malarstwo amerykańska dziennikarka 

Sandra Lodos. Czy zgadzasz się z jej słowami? 

Tak. 

Twoje prace były wystawiane w wielu 

prestiżowych galeriach na całym świecie 

(w miastach takich jak: Bazylea, Genewa, 

Miami, Nowy Jork, Kolonia, Düsseldorf, 

Monachium, Berlin, Sun Valley, 

Seul, Meksyk i wielu innych). Która była 

dla Ciebie najważniejsza? 

Moim zamiarem nie jest opowiadanie historii 

z początkiem i końcem. Moje malarstwo 

nie jest fragmentem narracji, po prostu 

próbuję „napisać” wiersz farbą, która 

jest jak niekończąca się linia, jak nieskończona 

nić, która się wije i łączy w tkaninę 

wierszy. 

Czyli jesteś poetą… Wyraźnie widać to na 

Twoich obrazach i fakt ten po raz kolejny 

udowadnia, że świat sztuki jest połączony, 

a poszczególne jej dyscypliny przenikają 

się nawzajem, tworząc rzeczywistość 

pełną dobra i emocji. 

Absolutnie wszystkie. Moje starania, aby 

robić wszystko, jak potrafię najlepiej, 

i wdzięczność ludzi za moją pracę były takie 

same w przypadku wszystkich wystaw. 

Chociaż jest jedna… Moja wystawa 

w Paryżu w 2015 roku ze znaną galerystką 

z Miami – Galą Kavachniną – była bardzo 

wyjątkowa ze względu na jej okoliczności. 

Zadedykowałem ją mojej matce, która 

miała już alzheimera. Tytuł: Estrella, On 

Ne Change Pas był modlitwą, prośbą do 

Boga. Dla wszystkich było to bardzo miłe 

i ekscytujące show. 

„Piękne, niepokojące i głębokie. Takie są 

obrazy tego hiszpańskiego artysty, który 

krąży po galeriach i targach sztuki na 

całym świecie, który swoimi obrazami 

w kolorze czerwonym powoduje zwrot 

Kogo najbardziej podziwiasz? Czy masz 

mistrzów? 

Mam wielu. Ale moimi największymi nauczycielkami 

zawsze były i są Natura i Cisza. 


51

52 


Mak 

w kwiaciarni pełnej kwiatów 

będzie piękny. 

Ale ten sam mak, 

samotny na polu bitwy, 

na spalonej przestrzeni, 

będzie najpiękniejszą 

czerwienią 

na świecie 


53

widza z niepokojącą słodyczą na twarzy. 

Obraz ukrywa dwie szczególne historie: 

jedną o malarzu, który zastanawia się nad 

reinkarnacją Dalajlamy w małej dziewczynce 

urodzonej w kraju, który najechał 

na Tybet, a drugą o małej dziewczynce, 

ofierze chińskiej polityki planowania rodziny 

i kultury dyskryminującej dzieci płci 

żeńskiej, co zmusza rodziców do pozostawiania 

ich w sierocińcach, gdzie czekają 

na adopcję przez zachodnią rodzinę. 

Właśnie, użyłeś słowa „portret”. Gdy 

patrzy się na Twoje obrazy, pierwsze, co 

przychodzi na myśl, to słowo „portret”. 

Ale sam mówisz, że zdecydowanie nie jesteś 

portrecistą, że nigdy nie namalowałeś 

portretu. Czy mógłbyś to wyjaśnić? 

Nie są to portrety, bo postaci, które pojawiają 

się na obrazach, nie przedstawiają 

siebie, lecz odgrywają rolę. Dla mnie model 

jest jak aktor – to silnik do przekazywania 

emocji w kierunku widza. 

Jak ograniczona jest Twoja paleta? Ilu 

kolorów używasz podczas malowania 

obrazu? 

Jest ograniczona, ale tylko z wyglądu. Używam 

wszystkich kolorów. 

Czym jest dla Ciebie sztuka? Jaka jest 

Twoja osobista definicja sztuki? 

Sztuka u swych początków była bezpośrednią 

komunikacją z Bogiem, z siłami 

Natury. Teraz jest to komunikacja między 

duchowo-emocjonalną częścią artysty 

a widzem. 

Gdzie widzisz siebie za 10 lat? 

Czy mógłbyś opowiedzieć nam więcej 

o wystawie Fundacji Dalajlamy The Missing Peace: 

Artists Consider Dalai Lama? 

Wziąłem udział w wystawie The Missing Peace: Artists 

Consider Dalai Lama, która zgromadziła wybitnych 

twórców takich jak Bill Viola, Anish Kapoor, Marina 

Abramović, Christo, Richard Avedon i Sebastião 

Salgado. Od 2006 roku wystawa ta podróżowała po 

świecie i zawitała do wielu miast. Spektakl został zamówiony 

przez dwie organizacje, których celem jest 

ochrona tożsamości kulturowej i religijnej tybetańskiego 

świata: Fundację Dalajlamy i Komitet 100 dla 

Tybetu (C100) – organizacji złożonej z wielu noblistów, 

prezydentów, artystów i intelektualistów. 

Moja praca Reinkarnacja została wybrana na emblematyczny 

obraz wystawy. Wydrukowano ją na 

okładce katalogu, plakatach i zaproszeniach. Portret 

przedstawia chińską dziewczynkę obserwującą 

54 


Nie wiem, ale mam nadzieję, że będę tam 

szczęśliwy. (śmiech) 

Jakie plany na przyszłość? 

Zaplanowałem kilka wystaw w galeriach 

sztuki na całym świecie i wezmę udział 

w różnych targach sztuki. W szczególności 

jestem bardzo podekscytowany moim 

udziałem w Art Miami [amerykańskie targi 

sztuki współczesnej – przyp. red.] – będę 

wystawiał swoje obrazy w trzech galeriach. 

Wśród nich jest Kavachnina Contemporary, 

gdzie zaprezentuję swoją pierwszą kolekcję 

biżuterii. Ale przede wszystkim będę się 

starał być szczęśliwym i spokojnym. 

I tego Ci z całego serca życzę. [RC]


55

56 


PATRZYMY NA TO SAMO NIEBO 

Patrzymy na to samo niebo, 

Jakub Kurzyński 

poranek taki cichy, taki spokojny, 

nie mogę już spać, wstaję do pracy, 

ktoś w tej chwili uprawia seks, 

ktoś w tej chwili się całuje, 

ktoś rozmawia, ktoś się kłóci, 

ktoś płacze, szepcze, milczy, 

gdzieś w tej chwili spada deszcz, 

gdzieś spadają bomby, 

ktoś w tej chwili umiera 

trafiony kulą pod żebra. 

Obserwujemy to samo niebo, patrzymy na ten sam księżyc, 

który nie dla wszystkich wygląda tak samo. 

Wspominasz ten piękny dzień, gdy niebo było spokojne, 

kiedy czerwień zachodu nie kojarzyła się ze śmiercią, 

kiedy po prostu mogłeś zapalić papierosa, 

bez obawy, czy to będzie twój ostatni. 

Poranek taki cichy, taki spokojny, 

obserwuję jak śpisz, dochodzi 4 nad ranem, 

o 4 nad ranem śpi również świat. 

Jest cicho. Jest głucho. 

Zupełnie jakby ani jedna bomba nie miała 

spaść na nasze miasto, które zostanie 

zrównane z ziemią. 

Proste równanie: 

2+2=4, jak iskander+człowiek=śmierć. 

Ale w tej ostatniej sekundzie, 

jeszcze o tym nie myślimy, 

jeszcze śpimy, kochamy się, 

kłócimy, czuwamy. 

Jeszcze Żyjemy. 


57

Poeta nie zakrzykuje własnego głosu 

Pozorny spokój filozofa 

Omawiając tom Mądrość 

dobra (Poznań 2022) 

Pawła Kuszczyńskiego, 

zacząć trzeba nie od poety 

Pawła Kuszczyńskiego, ale od 

człowieka Pawła Kuszczyńskiego – 

jego osobowości i postrzegania przez 

innych. Nie z bliskiego, zgnuśniałego 

otoczenia. Tylko z dala. Powiedzmy 

z perspektywy wzgórza Stasiewiczówki 

[urocza wysepka na obrzeżach 

Nysy przyciągająca do siebie poetów, 

pisarzy oraz tych wszystkich, którzy 

szukają artystycznego wytchnienia – 

przyp. red.], nasyconego głębią słowa 

pomiędzy dwoma fortami a aleją 

lipową, prowadzącą do regulickiej 

osady. Bo tam, gdzie spokój, świat 

jest najbliższy prawdy. 

Minęły lata, a ja przed oczami mam 

starszego eleganckiego pana w białym 

swetrze z jasną, gęstą czupryną, 

zaczesaną do góry niczym nordycki 

bóg deklamujący wiersz miłosny dla 

swojej Iduny (Wiesławy Siemaszko- 

-Zielińskiej), przed którą ukląkł i wręczył 

jej rękopis czytanego liryka. Ta 

bogini wiosny, której imię znaczyło 

dosłownie „odnawiająca, odmładzająca”, 

była opiekunką kosza ze złotymi 

jabłkami młodości, zawsze pełnego. 

Pozwalały one zachować młodość 

– szczęśliwy ten, kto je spożył. 

A dałbym głowę, że sięgał po nie 

poeta z Poznania! Potwierdzeniem 

fotografia – i znów Polanica Zdrój, 

kawiarnia Bohema. Jesteśmy we 

troje: pośrodku grecka poetka Maria 

Mistrioti z Chalkidy w zwiewnej 

narzucie niczym motyl frunący na 

Olimp, po prawej Paweł Kuszczyński 

w niebieskim, centkowanym szalu, 

ciemnej marynarce, w gustownym 

krawacie, z butonierką w tym samym 

kolorze, charakterystyczną fryzurą 

jak u Zeusa. A ja… A ja mógłbym 

być woźnym na Olimpie (jeżeli bym 

nie spadł), spijałbym ostatnie krople 

nektaru i wyjadał resztki ambrozji. 

Bo nieśmiertelność nie zaszkodzi 

nawet zwykłemu śmiertelnikowi 

na katorżniczej drodze poezji, gdzie 

58 


trakt ubity szkłem, na szyi wieniec 

z drutu kolczastego, a rozszalała 

ulewa smaga po twarzy. Ale jest nadzieja, 

że jutro… najdalej pojutrze… 

wyjrzy słońce i rozświetli horyzont, 

niekończący się kres wędrówki, do 

którego od dnia pierwszego i pierwszego 

napisanego wiersza podąża poeta 

duszy ludzkiej – tajemnicy jestestwa 

człowieka. O tej właśnie nadziei, 

duszy, tajemnicy mówi w swoim najnowszym 

tomie (ale nie tylko) poeta 

Paweł Kuszczyński, rocznik 1939, nad 

którego twórczością pochylali się najwybitniejsi 

w rzemiośle krytyki. Pomniejsi 

chcieli się mierzyć?! Powalała 

ich jednak moc słowa i mistrzostwo 

nastroju. Dary (talent) dane poecie 

przez Boga. Reszty (warsztatu) podobno 

można się nauczyć. Jednak nie 

każdemu to dane! 

Obserwowałem starszego kolegę po 

piórze na festiwalach wielokrotnie 

(Poeci bez granic – Polanica Zdrój, 

Poezja słowiańska – Czechowic-Dziedzice). 

Sposób jego zachowania i prezentacji 

wiersza powiedzmy codzienny. 

Gdy przeistacza się w poetę, jest 

w tym coś z misterium, z praźródła, 

z homeryckiej poświaty. Powietrze 

gęstnieje, publiczność cichnie. Dotyka 

– przynajmniej mnie – chłodne, 

wytłumione echo rzeźbionego, dębowego 

konfesjonału. W dodatku Paweł 

Kuszczyński wyznaje pogląd, że 

poeta nie może być biernym wobec 

otaczającej go rzeczywistości: 

Nie można zmienić tego, / co przedtem 

było, / poddźwignąć przeszłość, 

/ by teraźniejszość zadowolić / uładzonym 

wspomnieniem / bytu minionego. 

/ Przyszłość najbardziej ze 

wszystkich / rzeczy zobaczyć chcemy. 

/ Godzić życie z podarowanym czasem 

/ człowieka zadaniem. 

Do takich odniesień potrzeba bagażu 

doświadczeń życiowych (wspomniałem 

już – rocznik 1939). A przecież 

było ich niemało w polskiej historii 

i to wszystko na oczach, niekiedy 

z udziałem. II wojna światowa, stalinowski 

terror po jej zakończeniu, 

polski październik 1956, wydarzenia 

marcowe 1968, „Solidarność” i stan 

wojenny, odzyskanie niepodległości 

z wielkim bezrobociem znaczonym 

samobójstwami. Ponoć cena 

transformacji. Ostatnio pandemia, 

a teraz wielomilionowa fala ukraińskich 

uchodźców i strach przed kolejną 

wojną. Ile człowiek w stanie jest 

udźwignąć na swoich barkach w czas 

ziemskiej wędrówki? 

W wierszach oprócz pytań znajdujemy 

wiele odpowiedzi: 

Umiar zaczyna się / od cichego otwarcia 

drzwi, / przynosi spokój bliźnim. 

Życie jest otwartą przestrzenią, / 

w której pragnie wygrywać / z losem. 

/ Zachowaj spokój w niepokoju, / nie 

spiesz się zbytnio. 

Rozmowa dusz najczystszą pozostaje. 

/ Słowo syci pamięć. 

Mało rozumiemy, jeszcze mniej przeczuwamy. 

Stąd ten ból w wierszu Poetom, którzy 

odeszli w sierpniu 2004 roku (Łucja 

Danielewska, Tomasz Agatowski, 

Czesław Miłosz): Kos odfrunął, przestał 

śpiewać / tego lata. / Zerwany 

kwiat róży wypełnił / dłoń przychylną 

pięknu, / odsłoniły się kolce gałązki. 

/ Pozostają na zawsze gwiazdy / ze 

swym światłem / dla oczu tęskniących 

/ za dalą, tą ojczyzną pragnień. 

/ Wchodzimy z obawą w nurt rzeki, 

/ nigdy nie tej samej. / Z obawą, czy 

na brzegu / nie pozostawiliśmy najcenniejszej 

rzeczy. / Tylko miłościwa 

ziemia / przyjmuje ból i wołanie, / 

przechowa echo / niedokończonych 

pieśni. Słyszanych w zadumie tworzenia… 

Płomień wskrzesza umarłych. 

Wskrzesza pamięć o człowieku… 

Pamięć o przeszłości to patriotyzm, 

tożsamość. Tematy tak uwypuklane 

w wielu lirykach poety nie tylko 

w omawianym tomie. Przypomnę; 

jest ich czternaście. Tu namacalnymi 

przykładami są: Tryptyk katyński

i Córki generała, gdzie Paweł Kuszczyński 

w jakże obrazowej narracji 

mówi: Znaleźli się na wschodzie 

i północy / gdzie Bóg skasowany 

/ przez rewolucję, / do ludzi rzadziej 

/ przychodzi. // Zamknięci 

w oczekiwaniu, / okradzeni z jutra. / 

W świtaniu dnia / strzały w tył głowy, 

/ krzyk głębi serca. / Zdrętwiały 

w zdumieniu drzewa. / Nie dowiemy 

się jak umierają / Orły. Nawet te 

z tupolewa cięte brzozą. Brzozowy 

krzyż – Polakowi/Tułaczowi/Żołnierzowi. 

Katyń, Palmiry powinny być 

w świadomości narodowej zawsze 

obecne i przypominane, by z pamięci 

młodych nie wpadły w mroki 

zapomnienia. Janina Lewandowska, 

córka generała Józefa Dowbora-Muśnickiego, 

pilot lotnictwa Wojska 

Polskiego II RP. Pierwsza kobieta 

w Europie, która wykonała skok spadochronowy 

z wysokości 5 kilometrów. 

I jej siostra Agnieszka członkini 

Organizacji Wojskowej Wilki. 

Zamordowane w tych straszliwych 

miejscach. Janina, jedyna kobieta 

żołnierz, w Golgocie Wschodu. 

Agnieszka w Puszczy Kampinoskiej. 

Kolejnym – Henryk Dobrzański „Hubal”, 

major kawalerii Wojska Polskiego, 

sportowiec (jeździectwo), 

ostatni polski „zagończyk” jako 

dowódca Oddziału Wydzielonego 

Wojska Polskiego w czasie II wojny 

światowej. Paweł Kuszczyński opisuje 

jego wybory tak: 

Na przekór umykającym generałom, 

pułkownikom, / marszałkowi 

i urzędnikom, którzy zgubili obowiązek 

– / należało dać odpowiedź… / 

Bohatyr szczęściem znajduje Hubala 

/ (…) / Koń jakby z żelaza, ważył siły 

na zamiary, / galopujący spokojnie 

w kłusie, / nie wyrywał się, potrafił 

płynąć nad ziemią / jak wiatr na stepie: 

/ w bitwie stawał się spiżowym 

pomnikiem zwycięstwa. / Podobni 

do siebie: / bohaterski jeździec i rumak 

nieustraszony / z falującą białą 

grzywą, jakby górą flagi. / Byli 

z sobą mocno, że wspólne jestestwo 

/ staje się ich jedynym dopełnieniem. 

/ (…) niebo było polskie 

w dni odchodzące do nocy, / cierpliwy 

i chłonny słuch wyprzedzające. / 

Cnota honoru i upór zmagały się 

z czarnym losem. / (…) Świętokrzyski 

las tkany jesienią / złotem opadających 

liści z wyłaniającymi się 

/ czarnymi pniami dębów, klonów 

i grabów / stał się dla ułanów Majora 

domem, / rozmawiali z nim po 

polsku. / Niemieccy żołdacy nie mieli 

dostępu / do jego ukrytej tajemnicy, 

bali się, / nie umieli walczyć wśród 

poszycia i drzew. / Las skrywał Oddział 

jak wielka zielona kotara, / 

brzuch kłosów stawał się schronieniem, 

/ gałęzie wysokich drzew baldachimem. 

/ Dla ułanów deszcz był 

orzeźwiający, / śnieg nieuciążliwy, 

mróz nie był przykry. / Potomkowie 

rycerzy spod Cedyni i Grunwaldu / 

nie ulękli się ludobójstwa w przybranej 

/ masce zmyślonej cywilizacji. 

Ostatecznie „Hubal” ginie trafiony 

serią z karabinu maszynowego prosto 

w serce. Niemcy masakrują jego 

ciało i wystawiają na widok publiczny. 

Prawdopodobnie palą i zakopują 

w nieznanym do dziś miejscu. 

Bohater liryczny Pawła Kuszczyńskiego 

jest przeświadczony, mimo 

burz dziejowych, wiarą w trwałość 

ludzkiego istnienia, stąd trend chadzania 

własnymi ścieżkami słowa i 

prawowanie się ze światem o rzeczy 

najważniejsze. Bo Człowiek jest tylko 

trzciną, najwątlejszą 

w przyrodzie, ale trzciną 

myślącą – pisze 

Pascal. Friedrich Nietzsche 

w Wiedzy radosnej 

s.220 zadaje pytanie: 

Co jest pieczęcią 

osiągniętej wolności? 

I daje odpowiedź: 

Przestać się wstydzić 

samego siebie. Stąd 

u Kuszczyńskiego te łopoczące 

gdzieś w przeszłych 

latach chorągwie 

z herbem rodowym, 

tropy patriotyczne, religijne 

(zaświadczone 

rozbudowanym poematem, 

historią biblijną 

O Józefie, synu 

Jakuba), pochwała 

surrealizmu (wiersz 

Druga strona). Mnie 

fascynuje pewność 

wypowiedzi literackich 

opartych na indywidualnej 

wizji świata, 

w zestawieniu z semantyką 

i zainteresowaniami 

poety z Wielkopolski (muzyka poważna, 

literatura, malarstwo, film), 

które splatają się w jedną całość. 

Stąd ogół rzeczy i spraw nabiera filozoficznej 

głębi. Stanu, który Platon 

nazwał kryształem, czystością myśli. 

Według mnie to wszystko wyrwane 

z dna duszy poety pokazuje obraz 

człowieka pełnego prawdy i wrażliwości. 

Sprzeciwiającego się wszystkiemu, 

co deformuje człowieczeństwo. 

Z próbą przekroczenia progu 

ku czemuś jeszcze nieznanemu/niepoznanemu. 

Wiele w tomie mamy liryków opatrzonych 

dedykacjami, co potwierdza 

wieczność pamięci, czasem z retrospekcyjnym 

przywołaniem i szeptem 

obecności nieobecnych. Dawno nieobecnych, 

a ukorzenionych w świadomości 

poety. Jest w tym uczuciu 

coś Kuszczyńskiego, jakaś czasoprzestrzenna 

nieprzystawalność, to dusze 

nieznające dali. I pozostańmy z tą tajemnicą…[JS] 


59

Adam Gwara 

INTERWIJUU... 

Nie pisze pan o miłości. 

Pisałem. 

Nie wylewa łez biało czerwonych. 

Wylałem. 

I co? 

I nic. Teraz uczę się anglezować. 

Po co? 

Żeby dotrzeć od słowa do słowa. 

A rymy? 

Tylko wtedy, gdy się rozpędzę. 

Pan się śpieszy? 

Przepraszam, ale już będę 

leciał. 

Och! Niby poeta, 

a taki zwrot kolokwialny. 

I w ogóle... Co to za chabeta? 

Pegaz, proszę pani. 

Końgenialny. 

60 


* * * 

każdego dnia tracę 

tracę bardziej 

dzięki tym co pieprzą o morałach 

pomagają na swój sposób 

używając do tego perfidnych narzędzi 

kłamstw szeptów intryg złośliwości 

zasłanianiem się 

że pamięć gra z nimi w berka 

jeśli był żal 

już go nie ma 

nie czekam na gości 

sam otwieram podarki 

bardziej niż kiedyś 

nie lubię przeciągów 

wahania 

irytującego stania w drzwiach 

a nóż ktoś się zdecyduje 

tyle że mnie to nie bawi 

i nie wzrusza 

antydepresany odebrały mi łzy 

jednak to dzięki nim 

potrafię spokojnie wziąć oddech 

morały na nic się nie zdały 

Robert Knapik 

Foto: RC 


61

POLSKI TEATR NA LITWIE 

Zespół Polskiego Teatru Studio. Fot. z archiwum Teatru 

Teatr na Pohulance. Fot. z archiwum Wilnoteki 

Spektakl Pop-ezja Polskiego Teatru. Fot. Joanna Bożerodska 

Polskie życie teatralne na Litwie ma długie i piękne tradycje. 

Na początku ubiegłego stulecia, jeszcze przed wybuchem 

I wojny światowej, staraniem polskiej społeczności Wilna 

powstał w litewskiej stolicy okazały gmach przeznaczony przez 

fundatora, polskiego ziemianina rodem z Druskiennik Hipolita 

Korwin-Milewskiego, na polski teatr. W okresie międzywojennym 

budynek ten, zwany popularnie Teatrem na Pohulance 

(taką nazwę nosiła wówczas jedna z głównych wileńskich arterii, 

przy której się mieści) stał się znaczącym ośrodkiem życia 

dramatycznego nie tylko na Wileńszczyźnie, która znajdowała 

się wówczas na obszarze Rzeczypospolitej, ale w skali całego 

kraju. W latach 1925–29 na Pohulance miał swą siedzibę renomowany 

teatr Reduta stworzony przez Juliusza Osterwę. 

Hitlerowska, a następnie radziecka okupacja Litwy przerwała 

na dwa dziesięciolecia działalność polskiego teatru w Wilnie. 

Niemniej, zdziesiątkowana i prześladowana polska społeczność 

Litwy szybko wykorzystała pierwsze powojenne odwilże i na 

początku dekady lat 60. powstały w Wilnie dwa polskie zespoły 

teatralne. Inicjatorką powstania pierwszego z nich w 1960 

roku była lekarka i działaczka społeczna Janina Strużanowska. 

Na początku grupa działała przy Klubie Pracowników Łączności 

pod nazwą Polski Zespół Dramatyczny, a w 1987 roku przyjął 

nazwę Polskie Studio Teatralne, którą posługuje się do dzisiaj. 

Po śmierci założycielki w 1986 roku kierownictwo teatru przejęła 

prowadząca go nadal z powodzeniem polonistka i reżyserka 

Lilija Kiejzik. W ostatnich dziesięcioleciach wraz z synem Edwardem, 

aktorem i energicznym działaczem kultury, rozwinęła 

imponującą działalność nie tylko teatralną, lecz także impresaryjną. 

Dzięki niespożytej energii i niepospolitym zdolnościom 

menedżerskim duet Kiejzików zdołał częściowo przywrócić teatrowi 

polskiemu historyczną scenę na Pohulance, zajmowaną 

wciąż w niepodległej Litwie przez zespoły rosyjskie. Od kilkunastu 

lat odbywają się tam regularnie nie tylko własne produkcje 

artystyczne teatru Studio, lecz także doroczne festiwale i przeglądy 

teatrów polonijnych, przybywających do litewskiej stolicy 

zarówno z Europy, jak i z dalekich kontynentów. Teatr Studio 

specjalizuje się oprócz polskiej klasyki we własnych produkcjach 

muzycznych. Ma do dyspozycji zdolnych młodych artystów, 

wśród których wyróżniają się piosenkarka i kompozytorka 

62 


Jolanta Gryniewicz-Tankielun i obdarzony potężnym basowym 

głosem muzyk Czesław Sokołowski. 

Zaledwie o trzy lata młodszy od teatru Studio jest Polski Teatr 

w Wilnie, założony przez aktorkę i reżyserkę Irenę Rymowicz. 

Od początku działania w 1963 roku zespół ten został przygarnięty 

przez Pałac Kultury Kolejarzy, gdzie występował przez pierwsze 

dekady. Podobnie jak teatr Studio, w pierwszym okresie 

działalności specjalizował się w polskiej klasyce. W 1992 roku 

w odrodzonej Litwie kierownictwo teatru przejęła zarządzająca 

nim do dzisiaj Irena Litwinowicz, która utrzymała tradycyjny repertuar. 

Niemniej, w ostatnich latach, wraz z dojściem do głosu 

utalentowanej młodzieży, w repertuarze teatru obok przedstawień 

„klasycznych” znalazły się oryginalne, nowoczesne spektakle, 

wystawiane przez obdarzoną nietuzinkową wyobraźnią 

młodą reżyserkę Bożenę Sosnowską. Młode pokolenie zaczęło 

posługiwać się nowoczesnymi środkami dramatycznymi, wprowadziło 

do przedstawień pantomimę, elementy happeningu 

i multimedia. W spektaklach pojawiła się też tematyka współczesna, 

charakterystyczna dla dawnej i dzisiejszej Litwy wielojęzyczność, 

a kanwą przedstawień stała się twórczość młodych 

polskich literatów z Wileńszczyzny. W ostatnich latach niemal 

co roku młodzieżówka Polskiego Teatru tworzyła nowy spektakl 

i z powodzeniem prezentowała te oryginalne produkcje sceniczne 

nie tylko na Litwie, lecz także na festiwalach teatralnych 

w Polsce. 

Spośród licznych, udanych i ciekawych przedstawień stworzonych 

przez obydwa polskie zespoły polecam szczególnie produkcje 

muzyczne Polskiego Teatru Studio Na wileńskiej ulicy 

i Próba kabaretu. Raz jeszcze Osiecka oraz awangardowe spektakle 

Polskiego Teatru w Wilnie Ogłaszam Wilno najgorętszym 

punktem planety, MUSZĘ? MOGĘ! i Pop-ezja. Wszechstronnie 

uzdolnieni i obdarzeni wyobraźnią młodzi polscy artyści z Litwy 

pokazują się publiczności z dobrej strony i zapewniają publiczności 

sztukę dramatyczną wysokiej klasy. Szkoda, że teatr na 

Pohulance wciąż pozostaje Rosyjskim Teatrem Dramatycznym, 

zamiast na równych prawach służyć wszystkim mniejszościom 

narodowym i w zrównoważonych proporcjach gościć spektakle 

obcojęzyczne. [PK]

Wywiad 

z Bożeną Sosnowską – 

aktorką i reżyserką 

Polskiego Teatru w Wilnie 

Autor zdjęć: Justyna Moisejenko 

Jak zaczęła się Twoja przygoda z reżyserowaniem przedstawień 

awangardowych? 

Moja droga z reżyserowaniem zaczęła się w 2018 roku, gdy 

razem z grupą aktorów Polskiego Teatru w Wilnie zrealizowaliśmy 

spektakl poetycki Ogłaszam miasto Wilno najgorętszym 

punktem planety, oparty na wierszach polskich 

poetów związanych z Wilnem. Byli wśród nich klasycy, jak 

Adam Mickiewicz, i młodzi współcześni autorzy, m.in. nasz 

kolega, aktor i filmowiec Romuald Ławrynowicz. Czułam 

i widziałam, że brakuje współczesnych polskich spektakli 

na Wileńszczyźnie, takich które mówią o aktualnych problemach 

ludzi XXI wieku. Chciałam, żeby widz w czasie 

przedstawienia przeżył silne emocje, bo przecież to emocje 

w teatrze są najważniejsze. 

Które z Twoich produkcji artystycznych uważasz za najważniejsze 

i dlaczego? 

Uważam, że ostatnia sztuka MUSZĘ? MOGĘ! jest najlepszym 

produktem, który zrealizowałam wraz z aktorami 

Polskiego Teatrum w Wilnie: Gabrielą Błażewicz, Katarzyną 

Kuczyńską, Marią Żukowską i Aletą Kostecką. Jest to spektakl, 

który porusza temat bycia kobietą, pokazuje, z jakimi 

problemami zmaga się kobieta w codziennym życiu. Scenariusz 

opiera się na autorefleksjach aktorek, które opowiadają 

widzom swoje historie. Potrzeba wielkiej odwagi, 

żeby stanąć przed widzem i pokazać najciemniejszy zakątek 

swej duszy. Za to jestem im ogromnie wdzięczna. Prawda 

wyrazu sprawia, że spektakl przemawia do widza i jest 

w pełni autentyczny. 

Czy widzisz szansę wyjścia polskiego teatru na Litwie poza 

polskojęzyczny krąg odbiorców? 

Wyjście do litewskiego widza wydaje się możliwe, ale jest 

to długi proces, na który potrzeba czasu i środków finansowych. 

Idziemy w tym kierunku, gramy spektakle 

z litewskimi napisami. Pierwszy spektakl zagraliśmy 

w czterech językach: polskim, litewskim, rosyjskim 

i żydowskim. 

W Płonących płotach zagrały artystki różnych narodowości. 

Czy zamierzasz kontynuować tę międzynarodową 

współpracę i tworzyć spektakle wielojęzyczne 

dla ogólnolitewskiej publiczności? 

Performance Płonące płoty był niesamowitym wydarzeniem 

na Wileńszczyźnie. Grałyśmy razem 

z Włoszką Alessandrą Calli, z którą zapoznałyśmy 

się podczas projektu BAIT. To jest właśnie droga do 

litewskiego widza. W przedstawieniu grałam po litewsku, 

w sześcianie – i to właśnie przyciągnęło 

widza litewskiego. Oczywiście, do popularności 

spektaklu przyczynił się oryginalny i nietuzinkowy 

pomysł sześcianu z otworami, który stał naprzeciw 

pałacu Ambasady Polskiej w samym środku wileńskiej 

starówki. Mieszkańcy miasta mogli podglądać 

zwykłe domowe życie czterech kobiet. 

Czy myślisz, że w obecnych warunkach teatr na 

Pohulance może z rosyjskiego przekształcić się 

w międzynarodowy, tak żeby polskie zespoły mogły 

z niego korzystać na równych prawach z innymi 

mniejszościami narodowymi? 

Sądzę, że jest to możliwe. Ale jest z tym związane 

pewno ryzyko. Chodzi o to, żeby nie przekształcić teatru 

w zwykły dom kultury. Przekształcenie obecnie 

działającego teatru w inną instytucję to długi proces. 

[PK] 


63

Foto: Sylwia Skarbecka 

Warsaw Artists 

S z t u k a p r z e d e w s z y s t k i m ! 

Rozmawia: Anna Maruszeczko 

Art house to określenie własne czy 

zapożyczone? 

Przemek Miłosz: Częściowo zapożyczone, 

ale dobrze oddające charakter 

tego miejsca, które mieści różne działania 

artystyczne i paraartystyczne. 

Pisane łącznie oznacza typ filmów 

obejmujący produkcje niszowe i niezależne. 

Oddzielnie – dom sztuki. 

U Was jest i niezależnie, czasem niszowo, 

i jak w domu. Łączycie dziedziny 

zwyczajowo nie do połączenia. 

P.M.: Zwyczajowo nie. Ale rzeczywistość 

pokazuje, że można spiąć sztukę 

fryzjerstwa, którą się zajmuje Antoni, 

ze sztukami plastycznymi, których 

kuratorem jestem ja. W przyszłości 

wprowadzimy jeszcze działania performatywne. 

Czy to jest sztywny podział na role? 

Antoni Tkaczyk: U nas wszystko się 

przenika. 

64 


P.M.: Razem prowadzimy galerię. 

Obaj interesujemy się sztuką. Cenię 

kunszt Antka, jego wyczucie formy. 

W jakim sensie fryzjerstwo jest sztuką? 

A.T.: W sztuce fryzjerskiej mamy do 

czynienia z różnorodnością formy 

i tworzywa, a także z dowolnością 

interpretacji, tak samo jak w rzeźbie 

czy w malarstwie. Oczywiście nie 

w każdym przypadku fryzjerstwo jest 

sztuką. 

Jak powstał koncept „Warsaw Artists”? 

Czy to przestronne pomieszczenie 

w żoliborskim apartamentowcu 

z przeznaczeniem na lokal użytkowy 

tak podziałało na wyobraźnię? 

A.T.: Koncept się urodził na długo 

przed otwarciem tej przestrzeni. To 

się wzięło z naszych marzeń. W pewnym 

momencie doszliśmy do wniosku, 

że mamy już i wiedzę, i tak zwane 

skille, i doświadczenie w tym, co robimy, 

i że warto zacząć pokazywać się 

ludziom. 

P.M.: Marzenie urzeczywistniało się 

dwa, trzy lata. Sporo czasu zajęło nam 

szukanie miejsca. Nie interesowało 

nas anonimowe centrum. Chcieliśmy, 

żeby to było jakieś przyjazne zacisze. 

Chodząc do swojej pracowni, też 

przy Rydygiera, w Instytucie Chemii 

Przemysłowej, zobaczyłem miejsce, 

w którym się teraz znajdujemy. Przyprowadziłem 

tu Antka i powiedziałem: 

„To musi być tutaj”. 

A.T. Początkowo bardzo mi się tu nie 

podobało. Lubię nowoczesność, ale 

to wnętrze wydawało mi się zbyt industrialne. 

Co zdecydowało? 

P.M.: Zorganizowaliśmy na próbę 

wystawę mojego malarstwa. Jeszcze 

w absolutnej surowiźnie. 

Rozumiem, że była udana. 

P.M.: Tak. W ciągu miesiąca zrobiliśmy 

remont. I wystartowaliśmy z kolejną 

wystawą.

Do galerii „Warsaw Artists” trzeba się 

wybrać, nie wchodzi się tu z ulicy. 

Foto: Małgorzata Lachowiecka 

A.T.: Tak, zależało nam na takim miejscu, 

przy którym trzeba się trochę wysilić, 

żeby je znaleźć. Chociaż sporo osób 

zagląda do nas też przez przypadek. 

Jacy ludzie przychodzą do Was oglądać 

sztukę? 

A.T.: Przeróżni. Oczywiście tacy, którzy 

się nią interesują. Przychodzi na przykład 

dziewczynka z pieskiem, którego 

oprowadza po galerii. Ma siedem, osiem 

lat. Jest na każdej wystawie. Taką mamy 

tu koneserkę sztuki. Kobieta z dzieckiem 

w wózku to częsty obrazek. Przychodzą 

wychowawczynie ze swoimi podopiecznymi 

z pobliskiego przedszkola. Po sztukę 

przyjeżdżają też ludzie, którzy szukają 

oryginalnego prezentu. 

Nie odgradzacie się od sąsiadów, 

wręcz przeciwnie. Z czasem może staniecie 

się nawet lokalnym centrum 

animacji kultury. 

P.M.: Mamy takie plany. I to się dzieje 

zupełnie spontanicznie. Nasz art house 

przyciąga ludzi z okolicy. Wystawa 

Kostyi Volkova, który uprawia sztukę 

świadomego kiczu, wyrafinowanej 

parodii, pełną odniesień do pop-artu 

i do kreskówek, krzykliwie kolorową, 

podziałała niczym magnes także na 

przedszkolaków, z którymi sąsiadujemy 

niemal przez ścianę. (śmiech) 

Zamierzamy nawiązać współpracę 

z lokalnymi organizacjami. Chcemy 

urządzać rozmaite eventy kulturalne 

dla Żoliborza. Jesteśmy w trakcie tworzenia 

koncepcji wydarzeń kulturalnych 

innych niż wystawy. Będą to warsztaty 

plastyczne, muzyczne, czytanie na głos. 

Jak te dwa światy ze sobą istnieją na 

jednej przestrzeni? 

P.M.: Z zewnątrz w ogóle nie widać 

miejsca Antoniego. Choć to zupełnie 

nietypowe, teraz mu bardzo odpowiada. 

Daje intymność w pracy. Jest tylko 

on i klientka/klient. Z zewnątrz widać 

obrazy na ścianach. Te dwie przestrzenie 

nie mają sztywnej granicy. Jestem 

po architekturze wnętrz. Postarałem 

się, żeby to istniało w symbiozie. 

& 

Przemek Miłosz 

Antoni Tkaczyk 

„W arsaw Artists” 

to art house 

na warszawskim Żoliborzu, 

stworzony przez 

Antoniego Tkaczyka, 

stylistę fryzur 

i Przemka Miłosza, 

absolwenta ASP 

w Warszawie. 

To miejsce, 

gdzie sztuki plastyczne 

istnieją w symbiozie 

ze sztuką fryzjerstwa 


65

Kostya Volkov 

Zależy 

nam 

n a 

tym, 

żeby 

prezentować 

twórczość 

mniej 

znaną 

że podejmują trudne tematy społeczne, 

a jednocześnie są piękne. 

P.M.: Polę interesuje feminizm, brak 

podmiotowości kobiet w kulturze, 

równouprawnienie. Te tematy przekształca 

w symbole, tworząc kompozycje 

wizualne. A uroda tych prac bierze 

się pewnie z jej licznych podróży, 

inspiracji orientalnymi kulturami i tropikalną 

przyrodą. 

U niej też każdy obraz ma swoją historię 

opisaną przez artystkę i wyeksponowaną 

razem z obrazem. To jest integralne. 

Czy można powiedzieć, że Wasz salon 

fryzjerski, dzięki obecności sztuki, jest 

ekskluzywny? 

A.T.: To miejsce nie jest ekskluzywne. 

Nie ma tu przedmiotów z drogiej skóry 

połączonej ze złotem. Powiedziałbym 

o nim raczej, że jest wyjątkowe. 

I na pewno nie ma tu napięcia, tak charakterystycznego 

dla galerii, do których 

człowiek wchodzi i sztywnieje. Nasze 

miejsce nie onieśmiela. Zależało mi, 

żeby tę swoją część stworzyć przyjazną, 

trochę domową. 

Tworząc taką atmosferę, oswajacie 

sztukę nowoczesną, która dla wielu 

i tak jest trudna. 

A.T.: To miejsce w założeniu miało być 

integrujące, na różnych poziomach. 

Zdecydowaliśmy też, że nie będziemy 

tworzyć korporacji fryzjerskiej, tylko 

będę pracował sam. 

66 


Czy artystów, których prace prezentujecie, 

dobieracie według jakiegoś 

klucza? 

A.T.: Wystawiamy artystów niezależnie 

od liczby ich wystaw czy wieku. 

Zależy nam na różnorodności, ale też 

na tym, żeby prezentować twórczość 

mniej znaną. Jesteśmy przekonani, 

że świat nie słyszał o wielu ciekawych 

postaciach. Artyści, z którymi współpracujemy, 

uprawiają malarstwo, 

a jednocześnie zajmują się grafiką 

komputerową, projektowaniem okładek, 

tworzą ilustracje. Łączą różne 

aktywności artystyczne. To wybór, ale 

też wymóg czasów. 

P.M.: O Kostyi Volkovie już mówiłem. 

Wystawialiśmy też obrazy Franka Wolskiego, 

Poli Harrington i Jaśka Balcerzaka. 

Moją uwagę swego czasu przykuły 

prace Poli Harrington. Może dlatego, 

Inny wystawiany w „Warsaw Artists” 

artysta Franek Wolski twierdzi coś 

biegunowo innego. Malarstwu przypisuje 

funkcję emocjonalną i duchową. 

Nie jest ono dla niego „ilustracją 

myśli, a ekspresją zupełnie innego 

porządku wrażliwości i doznawania”. 

P.M.: To prawda. To zupełnie inne podejście 

do tworzenia. Każdy jest inny. 

Jasiek Balcerzak, którego malarstwo 

akurat wystawiamy, zafascynowany 

jest lasem. Dziecięca fascynacja przerodziła 

się u niego w studiowanie formy 

i koloru drzewa. Na płótnie łączy 

energię i dynamikę drzew z ich spokojem. 

Jego celem jest znalezienie harmonii 

między tymi przeciwstawnymi 

stanami. 

Twoja sztuka także jest społecznie 

zaangażowana. 

P.M.: W moich pracach nie ma symboli 

ludzkich, ale mimo to są blisko związane 

z człowiekiem.

Pola Harrington 


67

Jasiek Balcerzak 

Franek Wolski 

68 


A Twoje tworzywo artystyczne? 

Pola Harrington 

P.M.: To tworzywo jest wiecznie żywe. 

(śmiech) To jest węgiel. Sprowokował 

mnie do tego zimowy smog. Nadużywanie 

węgla jako surowca energetycznego. 

W swoich pracach używam węgla drzewnego 

jako symbolu. On jest też lżejszy, 

łatwiej nim operować. Musiałem opracować 

technikę umieszczania go na płótnie. 

Lubisz czerń? 

P.M.: Używam tylko tego koloru. Uwielbiam 

czerń jako kolor niekolor. W przypadku 

obrazów, które tu widzisz, na płótno 

przelałem swoje przerażenie. Robię to 

od 2018 roku. Do tej pory powstało dziesięć 

ogromnych obrazów, z których jeden, 

pierwszy z tej serii, jest tajny, zamknięty 

u mnie w mieszkaniu. 

Dlaczego go zamknąłeś? 

P.M.: Trochę trwało zanim znalazłem, wypracowałem 

swoją drogę w malarstwie. 

Mam na myśli swego rodzaju styl. I ja ten 

styl znalazłem właśnie przy pierwszym obrazie, 

tym zamkniętym. 

Te obrazy mają być duże, bo rozmiar ma 

także przerażać? 

P.M.: Tak. Wręcz pochłaniać odbiorcę. Po 

wystawie sam się ich przeraziłem. Schowałem 

je do pracowni i nie wchodziłem tam 

przez pół roku. Tak więc ten węgiel nie tylko 

dobrze się komponuje, nie chodzi tylko 

o wywołanie wrażenia estetycznego. Te 

prace mają moc. 

Jak „Warsaw Artists” promuje swoich 

artystów? 

P.M.:Nie zajmujemy się profesjonalną promocją, 

ponieważ żeby to robić, i w Polsce, 

i za granicą, potrzebowalibyśmy większych 

finansów. A my jesteśmy na początku drogi. 

Mamy swoją stronę internetową, media 

społecznościowe. W przyszłości chcielibyśmy 

się tym zająć na poważnie. 

Konieczność autopromocji jest zmorą 

wielu artystów. 

A.T.: Niektórzy próbują sami się promować 

na przykład w mediach społecznościowych, 

jednak to bardzo dekoncentruje 

i frustruje. Większość twórców, których 

znamy, wolałaby zajmować się twórczością, 

a nie promocją. 

P.M.: Z tego też się bierze sztuka inspirowana 

Internetem, której mamy przesyt. 

Artyści nie czerpią z rzeczywistości, tylko 

z rzeczywistości wirtualnej. 

Jak prezentowani przez Was Twórcy 

oceniają „Warsaw Artists”? 

A.T.: Są wdzięczni. Galerie, które znają, 

są nastawione na dochody. My jesteśmy 

na pograniczu. Z czegoś trzeba 

utrzymać to miejsce, ale nie robimy 

tego wyłącznie dla zysku. 

Czy Wasze miejsce jest dochodowe? 

Obrazy się sprzedają? I co się lepiej 

sprzedaje, co jest bardziej dochodowe 

– sztuka czy usługi? 

P.M.: Najbardziej dochodowa na tym 

etapie jest działka Antka. Z galerią jest tak 

jak powiedzieliśmy wcześniej, czyli potrzebna 

jest reklama, reklama i reklama. 

Wciąż inwestujemy. Na razie wychodzimy 

na zero. Ale obserwujemy wyraźną 

tendencję wzrostową. I co ważne, nie 

mamy żadnych finansowych zobowiązań. 

Ja na co dzień jestem grafikiem komputerowym. 

W ten sposób zarabiam. 

Całe życie zajmowałem się grafiką. 

W wieku czterdziestu lat postanowiłem 

zacząć studia na Akademii Sztuk 

Pięknych w Warszawie. Niedawno je 

ukończyłem. Brakowało mi mistrza, 

nauczyciela, bo już wcześniej malowałem. 

Jestem absolwentem Wydziału 

Architektury Wnętrz. Malarstwo 

doskonaliłem w pracowni profesora 

Andrzeja Zwierzchowskiego, 

a rzeźbę – w pracowni profesora Antoniego 

Grabowskiego. 

Byłem jedną z nielicznych dorosłych 

osób na roku. Zakochałem się w tym 

wydziale. To mi otworzyło głowę na 

świat, chociaż wydawało mi się, że 

mam ją wystarczająco otwartą. Antek 

bardzo mnie motywował. 

A.T.: Wspieramy się mentalnie w trudnych 

momentach. Jedno jest pewne: 

nie warto kończyć na marzeniach, 

a zwyczajnie je realizować. [AM] 


69

foto: 70 RC 


Foto: RC

LET’S DANCE 

Wszystkie nasze dziewczyny chciały pójść w tango my nie trzymaliśmy dobrego rytmu 

Podpierając ściany szukaliśmy ucieczki od różnych rąk że chodź no 

Wtedy nie było takich wymówek że nie wypada że ludzie 

A że zwierzęta nawet nie pomyśleliśmy nie miały głosu 

Wyciągnęły nas na parkiet i powiedziały prowadźcie nasze kości 

W objęciach jakoś to szło udawaliśmy leonarda dicaprio z pierwszej części titanica 

To był znak że idziemy w tę samą stronę po trupach kolegów 

I kiedy robiliśmy się odważniejsi pluliśmy na wszystko one prosiły zostawcie niech noc będzie dłuższa 

Jesteśmy wdzięczni tym dziewczynom mogliśmy odprowadzić je do domu 

KŁAMSTWO LITERACKIE 

Bartosz Dłubała 

krzyk jest lekarstwem na niemoc 

przemoc mediów drze się na strzępy słów 

litery są rozczłonkowane ułóż z nich sensowny 

wiesz tym bardziej że się już kończy chyba 

spróbuj z a zrobić aaa 

stan wywyższonej twórczości obraz i dźwięk 

kaleczonych kobiet i dzieci 

milczą wniebogłosy idą 

do ciebie zgłoski do ciebie się u 

trzymują nad poziomem morza jest głębokie 

myślenie formą 

jeden atleta potrafi podnieść dwóch 

dwóch atletów próbuje ponieść pięciu sześciu 

to się roznosi po ludziach po domach jak obchody 

święta istnieją po to by święcić 

sukcesywne wystrzały huki przedsięwzięć 

tytuły wcięcie 

nie używaj określeń sprawdzających się 


71

Książka 

ma łączyć. 

Opowieść 

o Wołyniu 

Kasia Krawiecka Janka.Historia,której nie znacie 

Dzisiaj niewiele osób bada historię 

swojej rodziny, szuka własnych korzeni, 

a często bywa tak, że nawet mimo 

chęci nie znajduje dróg, które doprowadziłyby 

do wiedzy o przodkach. 

Skąd pomysł na powieść Janka? 

Janka to z jednej strony przypadek, 

a z drugiej – potrzeba serca (i poniekąd 

ratowanie honoru). Nie planowałam 

wydania książki. Ba! Nie miałam 

pojęcia, że napiszę powieść. W Anglii 

mieszkam od 2006 roku. Kiedy mój 

syn miał kilka lat, zapytał mnie, co 

to znaczy, że jestem Polką. Zbyłam 

go wtedy, jednak powoli zaczęło do 

mnie docierać, że bardzo zaniedbałam 

temat polskości. Miałam ogromne 

kompleksy związane z byciem Polką, 

chociażby dlatego, że wyjechałam 

z kraju, w którym żyje moja rodzina. 

Przez wiele lat czułam się jak tchórz. 

Miałam świadomość, że moi najbliżsi 

w ojczyźnie walczą każdego dnia 

o przetrwanie, a ja żyję tu spokojnie… 

Mimo wszystko postanowiłam odpowiedzieć 

na pytanie syna najlepiej, jak 

umiem. Matka mojej mamy – Janka 

Leszczyńska – przeżyła rzeź wołyńską. 

Pisała wiersze, które czytała nam, kiedy 

byliśmy dziećmi. Strasznie mnie to 

wtedy nudziło. Po latach jednak postanowiłam, 

że gdy odwiedzę babcię, poproszę 

ją o wszystkie jej dzieła, abym 

mogła je spisać. Tak, aby mój syn – gdy 

już będzie gotowy – mógł dowiedzieć 

się czegoś na temat swoich korzeni. 

72 


Po latach zrozumiałam, że ta powieść 

powstała, aby inspirować innych do 

odkrywania swojego pochodzenia. 

Mam poczucie, że za kilka lat będziemy 

uczyli się historii z przekłamanych 

podręczników. 

W swojej powieści poruszasz bardzo 

ważny, ale jednocześnie dość kontrowersyjny 

temat tzw. rzezi wołyńskiej. 

Czy kiedy tworzyłaś tę książkę, 

zastanawiałaś się, w jaki sposób zostanie 

ona odebrana? 

Najbardziej bałam się reakcji rodziny. 

U nas w domu wcale nie mówiło się 

o wojnie. Co prawda orientowałam 

się, że babcia pochodzi z dawnej Polski, 

ale zupełnie nie wiedziałam ani 

co ten termin oznacza, ani gdzie tak 

naprawdę był Wołyń. Opisałam historię 

emigrantów, która niespodziewanie 

okazała się idealnie pasującym 

puzzlem układanki dużo większej niż 

to sobie początkowo wyobrażałam. 

Obawiałam się tego, że nikt nie zrozumie 

naszej historii. Że jest ona 

zbyt hermetyczna. Stało się wręcz 

przeciwnie – z opowieścią o mojej 

rodzinie utożsamia się wiele osób, 

zwłaszcza tych, które mają straszliwe 

rany w sercach. W zadziwiający 

sposób książka przerodziła się w 

środek pomagający w pożegnaniu 

traum wojennych. To było dla mnie 

niewyobrażalne uczucie i nieoczekiwana 

misja. 

Mówimy o ludzkich tragediach, 

o krwawej historii, jednak nie sposób 

też nie zwrócić uwagi na warstwę lingwistyczną 

powieści. Janka to nie tylko 

niesamowicie ważne wydarzenia 

i autentyzm przeżyć, ale również język. 

Pamiętniki babci napisane są językiem, 

którego używała, kiedy była 

dzieckiem. Uważam, że jest to ogromna 

wartość mojej książki. Wielu czytelników 

wyznało mi, że najbardziej 

wzruszały ich właśnie te wiersze. Babcia 

ma dar mówienia o niepojmowalnym 

bólu w bardzo ludzki, prostolinijny 

sposób. 

Wciąż mam w głowie i przed oczami 

Wołyń – film Wojciecha Smarzowskiego, 

który powstał na kanwie 

opowiadań Stanisława Srokowskiego 

oraz wspomnień świadków rzezi 

wołyńskiej. Zrobił na mnie piorunujące 

wrażenie. Jeszcze długo po wyjściu 

z kina nie mogłam się otrząsnąć 

z tego, co zobaczyłam na ekranie. Pamiętam, 

że moja siostra i ja szłyśmy 

ciemnymi ulicami naszego miasta 

w absolutnym milczeniu. Czy Twoja 

babcia oglądała ten film? Jak się do 

niego odniosła? Czy zamierzasz zekranizować 

swoją powieść? 

Zaskoczyłaś mnie tym pytaniem… Mój 

kuzyn, Jacek, powiedział, że książka 

dokładnie pokrywa się z filmem. Nie 

oglądałam Wołynia, bo nie wytrzymałabym 

patrzenia na to nieludzkie 

cierpienie. Z tego też powodu moja

Monika Holke, wydawca Janki, 

o książce: 

Dla mnie oraz Wydawnictwa najważniejszy 

jest człowiek i jego osobista 

droga. Książka Janka. Historia, 

której nie znacie jest wartością. 

Uczy zrozumienia, szacunku do innych 

kultur, pokazuje tradycje, to 

wszystko, czego zaczyna brakować 

w otaczającym nas świecie. Chcemy, 

aby trafiła do rodzin, do młodego 

pokolenia, naszych dzieci, aby ludzie 

poznali prawdę – i tę bolesną, 

i tę piękną. Prawdę, której nie uczą 

w szkołach. Kolejne pokolenie dorasta, 

a historia zanika. Tradycje opisane 

w tej książce przestają być kultywowane. 

Świat pędzi, a my za nim. 

Czytając powieść, zmuszeni jesteśmy 

do refleksji nad życiem, zatrzymania 

się i odpowiedzi na pytanie: 

co jest dla nas ważne? 

książka nie ma kilkuset stron. To byłoby 

zbyt trudne, zbyt traumatyczne 

i dla mnie, jako autora, i dla czytelnika 

– pisać tak wiele o niewyobrażalnym 

bólu. Babcia i ja planowałyśmy 

obejrzeć ten film, jednak ostatecznie 

nie zrobiłyśmy tego, nie mogłyśmy się 

przełamać. Książka, którą napisałam, 

ma łączyć pokolenia. W naszej ojczyźnie 

już tak bardzo i wielokrotnie podzielono 

Polaków… Uważam, że już 

najwyższy czas, aby zamiast stawiać 

pomniki, nauczyć ludzi, jak budować 

prawdziwe relacje z drugim człowiekiem. 

Wspomniałaś o Stanisławie 

Srokowskim… To właśnie on zachęcił 

mnie do wydania naszej historii i jestem 

mu za to bardzo wdzięczna. Jeśli 

ktoś odważyłby się zekranizować 

moją powieść, chciałabym, aby film 

był ostrzeżeniem, a nie pretekstem 

do budowania murów czy rozłamów. 

Marzę, by Janka stała się punktem 

wyjścia, inspiracją dialogu między pokoleniami. 

Dzięki mostowi między generacjami 

lepiej zrozumiemy siebie, 

a to pozwoli nam budować przyszłość 

– nie na lękach, ale na otwartości 

i chęci wzajemnego uczenia się. 

W pewnym sensie historia Twojej rodziny 

pokazuje, że podróże, a raczej – 

zmianę miejsca zamieszkania – masz 

wpisaną w geny. Oczywiście, trudno 

jest porównywać pokolenia i lata 

wojny do obecnych czasów. Nie sposób 

jednak nie zauważyć, że mieszkałaś 

w różnych miejscach. Obecnie 

jest to Wielka Brytania. Skąd pomysł 

na przenosiny do Zjednoczonego 

Królestwa? 

Przyjechałam tu na trzy miesiące, 

żeby podszkolić język… i zostałam, 

bo odkryłam tu wolność. Mogłam 

być sobą. Nikt się nie śmiał z mojego 

wyglądu. Poznawałam o wiele bardziej 

życzliwych ludzi. Dostałam pracę 

i stawałam się niezależna finansowo. 

Dziś wiem, że nie miałabym potrzeby 

szukania swoich korzeni, gdybym nie 

została od nich odcięta. Bardzo mi 

się to przydało. Obecnie, na podstawie 

moich odkryć, uzdrawiam swój 

ród ustawieniami hellingerowskimi. 

Chciałabym przeprowadzić się z Anglii 

do Walii lub Szkocji, jednak jestem realistką. 

Moje dzieci mają tu swojego 

tatę i chcę dać im możliwość bycia 

przy obojgu rodzicach. Kiedy będą już 

starsze, staną się niezależne, a wtedy 

wybiorą własną drogę. 

Na ile „angielska” się czujesz? Jak 

bardzo masz wpisaną w siebie multikulturowość? 

Angielką nigdy nie będę. Natomiast 

na typową Polkę jestem zbyt życzliwa, 

widzę zbyt wiele dobroci w ludziach, 

ignoruję kombinatorstwo i oszustwo, 

nie interesuje mnie ani plotkarstwo, 

ani nadmierna religijność, ani polityka. 

Określam siebie jako Brolish [czyli 

british-polish – przyp. red.]. Wybrałam 

polską życzliwość, spontaniczność 

i dobroć. Angielską chęć zrozumienia 

innych i pogodę ducha. Szacunek do 

wszystkich ludzi i pokorę wobec innych 

kultur. W Polsce pewnie nie miałabym 

takich możliwości. Być może kiedyś stanę 

się obywatelką świata, kto wie. 

Masz w sobie wiele pozytywnej siły, 

ciepła, które rozdajesz innym. Prowadzisz 

blog na którym można znaleźć 

pomoc i porady. 

Dziękuję! Kiedyś bym zaprzeczyła! 

Dzisiaj lepiej rozumiem siebie. Wiem, 

kim jestem i co chcę osiągnąć. Przez 

niemal połowę swojego życia zmagałam 

się z depresją. Wyleczyłam 

się z niej sama, gdy zrobiłam kurs na 

coacha NLP. Zrozumiałam wtedy, że 

nasza inność, wrażliwość (być może 

będąca przyczyną drwin), marzenia, 

których nikt nie rozumie, dobroć nieopłacalna 

w oczach innych – mogą 

stać się naszą siłą, jeśli zaakceptujemy 

siebie takimi, jakimi jesteśmy. 

Dlatego też postanowiłam prowadzić 

blog Kasia Tłumaczy. Zanim zaczęłam 

go pisać, miałam ogromny dylemat. 

Chciałam dawać coś wartościowego 

i postawiłam na najtrudniejszą rzecz 

w życiu – bycie sobą. Jeśli chociaż jedna 

osoba dziennie zatrzyma się nad 

moim tekstem i zawalczy o siebie, to 

uznaję to za swój sukces. 

Nad czym obecnie pracujesz? Jakie 

masz plany? 

Bardzo powoli piszę drugą książkę, 

która będzie pełna inspiracji, zachęt 

do radości życia, do cieszenia się 

swoją wrażliwością. Znajdą się w niej 

moje wiersze, a także przemyślenia 

z perspektywy kobiety, mamy, koleżanki, 

ale przede wszystkim – człowieka. 

[IS,AS] 


Kasia Krawiecka 

73

74 


foto: RC 

Ilustracja: Renata Cygan

W MIEJSCU 

Lucyna Brzozowska 

Uwięziona energia tężeje wokół ust zwija się w mięśniach 

zastygam w nieufności bezradnie słucham 

Mówisz że nie pozwalam się fotografować a widziałeś 

mam kilka ładnych portretów milczę zdjęcie rozmywa się 

Pytanie z trzepotem rozdmuchuje włosy chcę 

się ukryć ale wiatr odkrywa twarz czuję lęk 

Niebezpiecznie jest odsłonić usta oczy i pozostać 

w otwarciu tylko we śnie mówisz co czujesz 

i meblujesz ze mną jutro 

Widzisz ja w tym nie jestem jak Szymborska nawet 

się nie staram 

BEZZWROTNE 

Wyjmuję z popiołu opowieści 

przesypuję przez palce 

liczę ziarna litery 

Nie potrafię poskładać ich w całość 

w mandalę lub klepsydrę 

w plażę dno morza 

Nie wiem kogo opowiadały 

i dlaczego zostały tylko wydmy 

wypłukane 

do ostatniego przecinka 

Teraz jest czysto 

i pusto 

CHCIAŁABYM WYJŚĆ 

Opuścić wnętrza pełne szklanek 

miękkiej pościeli i schnącego prania 

Uczynić pustkę ciszę i samotność 

rozsnuć pajęcze nici wokół stołu i łóżka 

Zostawić otwarte drzwi i trzaskające okiennice 

tęsknotę która jest jak sznur 


75

76 


DOMINIKA KĘDZIERSKA


77

KOBIECY FOTOREALIZM 

Sztuka Dominiki Kędzierskiej 

78 


Fotorealizm wciąż pozostaje 

sztuką niedocenioną, choć 

wymaga ogromnych nakładów 

pracy, technicznej precyzji, 

wprawnej ręki i oka. 

Jak zachować autentyzm 

przedstawienia i jednocześnie 

uniknąć banału i dosłowności? 

Wszystko zależy 

od podskórnej wrażliwości 

artysty, który łącząc wypracowane 

umiejętności z własnym 

temperamentem, tworzy 

unikatowy styl. Efemeryczną, 

sensualną i jednocześnie 

bliską rzeczywistości 

estetykę wypracowała młoda 

malarka – Dominika Kędzierska. 

Jak wygląda fotorealizm 

w kobiecym wydaniu? 

Reflection 


79

OKRUCHY PAMIĘCI 

SENNE REFLEKSJE 

Wybitny francuski filozof Roland 

Barthes w książce Światło obrazu. 

Uwagi o fotografii napisał: „To co 

Fotografia powiela w nieskończoność, 

nastąpiło tylko jeden raz; 

powtarza więc mechanicznie to, 

co już nigdy nie będzie się mogło 

egzystencjalnie powtórzyć. 

[...] Fotografia jest Istnieniem Poszczególnym 

w sposób absolutny, 

najwyższą Przyległością i Przypadkowością” 

1 . Realizm, a uściślając, 

przede wszystkim fotorealizm, 

jawi się jako próba uchwycenia 

na płótnie tego, co realne, ulotne 

i jednocześnie najbliższe artystom. 

Dla Kędzierskiej będzie to piękno 

natury i kobiet splecione w organiczną 

całość, w jeden żywy organizm. 

Najistotniejszy staje się 

detal, a pamięć stanowi filtr, przez 

który artystka przepuszcza wspomnienia 

nasączone pokładami 

własnej wrażliwości. 

KOBIECA WITALNOŚĆ 

Sposób, w który artystka portretuje 

kobiecą witalność ujmuje łagodnością. 

Kędzierska znalazła idealną 

formę, by ukazywać delikatną 

i równocześnie pełną energii siłę 

swoich bohaterek. Kobiece twarze 

otoczone roślinnymi motywami 

i ornamentami, sylwetki wpisane 

w naturalny krajobraz, portrety 

odbijające się w tafli wody… Kędzierska 

świadomie operuje formą, 

nadając jej lekkości za pomocą 

ciepłych barw. Klucz kolorystyczny 

uzależnia od zmieniających się na 

jej obrazach pór roku. Wiele z prac 

artystki inspirowanych jest rokiem 

kalendarzowym i poszczególnymi 

obrazami, co podkreśla cykliczny 

charakter ludzkiego życia i natury. 

Twórczość malarki można rozpatrywać 

zarówno jako feministyczny, 

jak i ekologiczny projekt w jednym. 

80 


Perfekcyjny fotorealizm, który 

tworzy doskonałe, niemal idealne 

złudzenie rzeczywistości, naśladując 

świat zastany, widziany 

oczami artystki, wymaga wysokich 

umiejętności. Najpełniej precyzyjną 

technikę Kędzierskiej wydobywa 

cykl „Reflection”, w którym 

artystka maluje kobiece portrety 

na tafli wody. Powstała iluzja jest 

wynikiem zręcznego operowania 

światłem i cieniem, eksperymentami 

z luminizmem, a wszystko 

w celu podkreślenia subtelnej urody 

kobiecego ciała. 

POWRÓT DO KORZENI 

Kędzierska zalicza się do grona 

młodych polskich artystów, którzy 

sięgają po sztukę figuratywną, 

by nadać jej własną wrażliwość 

i kształt. Rzucają oni wyzwanie 

realizmowi, szukając nowych sposobów 

wyrazu tego, co im najbliższe, 

dobrze znane, powszechne 

i jednocześnie unikalne. W jednym 

z wywiadów Wilhelm Sasnal powiedział: 

„Mój umysł nie jest w stanie 

wyprodukować fikcji. Zawsze 

staram się bazować na czymś, co 

istnieje” 2 . Fotorealizm w swoich 

najróżniejszych przejawach, rozumiany 

zarówno jako superrealizm 

czy też hiperealizm, zawsze pozostaje 

w ścisłym związku z doświadczaniem 

rzeczywistości, zarówno 

pod względem treści, jak i formy. 

W wykonaniu artystów proza życia 

może stać się poezją, a potencjalna 

szara codzienność może inspirować 

swoją wizualną materią. 

[AM] 

1 R. Barthes, Światło obrazu. Uwagi o fotografii, tłum. 

J. Trznadel, Warszawa 1996. 

2 W. Sasnal, [online] https://culture.pl/pl/tworca/wil 

helm-sasnal, [dostęp: 20.07.2022].


81

82 


Witold Stawski 


83

W podróż z Witoldem Stawskim 

wanda dusia stańczak 

To jeden z najdłużej pisanych moich tekstów. Odchodziłam, 

wracałam, odchodziłam na całe godziny, 

wracałam, by znowu odejść. Sprawcą takiego 

stanu rzeczy jest Witold Stawski, bohater reportażu. 

Bard, poeta, fotografik, podróżnik, gawędziarz, 

i wszystko to splecione ze sobą, wszystko się przenika. 

Ten ostatni jego talent – a talent to niewątpliwy – ma 

szczególną cechę: zaciekawia jak najmocniej, ale pozostawia 

z wielkim niedosytem, z apetytem na kolejne 

spotkanie. Albo… 

Jak? Co zabiera w podróż? W podróż bocznymi drogami, 

bo tylko tam można zobaczyć prawdę… 

– Zawsze zeszyt i długopis – odpowiada – ale przede 

wszystkim mapę. Wszystko musi być logistycznie dopięte 

na ostatni guzik. Najważniejsze – teren i trasa, 

opracowane w najdrobniejszych szczegółach, łącznie 

z czasem pobytu w poszczególnych miejscach, noclegami 

itp. Potem dopiero gromadzę wszelkie dodatkowe, 

przydatne informacje. 

Albo na samodzielne pogłębienie skosztowanej wiedzy. 

I jadłam ją łychami prosto z komputera, szukając 

kolejnych informacji, zdjęć, filmów, żeby wiedzieć 

więcej i więcej, i jeszcze, a artykuł cierpliwie czekał 

na kolejne literki. Witek bowiem zabiera w podróż po 

świecie w magiczny sposób. Dlatego po spotkaniach 

z publicznością najczęściej zadawanym pytaniem jest: 

„Przyjedzie pan jeszcze do nas? Bardzo prosimy…”. 

Przyjedzie. Albo z Piotrkowa, gdzie mieszka, albo 

z Meksyku, Peru czy Boliwii – zależy, gdzie akurat będzie. 

Bo podróże ma we krwi i one są esencją jego 

życia. Przytulają do siebie inne pasje i pozwalają im 

się rozwijać bez ograniczeń. Odwiedził już 60 krajów, 

w niektórych był kilkakrotnie. Ale odwiedza je inaczej. 

84 


– To nic Ciebie albo Was – bo czasami podróżujecie 

w kilka osób – nie jest w stanie zaskoczyć… 

– Na ogół nie. Ale tylko na ogół. Byliśmy dwoma kamperami 

w Norwegii, wybieraliśmy się aż za koło polarne. 

Drugiego czy trzeciego dnia pobytu jeden kamper zgubił 

po drodze tablicę rejestracyjną. Szukaliśmy całą noc. 

Bezskutecznie. W Norwegii obowiązuje procedura – 

a przepisy są tu szczególnie surowe – że trzeba zgłosić 

takie zdarzenie policji, oni odstawią na policyjny parking, 

co kosztuje słono, a pojazd poczeka, aż z Polski 

dotrze nowa tablica. Potrwałoby to z pewnością z kilkanaście 

dni. Koszt ogromny, wędrówka odwołana… I co 

zrobiliśmy? Zrobiliśmy siedem tysięcy kilometrów bez 

tablicy, bez zgłaszania. Na szczęście nigdzie nie natknęliśmy 

się na policyjny patrol.

A ja czytam Witka wiersz, który zakwitł po powrocie: 

BIAŁE NOCE 

Są wyspy marzeń 

połączone mostami 

z mlecznych jaskrów 

i miękkie ścieżki 

układane z uśmiechów 

na omszałych kamieniach 

Są ludzkie dusze 

czyste jak płatki rumianków 

bo myśli bezgrzeszne 

gdy wokół nikogo 

gdy czas zgubił zegarek 

gdy nie ma dokąd uciekać 

I nawet noc 

z szeptami lęków 

błądzi beztrosko za horyzontem 

Nie przyjdzie dzisiaj 

Świt nitką słońca 

spętał jej nogi 

Nie, nie pisze wierszy ani na kolanie w podróży, ani koniecznie 

zaraz po powrocie. Bo miejsca, które odwiedza, 

ludzie, których spotyka, zdarzenia, jakie przeżywa – 

to pożywka bezcenna, która wzmaga wrażliwość i wypełnia 

wnętrze, a zakwitnie wierszem czy piosenką w czasie 

nieprzewidywalnym. 

Pewnie tak jak i ten utwór pachnący Meksykiem… 

TEOTIHUACAN 

(miejsce, gdzie rodzą się bogowie) 

Wchodzę mozolnie na Piramidę Słońca 

zostawiam ślady zmęczonych stóp 

na kolejnym i kolejnym stopniu 

po którym spływała krew z ołtarzy ofiarnych 

Siadam na szczycie 

z głową owianą gorącym wiatrem 

z rękami pełnymi oczekiwań 

ze wzrokiem sięgającym poza horyzont 

Serce bije pośpiesznie… 

Może to puls z królewskiego grobowca 

a może siła rozdzielająca 

światło od ciemności 

To tu! Czas zamknięty w kalendarz 

przez azteckich kapłanów 

przestał płynąć swobodnie 

i zaczął wyznaczać granice 

moje, twoje i reszty świata… 

Meksyk. I ten wiersz. To jeden z moich postojów podczas 

pisania tego tekstu. Zafascynowana, musiałam pogłębić 

swoją wiedzę. Teotihuacan to stanowisko archeologicz- 


85

ne wpisane na listę dziedzictwa kulturalnego 

i przyrodniczego UNESCO oraz najbardziej tajemnicze 

miejsce w Meksyku. Monumentalne 

ruiny, o których wciąż niewiele wiadomo, sugerują 

obecność przybyszy z innej planety, bowiem 

sposób budowy i materiał wyprzedzały 

znacznie architekturę istniejących wówczas cywilizacji. 

Sporo jeszcze na ten temat przeczytałam, 

do czego zachęcam. Ale to magia rozmówcy 

sprawiła, że nie mogłam poprzestać na – 

z konieczności – okrojonych wiadomościach. 

Z d j ę c i a – W i t o l d S t a w s k i 

Tak, zapewne mój gość Piramidę Słońca zapamięta. 

Ale z Meksyku – jak mnie zapewnił – nigdy 

nie zapomni podróży… autobusem miejskim 

w Acapulco. I oto dziennikarski smaczek, 

a dla Witka i towarzyszących mu kilku osób – 

podróż grozy. Posłuchajmy: 

– Chcieliśmy obejrzeć słynne skoki do oceanu 

ze skały La Quebrada. Poruszaliśmy się zwykle 

wynajętym busem, ale mieszkająca tam Polka 

zasugerowała nam podróż autobusem miejskim, 

który miał pętlę obok naszego hotelu. 

Stwierdziła, że należy to zaliczyć. Posłusznie 

wsiedliśmy do autobusu, który w środku… przypominał 

trumnę. Wyłożony był czarną tkaniną 

w trupie czaszki, czaszki zwisały też z sufitu, 

okno kierowcy do połowy było przesłonięte 

kirem. Horror! Byliśmy sami w pojeździe. Kierowca 

szybko ruszył, włączając muzykę. Z zawieszonych 

głośników estradowych poleciał 

jakiś psychodeliczny rock. Było tak głośno, że 

mogliśmy słowa tylko czytać z warg. Po drodze 

dosiadali się tubylcy, ale nie na przystankach. 

Autobus poza przystankami zwalniał i w biegu 

pasażerowie wskakiwali. Upał, okna i drzwi były 

otwarte. Po kilkunastu minutach nie było gdzie 

szpilki wetknąć, trumna była pełna. W mieście, 

gdzie na środku ulicy kierowca zwalniał, ludzie, 

znowu w biegu, wysiadali. Polka zapytała, czy 

chcemy, żeby kierowca podwiózł nas pod samą 

górę za niewielką dopłatą, bo tam nic nie dojeżdża. 

Dopłata to była w przeliczeniu jakaś 

złotówka od osoby. Zgodziliśmy się. Kierowca 

krzyknął coś, lekko zwolnił i wyrzucił wszystkich 

z autobusu, oprócz nas, oczywiście. Ruszył 

ostro pod górę, prosto pod prąd w jednokierunkową 

ulicę. Czaszki brzęczały, muzyka ryczała. 

Minęliśmy dwa patrole policyjne, którym nasz 

kierowca zatrąbił i szczęśliwie wysadził nas pod 

górą. Tej podróży na pewno nie zapomnę… 

86 


– Jak już jesteśmy przy górze, to może teraz się 

na nią wdrapiemy? – pytam. – Przynajmniej 

słownie… 

– Tak, trzeba się na nią wdrapać, skoczkowie robią 

to na oczach turystów. Wdrapują się błyskawicznie, 

jak pająki, żeby skoczyć, dla pieniędzy 

naturalnie. Ale muszą to zrobić w odpowiednim 

momencie, podczas przypływu, kiedy fala trafia 

do zatoczki i zanim odpłynie. Inaczej byłby to 

skok samobójczy. Nawet poświęciłem im jeden 

z wierszy…

*** 

Czytam wczorajszą gazetę 

piszą o tych co skaczą ze skał La Quebrada 

dopijam kawę i głaszczę kota 

dziennikarze pytają 

czy głową w dół można codziennie? 

Sprawdzam jak zawsze czy wpłynął przelew 

całuję syna co wrócił ze szkoły 

jadę na cmentarz odwiedzić brata 

i szukam niezmiennie odpowiedzi 

czy musiał tak głową w dół? 

Od kilku dni kwitną niebiesko jacarandy 

za oknem kolibry z dziobami do słońca 

znieruchomiały w tańcu trzepocząc skrzydłami 

czy chciałyby teraz w radosnym spokoju 

tak głową w dół? 

W telewizji podali że dziś będą słabe przypływy 

do zmierzchu już blisko do szczęścia daleko 

w radiu śpiewają jak cudnie jest w Acapulco… 

Na mnie już czas – jak co dzień idę 

Skoczyć ze skały głową w dół… 

To chyba już wiem, dlaczego, gdy coś jest takie „nie po 

drodze”, pogmatwane, mówimy często: „ale meksyk!”. 

– Kilkadziesiąt wyjazdów, a każdy zostawia wiele śladów, 

emocji. Niejedna podróż budzi tęsknotę za powrotem, 

inne przerażają, jak ta do Muzeum Umarłych 

na Sycylii, o którym mi opowiadałeś. 

– Tak, to katakumby kapucynów w Palermo. Otwarta 

forma pochowania szczątków, czyli bez trumien. Widać 

szkielety z resztkami ubrań, które leżą, siedzą, różne 

są pozycje. To jedna z najsłynniejszych ekspozycji mumii 

szkieletowych, zmumifikowanych czy zabalsamowanych 

– różnie. Jest ich ponad 8 tysięcy. Na taki pochówek 

mogli sobie pozwolić tylko bardzo bogaci. 

– Wiesz, jednak wyjdźmy z tych katakumb na powierzchnię, 

nie za dobrze się poczułam. Może masz 

wspomnienie, które nie będzie żadnym kirem przykryte, 

a rozczuli, wzruszy? 

– Msza w Boliwii. W La Paz. Poszliśmy ze znajomymi do 

kościoła przed południem, w dzień powszedni, trafiliśmy 

na mszę. Niezwykłe, piękne wnętrze, całe w złocie 

od sklepienia po posadzkę. Oprawa muzyczna mszy była 

gitarowa. Mężczyzna grał. I nagle poczułem, że muszę, 

po prostu muszę tu na tej gitarze zagrać. Może po mszy 

mi pozwoli. Ja nie wiem, skąd wzięła mi się ta nieodparta 

chęć, tak bardzo, aż tak bardzo tego chciałem. Podszedłem 

do niego i bardziej na migi niż słownie przedstawiłem 

prośbę. A on wskazał miejsce obok. Usiadłem. 

On zagrał, zaśpiewał swoją kwestię zgodnie z tradycją 

mszy i oddał mi gitarę. Gitara super, nagłośnienie wspaniałe 

i po prostu nagle palce dotknęły strun. Wtedy jeszcze 

żył papież Jan Paweł II – i zacząłem śpiewać Barkę 

po polsku. I usłyszałem, że wierni dołączają. Śpiewali po 

boliwijsku, ja po polsku i to było coś, czego nie da się 

wyrazić. Przeżycie nie do opisania… 

Rozmawiając, oglądam zdjęcia. To kolejny talent Witka. Fotografowanie. 

Ale nie zabytków, opisanych tysiące razy, miejsc 

modnych, z folderów. Pejzaży i ludzi. Zwyczajnych, w różnych 

sytuacjach uchwyconych przez aparat. I przyrody pełnej nostalgii 

i grozy, czegoś, co autorowi zdjęcia wydało się dla niego 

samego ważne, zatrzymało, co kazało nacisnąć spust aparatu. 

Jak mówi: „Tam, gdzie nie potrafię czegoś pokazać słowem, 

robi to fotografia. Słowo z obrazem przenikają się i uzupełniają”. 

Fotografie były pokazywane na wielu wystawach, co 

najmniej w sześćdziesięciu różnych miejscach, towarzyszyły 

im prelekcje autora, może bliższe gawędom. Grafik spotkań, 

także tych dla młodzieży, w szkołach – gęsto wypełniony. 

Przed podróżnikiem kolejne wyzwania. Zatrzymany obecnie 

w kraju różnymi sprawami przygotowuje wyprawy. Błądzi po 

mapie Nowej Zelandii, Patagonii, Alaski. Zbiera informacje, zdobywa 

kontakty. Nową Zelandię ma już opracowaną i rozpisaną 

na trzy tygodnie – dzień po dniu, precyzyjnie, z adresami, itp. 

Jego nazwiskiem opatrzone są książki podróżnicze, tomiki 

poezji, nie stroni też od aforyzmów. Jeden z nich brzmi: „Życie 

można przeżyć, przespać albo przebiec”. Witold Stawski 

pierwsze dwa odrzuca. A ja życzę mu w tym biegu pomyślnych 

wiatrów. [WDS] 


87

Trzy schody i drabina 

rozmowa z poetą, pisarzem, felietonistą Tomaszem Jastrunem 

Spotykamy się przy okazji premiery Twojej ostatniej 

książki pt. Album rodzinny, która zawiera wiersze trojga 

poetów: Mieczysławy Buczkówny – mamy, Mieczysława 

Jastruna – taty i Twoje. Poza samą poezją czytelnicy znajdą 

tu również bogaty materiał fotograficzny: małego Tomaszka, 

państwa Jastrunów, dawne miłości, wnuczęta. 

Co Cię skłoniło, żeby powołać do życia tak bardzo osobisty 

tom poezji… 

Osobliwości są ciekawe. A to z pewnością nieczęsto się zdarza, 

że trójka rodzinna – rodzice, syn, i to z różnych pokoleń, 

piszą wiersze i w dodatku żadne z nas nie jest grafomanem, 

bo to oczywiście warunek, żeby taka książka miała sens. 

Ale może, przede wszystkim, chciałem przypomnieć rodziców, 

bo mam wrażenie, że oboje są zapomniani. 

Czy w trakcie opracowywania tej książki znalazłeś coś 

wyjątkowego dla siebie? W końcu te wiersze czytasz już 

trochę inaczej, choćby z racji wieku i życiowego doświadczenia. 

Wcześniej napisałem książkę Dom pisarzy w czasach zarazy, 

która jest opowieścią o kamienicy znajdującej się na 

Iwickiej 8a w Warszawie, w której po wojnie mieszkali moi 

rodzice, a potem i ja. Jest to rodzaj sagi rodzinnej, opowieść 

o mieszkańcach tego domu, pisarzach, artystach, 

stalinizmie, o Sielcach – tym szczególnym miejscu w Warszawie. 

I już podczas pracy nad tą opowieścią głęboko 

wszedłem w moje życie rodzinne. Pomogło mi wszystko, 

co znalazłem w archiwach mamy i taty, a zostawili masę 

dokumentów różnego rodzaju. 

„Byłem blisko ze swoim ojcem, a jednak nie o wszystko 

go zapytałem” – napisałeś w Albumie rodzinnym. Masz 

pytania, których nie zdążyłeś zadać? 

Tak, są takie pytania, ale nie ma ich zbyt wiele, bo rodzice 

opisywali swoje życie. Ojciec w Wydawnictwie Literackim 

88 


wydał Dziennik 1955-1981, mama też robiła notatki. Generalnie 

pisarze zostawiają wiele śladów – pracuję teraz nad 

listami ojca do brata, które ukażą się w krakowskim wydawnictwie 

Austeria, bardzo szczerze pisane dokumenty sprzed 

wojny i powojenne, w których znalazłem ogrom informacji 

o życiu naszej rodziny, ale też o moim dzieciństwie. 

Mieczysław Jastrun, jak wynika z wierszy, był zakochany 

w swoim synku, można powiedzieć, że w pewien sposób 

swoim istnieniem przywracałeś go do życia. W wierszu 

W domu czytamy: 

„Odkąd wszedłeś do domu mego, synku mały, 

Wszystkie w nim rzeczy, wszystkie meble odmłodniały (…) 

Gdybym ja tak uwielbiał ciała i przedmioty, 

Gdybym miał jego oczy, jego czuły dotyk, 

jakim byłbym poetą! Badaczem materii!”. 

Rzeczywiście, w wierszach jest dużo tego rodzaju zachwytu. 

Z racji doświadczeń wojennych tata początkowo nie 

chciał mieć dziecka. Uważał, że po zagładzie posiadanie 

dzieci jest bez sensu. Tu się z mamą nie zgadzali. Potem się 

przekonał, kiedy mnie zobaczył w szpitalu. 

Według jakich kryteriów wybierałeś wiersze? To wielka praca, 

dorobek twórczy całej waszej trójki jest dość obszerny. 

Te wiersze są dobrane pod kątem rodzinnym, ale też uszeregowane 

tematycznie, czyli znajdują się tu utwory dotyczące 

wydarzeń historycznych – doświadczeniem rodziców 

była II wojna światowa, moim stan wojenny – dalej 

są wiersze miłosne, o dziecku, a potem o odchodzeniu, 

o umieraniu, o żegnaniu się z bliskimi. W Albumie rodzinnym 

mamy do czynienia właściwie z trzema pokoleniami. 

Ojciec był starszy od mamy o ponad 20 lat. Trzy schody.

TO 

MASZ 

JAS 

TRUN 

Stworzyłem tę opowieść o rodzinie i twórcach za pomocą 

poezji. Jestem bardzo autobiograficznym poetą, ale 

i w twórczości ojca też można odnaleźć wiele informacji 

z jego życia i mamy. 

Twoje istnienie jest więc udokumentowane potrójnie… 

Tak, bardzo szczegółowo. Wiem nawet rzeczy, których 

może nie powinienem wiedzieć, bo też czasami jest łatwiej, 

jak się wie mniej. Moja mama na skutek choroby 

dwubiegunowej pod koniec życia była bardzo niedyskretna 

i opowiadała mi jakieś niesłychane zupełnie historie 

z zaplecza życia rodziców, a w końcu każdy człowiek ma 

swoje tajemnice, miejsca, w których są ukryte okropieństwa, 

czasami dramaty, o których normalnie się nie mówi. 

Jak to jest urodzić się w domu poetów? Coś, co dla przeciętnego 

człowieka jest jakimś rodzajem luksusu, do poezji 

się dochodzi, dla Ciebie było chlebem powszednim. 

Można sobie wyobrażać, że uczestniczyłeś w rozmowach 

o poezji np. przy śniadaniu… 

Na pewno w tym domu pisarzy na Iwickiej panowała atmosfera 

literacka, która była czymś naturalnym. Jako 

dziecko byłem przekonany, że wszyscy piszą na maszynie 

i nucą swoje wiersze, jak miał to w zwyczaju ojciec. 

W domu wszystko było zawalone książkami od góry do 

dołu. Byłem artystą jak każde dziecko, rodzice zapisywali 

różne moje powiedzenia, które można było uznać za gotowy 

wiersz. 

Twój pierwszy wiersz? 

To było pytanie trzylatka zapisane przez mojego tatę: 

„Dlaczego jabłko ma tylko głowę?”. Pytanie, które może 

stanowić rodzaj ascetycznego utworu. Na poważnie zacząłem 

pisać na studiach, w moim wypadku polonistycznych. 

Ojciec był sympatycznie zaskoczony, chociaż ciągle 

mi mówił, że pisanie, tworzenie wiąże się często z uczuciem 

niedocenienia, przykrości, że to ciężka praca – trochę 

próbował mnie zniechęcać. Ale wiedziałem, że jest 

bardzo ze mnie dumny. Lubił moje wiersze. 

Moja poetyka jest inna niż ojca. Podobieństwa można 

się doszukać bardziej z tym, co pisała mama. Z tatą 

łączy mnie odczuwanie jakiejś grozy istnienia, wiele 

wziąłem od ojca refleksji ostatecznych. Ale ojciec był za 

bardzo zamglony, za duże były przestrzenie między słowami 

– teraz bardziej jestem krytyczny wobec tej poezji 

niż dawniej. W twórczości taty cenię bardziej wiersze 

konkretne, dlatego takie wybrałem do tej naszej wspólnej 

książki. 

Podobnie jak tata, wiele wierszy odnosisz do swoich 

synów. 

Uważam, że w całej polskiej literaturze żaden poeta nie 

poświecił tyle wierszy dzieciom, co ja. Mógłbym wydać 

całkiem pokaźną książkę z wierszami o dzieciach, które 

są dla mnie niezwykłą inspiracją. 

Mam wrażenie, że Twoją twórczość ostatnio zdominował 

temat pamięci, przywracania pamięci, ocalenia 

w niej. Sam często mówisz o słabej pamięci – to jakaś 

obrona przed czasem? 

Bo to jest przekleństwo mojego życia. Zawsze cierpiałem 

na słabą pamięć. Nie mam pamięci operacyjnej, błyskawicznie 

wszystko zapominam. Książkę mogę ponownie 

przeczytać po kilku latach jak nową. Nie znam swoich 

wierszy na pamięć, może jeden. A ojciec znowu recytował 

całą poezję polską z pamięci… Ale rzeczywiście 

ostatnio wyskrobuję wszystko, co się da, z przeszłości, 

staram się wszystkie te rzeczy zapisywać w książkach. 


89

To może przedziwne, ale czytelnicy Domu pisarzy są zachwyceni 

właśnie pamięcią autora, szczególnie tym, jak 

ówczesne realia, podwórko, rodziców, zabawy z rówieśnikami, 

gospodarza domu wspomina dziecko. 

Bardzo czerpałem z opowieści moich rówieśników, z którymi 

razem wychowywaliśmy się na Iwickiej. W jakimś sensie 

zbieram pamięć innych po to, żeby ocalić tamten świat. 

Zbierasz też niepamięć, bo wiele osób nie chce wspominać 

przeszłości, przede wszystkim dlatego, żeby się nie 

tłumaczyć z rozmaitych swoich zachowań. Twój tata też 

podpisał pakt z diabłem, czyli opowiedział się po stronie 

powojennej władzy. 

Twój tata uważany był za poetę metafizycznego. Ty głosisz 

kult racjonalizmu. Czy poeta może być racjonalny? 

Nie powinien być. Ale ja za takiego się uważam. I też te 

moje wiersze są bardzo konkretne, lubię krótkie formy, 

są bliskie życia. Stąd pewnie też fakt, że piszę prozę, opublikowałem 

w ostatnich latach kilka powieści, a przez kilkanaście 

lat pisałem felieton do paryskiej „Kultury”, po 

śmierci Giedroycia i „Kultury” do „Rzeczpospolitej”, potem 

do „Newsweeka” i „Wprost”, teraz piszę felieton do 

„Przeglądu” i do „Zwierciadła”. Mój felieton to zawsze trochę 

dziennik, a trochę reportaż, który składa się modułów. 

Ja jestem bliżej mięsa życia. Ojciec był oderwany od życia, 

to zresztą trochę mu szkodziło, może za bardzo miał głowę 

w chmurach, co nie przeszkadzało mu przyjaźnić się 

z Różewiczem, Herbertem i Szymborską. I nie przeszkadzało 

mieć pasję społeczną. 

Dlaczego jabłko ma tylko głowę? 

Tak, książka Dom pisarzy jest właśnie o tym. Co się stało, 

że niemal wszyscy wybitni pisarze, artyści w to weszli. 

Takie zachowanie z pewnością da się wytłumaczyć 

traumą wojenną, wielką zagładą, końcem świata. Ci ludzie 

z trudem ocaleli, za wszelką cenę chcieli żyć, poza tym 

wchodzono w pewne złudzenia, najpierw łagodnie, a potem 

trochę tak, jak się wchodzi w mafię – a z mafii ciężko 

jest wyjść. Ta ideologia na pewno była kusząca, ale też 

i przywileje – mieszkania, podróże, wielkie nakłady książek. 

Człowieka najłatwiej zdemoralizować, jak się mu daje. Ten 

mechanizm opisuję krok po kroku, ilustrując losami poszczególnym 

pisarzy. Ale trzeba też pamiętać, że ci sami pisarze 

odeszli od popierania władzy ludowej i stanowili opozycję. 

Od 1956 roku było to niezwykłe zjawisko w skali Europy 

Wschodniej – mój ojciec był potem właściwie opozycjonistą, 

w 1982 r. podpisał List 34 i inne tego typu listy protestacyjne. 

To po tacie mam taką ogromną pasję polityczną – interesuję 

się polityką. W czasie stanu wojennego przez rok się ukrywałem, 

byłem internowany. Moje felietony dotyczą w 50 procentach 

polityki i zawierają bardzo ostre komentarze. 

90 


U Różewicza metafizyka wypływa właśnie z konkretu, 

u Ciebie zresztą też, choć się trochę od metafizyki odżegnujesz. 

„Idziemy / a kiedy schody się kończą / Dostawiam drabinę 

/ Do nieba / Chociaż wiem / Że tam niczego nie ma”. 

Myślę, że jak ktoś pisze o śmierci, przemijaniu, (u mnie są to 

tropy wiodące), metafizyka siłą rzeczy się pojawia. 

Czy nie uważasz, że poezja zaangażowana jest gorszą 

siostrą poezji odnoszącej się do wieczności – bo w końcu 

do tej kategorii dąży wypowiedź poetycka? 

Mam te dwa skrzydła. W czasie stanu wojennego byłem 

poetą bardzo politycznym, pisałem wiersze, które wówczas 

były bardzo popularne – przepisywano je na karteczkach. 

Drukowałem je pod pseudonimem, ponieważ 

przez rok się ukrywałem. Ale rzeczywiście mniej sobie je 

cenię. Jeśli w przyszłości zrobię wybór swoich wierszy, 

to tam utworów z tego okresu będzie niewiele. Chociaż 

jako znak czasu są na pewno ciekawe. Teraz rzadko zdarza 

mi się pisać wiersze, które są komentarzem do rzeczywistości. 

Napisałem jednak wiersz o Ukrainie, reaguję 

na to, co się dzieje, ale raczej w prozie, nie w poezji.

MIECZYSŁAW JASTRUN 

ZNAJOMOŚĆ Z CIENIEM 

Maleńki chłopczyk hasa na koniku. 

Konik na biegunie rwie się. 

Chłopczyk 

Śmieje się, 

Kołysze się, Pokrzykuje. 

Nagle dostrzega obok na ścianie 

Cień głowy konika 

I własny cień. 

Jak obcy – 

Cień łba końskiego 

I cień olbrzyma. 

Schodzi z siodła umiejętnie jak dorosły jeździec 

I rączkami pełnymi zdziwienia 

Dotyka 

Drewnianej głowy konika 

I niematerialnej głowy cienia. 

Sprawdza obie i patrzy na mnie pytającymi oczyma. 

MIECZYSŁAWA BUCZKÓWNA 

PO CIEMKU 

Poeta to ten 

Komu odebrano wzrok 

W pełni jawy 

Koniuszkami płonących palców 

Dotyka słów 

I nie wie – czy je zapalił 

TOMASZ JASTRUN 

LISTY 

Czytam miłosne listy 

Ojca do mojej matki 

Słowa po ulewie 

Nie mieszczą się 

W rynnach zdań 

Chmury się kłębią 

W szalonym pędzie 

A ja zaraz będę 

Ja już się spieszę 

W fabryce życia 

Huk i zgiełk 

Ognistą smugą 

Płynie surówka 

Wlewa się w formę 

Która jest mną 

Z powodzeniem piszesz poezję i prozę, utrzymujesz się 

z pisania, co jest w Polsce dość trudnym zadaniem. Czujesz 

się bardziej poetą czy pisarzem? Czy w ogóle można 

wprowadzać taki podział? 

Żyję dzięki felietonom, nie książkom. Ale oczywiście we 

wszystkim, co piszę, używam poetyckiego myślenia i czucia. 

Przede wszystkim jestem poetą, czasami reporterem, proza 

jest pochodną. Dosyć rzadko poeci piszą prozę. Ona może 

przeszkadzać poezji… 

Twój ubiegłoroczny tomik wierszy Przed zmierzchem nie 

potwierdza tej tezy. Był bardzo dobrze przyjęty przez czytelników 

i krytykę. 

Tak, sądzę, że to jeden z moich najlepszych zbiorów. Dość 

długo trwała przerwa, bo siedem lat. I teraz też wiersze do 

mnie przychodzą, choć z wiekiem coraz trudniej. Pamiętam, 

jak Różewicz powiedział kiedyś do mojego ojca – byłem 

wtedy młodym człowiekiem i chyba nie bardzo to rozumiałem 

– „Wiesz, poezja kiedyś mi tak tryskała, a teraz tak 

ledwie kapie”. Ale to, że rzadko, nie znaczy, że gorzej. 

Czym dla Ciebie jest poezja? Czy potrzebna jest już tylko 

samym poetom? 

Poezja jest w nas głęboko – poeci są jak dzieci, pytają o rzeczy, 

o które się nie pyta. Baudelaire powiedział: „Geniusz to 

dzieciństwo odnalezione świadomie, dzieciństwo obdarzone 

teraz, by mogło się wypowiedzieć (…)”. To jest pewien 

rodzaj wrażliwości, którą można w sobie budować. Masa 

ludzi pisze wiersze w młodości, potem ta potrzeba zamiera. 

Nawet się uważa, że poezja to domena młodości, uczucia. 

Nie jest przypadkiem, że można być świetnym poetą, mając 

18 lat, ale prozaikiem raczej nie. Nie ma wybitnej prozy pisanej 

w tak młodym wieku, bo do tego trzeba doświadczenia 

i rzemiosła. 

Poezja bardziej wypływa z naturalnego instynktu człowieka. 

Miłosz powiedział kiedyś: „Kurczą się, kurczą nasze wyspy”. 

To łatwo wytłumaczyć – mamy sporą ofertę rozmaitych aktywności, 

rozrywek, które nas rozpraszają, a poezja wymaga 

skupienia. 

Ale Ty wciąż skupiasz wokół siebie dużo osób na spotkaniach 

autorskich. 

W małych miasteczkach na moje spotkania przychodzi 100- 

-200 osób, w dużych miastach ludzie nie mają czasu. I może 

to jest tak, że ludzie sami z siebie nie szukają poezji, ale kiedy 

już przyjdą i słuchają, kiedy są to dobre wiersze, rezonujące 

z nimi, w końcu się w nich odnajdują. [AH] 

R o z m a w i a ł a : 


91

POEZJA 

Polecane 

TOMASZ JASTRUN – poeta, prozaik, dziennikarz, felietonista, krytyk 

literacki. Autor kilkunastu książek poetyckich i prozatorskich. Opublikował 

również zbiory felietonów („Twój Styl” i „Zwierciadło”) i rozmów 

wspólnie z Wojciechem Eichelbergerem. Od 1982 do 1989 redagował 

w tzw. drugim obiegu pismo literackie „Wezwanie”, a od 1987 

był członkiem redakcji „Res Publiki”. Opublikował w podziemiu m.in. 

tomik wierszy Biała łąka i reportaże. W 1983 otrzymał nagrodę kulturalną 

„Solidarności” za lata 1981–1982 (za poezję stanu wojennego). 

W 1985 otrzymał stypendium Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym 

Jorku, a w 1986 Nagrodę Fundacji im. Kościelskich. Kontynuował 

współpracę z paryską „Kulturą”, gdzie publikował artykuły i felietony 

pod pseudonimami Witold Charłamp i Smecz. Na łamach tego pisma 

pod drugim z nich rozpoczął serię felietonów Z ukosa, które następnie – 

po 1989 – kontynuował w „Rzeczpospolitej” i „Newsweeku”. 

W latach 1990–1994 był dyrektorem Instytutu Polskiego w Sztokholmie 

oraz attaché kulturalnym w Szwecji. W latach 1994–1995 

prowadził telewizyjny program kulturalny Pegaz. W drugiej połowie 

lat 90. zasiadał w konwencie Ruchu Stu. Współpracował z „Twoim 

Stylem” (felietony Notatnik erotyczny) oraz „Zwierciadłem” (felietony 

Czułym okiem). Publikował na łamach „Życia Warszawy” i jego 

dodatku kulturalnego „Ex Libris”. W latach 2012–2013 był felietonistą 

tygodnika „Wprost”, następnie podjął współpracę z tygodnikiem 

„Przegląd”. W 2020 został gospodarzem autorskiego programu na 

antenie internetowej rozgłośni Halo.Radio, prowadził go do 2021. 

Ostatnio wydane książki to: Dom pisarzy w czasach zarazy (2020), 

Przed zmierzchem (2021), Arytmia i kwarantanna (2021), Album rodzinny 

(2022). 

Jest członkiem warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. 

W 2008 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia 

Polski. W 1990 otrzymał Nagrodę Literacką im. Zygmunta Hertza. 

92 


MILCZENIE 

Nie piszę do ciebie 

Bardzo się staram 

I cały jestem 

Niepisaniem do ciebie 

Moje ręce usta oczy 

Nawet mój nos 

Nie piszą do ciebie 

Nie wiem jak długo 

Wytrwam 

W niepisaniu do ciebie 

Na razie 

Pozwalam sobie tylko napisać 

Że nie piszę do ciebie 

I liczę 

Że weźmiesz sobie do serca 

To moje milczenie 

W którym tętni tyle słów 

Jakby galopem 

W chrzęście kurzu i pocie 

Pędził na śmierć 

Szwadron kawalerii 

POEZJA 

INNE ŻYCIE 

Mój ty Boże 

Gdybym wiedział 

Że tak ułoży mi się życie 

Żyłbym jakoś inaczej 

Inaczej ułożyłbym głowę do snu 

Z inną żoną miałbym inne dzieci 

Pisałbym inne wiersze 

W innym zeszycie 

A może nawet zamiast słów 

Układałbym paczki na poczcie 

A przecież już wiem 

Że w innym życiu 

Jest zawsze tak samo inaczej 

NEKROLOGI 

Przejmujący jest smutek nekrologów 

Całe życie mieści się w kwadracie 

Niewiele większym niż znaczek 

Na liście 

Wysłanym donikąd. 

ŁĄKA 

W zielonych oczach 

Mojego synka 

Uśmiecha się łąka 

Kładę się na niej 

I patrzę jak płyną 

Obłoki a ptaki 

Kreślą na niebie 

Tajemne znaki 

I nikną w błękicie 

Chce go pocałować 

Ale mi się wymyka 

Rośnie i smukleje 

Zarzucam na ramię 

Resztkę swojego życia 

I odchodzę w zapomnienie 

BALKON 

Ojciec zawsze stał na balkonie 

I patrzył jak odchodzę 

Odwracałem się i machałem mu ręką 

Na pożegnanie 

Stał tak długo aż zmienił się 

W białego gołębia 

A pewnego dnia odfrunął 

Pusty balkon zawisł nad przepaścią 

Idę i zamiatam 

Białym skrzydłem ulicę. 

SZTANDAR 

Idę cmentarzem 

Prawie wszyscy zmarli 

Są młodsi ode mnie 

Idę cmentarzem 

I powiewam swoim życiem 

Jak sztandarem 


93

Dariusz 

Miliński 

„Świat jest stuknięty i podniecający – 

przeraża i zachwyca” – napisał Dariusz 

Miliński w swojej niezwykłej biografii, 

wydanej u progu nowego tysiąclecia, 

której nadał przewrotny tytuł Urodzony 

na cmentarzu. Świat zbudowany przez 

artystę jest zupełnie inny niż ten przerażający, 

w którym żyjemy. To „dziupla” 

powstała dzięki energii, za pomocą 

której po latach poszukiwań Miliński 

„skonstruował” ostatecznie swoje wnętrze. 

To „dziupla” osobliwa, a jej lokator, 

o niesłychanej wyobraźni, nazywa siebie 

„żołędziowo-kasztanowym ludkiem”. 

O Milińskim sporo napisano i powiedziano 

i na pewno wciąż będzie się 

o nim mówić, bo to twórca autentyczny, 

spełniony, akceptujący niełatwą rzeczywistość, 

w której znalazł w końcu tę 

„dziuplę” dla siebie i swoich bliskich. 

W obrazach (często w charakterystycznej 

„żołędziowo-kasztanowej” tonacji 

ciepłych brązów i zieleni) już zdefiniował 

siebie, a swojej malarskiej rzeczywistości 

wciąż nadaje metaforyczno- 

-baśniowy wymiar, będący wyróżnikiem 

jego stylu. Ale Miliński to nie tylko 

malarstwo, to także teatr, bo Dariusz 

żyje każdą sztuką. Jego rzeczywistość 

jest teatrem, w którym spektakle rozgrywają 

się na scenie życia, z udziałem 

osób, które podobnie jak on przeżywają 

świat, żyjąc w nim głęboko i łatwo. 

To świat magicznej Pławnej, u stóp Gór 

Izerskich – prosty i mniej skomplikowany 

od tego „obrzydliwie kpiącego”, który 

nas teraz otacza. 

Dla Milińskiego malarza najważniejsza 

jest rzetelność warsztatowa, dlatego 

wystawia ostatnio z tymi, których 

połączyła wspólna idea zawalczenia 

o wysoki poziom sztuki. Współtworzy 

Gruppę Siedem, która choć powstała 

niedawno, zdążyła już zaistnieć na kilku 

wystawach (a będzie ich na pewno sporo). 

Być może odnajdą się inni odważni 

94 


artyści o podobnych przekonaniach 

i dążeniach, którzy wkrótce zasilą szeregi 

Gruppy. Różne osobowości twórcze 

tworzą dzieła o różnorodnej tematyce, 

jednak zawsze ocierające się 

o problemy współczesności. Tych 

problemów nie unika też Miliński, 

choć z pozoru jego malarstwo może 

się wydawać bajką. Zresztą artysta 

sam siebie nazywa „strażnikiem bajek 

i poetyki świata”, ale czy tego 

świata, który zmierza teraz gdzieś na 

skraj przepaści? Bardziej niż kiedykolwiek 

wcześniej boimy się o każdy 

dzień i godzinę, bo – mówiąc słowami 

artysty – „zagrożone są klimaty 

pięknego bycia”, czy potrafimy temu 

zapobiec? 

Na obrazach Milińskiego (oprawionych 

w ramy wykonane przez samego 

artystę) widać zwykle postacie 

gwarne, ruchliwe – choć bajkowe, to 

jednak zanurzone w konkretnej rzeczywistości, 

której ukrytą metaforę 

łatwo odczytać. Może jesteśmy dziś 

w szeregu podążającym „za topniejącym 

autorytetem”, którym jest śniegowy 

bałwan, i na dodatek mamy 

wrażenie, że niedługo pozostanie 

nam już jedynie „gwiezdne paliwo”. 

Może spróbujemy więc wspólnymi siłami 

(tak jak te postacie na obrazach) 

unieść księżyc „ratując świat”? 

Na temat malarstwa Milińskiego wypowiedziało 

się już wiele autorytetów. 

Pisano, że jest ono pełną barw i kontrastów 

esencją bycia człowiekiem (Waldemar 

J. Marszałek) albo po prostu 

bardzo dobrą robotą malarza (Henryk 

Waniek) i niekończącą się rzeką ludków 

prostych i kruchych jak my sami (Piotr 

Bukartyk). Miliński to artysta alegorysta 

(według Stanisława Sojki) – poeta 

pędzla i farby. Czy można dodać coś 

więcej? Można naturalnie opisać każdy 

gruppa siedem 

obraz – sceny rozgrywające się w pejzażu 

z wiatrakami, drewnianymi domami 

krytymi strzechą – trochę na podobieństwo 

płócien niderlandzkich mistrzów 

(Boscha albo Bruegla), do których Miliński 

jest często przyrównywany. Może 

rzeczywiście statki i okręty przypłynęły 

z płócien Willema van de Veldego. Obraz 

Król i sługusy, choć nastrojem panującym 

wśród zgrupowanych postaci 

przypomina nieco flamanda Jakuba 

Jordaensa, to jednak uniwersalną wymową 

całej sceny nasuwa raczej skojarzenie 

z Pochlebcami Pietera Brueghla 

młodszego. Schody do nieba (których

jednak nie udało się zbudować) to 

dalekie echa brueglowskiej Wieży 

Babel. Za to Wejście Polski do 

Unii – z piramidą zwierząt – wskazuje 

na zupełnie inne (współczesne) 

inspiracje i analogie, jeśli już chcemy 

się ich doszukiwać. Domy wymieszkane 

albo te z cyklu Odejścia w 

samą porę (choć mimo wszystko nie 

możemy pozbyć się podobieństwa 

do dawnych Holendrów) to jednak 

przede wszystkim własna, poetycka 

i artystyczna wizja samego artysty – 

metafora niepozbawiona uroku i humoru 

– cech właściwych osobowości 

twórcy. 

Czy w Melancholii Milińskiego można 

odnaleźć echa Dürera albo Malczewskiego, 

skoro ci klasycy sztuki 

podejmowali ten sam temat? Melancholijne 

zamyślenie jest zwykle 

jednakowe – wyrażające często stan 

emocjonalny samego twórcy. To 

niekończąca się rzeka sceptycyzmu 

trudnego do pokonania, która wchodzi 

(właściwie wlewa się) w obszar 

obrazu i przypomina surrealistyczną 

przestrzeń z płócien Magritte’a (Dola 

człowiecza), w której świat rzeczywisty 

łączy się iluzyjnie z tym nadrealnym, 

by wprowadzać widza w stan 

niepewności. Te metaforyczne płótna 

Milińskiego z wstęgą rzeki – Melancholia 

czy Zamyślona – podobają 

mi się najbardziej, może dlatego że 

sama się utożsamiam z postaciami 

na obrazach. To jest właśnie ta magia 

obrazów Dariusza, w których każdy 

chce być i może odnaleźć tu coś 

dla siebie albo po prostu odnaleźć 

zwyczajnie… samego siebie. 

Miliński żyje w bajce, w której i my 

także chcemy być, bo bajkę tę podobnie 

odczuwamy, i to jest bezsprzecznie 

wielkość jego sztuki. 

I pomyśleć, że cykl Ludzie-piece stał 

się profetycznym obrazem nadchodzącej 

zimy, bo artysta jest po prostu 

wizjonerem. A my? Nie mamy 

wyjścia – musimy odnaleźć gdzieś 

w naszej rzeczywistości Czyściciela 

świata, a może raczej Reperowacza 

skrzydeł, aby unieść się gdzieś wysoko, 

choć na chwilę, ponad tę naszą 

smutną rzeczywistość. [IWC] 


95

Z POWROTEM 

dom jak dom 

kamienica w środku miasta 

w nim mieszkanie 

Ryszard Grajek 

kamień doleciałby do kolejnego obrazu 

(żywego w mojej pamięci) 

szkoła drzewa wielkie kasztany kościół garnizonowy 

poczta liceum ulica Chrobrego 

dziś nie wyobrażam sobie bez nich dzieciństwa 

dalej teatr biblioteka i katedra 

życie w kawiarniach ludzie za oknem 

z lewa w prawą i z powrotem 

normalny świat tak żyłem 

z tęsknotą wielką wtedy 

i potem 

96 


foto: RC 


97

e n a t a s z p u n a r 

Alchemik spoza czasu 

Gdybyśmy i my znaleźć mogli między rzeką i skałą 

czyste, ustronne, człowiekowi przeznaczone szczupłe pasmo 

żyznej ziemi. Bo własne serce jeszcze wciąż nas przerasta, jak tamci. 

I już nie dostrzegamy je w obrazach, które je uśmierzają, 

I także w ciałach bogów, w których wznioślej łagodnieje. 

(R. M. Rilke Elegie Duinejskie) 

Otwarte szeroko okno pracowni. Słońce, które już niżej 

wędruje po niebie, wdziera się do jej wnętrza. 

Jeden z promieni ześlizguje się po ścianie, oświetlając 

utrwalone na niej w błękitach i ugrach ślady mieszkańców, 

kładzione jedne na drugich. Kolory lekko wirują 

w tańcu i przenikają się płynnie i miękko jak sfumata renesansowych 

arcydzieł. Jak płomień zapalają się o świcie. Gasną, 

zdmuchnięte z nadejściem mroku. 

Atmosfera wnętrza jest przyćmiona, jakby otulał ją szary 

dym lub mgła, co spowiła rzekę, leniwie płynącą nieopodal 

szerokim korytem. Ściana pracowni, pokryta wieloma 

warstwami laserunków farby, stała się tłem dla stojących 

w rzędzie na stole kilku starych przedwojennych butelek, 

przyniesionych kiedyś z targu staroci. Ich subtelne i łagodne 

kształty oraz delikatne odcienie patyny przywołują w pamięci 

ciche życie obrazów Giorgia Morandiego. 

Promień słońca właśnie dotknął szyjki kolby erlenmajerki 

z cienkiego, przezroczystego szkła. Delikatnym blikiem nakreślił 

jej stożkowaty kształt, od szczytu aż do owalnej podstawy. 

Subtelne smugi szarości powtarzają ten rytm jeszcze 

kilkakrotnie jak echo i jak ono cichną. A tam, gdzie ostrzej 

zaświecił na kolbie blik światła, z wyraźnymi akcentami bieli 

na krawędzi załamań szkła, pojawił się szary rysunek i wydobył 

ją z tła. Po drugiej stronie kolby jej kształt wtapia się 

w kolor ściany i staje prawie niewidoczny. Tak widzi ją malarz, 

kiedy przygląda się jej wnikliwie, a potem podejmuje 

próbę stworzenia własnego obrazu świata. 

W przestrzeni pracowni odbywa się tajemniczy proces powoływania 

do życia tego, co jeszcze nie istnieje. Pierwotnie 

bywa to zaledwie mglistą wizją, której się malarz od- 

98 


daje, gdy kieruje się ciekawością nowego doświadczenia 

i przekraczania granic swojego pojmowania. Obraz wiedzie 

go tam, gdzie nie sięga jeszcze świadomość jego umysłu. 

Stając naprzeciw pustki nieskazitelnie białego płótna, musi 

jednocześnie podążyć odważnie za własnym instynktem 

i intuicją. Kroczy więc chwiejnie po cienkiej granicy zakreślającej 

obszar mrocznej krainy jego niewiedzy i chwilowych 

błysków olśnienia, które na moment pokazują w jaskrawym 

świetle ostrzejszy obraz. Nie ma tu więcej wiedzy niż jest 

wiary w powodzenie tej podróży na płótnie, prowadzącej 

właściwie w głąb siebie. Bo tu obraz jest przewodnikiem. 

Czemu więc zaufać i komu się poddać, rozpoczynając tę 

wędrówkę bez znanego celu? Tu wszystko może być tylko 

drogą. Stawaniem się, niemającym kresu. 

A teraz promień słońca wydobył z tła oparte o ścianę gusle 

(gęśle) znalezione kiedyś w Dubrowniku. Ich buntowniczy 

głos brzmiał na Bałkanach przeciw wszelkim niesprawiedliwościom 

i niewolom. Ale te tutaj są nieme na wieki – 

mają rozdarty skórzany pergamin na pudle rezonansowym 

w kształcie łzy. Całe są jednym rzeźbionym kawałkiem 

drewna, przeżartym gęsto przez korniki i czas. Na gryfie wyryto 

datę – 1934. A na jego główce, rozbudowanej w kształt 

dwugłowego orła w koronie z godłem na piersiach, sportretowano 

sześciu bałkańskich królów i bohaterów z sumiastymi 

wąsami. Pod spodem zapisano cyrylicą ich imiona 

i słowa, których znaczenia nie rozumiem. Nie wiem, do 

kogo należał ten instrument, kto szarpał smyczkiem jedyną 

strunę i stwarzał mowę jego serca. W jakim domu jej 

słuchano? Ten okaleczony tajemniczy przedmiot już do 

nikogo nie przemówi i nie wybrzmi zaklęta w nim historia 

z dalekiego świata. Kto i dlaczego zdławił dźwięki rodzące się 

w jego wnętrzu?

Głosy, głosy. Serce moje, wsłuchuj się, jak wsłuchiwali się 

jedynie święci: póki wezwanie potężne nie uniosło ich nad ziemię, 

lecz oni, Nieprawdopodobni, klęczeli nadal na nic nie bacząc 

w zasłyszeniu. I nie po to, byś wytrzymało głos Boga. 

Ale słuchaj wiewu przeciągłego, wieści nieprzerwanej, 

która się z ciszy wyłania. 

(R.M. Rilke Elegie Duinejskie) 

Okaleczone bałkańskie gusle znikły w mroku. Słońce schowało 

się za róg wysokiej kamienicy po przeciwnej stronie 

uliczki. Na jakiś czas pracownia zanurza się w tajemniczym 

półcieniu. Przypominają mi się słowa, które w filmie 

Agnieszki Holland wypowiada główny bohater, Ludwig van 

Beethoven, w dialogu z zafascynowaną jego mistrzostwem 

młodą kompozytorką: 

– Obsesją twojej kompozycji jest struktura, dobór odpowiedniej 

formy. Posłuchaj głosu, który brzmi w tobie. Ja usłyszałem go 

dopiero wtedy, gdy ogłuchłem. 

– Mam odnaleźć w sobie ciszę, żeby usłyszeć muzykę? 

– Tak. Cisza to podstawa. Gdy otoczy cię cisza, wtedy twoja dusza 

zaśpiewa. 

(dialog z filmu Kopia Mistrza, reż. Agnieszka Holland) 

Czasami bałkańskie gusle stają się bohaterem malowanego 

obrazu. Wpatruję się wtedy w ich zranione wnętrze i słyszę, 

jak zaczyna rodzić się w nim i wybrzmiewać, z początku cicha 

jak szept, bałkańska melodia, w której jest bezkresna 

przestrzeń i wiatr. Czując na sobie moje spojrzenie i uwagę, 

instrument zaczyna snuć, jak pająk swą nić, legendę swego 

życia. Jak tamta uliczna latarnia w jednej z baśni Hansa Christiana 

Andersena, która bała się przetopienia w inny przedmiot 

i utraty wspomnień. Jakby czuła, że tworzy ją własna 

historia. Ale pewnego dnia przyśniło się jej, że została przelana 

w żelazny świecznik w kształcie anioła. W tym śnie zobaczyła 

siebie, stojącą na biurku w pokoju pełnym książek 

i pięknych obrazów. 

Było to u poety i wszystko, co myślał lub o czym pisał, zjawiało 

się wokół niego; pokój przemieniał się w gęste lasy, w słoneczne 

łąki, po których spacerowały bociany, i w pokład okrętu 

na wzburzonym morzu. 

(H. CH. Andresen Stara latarnia) 

W ostatni wieczór, kiedy latarnia żegnała się ze swoim miejscem 

życia na ulicy miasta, z szarych chmur spadła na nią 

kropla deszczu i szepnęła: 

– Przeniknę w ciebie tak, że jeżeli sobie życzysz, w ciągu jednej 

nocy staniesz się rdzą, rozpadniesz się i zamienisz się w pył! 

(H. CH. Andersen Stara latarnia) 

Nie, latarnia nie tego chciała. Nikt i nic nie chce zamieniać 

się w nicość. Nie chcemy odchodzić w mrok, kiedy na scenie 

gasną światła. Nie chcemy zapadać się w martwą ciszę. 

Przeraża nas pustka, w której nie ma żadnego poruszenia. 

Wypełniamy ją sobą. Głosami, światłem, ruchem. Najdrobniejszym 

przejawem życia. Ale godzimy się, bo nie możemy 

inaczej, na wieczną przemianę. 

Nawet jeśli zgasną lampy, gdy mi powiedzą: 

już koniec – gdy szarym podmuchem próżnia spłynie ze sceny, 

jeśli już żaden z moich umilkłych przodków 

nie będzie siedział przy mnie, żadna kobieta, nawet 

chłopiec z zezem piwnych oczu. 

Zostanę jednak. Wciąż trwa oglądanie. 

(R. M. Rilke Elegie Duinejskie) 

Ciepłe światło znów pojawia się na ścianie. Słońce minęło 

wysoką pierzeję budynku naprzeciw. Teraz będzie rozświetlać 

wnętrze aż do wieczora. Zamykam okno. Gwar miasta 

zostawiam za drzwiami. Wsłuchuję się w ciszę. W milczenie 

przebywających tu przedmiotów, rekwizytów do martwych 

natur, z których każdy ma swój mit. Zatrzymane w sobie 

ciche życie. Milkną głosy. 

Powiadają, że aniołowie nie wiedzą często, czy idą 

wśród żywych, czy umarłych. 

Prąd odwieczny wciąż porywa z sobą wszystkie pokolenia 

z jednego obszaru w drugi i tłumi ich głosy w obydwu. 

(R.M. Rilke Elegie Duinejskie) 

Układam draperię z kawałka starego japońskiego jedwabiu 

w szerokie, turkusowo-karminowe pasy. Na niej wyschnięte 

owoce granatu, zerwane z drzewka rosnącego na dalekim 

greckim półwyspie Mesa Mani, gdzie niegdyś ukrywali 

się piraci i rozbójnicy, a w głębi niedostępnych gór Tajgetu 

zakorzenił się ich bunt. Dokładam pomarańcze i cytryny 

z meseńskiego portu Koroni. I ciemne strąki drzewa chlebowego, 

pozbierane na górskiej ścieżce prowadzącej przez 

Tajget do Mistry z homeryckiego portu Kardamili. Wiązki 

mocno pachnących gałązek dzikiego tymianku i oregano, 

zebranych na półpustynnym Tigani, gdzie porastają ruiny 

murów i cysterny bizantyńskiej katedry z czasów cesarza 

Justyniana. Obok okna stoi drewniana żaluzja, znaleziona 

na wysokich skałach obmywanych przez sztormowe fale 

pod latarnią morską na przylądku Matapan. Jej odrapana 

farba ma kolor głębokiego szmaragdu wód Morza Śródziemnego, 

które opływają tamten najbliższy Afryce grecki 

skrawek lądu. 

Patrzę na przetarte błękitnozielonkawe smugi na ścianie. 

Przypominają mi wnętrza kamiennych wież mieszkalnych 

na półwyspie Mesa Mani, który ma kolor wszystkich odcieni 

ugru. Albo te opuszczone toskańskie pałace pokryte tynkiem 

w kolorze neapolitańskiej żółci, jaśniejącej jaskrawym 

kolorem na końcu ciemnych, ciasnych i zwartych szpalerów 

smukłych, szmaragdowozielonych cyprysów. Lub 

tamte wioski pod wysokim niebem Prowansji, całe zanurzone 

w chromowej zieleni fal morza winnic na alpejskich 

wzgórzach. Pełne światła obrazy przywiezione z plenerów 

Południa nieoczekiwanie wpisują się w klimat krakowskie- 


99

go wnętrza. Jakby ani przestrzeń, ani czas nie miały tu 

dostępu i nie tutaj było ich królestwo posiadające swoje 

granice. Czas i miejsce przestają mieć znaczenie. Co więc 

ma znaczenie? Może wyobraźnia, nieposiadająca granic, 

kiedy się w nią zanurzyć głęboko i wszystko staje się możliwe, 

nawet najbardziej fantastyczne marzenia… 

W pracowni, która zajmowała obie izby piwnicy, Paracelsus 

prosił swojego Boga, swojego nieokreślonego Boga, jakiegokolwiek 

Boga, żeby zesłał mu ucznia. Zmierzchało. Wątły ogień na 

kominku rzucał nieregularne cienie. 

(J. L. Borges, Róża Paracelsa) 

W tamten wieczór, opisany przez Jorgego Luisa Borgesa, 

do drzwi pracowni alchemika zapukał uczeń. 

– Mniemasz, że potrafię wytworzyć kamień, który przemienia 

wszystkie pierwiastki w złoto (…). Nie złota szukam, a jeżeli ty 

pragniesz złota, nigdy nie zostaniesz moim uczniem. (…) 

– Chcę, byś nauczył mnie sztuki. Chcę przebyć z tobą drogę, 

która prowadzi do Kamienia. (…) 

– Droga jest Kamieniem. Początek jest kamieniem. Jeżeli nie pojmujesz 

tych słów, jeszcze nie zacząłeś pojmować. Każdy krok, 

jaki czynisz, jest celem. (…) 

– Czy cel istnieje? (…) 

– Oszczercy, którzy są nie mniej liczni od głupców, twierdzą, że 

go nie ma, i nazywają mnie szalbierzem. Nie przyznaję im racji, 

chociaż niewykluczone, że jestem marzycielem. Wiem, że Droga 

istnieje. 


Popołudniowe jesienne słońce już ledwie rozświetla przestrzeń 

pracowni. Laserunkowe kolory ścian w półmroku 

wydają się rozległymi przestrzeniami, abstrakcyjnymi krajobrazami, 

pełnymi mglistych fragmentów nieba lub morza jak 

z obrazów Wiliama Turnera. 

Na tle ścian, ulotnym jak niebo w pochmurny dzień, na solidnych 

drewnianych półkach, zgromadziłam całe materialne 

tworzywo, z którego powstaje obraz: słoiczki z kolorowymi 

pigmentami w proszku – biele, żółcienie i oranże, czerwienie, 

fiolety, błękity i brązy, zielenie i czernie. Oleje i inne media, 

kleje i spoiwa do różnych technik malowania oraz utrwalające 

werniksy. I wszelkie zaprawy potrzebne do gruntowania 

surowego lnianego płótna podobrazi lub desek. Na szczycie 

tej piramidy półek stoi szereg srebrnych dzbanków, z których 

sterczą metalowe szpachelki w różnych rozmiarach, dłuta 

i liczne pędzle – jak kwiaty w dzikim ogrodzie, z włosianymi 

koronami płatków na drewnianych trzonkach. W licznych 

pudełkach leżą różnej grubości pałeczki węgla, sepii, grafitu. 

Buteleczki tuszu i puszki farby drukarskiej. Stosy i rulony 

rozmaitych papierów, o przeróżnej fakturze i kolorze. I wiele 

tu jeszcze innych niezbędnych malarzowi sprzętów i narzędzi 

o tajemniczym zastosowaniu. Oto i cały alchemiczny warsztat. 

– Powiadają (…), że potrafisz spalić różę i wskrzesić ją z popiołów 

mocą swojej sztuki. Pozwól mi być świadkiem tego cudu. (…) 

– Czy sądzisz, że cokolwiek można przywrócić nicości? (…) Powiadam 

ci, róża jest wieczna i tylko jej kształt może się zmienić. 

Pochwycił gwałtownie szkarłatną różę (…) i cisnął ją w płomienie. 

Zniknęła barwa i pozostała tylko smużka popiołu. 


100 


W półmrocznej głębi jednej 

z półek stoją proste słoje pełne 

grudek wyschniętej ziemi o różnych 

odcieniach sepii, umbry 

i ochry. To jest zwyczajna gleba 

przywieziona z żyznej Mesenii 

i jałowej Lakonii. Dawno temu 

pigmentów tamtych ziem używano 

w bizantyńskim malarstwie 

ściennym, którego apogeum 

świetności i rozmachu 

zobaczyłam w Mistrze. Kolory 

tamtych fresków przypomniały 

mi wczesnorenesansowe malarstwo 

ścienne Giotta di Bondone 

z Asyżu lub Ambrogia Lorenzettiego 

i Simona Martiniego ze 

Sieny. Średniowieczna i renesansowa 

alchemia farb ograniczona 

była wówczas do tego, co bezpośrednio znalezione w ziemi. 

Wiele wieków eksperymentów pozwoliło na rozbudowanie 

palety malarza do wprost niezliczonej ilości odcieni barw 

i do zamknięcia ich w różnorakie tubki. Dziś farby kryjące 

i laserunkowe powstają sztucznie w laboratoriach chemików, 

tak jak na przykład ten szlachetnie pobladły i zszarzały 

błękit nieba bizantyńskich i renesansowych fresków – tajemnicza 

ultramaryna, kiedyś wyrabiana ze szlachetnego 

kamienia lapis lazuli. Była wtedy na wagę złota i przypływała 

statkami do Europy z Azji – zza morza (ultra marines). 

Malarze fresków z rdzawych pigmentów ziemi i błękitu 

ultramaryny wyczarowywali na ścianach ówczesnych kościołów 

i pałaców nieziemskie światy. Odrywali spojrzenie 

zmęczonych życiem ludzi od ziemi i obiecywali im niebiański 

raj. Z grudki gleby tworzyli im wyobrażenie doskonałego 

nieba. Lecz prawdziwa alchemiczna przemiana materii farb 

w ducha sztuki dokonuje się tylko we wrażliwym ludzkim 

spojrzeniu. 

Jednak wędrowiec ze zbocza góry przynosi w dolinę 

nie garść ziemi, zatajonej każdemu, lecz 

zdobyte czyste słowo, żółtą i błękitną gencjanę. 

Może jesteśmy tu, by powiedzieć: dom, most, 

studnia, brama, dzban, drzewo owocowe, okno – 

lub najwyżej kolumna, wieża… ale powiedzieć, zrozum to, 

tak powiedzieć, jak nigdy rzeczom nie było wiadome, 

Przekroczyć ciasne granice własnego pojmowania – 

i wówczas ujrzeć, choć na jeden krótki błysk świadomości 

to, co jeszcze przed chwilą było niewidzialne – to wizja. 

Uczeń Paracelsusa, póki tego nie zrozumie, nie zobaczy 

róży odradzającej się z popiołu. 

– Wszyscy medycy i aptekarze Bazylei utrzymują, że jestem 

oszustem. Być może mają słuszność. Oto popiół, który był różą 

i który już nigdy nią nie będzie. (…) 

Młodzieniec poczuł wstyd. Paracelsus jest szarlatanem albo 

zwykłym fantastą, a on, intruz, przekroczył progi jego domu 

i teraz zmusza go do wyznania, że jego słynne sztuki magiczne 

są ułudą. 


Ludzka wiedza ma swoje granice, lecz poza nimi rozciąga 

się bezkres wyobraźni. Malarz wyciska farby na paletę 

i cały zanurza się w tworzony obraz. Materia płótna i farb 

ulega alchemicznej przemianie w świat, który dopiero się 

staje. Tworzy go wciąż od początku. Ta droga nie ma końca. 

Paracelsus został sam. Zanim zgasił lampę i usiadł w znużonym 

fotelu, nasypał w dłoń garść popiołu i wypowiedział cicho 

jedno słowo. Róża zmartwychwstała. 


Nad miastem zapadł zmrok. Pracownia i zgromadzone 

w niej przedmioty zniknęły w ciemności. 

Jutro, z nadejściem świtu wszystko znów się narodzi. [RS] 

jakimi we wnętrzu są. 

(R. M. Rilke, Elegie Duinejskie) 


101

Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka – Ignacy Krasicki 

Satyra zabija, nie obraża – Stanisław Jerzy Lec 

*** 

Jestem klaunem, maskotką, kurduplem… 

Kwiat uśmiechu przysiadł mi na twarzy, 

chociaż myśli i serce tak smutne, 

jak zajęcia karawaniarzy… 

Tak beztrosko! W główki odpukać! 

Tłustym paniom trzęsą się biusty, 

gdy się śmieją od ucha do ucha 

pod namiotu rozwianą chustą. 

Fikam kozły. Staję na głowie. 

Lecą spodnie. Zostaję w gaciach… 

Nieźle, bowiem ludzkie pogłowie 

na mój widok aż się zatacza! 

Ch cha cha cha… (serce w zawałach), 

Hi hi hi hi… (świateł parada), 

Fajnie jest! – kreaturko mała… 

Z salwą (śmiechu) dziś trup nie pada… 

Jeszcze pisnę. Dam sobie w dzióbek. 

Niech rechoczą te wilcze sfory... 

Przecież jestem z zawodu półgłówek! 

Choć prywatnie… rozpacz i gorycz… 

102 


Juliusz Wątroba 

Jacek Frąckiewicz BABY PLAŻOWE

adam gwara 

*** 

Kiedyś żona do Johna w Harvardzie 

powiedziała: Dobranoc, Edwardzie! 

Więc się ocknął zdziwiony, 

bowiem nie miał on żony, 

a w Harvardzie z nią nie był tym bardziej. 

*** 

Ćwicząc gamy Mariola z Lido 

wciąż śpiewała "do re mi si do", 

a trzy nutki "fa sol la" 

połykała Mariola, 

bo fasola zwiększa libido. 

*** 

Do łaźni Zdziś zajrzał raz w Pile, 

pomyślał: Po mydło się schylę. 

Dziś, z powodu bojaźni, 

Zdziś nie wchodzi do łaźni. 

No i to by było na tyle. 

*** 

Sprytny Ricardo z Macondo 

na głowę zakładał kondom. 

Przez śmieszny ten gadżet 

chciał trafić do gazet, 

ale nie trafił on do. 

*** 

Praprzyczyną zepsucia w Gomorze 

nie był brak moralności, lecz to że 

wszystkie normy gdzieś prysły 

kiedy przybysz znad Wisły 

rzekł beztrosko: Pan wie, gdzie mnie może ... 

Tytuł macho w niewielkich Trypuciach 

ma pan Stacho w zdeptanych papuciach 

i tę cechę szczególną 

z kolegami ma wspólną, 

że nie różni od innych się tu ciach. 

*** 

Pewien rogacz nieszczęsny z Kadzidła, 

gdy do reszty chęć życia mu zbrzydła, 

po wielokroć zdradzony, 

skacząc z okna głos żony 

słyszał – Głupku, masz rogi, nie skrzydła! 

*** 

Sfrustrowany psychiatra z Gołdapi 

musi poddać się psychoterapii. 

Denerwuje się frustrat, 

bo gdy spojrzy do lustra, 

jakiś czubek nań smętnie się gapi. 

*** 

Duch Draculi na zamku w Świsłoczu 

w nowym ciele niepewnie się poczuł, 

gdy zwisając wśród gacków 

głową w dół, po kozacku, 

pojął że... nie utrzyma już moczu. 

*** 

Szparagowa fasolka z Baniochy 

w śniadaniowej TiWi stroi fochy. 

Chodzi o to, że seler 

wydał wczoraj bestseller, 

w którym twierdzi, że modne są grochy. 

*** 

Przez przekorę Stanisław spod Lip 

nie zwołuje już kurek: cip cip! 

Z gender toczy on bój 

nawołując: uj uj! 

Ordynarny i wredny to typ. 

*** 

Stary Pongo w szałasie swym w Kongo 

przejmujący wykonał dziś song o 

znikającym popędzie, 

że jak dalej tak będzie, 

to niebawem pozbędzie się on go. 

*** 

Pewien pan, który mieszka pod Etną, 

wziął za żonę niewiastę tak szpetną, 

że na widok jej fizys 

dość wyraźny ma kryzys 

i erekcję nadzwyczaj dyskretną. 

*** 

Proboszczowi staremu z Siewierza 

kamasutrę w okładki psałterza 

włożył głupi chórzysta 

i już będzie dni trzysta, 

jak nie można rozplątać pasterza. 

*** 

Pewien pan z miejscowości Poryte 

miał swój plan na porządną Julitę. 

Zaszedł z tyłu niebogę, 

gdy zmywała podłogę. 

Nie uciekła, bo jak? Na umyte?! 


103

104 


daria andrews 

DARIA ANDREWS – malarka, 

artystka wizualna mieszkająca 

w Tasmanii. Osoba kolorowa, 

przyciągająca ekspresją. Magnetyczna. 

Z zawodu ekonomistka. 

Przez wiele lat zajmowała się 

marketingiem na Akademii Leona 

Koźmińskiego w Warszawie. Na 

antypodach oddała się całkowicie 

malarstwu. Tworzy figuratywny 

i sugestywny przekaz postaci 

złapanych w tajemniczych, emocjonalnych 

momentach, często 

nagich, fragmentarycznych, zdeformowanych, 

otoczonych przez 

wyimaginowane zwierzęta i symbole. 

Artystka zaprasza do swojego 

intymnego miejsca, proponuje 

zabawę z przechodzeniem 

do innego, iluzorycznego świata, 

odkrywanie ukrytych tajemnic 

i pragnień. Buduje szczególną relację 

z odbiorcami, zapraszając 

ich do świata magii. 


105

lack 

Swan 

Konfesyjna? Zadajesz mocne pytania. 

Trudno mi powiedzieć, na ile sztuka 

jest spowiedzią. Swoistego rodzaju 

spowiedzią. Sztuka na pewno jest intymna, 

więc pod tym względem ma 

elementy konfesyjności. Jednak bardziej 

powiedziałabym, że sztuka to 

jest opowieść, a nie spowiedź. Przedłużenie 

mojego życia i moich doświadczeń, 

a nie opowiedzenie jedynie 

wprost o tych doświadczeniach. 

Sztuka wychodzi z wnętrza człowieka, 

więc w tym sensie pojawia się jej inrozmawia: 

katarzyna brus-sawczuk 

Kiedy napisałam do Darii, byłam 

przekonana, że nasza rozmowa 

odbędzie się w języku 

angielskim, na ekranie komputerów, 

które dzieli tysiące 

mil. Ku mojemu zdziwieniu 

Daria odpowiedziała poprawną 

polszczyzną, oświadczając, 

że właśnie jest z wizytą 

w Warszawie. Tego samego 

popołudnia spotkałyśmy się, 

aby porozmawiać. Przede 

mną usiadł kolorowy ptak. 

106 


Kim jest Daria Andrews? 

(Cisza) Kobietą – świadomą siebie na 

tym etapie życia, swojej kobiecości, 

siły. Najpierw kobietą, a potem artystką. 

Ale przecież to związek idealny… 

Tak, jest to związek. W moim przypadku 

to, jaką jestem artystką i co 

tworzę, jest zdefiniowane przez to, 

kim jestem i kim się czuję. Także to 

rzeczywiście wiąże się nierozerwalnie. 

To, co przedstawiam, jest istotą 

kobiecości, prawdą o kobietach. 

Kobieta jest mocno obecna w Twoim 

przekazie. Czy sztuka jest konfesyjna?

tymność. Ale sztuka to też czasami 

zabawa. W zależności od stanu ducha 

czy emocji, które się nagromadzą, 

może przybierać różne formy. Za 

każdym razem ta opowieść może być 

o czymś innym. 

Wpuszczasz widza w swój świat 

w sposób wyrachowany czy dajesz 

pole interpretacji? 

Zapraszasz widza w podróż… Dario, 

skąd u Ciebie te symbole? 

Myślę, że symbole wynikają z kultury, 

obyczajów. Wyrastamy w otoczeniu 

rzeczy, przedmiotów, znaczeń. Nasiąkamy 

nimi w trakcie naszego życia. 

Niektóre z symboli są bardzo mocno 

utrwalone w naszej kulturze, inne 

trzeba umieć zauważyć, wydobyć. 

Chociażby jabłko – kojarzy się z utraconym 

rajem… 

Komuś innemu może kojarzyć się 

z grzechem… 

Właśnie tak. Obie interpretacje są 

prawdziwe. Obie są zakorzenione 

Chociaż czasem pojawiają się spontanicznie 

nowe rzeczy, które nie są 

w sposób bezpośredni elementami 

układanki. Jest jakaś emocja i wtedy 

powstaje miejsce na inne obrazy, 

czasem nawet jakby oderwane, ale 

w większości przypadków myślę, że 

moja opowieść jest komplementarna, 

jest pewnego rodzaju całością 

i ciągłością. W głowie pojawia się 

myśl, żeby jeszcze coś dopowiedzieć, 

„domalować”. Więc zamiast przerabiać 

kolejny raz obraz, tworzę następny, 

w którym dopowiadam historię 

lub uzupełniam o nowe elementy – 

maluję to wszystko, czego zabrakło mi 

w poprzednim. 

Na ile w wyrachowany sposób prowadzę 

widza? Z jednej strony staram się 

trochę bawić z odbiorcą, czyli stosuję 

pewne sztuczki, przekomarzam się. 

Zostawiam poszlaki, symbole, które 

mają dla mnie znaczenie. Z drugiej 

zaś staram się zostawiać pole do przemyślenia, 

do własnych interpretacji. 

Okazuje się wielokrotnie, że znaki 

nabierają nowych znaczeń, czasem 

zaskakujących, ponieważ te, które są 

dla mnie zrozumiałe w pewien czytelny, 

indywidualny sposób, odbiorca 

widzi swoimi oczami zupełnie inaczej. 

Widz je czyta, ale interpretuje czasem 

zupełnie inaczej niż było to w moim 

umyśle czy zamierzeniu. Cieszy mnie 

to. Mam wrażenie, że moja opowieść 

biegnie, zaczyna żyć własnym życiem. 

Jestem szczęśliwa, jeśli porusza, jeśli 

odbiorcy nie pozostają obojętni. Obraz 

żyje tak długo, jak długo patrzą na 

niego świadome oczy. 

w kulturze. Ja lubię trochę z symbolami 

polemizować. Symbolika pojawia 

się u mnie spontanicznie, odbiorcy 

moich obrazów mogą dopisywać jej 

znaczenia. Często wielokrotnie sięgam 

do tego samego symbolu, ale już 

w innym obrazie. Jest to swoistego 

rodzaju dyskusja pomiędzy kolejnymi 

obrazami-opowieściami. Te symbole 

wplecione w kolejne obrazy rozmawiają 

ze sobą. 

Wobec tego – czy sztuka ma ciągłość? 

Jeśli historia ma ciągłość, to sztuka 

też ją ma. To, co robię, ma ciągłość. 

Zwierzęta w Twoich obrazach pomagają 

przejść do krainy baśni? Na drugą 

stronę lustra? 

Zwierzęta to nasze drugie ja. Ale 

w swoich opowieściach traktuję je 

również jako symbole. Zwierzęta, które 

pojawiały się w moim życiu, znaczyły 

coś więcej, zawsze. To były bardzo 

bezpośrednie, bardzo różne, ważne 

historie. Związki, można powiedzieć. 

Pojawianie się ich w moim życiu traktowałam 

w sposób symboliczny, i takie 

mają znaczenia przeniesione na 

płótna. W nich mogą być nasze cechy, 


107

Lustro nie pokazuje rzeczy takich, jakimi są, 

lecz takie, jakimi my je widzimy. 

To czynią moje obrazy. Opowiadają historie. 

Wszystkie z nich są prawdziwe. Żadna z nich nie jest prawdziwa 

czasem jest jakaś analogia. Ptak może 

być symbolem wolności, niezależności, 

swobody, ale to równocześnie 

zwierzę, z którym mam bardzo osobistą 

relację. Pytasz, czy pomagają 

przechodzić do krainy baśni… Powiedziałabym 

raczej, że używam ich, aby 

poruszyć wyobraźnię. 

Dla mnie, jako odbiorcy, jest w nich 

baśniowość. 

Pewnie tak, chociażby przez to, iż 

jest to język, który nie mówi wprost. 

Odwołuje się do wyobraźni poprzez 

symbolikę. Jako dziecko uwielbiałam 

historie, namiętnie czytałam baśnie 

i bajki. Mówiłyśmy już o ciągłości. Dlatego 

zwierzęca symbolika musiała się 

pojawić. 

108 


Dario, kim jest Słony? 

Był bardzo brzydkim kaczątkiem. 

Swan, Swany, Słony – to porzucone 

pisklę czarnego łabędzia, znalezione 

któregoś dnia zupełnie samotne, prawie 

nieżywe. Nie było wyjścia, został 

przyjęty do naszej rodziny. Szczęśliwie 

uratowany wychowywał się z ludźmi 

i psami, mam wrażenie, że uważał, 

że jest psem lub człowiekiem. Rósł 

i przemienił się z kaczątka w pięknego, 

lecz ogromnego, ptaka. Kochał 

nas, był do nas przywiązany. Ja darzyłam 

go szczególnym uczuciem. 

Ale to dzikie zwierzę, objęte ochroną 

w Australii, więc rozumiałam, że Słony 

któregoś dnia będzie musiał wrócić 

do swojego dzikiego miejsca. Był 

w naszej rodzinie sześć miesięcy. Mój 

mąż nauczył go latać. To było niesamowite: 

kiedy biegał po łąkach, machając 

ramionami, Słony biegł za nim, 

nauczył się machać skrzydłami. Tylko 

jeden z nich poleciał. Ale wrócił. Wracał. 

Mieliśmy świadomość, że musimy 

dać mu wolność (obecnie Słony ma 

swój dom w jednym z tasmańskich 

rezerwatów przyrody – przyp. red.). 

Kiedy obejrzałam pokazywany w australijskiej 

telewizji film o niezwykłej 

historii czarnego łabędzia, pomyślałam 

sobie, że wrażliwych ludzi spotykają 

niesamowite historie. 

https://www.youtube.com/watch?v=L2dOlX0-7kg 

To było w jakimś sensie mistyczne. 

Po jego odejściu poczułam pustkę.

Lubię polemizować z symbolami 

Nadal za nim tęsknię. Chociaż jest 

cały czas obecny w mojej malarskiej 

opowieści. Nie potrafiłabym o nim 

zapomnieć. Był częścią naszej rodziny. 

W chwili, kiedy ostatecznie pogodziłam 

się z jego nieobecnością, pojawiło 

się miejsce dla Lucyny. Jest to piękna 

czarna chińska gęś. Uwielbia szybę 

piekarnika. Dzięki niej ma drugą Lucynę 

i swoje lustro. 

Dario, powrócę do malarstwa. Okaleczasz 

swoje postaci. Odzierasz je 

z szat. Jakie ma znaczenie dla Ciebie 

ten środek wyrazu artystycznego? 

Nie postrzegam tego w ten sposób. 

Nie traktuję odarcia z szat i pokazania 

nagości w sposób prowokacyjno-seksualny. 

W większości przypadków… 

(Śmiech) Nagość jest swobodą. Jest 

wyrazem komfortu, szczerości. 

Nie uważam też, że okaleczam postaci. 

Rzeczywiście, zdarza mi się pokazać 

je pofragmentowane, co dla mnie 

jest wyrazem procesu, przez który 

przechodzimy. Nie zawsze jesteśmy 

w pełni sobą. Nie zawsze zdajemy sobie 

sprawę z tego, kim jesteśmy na 

danym etapie naszego życia. Stworzeni 

z różnych elementów, które trzeba 

na koniec poskładać. Nie zawsze one 

są spójne i nie zawsze kompletne. To 

w jakimś sensie „rozczłonkowanie” 

jest procesem dochodzenia do siebie. 

Czasem może to być także rozpad jakiegoś 

etapu życia, aby poskładać się 

na nowo. Od pewnego czasu moje 

kobiety, moje postaci są spójne. Kompletne. 

Czy to oznacza, że osiągnęłaś taki 

status quo w swoim życiu? 

Nie zastanawiałam się, na ile ich spójność 

jest skorelowana z moim poczuciem 

spójności w życiu. W jakiś sposób 

tak. Ale nie zarzekam się, że tak 

zostanie na czas nieokreślony. Przemianom 

podlegamy cały czas. Różne 

sytuacje powodują, że się rozpadamy, 

a potem znów składamy na nowo. 

Niewątpliwie jednak w moim życiu 

na przestrzeni ostatnich lat nastąpiło 

sporo dobrych zmian. 

Dario, no właśnie. Przez ponad szesnaście 

lat pracowałaś w marketingu 

na uczelni ekonomicznej – masz 

wykształcenie ekonomiczne. Bądź 

co bądź, jest to dziedzina odległa od 

malowania obrazów. Czy Ty to godzisz, 

czy odłożyłaś ekonomię na zupełnie 

inny etap życia, jeśli mówimy 

o procesach, które nas dotyczą? 

Przyszedł taki moment, kiedy musiałam 

rozpaść się, aby poskładać na 

nowo. Zacząć robić coś innego. Życie 

marketerki zmęczyło mnie. Ja żyłam 

sztuką już wcześniej. Pierwsze rysunki 

i obrazy malowałam w wieku dziecięcym, 

potem nastoletnim. Kariera administracyjna 

oddaliła mnie od sztuki. 

Chciałam wrócić. Życie biznesowe to 

był mój własny, świadomy wybór, jednak 

w którymś momencie poczułam 

się zmęczona. Niespełniona. Muszę 

powiedzieć, że odkąd zrezygnowałam 

z pracy, nie byłam w stanie przez trzy 

lata siąść do komputera. Do wszystkich 

marketingowych, ekonomicznych 

działań, do swoich prywatnych 

potrzeb zaczęłam używać jedynie telefonu, 

miałam wstręt do komputera. 

Mam poczucie, że jak sięgam wstecz 

do biznesowego okresu, to mówię 

o nim jak o innym, przeszłym życiu. To 

był odrębny byt. Potrzebowałam się 

odciąć. Tym bardziej że przypłaciłam 

go swoim zdrowiem. Na ten moment 

nie chcę wracać ani łączyć tego etapu 

z obecnym. Mam nowe życie. 

Co wyzwala w Tobie potrzebę malowania? 

Malowałam obrazy już jako dziecko. 

Wtedy też, jako czternastolatka, 

miałam pierwszą wystawę w swoim 

rodzinnym mieście. Uważam, że to 

malowanie wybrało mnie. W rodzinie 

było wielu artystów, zwracało się 

uwagę na wrażliwe pojmowanie rzeczywistości. 

Jednak droga artystyczna 

dla osób wrażliwych może być trudna. 

Być może dlatego odeszłam na 

jakiś czas w realny biznesowy świat. 

Jednak malarstwo mnie odnalazło 

109 


i upomniało się. To się zadziało i chyba 

nie miałam na to większego wpływu. 

Szukałam na siebie pomysłu i ten 

pomysł po prostu przyszedł. Najpierw 

malowałam trochę terapeutycznie, 

z potrzeby ducha, a potem samo poszło. 

Wyzwoliło się. Teraz nie umiałabym 

już przestać. Na pewno w dużej 

mierze potrzebę tworzenia wyzwalają 

emocje, nie tylko dobre. Od momentu, 

kiedy pozwoliłam się sztuce we 

mnie rozgościć, mam nieskończoną 

ilość pomysłów, cały czas robię notatki, 

szkice. Cały czas mi się w głowie 

coś rodzi i gotuje. To jest mój kosmos, 

który mi to podrzuca. Brakuje mi 

czasu… (Śmiech) 

Czy masz swoich mistrzów? 

Miałam swojego Alfonsa. Rany… 

jak to brzmi! (Śmiech) 

Alfonsa Kułakowskiego (nieżyjący, 

ur. w 1927 r. polski malarz 

współczesny, postimpresjonista, 

pejzażysta, który po latach tułaczki 

powrócił z Syberii poprzez 

Kazachstan jako repatriant do 

Polski – przyp. red.) poznałam 

w chwili, kiedy byłam jeszcze na 

rozdrożu. Malowałam akwarele, 

ktoś opowiedział mi jego historię. 

Zafascynowała mnie. Chciałam 

go poznać, dzięki znajomym okazało 

się to możliwe. Był to specyficzny 

człowiek, mówiono o nim, że niewielu 

ludzi toleruje i lubi swoją nietolerancję 

okazywać. Jednak miałam 

to szczęście, że od pierwszego wejrzenia 

przypadliśmy sobie do gustu 

i zaprzyjaźniliśmy się. Swoją wrażliwością 

trafił do mojego serca. W chwili, 

kiedy go poznałam, miał ukończone 

dziewięćdziesiąt dwa lata, mimo różnicy 

pokoleń, złapaliśmy fantastyczny 

kontakt, wytworzyła się między nami 

wręcz mistyczna relacja. Zaproponował, 

żebym się do niego przeprowadziła 

i malowała. Mój mąż, Scott, jeszcze 

wtedy był w Australii, ja byłam na 

etapie oczekiwania na wizę. Zerwałam 

w zasadzie już z poprzednim życiem 

zawodowym, ale nie umiałam znaleźć 

dla siebie miejsca. Przeprowadziłam 

się do Alfonsa i przez kilka miesięcy 

wracałam do sztuki, uczyłam się jej na 

nowo. W trakcie pobytu u niego powstały 

pierwsze moje obrazy olejne. 

On nie stał nade mną w procesie malowania, 

nie pokazywał, jak używać 

pędzla czy mieszać farby, ale potrafił 

uwrażliwiać na sztukę. Był mistrzem 

w tym, jak potrafił mówić o sztuce, co 

w niej widział, co w nim wyzwalała. 

Była niepodważalną częścią jego życia. 

Uczyłam się jej na nowo, a on się 

stał moim mentorem. Miał ogromną 

wiarę w sztukę, w jej moc. 

Wyzwolił w Tobie „niepokój w palcach”? 

Konieczność poszukiwań? 

Zachęcił mnie, aby znaleźć przyzwolenie 

na wyrażanie siebie. Autentycznej. 

Bez zastanawiania się, czy to się komuś 

będzie podobać, czy nie. Nauczył mnie 

szacunku do tego, co robię. 

Powróćmy z gwiazd. Dario, jak Ty się 

znalazłaś na antypodach? 

Zbieg okoliczności, choć pewnie 

w życiu nie ma przypadków. Byłam 

na spacerze z moim psem w parku, 

na Polu Mokotowskim. No i cóż, być 

może brzmi to kuriozalnie, ale to pies 

znalazł mojego Scotta i wybrał mi, jak 

się później okazało, męża z dalekiej 

Tasmanii. Dlaczego tego dnia Scott 

usiadł na ławce w parku? Dlaczego 

przyjechał do Polski? Był to już drugi 

jego pobyt w egzotycznym i odległym 

kraju, jakim była dla niego Polska. 

W Tasmanii znalazł kilkukrotnie na 

różnych obiektach informację „budowane 

przez Polaków” – zainteresował 

się, gdzie jest Polska na mapie świata 

oraz historią pozostawioną przez Polaków 

w jego stronach. Tak zauroczył 

się naszym krajem. A potem pewnego 

słonecznego dnia w parku wścibski 

i nieposłuszny pies wskoczył mu na 

kolana. Tak zaczęła się ta historia. 

I trwa. Pani Dynamit i Oaza Spokoju. 

Piękna historia. 

Dario, mówiłyśmy o sztukach wizualnych. 

Chciałabym zapytać, czy we 

współczesnym świecie słowo jest 

również ważne? 

Dla mnie jest ogromne ważne. 

Z jednej strony słowa definiują świat, 

z drugiej zaś my go słowami kształtujemy. 

Osobiście staram się być bardzo ostrożna 

w używaniu słów. Wychowałam się 

w małym mieście, tam słowa często były 

używane w stereotypach, często do nagan. 

Słowa potrafią ranić, powinno się 

być za nie odpowiedzialnym. 

Mają moc. 

Gdzie chciałabyś pokazać 

swoje obrazy? 

Jest pewna galeria na 

Tasmanii, którą pokochałam 

od pierwszego 

przestąpienia jej progu 

– Mona. Fantastyczne 

miejsce, doskonałe wystawy. 

Czuję, że to jest 

moje miejsce. 

Słuchaj, może będzie 

Mona, a może kiedyś 

MoMa (Museum of Modern 

Art, Nowy Jork – przyp. red.). 

Miałabyś takie marzenie? 

Nigdy nie byłam w MoMie, ale chciałabym. 

W USA nigdy nie byłam. Rozpędziłam 

się… 

Mierzymy wysoko. Ponadto jesteś 

tak kolorowa, jak Nowy Jork potrafi 

być. Indywidualna. Jestem pewna, że 

pokochasz to miejsce. A ono ma duże 

szanse pokochać Ciebie. 

(Westchnienie) 

Czy Słony to Ty? 

(Cisza) Powiem Ci, że grasz na moich 

emocjach. To bardzo osobiste pytanie. 

Słony, to lustro, nie wiem, czy 

alter ego. Słony – to, mimo wszystko, 

mimo udomowienia, zew natury. 

No właśnie, wolny, lecz przywiązany 

do tych, którzy go kochają. Nauczył 

się latać, więc fruwa wysoko. Nic go 

nie zatrzyma. Darii też. [KBS] 

110 


13 stycznia w Otwartej Kolonii (Wolski Dom Kultury), 

przy ulicy Górczewskiej 15 w Warszawie, odbędzie się 

wernisaż wystawy obrazów Darii Andrews połączony 

z promocją kwartalnika „Post Scriptum”. 

Godz. 18.00. Wstęp wolny. 

https://wck-wola.pl/nasze-miejsca/otwarta-kolonia/ 

Tu jest 

miejsce 

na twoją 

REKLAMĘ 


111

- 

FUNDACJA „POST SCRIPTUM” 

Oprócz dzielenia się z czytelnikami aktualnościami 

w dziedzinie sztuki oraz literatury pragniemy 

wspierać młode talenty. W tym celu stworzyliśmy 

Fundację Wspierania Kultury „Post Scriptum”. Darowizny 

dla fundacji będą służyły szeroko pojętej 

promocji młodych artystów zarówno na łamach 

kwartalnika, jak i w formie pomocy w organizacji 

wystaw, warsztatów czy wydawaniu książek. 

Jeśli chcesz przekazać datek na działalność naszej 

fundacji, możesz zrobić to za pośrednictwem 

strony internetowej www.postscriptumfundacja. 

com lub wpłacić darowiznę bezpośrednio na konto 

fundacji: 75114020040000310281956333. 

Dane kontaktowe: FUNDACJA WSPIE- 

RANIA KULTURY „POST SCRIPTUM” 

05-092 Łomianki ul. STANISŁAWA STASZICA 14/5, 

KRS 0000908539 NIP 1182225810, e-mail: biuro@ 

postscriptumfundacja.com 

112

POST_SCRIPTUM_6_22_20_

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?