Wojsko I Technika Historia numer specjalny 5/2024

www.zbiam.pl
NUMER SPECJALNY 5/2024
Wrzesień-Październik
cena 25,00 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Wrzesień
1939
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495
W NUMERZE:
Ćwiczenie OPL 1937
Jesienią 1937 r. polskie lotnictwo
i artyleria plot. znajdowały
się w przebudowie. W życie
wchodziły przyjęte w ramach
KSUS programy rozbudowy
poszczególnych broni stanowiące
części składowe ogólnego planu
rozbudowy i modernizacji WP…
Morze Jawajskie
Powołany do istnienia 2 lutego
1942 r. w siedzibie ABDAFLOAT
w Lembangu na Jawie aliancki
Zespół Uderzeniowy ABDA
często zmieniał swój skład, ale
od początku dowodził nim 53-letni
holenderski kadm. Karel Willem
Frederik Marie Doorman…

Zespół Badań
i Analiz Militarnych
CZASOPISMA
SPECJALISTYCZNE
WWW.ZBIAM.PL
PORTAL INFORMACYJNY
RAPORTY SPECJALNE
I ANALIZY
z b i a m . p l

Jesienią 1937 r. polskie lotnictwo
i artyleria plot. znajdowały
się w przebudowie. W życie
wchodziły przyjęte w ramach
KSUS programy rozbudowy
poszczególnych broni stanowiące
części składowe ogólnego planu
rozbudowy i modernizacji WP…
Powołany do istnienia 2 lutego
1942 r. w siedzibie ABDAFLOAT
w Lembangu na Jawie aliancki
Zespół Uderzeniowy ABDA często
zmieniał swój skład, ale od początku
dowodził nim 53-letni
holenderski kadm. Karel Willem
Frederik Marie Doorman…
Vol. X, nr 5 (53)
www.zbiam.pl
NUMER SPECJALNY 5/2024
Wrzesień-Październik
cena 25,00 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Wrzesień
1939
NUMER SPECJALNY 5/2024 1
INDEX: 409138
I SN: 2450-3495
W NUMERZE:
Ćwiczenie OPL 1937
Morze Jawajskie
Na okładce: piechota polska 1939.
Rys. Jarosław Wróbel
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/17
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2024
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
w numerze:
HISTORIA
Tymoteusz Pawłowski
A więc wojna! Europejska polityka i zbrojenia w drugiej
połowie lat 30. XX wieku
MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Focke-Wulf Fw 190 D-9. Długonosa Dora (2) 20
MONOGRAFIA PANCERNA
Tomasz Basarabowicz
Transporter Carrier. Początki, warianty, struktury, służba (2) 36
WOJNA NA MORZU
Tadeusz Kasperski
Dramatyczne bitwy morskie w obronie Jawy: 27 lutego
– 1 marca 1942 r. (1)
OBRONA POWIETRZNA
Jędrzej Korbal
Wielka gra OPL z roku 1937 (2) 68
BITWY I KAMPANIE
Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Obrona Leningradu. Zniesienie blokady miasta 82
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria
4
50
3

Tymoteusz Pawłowski
A więc wojna!
Europejska polityka i zbrojenia
w drugiej połowie lat 30. XX wieku
4
II wojna światowa wybuchła
85 lat temu i ten czas wystarczył
na dokładne zbadanie
wydarzeń. Większość
istotnych faktów jest znana,
nie zawsze jednak człowiek
XXI wieku potrafi je właściwie
zinterpretować. Największą
przeszkodą jest różnica w doświadczeniach
i wiedzy, jaka
narosła w ciągu tych 85 lat.
Sytuacja polityczna w Europie lat 20. i 30.
XX wieku była znacząco różna od współczesnej.
Niemal wszystkie państwa
były wzajemnie skłócone, a nawet najwięksi
sojusznicy z czasów Wielkiej Wojny – Francja
i Wielka Brytania – konkurowali ze sobą,
mocno ochłodzili wzajemne stosunki, zawiesili
konsultacje wojskowe i uwzględniali
siebie wzajemnie w planowaniu wojskowym
jako najbardziej prawdopodobnych wrogów.
W Paryżu uważano, że skoro Francja osiągnęła
hegemonię na kontynencie, to jedynym
zagrożeniem jest Wielka Brytania – tak jak
działo się to wielokrotnie we wcześniejszych
wiekach. W Londynie uważano, że skoro
Francja osiągnęła hegemonię na kontynencie,
to tylko ona może zagrozić Anglii – tak
jak działo się, to wielokrotnie we wcześniejszych
wiekach.
Francja utrzymywała jednak sojusze
z kilkoma państwami europejskimi, przede
wszystkim z Belgią. Sojusz ten Brytyjczycy
uznawali za dodatkowe zagrożenie – Anglię
najłatwiej zaatakować z Belgii. Właśnie
dlatego wkroczenie Niemców do Belgii
w 1914 roku sprawiło, że Londyn przystąpił
do wojny, a teraz, po Wielkiej Wojnie, Belgia
była słaba i zależna od Paryża. Podobnie
wyglądała sytuacja w Czechosłowacji, której
wojsko i największe przedsiębiorstwa były
kontrolowane bezpośrednio przez Francuzów,
oraz w Jugosławii o nieco większym
stopniu swobody. Rumunia znajdowała się
z dala od Francji, zachowała swoją państwowość
w latach 1914–1918, ale jej sytuację pogarszał
brak traktatu pokojowego ze Związkiem
Sowieckim. Najsłabiej kontrolowanym
sojusznikiem Paryża była Polska: nie dość,
że państwo największe, to jeszcze takie, które
udowodniło, że jest w stanie funkcjonować
samodzielnie. W ciągu lat 20. i 30. sojusznicy
Francji stopniowo zwiększali swój stopień
niezależności od Paryża.
Francuskie sojusze były jednym z filarów
europejskiego systemu bezpieczeństwa. Kolejnym
była Liga Narodów, w której zresztą
Francja miała spore wpływy. Liga Narodów
cieszy się niezasłużenie złą sławą, co w zawdzięcza
komunistycznej propagandzie:
Związek Sowiecki nie był jej założycielem
(przystąpił w 1934 r.), potem został z niej
wyrzucony (w 1939 r., jako jedyne państwo),
więc na wszelkie możliwe sposoby ośmieszał
działania tej organizacji. W latach dwudziestych
była to instytucja bardzo skuteczna,
Prawdziwy koniec Cesarstwa Niemieckiego, nastąpił w marcu 1920 r., gdy nieudany pucz Kappa-
-Lüttwitza nie zdołał obalić Republiki Weimarskiej.

Marek J. Murawski
Focke-Wulf Fw 190 D-9
Długonosa Dora
2
20
Fatalne warunki atmosferyczne
ograniczyły działania
w powietrzu w pierwszej
dekadzie lutego 1945 roku.
Z tego powodu do pierwszej
większej operacji III./JG 54
doszło dopiero po południu
13 lutego. Około godziny
16:30 w powietrze wzbiło się
14 samolotów myśliwskich
Fw 190 D-9 z zadaniem przepędzenia
myśliwców bombardujących
nieprzyjaciela
z rejonu Limburg – Gießen
– Merzhausen.
Fw 190 D w służbie III./JG 54:
1-25 lutego 1945 r.
Wkrótce Niemcy napotkali 12 samolotów
myśliwskich P-47 Thunderbolt z amerykańskiego
22nd FS. Jak zapisał w raporcie bojowym
Oblt. Dortenmann:
O 16:53 dostrzegłem lecąc na wysokości
3300 m pomiędzy dwoma pasmami chmur
kursem północno zachodnim formację około
14 Thunderboltów znajdujących po lewej
stronie pod nami i lecących na południowy
zachód. O 16:55 wraz z resztą zespołu rozpocząłem
atak z góry od tyłu i o 16:56 ostrzelałem
z odległości 80-40 m jeden z samolotów
nieprzyjaciela wykonujący wiraż. Dostrzegłem
trafienia w silnik, kadłub i skrzydła. Po krótkim
skręcie Thunderbolt przepadł przez lewe
skrzydło i ciągnąc za sobą smugę czarnego
dymy spadał na ziemię. Uderzenia w ziemię
nie mogłem obserwować z uwagi na toczącą
się wokół bitwę powietrzną. Spadochronu również
nie zauważyłem.
Po tym, jak o 16:56 zestrzeliłem w kwadracie
QQ 3 jednego Thunderbolta, stoczyłem jeszcze
krótką potyczkę w powietrzu, a następnie zauważyłem
innego Thunderbolta siedzącego
na ogonie Fw 190 i strzelającego do niego.
Nadlatując od dołu półobrotem w prawo
usadowiłem się pod nim w pozycji dogodnej
do oddania strzałów i z tej pozycji otworzyłem
ogień do nieprzyjacielskiego myśliwca. Ten natychmiast
zaczął płonąć, ogień wydobywał się
z silnika i kabiny i runął pionowo w dół. Spadł
na ziemię o 17:00 na zbocze znajdujące się
na skraju niewielkiego miasteczka 1 .
Amerykański pilot 2/Lt David I. Swope
z 22nd FS uratował się skokiem na spadochronie
i trafił do niewoli. Piloci P-47 nie
pozostali jednak dłużni i chwilę później zestrzelony
został Fw 190 D-9, który pilotował
Uffz. Günther Koch z 9./JG 54. Niemiecki
pilot zginął podczas próby przymusowego
lądowania. Drugim straconym Fw 190 D-9
był samolot z 12./JG 54, który pilotował Uffz.
Hermann Rathje. Miał on sporo szczęścia ponieważ
wyskoczył na spadochronie, stracił
przytomność, spadł na duże drzewo odnosząc
ogólne obrażenia i trafił do szpitala, ale
uniknął poważniejszych ran.
21 lutego warunki atmosferyczne poprawiły
się i 11 Fw 190 D-9 z III./JG 54 wystartowało
z lotniska Babenhausen kierując
się do bazy Varrelbusch. Po drodze para
zamykająca formację zaatakowana została
przez 15 P-47 z 378th FS. Ofw. Siegfried
Müller i Uffz. Kurt Hein rozpaczliwie się
bronili, każdemu z nich udało się nawet zestrzelić
po jednym z atakujących ich P-47,
ale po chwili nadlatujący od dołu Thunderbolt
(pilot: 2/Lt. Burling) trafił samolot „żółta
10”, którą pilotował Ofw. Müller. Niemiecki
pilot zginął na miejscu. Jego boczny, Uffz.
Hein zdołał umknąć pokonując na małej
wysokości 30 km.
Jeszcze tego samego dnia późnym popołudniem
z Varrelbusch wystartowało
kilkanaście Fw 190 D-9 z III./JG 54 aby zapewnić
osłonę lądującym w Rheine-Bentlage
i w Hopsten odrzutowym samolotom
myśliwsko-bombowym Me 262 należącym
do I. i II./KG 51. Kiedy Fw 190 krążyły na wysokości
5000 m nad lotniskiem Rheine-Bentlage
zostały zaatakowane od góry przez
grupę około 15 myśliwców Mustang. Ogromne
szczęście miał Ofw. Friedrich Ungar, który
obchodził tego dnia urodziny. Nawet nie zauważył,
że za jego ogonem usadowił się Mustang,
który jednak zanim otworzył do niego
ogień sam został zestrzelony. Jak wspominał
Oblt. Hans Dortenmann:
Podczas walki kołowej, które się rozpoczęła
usadowiłem się za ogonem Mustanga, który
sam znajdował się za ogonem jakiegoś Fw 190
i ostrzelałem go z odległości 80-20 m. Zaobserwowałem
trafienia w skrzydła, silnik i kadłub.
W odległości około 20 m ode mnie nieprzyjacielski
pilot opuścił maszynę na spadochronie.
Samolot spadał stromo i o 17:30 uderzył
w ziemię wybuchając jasnym płomieniem
i spalił się na południowy zachód od Rheine
w kwadracie HP 2-5.
Podczas walki po jednym Mustangu zestrzelili
również Oblt. Heilmann i Uffz. Rey.
Dywizjon nie poniósł strat.
Dobra pogoda 22 lutego umożliwiła intensywne
działania w powietrzu obydwu stronom.

Tomasz Basarabowicz
2
Transporter Carrier
Początki, warianty, struktury, służba
36
Carriery wchodziły w skład wielu rodzajów broni i służb Armii
Brytyjskiej – przede wszystkim piechoty, artylerii, a także pododdziałów
saperów czy nawet pododdziałów patrolowo-wartowniczych
RAF Regiment i pociągów pancernych. Na krótko
bywały też częścią jednostek należących do broni pancernej
(Royal Armoured Corps - RAC). Pierwszy raz miało to miejsce
w latach 1939-1940, kiedy wraz z czołgami lekkimi tworzyły
rozpoznawcze pułki kawalerii dywizyjnej. Trzeba w tym miejscu
dodać, że gdy 10 maja 1940 r. wojska Brytyjskiego Korpusu
Ekspedycyjnego we Francji ruszyły na spotkanie Niemców,
wykonując tzw. manewr Dyle, wymienione wyżej pułki kawalerii
poruszały się na czele brytyjskich kolumn i to one jako pierwsze
weszły w kontakt z przeciwnikiem.
Od momentu otrzymania rozkazu
opuszczenia linii rzeki Dyle, wszystkie
kroniki pułkowe brzmią podobnie
– walki opóźniające, kontratak, wysadzenie
mostu, odwrót. Przeciwnatarcia prowadzone
były w stylu kawaleryjskich szarż, w których
– obok czołgów lekkich Mk VI B i C – brały
udział Scout Carriery. Nic zatem dziwnego,
Omówiony w poprzedniej części kanadyjski ciągnik Windsor Carrier. Był dłuższy o 50 cm od amerykańskiego
T16, toteż łatwo go odróżnić przez większy odstęp pomiędzy obydwoma wózkami. Nadal
montowano w nim brytyjski drążek holowniczy Stacey’a.
że już po kilku dniach pułki stopniały do rozmiaru
szwadronów, a nieliczne z wozów, które
walki odwrotowe przetrwały, zniszczone zostały
pod Dunkierką czy Malo-les-Bains…
Drugi raz carriery znalazły się w wyposażeniu
pułków i batalionów pancernych
Royal Armoured Corps na podstawie piętnastostronicowego
etatu z jesieni 1942 r. 1 ,
który jednak obowiązywał niespełna rok.
Otóż w szwadronie dowodzenia znajdował
się pluton rozpoznawczy liczący dziesięć
carrierów w wersji Universal, które kolejnym
rozkazem zastąpione zostały w 1943 r. przez
11 czołgów lekkich Stuart.
Zgodnie z etatem z jesieni 1942 r. struktura
plutonu rozpoznawczego pułku pancernego
przedstawiała się następująco:
carrier nr 1 – podporucznik, kierowca,
operator radiostacji;
carrier nr 2 – sierżant, kierowca, operator
radiostacji;
carriery nr 5 i 8 – kapral, kierowca,
operator radiostacji;
carriery nr 3, 4, 6, 7, 9 i 10 – kierowca,
mechanik/kierowca zapasowy, szperacz;
drużyna gospodarcza – 10 ludzi.
Łącznie w plutonie rozpoznawczym pułku
pancernego było: 30 ludzi, 10 pistoletów .38
(kal. 9,65 mm), 10 karabinów .303 (7,7 mm),
10 ręcznych karabinów maszynowych Bren
(7,7 mm), 4 radiostacje nadawczo-odbiorcze
No 18 lub No 38.
W skład broni pancernej wchodziły też
carriery niektórych jednostek rozpoznawczych,
ale tylko tych, które organizacyjnie
należały do Royal Armoured Corps, nie zaś
do utworzonego w 1941 r. Reconnaissance
Corps, bowiem ten był osobną jednostką organizacyjną.
I tak od 1942 r. w skład każdej

WOJNA NA MORZU
Tadeusz Kasperski
1
Dramatyczne bitwy morskie
w obronie Jawy: 27 lutego – 1 marca 1942 r.
27 lutego 1942 r. na Morzu Jawajskim doszło do ośmiogodzinnej
bitwy alianckiego Zespołu Uderzeniowego dowodzonego
przez kadm. Karela Doormana z trzema bardzo silnymi japońskimi
zespołami (kadm. Takeo Takagiego, Raizō Tanaki i Shōji
Nishimury) osłaniającymi konwój 41 transportowców, kierujących
się z desantem wojska w stronę Jawy. Mimo bardzo dzielnej
postawy alianckich załóg w starciu dziennym i nocnym, zespół
Doormana został rozbity, a on sam zginął na holenderskim
flagowym krążowniku lekkim De Ruyter. Stosunek sił od początku
był korzystniejszy dla strony japońskiej, a do tego desantu
na Jawę nie sposób było powstrzymać, ponieważ Japończycy
skierowali dla zajęcia tej wyspy dwa osobne konwoje inwazyjne
i każdy miał bardzo mocną osłonę.
Do tej pory alianckie siły morskie, próbując
przeciwdziałać japońskim posunięciom,
częściej ponosiły porażki niż uzyskiwały sukcesy.
24 stycznia 1942 r. czterem niszczycielom
amerykańskim (John. D. Ford, Paul Jones,
Parrott i Pope) pod dowództwem kmdr. por.
50
Po japońskim ataku na amerykańską
bazę morską Pearl Harbor na Hawajach
7 grudnia 1941 r. i znacznym osłabieniu
floty Stanów Zjednoczonych na Pacyfiku, Japończycy
skupili się na ofensywie, która miała
doprowadzić do zajęcia obszaru Malajów
i Holenderskich Indii Wschodnich. Priorytetem
były holenderskie złoża roponośne, ponieważ
bez zapewnienia zdobycznego paliwa
japońska flota wojenna nie byłaby w stanie
kontynuować wojny dłużej niż rok.
Po zatopieniu w bitwie pod Kuantanem
10 grudnia 1941 r. brytyjskiego pancernika
HMS Prince of Wales i krążownika liniowego
HMS Repulse, sytuacja sił alianckich na tym
obszarze jeszcze bardziej się pogorszyła,
bo do obrony Malajów i Holenderskich Indii
Wschodnich nie było większych jednostek
niż krążowniki. By hamować postępy ofensywy
japońskiej, gromadzono naprędce okręty
różnych bander (amerykańskie, brytyjskie,
holenderskie i australijskie 2 ) o rozmaitej
sprawności bojowej. Były to zarówno w miarę
nowoczesne okręty, jak i zbudowane jeszcze
podczas I wojny światowej lub niedługo
po jej zakończeniu. Tak zróżnicowanymi
narodowościowo i niezgranymi we wspólnych
działaniach jednostkami trudno było
dowodzić. Jednostki te nie mogły (wobec
wielkiej przewagi sił lotniczych i morskich
przeciwnika) zatrzymać japońskiej ofensywy,
co najwyżej mogły one prowadzić
działania opóźniające.
Japońska flota była na tyle silna, że równocześnie
mogła kontynuować kampanie
na Malajach 3 i w Holenderskich Indiach
Wschodnich, jak i atakować bronione uporczywie
przez Amerykanów Filipiny. Z pomocą
różnych wydzielonych do tego zadania
zespołów operacyjnych floty Japończycy
oprócz zajęcia Malajów opanowali Borneo
(z cennymi bazami i złożami ropy w Tarakan
i Balikpapan) a następnie Celebes 4 . Po zajęciu
Sumatry i opanowaniu lotniska na wyspie
Bali wzięli w kleszcze także samą Jawę i kolejny
szybki atak na nią był pewny.
Kontradmirał Karel Doorman – dowódca Zespołu
Uderzeniowego ABDA. Zginął na flagowym
krążowniku De Ruyter w nocy 27 lutego 1942 r.
Paula Talbota udało się zaskoczyć zakotwiczony
pod Balikpapanem konwój japońskich
transportowców. Amerykanom pomógł
wcześniejszy atak holenderskiego okrętu
podwodnego K XVIII. Holendrzy chybili atakowany
krążownik lekki Naka (flagowiec
kadm. Nishimury) ale trafili i zatopili transportowiec
Tsuruga Maru (7289 BRT). Ten atak

WOJNA NA MORZU
Bitwa stoczona 27 lutego 1942 r. podczas II
wojny światowej, między flotami aliancką i japońską
na Morzu Jawajskim, na północ od Jawy
zakończyła się zwycięstwem Japonii i zniszczeniem
trzonu floty holenderskiej na obszarze Azji
Południowo-Wschodniej.
spowodował, że krążownik Nishimury i jego
eskorta – uciekły z kotwicowiska. Dlatego
okręty Talbota atakując torpedami i artylerią
od 2:55 zatopiły trzy transportowce (Sumanura
Maru, Kuretake Maru i Tatsukami Maru)
o łącznej pojemności 16 658 BRT i trafieniami
torped zniszczyły 940-tonowy eskortowiec
Nr 37, który został spisany na straty 5 . Jeden
z transportowców (Nana Maru, 6764 BRT)
zatopił wcześniej bombowiec typu Martin
B-10. Ale później akcje przeciwko desantom
i okrętom japońskim przynosiły spore
straty, a sukcesy były nikłe.
Powołany do istnienia 2 lutego w siedzibie
ABDAFLOAT w Lembangu aliancki Zespół
Uderzeniowy ABDA często zmieniał swój
skład, ale od początku dowodził nim 53-letni
holenderski kadm. Karel Willem Frederik Marie
Doorman. Gdy wyruszył on z zespołem
złożonym z 1 krążownika ciężkiego, 3 krążowników
lekkich i 7 niszczycieli na wieść
o pojawieniu się japońskich jednostek wojennych
i transportowych w cieśninie Karimata
(była to niepotwierdzona informacja
o 3 krążownikach, kilku niszczycielach
i 20 transportowcach), jego okręty zostały
zaatakowane 4 lutego w cieśninie Madura
przez 37 japońskich bombowców. Doorman
niepotrzebnie rozproszył szyk, dlatego
atakujący poszczególne okręty Japończycy
uszkodzili trzema trafieniami bomb krążownik
lekki USS Marblehead oraz krążownik
ciężki USS Houston, który otrzymał trafienie
bomby w rufową trzydziałową wieżę
kal. 203 mm (została zniszczona i poległa jej
obsługa) 6 . Uszkodzony Marblehead po tej
akcji został odesłany 15 lutego na remont
do Stanów Zjednoczonych, ale Houston pozostał
nadal w składzie zespołu Doormana,
bo był mu wyjątkowo potrzebny.
Doorman próbował także akcji przeciwko
konwojowi japońskiemu zmierzającemu
do Palembangu na Sumatrze (zgromadził
wtedy 5 krążowników, wraz z HMS Exeter).
Jego zamiary zniweczyły japońskie samoloty
rozpoznawcze, które 15 lutego naprowadziły
na zespół Doormana bombowce z lotniskowca
Ryūjō. Tym razem alianckie okręty broniły
się w zwartym szyku i Japończycy nie zdołali
ich trafić 7 . Jednak atakowane okręty alianckie
wycofały się ku Jawie i dzień później Palembang
zajęli Japończycy…
Jeszcze jedną bitwę w Zatoce Badung
okręty kadm. Doormana stoczyły w nocy
z 19 na 20 lutego 1942 r., gdy Japończycy desantowali
wojsko na wyspie Bali. Krążowniki
lekkie De Ruyter i Java nieskutecznie zaatakowały
artylerią transportowiec Sasago Maru
osłaniany przez niszczyciele Asashio i Ōshio.
Tylko transportowiec został lekko uszkodzony,
a japońskie niszczyciele w kontrataku
okazały się groźne, gdy rozpoczęły
walkę z holenderskim niszczycielem Piet
Hein i amerykańskimi John D. Ford i Pope.
Trafiony torpedą z Ōshio niszczyciel Piet
Hein poszedł na dno z 64 osobami, a okręty
pierwszej alianckiej grupy wycofały się bez
sukcesu. W drugiej fazie bitwy holenderski
krążownik lekki Tromp i 4 niszczyciele amerykańskie
(Stewart, Parrott, John D. Edwards
i Pillsbury) stoczyły bitwę ze wspomnianymi
japońskimi jednostkami wzmocnionymi
o dodatkowo przybyłe niszczyciele Arashio
i Michishio. W walce uszkodzenia od 11 pocisków
japońskich odniósł Tromp (tracąc 10 zabitych
i 30 rannych) oraz niszczyciel Stewart
(1 zabity, 1 ranny) 8 . Jednak holenderski krążownik
i amerykańskie niszczyciele „odkuły
się” w tej fazie bitwy Japończykom, ciężko
uszkadzając i unieruchamiając niszczyciel
Michishio (13 zabitych i 84 rannych) a także
lżej niszczyciele Ōshio (7 zabitych) i Asashio
(4 zabitych i 11 rannych). Zsumowane straty
Japończyków w tej bitwie wyniosły 24 zabitych
i 94 rannych i miały być poważniejsze,
niż w późniejszej walnej bitwie na Morzu
Jawajskim. Dlatego dowódcy japońscy nie
lekceważyli przeciwnika i spodziewali się
dalszych ciężkich bojów.
Japońskie plany ataku na Jawę
Japończycy do opanowania Jawy zgromadzili
siły tak potężne, że w porównaniu z nimi siły
alianckie mające bronić wyspy wydawały się
słabe. Do przeprowadzenia operacji zajęcia
Jawy powołano Połączony Zespół, dzielący
się na Zespół dla Zachodniej Jawy i Zespół dla
Wschodniej Jawy. Dowódcą całości mianowano
wiceadm. Ibou Takahashiego, zaokrętowanego
na krążowniku ciężkim Ashigara
(towarzyszył mu krążownik ciężki Myōkō,
niszczyciele Ikazuchi i Abekono).
Zespół dla Zachodniej Jawy zgromadził
do operacji desantowej 56 transportowców,
przewożących siły lądowe gen. Hitoshiego
Immamury (dowództwo 16. Armii, 2 Dywizja,
230. pułk piechoty). Bezpośrednią
eskortę konwoju stanowiły siły kadm. Akisaburo
Hary, złożone z krążowników lekkich
Natori i Yura, 5. Dywizjonu Niszczycieli (Asakaze,
Harukaze, Hatakaze), 11. Dywizjonu
Niszczycieli (Fubuki, Shirayuki, Hatsuyuki),
6. Dywizjonu Niszczycieli (Hibiki i Akatsuki),
22. Dywizjonu Niszczycieli (Satsuki, Fumitsuki,
Nagatsuki, Minazuki), 21. Dywizjonu
Torpedowców (Hatsukari i Chidori). Przejście
Strzelają dziobowe armaty kal. 150 mm holenderskiego krążownika HNLMS De Ruyter.
w polach minowych miały zagwarantować
okręty zespołu bazowego kadm. Hirose; stawiacz
min Shirataka i 1. Dywizjon Trałowców
(W 1, W 2, W 3, W 4 i W 5). Konwój wyruszający
18 lutego 1942 r. z Zatoki Camranh miał
wysadzić desanty w Meraku, Zatoce Banten
i w Eretan Wetan.
Zespół osłony kadm. Takeo Kurity składał
się z flagowego krążownika ciężkiego Mikuma
i pozostałych okrętów 7. Dywizjonu Krążowników:
krążowników ciężkich Mogami,
Suzuya, Kumano oraz niszczycieli Akebono
i Ikazuchi. Wsparcie zapewniała grupa lotnicza
kadm. Kakuyi Kakuty z lotniskowcem lekkim
Ryūjō i niszczycielem Shikinami.
Zespół dla Wschodniej Jawy posiadał
w swoim składzie 41 transportowców, przewożących
na swoich pokładach 48. Dywizję
i brygadę płk. Sakaguchiego.
Eskortę konwoju stanowiły siły kadm.
Shōji Nishimury (krążownik lekki Naka),
9. Dywizjon Niszczycieli (Asagumo, Minegumo,
Natsugumo 9 ) i 2. Dywizjon Niszczycieli
(Murasame, Yudachi, Harusame,
Samidare), jak również siły kadm. Raizō
Tanaki; flagowy krążownik lekki Jintsū,
okręty 16. Dywizjonu Niszczycieli (Yukikaze,
Tokitsukaze, Amatsukaze, Hatsukaze)
oraz 24. Dywizjonu Niszczycieli (Umikaze,
Yamakaze i Kawakaze).
51

Jędrzej Korbal
Wielka gra OPL z roku 1937
2
68
Zdecydowanie największym przedsięwzięciem jakie przeprowadziło
WP w roku 1937 były rozegrane na pograniczu Wielkopolski
i Kujaw manewry międzydywizyjne, tzw. manewry pomorskie.
Pierwsza tak duża koncentracja ludzi, zwierząt i sprzętu
(w tym licznych czołgów i oddziałów motorowych) stanowi
wdzięczny temat do badań i analiz. W ostatnich latach przedstawione
zostało, poprzedzające właściwe manewry pomorskie,
ćwiczenie doświadczalne „Opoczno”. W ramach niego debiutowała
nie tylko zmotoryzowana już 10. BK ale szereg innych
oddziałów i jednostek o eksperymentalnym charakterze . W obu
przedsięwzięciach aktywnie uczestniczyło zarówno lotnictwo
jak i artyleria przeciwlotnicza, przed którymi stała jeszcze jedna
próba. Między 23-27 października w gmachu Generalnego
Inspektoratu Sił Zbrojnych w Warszawie odbyła się pod kierownictwem
Inspektora Obrony Powietrznej Państwa (IOPP) gen.
bryg. Józefa Zająca gra wojenna lotnictwa i OPL. W zaplanowanym
doświadczalnym ćwiczeniu sztabowym wzięli również
udział: komendant Wyższej Szkoły Lotnictwa z absolwentami
rocznika 1936/37, dowódcy jednostek lotnictwa i artylerii przeciwlotniczej,
oficerowie łączności, saperów (reflektory, balony)
oraz personel odpowiedzialny za transport oddziałów koleją.
16 czerwca o godzinie 4:45…
Pięciodniowa rozgrywka doświadczalna rozpoczęła
się w budynku przy Alejach Ujazdowskich
3 po dwóch dniach przygotowań.
25 października, po krótkim powitaniu, poszczególnie
strony i wyznaczone wśród nich
ekipy otrzymały komplety założeń oraz map
i udały się do przypisanych im pomieszczeń.
Całość prac natury organizacyjno-administracyjnej,
np. opracowywanie wszelkich
dokumentów dotyczących przebiegu rozgrywki
(rozkazy, komunikaty, meldunki
o sytuacji itd.), miały powstawać w myśl
wytycznych dla sztabów zawartych w „Vademecum
dla prac z zakresu taktyki lotnictwa”
wydanym przez Wyższą Szkołę Lotniczą
rok wcześniej. Po odprawie rozpoczętej
o 9:00 w sali konferencyjnej GISZ przyjęto,
że od 15:00 uczestnicy gry będą funkcjonować
pod datą 1 lipca. Podstawą planowanej
przez gen. Zająca rozgrywki były przypisane
poszczególnym stronom wytyczne. Choć zaznaczano,
że są one oparte na fikcyjnych założeniach,
to ich konfrontacja z rzeczywistym
stanem ówczesnego polskiego lotnictwa czy
artylerii przeciwlotniczej budzić mogła nawet
ówcześnie znaki zapytania.
W materiałach dla strony „czerwonej”
(Niemcy) dotyczących położenia ogólnego
stwierdzano, że 1 czerwca wypowiedziano
wojnę Polsce i Francji. Koncentracja niemiecka
miała zostać ukończona 15 i 16 czerwca,
po czym nieprzyjaciel rozpoczął działania
wojenne. W założeniu ogólnym do gry wojennej
IOPP zapisał, że od pierwszych dni
wojny przeciwko Polsce („niebiescy”) Niemcy
wystawili 4 brygady lotnicze, z tego 2 na froncie
południowo-wschodnim i 2 na froncie
północno-wschodnim, poza tym 1 dywizjon
bombowców nurkujących (tzw. dyon nurkowy).
Zadaniem lotnictwa frontu północno-
-wschodniego było na początku współdziałanie
z armią w celu połączenia z Prusami
Wschodnimi. W początkowej fazie lotnictwo
działało z rejonu Stettin (Szczecin – przyp.
aut.) przy czym: lotnictwo nurkowe skierowane
było do niszczenia Gdyni i floty polskiej,
natomiast lotnictwo bombardujące
miało na początku zniszczyć lotnictwo polskie
w Warszawie, Poznaniu i Toruniu, a później
pokrzyżować koncentrację polską na południu
i południowym-wschodzie.
Rozkazy wydane lotnictwu frontu południowo-wschodniego
dotyczyły początkowo
zniszczenia lotnictwa polskiego w Dęblinie
i Krakowie, a później zaburzania działań
koncentracyjnych w rejonie Sieradz – Kalisz.
W pierwszych dwóch tygodniach Luftwaffe
miała osiągnąć następujące rezultaty:
duże sukcesy w niszczeniu polskich
lotnisk w nakazanych miejscowościach, przy
czym same jednostki lotnicze zostały przez
polskie dowództwo wcześniej ewakuowane
na lotniska polowe (nierozpoznane);
poważne sukcesy w dezorganizacji
koncentracji na północnym zachodzie państwa
(do 3 dni opóźnienia w przewozach)
przez ustawiczne bombardowanie tras kolejowych
i poszczególnych węzłów. Nikłe

OBRONA POWIETRZNA
72
na tyłach frontu (etapy) broniono poszczególnych
ośrodków sprzętem będącym
w dyspozycji dowódców frontów. Tutaj wskazywano
na: Białystok, Kutno, Łódź, Ząbkowice,
Kalisz i Sieradz;
obszar krajowy posiadał własne środki
OPL, przede wszystkim miasta: Warszawa
(b. silne), Dęblin, Radom, Łódź, Lublin
i Górny Śląsk;
dowódcy OPL kraju podlegała jedna
brygada lotnictwa pościgowego (á 2 dyony)
z własną siecią dozorowania na falach radiowych
ultrakrótkich;
sieć dozorowania kraju funkcjonowała
równolegle od pierwszego dnia mobilizacji;
Naczelny Wódz dysponował w odwodzie
3 brygadami lotnictwa bombardującego
średniego, które rozlokowano na polowych
lotniskach w rejonie Koło – Koluszki
oraz pewną ilością dział 75 mm, 40 mm, reflektorów
itd.
Wobec przedstawionej przez NW sytuacji
dowódca OPL kraju płk dypl. Włodzimierz
Ludwig jeszcze tego samego dnia około
17:00 przedstawił pierwsze kalkulacje i propozycje
działań, które zostały zaaprobowane
przez dowódcę OPL przy Naczelnym
Wodzu. Następnie zarządzono przesunięcie
poszczególnych jednostek OPL transportami
kolejowymi lub marszami kołowymi.
W przypadku ugrupowania „niebieskich” najważniejsze
były trzy elementy: służba dozorowania
wraz z siecią łączności, artyleria
przeciwlotnicza oraz lotnictwo myśliwskie.
Pierwszy z elementów miał za zadanie zbieranie
wiadomości o działaniach lotnictwa
nieprzyjacielskiego i przekazywanie ich dalej
odpowiednim organom OPL. Sieć dozorowania
(łączności) była również wykorzystywana
jako element łączności dowództwa
z poszczególnymi jednostkami artylerii.
Wszyscy dowódcy z chwilą rozpoczęcia gry
otrzymali informacje o rozlokowaniu posterunków
sieci dozorowania w ich najbliższym
otoczeniu. Element drugi czyli sprzęt artylerii
przeciwlotniczej. Tutaj charakterystyki sprzętu
przypisanego „niebieskim” były naturalnie
dokładniejsze niż te jakim dysponowali „czerwoni”
w wyniku rozpoznania:
dywizjon artylerii przeciwlotniczej
stałej z armatami 105 mm: 3 baterie á 4 działa
i 2 nasłuchowniki. Praktyczna wysokość
ognia 6000 m przy odległości poziomej celu
Przyjęta w grze organizacja OPL obejmowała m.in. baterie nowoczesnych armat 75 mm. W praktyce
jesienią 1937 r. podstawą OPL kraju były przestarzałe armaty wz. 97/25.
9000 m. Z racji stałego charakteru (stanowiska
w działobitniach betonowych). Amunicja
była przygotowana już w czasie pokoju
W założeniach gry wśród uzbrojenia OPL wymieniano
m.in. nigdy nie stosowane w kraju
armaty 105 mm. W praktyce ich zakupu, jako
przestarzałych nawet nie planowano.
i zmagazynowana w obrębie stanowisk dywizjonu
(jednostka ognia 40 naboi). Kompania
reflektorów 3 plutony á 3 stacje świetlne
z możliwością holowania przez przydzielone
ciągniki. Zasięg słupa świetlnego – wysokość
3000 m przy odległości 7000 m. Środki transportowe
dywizjon ciężkich armat przeciwlotniczych
posiadał jedynie w formie szczątkowej,
głównie do celów gospodarczych 16 ;
dywizjon artylerii przeciwlotniczej
półstały 75 mm: 3 baterie á 4 działa i 2 nasłuchowniki.
Pułap maksymalny około 6000 m,
praktyczna wysokość ognia 3000 m przy odległości
poziomej celu 5500 m. Na wypadek
przesunięć działa można było transportować
po rozebraniu na samochodach ciężarowych
lub platformach o zaprzęgu konnym. Czas
potrzebny na rozebranie i załadowanie baterii
– 6 godzin. Czas potrzebny na zmontowanie
baterii na stanowisku około 8 godzin
(zależnie od gleby, w której wykonywano
działobitnie). Amunicję zgromadzono zawczasu
na stanowiskach (jednostka ognia
60 naboi) z możliwością dowozu. Środki
transportowe dywizjon półstały armat
75 mm posiadał jedynie w formie szczątkowej,
głównie do celów gospodarczych;
dywizjon artylerii przeciwlotniczej
półruchomy 75 mm: 3 baterie á 4 działa
i 2 nasłuchowniki. Praktyczna wysokość ognia
5000 m przy odległości poziomej celu
8000 m. Baterie nie posiadały organicznych
środków lokomocji. Amunicję dowożono
zawczasu lub uzupełniano w miarę potrzeb
transportem doraźnym (jednostka ognia
60 naboi). Bateria posiadała jeden ciągnik,
którym można było przeciągać kolejno
po jednym dziale na niewielkie odległości
(kilka kilometrów). Zaletą dywizjonu była
możliwość jego „motoryzacji” poprzez przydział
większej liczby ciągników lub ciężkich
samochodów osobowych do holowania
dział. W tej sytuacji jednostka mogła się przemieszczać
w tempie 15 km/godz. Zajęcie
stanowiska ogniowego przez baterię w marszu
zajmowało około 10-15 minut, zwinięcie
– około 5-10 minut. Dywizjon posiadała kompanię
reflektorów o średnicy lustra 150 cm:
3 plutony á 3 stacje świetlne;
dywizjon artylerii przeciwlotniczej
ruchomy 75 mm: 3 baterie á 4 działa i 2 nasłuchowniki.
Praktyczna wysokość ognia
5000 m przy odległości poziomej celu
8000 m. Baterie posiadały organiczne środki
lokomocji pozwalające na marsz w tempie
30 km/godz. Zajęcie SO 10-15 min, zwinięcie
SO 5-10 minut. Dyon przewoził na własnych
pojazdach 6 jednostek ognia (360 naboi
na działo), w tym 2 w bateriach i 4 w kolumnie
dywizjonu;
dywizjon artylerii przeciwlotniczej
samochodowej 75 mm: 3 baterie á 4 działa,
brak nasłuchowników. Praktyczna wysokość
3000 m, pozioma odległość od celu 5500 m.
Działa posiadały poziomy kąt martwy 120 o .
Przy organicznych środkach transportu starego
typu baterie mogły przemieszczać się
z szybkością 20 km/godz. Czas zajęcia SO
7-10 minut. Dyon przewoził na własnych
pojazdach 6 jednostek ognia (360 naboi
na działo), w tym 2 w bateriach i 4 w kolumnie
dywizjonu;
bateria działek 40 mm ruchoma
(dla frontu): 4 samowystarczalne plutony
á 2 działka. Praktyczna wysokość ognia w stosunku
do odległości 2000/3000 m. Baterie

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
82
Obrona Leningradu
Zniesienie blokady miasta
Sowiecka operacja „Iskra” zakończona w styczniu 1943 r. poprawiła
sytuację obrońców Leningradu, ale nie był to jeszcze
całkowity koniec niemieckiej blokady miasta, na to trzeba było
poczekać kolejny rok. Regularnie ponawiane natarcia Armii
Czerwonej nadal nie były pasmem sukcesów, pokazując liczne
braki w zakresie umiejętności planowania, przygotowania
i prowadzenia operacji militarnych. Właściwie pierwsze poważne
operacje ofensywne zaczęły się Rosjanom udawać dopiero
w 1944 roku. Dlatego Niemcy mogli wytrwać pod Leningradem
aż do początków 1944 r., mimo że już pół roku wcześniej ponieśli
ciężką klęskę na Łuku Kurskim.
Oficjalnie operacja „Iskra” zakończyła się
18 stycznia, kiedy wojska Frontu Leningradzkiego
na zachodzie i wojska
Frontu Wołchowskiego na wschodzie spotkały
się na północny wschód od Siniawina,
zyskując niewielki pas terenu przylegający
do południowego brzegu jeziora Ładoga.
Biegła tam nawet linia kolejowa, ale problem
polegał na tym, że nad tym terenem dominowały
Wzgórza Siniawińskie znajdujące się tuż
na południe od uzyskanego połączenia obu
sowieckich frontów.
Najwyższe Naczelne Dowództwo Armii
Czerwonej, miało jednak pomysł na przeprowadzenie
jeszcze jednej operacji ofensywnej,
która miała zostać zrealizowana
siłami dwóch armii, jednej z Frontu Leningradzkiego
i jednej z Frontu Wołchowskiego.
Miało zostać wykorzystane położenie
wojsk na południowy-wschód od Leningradu,
które pozwalało na podjęcie próby odcięcia
niemieckiego włamania w kierunku
jeziora Ładoga.
Bezpośrednio na południe od Leningradu
broniła się sowiecka 42. Armia (dowódca:
gen. mjr Gieorgij K. Buchowiec) wchodząca
w skład wojsk Frontu Leningradzkiego (gen.
płk Leonid A. Goworow). Natomiast, dalej
na wschód, w rejonie miejscowości Kołpino,
aż do południowego brzegu rzeki Newa, pozycje
zajmowała 55. Armia (gen. por. Władimir
P. Swiridow) również wchodząca w skład
Frontu Leningradzkiego. W tym miejscu warto
wspomnieć, że Newa płynęła tu łukiem
wygiętym na południe, wypływając z jeziora
Ładoga w kierunku na południe, skręcając
następnie na zachód i przed Kołpino skręcając
na północny-zachód płynąc przez Leningrad
do Zatoki Fińskiej. Z kolei sowieckie
wojska zajmowały pozycje w „podkowę”, z łukiem
skierowanym czubkiem na południe.
Na północny-wschód od niej, w tym łuku
Newy oraz na jej wschodnim brzegu na odcinku
przy jeziorze Ładoga (tu, gdzie znajdowała
się twierdza Szlisselburg na wschodnim
Pociągi pancerne były używane w rejonie Leningradu przez obie walczące strony, dominowały
tu bowiem tereny bardzo trudno dostępne, nawet dla bojowych pojazdów gąsienicowych.