E83332_Fizyka_kl.7_ZZ_flipbook

SPOSÓB
NA
FIZYKE
NOWOŚĆ
2023
7

SPOSÓB
NA
FIZYKE
7

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Warszawa 2023
Wydanie I
ISBN 978-83-02-21296-3
Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Anna Grochulska (redaktor koordynator, redaktor merytoryczny)
edakcja jzykowa: s
Redakcja techniczna: anna oo
Projekt okadki: arka oran
Projekt graficzny: arka oran
Opracowanie graficzne: a aska
Fotoedycja: nac kaosk
Skad i amanie: or ssk
ra lusrac oora
kaka (dziecko na desce snowboardowej) Master1305/Shutterstock.com
ks n s. 5 (dyfuzja x4) Frennet Studio/Shutterstock.com; s. 8 (termometr Galileusza) TonLammerts/Shutterstock.com;
s. 10 (wodospad Wilczki) Jacek Jacobi/iStockphoto/Getty Images; s. 11 (arktyczny
mak) David Buchmann/UIG/Collection Mix/Getty Images; s. 12 (kubek styropianowy) leolintang/
Shutterstock.com, (moneta x5) Tomasz Warszewski/Shutterstock.com, (termometr elektroniczny) Aleksandra
Budzinskaia/Shutterstock.com, (cylinder miarowy) heinteh/iStockphoto/Getty Images, (czajnik
elektryczny) Sstranger/Shutterstock.com; s. 14 (destylator solarny) AUAMAT; s. 15 (cieky kryszta)
Benjamin Outram/Shutterstock.com; s. 16 (smugi kondensacyjne) Walter Geiersperger/Corbis Documentary
RF/Getty Images; s. 20 (aeroel) LBNL/Steve Adams/SCINC SOURC/BW; s. 24 (szlifierka)
Skyliz/Shutterstock.com, (cyna do lutowania) 12photography/Shutterstock.com; s. 25 (pomiar temperatury
oleju) AlexDonin/Shutterstock.com; s. 26 (szpilki krawieckie) akiyoko/Shutterstock.com
oosa lusrac
Autorzy: Sawomir Skrykiewicz, Piotr Uszyski
Aktualno linkw, ktre wystpuj w tej publikacji i odsyaj do zewntrznych stron internetowych, zostaa
sprawdzona przed ich opublikowaniem (dostp z dnia 10.02.2023 r.). Wydawnictwo nie ponosi
odpowiedzialnoci za aktualno i zawarto tych stron lub stron, do ktrych linki tam zamieszczono.
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spka Akcyjna
00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96
KRS: 0000595068
Infolinia: 801 220 555
www.wsip.pl
Publikacja, ktr nabye, jest dzieem twrcy iwydawcy. Prosimy, aby przestrzega praw, jakie im przysuguj.
Jej zawarto moesz udostpni nieodpatnie osobom bliskim lub osobicie znanym. Alenie publikuj jej
winternecie. Jeli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treci ikoniecznie zaznacz, czyje to dzieo. Akopiujc
jej cz, rb to jedynie na uytek osobisty.
Szanujmy cudz wasno iprawo.
Wicej na www.legalnakultura.pl

1. Oczami fizyki ......................................................................................................................
2. Otaczajcy nas wiat ........................................................................................................
3. Oddziaywanie co to znaczy ........................................................................................
4. Siy wok nas ....................................................................................................................
5. Wicej ni jedna sia .........................................................................................................
6. Wzajemno oddziaywa ...............................................................................................
Test powtrzeniowy I .............................................................................................................
7. Ciecze i gazy .......................................................................................................................
8. Gsto materii .................................................................................................................
9. Wyznaczanie gstoci .......................................................................................................
10. Sia parcia i cinienie ........................................................................................................
11. Cinienie a pole powierzchni ...........................................................................................
12. Cinienie hydrostatyczne .................................................................................................
13. Sia wyporu. Pywanie cia ................................................................................................
Test powtrzeniowy II ..........................................................................................................
14. Czas i droga .......................................................................................................................
15. Wzgldno ruchu ............................................................................................................
16. Rodzaje ruchu. Prdko ciaa ........................................................................................
17. Wyznaczanie prdkoci ....................................................................................................
18. Pierwsza zasada dynamiki. Siy oporu ruchu ................................................................
19. Tworzenie wykresw ruchu .............................................................................................
Test powtrzeniowy III ..........................................................................................................
20. Ruch przyspieszony ..........................................................................................................
21. Ruch opniony ................................................................................................................
22. Sia tarcia i ruch .................................................................................................................
23. Druga zasada dynamiki ....................................................................................................
24. Wykresy ruchu jednostajnie zmiennego ........................................................................
25. Rozwizywanie zada ......................................................................................................
Test powtrzeniowy I
..........................................................................................................

26. Praca mechaniczna i zmiana energii ...............................................................................
27. Energia kinetyczna i energia potencjalna .......................................................................
28. Moc ......................................................................................................................................
29. Spadek swobodny .............................................................................................................
Test powtrzeniowy .............................................................................................................
30. Wszystko ma temperatur ............................................................................................ 5
31. Termometry i pomiar temperatury .............................................................................. 7
32. Energia wewntrzna ....................................................................................................... 9
33. Ciepo waciwe ............................................................................................................ 10
34. Stany skupienia a temperatura .................................................................................. 14
35. Energia podczas zmian stanu skupienia ................................................................... 19
36. Transport ciepa ........................................................................................................... 20
37. Kinetyczno-molekularny model budowy materii… ................................................... 21
Test powtrzeniowy I ...................................................................................................... 24
powii i wskawki o aa .............................................................................. 27
Tabele ........................................................................................................................................
atwe
rednio trudne
trudne
D
W
Taki symbol rozpoczyna wizk zada,
czyli kilka zada, ktre s poprzedzone
jedn wspln informacj.
Taki symbol oznacza zadanie
dowiadczalne.
Treci onacone w aki sposb sanowi awaro preenowaneo
raenu bioru aa.

VI. ZJAWISKA CIEPLNE
30.
• Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe, albo F jeli
jest faszywe.
1.
Czsteczki tlenu poruszaj si z wiksz redni prdkoci w mrony zimowy
poranek ni w upalne letnie popoudnie.
P
F
2.
Podczas podgrzewania wody w czajniku ronie rednia warto prdkoci
czsteczek tej wody.
P
F
3. Dwa ciaa o takiej samej temperaturze po zetkniciu przekazuj sobie energi. P F
4.
Gdy dwa ciaa o rnym stanie skupienia s w rwnowadze termicznej, to ich
temperatury s takie same.
P
F
• Poniej opisano przykady zetknicia cia fizycznych o rnych temperaturach. W ktrej
sytuacji ciaa osigaj rwnowag termiczn
Wybierz wszystkie poprawne odpowiedzi.
A. Stygnicie herbaty do osignicia przez ni temperatury otoczenia.
B. anurzenie palca na krtk chwil w gorcym mleku w celu sprawdzenia jego temperatury.
C. Ogrzewanie stalowych kulek przez umieszczenie ich w gorcej wodzie.
D. Woenie rozgrzanej do czerwonoci stalowej podkowy na chwil do mieszaniny wody z lodem
w celu jej schodzenia.
E. Po wyjciu z sauny krtka kpiel pod prysznicem w lodowatej wodzie.
W
I 3.3.
Dyfuzja
Dyfuzja jest procesem samoistnego przemieszczania si czsteczek na skutek zderze
z innymi czsteczkami. derzenia te mog zachodzi zarwno pomidzy dyfundujcymi
czsteczkami, jak i czsteczkami orodka, w ktrym odbywa si dyfuzja. …
Typowym dowiadczeniem demonstrujcym makroskopow dyfuzj jest umieszczenie
w szklance wody kropli atramentu.
5

Wraz z upywem czasu stenie atramentu wyrwnuje si, a woda w caej swojej
objtoci zostaje zabarwiona. Metody eksperymentalne pozwalaj nie tylko na
obserwacj makroskopowej dyfuzji, ale take na obserwacj i ledzenie ruchu pojedynczych
czsteczek, wywoanego licznymi, nieregularnymi zderzeniami z czsteczkami
otoczenia.
Stwierdzenie, e dyfuzja jest wywoana licznymi, chaotycznymi zderzeniami midzy
czsteczkami cieczy lub gazu, wydaje si obecnie oczywiste ze wzgldu na niekwestionowan
atomistyczn budow materii. Jednak nie zawsze tak byo. W 1785 roku
holenderski fizjolog, biolog i chemik Jan Ingenhousz opisa nieregularny ruch pyu
wglowego na powierzchni alkoholu. Podobnych stwierdze dokona szkocki botanik
Robert Brown w roku 1827, obserwujc ruch zawiesiny pykw rolinnych oraz czsteczek
nieorganicznych w wodzie. Jego obserwacje wykluczyy organiczn przyczyn
ruchu, ale ani Ingenhousz, ani Brown nie podali wytumaczenia chaotycznych, nieregularnych
przemieszcze obserwowanych czsteczek. Na wytumaczenie ruchw
Browna trzeba byo zaczeka do pocztku wieku.
Fragmenty artykuu: Bartomiej Dybiec, ,
Foton nr 129, lato 2015
• Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe, albo
F jeli jest faszywe.
1. jawisko dyfuzji jest konsekwencj atomistycznej budowy materii. P F
2. Robert Brown jako pierwszy dostrzeg i opisa zjawisko dyfuzji. P F
3.
Ruchami Browna nazywamy samoistne przemieszczanie si czsteczek na
skutek zderze z innymi czsteczkami.
P
F
••
Wybierz waciwe dokoczenie zdania spord wariantw A–C oraz jego
poprawne uzasadnienie spord wariantw 1–3.
Wraz ze wzrostem temperatury cieczy tempo dyfuzji
A. maleje,
1. jest coraz wiksza.
B. ronie,
poniewa rednia
prdko chaotycznego 2. pozostaje bez zmian.
ruchu czsteczek
C. pozostaje bez zmian, 3. jest coraz mniejsza.
•• Wybierz waciwe dokoczenie zdania.
Ruchami Browna nazywamy chaotyczne ruchy
A. czsteczek orodka, w ktrym znajduje si moliwa do obserwowania czsteczka.
B. organizmw ywych w otoczeniu czsteczek orodka.
C. moliwej do obserwowania czsteczki, wywoane zderzeniami z czsteczkami orodka.
D. moliwych do obserwowania czsteczek ciaa staego.
6 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

••
W poniszej tabeli podano wsprzdne (x, y) pooenia na paszczynie pewnej
dyfundujcej drobiny w danych chwilach czasu (t). Sporzd wykres ilustrujcy ruch
drobiny w ukadzie wsprzdnych, podobnym jak na rysunku – najlepiej na papierze
milimetrowym. Uyj tej samej skali na obu osiach.
t (s) 0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0
x (nm) 0 0,60 0,70 1,4 2,0 1,4 2,0 2,0 3,0
y (nm) 0 0,80 1,2 1,4 1,0 2,0 2,0 1,7 3,0
y (nm)
x (nm)
•••
Skorzystaj z informacji podanych w tabeli w poprzednim zadaniu (jeeli znasz
twierdzenie Pitagorasa) lub ze sporzdzonego wykresu oraz linijki, aby okreli odlegoci
() drobiny od pocztkowego pooenia w poszczeglnych chwilach ruchu. Wyniki
zapisz w poniszej tabeli z dokadnoci do dwch cyfr znaczcych.
t (s) 0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0
r (nm) 0,0
3. Termometry i pomiar temperatury
• Uzupenij tabel. Wpisz odpowiednie wartoci temperatury w skali Celsjusza oraz skali Kelvina.
Zjawisko
1013 hPa)
krzepnicie
tlenu
wrzenie
azotu
krzepnicie
alkoholu
metylowego
topnienie
oowiu
wrzenie
rtci
–219 C –97 C 328 C
77 K 630 K
• Najwysza temperatura powietrza w pewien letni dzie wynosia 300 K. W nocy temperatura
osigna najnisz warto 16 C. Oblicz rnic midzy najwysz i najnisz temperatur
dobow w opisanej sytuacji. Wyra t rnic w skali Celsjusza i skali Kelvina.
7

• Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe, albo F jeli
jest faszywe.
1.
Przy cinieniu atmosferycznym rwnym 1013 hPa woda zamarza w temperaturze
ok. 273 K.
P
F
2. Nie mona schodzi wody do temperatury –350 C. P F
3. Jeeli temperatura wody spada o 6 C, to oznacza, e spada o 279 K. P F
W
Ifaj zaa ..
Termometr Galileusza
Termometr Galileusza to szklana kolumienka wypeniona
bezbarwn ciecz, w ktrej pywaj baki czciowo wypenione
zabarwion ciecz. W niskiej temperaturze wszystkie
baki pywaj, w wysokiej – wszystkie ton. Termometr jest
najbardziej przydatny na wiosn, kiedy temperatura jest ju
dodatnia, ale nie przekracza 34 C. a pocztek prawdziwej
wiosny mona by wic przyj moment, kiedy w samo
poudnie jedna z baniek – ta wskazujca 17 C – zatonie ….
Dlaczego na wiosn jedna baka tonie, a latem ton prawie
wszystkie Wyjaniajc najprociej: ze wzrostem temperatury
ciecz w kolumience si rozszerza, jej gsto maleje
i pojemniczki ton.
Kto moe zada pytanie: Czy wewntrz pojemniczkw ciecz
si nie rozszerza Oczywicie, e tak, ale nie wpywa to na
objto caej baki. Objto baki jest okrelona jedynie
przez rozszerzalno szka. Wspczynnik rozszerzalnoci szka
jest rzdu 0,000001 1
C , a cieczy w kolumience termometru jest
rzdu 0,0001 1
C .
Ciecz w kolumience wraz ze wzrostem temperatury rozszerza si bardziej ni baka
i przy praktycznie tej samej objtoci baki sia wyporu maleje – baka tonie.
Fragmenty artykuu: Grzegorz Karwasz, ,
Foton nr 113, lato 2011
•• Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe, albo
F jeli jest faszywe.
1. akres pomiarowy opisanego termometru wynosi od 17 C do 34 C. P F
2.
Wraz ze wzrostem temperatury cieczy w cylindrycznym naczyniu
termometru ronie jej objto, a nie zmienia si masa.
P
F
3. Podstaw dziaania opisanego termometru jest prawo Archimedesa. P F
4.
Szko rozszerza si znacznie bardziej ni woda przy takim samym wzrocie
temperatury.
P
F
8 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

••
Uzupenij zdanie. Wybierz waciwe stwierdzenie spord wariantw A–C oraz
jego poprawne dokoczenie spord wariantw 1–3.
godnie z prawem Archimedesa zanurzone w cieczy ciao
A. traci na ciarze warto,
1. masie wypartej cieczy.
B.
poddawane jest dziaaniu
zwrconej pionowo
do gry siy wyporu,
ktra jest rwna
2.
ciarowi cieczy o objtoci
zanurzonego ciaa.
C. traci na wadze warto, 3. ciarowi zanurzonego ciaa.
•••
Przyjmij, e w kolumience termometru Galileusza znajduje si nafta o gstoci
0,68 g
cm 3 w temperaturze 20 C. Oblicz, jak minimaln mas powinna mie kula o objtoci
2 cm 3 , aby moga zaton w nafcie i wskaza w ten sposb temperatur 20 C.
••
Wzr pozwalajcy wyznaczy zmian objtoci ciaa () wskutek wzrostu temperatury
od temperatury pocztkowej (T 0
) do temperatury kocowej () ma posta:
V V 0
· · (T – T 0
)
gdzie V 0
oznacza objto ciaa w temperaturze pocztkowej, natomiast to wspczynnik
rozszerzalnoci objtociowej.
Oblicz, o ile zmieni si objto nafty w kolumience termometru, jeli objto tej cieczy
w temperaturze T 0
17 C wynosi V 0
= 310 cm 3 , a temperatura wzronie od T 0
do
T 34 C. Do oblicze przyjmij, e wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej nafty
nafta
0,0012 1
C . Wynik zapisz z dokadnoci do dwch cyfr znaczcych.
•• Wspczynnik rozszerzalnoci objtociowej nafty wynosi nafta
0,0012 1
C ,
a szka szko
0,000009 1
C . amy, e w warunkach pocztkowych obie substancje –
nafta i szko – maj tak sam objto i temperatur. Oblicz, ile razy wiksza bdzie
zmiana objtoci nafty od zmiany objtoci szka przy jednakowym wzrocie temperatur
tych substancji. Skorzystaj ze wzoru podanego w poprzednim zadaniu.
32.
• Ciau dostarczono 224 J energii w postaci ciepa. Oblicz minimaln prac wykonan nad
tym ciaem, jeeli jego energia wewntrzna wzrosa o 416 J.
• Nad ciaem wykonano prac 300 J i odebrano mu 320 J ciepa bez zmiany jego energii
mechanicznej. Czy energia wewntrzna tego ciaa wzrosa, czy zmalaa O ile zmienia si ta
energia
9

• W duej sali gimnastycznej oraz w szatni zawodnikw jest taka sama temperatura.
Wybierz waciwe dokoczenie zdania spord wariantw A–C oraz jego poprawne uzasadnienie
spord wariantw 1–3.
Energia wewntrzna caego powietrza zgromadzonego w sali gimnastycznej jest
A. mniejsza ni
1.
B. taka sama jak
energia wewntrzna
powietrza w szatni,
poniewa
2.
C. wiksza ni 3.
czsteczki powietrza w sali gimnastycznej
pokonuj znacznie wiksz drog ni
w szatni.
w sali gimnastycznej jest taka sama
temperatura jak w szatni.
w sali gimnastycznej jest znacznie wicej
czsteczek powietrza ni w szatni.
••
11Temperatura wody u podstawy wodospadu
jest nieco wysza ni na jego szczycie. a, e
pocztkowa energia potencjalna wody podczas
spadania w caoci zamienia si w jej energi
wewntrzn, i oblicz przyrost energii wewntrznej
kadego kilograma wody spadajcej ze szczytu do
podstawy wodospadu Wilczki. Wodospad ten ma
wysoko 22 m i jest pooony w Sudetach, w pobliu
miejscowoci Midzygrze.
Do oblicze przyjmij, e warto przyspieszenia ziemskiego g 10 m s 2 .
•••
1Pocisk Magnum 557 kalibru 9 o masie 8,10 g leccy z prdkoci 422 m/s wbi si
w drewnian desk i w niej utkn. O ile zwikszya si energia wewntrzna deski i pocisku
Jakie zaoenia przyjmujesz przy rozwizywaniu tego zadania
33.
• 1Oblicz ciepo waciwe piasku, jeli wiadomo, e wzrost temperatury p kilograma
piasku od 10 C do 35 C wymaga dostarczenia 11 000 J energii.
J
•• 1Ciepo waciwe wody jest rwne 4200 kg · C .
Wybierz waciwe dokoczenie zdania.
agotowanie 400 g wody o temperaturze pocztkowej 22 C w czajniku, ktry w kadej sekundzie
przekazuje wodzie 1800 J energii, bdzie trwao okoo
A. 13 s B. 73 s C. 82 s D. 73 min
10 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

••• 1Ciepo waciwe okrela, ile energii naley dostarczy ciau o masie 1 kg, aby nastpia
zmiana jego temperatury o 1 K, dlatego jednostk ciepa waciwego stosowan w tablicach
J
fizycznych jest kg · K . W tabeli poniej podano ciepo waciwe oraz gsto czterech substancji
w rnych jednostkach. Wykonaj stosowne obliczenia i zapisz ciepo waciwe tych substancji
J
w kg · K . Do oblicze przyjmij, e 1 cal (czyli 1 kaloria) to 4,2 J.
olej
sonecznikowy
tlen gliceryna mied
0,50 cal
g · K
J
1288
m 3 · K
J
3025
dm 3 · C
kcal
836
m 3 · C
g
0,90
cm 3
( J
kg · K)
1,4 kg
m 3
1260 kg
g
m 3 9,0
cm 3
W
Informacje o zaa ..
Arktyczny mak
Wewntrz miseczek niektrych kwiatw temperatura
powietrza moe by o wiele wysza ni
temperatura otoczenia. W osigniciu takiego
efektu znaczco pomaga heliotropizm. jawisko
polega na reakcji ruchowej organizmu,
manifestujcej si tym, e kwiat w cigu dnia
powoli zmienia pooenie w taki sposb, i stale
zwrcony jest w stron soca. eliotropizm
wspomaga dojrzewanie ziaren pyku i zapodnienie zalkw oraz pomaga ogrza
zapylaczy znajdujcych si wewntrz roliny. Na przykad w miseczkach kwiatw arktycznego
maku (na fotografii) dziki heliotropizmowi temperatura
jest o sze stopni wysza ni wok nich.
Na podstawie ksiki: Dave Goulson, Marginesy, Warszawa 2018, s. 193–194
• 11Oblicz, jaka temperatura panuje wewntrz miseczki kwiatu arktycznego maku
w soneczny dzie, jeli temperatura otoczenia to –2 C.
• 1wystpuje gwnie na terenie Svalbardu (norweskiej prowincji
w Arktyce), gdzie rednia roczna temperatura powietrza wynosi –4 C.
Wybierz waciwe dokoczenie zdania.
Temperatura –4 C wyraona w skali Kelvina i zapisana z dokadnoci do trzech cyfr
znaczcych jest rwna
A. 269 K B. 4 K C. 277 K D. 273 K
11

••
1Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe,
albo F jeli jest faszywe.
1.
W bezwietrzny, soneczny dzie czsteczki powietrza wewntrz kwiatu
arktycznego maku poruszaj si z wiksz prdkoci ni czsteczki
powietrza wok kwiatu.
P
F
2.
Powietrze wewntrz kwiatu arktycznego maku jest w rwnowadze
termicznej z otoczeniem przy kadej pogodzie.
P
F
3.
Rnica temperatury o sze stopni w skali Celsjusza odpowiada rnicy
o sze kelwinw.
P
F
•• 1Przyjmij, e objto powietrza wypeniajcego miseczk kwiatu to 1,8 cm 3 ,
i oblicz, ile energii potrzeba do podniesienia temperatury tego powietrza o 6 C. Do oblicze
przyjmij, e ciepo waciwe powietrza wynosi 1 kg · C, a jego gsto to 1,2
kJ
kg
m 3 .
Informacje o zaa ..
Wyznaczanie ciea acieo monety
Na szkolnym konkursie fizycznym uczniowie wyznaczali ciepo waciwe materiau, z ktrego
wykonano monety 1-zotowe. Mieli do dyspozycji: czajnik z zimn wod, kubek
styropianowy z wieczkiem, pi monet o znanej masie 5,0 g kada, termometr elektroniczny
o dokadnoci 0,1 C oraz cylinder miarowy z podziak 1 ml. nali rwnie nastpujce
waciwoci wody: ciepo waciwe w
J
4200 kg · C i gsto d w 1,0 g ml .
•• 17.1. Uczniowie zaczli od zaprojektowania dowiadczenia i zapisania w tabeli
w kolejnoci chronologicznej czynnoci, jakie naley wykona.
Lp.
1. Odczytanie temperatury pokojowej na termometrze.
2.
Odmierzenie 200 ml (czyli 200 g) zimnej wody za pomoc cylindra miarowego,
nastpnie przelanie jej do kubka i zaznaczenie na nim dugopisem poziomu
wody odpowiadajcemu 200 ml.
12 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

Lp.
3. Przelanie wody z kubka do czajnika i zagotowanie wody.
4. Wlanie 200 g gorcej wody do kubka i pomiar temperatury tej wody.
5.
Wrzucenie do kubka 5 monet, przykrycie kubka przykrywk i odczekanie
dwch minut.
6. djcie pokrywki i zmierzenie temperatury wody.
Podczas dyskusji nad sposobem wykonania zadania uczniowie mieli uzasadni potrzeb
wykonania poszczeglnych czynnoci. Przyporzdkuj wymienione poniej
uzasadnienia AF czynnociom 16; wpisz w ostatniej kolumnie tabeli odpowiednie
oznaczenia literowe.
A. Aby unikn pomiaru objtoci gorcej wody w cylindrze, co mogoby spowodowa
jego uszkodzenie.
B. W celu zwikszenia temperatury wody.
C. eby pozna temperatur pocztkow monet.
D. W celu stworzenia sytuacji, w ktrej monety ogrzewaj si dziki przepywowi ciepa
od gorcej wody a do ustalenia si rwnowagi termicznej.
E. eby dowiedzie si, jaka jest temperatura wody przed wrzuceniem monet.
F. eby pozna temperatur monet i wody w rwnowadze termicznej.
••• 17.2. W tabeli przedstawiono wyniki pomiarw wykonanych przez uczniw. Niepewnoci
pomiarw wynikaj z dokadnoci uytych przyrzdw.
Temperatura pocztkowa monet
Temperatura wody przed wrzuceniem monet
Temperatura wody i monet w rwnowadze termicznej
Masa wody
T m
20,1 C 0,1 C
T w
94,5 C 0,1 C
T r
93,5 C 0,1 C
m 200 g 1 g
Przyjmij, e zmiana temperatury wody po wrzuceniu monet bya wycznie wynikiem
przepywu ciepa od gorcej wody do monet (czyli nie byo przepywu ciepa do otoczenia).
Wykonaj odpowiednie obliczenia i uzupenij ponisz tabel. Oszacuj niepewnoci
pomiarowe jako wiksz z rnic midzy wartoci otrzyman z pomiarw a najwiksz
lub najmniejsz wartoci, jak mona otrzyma z oblicze dla skrajnych wartoci
wyznaczonej wielkoci fizycznej po uwzgldnieniu niepewnoci. (Porwnaj: podrcznik
, klasa 7, s. 66).
1. miana temperatury wody w wyniku oddania ciepa monetom T w
±
2. miana temperatury monet w wyniku pobrania ciepa od wody T m
±
3. Ilo ciepa przekazana monetom przez ciep wod p
±
4. Ciepo waciwe monet wm
±
13

•••
17.3. Skorzystaj z wynikw oblicze otrzymanych w zadaniu 17.2 i oce prawdziwo
poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe, albo F jeli jest faszywe.
1.
Najwikszy wpyw na niepewno pomiaru ciepa waciwego monet ma
niepewno pomiaru zmiany temperatury gorcej wody po wrzuceniu do
niej monet.
P
F
2.
Dokadno pomiaru ciepa waciwego monet mona zwikszy, jeeli
zmniejszy si liczb monet wrzuconych do wody.
P
F
3.
Niepewno pomiarowa ciepa waciwego wzronie, jeli uyjemy
termometru wskazujcego temperatur z dokadnoci do 0,01 °C.
P
F
4.
Niepewno pomiarow mona zmniejszy dziki obnieniu temperatury
pocztkowej monet, na przykad przez wrzucenie ich do wody z lodem.
P
F
•••
17.4. Samodzielnie wykonaj analogiczne dowiadczenie i wyznacz ciepo waciwe
materiau, z ktrego wykonane s monety 5-groszowe. Wiadomo, e masa jednej takiej
monety jest rwna 2,59 g. Podczas planowania pomiarw zastanw si nad sposobami
zwikszenia ich dokadnoci.
3. Stany skupienia a temperatura
W
Informacje o zaa ..3
Destylator
Destylator solarny to urzdzenie do odsalania
wody. Skada si z nadmuchiwanego
przezroczystego stoka, umocowanego
na podobnej do koa ratunkowego komorze
wypornociowej, pokrytej od rodka
czarnym gumowanym ptnem. Odsalacz
dziaa na zasadzie destylacji: woda
morska znajdujca si na czarnym ptnie,
pod stokiem, ogrzewa si w promieniach
soca, paruje, a potem skrapla si
po wewntrznej stronie stoka. Nastpnie,
ju odsolona, cieka w d, zbierajc
si w rowku na obwodzie, skd spywa do
worka. Szalupa bya zaopatrzona w dwanacie
takich odsalaczy.
Fragment ksiki: ann Martel, , Albatros A. Kuryowicz, Warszawa 2013, s. 223–224
• 1.1.Wybierz waciwe dokoczenie zdania.
Parowanie najlepiej nazwa
A. oddziaywaniem.B. ruchem.C. stanem.D. zjawiskiem.
14 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

• 1.2.Uzupenij zdanie. Wybierz waciwe stwierdzenie spord wariantw A–C oraz
jego poprawne dokoczenie spord wariantw 1–3.
Skraplanie jest
A. zjawiskiem,
1. z ciekego na stay.
B. stanem,
podczas ktrego
nastpuje zmiana 2. z gazowego na cieky.
stanu skupienia
C. oddziaywaniem, 3. ze staego na gazowy.
•• 1.3.aznacz na szkicu przedstawiajcym przekrj destylatora opisanego w tekcie
elementy: 1. miejsce z wod son, 2. nadmuchiwany przezroczysty stoek, 3. komora
wypornociowa, 4. rowek ze sodk wod, 5. worek na sodk wod.
Na swoim rysunku zaznacz strzakami dwa zachodzce procesy: A. parowania, B. skraplania.
W
Informacje o zaa ..
Cieky kryszta
… Syszymy, e znajomy albo ssiad kupi
telewizor ciekokrystaliczny. Wczeniej mwio
si o ekranach, kalkulatorach czy zegarkach
z wywietlaczami ciekokrystalicznymi. …
W szkole uczymy si, e istniej trzy stany skupienia:
stay, cieky i gazowy. Gdy podwyszamy
temperatur krysztau, wwczas w pewnej
okrelonej temperaturze moe nastpi
przejcie do stanu ciekego. Mwimy wtedy,
e nastpio przejcie fazowe zwane topnieniem.
Gdy dalej bdziemy zwiksza temperatur,
moe nastpi kolejna przemiana fazowa
(zwana parowaniem) i nasza substancja przejdzie
ze stanu (fazy) ciekego do stanu gazowego.
Obraz ciekego krysztau w mikroskopie
polaryzacyjnym
astanwmy si, co si dzieje z punktu widzenia moleku 1 w trakcie topnienia. W fazie
staej molekuy znajduj si w ustalonych miejscach, ich rodki cikoci s uporzdkowane
(tworz sie krystaliczn), a czsteczki nie mog si obraca (czyli nie maj swobody
rotacji). Natomiast w cieczy molekuy mog:
przesuwa si wzgldem siebie, ich rodki cikoci nie s uporzdkowane,
obraca si wok dowolnej osi. …
15

W przypadku topnienia substancji ciekokrystalicznej oba te procesy nie zachodz w tej
samej temperaturze. Najpierw, w temperaturze topnienia, czsteczki uzyskuj swobod
translacji, czyli substancja moe pyn …, ale molekuy nie mog si obraca
wok dowolnej osi. Substancja znajduje si w fazie ciekokrystalicznej. Pniej, w temperaturze
klarownoci, molekuy uzyskuj rwnie swobod rotacji. Substancja staje
si zwyk ciecz ….
… Austriacki botanik Friedrich Reinitzer przeprowadzi badania nad topnieniem benzoesanu
cholesterylu. auway on, e substancja ta topi si w inny sposb ni ld: najpierw
powstaje mtna ciecz, ktra dopiero w pewnej wyszej temperaturze staje si
zwyk, przezroczyst ciecz. Rok pniej niemiecki fizyk Otto Lehmann zbada t niezwyk
mtn ciecz …. Benzoesan cholesterylu nie zachowywa si ... pomidzy temperaturami
topnienia i klarownoci 2 jak zwyka ciecz …. Wprawdzie tak jak ona mg
pyn, ale rwnoczenie wykazywa pewne cechy charakterystyczne dla krysztaw,
i z tego wanie powodu Lehmann nazwa t … ciecz ciekym krysztaem.
Fragmenty artykuu: Joanna Janik, ,
Foton nr 94, jesie 2006
1
Molekua to inaczej czsteczka, drobina lub korpuskua. Tych nazw uywa si zamiennie.
2
Temperatura, w ktrej ciecz z pocztkowo mtnej staje si bezbarwna.
• 1.1.Uzupenij zdanie. Wybierz waciwe stwierdzenie spord wariantw A–C oraz
jego poprawne dokoczenie spord wariantw 1–3.
Temperatura krzepnicia substancji krystalicznej jest zawsze
A. mniejsza od temperatury,
1. topnienia.
B. taka sama jak temperatura,
w ktrej zachodzi
zjawisko
2. stygnicia.
C. wiksza od temperatury, 3. rozpuszczania.
• 1.2.Wybierz waciwe dokoczenie zdania.
Podczas ogrzewania benzoesanu cholesterylu po osigniciu temperatury topnienia
A. ma miejsce przejcie ze stanu ciekego w stay.
B. zachodzi przemiana fazy staej w faz ciekokrystaliczn.
C. obserwujemy sublimacj.
•• 1.3.Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe,
albo F jeli jest faszywe.
1. Przemiana fazowa to okrelenie oznaczajce zmian stanu skupienia. P F
2.
W ciele staym molekuy znajduj si w okrelonych miejscach, ale mog
si obraca.
P
F
3. Cieky kryszta ma cechy zarwno cieczy, jak i ciaa staego. P F
16 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

•• 1.4.Wybierz waciwe dokoczenie zdania.
Ciekym krysztaem nazywamy substancj, ktrej czsteczki w stanie ciekym
A. mog obraca si wok dowolnej osi i przemieszcza si wzgldem siebie w dowolnej
temperaturze.
B. w pewnym zakresie temperatur maj swobod przemieszczania si bez moliwoci
obracania si wok dowolnej osi.
C. w pewnym zakresie temperatur mog si swobodnie obraca wok dowolnej osi
bez moliwoci przemieszczania si.
W
Informacje o zaa 20.20.
Smua konensacyjna
Kiedy powietrze opywa skrzyda z du prdkoci,
jego temperatura i cinienie zmieniaj
si. Jeeli poziom wilgotnoci jest dostatecznie
wysoki, dochodzi do kondensacji pary w jdrze
wirw powstajcych na kocwkach skrzyda
…. Staj si one widoczne i wij si za samolotem
jak szare we utkane z mgy. Para kondensuje
si rwnie w innych miejscach, takich
jak owiewki klap czy wsporniki mocujce silnik.
Podczas startu mona zaobserwowa co, co
wyglda jak strumie biaego dymu wydostajcy
si z grnej czci silnika. To skroplona
para wodna wytworzona przez niewidoczne
prdy wok wspornika.
Kiedy indziej tu nad powierzchni skrzyda nagle pojawia si biay obok. I znw mamy
tu do czynienia z kondensacj wywoan waciw kombinacj wilgotnoci, temperatury
i cinienia.
Fragmenty ksiki: Patrick Smith, , Muza, Warszawa 2019, s. 64
• 2.1.Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe,
albo F jeli jest faszywe.
1.
Woda w stanie gazowym – para wodna – jest bezbarwna i niewidoczna
goym okiem.
P
F
2.
Kondensacja, opisana w tekcie, to zjawisko skraplania polegajce na
przejciu wody ze stanu gazowego w cieky.
P
F
3.
Kondensacja pary wodnej zachodzi w okrelonych warunkach,
wyznaczanych przez temperatur, cinienie i wilgotno.
P
F
4.
Podczas startu samolotu z grnej czci jego silnika wydobywa si biay
dym.
P
F
17

• 2.2.Wybierz waciwe dokoczenie zdania.
Jednostk cinienia nie jest
A. Pa B. mmg C. bar N m
•• 2.3.Wybierz waciwe dokoczenie zdania.
Jednostkami cinienia, temperatury i wilgotnoci s odpowiednio:
A. paskal, stopie Celsjusza i procent.
B. bar, procent i stopie Fahrenheita.
C. procent, kelwin i milimetr supa rtci.
D. stopie Celsjusza, kelwin i paskal.
••• 2.4.Przyjmij, e 1 m 3 mgy zawiera 1 g wody i skadaj si na niego tylko kropelki
o objtoci 6,5 10 –14 m 3 . Oblicz, ile kropli jest w tej objtoci mgy. Do oblicze przyjmij,
e gsto wody jest rwna 1,0 10 6 g m 3 .
Uwaga:
10 –14 1
100 000 000 000 000 106 1 000 000
•• 2..Samolot startuje z lotniska w Gdasku i tras do Warszawy pokonuje na
wysokoci 8000 m (nazywanej wysokoci przelotow). Okrel, jaki procent pocztkowego
cinienia powietrza na zewntrz samolotu stanowi cinienie na wysokoci przelotowej.
Skorzystaj z poniszego wykresu, na ktrym przedstawiono zaleno cinienia
atmosferycznego od wysokoci nad poziomem morza.
p (hPa)
1200
1000
800
600
400
200
0
4 8 12
16
20
h (km)
18 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

3.
• 21.Aby zamrozi 1 kg wody w temperaturze krzepnicia, trzeba odebra 330 kJ energii
wewntrznej. Oblicz, ile energii naley odebra, aby zamrozi 3 kg wody w tych samych
warunkach.
W
Informacje o zaa 22.22.3
Temeratura i cieo rzemian fazoyc yranyc sustancji
(°C)
( kJ
kg)
(°C)
( kJ
kg)
ow 327 24,5 1750 871
rt –39 11,8 357 272
tlen –219 13,8 –183 213
woda 0 334 100 2257
zoto 1064 64,5 2800 1578
••
22.1.Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe,
albo F jeli jest faszywe.
1.
Spord wymienionych w tabeli substancji w temperaturze 400 C tylko
zoto jest w stanie staym.
P
F
2.
Wszystkie wymienione w tabeli substancje s w stanie staym
w temperaturze niszej ni 0 C.
P
F
3.
Temperatura krzepnicia tlenu to ok. 54 K, a jego temperatura skraplania
jest o 36 K wysza.
P
F
4.
Do odparowania 1 kg rtci w temperaturze wrzenia potrzeba mniej energii
ni do odparowania tej samej iloci wrzcej wody.
P
F
5.
Podczas krzepnicia 2 kg wody uwolni si wicej energii ni podczas
krzepnicia 10 kg zota.
P
F
••
22.2.Oblicz, ile zota ulegnie stopieniu, jeli po doprowadzeniu zotej sztabki do
temperatury 1064 C dostarczymy jej jeszcze 3870 J energii.
••• 22.3.Oblicz, ile wody w temperaturze 100 C mona odparowa dziki energii,
ktr odda kropla oowiu o masie 2 g i temperaturze 327 C podczas krzepnicia.
19

•• 23.Wykres pokazuje, jak zmienia si temperatura 1 kg wody i powstaej z niej pary wodnej
podczas dostarczania ciepa.
T (ºC)
100
50
0
420 1000 2000 2680 3000 Q (kJ)
Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe, albo F jeli jest
faszywe.
1. Temperatura wrzenia wody z dokadnoci do trzech cyfr znaczcych wynosi 373 K. P F
2.
Energia potrzebna do zamiany wrzcej wody w par wodn jest mniejsza ni energia
potrzebna do ogrzania takiej samej iloci wody od 0 C do 100 C.
P
F
3. Energia potrzebna do odparowania 2 kg wody w temperaturze wrzenia wynosi 4520 kJ. P F
3.
W
Informacje o zaa 2.2.
Izolacja cieplna
Aeroel w postaci proszku albo pyu jest znany prawie
od stu lat. Izolacje aeroelowe wyrniaj si najlepszym
wspczynnikiem przewodzenia ciepa na poziomie
W
0,012–0,016 m · K. To oznacza, e jeli rnica temperatur
midzy obiema stronami warstwy aeroelu o gruboci
1 m wynosi 1 K, to przez 1 m 2 takiej warstwy przenika jedynie
od 0,012 J do 0,016 J ciepa w cigu jednej sekundy.
Powszechnie uywany w budownictwie styropian ma
wspczynnik przewodzenia ciepa zawarty w przedziale
W
0,031–0,042 m · K , a wena mineralna 0,030–0,045 W
m · K .
Take pianka poliuretanowa ma wikszy wspczynnik:
W
od 0,026 m · K do 0,029 W
m · K. Dlatego stosowanie aeroelu poleca si w budownictwie
energooszczdnym. Jego niski wspczynnik przewodzenia ciepa powoduje, e ciesza
warstwa izolacyjna zapewnia domownikom odpowiedni komfort cieplny – dom zim
wolniej traci ciepo, a podczas upaw wntrza si nie nagrzewaj.
Na podstawie: www.mgprojekt.com.pl/blog/aerozel
20 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

• 24.1.Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe,
albo F jeli jest faszywe.
1. Izolator cieplny to materia, w ktrym przepyw ciepa zachodzi szybko. P F
2.
Przewodnictwo cieplne zachodzi midzy ciaami lub czciami tego
samego ciaa rnicymi si temperatur i pozostajcymi w kontakcie.
P
F
3.
Im mniejszy jest wspczynnik przewodzenia ciepa substancji, tym jest
ona lepszym izolatorem.
P
F
4. Styropian jest lepszym izolatorem ciepa ni aeroel. P F
• 24.2. Uzupenij zdania wyrazami wybranymi spord podanych w nawiasie.
Ilo energii, ktra przenika przez warstw izolatora cieplnego, jest tym wiksza, im
( / ) warstwa oraz im ( / ) rnica temperatur midzy
obiema stronami warstwy.
••
24.3.Porwnaj najwiksz warto wspczynnika przewodzenia ciepa z kadego
przedziau podanego w tekcie i wybierz waciwe dokoczenie zdania.
Izolatory cieplne zapisane w kolejnoci od najlepszych do najgorszych waciwoci izolacyjnych
to:
A. aeroel, wena mineralna, styropian, pianka poliuretanowa.
B. aeroel, pianka poliuretanowa, styropian, wena mineralna.
C. wena mineralna, styropian, pianka poliuretanowa, aeroel.
•• 24.4.Oblicz, ile razy ciesza moe by warstwa izolacyjna wykonana z aeroelu
od warstwy izolacyjnej wykonanej ze styropianu, aby ilo ciepa przenikajca przez
obie warstwy bya taka sama. Do oblicze przyjmij grn granic przedziau wartoci
wspczynnika przewodzenia ciepa, podanego w tekcie dla obu izolatorw.
3. -molekularny model
budowy materii
W
Informacje o zaa 2.2.
Gaz ciecz i ciao stae
Gaz, ciecz i ciao stae – to tradycyjny podzia stanw skupienia materii, ktry znamy ze
szkoy. Gdy mylimy o tym pierwszym, od razu nasuwa nam si sowo powietrze. Gdy
o tym drugim – woda w szklance. A co w przypadku cia staych Kostka lodu, krysztaek
soli kuchennej, cukru, a moe diament
21

Stany skupienia materii klasyfikujemy, biorc pod uwag ich objto i ksztat. W przypadku
cia staych objto i ksztat s w zasadzie zachowane, w przypadku cieczy trudno
zmieni objto, ale ksztat ju atwo. Natomiast substancje w stanie gazowym zajmuj
ca dostpn przestrze, przyjmujc objto i ksztat naczynia, w ktrym si znajduj.
gaz
ciao stae
ciecz
Uywajc bardziej precyzyjnej terminologii, powiedzielibymy, e czsteczki gazu s
cay czas w chaotycznym ruchu, odlegoci midzy nimi s due, wic oddziaywania
midzyczsteczkowe sabe. Podobnie jest dla cieczy, w ktrej molekuy s rwnie
cay czas w chaotycznym ruchu, jednak odlegoci midzyczsteczkowe s mniejsze,
a oddziaywania pomidzy nimi – wiksze ni w gazie. W ciele staym czsteczki s unieruchomione,
drgaj tylko wok pooe rwnowagi. Odlegoci midzy nimi s mae,
a oddziaywania midzyczsteczkowe silne.
Fragment artykuu: Karolina Adrjanowicz,
Foton nr 143, zima 2018
• 2.1.Na poniszym rysunku przedstawiono modelowy ukad czsteczek w ciaach
o tej samej objtoci, wykonanych z tej samej substancji, ale znajdujcej si w rnym
stanie skupienia.
I. II. III.
Wybierz waciwe dokoczenie zdania.
Rysunki I, II i III przedstawiaj kolejno modele budowy:
A. I – gazu, II – cieczy, III – ciaa staego.
B. I – ciaa staego, II – cieczy, III – gazu.
C. I – cieczy, II – ciaa staego, III – gazu.
D. I – gazu, II – ciaa staego, III – cieczy.
22 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

• 2.2.W butelce o pojemnoci 0,5 litra znajdowa si gaz – dwutlenek wgla. Butelk
poczono wykiem z drug, pocztkowo pust, butelk o pojemnoci 1,5 litra.
Uzupenij zdanie. Wybierz waciwe stwierdzenie spord wariantw A–C oraz jego
poprawne dokoczenie spord wariantw 1–3.
Gaz z mniejszej butelki
A.
przepyn do wikszej
cakowicie
1. 0,5 litra.
B.
przepyn do wikszej
czciowo
i zaj czn
objto
2. 1,5 litra.
C. nie przepyn do wikszej 3. 2 litrw.
••
2.3.apisz w odpowiednich kolumnach tabeli podobiestwa i rnice wystpujce
midzy gazami i cieczami.
••
2.4.apisz w odpowiednich kolumnach tabeli podobiestwa i rnice wystpujce
midzy ciaami staymi i cieczami.
•• 2.Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe, albo F jeli
jest faszywe.
1. miana stanu skupienia z ciekego na gazowy wymaga dostarczenia energii. P F
2. miana staego stanu skupienia na cieky wymaga odebrania energii. P F
3. Nie jest moliwa bezporednia zmiana stanu skupienia z gazowego na stay. P F
4. Wzrost temperatury ciaa staego powoduje, e czsteczki tego ciaa drgaj szybciej. P F
23

Test potrzenioy VI
Spra si
min
1. 2
Wybierz wszystkie poprawne dokoczenia zdania.
Temperatura jest wielkoci fizyczn,
A. ktra opisuje stan cieplny ciaa i zaley od redniej energii kinetycznej czsteczek tego ciaa.
B. ktrej warto dla danego ciaa jest rwna sumie energii wszystkich czsteczek tego ciaa.
C. ktrej warto wyraamy midzy innymi w stopniach Celsjusza.
D. ktrej warto wyraona w kelwinach nie moe by ujemna.
E. ktra ma tak sam warto dla rnych cia, gdy zachodzi midzy nimi wymiana energii
w postaci ciepa.
2. 2
Drewnian desk wygadzano za pomoc
szlifierki ktowej. Po zakoczeniu szlifowania
energia wewntrzna tarczy szlifierki bya
wiksza od jej energii wewntrznej przed rozpoczciem
szlifowania o 3200 J.
Oblicz prac, ktra zostaa wykonana nad tarcz
szlifierki przez siy oporw, jeli podczas
szlifowania oddaa ona otoczeniu 4100 J energii
w postaci ciepa.
3. 4
W tabeli przedstawiono niektre waciwoci fizyczne cyny. Wartoci podano w odpowiednich
jednostkach w zaokrgleniu do dwch cyfr znaczcych.
gsto ( g
cm3) 7,3
ciepo waciwe ( J
kg · C) 220
temperatura topnienia (C) 230
ciepo topnienia ( kg) J
59 000
Oblicz, ile ciepa trzeba dostarczy odcinkowi cynowego drutu o dugoci 10 cm i objtoci 4 cm 3
o pocztkowej temperaturze 293 K, eby zwikszy jego temperatur do temperatury topnienia,
a nastpnie go stopi.
24 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

4. 2
Dziesi monet dwugroszowych o pocztkowej temperaturze ok. 23 C wrzucono do styropianowego
naczynia wypenionego gorc wod. Po osigniciu rwnowagi termicznej midzy
wod a monetami zmierzono temperatur wody termometrem cieczowym i otrzymano
warto T (61 1) C.
Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe, albo F jeli jest
faszywe.
1.
rednia energia kinetyczna czsteczek wody przed wrzuceniem do niej monet bya
taka sama jak podczas pomiaru temperatury wody.
P
F
2.
Podczas pomiaru temperatury wody rednia energia kinetyczna czsteczek
materiau, z ktrego wykonano monety, i rednia energia kinetyczna czsteczek
wody byy takie same.
P
F
3.
Najmniejsza podziaka na skali termometru, ktrym mierzono temperatur wody,
odpowiada zmianie temperatury o 2 C.
P
F
4.
Jeli zaoymy, e ciepo nie przepywa przez cianki naczynia, to energia
wewntrzna kadej monety wzrosa o 10 wartoci energii, ktr stracia woda.
P
F
. 2
Na kuchence w garnku z grubym dnem ogrzewano
olej i notowano, jak zmienia si jego
temperatura. Po pewnym czasie wyczono
kuchenk, ale nie przestano mierzy temperatury
oleju.
Poniszy wykres przedstawia zaleno temperatury
oleju od czasu trwania pomiaru.
T (ºC)
60
40
20
0 1 2 t (min)
Uzupenij tekst nazwami sposobw przepywu ciepa oraz informacjami odczytanymi
z wykresu. Uyj waciwych wyrae, wybranych spord wymienionych pod tekstem.
Temperatura oleju ronie w przedziale czasu od t 1
do
t 2
zjawisku
. Ciepo generowane przez kuchenk dociera do oleju dziki
w materiale, z ktrego wykonano dno garnka. Ciepe
25

powietrze znad powierzchni oleju unosi si dziki zjawisku .
Olej stygnie take w wyniku zjawiska
, dziki ktremu moglibymy
zarejestrowa zmiany temperatury substancji za pomoc kamery termowizyjnej. Ilo ciepa
pobrana przez olej w pierwszej minucie prowadzonego pomiaru jest
ni ilo ciepa oddana przez olej w drugiej minucie pomiaru.
Wyraenia do wyboru:
0 min
1 min
2 min
promieniowania
przewodnictwa
skraplania
konwekcji
mniejsza wiksza
W
Informacje o zaa i
Gka szpilki
We pan fizyk, ktra, chcc objani nam
wymiary atomu, daje taki przykad. W gwce
szpilki jest osiem sekstylionw 1 atomw. Gdybymy
co sekund odrzucali z tej gwki po
milionie atomw, w takim razie skoczyliby-
my nasz rachunek w cigu dwustu pidziesiciu
trzech tysicy lat... Nie dziw, e po tego
rodzaju rachunku Clerk Maxwell powiedzia:
To, co widzimy, zrobione jest z tego, czego si
nie widzi.
Fragment ksiki: Bolesaw Prus, , pl.wikisource.org/wiki/Strona:PLBolesC582awPrus-
Emancypantki04.djvu/273, pisownia uwspczeniona
1
Sekstylion wedug autora powieci to 1 000 000 000 000 000 000 000 10 21 .
. 1
Oce prawdziwo poniszych zda. Wybierz P, jeli zdanie jest prawdziwe, albo F jeli jest
faszywe.
1. Atomy w gwce szpilki mog swobodnie przemieszcza si wzgldem siebie. P F
2.
W gwce szpilki znajduje si mniej atomw ni w pcherzyku powietrza o tej
samej objtoci.
P
F
7. 2
Przeprowad stosowne obliczenia i sprawd, czy podany przez Bolesawa Prusa czas zabierania
kolejnych porcji atomw z gwki szpilki zosta oszacowany poprawnie.
26 VI. ZJAWISKA CIEPLNE

powiei i wskawki o aa
VI. Zjawiska cieplne
30. ssko a eperaur
1.1F, 2P, 3F, 4P
2.A, C
3.1.1P, 2F, 3P
3.2.B1
3.3.C
3.5.
t (s) 0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0
r (nm) 0,0 1,0 1,4 2,0 2,2 2,4 2,8 2,6 4,2
31. Termometry i pomiar temperatury
4.
Zjawisko
1013 hPa)
krzepnicie
tlenu
wrzenie
azotu
krzepnicie
alkoholu
metylowego
topnienie
oowiu
wrzenie rtci
Skala Celsjusza –219 C –196 C –97 C 328 C 357 C
Skala Kelvina 54 K 77 K 176 K 601 K 630 K
5.T 11 C 11 K
6.1P, 2P, 3F
7.1.1P, 2P, 3P, 4F
7.2.B2
7.3.1,36 g
7.4.V 6,3 cm 3
7.5.ok. 133 razy
32. neria wewntrna
8.192 J
9.malaa o 20 J.
10.C3
11.220 J
12. W przyblieniu o 721 J. Energia kinetyczna pocisku w caoci zamienia si w energi
wewntrzn pocisku i deski.
33. Ciepo waciwe
J
13.880 kg · C
14.B
27

15.
olej
sonecznikowy
tlen gliceryna mied
0,50 cal
g · K
J
1288
m 3 · K
J
3025
dm 3 · C
836 kcal
m 3 · C
0,90 g
cm 3
1,4 kg
m 3
1260 kg
m 3
9,0 g
cm 3
( J
kg · K) 2100 920 2400 390
16.1.4 C
16.2.A
16.3.1P, 2F, 4P
16.4.ok. 0,013 J 13 mJ
17.1.1C, 2A, 3B, 4E, 5D, 6F
17.2. 1. T w
1,0 C 0,2 C; 2. T m
73,4 C 0,2 C; 3. p
840 J 170 J;
J
4. wm
(460 90) kg · C
17.3.1P, 2F, 3F, 4P
34. Stany skupienia a temperatura
18.1.D
18.2.A2
19.1.B1
19.2.B
19.3.1P, 2F, 3P
19.4.B
20.1.1P, 2P, 3P, 4F
20.2.D
20.3.A
20.4.1,5 10 7
20.5.ok. 40
35. Energia podczas zmian stanu skupienia
21.990 kJ
22.1.1P, 2F, 3P, 4P, 5P
22.2.0,06 kg
22.3.ok. 0,02 g
23.1P, 2F, 3P
36. Transport ciepa
24.1.1F, 2P, 3P, 4F
24.2.ciesza; wiksza
24.3.B
24.4.ok. 2,6 razy
28

37.inetycznomolekularny model budowy materii
25.1.B
25.2.B3
26.1P, 2F, 3F, 4P
Test powtórzeniowy
Nr
zadania
1. A, C, D
2. 7300 J
3. ok. 3100 J
4. 1F, 2P, 3F, 4P
2 p. podanie poprawnej odpowiedzi.
1 p. wskazanie dwch spord trzech poprawnych odpowiedzi
bez wskazania adnej bdnej.
0 p. brak spenienia powyszych kryteriw.
2 p. zapisanie dziaania 3200 J 4100 J oraz prawidowy wynik
wraz z jednostk.
1 p. podanie poprawnej odpowiedzi z jednostk bez zapisania
dziaania lub zapisanie dziaania bez podania poprawnej
odpowiedzi.
0 p. brak spenienia powyszych kryteriw.
4 p. poprawne obliczenia oraz prawidowy wynik wraz z jednostk.
3 p. poprawna metoda obliczenia ciepa potrzebnego do
zwikszenia temperatury drutu o 210 C oraz poprawna
metoda obliczenia ciepa potrzebnego do jego stopienia.
2 p. poprawna metoda obliczenia ciepa potrzebnego do
zwikszenia temperatury drutu o 210 C lub poprawna
metoda obliczenia ciepa potrzebnego do jego stopienia
z uwzgldnieniem masy drutu wynoszcej ok. 29 g.
1 p. zapisanie wzoru na ciepo potrzebne do zwikszenia
temperatury drutu oraz obliczenie rnicy temperatur
midzy temperatur pocztkow a temperatur topnienia
T 210 C lub obliczenie masy drutu m 29 g.
0 p. brak spenienia powyszych kryteriw.
2 p. poprawna odpowied w czterech zdaniach.
1 p. poprawna odpowied przynajmniej w dwch zdaniach.
0 p. brak spenienia powyszych kryteriw.
5.
0 min, 1 min,
przewodnictwa,
konwekcji, promieniowania,
wiksza
2 p. poprawne uzupenienie w kadym miejscu.
1 p. poprawne uzupenienie przynajmniej w trzech miejscach.
0 p. brak spenienia powyszych kryteriw.
6. 1F, 2F
1 p. poprawna odpowied w obu zdaniach.
0 p. brak spenienia powyszych kryteriw.
7.
Nie, czas ten wynosi
ok. 254 milionw lat.
2 p. poprawne obliczenia i poprawny wniosek.
1 p. poprawne obliczenie czasu w sekundach:
t 8 000 000 000 000 000 s 8 10 15 s, bd rachunkowy
w przeliczeniu na lata i zapisanie wniosku zgodnego
z otrzymanym wynikiem.
0 p. brak spenienia powyszych kryteriw.
29

SPOSÓBNOWOŚĆ
NA
FIZYKE
2023
7
Poradnik nauczyciela
wsip.pl
sklep.wsip.pl
infolinia: 801 220 555