Wojsko i Technika Historia 5/2024 promo

www.zbiam.pl
Francja Vichy
Na celowniku Brytyjczyków
5/2024
Wrzesień-Październik
cena 25,00 (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
ISSN 2450-2480 Index 407739
W NUMERZE:
Zagłębie Ruhry
1941-1943
Ze względu na okoliczne złoża
węgla kamiennego, jedne z najbogatszych
na świecie, Zagłębie
Ruhry było miejscem największej
w Niemczech koncentracji
przemysłu ciężkiego, głównie hutniczego
i petrochemicznego…
Białoruś
1000 lat wojen
Wiosną 1920 roku Armia Czerwona
idąca na Warszawę ogłosiła
powstanie Białoruskiej SRS, więc
z Mińska ewakuowano Antona
Łuckiewicza i Białoruską Komisję
Wojskową do kontrolowanego
przez Polaków Wilna…

1
Ze względu na okoliczne złoża
węgla kamiennego, jedne z najbogatszych
na świecie, Zagłębie
Ruhry było miejscem największej
w Niemczech koncentracji
przemysłu ciężkiego, głównie
hutniczego i petrochemicznego…
Wiosną 1920 roku Armia Czerwona
idąca na Warszawę ogłosiła
powstanie Białoruskiej SRS, więc
z Mińska ewakuowano Antona
Łuckiewicza i Białoruską Komisję
Wojskową do kontrolowanego
przez Polaków Wilna…
Vol. IX, nr 5 (53)
Wrzesień-Październik 2024; Nr 5
www.zbiam.pl
Francja Vichy
Na celowniku Brytyjczyków
5/2024
Wrzesień-Październik
cena 25,00 (VAT 8%)
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
5/2024
ISSN 2450-2480 Index 407739
W NUMERZE:
Zagłębie Ruhry
1941-1943
Białoruś
1000 lat wojen
Na okładce: Curtis Hawk 75A.
Rys. Jarosław Wróbel
INDEX 407739
ISSN 2450-2480
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Jędrzej Korbal, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/17
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2024
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
w numerze:
BITWY I KAMPANIE
Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Francja Vichy na celowniku Wielkiej Brytanii 1940-1942 4
WOJNA W POWIETRZU
Tomasz Szlagor
Bitwa o Zagłębie Ruhry 1941-1943 (1) 20
WOJNA W POWIETRZU
Krzysztof Janowicz
Bitwa Stalingradzka. Działania w powietrzu (4) 36
BROŃ PANCERNA
Hubert Michalski
Sonderanheit Meyer. Tygrysy we Włoszech 1943-1944 50
SIŁY POWIETRZNE
Dimityr Nediałkow
Lotnictwo wojskowe Bułgarii w okresie międzywojennym (3) 56
LOTNICTWO
Jędrzej Korbal
Czołgi maszerują z południa. Zarys pracy lotnictwa wojskowego
w trakcie pomorskich manewrów międzydywizyjnych 66
HISTORIA
Zofia M. Pawłowska
1000 lat białoruskich wojen 82
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria 3

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Francja Vichy na celowniku
Wielkiej Brytanii 1940-1942
Klęska Francji w czerwcu 1940 r. była szokiem, Wielka Brytania
znalazła się teraz sam na sam w walce z Niemcami, którzy
uzyskali hegemonię w Europie. Nie było miejsca na błąd. Jedną
z najważniejszych rzeczy było niedopuszczenie do tego, aby
francuski potencjał wojskowy został wykorzystany przez Adolfa
Hitlera, nawet gdyby miało się to stać kosztem konfrontacji
z niedawnym sojusznikiem. Wielka Brytania nie chciała jednocześnie
zbyt mocno antagonizować Francji, aby ta nie dołączyła
do Niemiec w walce o zabezpieczenie swoich interesów. Była
to trudna i delikatna rozgrywka, chyba nigdy w historii polityka
tak bardzo nie przeplatała się z działaniami militarnymi.
całe lotnictwo bombowe i rozpoznawcze
dysponujące dostatecznym zasięgiem przeleciało
do Afryki Północnej. Podjęto próbę
ewakuacji do Afryki Północnej także myśliwców
najnowszych typów, w tym Dewoitine
D.520, Marcel Bloch MB.151 i MB.152
oraz Curtiss H-75A Hawk; wiele z nich
faktycznie ewakuowano.
W ręce Niemców wpadły m.in. 453 samoloty
myśliwskie Morane-Saulnier MS.406,
170 Dewoitine D.520, 260 Marcel Bloch
MB.151 i MB.152, a także pewna liczba myśliwców
Curtiss H-75A Hawk i bombowców
Glenn Martin 167. Ponieważ jednak te samoloty
były nietypowe (kwestia obsługi, części
zapasowych, napraw i remontów), a jednocześnie
niemieckie typy miały porównywalne,
lub nawet lepsze osiągi, to nie zostały one
4
W
dniu 22 sierpnia 1940 r. Francja podpisała
upokarzające dla siebie zawieszenie
broni z Niemcami. Za cenę zachowania
swojej państwowości w okrojonej
formie terytorialnej zgodziła się ona złożyć
broń i pozostać państwem neutralnym. Oczywiście
okupowana część Francji neutralna nie
była – jej przemysł pracował na rzecz III Rzeszy,
w północnej Francji ulokowano lotniska
Luftwaffe z których dokonywano nalotów
na Wielką Brytanię, a w zachodniej – bazy
Kriegsmarine, głównie okrętów podwodnych,
które teraz mogły swobodnie wypływać
na Atlantyk i izolować Wielką Brytanię od dostaw
zaopatrzenia.
Głównym problemem była Marynarka
Wojenna Francji. W przeciwieństwie do innych
rodzajów sił zbrojnych flota była w zasadzie
nietknięta i chwilowo znajdowała się
w bazach poza zasięgiem wojsk niemieckich.
Ponadto, Niemcy zdobyli wiele samolotów
produkcji francuskiej, ale bardzo dużo zdołało
odlecieć do francuskiej Afryki Północno-
-Zachodniej, dokąd Niemcy nigdy nie dotarli.
Już 20 czerwca 1940 r. wydano rozkaz, aby
Symbol upadku Francji w czerwcu 1940 r. – marszałek Philippe Pétain, który został premierem (pierwszy
z lewej) w rozmowie z Wodzem i kanclerzem III Rzeszy Adolfem Hitlerem (pierwszy z prawej).
wykorzystane w Luftwaffe. Część z nich przekazano
sojusznikom Niemiec, ale w okresie
późniejszym. Więcej samolotów używano
po wkroczeniu wojsk niemieckich do nieokupowanej
części Francji w listopadzie 1942 r.,

BITWY I KAMPANIE
okrętach i obsadzili stanowiska bojowe. Postanowiono
również jak najszybciej wyjść
w morze, przy czym w pierwszej kolejności
Mers-el-Kébir miały opuścić dwa najbardziej
wartościowe okręty, pancernik Strasbourg,
a za nim Dunkerque. Zanim jednak
okręty ruszyły ze swoich miejsc, pierwsza
salwa w odpowiedzi na strzały Brytyjczyków
została oddana przez okręt liniowy
Provence, przycumowany między Strasbourgiem
a Dunkerque, przechodząc między
masztami tego ostatniego.
Jako pierwszy odcumował duży niszczyciel
Mogador i zaczął płynąć do wyjścia
z portu. Zanim jednak zdążył wyjść z Mers-
-el-Kébir, okręt liniowy Bretagne został nakryty
celną salwą z brytyjskich dział kalibru
381 mm. Pociski przebiły pancerz i wywołały
eksplozję amunicji w tylnej części kadłuba
francuskiego okrętu. W jego maszynowni
wybuchł pożar, który usiłowano gasić siłami
ekip awaryjnych. Kiedy pożar nieco przygasał,
okręt otrzymał trafienie w środkową
więżę artylerii głównej i pożar ponownie się
wzmógł. Kolejny wybuch amunicji głównego
kalibru przełamał okręt na pół, który przewrócił
się i zatonął bardzo szybko. Na jego
pokładzie zginęło 36 oficerów, 151 podoficerów
i 825 marynarzy, razem 1012 ludzi
z 1130 osób załogi Bretagne. Była to najtragiczniejsza
strata Marynarki Wojennej Francji
w okresie II wojny światowej.
Niedługo potem bezpośrednie trafienie
pociskiem kal. 381 mm otrzymał niszczyciel
Mogador. Pocisk urwał rufę aż do wręgi
maszynowej, włącznie z tylnym podwójnym
działem kal. 138 mm. Niszczyciel, na którym
zginęło 38 osób, został zniesiony na mieliznę
i na niej osiadł. W połowie lipca Mogador został
odprowadzony do portu w Oranie, gdzie
go prowizorycznie naprawiono, po czym
niszczyciel przeholowano do Tulonu, gdzie
przystąpiono do jego remontu w połączeniu
z modernizacją. Jego trzecia wieża miała zostać
przeniesiona na pozycję czwartej, a tam
miały być ustawione podwójne działka przeciwlotnicze
kal. 37 mm. Remontu nie dokończono,
bowiem jednostkę samozatopiono
w listopadzie 1942 r., podczas niemieckiego
wkroczenia do Tulonu. Natomiast okręt liniowy
Bretagne po prostu przestał istnieć.
Niedaleko Mogadora zdołał prześliznąć się
okręt liniowy Strasbourg, który bez pomocy
holowników umiejętnie manewrował w porcie,
trafiając dokładnie w wąskie przejście
między sieciami zagrodowymi i wydostał się
na pełne morze. Dymy z płonących okrętów
i instalacji brzegowych oraz salwy wystrzałów
zasłoniły francuski okręt liniowy i dzięki
temu wymknął się on niezauważenie. Następnie
skierował się w stronę Tulonu, szybko
oddalając się od brytyjskich okrętów. W ślad
za okrętem liniowym, w morze zdołały też
wyjść cztery niszczyciele: Volta, Le Terrible,
Tigre i Lynx. Jednostki te dotarły do Tulonu,
gdzie po niezbyt pracowitym pobycie zostały
samozatopione przez załogi w listopadzie
1942 r. W dalszej części II wojny światowej już
udziału nie wzięły. Wyjątkiem był niszczyciel
Widok mola portu w Mers-el-Kébir od strony morza, tym razem od prawej: Dunkerque, Bretagne,
Strasbourg, Provence i transportowiec wodnosamolotów Commandant Teste.
Le Terrible, który wraz z bliźniaczym Le Fantasque
zdołał wypłynąć z Tulonu już po alianckiej
inwazji na Afrykę Północną i oba okręty
dotarły do Casablanki, gdzie dołączyły do innych
okrętów Wolnej Francji.
Jako kolejny szczęścia próbował stojący
najdalej okręt liniowy Dunkerque. Jednak
w czasie manewrowania w porcie otrzymał
on trafienia z krążownika liniowego Hood
pociskami kal. 381 mm. Aby nie zatonął,
trzeba go było osadzić na mieliźnie, gdzie
do pracy przystąpiły ekipy awaryjne. Na ciężko
uszkodzonym Dunkerque zginęło 9 oficerów,
32 podoficerów i 169 marynarzy, łącznie
210 ludzi. Nieco więcej szczęścia miał pancernik
Provence, który po trafieniach osiadł
Widok mola portu w Mers-el-Kébir na początku lipca 1940 r., od lewej Dunkerque, Bretagne, Strasbourg,
Provence i transportowiec wodnosamolotów Commandant Teste.
na dnie basenu portowego, ale więcej trafień
nie zaliczył i na jego pokładzie nie wybuchł
pożar. Ostatecznie i on został wydobyty, a następnie
przeholowany do Tulonu, gdzie jego
naprawy zakończono w styczniu 1942 r. Przez
jedenaście miesięcy służył Francji Vichy jako
okręt szkolny, nim został ponownie zatopiony
w Tulonie przez własną załogę w połowie
listopada. Nigdy już do służby nie wrócił.
W tym momencie na maszcie Dunkerque
wywieszono białą flagę, z prośbą o przerwanie
ognia. Właściwie francuska eskadra przestała
istnieć, okręty były zneutralizowane.
Duża kanonierka Rigault de Genouilly też
zdołała się wyrwać z portu, ze starcia z brytyjskimi
krążownikami lekkimi wyszła tylko
lekko uszkodzona, płynąc nie do Tulonu,
lecz do Algieru, przez co została dość szybko
zgubiona. Jednak następnego dnia Rigault
de Genouilly dostrzegł brytyjski okręt podwodny
HMS Pandora, który storpedował kanonierkę,
posyłając ją na dno. Z największych
jednostek relatywnie nieuszkodzony wyszedł
transportowiec wodnosamolotów Commandant
Teste, który następnie popłynął do Tulonu.
Tu nie bardzo widziano do jakich zadań
można by go wykorzystać i dopiero w 1941 r.
zaczęto używać jako jednostki do szkolenia
morskich artylerzystów; także i Commandant
Teste został samozatopiony w Tulonie
w dniu 27 listopada 1942 r. Wśród okrętów
w Mers-el-Kébir zupełnie nieuszkodzony był
7

Tomasz Szlagor
20
Bitwa o Zagłębie Ruhry 1941-1943
Kampania nalotów RAF
Bomber Command (Dowództwa
Bombowego Królewskich
Sił Powietrznych) na główne
centrum przemysłowe Niemiec
była jedną z najdłuższych
i najkosztowniejszych
batalii, jakie ta formacja stoczyła
podczas II wojny światowej.
Swój doniosły w niej
udział mieli polscy lotnicy.
Wielka Brytania, przystępując do wojny,
nie dysponowała myśliwcami
o wystarczająco dużym zasięgu,
by eskortować bombowce nad cele w Rzeszy.
Te drugie natomiast miały zbyt słabe
uzbrojenie defensywne, by bronić się same.
Brytyjczycy przekonali się o tym boleśnie już
18 grudnia 1939 r., gdy z 22 bombowców
typu Wellington, które zaatakowały okręty
Kriegsmarine w rejonie Wilhelmshaven, myśliwce
Luftwaffe zestrzeliły 12. Wkrótce więc
RAF postawił na działania nocne.
Pierwszy nalot strategiczny przeprowadził
nocą 15/16 maja 1940 r., siłami 99 dwusilnikowych
bombowców średnich: 39 Wellingtonów,
36 Hampdenów i 24 Whitley’ów,
ambitnie wybierając na cel aż 16 zakładów
przemysłowych na obszarze Zagłębia Ruhry,
m.in. w Dortmundzie, Sterkrade i Catrop-Rauxel.
W praktyce jednak rozrzut bomb okazał
się tak wielki, że część bomb spadła na oddalone
o około 60 km Münster i Kolonię.
Szczęśliwa dolina
Ze względu na okoliczne złoża węgla kamiennego,
jedne z najbogatszych na świecie,
Zagłębie Ruhry było miejscem największej
w Niemczech koncentracji przemysłu ciężkiego,
głównie hutniczego i petrochemicznego.
W Essen znajdowały się zakłady Kruppa,
zwane „kuźnią broni niemieckiej Rzeszy”
(Waffenschmiede des Deutschen Reiches).
Z racji dużego zapotrzebowania na siłę roboczą,
obszar Zagłębia Ruhry liczył ponad
cztery mln mieszkańców. W istocie był tak
gęsto zaludniony, że większość z jego kilkunastu
miast, w tym te największe – Duisburg,
Essen, Bochum i Dortmund – tworzyła
jedną, wielką aglomerację. Mimo to, skryty
pod warstwą przemysłowego smogu, okazał
się nader trudny do trafienia, stając się koszmarem
dla lotników RAF Bomber Command.
Sgt. Angus Robb, tylny strzelec Wellingtona
z kanadyjskiego 431. Sqn i uczestnik tych wypraw,
wspominał:
To był najsilniej broniony obszar, z wyjątkiem
Berlina, w całych Niemczech. Żeby zaatakować
którekolwiek z miast w „Szczęśliwej
Dolinie”, jak nazywaliśmy to miejsce, trzeba
było lecieć przez ponad 30 km pod ciężkim
ostrzałem artylerii przeciwlotniczej. Częściowo
1
był to ogień zaporowy. Inaczej mówiąc, pociski
miały zapalniki ustawione tak, by wybuchać
na określonej wysokości i wypełniać niebo odłamkami.
W takim przypadku nie miało sensu
robić uników. Najlepiej było rwać przed siebie,
prosto i jak najszybciej. Czasem jednak ostrzał
był kierowany radarowo i wymierzony w konkretny
samolot. Bardzo trudno było przed nim
uciec, zwłaszcza jeśli był stosowany w połączeniu
z ogniem zaporowym.
Tam po raz pierwszy zdałem sobie sprawę,
jaki błąd popełniłem, zgłaszając się na ochotnika
do lotnictwa. Nigdy w życiu tak się nie
bałem. Byłem sparaliżowany strachem. Czerwona
łuna pożogi, bombowce eksplodujące
i rozsypujące się na kawałki po trafieniu pociskiem
albo po spotkaniu z nocnym myśliwcem…
To było, jak Piekło Dantego widziane
na żywo. Przerażające doświadczenie. Gdybym
tylko mógł się wykręcić z tego, nie tracąc przy
tym twarzy, z pewnością bym to zrobił. Może
to tchórzliwe wyznanie, ale nigdy nie wierzyłem,
że wśród nas było wielu bohaterów, tylko
ludzie, którzy wpakowali się w sytuację, z której
nie mogli się wydostać bez poniesienia poważnych
konsekwencji, dlatego dalej robili,
co do nich należało, mając jedynie nadzieję,
że Bóg przeprowadzi ich bezpiecznie do końca.
Ze 125 000 lotników Bomber Command,
55 000 zginęło, a 25 000 zostało rannych. Jeśli
więc przetrwałeś, Bóg naprawdę miał cię
w swojej opiece.

Krzysztof Janowicz
36
Bitwa Stalingradzka.
Działania w powietrzu
Rankiem 19 listopada 1942 r., skryta we mgle i śnieżnej zadymce,
swoje uderzenie rozpoczęła Armia Czerwona wbijając się
klinem w znajdujące się na skrzydlach 6. Armee wojska rumuńskie
oraz część niemieckich. Ich słaba obrona nie wytrzymała
i kolumny pancerne parły z północy i południa, aby zamknąć
pierścień okrążenia. Kluczowe dla sukcesu operacji było zdobycie
mostu na rzece Don w Kałaczu. Kiedy Niemcy zobaczyli czołgi
z włączonymi światłami uznali je za własne. Był to jednak sowiecki
oddział wydzielony pułkownika Filippowa, który wjechał
na most i opanował go z zaskoczenia. Kleszcze zamknęły się
23 listopada koło Kałacza. Wojska 6. Armee, część 4. Panzerarmee,
wojska rumuńskie, węgierskie i włoskie znalazły się w kotle.
Łacznie ponad 250 tysięcy oficerów i żołnierzy.
Generał Kurt Zeitzler już w nocy
z 23 na 24 listopada usiłował namówić
Hitlera na wydanie rozkazu odwrotu
ze Stalingradu. Führer nie zamierzał odejść
znad Wołgi, ale siła argumentów sprawiła,
że postanowił rano następnego dnia podpisać
rozkaz odwrotu 6. Armee.
Kiedy 24 listopada Zeitzler wrócił do Hitlera,
usłyszał jak ten mówi o zaopatrywaniu
z powietrza twierdzy Stalingrad. Göring zapewnił
Hitlera, że Luftwaffe może stworzyć
most powietrzny dla okrążonych wojsk.
Większość oficerów 6. Armee jest przekonana,
że tego typu rozwiązanie dla takiej masy
ludzi i sprzętu w warunkach zimowych, jest
po prostu niemożliwe. Jednak Hitler nie
przyjmował do wiadomości odwrotu. Nawet
późniejsza odsiecz miała polegać tylko
i wyłącznie na wybiciu korytarza, przez który
można byłoby dostarczyć zaopatrzenie dla
okrążonych wojsk. Hitler uważał, że nie wolno
mu oddać zdobytego miasta nad Wołgą,
bo to byłaby klęska wizerunkowa. Dlatego
domagał się zaopatrzenia okrążonych wojsk
z powietrza. A Göring, nie chcąc dać pretekstu
swoim politycznym przeciwnikom,
zgadzał się na wszystko, byle tylko pozostać
jednomyślnym ze swoim Führerem. Tak czy
inaczej wewnętrzne rozgrywki na samym
szczycie władzy w III Rzeszy, doprowadziły
do skazania na śmierć ćwierć miliona ludzi.
Rośnie presja WWS
W dniu sowieckiej ofensywy personel latający
8. WA w większości pozostał na ziemi.
Z powodu fatalnych warunków atmosferycznych
wykonano tylko 40 lotów, w których
zaginęły trzy Ił-y-2. Z kolei 16. WA wykonała
4
82 loty (w tym 55 szturmowce) tracąc pięć
Ił-ów-2. Najmniej aktywna z powodu pogody
była 17. WA, która działała wspólnie z 2. WA.
Wykonała 24 loty, w tym 14 myśliwskich.
Wszystkie samoloty wróciły bez strat.
Pogoda poprawiła się nieco dopiero 21 listopada,
gdy 16. WA zaatakowała m.in. lotniska
Jewliampiewskij, Osinowskij i w sowchozie
Pobieda Oktiabria oraz cele w rejonie
Wierchnie Budinowka – Wenzy. Szczególna
tragedia spotkała 291. SzAD, która wysłała
27 Ił-ów-2. W pewnej chwili 14 szturmowców
wleciało w chmury i żaden nie wrócił do bazy
(potem znaleziono 10 z nich na swoim terenie
po lądowaniu na brzuchu, ale trzy poszły
na złom, a cztery były poważnie uszkodzone).
Zaginęły też cztery Ił-y-2 z 228. SzAD.
W walkach utracono dwa Jak-i-1 z 220. IAD,
a kolejne dwa z 283. IAD lądowały przymusowo
na swoim terenie. Tymczasem piloci
JG 3 zgłosili zestrzelenie siedmiu Iłów,
a ZG 1 jednego. Tego dnia 12 Ił-ów-2 straciła
także 8. WA, z czego tylko jeden rozbił
się na swoim terenie.
Niemcy obliczyli, że okrążone wojska
potrzebowały 700 t zaopatrzenia dziennie.
Minimalna ilość amunicji, paliwa i żywności
miała wynosić niemal 500 t materiałów
– 300 t paliwa, 30 t amunicji i 140 t żywności
i medykamentów. Sztabowcy Luftwaffe
ocenili swoje możliwości transportowe
na 250-300 ton. Wyprowadzony z równowagi
Gen. Zeitzler wykrzyknął Göringowi
w twarz, że mówiąc o możliwościach zaopatrzenia
6. Armee po prostu kłamie. Było już

Hubert Michalski
Sonderanheit Meyer
Tygrysy we Włoszech 1943-1944
50
Obecność niemieckich czołgów ciężkich Pz.Kpfw. VI Tiger na Półwyspie
Apenińskim kojarzy się przede wszystkim z działalnością
dwóch batalionów uzbrojonych w te pojazdy: 504 s.Pz.Abt.
i 508 s.Pz.Abt. Ale oprócz wymienionych batalionów, we Włoszech
operowały jeszcze dwa inne oddziały uzbrojone w Pz.
Kpfw. VI – były to wycofana z frontu wschodniego po ciężkich
walkach 13./SS-Panzer-Regiment 1 oraz jednostka specjalna
Meyer, w skład której wchodziło osiem czołgów tego typu.
Pierwszy z batalionów uzbrojonych w Pz.
Kpfw. VI Tiger, a konkretnie 2./504 s.Pz.
Abt. wyposażony w 17 wozów tego
typu, w okresie lipiec-sierpień 1943 r. zmagał
się z aliantami na Sycylii. Po wycofaniu
się stamtąd wojsk niemieckich, a wraz z nimi
resztek kompanii (z wyspy udało się ewakuować
zaledwie jednego Tygrysa), niemieckie
dowództwo zadecydowało o rekonstrukcji
jednostki, która została przeprowadzona
na terenie okupowanej Holandii (1./504 s.Pz.
Abt. została rozbita w Afryce Północnej, formowanie
3./504 s.Pz.Abt rozpoczęto w lipcu
1943 r. na poligonie w Paderborn, po czym
odkomenderowano do Pułku Pancernego
Grossdeutschland jako 11./Pz.Rgt. GD).
Po odbudowie batalion w sile trzech kompanii
wyposażonych w 45 Tigerów w czerwcu
1944 r. przerzucono do Włoch, gdzie walczył
do końca wojny zadając sprzymierzonym
duże straty. Drugi z oddziałów, 508 s.Pz.Abt.,
który pełny stan etatowy osiągnął dopiero
w styczniu 1944 r., miesiąc później również
został skierowany na front włoski, walcząc
tamże aż do kapitulacji III Rzeszy.
Oprócz wymienionych batalionów, na obszarze
państwa Duce operowały jeszcze dwa
inne oddziały uzbrojone w Pz.Kpfw. VI – były
to wycofana z frontu wschodniego po ciężkich
walkach 13./SS-Panzer-Regiment 1 oraz
jednostka specjalna Meyer, w skład której
wchodziło osiem czołgów tego typu. Oddział
Waffen-SS przybył na teren Italii wraz
z macierzystą Dywizją Grenadierów Pancernych
SS LSSAH w pierwszej połowie sierpnia
1943 r. i nie posiadał wówczas ani jednego
Tygrysa, gdyż przed opuszczeniem ZSRS
rozdysponował dostępne pojazdy pomiędzy
pododdziały Das Reich i Totenkopf.
W drugiej połowie sierpnia 1943 r. otrzymał
jednak uzupełnienie w postaci 27 Tygrysów
i po względnym opanowaniu sytuacji
polityczno-wojskowej związanej z wycofaniem
się Włoch z wojny (czołgiści kompanii
„pomagali” w rozbrojeniu wojsk włoskich ale
nie partycypowali w starciach np. z partyzantką),
w połowie października 1943 r. wyruszył
koleją w podróż powrotną na wschód
(już w składzie 1. Dywizji Pancernej SS
LSSAH), aby ponownie wziąć udział w walkach
z Rosjanami. Kompania Meyer natomiast,
w przeciwieństwie do jednostki SS, nawiązała
walkę z siłami alianckimi i na trwałe
wpisała się w krajobraz pancernych zmagań
pewnego etapu kampanii włoskiej. Mimo
tego jej historia pozostaje w cieniu 504 s.Pz.
Abt. i 508 s.Pz.Abt.
Sytuacja strategiczna III Rzeszy w Afryce
Północnej i na południu Europy w 1943 r.
była daleka od marzeń Niemców. W maju
w Tunezji skapitulowały jednostki Niemieckiego
Korpusu Afrykańskiego oraz walczące
u ich boku wojska włoskie, co oznaczało
całkowite wyparcie z afrykańskiego kontynentu
sił państw Osi. Alianckie zwycięstwo
na Czarnym Lądzie stanowiło wyłącznie preludium
do dalszych operacji ofensywnych
w basenie Morza Śródziemnego, z czego
zresztą Niemcy i Włosi doskonale zdawali
sobie sprawę. Już w styczniu 1943 r. podczas
obrad konferencji w Casablance prezydent
Stanów Zjednoczonych oraz premier Wielkiej
Brytanii doszli do konsensusu co do dalszego
przebiegu działań wojennych i zadecydowali,
że w 1944 r. dojdzie do inwazji na Francję,
natomiast zanim to nastąpi wykonane zostanie
uderzenie asekurujące na kontynentalne
Włochy. Te z kolei miało zostać poprzedzone
morskim desantem na Sycylię. Z początkiem
1943 roku Combined Chiefs of Staff (Połączony
Komitet Szefów Sztabów) wyznaczył czas
jego przeprowadzenia – założono, że dojdzie
do niego kilka miesięcy później, w lipcu.
Korzystny splot wielu uwarunkowań
sprawił, że uderzenie na Sycylię odbyło się
zgodnie z założonym terminarzem – 10 lipca

Dimityr Nediałkow
3
Lotnictwo wojskowe Bułgarii
w okresie międzywojennym
56
Po podpisaniu traktatu pokojowego po I wojnie światowej
pomiędzy państwami Ententy a Bułgarią w Neuilly pod Paryżem
27 listopada 1919 r. nakładającym na Bułgarię znaczne
ograniczenia w zakresie posiadania armii rozpoczął się rozpad
Grupy Lotniczej. Proces ten zakończył się pod koniec grudnia
1920 roku. Ze wszystkich jednostek etatowych zachowano tylko
jeden oddział lotniczy z funkcjami celno-policyjnymi, podporządkowany
żandarmerii.
Dekretem Rady Ministrów nr 11 z 23 lutego
1921 r. ustalono etat Oddziału
Lotniczego, którego dowódcą został
słynny pilot myśliwski kpt. Iwan Miłanow.
W celu zachowania potencjału kadrowego
do Oddziału Lotniczego zostali wcieleni piloci
bułgarscy, którzy brali udział w I wojnie
światowej 1 . Ponadto do nowej struktury
włączono Warsztaty Lotnicze i Składnicę Lotniczą,
rozmieszczone na swoim starym miejscu
– lotnisku Bożuriszte. Siedem samolotów,
w tym trzy Albatros C.III, trzy DFW C.V i jeden
Fokker D.VII, ukryte przed Aliancką Komisją
Kontroli, po kolei wcielono do Oddziału Lotniczego.
Później lotnicy francuscy w odruchu
koleżeństwa zezwolili na zakup jeszcze jednego
samolotu Albatros C.III oraz jednego
Albatrosa D.V dla potrzeb poczty bułgarskiej
podczas strajku na kolei.
Wyposażenie techniczne Warsztatu Lotniczego
wraz ze sprawnymi silnikami, częściami
zapasowymi, karabinami maszynowymi
i bombami również zostało ukryte przed
okupantem. Rozkazem z 10 kwietnia 1922 r.
w Oddziale Lotniczym wymieniono sprzęt
i przyjęto na stan pierwsze nowe samoloty:
Potez VIII, Caudron C.59, Hanriot HD.14 i Bristol
Tourer Type 29 2 .
W jedynym zachowanym bułgarskim myśliwcu
Fokker D.VII wycięto atrapę drugiej
kabiny, aby uzyskać wygląd dwumiejscowego
samolotu szkolno-treningowego dla
Alianckiej Komisji Kontroli. Oddział Lotniczy
miał służyć jako główna baza dla odrodzenia
lotnictwa wojskowego w Carstwie Bułgarii.
Proces odtworzenia utraconego potencjału
okazał się dość skomplikowany, przebiegał
w bardzo niekorzystnej dla państwa sytuacji
międzynarodowej i w warunkach krachu gospodarczego.
Wysiłki te zostały zauważone
przez Aliancką Komisję Kontroli, pod naciskiem
której 30 marca 1922 r. Oddział Lotniczy
został zlikwidowany.
Międzynarodowa Konwencja Lotnicza
z 1923 r. pozwoliła na legitymizację bułgarskiego
lotnictwa cywilnego. Na podstawie
przyjętej przez XXI Zgromadzenie Ludowe
ustawy o lotnictwie, utworzono Oddział Żeglugi
Powietrznej Głównego Zarządu Poczt,
Telegrafów i Telefonów. W 1925 r. Carstwo
Bułgarii przystąpiło do Międzynarodowej
Konwencji Lotniczej, miało więc podstawy
do sformalizowania istniejącej od prawie
roku Dyrekcji Żeglugi Powietrznej. Zatrudnionych
w niej było 69 osób, w tym 11 pilotów.
W tym samym roku w Szkole Lotniczej
w Bożuriszte miała miejsce pierwsza powojenna
promocja 10 pilotów i 5 obserwatorów.
W ten sposób przywrócono jeden z najważniejszych
elementów potencjału lotniczego,
bezpośrednio związany z tworzeniem nowych
kadr lotniczych.
Na tym wczesnym powojennym etapie,
głównym problemem istnienia struktur lotniczych
było nabycie uniwersalnych samolotów.
Większość z zakupionych za granicą po wojnie
35 samolotów (w tym dwa wodnosamoloty) 3 ,
była wyposażona w silniki o małej mocy, przeznaczone
głównie do celów szkoleniowych.
Wyjątek stanowiło sześć jednosilnikowych
dwupłatowców Potez XVII zamówionych
we Francji, które w tym czasie były nowoczesnymi
samolotami bojowymi bezpośredniego
lotniczego wsparcia wojsk lądowych,
które mogły służyć do zadań uderzeniowych,
jak i rozpoznania wzrokowo-fotograficznego
na głębokościach taktycznych.
Zwiększenie floty samolotów poprzez
import wiązało się z nakładami finansowymi
jakich państwo bułgarskie nie było w stanie
ponieść. Dlatego rząd i Car Borys III umiejętnie
kierując wysiłkami Towarzystwa Lotniczego,
mając na celu powołanie do życia innego
ważnego dla sił lotniczych, wojskowej
i gospodarczej potęgi państwa komponentu,
postanowili stworzyć warunki do budowy samolotów
własnych. Wykorzystując istniejącą
infrastrukturę i obiekty, w 1925 r. na lotnisku

Jędrzej Korbal
Czołgi maszerują z południa
Zarys pracy lotnictwa wojskowego w trakcie
pomorskich manewrów międzydywizyjnych
W 1937 r. przeprowadzono w Polsce pięć ćwiczeń międzydywizyjnych,
w ramach których zaangażowano łącznie 14 DP. Pod
względem liczby ujętych w przedsięwzięciu wielkich jednostek
wynik był daleki od rekordu z roku 1935, kiedy pod koniec lata
przeprowadzono 9 ćwiczeń międzydywizyjnych. Jednak to nie
liczba oddziałów uczestniczących w podsumowujących letnie
koncentracje ćwiczeniach była najistotniejsza. W 1937 r. kierownictwo
armii podjęło decyzję dotyczącą organizacji znacznie
bardziej skomplikowanych manewrów broni połączonych.
Uwzględniały one udział nie tylko broni głównych (piechoty,
kawalerii i artylerii) ale i znaczącą obecność broni technicznych,
w tym oddziałów zmotoryzowanych, broni pancernych i wyposażonego
w nowy sprzęt lotnictwa.
W
przypadku manewrów pomorskich,
bo o nich mowa, po stronie „niebieskiej”
działała Wielkopolska BK
(WBK) i 25. DP. Stronie „czerwonej” oddano
do dyspozycji pułk kawalerii, 4. DP oraz rzeszowską
brygadę pancerno-motorową funkcjonującą
z uwagi na tajność samego przedsięwzięcia
pod pierwotnym oznaczeniem
10. BK. Pierwszego dnia ćwiczeń, 10 września
1937 r., miała miejsce bitwa spotkaniowa
w pasie środkowej Wełny, w rejonie Wągrowiec
– Mieścisko. 11 września obie strony
angażując gros swoich sił stoczyły tzw. bitwę
wągrowiecką. W godzinach popołudniowych
„czerwoni” zostali wzmocnieni 17. DP,
co miało spotęgować ich natarcie. Trzeciego
dnia ćwiczenia, 12 września, wycofującym
się na przedmoście Nakło – Szubin „niebieskim”
przydzielono 16. DP oraz silną artylerię
(1. dan z moździerzami 220 mm oraz 2. dac)
mającą wzmocnić tworzenie ugrupowania
obronnego. Czwartego dnia „czerwoni” przypuścili
natarcie na Nakło – Szubin natrafiając
na przeciwnatarcie „niebieskich” z przedmościa
nakielskiego. Co ciekawe, poza oznaczeniami
kolorowymi walczące strony odróżniały
się hełmami. Piechota „czerwonych” nosiła
hełmy polskie wz. 31, a „niebieskich” hełmy
francuskie. Ten krótki opis walk na ziemi nie
odzwierciedla jednak przebiegu części lotniczej
manewrów, która sama w sobie stanowiła
odrębny ciąg zmagań.
Przed burzą
Zanim zreferowane zostaną wysiłki przeciwstawnych
zgrupowań lotniczych warto
spojrzeć na założenia sporządzone dla po-
66
Manewry pomorskie dla wojsk lądowych to m.in. sprawdzian zmotoryzowanej 10. BK. Natomiast
lotnictwo badało przydatność samolotów PZL-23 Karaś oraz nowych struktur dowodzenia.

Zofia M. Pawłowska
1000 lat białoruskich wojen
82
Białoruś może wydawać się
państwem istniejącym nieco
ponad 30 lat, ale jej tradycje
państwowe mają więcej
niż 1000 lat. Najważniejszą
emanacją państwowości białoruskiej
było Wielkie Księstwo
Litewskie, zniszczone
przez Rosjan w czasach rozbiorów.
Od XIX wieku Białorusini
starali się odbudować
własne państwo, walcząc lub
zawierając sojusze z niemal
wszystkimi swoimi sąsiadami.
Za twórcę pierwszego państwa białoruskiego
uznaje się Rogwołoda, księcia
połockiego panującego w X wieku. Nazwa
Białoruś (Alba Russia) najprawdopodobniej
oznacza ochrzczoną część Rusi: pojawiła
się ona w połowie XIII wieku w kronikach
na zachodzie Europy, potem została spopularyzowana
przez Rosję w XVIII wieku. Przez
kolejnych kilkaset lat księstwa białoruskie
znajdowały się po większym lub mniejszym
wpływem Rusi Kijowskiej (jej dzieje przedstawiłam
w artykule „1000 lat wojen ukraińsko-rosyjskich”
opublikowanym w „Wojsko
i Technika Historia” 1/2023).
Najazd mongolski doprowadził do upadku
Rusi Kijowskiej, ale jej ziemie białoruskie
nie zostały podporządkowane Mongołom,
m.in. ze względu na aktywność sąsiadów
z północy – wojowniczych, pogańskich Litwinów.
Połączenie żywiołu litewskiego oraz
infrastruktury białoruskiej doprowadziło
do wykształcenia w połowie XIII wieku Wielkiego
Księstwa Litewskiego.
W 1385 r. Wielkie Księstwo Litewskie podpisało
z Koroną Królestwa Polskiego unię
w Krewie, na mocy której wielki książę Jagiełło
stawał się polskim królem Władysławem. Władza
w Wielkim Księstwie trafiła do rąk bardzo
energicznego Witolda, który zamierzał pokonać
Tatarów i stać się jedynym władcą całej
Rusi. Jego plany załamały się wraz z klęską
w olbrzymiej bitwie pod Worsklą w 1399 r.,
stoczoną przeciwko Moskalom i Mongołom.
Witold ponownie zainteresował się sprawami
Zachodu, był głównym inicjatorem Wielkiej
Wojny z Zakonem Krzyżackim i jego litewsko-
-białoruskie wojska stały za zwycięstwem
w bitwie pod Grunwaldem.
Pierwszy władca Białorusi, książę połocki
Rogwołod z córką Ragnedą. Srebrna moneta
kolekcjonerska 20 rubli.
Wielkie Księstwo Litewskie stopniowo
traciło swój bałtyjski charakter. Następowała
rutenizacja, a Wielkie Księstwo Litewskie stawało
się państwem białoruskim. Unia łącząca
Polskę i Litwę była wyłącznie unią personalną,
oba państwa prowadziły więc odrębną politykę,
a w 1431 r. toczyły nawet przeciwko sobie
wojnę. Litwa z reguły nie pomagała Polsce
w jej wojnach przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu,
a Polska z reguły nie pomagała Litwie
w jej wojnach przeciwko Moskwie.
W drugiej połowie XVI wieku Moskwa
rządzona twardą ręką Iwana IV Groźnego odniosła
szereg sukcesów, niemalże doprowadzając
do upadku państwa Zakonu Kawalerów
Mieczowych w Inflantach oraz Wielkiego
Księstwa Litewskiego. Istniało nawet ryzyko,
że po bezpotomnej śmierci wielkiego księcia
(i polskiego króla) Zygmunta Augusta car
Iwan IV Groźny obejmie tron w Wilnie, jednocząc
pod swoim panowaniem całą Ruś. Zapobieżono
temu podpisując unię realną.
W 1569 r. na sejmie w Lublinie zawarto
unię, która połączyła Królestwo Polskie
i Wielkie Księstwo Litewskie w Rzeczpospolitą
Obojga Narodów, ze wspólnym królem,
sejmem i polityką zagraniczną. Południowe
ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego podporządkowano
Królestwu Polskiemu – tam
powstanie Ukraina. Z ziem pozostałych przy
Litwie, w przyszłości powstaną Republika
Białoruska oraz Republika Litewska. Należy
pamiętać, że w XVI wieku Wielkie Księstwo
Litewskie było państwem, w którym dominowała
kultura ruska i prawosławie. Dlatego,
chociaż mówiono i pisano „Litwa”, rozumiano
to, co dziś kryje się pod nazwą „Białoruś”.
Polska i Litwa – chociaż rządzone przez
jednego króla – miały odmienne ustroje polityczne.
W Polsce rozwijała się demokracja
szlachecka, natomiast na Litwie rządził książę
wspierany przez magnatów – ówczesnych
oligarchów. Gwarantował to III Statut Litewski
z 1588 r., obowiązujący aż do 1840 r., kiedy
to został zastąpiony Zbiorem Praw Cesarstwa
Rosyjskiego.
Litwie starano się również nadać nowy
kształt religijny. Aby uniknąć wykorzystania
kleru prawosławnego jako moskiewskiej
agentury w 1596 r. w Brześciu Litewskim
ogłoszono z inicjatywy królewskiej unię

NOWOŚCI WYDAWNICZE
Zespół Badań
i Analiz Militarnych
CZASOPISMA
SPECJALISTYCZNE
WWW.ZBIAM.PL
PORTAL INFORMACYJNY
RAPORTY SPECJALNE
I ANALIZY
z b i a m . p l
81