Wojsko i Technika Historia numer specjalny 3/2024 promo

www.zbiam.pl
Operacja „Barbarossa” 1941
Kierunek Leningrad!
NUMER SPECJALNY 3/2024
Maj-Czerwiec
cena 25,00 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495
W NUMERZE:
Vergeltungswaffe
Od 1943 r. na kondycję psychiczną
Niemców coraz silniej destrukcyjnie
wpływała świadomość,
że siły zbrojnie ich państwa nie
potrafiły w sposób symetryczny
odpowiedzieć na strategiczne
bombardowania lotnicze
aliantów, które w ich odczuciu
były w zasadzie bezkarne…
Wojna krymska
W czerwcu 1853 r. armia rosyjska
wkroczyła do Mołdawii
i Wołoszczyzny, na co Turcja
odpowiedziała w październiku
wypowiedzeniem wojny. 30 listopada
eskadra rosyjskich okrętów
liniowych zniszczyła w Synopie
tureckie fregaty, co przekreśliło
szanse na utrzymanie pokoju…

Zespół Badań
i Analiz Militarnych
CZASOPISMA
SPECJALISTYCZNE
WWW.ZBIAM.PL
PORTAL INFORMACYJNY
RAPORTY SPECJALNE
I ANALIZY
z b i a m . p l

Od 1943 r. na kondycję psychiczną
Niemców coraz silniej destrukcyjnie
wpływała świadomość, że siły
zbrojnie ich państwa nie potrafiły
w sposób symetryczny odpowiedzieć
na strategiczne bombardowania
lotnicze aliantów, które
w ich odczuciu były w zasadzie
bezkarne…
W czerwcu 1853 r. armia rosyjska
wkroczyła do Mołdawii i Wołoszczyzny,
na co Turcja odpowiedziała
w październiku wypowiedzeniem
wojny. 30 listopada eskadra
rosyjskich okrętów liniowych
zniszczyła w Synopie tureckie
fregaty, co przekreśliło szanse
na utrzymanie pokoju…
Vol. X, nr 3 (51)
www.zbiam.pl
Operacja „Barbarossa” 1941
Kierunek Leningrad!
NUMER SPECJALNY 3/2024
Maj-Czerwiec
cena 25,00 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
NUMER SPECJALNY 3/2024 1
INDEX: 409138
I SN: 2450-3495
W NUMERZE:
Vergeltungswaffe
Wojna krymska
Na okładce: 85 mm armata plot wz. 1939.
Rys. Arkadiusz Wróbel
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/17
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2024
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
w numerze:
BITWY I KAMPANIE
Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Operacja „Barbarossa” 1941. Kierunek Leningrad! (2) 4
MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Focke-Wulf Fw 190 A. Ostatni obrońcy Rzeszy: 1944-1945 (9) 20
MONOGRAFIA MORSKA
Grzegorz Nowak
Brytyjski krążownik liniowy HMS Hood (2) 36
MOTORYZACJA
Jędrzej Korbal
Jeszcze o polskich konstrukcjach motocyklowych 1935-1939 48
WOJNA NA MORZU
Tadeusz Kasperski
Dywizjon 304. w walce z Kriegsmarine i Handelsmarine (1) 62
HISTORIA
Hubert Michalski
Vergeltungswaffe. Broń odwetowa – czym była? 76
HISTORIA
Tymoteusz Pawłowski
Wojna krymska 1853-1856 84
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria
3

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
2
Operacja „Barbarossa” 1941
Kierunek Leningrad!
4
Wojska niemieckie pokonały obronę Armii Czerwonej w Państwach
Bałtyckich (Litwa, Łotwa, Estonia) wyjątkowo szybko.
Do 10 lipca 1941 r. wojska sowieckie zostały zepchnięte na północny
skraj Estonii, zaś po wschodniej stronie tego państwa,
niemiecka 4. Grupa Pancerna stanęła przed ważną przeszkodą
w marszu na Leningrad – miastem Psków. Walki o Psków trwały
w dniach 4-9 lipca, po czym 1. Dywizja Pancerna miała już
prostą drogę do Leningradu, na wschód od jeziora Pskowskiego
i jez. Pejpus, które oddzielają północną Estonię od tej części
ZSRS. Trzeba było szybko zorganizować obronę na podejściach
do Leningradu i kolejną rubieżą była teraz rzeka Ługa. Teraz
wszystko było w rękach dowództwa, sztabu i wojsk pośpiesznie
utworzonej Grupy Operacyjnej „Ługa” dowodzonej przez gen.
por. Konstantina P. Piedyszewa. A przed samym Leningradem
rozpoczęły się gorączkowe przygotowania do obrony.
Na zachodnim odcinku frontu 10 lipca
1941 r. sowiecki 10. Korpus Piechoty
(gen. mjr Iwan F. Nikołajew; 10. i 90. Dywizja
Piechoty, 22. Dywizja Zmotoryzowana
Wojsk Wewnętrznych NKWD, dwa korpuśne
pułki artylerii) zajął obronę na wysokości
portu Pärnu (leżącego po północnej stronie
Zatoki Ryskiej), aż do jeziora Võrtsjärv, dzielącego
odcinek od wybrzeża do jeziora Pejpus
niemal równo na pół. Ukształtowanie linii
brzegowej było takie, że gdyby 10. Korpus
Piechoty został zepchnięty na północ od Pärnu,
to po zachodniej stronie jego obrony (czyli
na prawym skrzydle) pojawiłaby się luka,
którą trzeba by było czymś wypełnić. Ponadto
gdyby sąsiedni 11. Korpus Piechoty (gen.
mjr Michaił S. Szumiłow; 48. DP i 125. DP, dwa
korpuśne pułki artylerii) broniący odcinka
między jeziorem Võrtsjärv a jez. Pskowskim
(i położonym dalej na północ dużym jeziorem
Pejpus) z miastem Tartu w środku obrony, dał
się zepchnąć na północ do wybrzeża Zatoki
Fińskiej, to 10. Korpus Piechoty zostałby odcięty
w rejonie Tallina.
W momencie, kiedy 10. KP został zepchnięty
do Estonii, jego związki taktyczne
były już mocno pokiereszowane. 22. Dywizja
Zmotoryzowana NKWD została rozwinięta
w ramach mobilizacji 23 czerwca 1941 r.
z Wojsk Wewnętrznych Ludowego Komisariatu
Spraw Wewnętrznych (NKWD) stacjonujących
w Państwach Bałtyckich. W jej
skład weszły pułki zmotoryzowane: 1. pzmot
(Kowno), 3. pzmot (Tallin) i 5. pzmot (Baranowicze,
przerzucony do Rygi). Pierwszy z tych
pułków został odcięty w walkach na Litwie
i nigdy do 22. DZmot NKWD nie dołączył.
Z kolei 3. pzmot pozostał w Tallinie i był wykorzystany
dopiero w obronie miasta. Dlatego
w południowej Estonii do walki stanął
tylko 5. pzmot i 320. pułk piechoty (wcześniej
wchodzący w skład 11. DP, która do tego
czasu została rozbita na Litwie), które wraz
z osłabioną walkami 10. DP utworzyły jedno
zgrupowanie bojowe. 22. Dywizja Zmotoryzowana
NKWD i 10. Dywizja Piechoty broniły
jednak dość szerokiego pasa. Całe to zgrupowanie
wojska niemieckie zepchnęły w rejon
na południe od miasteczka Türi, czyli około
85 km na południe i południowy wschód
od Tallina. Z kolei 10. DP naciskana przez
niemiecką 291. Dywizję Piechoty wycofała
się w rejon miasteczka Vändra, jakieś 20 km
na zachód od obrony 22. DZmot NKWD.
Na tej linii sowiecka 8. Armia zdołała się
bronić relatywnie długo, stawiając uporczywy
opór przez kolejne trzy tygodnie, wycofując
się średnio po 5-10 km co drugi dzień.
1 sierpnia niemiecki XXXVIII Korpus Armijny
(gen. piechoty Friedrich-Wilhelm von Chappuis;
58. DP, 93. DP i 254. DP) z 18. Armii (gen.
płk Georg von Küchler; I KA, XXVI KA i XXXVI-
II KA) zepchnęły 10. Korpus Piechoty w północno-zachodnią
część Estonii i podeszły
pod Tallin. Niemcy nie mający na tym kierunku
wojsk pancernych, a jedynie piechotę

BITWY I KAMPANIE
10
Sowiecki pociąg pancerny biorący udział w walkach w rejonie Ługi.
się dwa trałowce i przetrałowany pas wodny
nie był pasem ciągłym. Załogi jednostek pływających
całą noc usiłowały omijać dryfujące
miny, odcięte przez pozostałe trałowce.
Na minę wszedł okręt podwodny S-5 i zatonął,
uratowano z niego tylko dziewięciu marynarzy.
Następnie na minie poderwał się stary
niszczyciel Jakow Swierdłow i zatonął z niemal
całą załogą. Wszedł na minę także duży
niszczyciel Mińsk, a idący mu na pomoc nowiuteńki
niszczyciel Skoryj (oddany do służby
1 sierpnia 1941 r.) też został rozerwany przez
minę i szybko zatonął. Sam ciężko uszkodzony
Mińsk ocalał i pod wieczór 29 sierpnia dotarł
do Kronsztadu, gdzie później został wyremontowany,
ale do służby wrócił dopiero w listopadzie
1942 roku.
Na minach zatonęły też trzy stare niszczyciele
Kalinin, Artem i Wołodarskij, a także trzy
duże dozorowce (patrolowce). Już po północy
na minie stracił rufę okręt podwodny
Szcz-301 i zatonął, uratowano z niego 13 marynarzy.
Poważniejszą stratą był transportowiec
Ewerita, na którym zginęło blisko
1500 ludzi. Natomiast z przewożącego podobną
liczbę żołnierzy (głównie rannych)
transportowca Ługa uratowano ich większość,
zabierając na pokład pustego transportowca
Skrunda. Jedną z największych
strat było zatonięcie na minie transportowca
Najsaar, wraz z którym na dno poszło około
2500 ludzi. Na zatopionym transportowcu
Bałchasz zginęło natomiast około 2000 ludzi.
Zatonęła też kanonierka Kronsztadt. Rano
29 sierpnia okręty wojenne odeszły z pełną
prędkością do Kronsztadu, zostawiając
mniejsze jednostki na pastwę losu. W tych
warunkach niemieckie lotnictwo zatopiło
transportowiec Kałpaks (zginęło na nim około
1000 ludzi), a także Ausma i Toboł. Unikając
zatopienia na brzeg wyspy Gogłand wyrzucił
się transportowiec Iwan Papanin, a w toku
kolejnych ataków zatonął też okręt warsztatowy
Sierp i Młot, z nowoczesnym wyposażeniem
remontowym. Trafiony został też duży
transportowiec Kazachstan, mający na pokładzie
blisko 5000 ludzi. W tym przypadku
jednak jego uszkodzenia po pięciu dniach
dryfowania załoga w końcu naprawiła i jednostka
zawinęła do Kronsztadu. Kapitan jednostki,
Wiaczesław S. Kalitajew, został siłą wybuchu
bomby lotniczej wyrzucony z mostka
i wpadł do wody. Uratował go okręt podwodny
Szcz-322 i odstawił do Kronsztadu, gdzie
kapitan pojawił się przed swoim statkiem.
25 września 1941 r. został on za to aresztowany
jako „tchórz i dezerter”, a 2 października
go rozstrzelano.
Ratowanie rozbitków z szalup i z okolicznych
wysp trwało do 8 września 1941 r. Straty
w czasie ewakuacji Tallina były potężne.
Mimo, że Stalinowi zameldowano, że utracono
8 okrętów wojennych, 12 statków transportowych
i 8 jednostek pomocniczych,
Kopanie rowów przeciwczołgowych na podejściach do Leningradu. Nikt nie spodziewał się, że będzie
konieczna budowa fortyfikacji polowych tak blisko tego miasta.
to jednak prawda była inna: utracono 22 okręty
i jednostki pomocnicze (w tym 5 niszczycieli,
3 dozorowce, 5 trałowców, 2 okręty podwodne)
i 46 statków transportowych. Poza
tym jeszcze 28 statków pozostawiono lub
zatopiono w Tallinie. W zdobytym 29 sierpnia
mieście Niemcy wzięli do niewoli 11 432 oficerów
i żołnierzy, a także zdobyli znaczne ilości
sprzętu, w tym 144 armaty przeciwlotnicze,
97 dział artylerii polowej, 52 armaty przeciwpancerne,
91 samochodów pancernych oraz
wiele innych pojazdów, a także duże zapasy
uzbrojenia morskiego, w tym 3500 torped.
Zdołano ewakuować 12 738 oficerów, żołnierzy
i marynarzy jednostek brzegowych, ale
w czasie ewakuacji zginęło blisko 21 000 ludzi,
w tym mundurowych z wojsk lądowych,
marynarki wojennej i NKWD wliczając do tego
załogi zatopionych jednostek, a także dodatkowo
jeszcze ponad 10 000 cywili.
Ewakuacja Tallina była wielką klęską Floty
Bałtyckiej oraz sowieckiej floty handlowej.
Z Tallina do Leningradu wywieziono
tylko czwartą część personelu wojskowego,
jaka znalazła się w Tallinie w połowie sierpnia
1941 roku. Zdenerwowany Stalin, który
poza przedstawianymi mu fałszywymi meldunkami
znał rzeczywiste rozmiary klęski,
zastanawiał się nawet nad rozstrzelaniem
odpowiedzialnych jego zdaniem oficerów,
w tym wiceadm. Tribuca oraz dowodzącego
głównym zespołem floty kontradm.
Walentina P. Drozda. Jednak we wrześniu
1941 r. miał on na głowie szereg innych ważnych
zmartwień i na admirałów ostatecznie
machnął ręką. Obaj później awansowali o jeden
stopień, choć wiceadm. Drozd zginął
w styczniu 1943 r. kiedy jechał samochodem
po lodzie z Kronsztadu do Leningradu. W wyniku
ostrzału artyleryjskiego jego samochód
wpadł pod lód i wszyscy utonęli. Był to chyba
jedyny w historii admirał, który utonął
w samochodzie…
Walki na Froncie Karelskim
W związku z agresją Niemiec na ZSRS
w czerwcu 1941 r. Finlandia znalazła się
w trudnym położeniu, bowiem pojawiły się
bardzo silne niemieckie naciski, by przystąpiła
ona do wojny z ZSRS jako sojusznik Niemiec.
Polityczne cele Finlandii były jednak inne: nie
chciała ona być łączona z niemiecką agresją,
ale jednocześnie chciała skorzystać z okazji,
by odzyskać tereny utracone w czasie Wojny
Zimowej 1939-1940. Mimo to Finlandia nie
przystępowała do wojny, choć na jej terenie
stacjonowały już wojska niemieckie. Dopiero
zbombardowanie kraju, w tym stolicy Helsinek
przez sowieckie lotnictwo 25 czerwca
1941 r. spowodowało, że Finlandia włączyła
się do działań przeciwko Związkowi Sowieckiemu.
Cały czas podkreślano też, że kraj
ten prowadzi niezależną od Niemiec wojnę
z ZSRS i nie jest niemieckim sojusznikiem.
W Finlandii wojnę tę określano jako Wojnę
Kontynuacyjną, która jak wiadomo skończyła
się we wrześniu 1944 r. podpisaniem
pokoju. Finlandia ocaliła swoją niezależność,
nie wchodząc w strefę sowieckich wpływów

Marek J. Murawski
9
Focke-Wulf Fw 190 A
Ostatni obrońcy Rzeszy: 1944-1945
20
Do dużej akcji bojowej Sturmbocków doszło 11 września 1944 r.
podczas odpierania nalotu 1131 bombowców eskortowanych
przez 440 myśliwców na zakłady produkujące paliwa syntetyczne
w Środkowych Niemczech. Niemieckie myśliwce szturmowe
wystartowały z macierzystych lotnisk około 10:45 kierując
się nad Frankfurt, kiedy po drodze w okolicach Kassel doszło
do spotkania z formacją B-17 osłanianą przez dużą liczbę
Mustangów. Amerykańskie myśliwce eskortowe natychmiast
zaatakowały formujące się ugrupowanie bojowe Sturmbocków
należących do dywizjonu II. Sturm/JG 300, który stracił
10 pilotów zabitych oraz 2 rannych!
Wprawdzie piloci, którzy wrócili
do baz zgłosili zestrzelenie ośmiu
myśliwców USAAF, ale dane te pokrywają
się ze stratami amerykańskimi zaledwie
w 50%. Więcej szczęścia miał rój sztabowy
pułku myśliwskiego JG 300 oraz piloci
z IV. Sturm/JG 3, którzy w zwartym szyku zaatakowali
combat box 92nd BG i zgłosili zestrzelenie
15 B-17, trzynaście z nich zapisali
na swoje konta piloci IV. Sturm/JG 3, a dwa
Maj. Walther Dahl, dowódca JG 300:
Krótko przed Halle napotkaliśmy pułk bombowy.
Zaatakowaliśmy. Mój Boeing, którego
wybrałem sobie ze środka ostatniego klucza,
już po pierwszych seriach zaczął dymić z kadłuba
i lewego skrzydła, ciągnąc za sobą najpierw
jasną, a następnie czarną smugę dymu.
Wkrótce oderwały się od niego pojedyncze
fragmenty płatowca, a za chwilę zobaczyłem,
jak płonąc przepada przez lewe skrzydło i leci
pionowo w dół. W tym momencie byłem już
otoczony przez Mustangi i nie pozostało mi nic
innego, jak tylko wykonać unik, aby oderwać
się od prześladowców. Na zachód od Halle
udało mi się uzyskać jeszcze jedno zestrzelenie.
Znowu była to środkowa maszyna ostatniego
klucza, do której podleciałem z tyłu od dołu
i w lekkim locie wznoszącym zapaliłem długą
serią z broni pokładowej. Początkowo Boeing
odpadł w płaskim szybowaniu od reszty
formacji, a gdy szykowałem się do drugiego
ataku, wszedł niespodziewanie w pionowe
nurkowanie ciągnąc za sobą grubą smugę
czarnego dymu. 1
Po zakończeniu ataku na B-17 również samoloty
IV. Sturm/JG 3 zostały zaatakowane
przez Mustangi, które strąciły siedem Fw 190;
trzej piloci zginęli, dwaj odnieśli rany. Lt. Werner
Gerth z 14. Staffel najpierw zestrzelił
B-17, a następnie skutecznie obronił się
przed Mustangami strącając jednego z nich;
było to jego 25 zwycięstwo powietrzne.
Pomimo odniesionych sukcesów straty
Sturmbocków, wynoszące 19 samolotów
i 13 zabitych oraz 2 rannych pilotów, były
bardzo dotkliwe. W odróżnieniu od lotnictwa
amerykańskiego dysponującego na tym etapie
wojny bardzo dużymi rezerwami personelu,
utrata w sumie 15 przeszkolonych pilotów
stanowiła poważny problem dla jednostek
myśliwców szturmowych Luftwaffe.
Następnego dnia nad Środkowymi Niemcami
ponownie pojawiło się 888 samolotów
bombowych eskortowanych przez 662 myśliwce.
Piloci IV. Sturm/JG 3 zaatakowali
na wschód od miasta Neuruppin formację
B-17 zgłaszając strącenie pięciu bombowców
w pierwszym zajściu oraz dwóch w drugim.
Straty własne wyniosły siedem samolotów
i trzech zabitych oraz dwóch rannych pilotów.
II. Sturm/JG 300 zgłosił 12 zwycięstw powietrznych
przy stracie pięciu maszyn i trzech
zabitych oraz jednego rannego pilota.
Tego dnia miała miejsce również pierwsza
operacja przeprowadzona przez II. Sturm/
JG 4. Po ponad godzinnym oczekiwaniu
w gotowości bojowej do startu przeszło
50 Fw 190 należących do dywizjonu poderwało
się w powietrze z lotniska Welzow,
aby nad Finsterwalde spotkać się z eskortą
pochodzącą z III./JG 4. Po spędzeniu niemal
dwóch godzin w powietrzu w pobliżu granicy
z Protektoratem Czech i Moraw doszło
do spotkania z grupą bombowców B-17
z 3rd BD. Myśliwce szturmowe zaatakowały
z wysokości 8000 m lecące bez eskorty
samoloty bombowe, a ich piloci pomimo
braku doświadczenia zgłosili strącenie 11 Latających
Fortec, co pokrywało się dokładnie
ze stratami poniesionymi w tej walce
przez 100th BG.
Zanim jednak Fw 190 zebrały się do przeprowadzenia
drugiego ataku pojawiły się
Mustangi, które zestrzeliły kilkanaście Sturmbocków.
Pozostałe zdołały umknąć z pola
bitwy i w drodze na macierzyste lotnisko

Grzegorz Nowak
36
2
Brytyjski krążownik liniowy
HMS Hood
W dwa dni po przejęciu okrętu, Hood został wyznaczony
na jednostkę flagową Eskadry Krążowników Liniowych Floty
Atlantyckiej dowodzonej przez kontradmirała Rogere Keyesa.
W skład Eskadry poza okrętem flagowym wchodziły krążowniki
liniowe Renown, Repulse i Tiger, który dotychczas był okrętem
flagowym. To, że Royal Navy od początku widziała w Hoodzie
okręt flagowy było związane z tym, że mimo swoich słabości
konstrukcyjnych był to najnowocześniejszy oraz największy
okręt i w dodatku jedyny w swoim typie. Do tego trzeba przyznać,
że w przeciwieństwie do różnie ocenianych pod względem
sylwetki i swego rodzaju elegancji poprzedników, Hood był
okrętem o harmonijnej sylwetce, co w połączeniu z pozostałymi
cechami stawiało go na czele ówczesnej potęgi morskiej
„Królowej mórz i oceanów”.
Tak się złożyło, że na mocy postanowień
Traktatu Waszyngtońskiego podpisanego
6 lutego 1922 r., a więc w niespełna
dwa lata po wejściu Hooda do służby, został
on uznany za wyjątek i pozwolono Wielkiej
Brytanii zachować go w służbie, podczas
gdy wiele innych okrętów liniowych, w tym
wielkie krążowniki liniowe typu Lexington
budowane w Stanach Zjednoczonych czy
typu Amagi budowane w Japonii musiały
zostać złomowane.
Imperium Brytyjskie znalazło w tym okręcie,
mimo wysokich kosztów, jakie Royal
Navy zmuszona była ponosić na jego utrzymanie
w odpowiednim stanie, znakomitego
pływającego ambasadora swoich interesów
na całym świecie. Wielkość, silne uzbrojenie
oraz imponująca prędkość była tym, co było
niezbędne dla okrętu odbywającego dalekie
rejsy połączone z wizytami w portach
nie tylko Imperium Brytyjskiego, ale całego
świata. Udział w ceremoniach i rewiach flot
a także udostępnianie pokładów okrętu dla
rzesz zwiedzających w niemal każdym porcie
świata, który był przez Hooda odwiedzany,
był dla jego załogi chlebem powszednim
przez całe dwudziestolecie międzywojenne.
Wizyty tego okrętu nie były jednakże nigdy
demonstracją siły, a ich charakter był wyłącznie
kurtuazyjny.
Pod koniec maja 1920 r. Hood oraz Tiger
w eskorcie 9 niszczycieli wyruszyły w pierwszą
swoją podróż na Bałtyk z wizytą kurtuazyjną
do Szwecji. W Szwecji okręt nie mógł
jednak wejść bezpośrednio do portu w Sztokholmie
z powodu zbyt dużego zanurzenia,
wobec czego zacumował w Nynänshamn.
Po zakończeniu wizyty w Szwecji, Hood otrzymał
rozkaz przejścia do Rewla (dziś Kłajpeda)
w celu wzmocnienia Eskadry Bałtyckiej Royal
Navy, która uczestniczyła w walkach z bolszewikami.
W czasie rejsu odwołano jednak ten
rozkaz, w związku z czym cały zespół z Tigerem
i niszczycielami skierował się w stronę
cieśnin duńskich odwiedzając Kopenhagę,
po czym skierował się do Norwegii, gdzie zawinął
do kilku portów.
Rufowe wieże artylerii głównej z armatami kalibru 381 mm HMS Hood na zdjęciu z 1924 roku.

MOTORYZACJA
48
Jędrzej Korbal
Jeszcze o polskich konstrukcjach
motocyklowych 1935-1939
Tematyka polskiej motoryzacji okresu międzywojennego do dziś
budzi zainteresowanie wielu osób. Mimo, że minęło 90 lat,
to nawet współcześnie bywa ona powodem do często żywych
dyskusji i kontrowersji. W historii automobilizmu nad Wisłą
splatają się bowiem dziesiątki wątków, których rozwikłanie
okazuje się być trudniejsze niż można byłoby przypuszczać.
Od działań o typowo pionierskim charakterze, przez różnorodne
i nierzadko błędne decyzje polityczne i ekonomiczne,
po prawdziwe sukcesy gospodarcze, u podstaw których leżała
determinacja i dążenie do wyjścia z przedłużającego się impasu.
Przeważnie w dzisiejszej dyskusji na temat krajowej motoryzacji
wysuwa się problemy sektora samochodowego. Jest to rzecz
jasna działanie uzasadnione. Zasób samochodów w Polsce interesował
tak samo cywilne jak i wojskowe kierownictwo państwa.
Warto mieć na uwadze, że intensywne zmiany zachodziły
w siostrzanej, motocyklowej branży, której istotność nie powinna
zostać zepchnięta na boczny tor.
W
jednej ze swoich publikacji z ubiegłego
roku autor zawarł informacje
dotyczące najważniejszych polskich
konstrukcji motocyklowych końca lat
trzydziestych 1 . Możliwe dokładnie opisano
takie jednoślady jak udany choć nieliczny
typ SM 500, czy już bardziej rozpowszechnione
modele MOJ 130, SHL 98, Podkowa,
Niemen czy Perkun. Dostępne w skromnej
niestety literaturze przedmiotu dane autor
starał się rozszerzyć o wyniki przeprowadzonej
kwerendy archiwalnej obejmującej zasoby
WBH jak i ówczesną prasę branżową. Kilka
słów komentarza poświęconych zostało również
problemom z jakimi zmagała się branża
motocyklowa pod koniec dekady oraz ambitnym
planom produkcyjnym szeregu podmiotów
na lata 1939 i 1940.
Dyskusja o kondycji polskiego sektora
motocyklowego pod koniec czwartej dekady
XX wieku byłaby jednak niekompletna, gdyby
nie przedstawić szerszego punktu widzenia.
Powinien on wykraczać poza ścisłe omówienie
historii najważniejszych konstrukcji
i zawierać informacje traktujące w pierwszej
kolejności o zmianach zachodzących w całej
gałęzi gospodarki. Jak się okazuje w Polsce
funkcjonowały organizacje dziś niemal zupełnie
zapomniane, których wkład w rozwój
ogólnie rozumianej motoryzacji należy określić
jako znaczny. Zanim jednak przedstawione
zostaną powyższe informacje, należy
pokrótce scharakteryzować polski rynek motocyklowy
połowy lat 30. z uwzględnieniem
tworzonego również z myślą o nim przemysłu
pomocniczego.
Stan na rok 1935
Pracą, bez lektury której trudno dyskutować
nad stanem polskiego sektora motoryzacyjnego
w połowie lat 30. było studium
warszawskiego przedsiębiorcy B. Wahrena,
pt. „Przemysł pomocniczy na tle zagadnienia
samochodowego i krajowej produkcji
motocykli. 2 ” Prelekcja miała miejsce 5 marca
1935 r. w Warszawie, w ramach zebrania
SIMP. Już na wstępie swojego studium autor
zaznaczał, że pozycja polskiej branży motocyklowej
przedstawiała się z goła inaczej niż
miało to miejsce w sektorze samochodowym.
Aby lepiej zobrazować ogólnoeuropejskie
tendencje inż. Wahren zamieścił dane
dotyczące liczby samochodów i motocykli

WOJNA NA MORZU
1
Tadeusz Kasperski
Dywizjon 304. w walce
z Kriegsmarine i Handelsmarine
62
Działania 304. Dywizjonu Ziemi Śląskiej im. Ks. Józefa Poniatowskiego
nad Atlantykiem po wcieleniu do Coastal Command były
w przeszłości obiektem zainteresowania kilku polskich autorów,
którzy na ten temat pisali artykuły i książki 1 . Jednak większość
z nich nie dotarła do dokumentów strony przeciwnej, konkretnie
dzienników działań bojowych U-Bootów (Kriegstagebuch), co pozwoliłoby
uniknąć w wielu przypadkach pomyłek i niewłaściwej
interpretacji zdarzeń. Dotyczy to zwłaszcza prób analizy konkretnych
ataków lotniczych na niemieckie okręty podwodne, ustalenia
ich prawdziwych numerów, a także wyników każdego z tych
nalotów na jednostkę wroga.
Dywizjon Ziemi Śląskiej
im. Ks. Józefa Poniatowskie-
304. go sformowano 22 sierpnia
1940 r. w bazie lotniczej RAF Bramcote,
w hrabstwie Leicester. Gotowość operacyjną
jednostka osiągnęła 25 kwietnia 1941 r. Początkowo
jej lotnicy wykonali wiele lotów,
w składzie Bomber Command.
Dopiero 10 maja 1942 r. oficjalnie (faktycznie
już 7 maja) lotników 304. Dywizjonu
przeniesiono do służby patrolowej w składzie
Coastal Command. Na tę decyzję złożyły
się dwie istotne przyczyny. Przede wszystkim
bombardowanie niemieckich portów i miast
spowodowało niemałe straty w personelu
latającym Dywizjonu 2 . Łukasz Jaśkiewicz
uważa jednak, że nie był to czynnik decydujący
o zmianie zadania, bo już wcześniej
zaplanowano przesunięcie 304. Dywizjonu
do działań w Coastal Command. Istotnie,
konieczne było zwiększenie siły patroli lotniczych
nad Atlantykiem, ponieważ straty
tonażowe aliantów w tym okresie zatrważająco
wzrastały, podobnie jak liczba U-Bootów
wchodzących do akcji.
Pierwszą bazą dla polskich lotników (Dywizjonem
dowodził wówczas W/Cdr 3 Stanisław
Poziomek) było lotnisko Tiree na Hebrydach.
Stąd wkrótce polskie załogi wyruszyły
na swoje pierwsze loty patrolowe na samolotach
typu Vickers Wellington 4 . Warunki bytowe
w pierwszej bazie jednostki były trudne
i wymagały od lotników bardzo dobrej
kondycji. Zimne i porywiste wiatry uderzały
w baraki na lotnisku z taką siłą, że polscy lotnicy
nazywali je „beczkami śmiechu” z powodu
ich okrągłego kształtu i dźwięków, jakie
wydawały. Na szczęście w trakcie bitwy o Atlantyk
miejsce bazowania 304. Dywizjonu
kilkakrotnie ulegało zmianie (przenoszono
później personel na kolejne lotniska i tam
warunki bytowe były stopniowo lepsze).
Większość lotów patrolowych wykonywano
nad Zatoką Biskajską, którą pokonywały
U-Booty wyruszające ze zdobytych w 1940 r.
baz francuskich na Atlantyk.
Polacy nie przypuszczali, że ta żmudna
i niebezpieczna służba będzie trwała jeszcze
trzy lata. Do ich zadań należały nie tylko „Anti-Submarine
Patrols”, ale także atakowanie
niemieckich jednostek nawodnych na pełnym
morzu i niekiedy w portach (w ramach
tzw. Shipping Strike), obserwowanie kierunków
marszu wykrytych jednostek przeciwnika
i meldowanie o nich.
Wykrywanie niemieckich okrętów podwodnych
(w skali wszystkich wylatanych
godzin) nie zdarzało się zbyt często; alianccy
lotnicy mieli obowiązek atakować również
każde zaobserwowane „podejrzane obiekty”,
choć nie zawsze okazywały się one okrętami
podwodnymi (bywało, że atakowano rekiny,

HISTORIA
Hubert Michalski
Vergeltungswaffe
Broń odwetowa – czym była?
Z określeniem „broń odwetowa” (niem. Vergeltungswaffe) spotkały
się nawet osoby niezainteresowane historią działań militarnych
prowadzonych podczas II wojny światowej, gdyż słowo
to na dobre zakorzeniło się w kulturze masowej i zostało spopularyzowane
w szerokim spektrum mediów oraz branży rozrywkowej,
począwszy od programów telewizyjnych a skończywszy
na grach komputerowych. Choć od zakończenia tego najkrwawszego
w dziejach ludzkości konfliktu zbrojnego minęło już niemal
80 lat, informacje o tym, jakie konkretnie rodzaje broni Niemcy
rozwijali (ukrywali) pod tym terminem często wydają się niezbyt
dokładne lub mało wiarygodne. Z tego też powodu warto przyjrzeć
się temu zagadnieniu bliżej.
Obecnie, w dobie bardzo szerokiego
i powszechnego dostępu do wiedzy
wydawałoby się, że wskazanie poszczególnych
typów broni, jakie konstruowano
(i jednocześnie kamuflowano) w III Rzeszy
pod złowrogim określeniem „broń odwetowa”
nie powinno stanowić najmniejszego
problemu. Tymczasem korzystając w pierwszej
kolejności z zasobów pewnej wirtualnej
i niezwykle popularnej encyklopedii, w tym
w językach niemieckim i angielskim, otrzymamy
wprawdzie pewien zasób wiadomości
o broniach V, jednakże po weryfikacji szybko
okaże się, że część z nich jest nieprecyzyjna
lub niezgoda z aktualnym stanem wiedzy,
a nierzadko zgoła fantastyczna.
Dyskusje o tym, jakie konkretnie rodzaje
uzbrojenia miały stanowić desygnaty broni
odwetowych rozpoczęły się zaraz po zakończeniu
wojny i wśród kolejnych pokoleń
trwają tak naprawdę do dzisiaj. Na przestrzeni
dziesięcioleci do ich kręgu zaliczano
najróżniejsze typy uzbrojenia, począwszy
od czołgów Pz.Kpfw. VI Tiger, Pz.Kpfw. VI Tiger
II, Pz.Kpfw. Maus, poprzez myśliwce odrzutowe
Me 262 czy okręty podwodne typu
XXI a skończywszy na mitycznych latających
statkach w kształcie dysku oznaczonych
kryptonimem V-7. Taki stan rzeczy może nieco
dziwić z tego powodu, że już w latach 70.
i 80. ub. wieku w Republice Federalnej Niemiec
pojawiły się publikacje, które w sposób
zadowalający rozwiewały wiele narosłych
do tamtego czasu nieporozumień w aspekcie
broni V. W latach 90. do obiegu księgarskiego
trafiły kolejne pozycje książkowe dające
potencjalnemu czytelnikowi możliwość
wyczerpującego zapoznania się z tematem
76
Pierwsze bombardowanie pociskami V-1 przeprowadzone zostało w nocy z 13 na 14 czerwca 1944 roku.
Z dobrze zamaskowanych wyrzutni odpalono 10 pocisków w kierunku Londynu, z czego tylko cztery
dotarły do Wysp Brytyjskich. Na zdjęciu latające bomby V-1 w zakładach produkcyjnych Mittelwerk.

Tymoteusz Pawłowski
84
Wojna krymska 1853–1856
W latach 1853–1856 toczyła się wojna koalicji państw europejskich
przeciwko Rosji zwana krymską. Jest to konflikt bardzo
ważny z kilku względów, nie tylko dlatego, że Rosja stosowała
w niej te same metody, które stosuje współcześnie, ani nie dlatego,
że użyto w niej nowoczesnego uzbrojenia. Była to pierwsza
wojna, w której – z powodu postępów w cywilnej technice
– olbrzymie znaczenie miała opinia publiczna. Była to również
wojna, która dała początek współczesnemu kształtowi świata,
bowiem skierowała politykę walczących państw na tory, którymi
podąża ona do dzisiaj.
W
1774 r. zakończyła się kolejna – powszechnie
uznawana za szóstą
spośród dwunastu – wojna rosyjsko-turecka.
Kończący ją traktat pokojowy
podpisany w Küczük Kajnardży zawierał
m.in. dwa brzemienne w skutki zapisy. Turcja
zrzekała się zwierzchności nad Chanatem
Krymskim – państwem Tatarów – oraz oddawała
Rosji port w Chersoniu leżącym na zachód
od Chanatu oraz w Kerczu leżącym
na wschód od niego.
„Wyzwolony” przez Rosjan Chanat Krymski
cieszył się niepodległością przez dwa
lata. W 1776 r. wojska carskie rozpoczęły
przeciw niemu wojnę, a raczej kolejną „operację
wyzwoleńczą”, bowiem Rosjanie twierdzili,
że zostali zaproszeni do interwencji
przez chana Şahina Gireja. Nie był on jednak
– wówczas – chanem, a pretendentem
do tronu, mieszkającym w Petersburgu. Rosja
wojnę wygrała, a Şahin Girej faktycznie
został chanem. W kolejnych latach chan – niczym
Stanisław August Poniatowski w Polsce
– posłusznie wykonywał polecenia carycy
Katarzyny, a w chanacie rosło niezadowolenie
– niczym w Polsce. W 1783 r. caryca
ogłosiła, że w trosce o bezpieczeństwo i spokój
Tatarów Krymskich zgadza się łaskawie
na przyłączenie Krymu do Rosji. 28 grudnia
1783 r. Chanat Krymski przestał istnieć.
Opanowanie Krymu nie byłoby możliwe
bez zdobycia Chersonia oraz Kercza. Posiadanie
tych dwóch portów przez Rosjan nie
tylko uniemożliwiło Turkom interwencję
na rzecz Tatarów, ale również dało Petersburgowi
pierwsze bazy morskie nad Morzem
Czarnym. Do tej chwili Imperium Osmańskie
było w stanie bronić się przez ekspansją Rosjan,
teraz jednak zaczęło sypać się niczym
domek z kart. W kolejnych wojnach – toczonych
w latach 1787–1792 oraz 1806–1812
– Rosja przesunęła swoje granice na Kaukaz
i na Dunaj, podporządkowując sobie również
księstwa naddunajskie (Mołdawię i Wołoszczyznę)
oraz Gruzję. Najgorsze miało
jednak dopiero nadejść.
Dzisiejsza Turcja jest państwem narodowym,
czyli zdominowanym przez jeden
HMS Phoenix podczas bombardowania Akki – starcia, które doprowadziło do końca wojny pomiędzy
Imperium Tureckim a Egiptem.