WITH_spec_4_24_promo

Tymoteusz Pawłowski
76
Krwią i żelazem:
czynniki rozwoju sztuki wojennej
w XIX wieku
W 1918 roku odrodziło się
Wojsko Polskie. Niemal
od razu była to nowoczesna
i sprawna siła zbrojna, wyrosła
na bazie najnowszych
doświadczeń Wielkiej Wojny
i poprzednich konfliktów.
Były to niemal wyłącznie
doświadczenia obce – w Polsce
czasu rozbiorów sprawy
militarne traktowano bowiem
w sposób bardzo specyficzny.
W gruncie rzeczy nie leżały
w kręgu ówczesnych polskich
zainteresowań. Stąd też
i nasza współczesna wiedza
o tym, co doprowadziło
do ukształtowania się nowoczesnej,
XX-wiecznej armii,
jest dość ograniczona.
Kamieniem węgielnym nowoczesnego
świata jest Wielka Rewolucja Francuska.
Sformowano wówczas – i zaczęto przestrzegać
– dwóch zasad, mających największy
wpływ na nasze życie społeczne i gospodarcze.
Prawo do wolności ukształtowało
społeczeństwo, a prawo do własności – porządek
gospodarczy. Państwa, które nie przestrzegają
tych dwóch praw, nie mają szansy
na sprawne funkcjonowanie: motorem rozwoju
jest wolność oraz własność.
Wielka Rewolucja Francuska zmieniła także
wojnę. Nastąpiły zmiany w taktyce, strategii,
organizacji, uzbrojeniu, wyposażeniu,
logistyce. U ich podstaw leżały zresztą dwa
wspomniane już prawa: do wolności i własności.
To stwierdzenie może wydawać się paradoksem,
skoro wojna polega na pogwałceniu
tych praw – wojna to nic więcej, jak siłowe
ograniczenie wolności przeciwnika i wymuszenie
na nim własnej woli. Paradoks jest
jednak pozorny: wojna to zjawisko chwilowe,
a wojsko jest odbiciem życia cywilnego.
Od bitwy pod Valmy do Waterloo
Wojny XVIII wieku zdominował muszkiet wyposażony
w bagnet. Komplet ten miał swoje
ograniczenia zarówno jako broń palna – niewielki
zasięg, słaba celność – jak i broń biała
– był jedynie namiastką piki. Starcia zbrojne
polegały przede wszystkim na prowadzeniu
niezbyt skutecznego ognia oraz – również
niezbyt skutecznego – szturmu na bagnety.
Stosowaną wówczas taktykę nazywano
– od szyków wojsk – linearną. W takich warunkach
osiągnięcie zwycięstwa w walnej
bitwie było dość trudne, jeszcze trudniejsze
było doprowadzenie do takiej bitwy. Armie
maszerowały od twierdzy do twierdzy,
od magazynu do magazynu, starając się nie
tyle zadać przeciwnikowi straty, co uniknąć
strat. Żołnierze byli bowiem cennymi profesjonalistami,
długo szkolonymi zarówno
w sztuce prowadzenia ognia, jak i w wykonywaniu
skomplikowanych manewrów. Żołnierze
walczyli wyłącznie za pieniądze, pojęcia
takie jak „ojczyzna”, „patriotyzm”, „naród”, „interes
narodowy” nie istniały. Gdy król był niewypłacalny
– żołnierze dezerterowali.
Podobne były początki wojen w obronie
Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Zaczęła się
ona dość ospale w 1789, ale w 1792 r. nabrała
tempa, a europejskie monarchie zaczęły
grozić Paryżowi wojną. Francuzi uprzedzili
przeciwników i wtargnęli do Niderlandów
Austriackich. Wyprawa okazał się fiaskiem.
Austriaccy i pruscy zawodowcy prowadzili
tak intensywny ogień palny, że francuscy
rekruci masowo uciekali z pola bitew. Gdy
jednak Prusacy i Austriacy dokonali inwazji
Republiki, nastąpiła radykalna zmiana sytuacji.
Francuzi – pomimo że szeregowi byli
niewyszkoleni, a ich oficerowie zdezerterowali
– wykazywali odwagę i nie lękali się
nieprzyjacielskich kul.
Determinacja francuskich rekrutów – sankiulotów,
jak ich nazwano – wynikała z tych
samych pobudek, co żołnierzy zawodowych.
Chodziło o pieniądze. Ale o inne pieniądze:
nie te płacone przez króla, tylko te zyskane
po jego obaleniu. Nie tyle o „sprywatyzowane”
w dobie rewolucji majątki kościelne,
arystokratyczne i królewskie, co o przywileje
podatkowe, produkcyjne i handlowe. Pruscy
i austriaccy żołnierze walczyli za żołd,
francuscy – o możliwość uczciwego i godnego
zarabiania pieniędzy. Jednak szkatuła
królewska była ograniczona, więc armie
były nieliczne. Natomiast możliwość
zarabiania pieniędzy w państwie, w którym
przestrzegano prawa do wolności i własności
– nieograniczona. Co więcej: żołnierz
zawodowy nie chciał ryzykować życia, martwemu
trudno wydać zarobione pieniądze.
Francuski żołnierz walczył natomiast nie
tylko za siebie, ale i za swoich bliskich, wiedział,
że ryzykując własne życie w obronie
„Praw Człowieka i Obywatela”, tak naprawdę