Nr 3 maj-czerwiec 2007 - Hubertus Expo

POZNAJMY 

LAS 

Nak∏ad 14 000 

ISSN 1426-1340 

INDEKS 344958 

Cena 5,00 z∏ (w tym 0% VAT) 

Nr 3 maj-czerwiec 2007

Turystyka na zdegradowanych 

obszarach leÊnych str. 8 

W krainie wapiennych igie∏ 

str. 12 

LeÊne drzewa str. 15 

OsobliwoÊci przyrodnicze 

Dolnego Âlàska str. 20 

Ptaki-dziwaki str. 24 

spis treÊci 

Nietoperzem byç... 3 

Korneliusz Kurek, Piotr Orysiak 

S∏oweƒska „Per∏a Krasu” 7 

Jacek Pi´tka, Adam Byk 

Turystyka na zdegradowanych 

obszarach leÊnych 8 

Zbigniew Laurów 

85 lat ochrony obszaru Grz´dy 

w Dolinie Biebrzy 11 

Basza 

W krainie wapiennych igie∏ 12 

Rafa∏ ˚ubryd 

Nowoczesna szko∏a mieÊci si´ 

w Orange IMAX 14 

Anna Machacz 

LeÊne drzewa 15 

Hanna B´dkowska 

Czy dziki chodzà po drzewach? 19 

Katarzyna Lewaƒska-Tukaj 

Od Redakcji! 

Wielkimi krokami zbli˝ajà si´ wakacje...Wielu 

z was wyruszy na ró˝norodne szlaki turystyczne 

w kraju i poza jego granicami aby obserwowaç 

i poznawaç przyrod´. Mamy nadziej´, i˝ w wyborze 

miejsc godnych odwiedzin, pomo˝e wam 

nasz najnowszy numer „Poznajmy las”, w którym 

POZNAJMY LAS 

Dwumiesićznik dla m∏odzie˝y i doros∏ych, 

którym nieoboj´tne sà sprawy lasu. 

Rada Programowa: prof. dr hab. Andrzej Szujecki – przewodniczàcy, 

prof. dr hab. Andrzej Grzywacz – wiceprzewodniczàcy, 

mgr in˝. Henryk Bartuzi, prof. dr hab. Danuta Cichy, mgr in˝. Jan 

Karetko, dr in˝. Janusz Dawidziuk, mgr in˝. Stanis∏aw Dàbrowski, 

dr in˝. Ryszard KapuÊciƒski, dr Stefania Michocka, mgr in˝. Andrzej 

Nowakowski, mgr in˝. Jerzy Przybylski, mgr Alicja Sarzyƒska, 

S∏awomir Piotr Skowron, in˝. Witold Szumarski, mgr in˝. Janusz 

Zaleski. 

Wydawca: Agencja Reklamowo-Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczyk. 

Redakcja: mgr in˝. Bartosz Szpojda – redaktor naczelny. 

Opracowanie graficzne i techniczne: Gra˝yna Dziubiƒska. 

www.poznajmylas.com.pl 


Dolnego Âlàska 20 

Jan Kàdzio∏ka 

Quiz 22 

Foto-wykreÊlanka 22 

Hubertus Expo 2007 23 

Basza 

Ptaki-dziwaki 24 

Magdalena i Andrzej Grzegorczyk 

Modraszki i mrówki 27 

Jacek Stocki 

Wielkie biblioteczne czytanie 

w Szkole Podstawowej w Izabelinie 30 

Krzy˝ówka 31 

Antoni Rojewski 

Ekologiczny bakcyl zaszczepiony... 32 

Hanna Federewska 

Foto-zagadki 32 

to zamieszczamy opisy kilku ciekawych miejsc 

w Polsce i na Êwiecie. Z ca∏à pewnoÊcià w wakacyjnym 

plecaku znajdzie si´ troch´ miejsca na 

nasze czasopismo, a podczas podró˝y znajdziecie 

kilka chwil na jego lektur´. 

A po wakacjach (lub w trakcie ich trwania) czekamy 

na wasze wra˝enia i opisy wakacyjnych woja˝y. 

˚yczymy wam bezpiecznych i ciekawych wakacji! 

Sk∏ad i ∏amanie: Iwona Domaga∏a-P∏awny. 

Foto na ok∏adce: Andrzej Grzegorczyk. 

Adres redakcji: 05-082 Stare Babice, ul. Kutrzeby 15, 

tel. (0 22) 733-11-99. 

Materia∏ów nie zamówionych redakcja nie zwraca; w razie wykorzystania 

zastrzega sobie prawo do adiustacji, skracania artyku∏ów 

i zmiany tytu∏ów. 

Warunki prenumeraty. W 2007 roku cena czasopisma POZNAJMY 

LAS wynosi 5 z∏ za egzemplarz. Zamówienia i wp∏aty mo˝na 

dokonywaç na okres pó∏roczny i roczny. Cena prenumeraty pó∏rocznej 

wynosi 15 z∏, rocznej – 30 z∏. Prenumerat´ dla firm przyjmuje 

Agencja Reklamowo-Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczyk, konto 

71 8009 0007 0009 7752 2001 0008, a dla osób prywatnych Oficyna 

Wydawnicza ADG, konto 32 8009 0007 0011 1894 2001 0002. 

Na blankiecie wp∏aty nale˝y koniecznie dopisaç POZNAJMY LAS 

i zaznaczyç okres prenumeraty.

K. KUREK, P. ORYSIAK 

Nietoperzem byç... 

KORNELIUSZ KUREK 

PIOTR ORYSIAK 

Nietoperze (Chiroptera) ˝yjàce w Polsce 

nale˝à do dwóch rodzin: podkowcowatych 

(Rhinolophidae) i mroczkowatych 

(Vespertilionidae). Do podkowcowatych 

przynale˝à dwa gatunki z rodzaju 

podkowiec: podkowiec ma∏y 

(Rhinolophus hipposideros) i podkowiec 

du˝y (Rhinolophus ferrumequinum). 

WÊród mroczkowatych wyró˝niamy: 

■ 3 gatunki karlików: karlik wi´kszy 

(Pipistrellus nathusii), karlik malutki 

(Pipistrellus pipistrellus) i karlik 

drobny (Pipistrellus pygmaeus) 

■ 2 gatunki gacków: gacek brunatny 

(Plecotus auritus) i gacek szary (Plecotus 

austriacus) 

■ 3 gatunki borowców: borowiaczek 

(Nyctalus leisleri), borowiec wielki 

(Nyctalus noctula) i borowiec olbrzymi 

(Nyctalus lasiopterus) 

■ 3 gatunki mroczków: mroczek póêny 

(Eptesicus serotinus), mroczek posrebrzany 

(Vespertilio muriunus) i mroczek 

poz∏ocisty (Eptesicus nilssonii) 

■ 1 gatunek mopka: mopek (Barbastella 

barbastellus) 

■ 8 gatunków nocków: nocek rudy 

(Myotis daubentonii), nocek du˝y 

(Myotis myotis), nocek Natterera 

(Myotis nattereri), nocek wàsatek 

(Myotis mystacinus), nocek Brandta 

(Myotis brandtii), nocek Bechsteina 

(Myotis bechsteinii), nocek orz´siony 

(Myotis emarginatus), nocek ∏ydkow∏osy 

(Myotis dasycneme) 

Wletnie ciep∏e wieczory, przebywajàc 

na ∏onie natury cz´sto widzimy niedu˝e 

ciemne sylwetki odcinajàce si´ na tle 

nieba – nietoperze. Wi´kszoÊç ludzi wzdryga 

si´ na myÊl o tych latajàcych ssakach, kojarzàc 

je raczej z tanimi horrorami i dziwacznymi 

przesàdami. Z drugiej strony has∏o 

nietoperz przywo∏uje cz´sto obraz skrzydlatej 

myszy o monstrualnie wielkich uszach, 

przypominajàcej raczej dzie∏o malarskie niezbyt 

utalentowanego plastycznie dziecka 

ni˝ ˝ywe i jak najbardziej realne stworzenie. 

Zaskakujàcy jest kontrast pomi´dzy sympatià, 

jakà darzone sà w∏aÊnie wielkouche 

gacki, a resztà ich rodziny. Dla wielu osób 

nietoperze sà bowiem zamaskowanymi, 

w mizernej rozmiarem, lecz jak˝e praktycznej 

postaci, potworami czyhajàcymi z ˝àdzà 

na ciep∏à krew, pulsujàcà w t´tnicach niewinnych 

mieszkaƒców malowniczych i spokojnych 

wsi. 

Ale nietoperze Polski (wszystkie obj´te 

ochronà gatunkowà) to nie potwory, to równie˝ 

nie tylko gacki. To tak˝e mroczki, borowce, 

mopki, nocki, karliki i podkowce – 

w sumie 22 gatunki, z czego dwa z nich 

(podkowiec du˝y i borowiec olbrzymi) pojawiajà 

si´ w naszym kraju sporadycznie. Pozosta∏e 

równie˝ nie wyst´pujà na terenie ca- 

∏ej Polski, a liczba spotykanych gatunków 

jest niemal dwukrotnie wy˝sza na po∏udniu 

kraju. Zró˝nicowanie nietoperzy jest ogromne. 

SpoÊród gatunków regularnie stwierdzanych 

najmniejszym jest karlik drobny, b´dàcy 

równoczeÊnie najmniejszym nietoperzem 

Europy i wa˝àcy Êrednio 4 gramy, czyli 

mniej wićej tyle ile wa˝y zakr´tka od plastykowej 

butelki. Do najwi´kszych i najci´˝szych 

nale˝y borowiec wielki i nocek du˝y, 

które wa˝à niewiele wićej ni˝ przeci´tny 

batonik (40–46 gramów). 

Wszystkie nasze nietoperze pos∏ugujà si´ 

echolokacjà. Nietoperz wytwarza w krtani 

ultradêwi´ki (dêwi´ki bardzo wysokie, 

znajdujàce si´ poza górnà granicà s∏yszalno- 

Êci cz∏owieka) a nast´pnie emituje je, w zale˝noÊci 

od gatunku, pyszczkiem lub nosem. 

Fala dêwi´kowa dociera do przeszkody lub 

potencjalnej ofiary, odbija si´ i w postaci 

echa wraca do nietoperza. Na tej podstawie 

nietoperze sà w stanie nie tylko okreÊliç po- 

∏o˝enie jakiegoÊ obiektu, ale tak˝e jego 3 

▲

K. KUREK, P. ORYSIAK (3) 

▲ 

4 

kszta∏t, wielkoÊç, kierunek i pr´dkoÊç ruchu, 

a czasami nawet faktur´ powierzchni. Pozornie 

k∏opotliwe jest wyobra˝enie sobie, 

jak nietoperz mo˝e „postrzegaç” Êwiat przy 

pomocy dêwi´ków. Sprawa jednak stanie 

si´ du˝o prostsza, jeÊli uÊwiadomimy sobie, 

˝e nietoperze do orientacji wykorzystujà fale 

dêwi´kowe, tak jak my wykorzystujemy 

fale Êwietlne. To troch´ tak, jakbyÊmy poruszali 

si´ po ciemnym mieszkaniu, majàc 

w d∏oni latark´, Êwiecàcà pojedynczym b∏yskiem 

po ka˝dorazowym naciÊnićiu w∏àcznika 

– ka˝dy b∏ysk naszej latarki to odpowiednik 

ultradêwi´ków wysy∏anych przez 

nietoperza. Gdy poruszamy si´ po d∏ugim, 

prostym korytarzu b´dziemy zapalali Êwiate∏ko 

raz na jakiÊ czas, poruszajàc si´ „na 

czuja”, ale gdy b´dziemy chcieli przyjrzeç 

si´ dok∏adniej, co znajduje si´ w pokoju, b´dziemy 

cz´sto w∏àczaç latark´. Tak samo zachowujà 

si´ nietoperze – na znanych, pro- 

stych trasach latajà „na pami´ç”, echolokujàc 

rzadko, przez co zdarza im si´ np. zderzyç 

z nowo postawionym billboardem. Natomiast, 

kiedy zbli˝ajà si´ do uciekajàcej 

ofiary wydajà mo˝liwie du˝o sygna∏ów 

echolokacyjnych, ˝eby jak najdok∏adniej 

okreÊliç jej pozycj´ przed atakiem. 

Ogólnie mo˝emy podzieliç nietoperze na 

dwie grupy ekologiczne: nietoperze polujàce 

w terenach otwartych (tzw. grupa 

N/E/V), do których zaliczamy borowce 

i mroczki, oraz nietoperze polujàce w terenach 

silnie zaroÊni´tych, o g´stej roÊlinnoÊci 

(tzw. nietoperze M/P), gdzie umieszcza si´ 

pozosta∏e gatunki. Nazwy grup pochodzà 

od pierwszych liter nazw rodzajowych nietoperzy: 

Nyctalus, Eptesicus, Vespertilio oraz 

Myotis, Pipistrellus i Plecotus. Nietoperze 

N/E/V majà d∏ugie, wàskie skrzyd∏a, latajà 

po linii prostej (cz´sto ponad koronami 

drzew), a ich sygna∏y echolokacyjne majà 

daleki zasi´g, jednak o s∏abej precyzji. Nietoperze 

M/P sà wolniejszymi, ale sprawniejszymi 

lotnikami – majà szersze skrzyd∏a 

i doskonale manewrujà mi´dzy przeszkodami. 

Ich sonar jest cichszy, ma krótszy zasi´g, 

ale za to dzi´ki niemu mogà rozpoznaç wićej 

szczegó∏ów. 

Nietoperze naszego kraju sà przede 

wszystkim owado˝erne, a swoje ofiary 

chwytajà zwykle b∏onà ogonowà a nast´pnie 

podajà jà sobie do pyszczka. Polujà 

w rozmaitych Êrodowiskach i stosujà przeró˝ne 

strategie ∏owieckie. NajproÊciej jest zaobserwowaç 

borowce, które wylatujà ze 

swoich dziennych kryjówek tu˝ po zachodzie 

s∏oƒca i polujà latajàc zwykle ponad koronami 

drzew, chwytajàc owady w locie. 

Siedzàc na molo nad jeziorem mo˝emy te˝ 

∏atwo zauwa˝yç niedu˝e nietoperze krà˝àce 

tu˝ nad powierzchnià wody i chwytajàce roje 

drobnych muchówek lub chruÊcików – to 

nocki rude, najbardziej pospolite z naszych 

nietoperzy. Ale choç wyst´pujà powszechnie 

sà równie˝ niezwyk∏e – nie tylko chwytajà 

owady w locie, nie tylko zbierajà je z powierzchni 

wody, ale zdarza im si´ tak˝e 

chwytaç spod powierzchni ma∏e skorupiaki 

czy nawet drobne rybki! Innym niesamowitym 

naszym nietoperzem jest nocek du˝y. 

Lata w lasach, ponad Êció∏kà i poszukuje du- 

˝ych chrzàszczy biegaczowatych. Kiedy ju˝ 

namierzy swojà ofiar´, zawisa w powietrzu 

a nast´pnie spada z góry na swojà ofiar´, 

chwyta i unosi w powietrze. Przy odrobinie 

szcz´Êcia byç mo˝e uda nam si´ zobaczyç 

polujàce na skraju lasów i na obrze˝ach zadrzewieƒ 

drobne nietoperze – z du˝ym 

prawdopodobieƒstwem mo˝emy przyjàç, ˝e 

sà to najmniejsi przedstawiciele rz´du – karliki. 

WÊród liÊci drzew i krzewów poluje gacek 

brunatny, który zbiera çmy odpoczywajàce 

na roÊlinach. Przed atakiem wy∏àcza 

swój sonar, a ofiar´ swojà namierza na podstawie 

dêwi´ków przez nià wydawanych 

(np. trzepotu skrzyde∏), stàd w∏aÊnie gacki 

majà takie du˝e uszy – „˝eby lepiej s∏yszeç”. 

Nocek Natterera uzupe∏nia swojà owadzià 

diet´ pajàkami, które zbiera wprost z pajćzyny, 

przy pomocy uzbrojonej w dwa rz´dy 

haczykowatych w∏osków b∏ony ogonowej. 

Robiàc taki przeglàd strategii ∏owieckich 

warto te˝ wspomnieç o taktyce „siedê 

i czekaj”, którà czasami stosujà podkowce. 

Nietoperz taki wisi przyczajony na ga∏´zi 

i monitoruje sonarem najbli˝szà okolic´. 

Kiedy w zasi´gu pojawi si´ çma, podkowiec 

zrywa si´ do lotu, chwyta swojà ofiar´ i wraca 

na ga∏àê, gdzie spokojnie jà konsumuje. 

Równie˝ cz∏owiek stworzy∏ dla wielu nietoperzy 

dogodne miejsca do polowania – 

w wielu miastach pospolity mroczek póêny 

poluje na owady k∏´biàce si´ przy latarniach 

ulicznych.

Nietoperze sà zwierz´tami nocnymi, 

a dnie sp´dzajà ukryte w ró˝nego rodzaju 

zakamarkach. Dawniej ich kryjówki stanowi∏y 

przede wszystkim dziuple i jaskinie. 

Obecnie wiele gatunków ch´tnie wykorzystuje 

schronienia oferowane im przez cz∏owieka 

– strychy, wie˝e koÊcio∏ów, szczeliny 

mi´dzy dachówkami, a tak˝e specjalnie wieszane 

budki dla nietoperzy. Wiosnà i latem 

samce zwykle ˝yjà samotnie, a samice grupujà 

si´ w kolonie rozrodcze, w których rodzà 

i wychowujà po jednym potomku (sporadycznie 

zdarzajà si´ bliêniaki). M∏ode nietoperze 

rodzà si´ od maja do kwietnia. Sà 

nagie, Êlepe i bardzo nieporadne, jednak ju˝ 

po 5 tygodniach potrafià lataç i wyglàdajà 

niemal jak osobniki doros∏e! 

Zimà, kiedy brakuje po˝ywienia, nietoperze 

zapadajà w hibernacj´ i przesypiajà zim´, 

pojedynczo w przydomowych piwnicach 

lub studniach, bàdê te˝ w ogromnych 

zgrupowaniach w bunkrach i jaskiniach. 

Podczas hibernacji nast´puje spowolnienie 

procesów ˝yciowych, obni˝a si´ rytm bicia 

serca z 250 do 40 uderzeƒ na minut´. Spada 

zu˝ycie tlenu i tempo oddychania, a temperatura 

cia∏a zostaje znacznie obni˝ona i ró˝ni 

si´ od temperatury otoczenia zaledwie 

o 1–2°C. Hibernacja nie jest jednak ciàg∏a. 

Nietoperze spontanicznie wybudzajà si´ 

z niej, ˝eby wydalaç, uzupe∏niç braki wody, 

zmieniç miejsce zimowania a czasami tak˝e 

˝eby odbyç kopulacje. Jednak takie wybudzenie 

jest bardzo kosztowne energetycznie 

– nietoperz zu˝ywa zapasy t∏uszczu, wystarczajàce 

na 16 dni nieprzerywanej hibernacji. 

Dlatego te˝ ka˝de wybudzenie nietoperza 

przez ludzi, zmniejsza jego szans´ 

przetrwania do wiosny – zw∏aszcza, gdy zima 

jest d∏uga. 

W zimie badacze nietoperzy (chiropterolodzy), 

prowadzà monitoring liczebnoÊci 

i organizujà co roku tzw. Dekad´ Spisu Nietoperzy. 

W styczniu i lutym oznaczajà do 

gatunku i liczà zimujàce nietoperze. Nie jest 

to takie proste, poniewa˝ okreÊlenie gatunku 

nietoperza bez mo˝liwoÊci wzićia go do 

r´ki bywa k∏opotliwe zw∏aszcza, jeÊli wisi 

on kilka metrów ponad g∏owà. Poza tym 

cz´sto nietoperze sp´dzajà zim´ w szczelinach 

i zakamarkach, doskonale ukryte 

przed ludzkim wzrokiem. My sami prowadzimy 

jedynie sporadyczny monitoring nietoperzy 

zimujàcych w niektórych jaskiniach 

Beskidu Âlàskiego, ale i tak taka zimowa wyprawa 

do jaskini bywa bardzo emocjonujàca, 

zw∏aszcza jeÊli w koƒcu uda si´ odnaleêç 

Êpiàcego nietoperza. W tamtym rejonie 

mnogoÊç szczelin, drobnych korytarzy, 

w które cz∏owiek nie jest w stanie si´ wcisnàç 

a Êwiat∏o latarki dotrzeç powoduje, ˝e 

znaczna cz´Êç potencjalnych zimowisk nietoperzy 

pozostaje poza zasi´giem. Ponadto 

raz na kilka lat odkrywana jest nowa, du˝a 

jaskinia do tej pory nieznana i pomijana 

w trakcie zimowego spisu nietoperzy. W∏a- 

Ênie tego typu ograniczenia sprawiajà, ˝e zimowe 

badania nad nietoperzami sà obarczone 

b∏´dem i nie mo˝na na ich podstawie 

wyciàgaç wniosków o liczbie nietoperzy. 

Niewàtpliwie jednak mo˝na okreÊliç tendencje 

dotyczàce spadku bàdê wzrostu liczebnoÊci 

populacji. W∏aÊnie dzi´ki zimowym 

spisom nietoperzy wiadomo obecnie, 

˝e po okresie spadku, nietoperzy w Polsce 

powoli przybywa. Ale badania zimowe to 

nie tylko monitoring liczebnoÊci, to tak˝e 

analiza warunków panujàcych na zimowiskach, 

dzi´ki którym uda∏o si´ ustaliç, jaka 

wilgotnoÊç, jaka temperatura i jaki rodzaj 

kryjówek preferujà poszczególne gatunki. 

Nasze w∏asne badania nad nietoperzami 

prowadzimy przede wszystkim latem, wykorzystujàc 

w nich najcz´Êciej stosowane 

metody, czyli nagrania sygna∏ów echolokacyjnych 

przy pomocy detektorów ultrasonicznych 

oraz od∏owy w sieci chiropterologiczne. 

Pierwsza metoda jest zupe∏nie nieinwazyjna 

i pozwala zdobywaç wiedz´ o tych 

nocnych ssakach bez koniecznoÊci ingerencji 

w ich ˝ycie, jednak bez bardzo drogiego 

sprz´tu dostarcza dosyç ogólnych informacji 

na temat ca∏ego zespo∏u nietoperzy 

i uniemo˝liwia precyzyjne okreÊlenie gatunku. 

W naszych badaniach nad nietoperzami 

u˝ytkujàcymi górskie potoki wykorzystanie 

detektora umo˝liwia nam oszacowanie aktywnoÊci 

nietoperzy w ró˝nych Êrodowiskach. 

Natomiast aby ustaliç, jakie gatunki 

tam si´ pojawiajà chwytamy je w sieci. Rozstawia 

si´ je o zachodzie s∏oƒca, kiedy jeszcze 

jest doÊç jasno, ale przestajà ju˝ lataç ptaki. 

Sieci rozpina si´ na tyczkach i ustawia 

w poprzek potoku, drogi leÊnej czy po prostu 

mi´dzy drzewami, a potem sprawdza co 

10–15 minut. Schwytanego zwierzaka 

ostro˝nie si´ wyplàtuje a potem mo˝liwie 

szybko wypuszcza. Skoro jednak zosta∏ ju˝ 

schwytany to nale˝y zebraç mo˝liwie du˝o 

informacji – tak wić, oprócz okreÊlenia 

przynale˝noÊci gatunkowej, sprawdzamy 

p∏eç i wiek. Dokonujemy pomiarów d∏ugo- 

Êci jego przedramienia (Êwiadczàcej o wielkoÊci 

nietoperza) oraz wa˝ymy starajàc si´ 

oceniç ogólnà kondycj´ osobnika. Majàc 

schwytanego nietoperza mo˝liwe jest te˝ 

stwierdzenie, czy si´ rozmna˝a oraz ewentualnie 

zebranie paso˝ytów zewn´trznych 

lub te˝ pobranie próbek do badaƒ genetycznych. 

O wiele cz´Êciej prowadzi si´ jednak 

prostsze badania, polegajàce na rozpoznaniu 

jedynie sk∏adu gatunkowego nietoperzy 

danego terenu – sà to tzw. badania faunistyczne. 

Badania te pozwalajà na odnalezienie 

stanowisk rzadszych gatunków, a ich 

wyniki umo˝liwiajà planowanie przysz∏ych 

dzia∏aƒ naukowych lub dzia∏aƒ ochronnych. 

Obecnie bierzemy udzia∏ w przyrodniczej 

inwentaryzacji Parku Wilanowskiego 

w Warszawie i jego okolic, prowadzonej 

przez Zak∏ad Ekologii Wydzia∏u Biologii 

Uniwersytetu Warszawskiego, w trakcie 

której próbujemy poznaç jakie nietoperze 

wyst´pujà na terenie parku, co jak mamy nadziej´ 

powstrzyma nieprzemyÊlane plany 

budowlane w okolicach tego unikatowego 

miejsca. 

Badania nad nietoperzami dotyczà tak˝e 

wielu innych aspektów – bada si´ ich w´drówki 

oraz lokalne u˝ytkowanie przestrzeni, 

wykorzystujàc w tym celu specjalne obràczki, 

które zak∏ada si´ im na przedrami´, 

co umo˝liwia póêniejszà identyfikacj´ osobnika 

i wyznaczenie area∏u przez niego wykorzystywanego. 

Co prawda badania te zak∏adajà 

powtórne (wielokrotne) z∏owienia 

tak oznakowanego osobnika, a to nie zdarza 

▲ 

5

K. KUREK, P. ORYSIAK 

▲ 

6 

si´ zbyt cz´sto, gdy˝ nietoperze bardzo 

szybko si´ uczà i sprawnie omijajà sieci. Jednak 

w wielu wypadkach jest to jedyny sposób 

na poznanie tajemnic nietoperzy. Badania 

radio-telemetryczne, kiedy zwierzćiu 

przytwierdza si´ na grzbiecie niewielki nadajnik 

z antenkà, a nast´pnie rejestruje miejsca, 

z których dociera∏ sygna∏, co prawda 

dostarczajà szerszych informacji, jednak po 

pierwsze sà drogie, a po drugie w górach, ze 

wzgl´du na skomplikowanà struktur´ przestrzennà 

krajobrazu i bardzo ograniczony 

zasi´g takiego nadajnika, sà praktycznie niewykonalne. 

Takie badania radio-telemetryczne 

na borowiaczkach w Puszczy Bia∏owieskiej 

wykorzystano tak˝e w innym celu – 

umo˝liwi∏y one odnalezienie dziennych 

kryjówek nietoperzy, poznanie dynamiki 

zmian poszczególnych schronieƒ, a tak˝e 

rytm nocnej aktywnoÊci tych latajàcych ssaków. 

Badajàc ca∏e kolonie zamieszkujàce konkretne 

dziuple, czy strychy stosuje si´ zwykle 

inne metody ich od∏owu, poniewa˝ w takich 

badaniach bardzo wa˝ne jest, aby okre- 

Êliç p∏eç i wiek wszystkich osobników. Najcz´Êciej, 

wić na otworze montuje si´ r´kaw, 

który kieruje wszystkie wylatujàce osobniki, 

do specjalnego kosza, z którego sà one po 

kolei wyjmowane przez naukowców. Innà 

pu∏apkà, jest tzw. pu∏apka harfowa, która 

sk∏ada si´ z pionowych linek i foliowej „rynienki” 

pod nimi. Nietoperze próbujàc ominàç 

linki, tracà si∏´ noÊnà i spadajà do owej 

„rynienki”. 

Tak mniej wićej wyglàdajà za∏o˝enia 

i teoria dotyczàca metod badania nietoperzy, 

ale jak to wyglàda w rzeczywistoÊci? 

O wiele bardziej skomplikowanie. Przy prowadzeniu 

naszych jesiennych badaƒ nad 

nietoperzami pojawiajàcymi si´ w terenach 

skalistych (jak i ka˝dych innych badaƒ nad 

tymi nocnymi ∏owcami) najpierw ustalamy 

gdzie idziemy ∏apaç nietoperze. Potem 

sprawdzamy jeszcze godzin´ zachodu s∏oƒca 

i pakujemy niezb´dny sprz´t – tyczki, sieci, 

przyrzàdy do pomiarów nietoperzy, fiolki 

na paso˝yty, karty od∏owów, na których 

notujemy wszystkie niezb´dne informacje, 

latarki-czo∏ówki, ciep∏e ubrania, coÊ przeciwdeszczowego, 

coÊ do jedzenia i picia – 

w sumie zbiera si´ tego dwa du˝e plecaki. 

Objuczeni jak wielb∏àdy wyruszamy. Mozolnie 

wspinamy si´ na gór´. W koƒcu docieramy 

do upatrzonego miejsca. Najpierw 

rozstawiamy sieci. Niby wszystko proste, 

przeçwiczone wielokrotnie, ale i tak zdarza 

si´, ˝e tyczka si´ z∏o˝y lub co gorsza z∏amie, 

sieç wystrzeli i utopi si´ w potoku, albo na- 

∏apie bukowych listków – nic tak nie çwiczy 

cierpliwoÊci jak metodyczne oczyszczanie 

sieci: listek po listku, patyczek po patyczku... 

W koƒcu sieci stojà. Âwiecà dziurami – 

pamiàtkami po nietoperzach, którym uda∏o 

si´ wygryêç i uciec, po ptakach, które z koniecznoÊci 

trzeba by∏o wyciàç – mimo i˝ 

sprz´t do od∏owów najtaƒszy nie jest, 

przede wszystkim liczy si´ dobro zwierzćia. 

Zak∏adamy obóz – pobliska szczelina 

skalna jest dostatecznie du˝a, by móc si´ 

w niej schowaç. Notujemy dok∏adne miejsce 

prowadzenia od∏owów, co godzin´ mierzymy 

temperatur´, wilgotnoÊç, si∏´ wiatru, 

okreÊlamy zachmurzenie. Co 10–15 minut 

któryÊ z nas sprawdza sieci. I nic – ciàgle pusto. 

W koƒcu za którymÊ obchodem – jest. 

Z∏apa∏ si´. Dr˝àcymi z wra˝enia r´koma wyciàgamy. 

Podkowiec ma∏y – doros∏y samiec. 

Waga – 7,5 grama. D∏ugoÊç przedramienia – 

39,1 mm. Paso˝ytów zewn´trznych nie ma. 

Jeszcze tylko zdjćie i nietoperz odlatuje 

wolny. Wszystko trwa∏o nieca∏e 10 minut. 

Do rana z∏apie si´ jeszcze kilka nietoperzy, 

wszystkie przejdà podobnà procedur´. 

Choç sieci nazywajà si´ chiropterologiczne 

i sà przeznaczone do chwytania nietope- 

rzy, to ró˝ne stworzenia (i nie tylko) potrafià 

w nie wpadaç. Z ciekawszych warto wspomnieç 

o puszczyku, psim zaprz´gu, stra˝niku 

na rowerze i szcz´Êliwie udaremnionym 

próbom wpadnićia tam nietrzeêwych tubylców, 

tabunu koni czy samochodu. Zresztà 

tak przy okazji, samochody stanowià spory 

k∏opot. Sieci si´ pilnuje, wić widaç, ˝e 

zbli˝a si´ pojazd... i tu pojawia si´ problem – 

wyskakujemy z latarkami na czole i machamy, 

˝eby kierowca si´ zatrzyma∏, bo ˝eby 

przejecha∏ to musimy najpierw zdemontowaç 

sieci, ale ten, zaskoczony w Êrodku nocy 

przez kogoÊ, kto ka˝e mu si´ zatrzymaç, 

zwykle dodaje gazu omal nie rozje˝d˝ajàc 

takiego badacza nietoperzy. Innym utrapieniem 

bywajà komary, które ju˝ nawet nie tyle 

gryzà, co bzyczà niczym startujàcy odrzutowiec, 

skutecznie zatruwajàc uroki nocnego 

siedzenia w lesie. 

W nocy zdarza si´, ˝e pogoda si´ nagle za- 

∏amie. Sprz´t pakuje si´ wtedy w ulewnym 

deszczu i silnym wietrze, a nast´pnie 

wszystko suszy rozk∏adajàc w ka˝dym wolnym 

kawa∏eczku pokoju – na ∏ó˝kach, 

oknach, klamkach, krzes∏ach, sto∏ach, pod∏odze. 

Po prostu wsz´dzie. Niezale˝nie od tego 

czy pakowaliÊmy si´ w poÊpiechu 

w trakcie ulewy, czy nad ranem przed rozpoczćiem 

aktywnoÊci przez ptaki, docieramy 

w koƒcu do domu. Zrzucamy sprz´t. 

Wszystkie szanujàce si´ nietoperze ju˝ Êpià, 

zanim jednak do nich do∏àczymy musimy 

wprowadziç dane do komputera – to mćzàce 

po nieprzespanej nocy, ale dzi´ki temu 

zdobyte z takim poÊwićeniem dane nie ulegnà 

zagubieniu, czy pomieszaniu, a co wa˝niejsze 

nie nagromadzi si´ ich tyle, ˝eby potem 

konieczne by∏o ˝mudne, wielogodzinne 

Êlćzenie przed monitorem. 

I choç badanie nietoperzy jest trudne i wymagajàce 

samozaparcia i poÊwićenia, a wyniki 

cz´sto pozostajà niejednoznaczne to sà 

one niezb´dne by poznaç ˝ycie tych nocnych 

∏owców, których rola ekologiczna jest 

nie do zastàpienia. Nietoperze sà bowiem 

praktycznie jedynymi drapie˝nikami ograniczajàcymi 

liczb´ nocnych owadów – 

w tym wielu szkodników. Zimà zabezpiecza 

si´ ich miejsca hibernacji, latem w przekszta∏conych 

lasach gospodarczych wiesza 

budki, by mog∏y w nich zak∏adaç kolonie 

rozrodcze. Jednak aby ich ochrona by∏a skuteczna 

konieczne jest dalsze poszerzanie 

wiedzy, jak równie˝ kszta∏towanie pozytywnego 

stosunku do tych ssaków i obalanie 

panujàcych mitów. Nietoperze majà ca∏kiem 

dobry wzrok, Êwietnie orientujà si´ 

w przestrzeni dzi´ki zdolnoÊci echolokacji 

i naprawd´ nie wkrćajà si´ we w∏osy! Z ich 

punktu widzenia to cz∏owiek niedowidzi, 

niedos∏yszy i ciàgle si´ ich czepia. 

❑

S∏oweƒska „Per∏a Krasu” 

JACEK PI¢TKA, ADAM BYK 

Wybierajàc si´ samochodem w wakacyjnà 

podró˝ do W∏och bàdê krajów ba∏kaƒskich 

warto zatrzymaç si´ w S∏owenii 

w celu zwiedzenia tajemniczej Jaskini Postojna, 

którà rocznie odwiedza kilkaset tysićy 

turystów. W Êrodku trójkàta utworzonego 

mi´dzy Rijekà (Chorwacja), Triestem 

(W∏ochy) i Lubljanà (S∏owenia) le˝y Kras, 

kraina obfitujàca w krasowe leje, ˝leby, jaskinie, 

przepaÊcie i podziemne rzeki. Jednà 

z pere∏ tego obszaru jest Jaskinia Postojna, 

oddalona od Rijeki o oko∏o 80 km, od Triestu 

40 km, a od Lubljany o 50 km. Proces jej powstania 

w wielkim skrócie wyglàda∏ nast´pujàco. 

W okresie kredy (70 mln lat temu) na 

terenie tym by∏o morze, na którego dnie gromadzi∏y 

si´ miliony martwych organizmów, 

tworzàc ska∏´ wapiennà. W okresie triasu ujrza∏a 

ona Êwiat∏o dzienne w wyniku cofnićia 

si´ wód morskich. Rozpocz´∏y si´ powolne 

procesy krasowe. Wtedy to rzeki powierzchniowe 

zacz´∏y toczyç 

swe wody podziemnymi 

ciekami w kierunku morza, 

a sp∏ywajàca woda wy˝∏obi∏a, udost´pnione 

dziÊ do zwiedzania, korytarze 

i jaskinie. Obecnie dzia∏ania te sà kontynuowane 

przez podziemne wody rzeki Pivki. 

Warto wspomnieç, ˝e przed wiekami groty 

tej jaskini zamieszkiwa∏ pracz∏owiek. Archeolodzy 

odkryli w niej równie˝ koÊci 

niedêwiedzia jaskiniowego. 

Osoby, które zamierzajà prze˝yç niecodzienà 

przygod´ w podziemnych labiryntach 

powinny uwzgl´dniç fakt, ˝e w Jaskini 

Postojna przez ca∏y rok panuje sta∏a temperatura 

rz´du 10°C. Nale˝y wić latem zabraç 

ze sobà cieplejsze ubrania, pomimo panujàcych 

na zewnàtrz upa∏ów. 

Z 20 km odkrytych do tej pory podziemnych 

korytarzy do zwiedzania udost´pniono 

jedynie 5,2 km. Po nabyciu w kasie biletów, 

turyÊci dostajà si´ w g∏àb jaskini kolejkà 

wàskotorowà, którà uruchomiono 

w 1872 roku. Poczàtkowy, dwukilometrowy 

odcinek trasy w nieznane poprzez kr´te, 

ciasne korytarze oraz obszerne groty, 

znaczàco podnosi poziom adrenaliny. Estetyczne 

doznania z widoku pierwszych napotkanych 

stalaktytów i stalagmitów mieszajà 

si´ z atawistycznym l´kiem przed panujàcà 

miejscami ciemnoÊcià oraz obawà 

o w∏asnà g∏ow´ w wàskich i niskich korytarzach. 

Po kilkuminutowej podró˝y kolejka 

dociera do miejsca, gdzie na grup´ turystów 

oczekujà przewodnicy. Tutaj nale˝y 

dokonaç wyboru j´zyka (s∏oweƒski, w∏oski, 

angielski, niemiecki, francuski), w którym 

chcemy wys∏uchaç historii jaskini i zg∏osiç 

si´ do odpowiedniego przewodnika. Oko∏o 

kilometrowà w´drówk´ rozpoczyna si´ od 

Kalwarii (Velika góra), która znajduje si´ 

oko∏o 40 m nad wejÊciem do jaskini. Nast´pnie 

zwiedzajàcy przemierzajà 500 

m odcinek jaskini zwany Pi´knymi Grotami 

(Lepejame). Do grot tych prowadzi 

wybudowany przez jeƒców rosyjskich podczas 

pierwszej wojny Êwiatowej Most Rosyjski. 

Kolejno oczom turystów ukazujà si´ 

Bia∏a Grota (Bela dvorna), Czerwona Grota 

(Rdeça dvorna) i Grota Rurkowa (Dvorana 

cevçic). Po drodze zauwa˝amy umiej´tnie 

podÊwietlone zwisajàce ze stropów stalaktyty, 

w kszta∏cie rurek czy sopli, na Êcianach 

nacieki zwane draperiami 

i zas∏onami, natomiast 

na dnie 

grot twory 

w formie 

kop. Wszystkie 

te utwory przyrastajà 

niezwykle wolno, od 

0,1 do l mm w ciàgu 10 lat. Jednak˝e 

w przeciàgu tysićy lat niektóre 

z nich zros∏y si´ ze sobà tworzàc pot´˝ne 

filary, tzw. stalagnaty. Stalaktyty powstajà 

w wyniku wytràcania i osadzania na stropie 

jaskini w´glanu wapnia z kropel wody 

deszczowej przesiàkajàcej przez ska∏´ wapiennà 

do wn´trza jaskini. Stalagmity natomiast 

sà wynikiem odk∏adania si´ na dnie 

grot pozosta∏ego w opadajàcych kroplach 

wody w´glanu wapnia. O barwie nacieków 

decydujà zwiàzki niesione przez przesàczajàcà 

si´ wod´. Tlenki ˝elaza barwià je na ró- 

˝owo i czerwono, tlenki manganu na szaro 

i czarno. Mijane groty nazwy swe zawdzićzajà 

barwie stalaktytów i stalagmitów, 

bàdê ich formom i kszta∏tom. Dalsza droga 

prowadzi obok symbolu Jaskini Postojna – 

stalagmitu Brylant i schodzi 20 m poni˝ej 

wejÊcia do jaskini. W miejscu tym przewodnik 

informuje o fakcie, i˝ znajdujà si´ 

w najni˝szym dopuszczonym do zwiedzania 

miejscu jaskini. Chwil´ potem gaÊnie 

Êwiat∏o, uszy dra˝ni niepokojàco przecià- 

gajàca si´ cisza. W g∏owie pojawia si´ pytanie 

– czy to kolejna atrakcja organizatorów, 

czy prawdziwa awaria? Po rozb∏ysku ukrytych 

reflektorów atmosfera napićia mija, 

a na twarzy przewodnika mo˝na dostrzec 

uÊmiech satysfakcji. 

Obecnie w korytarzach Jaskini Postojna 

˝yje wiele gatunków rzadkich zwierzàt. 

Mo˝emy tu spotkaç nietoperze, pajàki, wije 

i owady. Jednak najbardziej interesujàcym 

i niezwyk∏ym reprezentantem Êwiata 

zwierzàt, zamieszkujàcym wodne korytarze 

jaskini, jest odmieniec jaskiniowy (Proteus 

anguinus) nale˝àcy do p∏azów ogoniastych. 

Mo˝emy go dok∏adnie obejrzeç 

w kilkumetrowym, sztucznym zbiorniku. 

P∏az ten o bia∏ej bàdê ró˝owej barwie cia∏a, 

dorasta do 30 cm d∏ugoÊci. Posiada dwie 

pary drobnych odnó˝y, z których korzysta 

podczas pe∏zania po ska∏ach, natomiast 

p∏ywajàc wykorzystuje przede wszystkim 

swój d∏ugi ogon. W tych ekstremalnych 

warunkach dosz∏o u niego do zaniku oczu 

i barwnika cia∏a, mo˝na wić dostrzec 

przez skór´ cyrkulacj´ krwi wewnàtrz organizmu. 

Odmieniec jaskiniowy ma dobrze 

rozwini´ty zmys∏ smaku i wćhu, korzysta 

równie˝ z ukrytych uszu i elektrore- 

Odmieniec 

PI¢TKA 

J. 

jaskiniowy 

(Proteus anguinus) RYS. 

ceptorów. Znajdujàc si´ 

w wodzie p∏az ten oddycha 

przy pomocy zewn´trznych, 

pierzastych skrzeli. Posiada tak˝e 

szczàtkowe p∏uca, które pe∏nià jednak drugorz´dnà 

rol´. W naturze do˝ywa prawdopodobnie 

oko∏o stu lat. Warto dodaç, i˝ gatunek 

ten opisano w 1768 roku, jednak do 

tej pory nie wiadomo jak rozmna˝a si´ na 

wolnoÊci. 

W koƒcu docieramy do najwi´kszej groty 

zwanej Salà Koncertowà (Koncertna dvorana) 

o powierzchni 3000 m 2 , która mo˝e pomieÊciç 

10 000 osób. Organizuje si´ tu czasem 

uroczyste koncerty. Stàd wracamy na 

powierzchni´, obiecujàc sobie, ˝e wstàpimy 

w to mistyczne miejsce przy najbli˝szej 

nadarzajàcej si´ okazji. ❑ 

7

8 

Z. LAURÓW (3) 

Torfowisko ko∏o Rezerwatu Granica, KPN 

Drzewostan sosnowy z podszytem d´bowym 

w LeÊnictwie Rybitew wylesiony 

na poczàtku XX wieku przez wojska carskie 

TURYSTYKA 

obszarów lasów rzàdowych Puszczy Kampinoskiej 

ZBIGNIEW LAURÓW 

na zdegradowanych obszarach leÊnych 

Zupe∏nie naturalnà rzeczà sà usi∏owania 

organizatorów turystyki wiejskiej do lokowania 

jej w najbardziej atrakcyjnych miejscach. 

Zalicza si´ do nich obszary, w których 

Êrodowisko naturalne ma charakter mo˝liwie 

najbardziej zbli˝ony do naturalnego lub 

jest zagospodarowane w sposób uznany za 

prawid∏owy. Obszary takie nazywamy 

przyrodniczo cennymi i usi∏ujemy je mo˝liwie 

szeroko promowaç. 

W regionach zagospodarowanych, równie˝ 

w naszym kraju, mamy jednak tereny, 

które zosta∏y kraƒcowo zdegradowane 

przez Êwiadomà dzia∏alnoÊç cz∏owieka. Do 

tej kategorii nale˝y zaliczyç wszelkie powierzchnie 

pokopalniane, ha∏dy czy obszary 

przeznaczone do innego rodzaju u˝ytkowania. 

Zwykle po ustaniu przyczyny powodujàcej 

degradowanie Êrodowiska, z du˝ym 

nak∏adem si∏ i Êrodków usi∏ujemy przeprowadziç 

tu rekultywacj´ Êrodowiska. Przyk∏adem 

najbli˝szym Warszawy jest wysi∏ek 

w∏o˝ony w zalesienie widocznego z szosy 

katowickiej nak∏adu ziemi kopalni Be∏chatów. 

Zamiar ten jednak najcz´Êciej wymaga 

d∏ugotrwa∏ych, skomplikowanych zabiegów. 

DoÊwiadczenia tu zdobyte i wyniki obserwacji 

przebiegu destrukcji i rekultywacji 

powinny byç starannie rejestrowane i upo- 

wszechniane wÊród profesjonalistów i spo- 

∏eczeƒstwa. Z tego powodu obszary te powinny 

byç równie˝ zaliczone do przyrodniczo 

cennych, godnych rozwoju wi´kszego 

ruchu turystycznego. 

Ciekawy obszar tego typu mamy w okolicach 

Warszawy na terenie gminy Czosnów, 

podporzàdkowany administracji Kampinoskiego 

Parku Narodowego. Pod koniec XIX 

wieku ros∏y tu bujne, wysokiej jakoÊci lasy 

dochodzàce do Wis∏y, wÊród których enklawami 

by∏y wsie: Grochole Górne, Feliksów, 

Helenówek i Rybitew. Budowa czterech fortów 

wojennych przez w∏adze carskie na 

prze∏omie XIX i XX wieku i „oczyszczanie” 

przedpola fortów ze wszelkich drzew i krzewów 

spowodowa∏a, ˝e wsie te na poczàtku 

XX wieku zosta∏y pozbawione jakiejkolwiek 

os∏ony: rozciàga∏y si´ na otwartych polach 

wÊród pól ornych, nagich wydm i luênych 

lotnych piasków. Rezultatem tego stanu rzeczy 

by∏o zniknićie z czasem trzech pierwszych 

wsi. 

Dalsze dzie∏o zniszczenia Êrodowiska nastàpi∏o 

przez wypas byd∏a na prywatnych 

obszarach wydmowych i çwiczenia wojskowe 

na terenach rzàdowych (paƒstwowych). 

W koƒcu lat dwudziestych ubieg∏ego wieku 

mamy tu ju˝ liczàcy kilka tysićy hektarów 

obszar lotnych piasków zawiewajàcych pola 

orne i szlaki komunikacyjne. 

Po pierwszej wojnie Êwiatowej zaczyna 

si´ odbudowa Êrodowiska leÊnego. NajwczeÊniej, 

bo ju˝ w latach dwudziestych na 

mocy decyzji Adama Loreta, dyrektora Warszawskiej 

Dyrekcji Lasów Paƒstwowych, zalesiono 

wyràbane powierzchnie nale˝àce do 

Lasów Paƒstwowych. Tu ju˝ mamy dzisiaj 

drzewostany stanem swoim nie ró˝niàce si´ 

od innych w Puszczy Kampinoskiej. Dzi´ki 

dzia∏aniom leÊników z Lasów Paƒstwowych 

w latach trzydziestych Wojsko Polskie zalesi∏o 

bezpoÊrednie otoczenie fortów V, VI 

i VII. Szczególnie drzewostan przy forcie V, 

wprawdzie niskiej bonitacji, ale ju˝ zaczyna 

przybieraç postaç normalnego lasu. Pod 

wp∏ywem dzia∏ania leÊników zalesi∏ równie˝ 

swoje wydmy po∏o˝one wÊród pól ornych 

Drozdowski, w∏aÊciciel ziemski z Cybulic 

Ma∏ych. LudnoÊç miejscowa ten fragment 

zalesionych wydm nazywa „Zagajnik 

Drozdowskiego”. Tu równie˝, zarówno na 

terenach wojskowych jak i prywatnych, mo- 

˝emy mówiç o sukcesie w restauracji prawdziwego 

Êrodowiska leÊnego. 

Mi´dzywojenne zalesienia zdewastowanych 

terenów poza obszarami nale˝àcymi 

do Lasów Paƒstwowych prowadzone by∏y

na ma∏ym terenie. Nasilenie prac nastàpi∏o 

w okresie wojny, kiedy na mocy decyzji 

w∏adz niemieckich zalesiono wojskowy plac 

çwiczeƒ po∏o˝ony na terenie Lasów Paƒstwowych 

w sàsiedztwie V fortu. Wówczas 

to Bór Kazuƒski przybra∏ obecnà swojà postaç. 

Równie˝ na mocy decyzji w∏adz okupacyjnych 

wysiedlono ludnoÊç ze wsi Helenówek, 

której teren i pola orne zosta∏y zawiane 

przez piasek. Obszar dawnej wsi po- 

∏o˝onej przy granicy Puszczy Kampinoskiej 

zosta∏ w ca∏oÊci zalesiony, a prace (co jest 

ewenementem) prowadzono bez przerwy 

od kwietnia do listopada. 

G∏ównie proces likwidacji lotnych piasków 

nastàpi∏ w latach pi´çdziesiàtych XX 

wieku, a dokonali tego leÊnicy NadleÊnictwa 

Kromnów na zlecenie specjalnie zorganizowanej 

jednostki przez Warszawskà Wojewódzkà 

Rad´ Narodowà – Warszawskiego 

Zespo∏u Miejskiego (WZM). Prace polegajàce 

na budowie wiatrochronnych p∏otków 

z chrustu, wyk∏adaniem chrustem ca∏ych 

wydm, wst´pnym wysadzaniu wierzby kaspijskiej 

i na sadzeniu sosny, d´bu i brzozy 

przeprowadzono na obszarze oko∏o 2000 ha. 

W∏o˝ony wysi∏ek zakoƒczy∏ si´ powodzeniem: 

na obszarze lotnych piasków powsta- 

∏y zadrzewienia, które czasem trudno nazwaç 

lasem: niekiedy kilkudziesićioletnie 

sosny majà wysokoÊç 1–3 m. Lotne piaski 

zosta∏y jednak wstrzymane, piasek nie zawiewa 

pól, lasów i szlaków komunikacyjnych. 

Pierwszym symptomem odradzajàcego 

si´ Êrodowiska leÊnego jest pojawienie si´ 

tu grzybów jadalnych oraz samosiewów 

drzew leÊnych. 

Gwoli Êcis∏oÊci nale˝y jednak nadmieniç, 

˝e nie ca∏y teren lotnych piasków zosta∏ zalesiony 

i prawdopodobnie zalesionym nie 

Pokryty porostami i wydmuchrzycà obszar na poligonie grochalskim 

po∏o˝ony wÊród pojedynczo przyj´tych sosen zzalesieƒ lat 50-tych XX w. 

i samosiewów ja∏owca; fot. z roku 2002 

b´dzie. W dalszym ciàgu znajduje si´ tu 

znaczny obszar wykorzystywany przez wojsko. 

Nie zagra˝a on jednak otoczeniu, poniewa˝ 

zosta∏ otoczony leÊnymi pasmami 

ochronnymi. Na zalesienie tej powierzchni 

nie naciskajà równie˝ ekolodzy. Uwa˝a si´, 

˝e nagie lotne piaski powinny byç tu utrzymane 

ze wzgl´dów krajobrazowych. Warto 

podkreÊliç, ˝e wojsko nie stwarza trudnoÊci 

w zwiedzaniu tego obszaru, ale w czasie 

uzgodnionym. 

W ten sposób w bezpoÊrednim sàsiedztwie 

Warszawy powsta∏o unikatowe w skali 

krajowej, jeÊli nie europejskiej, laboratorium 

dydaktyczne dla turystyki ekologicznej (dla 

ekoturystyki). W zasi´gu jednodniowej wycieczki 

pieszej, a tym bardziej rowerowej, 

dysponujemy ekosystemami o niesamowitej 

skali zró˝nicowania i ró˝norodnoÊci biologicznej, 

zarówno naturalne jak i kraƒcowo 

zmienione pod wp∏ywem antropopresji. 

Przyjmujàc jako punkt centralny terenu 

przystanek PKS Cybulice Ma∏e mamy 

w tym zasi´gu: 

■ wartoÊciowe rezerwaty Granica, Nart, 

Wilków, Rybitew i Ruska K´pa nad Wis∏à; 

na obszarze tych rezerwatów istnieje 

mo˝liwoÊç zaprezentowania wyjÊciowych 

ekosystemów leÊnych istniejàcych tu 

przed opisywanymi wylesieniami, 

■ w bezpoÊrednim sàsiedztwie rezerwatu 

„Granica” obszary bagienne zarastajàce 

olchà oraz olszyny obrazujàce ma∏o zniekszta∏cone 

ekosystemy na glebach podmo∏ych, 

■ lotne piaski na obszarze chronionego krajobrazu 

„Grocholskie Piachy” dajàce 

mo˝liwoÊci prezentowania ekosystemu 

kraƒcowo zniekszta∏conego Êrodowiska 

leÊnego, 

■ drzewostany o cechach normalnych zbli- 

˝one do naturalnych na obszarach zalesieƒ 

w Lasach Paƒstwowych w latach 

dwudziestych XX wieku, 

■ drzewostany nabierajàce cech zbli˝onych 

do naturalnych ekosystemów leÊnych na 

obszarach zalesieƒ przez wojsko i Drozdowskiego 

w latach trzydziestych XX 

wieku, 

■ drzewostany z zalesieƒ w czasie okupacji 

nie zalesionych, u˝ytkowanych przez 

wojsko, terenów Lasów Paƒstwowych po- 

∏o˝onych w Borze Kazuƒskim, 

■ zalesienia po II wojnie Êwiatowej terenów 

o ró˝nym stopniu dewastacji, 

■ zalesienia na prze∏omie XIX i XX wieku 

gruntów deputatu rolnego leÊniczego 

przy wsi Cybulice Ma∏e, 

■ drzewostany odnowione w systemie 

przemiennym rolno-leÊnym w Borze Kazuƒskim, 

■ zalesione tereny wsi Grochole Górne, Feliksów 

i Helenówek oraz siedliska osad s∏u˝bowych 

leÊniczego, rosyjskiego dowódcy 

poligonu i miejsca po dawnym domie letniskowym 

Ignacego Paderewskiego, 

■ pozbawione roÊlinnoÊci drzewiastej mimo 

kilkakrotnych nasadzeƒ miejsc po koszarach, 

stajniach i innych budowlach, 

■ pozbawione jakiejkolwiek roÊlinnoÊci p∏aty 

piachów po∏o˝one wÊród kilkumetrowych 

sosen i ja∏owców, 

■ po∏o˝one obok siebie drzewostany w podobnym 

wieku pochodzenia naturalnego 

z samosiewu (zapewne lokalne ekotypy) 

obok drzewostanów z sadzenia, 

■ powierzchnie odnawiane gatunkami rodzimymi 

oraz wàtpliwej jakoÊci drzewostany 

sosny banki i grochodrzewu wprowadzone 

na trudnych powierzchniach 9 

▲

▲ 

10 

Z. LAURÓW 

w okresie mi´dzywojennym oraz drzewostan 

dobrej jakoÊci d´bu czerwonego, 

■ zanikajàce ÊródleÊne bagienka i oczka 

wodne wÊród zalesieƒ na miejscu dawnej 

wsi Grochole Górne, 

■ zalesione tereny bunkrów fortecznych, 

■ zalesienia z∏ej jakoÊci na miejscu wyci´tych 

w czasie I wojny Êwiatowej dobrych 

sadów brzoskwiniowo-morelowych, 

■ zalesione z samosiewu tereny dawnych 

zmeliorowanych pastwisk i stawów rybnych, 

■ wkraczajàce dawniej do lasu, dziÊ utrwalone 

wydmy piaszczyste, które zasypa∏y 

pnie drzew do wysokoÊci koron, 

■ wkraczajàce dzisiaj do lasu wydmy piaszczyste 

przy pasach wiatrochronnych, 

■ wtórne ekosystemy bagien powsta∏e samorzutnie 

na terenie dawnych piaskowni, 

■ ekosystemy ∏àkowe i jeziorne po∏o˝one 

przy granicy zalesieƒ na ∏àkach kazuƒskich 

i przy wsi Kazuƒ Nowy – Ordona. 

OczywiÊcie, ˝e zró˝nicowanie terenu 

mo˝na opisywaç bardziej szczegó∏owo. Ciekawà 

rzeczà godnà opisu jest choçby przyczyna 

znacznej ró˝nicy roÊlinnoÊci na terenie 

dawnych koszar, stajni, kasyna oficerskiego 

i pomocniczych budynków wojskowych, 

czy na miejscu dawnego wysypiska 

popio∏ów i Êmieci z kasyna. Interesujàce jest 

równie˝ ma∏e zró˝nicowanie wymiarów 

drzew i runa drzewostanów z nasadzeƒ 

przedwojennych i powojennych przy V forcie. 

Zastanawiajàce jest zjawisko znacznej 

poprawy przyrostu sosen w kilkadziesiàt lat 

po zalesieniach, szczególnie w ostatnim suchym 

roku, na obszarach gdzie ona dotychczas 

zaledwie wegetowa∏a. Pilniejszej obserwacji 

warta jest równie˝ intensyfikacja rozwoju 

roÊlinnoÊci na cz´Êci Grocholskich Piachów. 

Nasuwajàcych pytaƒ jest tu mnóstwo, 

K´pa wierzby kaspijskiej 

wÊród nagich wydm lotnych 

piachów poligonu grochalskiego 

(poczàtek lat 70. XX w.) 

mnóstwo te˝ jest zagadnieƒ i problemów, 

które mogà zainteresowaç niejednego turyst´ 

i profesjonalist´-leÊnika, ale g∏ównie pracownika 

nauki. 

Mankamentem rozwoju wykorzystania 

turystycznego terenu jest brak bazy noclegowej 

i wy˝ywieniowej. Mamy tu zaledwie 

jedno ma∏e gospodarstwo agroturystyczne 

w Kazuniu. Wi´kszà liczbà skromnych 

miejsc dysponuje harcerska baza noclegowa 

w Dàbrowie. Nie lepiej te˝ wyglàda baza 

wy˝ywieniowa. Ekoturystyczne wykorzystanie 

terenu, stworzenie z niego rzeczywistego, 

atrakcyjnego produktu turystycznego, 

zwiàzane byç musi bodaj z cz´Êciowym 

rozwojem tego produktu. Intensyfikacja turystycznego 

wykorzystania tego terenu jest 

niedoceniana przez samorzàd lokalny i organizacje 

turystyczne. Bardzo cenna baza terenowa 

stwarza mo˝liwoÊç skreowania wartoÊciowego, 

rentownego produktu turystycznego 

Êciàgajàcego zainteresowanych 

z kraju i zagranicy. 

Obecnie nasuwa si´ tylko jedna propozycja 

rozwiàzania problemów turystyczno-bytowych: 

za∏o˝enie bazy namiotowej z kuchniami 

przewoênymi na Forcie Zajàczka po- 

∏o˝onym wewnàtrz Boru Kazuƒskiego, 

w pobli˝u przystanku PKS Cybulice Ma∏e. 

Bunkry takiej bazy mo˝na wykorzystaç jako 

magazyny i miejsca sta∏ej wystawy obrazujàcej 

omawiany teren. Do pewnego stopnia 

baza taka by∏aby odnowieniem dawnych 

tradycji. Wówczas, gdy teren ten by∏ we 

w∏adaniu wojska, odbywa∏y si´ tu coroczne 

letnie obozy wojskowe. Mankamentem takiego 

rozwiàzania jest fakt, ˝e mo˝e to byç 

baza turystyczna wykorzystywana g∏ównie 

w lecie. 

Pytanie jednak zasadnicze: kto mia∏by takà 

baz´ za∏o˝yç i prowadziç. Pozornie odpo- 

wiedê jest prosta i oczywista: gospodarz 

i w∏aÊciciel terenu, a wić Kampinoski Park 

Narodowy. I tu zasadnicza trudnoÊç. Baza 

taka powinna byç prowadzona na zasadach 

rynkowych, czyli w ramach gospodarstwa 

pomocniczego. A takiego gospodarstwa ponoç 

na ˝yczenie UE jednostkom bud˝etowym 

prowadziç nie wolno, a ewentualne 

zyski z ka˝dej dzia∏alnoÊci pozaregulaminowej 

muszà te jednostki odprowadzaç do 

Skarbu Paƒstwa. Do tego parki majà polecenie 

zmniejszania funduszu p∏ac o 10%. Uruchamianie 

takiej bazy wymaga nak∏adów finansowych 

i zaanga˝owania odpowiednich 

pracowników. KPN ma odpowiednià kadr´, 

a brakujàcà mo˝e zatrudniç. Teoretycznie. 

Praktycznie mu to zabroniono. W tej sytuacji 

chyba jedynym rozwiàzaniem mo˝e byç zainteresowanie 

problemem prywatnego 

przedsi´biorcy. Znalezienie takiego przedsi´biorcy 

jest w interesie samorzàdu lokalnego 

i Agencji Restrukturyzacji Rolnictwa. 

Zapewne Kampinoski Park Narodowy by∏by 

jednostkà wspierajàcà przedsi´wzićie. 

Wa˝nà rol´ mogà spe∏niç tu równie˝ pozarzàdowe 

organizacje ekologiczne, które mog∏yby 

wówczas wykazaç rzeczowà, merytorycznà 

swojà dzia∏alnoÊç. Choçby opracowujàc 

szczegó∏owe opisy przemian ekosystemów 

wybranych fragmentów terenu b´dàcego 

produktem turystycznym. Wsparcia 

rzeczowego i finansowego mo˝na oczekiwaç 

i od Lasów Paƒstwowych. Przecie˝ obserwowane 

tu efekty renowacji Êrodowiska 

leÊnego sà w g∏ównej mierze zas∏ugà leÊników 

Lasów Paƒstwowych. 

Omawiany teren jako pe∏nowartoÊciowy 

produkt turystyczny b´dzie mo˝na uznaç 

wówczas, gdy zostanà dla niego opracowane 

odpowiednie przewodniki. Nie mo˝e w nim 

byç jedynie wskazanie, gdzie iÊç, aby zapoznaç 

si´ z okreÊlonym zagadnieniem. Oczekiwaç 

mo˝na, by w nim podane by∏y wzmianki 

historyczne omawiajàce przemiany ekosystemów 

w przesz∏oÊci. Niezb´dne jest 

choçby przybli˝one opisanie stanu wyjÊciowego 

poszczególnych powierzchni przed 

rozpoczćiem tych przemian. Nie uniknie si´ 

dok∏adniejszych opisów przyrodniczo-le- 

Ênych, fitosocjologicznych, mo˝e typologicznych. 

Cenne b´dà te˝ wzmianki geologiczne, 

gleboznawcze. Du˝ym zainteresowaniem 

mogà cieszyç si´ opisy faunistyczne. 

Przygotowanie terenu i materia∏ów pomocniczych 

mo˝e byç wić du˝ym przedsi´wzićiem. 

Du˝ym – ale zapewne op∏acalnym. 

Dobrze przygotowany produkt turystyczny 

na tym obszarze jest w stanie przyciàgnàç 

du˝e rzesze turystów krajowych, 

a nie ulega wàtpliwoÊci – równie˝ zagranicznych. 

Inni w kraju i Europie takich terenów 

nie majà. Umiej´tnie, rynkowo wykorzystajmy 

ten fakt. ❑

85 lat ochrony 

obszaru Grz´dy w Dolinie Biebrzy 

Ubieg∏y rok, w anna∏ach Biebrzaƒskiego 

Parku Narodowego, zapisany zosta∏ jako 

„Rok Grz´d”. Niewielu z Was pewnie 

wie, co to sà te „Grz´dy”. Czy˝by w parku 

za∏o˝ono hodowl´ drobiu? 

Jak to bywa, wyt∏umaczenie tej sprawy 

jest znacznie bardziej skomplikowane. 

„Grz´dy” sà bowiem jednym z najstarszych 

rezerwatów przyrody w naszym kraju. Nazw´ 

swà zawdzićzajà ukszta∏towaniu 

wydm i wzniesieƒ po∏o˝onych wÊród biebrzaƒskich 

bagien. Teren ten, oprócz swego 

wieku, a mo˝e te˝ w∏aÊnie dlatego, stwarza 

naukowcom doskona∏y „poligon” do przeprowadzania 

doÊwiadczeƒ przyrodniczych. 

Teren ten pozwoli∏ na za∏o˝enie powierzchni 

badawczych i ich sta∏à obserwacj´ przez 

30 lat. Natomiast jego walory przyrodnicze 

badano ju˝ od momentu jego za∏o˝enia. Niewiele 

jest takich obszarów 

w Polsce. Nie dziwi 

wobec tego fakt tak 

wielkiego zainteresowania 

tym terenem ze strony 

naukowców biologii, 

leÊnictwa i ekologii. 

Doskona∏à mo˝liwo- 

Êcià do wymiany spostrze˝eƒ 

i wyników, by∏a 

konferencja poÊwićona 

„Grz´dom”, a na której 

swoje prace zaprezentowa∏o 

wielu naukowców. 

I tak mogliÊmy dowiedzieç 

si´ wiele na temat 

szaty roÊlinnej (Ma∏gorzata Falencka-Jab∏oƒska), 

drzewostanów (Monika Ma∏ecka), owadów 

(Jerzy M. Gutowski) i roztoczy (Maciej 

Skorupski) oraz wyst´pujàcych tam licznie porostów 

(Katarzyna Kolanko). Na temat 

„Grz´d” mówili równie˝ Joanna Wierzbicka, 

Adam Sieƒko oraz Andrzej Grygoruk. Ciekawych 

wyników badaƒ odsy∏am do pozycji 

ksià˝kowej, w której to ka˝dy z prelegentów 

zamieÊci∏ opis swych badaƒ oraz ich wyniki. 

Dodatkowo w pozycji tej znajduje si´ historia 

uroczyska, oraz jego „historia historii”. 

„Grz´dy” rezerwatem sta∏y si´ w roku 

1921. W roku 1993 (rok powstania Biebrzaƒskiego 

Parku Narodowego), rezerwat ten sta∏ 

si´ cz´Êcià parku. W dniu dzisiejszym jest on 

udost´pniany do badaƒ naukowych, kulturowych 

oraz do celów edukacji i turystyki. 

W chwili obecnej na terenie „Grz´d” wyznaczono 

wiele tras udost´pnionych dla turystów. 

Sà to trasy piesze, rowerowe a tak˝e 

wodne (sp∏ywy Biebrzà). 

BASZA (4) 

Zapomniany szlak Sosna bartna 

¸oszaki LeÊna dyskusja 

Czym oprócz swych walorów przyrodniczych, 

przyciàgajà „Grz´dy”? Z ca∏à pewno- 

Êcià swojà historià, historià niezwyk∏à i tajemniczà. 

Zwane by∏y bowiem „Polskà Syberià”, 

na którà to zsy∏ano politycznie niepoprawnych 

(niebezpiecznych) Polaków z terenów 

obj´tych Zaborem Rosyjskim. I w∏aÊnie 

Ci ludzie, majàcy w swych ˝y∏ach buntowniczà 

krew, stanowili w latach póêniejszych 

trzon powstaƒ przeciwko zaborcom, a póêniej 

okupantom. Spowodowa∏o to w koƒcu 

„zmazanie” z map „Grz´d”. I niestety wysiedlenie 

ludnoÊci je zamieszkujàcej. 

Wszystkich mi∏oÊników przyrody i historii 

serdecznie zapraszamy do odwiedzenia 

„Grz´d”. Mo˝na tu zobaczyç wiele ciekawych 

zwierzàt (∏osie gwarantowane w cenie 

biletu!!!), us∏yszeç g∏osy mnóstwa ptaków, 

oddaç si´ chwili refleksji na ruinach spalonych 

domostw. A przy leÊniczówce Grz´dy, 

wszyscy zainteresowani mogà odwiedziç 

skansen, w którym umieszczono wiele cie- 

kawych przedmiotów Êwiadczàcych o kulturze 

i trybie ˝ycia ludzi zamieszkujàcych te 

tereny. Mo˝na tak˝e, jeÊli b´dzie si´ mia∏o 

odrobin´ szcz´Êcia, spotkaç stadko koników 

polskich lub jedno ze zwierzàt zamieszkujàcych 

pobliskà zagrod´ („lecznic´”). 

Dla zainteresowanych pszczelarstwem, niebywa∏à 

atrakcjà b´dzie zapewne najprawdziwsza 

barç wydrà˝ona w soÊnie przez baszkirskich 

bartników i zasiedlona przez pszczo- 

∏y. A skoro jest barç, to mo˝e ju˝ wkrótce na tereny 

te zawitajà i niedêwiedzie? Kto wie. 

Zapraszamy wić wszystkich, którzy najbli˝sze 

miesiàce wiosenno-letnie sp´dzajà 

na w´drówkach, w∏aÊnie w te tereny, w których 

to mo˝na si´ ca∏kowicie zatraciç, a nawet 

zagubiç. Mo˝e i Wy, tak jak i Ci którzy 

tu mieszkajà i pracujà stwierdzicie po jakimÊ 

czasie, ˝e jesteÊcie po prostu „biebrznići”? 

Czego z ca∏ego serca ˝ycz´! 

BASZA 11

12 

Madagaskar to wyspa niezwyk∏a. Kraina 

lemurów, kameleonów i gekonów. 

Kraina paproci, baobabów i orchidei. Raj dla 

przyrodników wszelkiej maÊci. Kraj niezwykle 

zró˝nicowany pod ka˝dym wzgl´dem. 

Na Madagaskarze ˝yje oko∏o 250 gatunków 

ptaków, z czego 106 to gatunki endemiczne. 

98% madagaskarskich gatunków gadów 

i p∏azów to równie˝ endemity. „Specjalno- 

Êcià” tej wyspy sà charakterystyczne ma∏piatki 

– lemury. Mo˝na je w naturze spotkaç 

tylko tutaj (kilka gatunków jeszcze na sàsiednim 

archipelagu – Komorach). W Êwiecie ro- 

Êlin jest podobnie. Z ponad 170 gatunków 

wyst´pujàcych na wyspie palm 97% gatunków 

to endemity. Jest tu wićej gatunków 

baobabów, ni˝ w Afryce i Australii razem 

wzi´tych. Ponad tysiàc gatunków orchidei. 

Mo˝na by d∏ugo wyliczaç. A ile przedstawicieli 

fauny i flory nie zosta∏o jeszcze odkrytych? 

Jeden z gatunków lemurów z rodzaju 

Hapalemur (angielska nazwa: golden bamboo 

lemur) odkryto dopiero w 1986 roku! 

Oko∏o 2 tysićy lat temu na wysp´ dotar∏ 

nowy gatunek – Homo sapiens. I wtedy zacz´- 

WejÊcie do parku narodowego 

R. ˚UBRYD (6) 

∏a si´ tragedia. Intruz dewastowa∏ przyrod´, 

pali∏ i karczowa∏ lasy pod pola uprawne i pastwiska, 

wybija∏ zwierz´ta i niszczy∏ ich Êrodowisko. 

Szacuje si´, ˝e do dnia dzisiejszego 

na Madagaskarze zniszczono 85% drzewostanów. 

Ten dramat trwa∏ do po∏owy poprzedniego 

stulecia. Wtedy nadesz∏o opami´tanie. 

Niemal˝e w ostatniej chwili. Ale dla wielu gatunków 

by∏o ju˝ za póêno. Wybite zosta∏y olbrzymie 

ptaki Aepyornis maximus. Nie zobaczymy 

ju˝ gigantycznych, dwustukilogramowych 

naziemnych lemurów – megaladopisów. 

Wyt´pione doszcz´tnie zosta∏y hipopotamy 

kar∏owate i wiele innych gatunków zwierzàt. 

Park Narodowy Tsingy de Bemaraha 

W dniu dzisiejszym cz∏owiek stara si´ chroniç 

to, co z przyrody pozosta∏o. Praktycznie 

w ka˝dym rejonie wyspy znajduje si´ park 

narodowy bàdê rezerwat, dzi´ki czemu mo˝na 

tam zobaczyç coÊ, czego nie ma nigdzie indziej. 

Ja zaczà∏em swojà przygod´ z madagaskarskà 

przyrodà od Parku Narodowego 

Tsingy de Bemaraha – chyba jednego z najbardziej 

niezwyk∏ych parków tej wyspy. 

Parkowe szlaki to istny skalny labirynt 

W krainie wapiennych igie∏ 

RAFA¸ ˚UBRYD 

Charakterystycznym przedstawicielem flory 

sà sukulenty z rodzaju Pachypodium

Wapienne „tsingy” do z∏udzenia przypominajà las igie∏ 

Dojazd do parku nie jest prosty i mo˝liwy 

tylko w porze suchej (od marca do paêdziernika). 

A i tak nale˝y wynajàç samochód terenowy, 

gdy˝ wàska gruntowa droga przez 

busz oraz dwie przeprawy promowe eliminujà 

mo˝liwoÊç korzystania ze zwyk∏ych 

pojazdów. Dwustuczterdziestokilometrowy 

odcinek z Morondawy do parku pokonuje 

si´ w oko∏o 10 godzin. Ju˝ w 1927 roku 

utworzono tu naturalny rezerwat przyrody. 

W roku 1991 zosta∏ wpisany na List´ Âwiatowego 

Dziedzictwa UNESCO. W 1997 roku 

przekszta∏cono go w park narodowy (powierzchnia 

66 630 hektarów) i pod nazwà 

Park Narodowy Tsingy de Bemaraha zosta∏ 

udost´pniony do zwiedzania. 

Zadaniem parku jest ochrona przyrody 

w obr´bie niezwyk∏ych formacji skalnych, 

które spotkaç mo˝na praktycznie tylko na 

Madagaskarze. W j´zyku malgaskim nazywa 

si´ je „tsingy”, co oznacza „ig∏y”. Sà to 

wapienne ska∏y, wystajàce gdzieniegdzie nawet 

70 metrów ponad powierzchni´ gruntu, 

które na skutek erozji pop´ka∏y, tworzàc niezwyk∏y 

labirynt skalnych szczelin, udost´pnionych 

obecnie do zwiedzania. W tych skalnych 

szczelinach zadomowi∏y si´ nieliczne 

gatunki mniej wymagajàcych roÊlin i zwierzàt. 

Ale cechà najbardziej charakterystycznà 

jest wierzchnia warstwa tych ska∏, która pod 

wp∏ywem tysićy lat erozji przekszta∏ci∏a si´ 

w olbrzymi las ostrych jak brzytwa sto˝kowatych 

„wie˝yczek”, które do z∏udzenia 

przypominajà w∏aÊnie ig∏y. Ich rozleg∏y widok 

zapiera dech w piersiach. Zwiedzanie 

parku polega na chodzeniu wytyczonymi 

wÊród tych ska∏ szlakami. Niezb´dne jest 

wynajćie przewodnika, gdy˝ szlaki te nie sà 

oznakowane. Raz trzeba przeciskaç si´ wàskimi 

szczelinami, by po chwili, wspinajàc 

si´ po metalowych drabinkach, znaleêç si´ 

na platformie widokowej kilkadziesiàt metrów 

nad ziemià. Na niektórych odcinkach 

trzeba zak∏adaç fachowà uprzà˝ i asekurowaç 

si´ linami w trakcie wspinaczki. Trasa 

prowadzi równie˝ przez kilka wiszàcych 

mostków przeciàgni´tych nad g∏´bokimi kanionami. 

A wszystko to w morderczym upale. 

Ale zapewniam, ˝e warto. 

Wokó∏ tych ska∏ rozciàga si´ pasmo lasów 

oraz sawanna. W lasach ˝yje 13 gatunków 

lemurów oraz jedna z najbardziej osobliwych 

madagaskarskich ma∏piatek – palczak 

(Daubentonia madagascariensis). To prowadzàce 

nocny tryb ˝ycia zwierz´ ˝ywi si´ wyd∏ubywanymi 

ze spróchnia∏ych pni drzew 

larwami owadów. Mo˝e to z powodzeniem 

czyniç dzi´ki niezwyk∏ej specjalizacji. Otó˝ 

trzeci palec koƒczyn przednich jest cieƒszy, 

ale za to o wiele d∏u˝szy ni˝ pozosta∏e. Palec 

ten zakoƒczony jest d∏ugim i mocnym, haczykowatym 

pazurem. Za pomocà tego narzàdu 

palczak doskonale sobie radzi ze 

spróchnia∏ym drewnem. Pomagajà mu te˝ 

w tym z´by, zbli˝one budowà do z´bów 

gryzoni. Palczak jest zwierzćiem niezwykle 

rzadkim i podlega Êcis∏ej ochronie. W parku 

˝yjà te˝ 22 gatunki p∏azów i 66 gatunków 

gadów oraz 94 gatunki ptaków. Flora jest tu 

doÊç uboga, oczywiÊcie jak na madagaskarskie 

warunki. Elementem charakterystycznym 

sà nale˝àce do rodziny toinowatych 

(Apocynaceae) sukulenty z rodzaju Pachypodium. 

Ich pnie przypominajà kszta∏tem kolczastà 

butelk´ z rozetà ga∏àzek lub liÊci na 

wierzcho∏ku, a ca∏e roÊliny wyglàdajà, jakby 

wyrasta∏y bezpoÊrednio ze ska∏. Przy odrobinie 

szcz´Êcia mo˝na natknàç si´ na lemury. 

Najbardziej popularne to sifaka Deckena 

oraz lemur bràzowy. Chocia˝ lemury to 

zwierz´ta silnie terytorialne, to przedstawicieli 

tych dwóch gatunków mo˝na spotkaç 

na tej samej ga∏´zi. Ich terytoria si´ pokrywajà, 

ale ssaki te nie konkurujà ze sobà o pokarm, 

gdy˝ ka˝dy z nich ˝ywi si´ innymi 

cz´Êciami tych samych roÊlin. O wiele wićej 

szcz´Êcia potrzeba, by natknàç si´ na kameleona, 

ale tego chyba nie trzeba t∏umaczyç. 

Jednà z atrakcji parku jest wycieczka ∏odzià 

po rzece Manambolo do wapiennych jaskiƒ. 

Na terenie parku rzeka ta p∏ynie wydrà˝onym 

przez tysiàce lat skalnym korytem, któ- 

Okoliczne lasy zamieszkuje wiele gatunków lemurów 

Takimi ∏odziami p∏ynie si´ do wapiennych jaskiƒ 

rego pionowe ska∏y si´gajà kilkunastu metrów 

wysokoÊci. Podró˝ujàc maleƒkà, drewnianà 

∏odzià ma si´ wra˝enie, ˝e to jakiÊ gigantyczny 

kana∏. W skalnych Êcianach koryta 

rzeki znajdujà si´ wejÊcia do jaskiƒ, w których 

mo˝na podziwiaç wspania∏e wapienne 

formy skalne (stalagmity i stalaktyty), a przy 

odrobinie szcz´Êcia mo˝na si´ natknàç na 

przedstawiciela jaskiniowej fauny (pozbawione 

pigmentu, bia∏e pajàki czy wije). 

Podsumowujàc, Park Narodowy Tsingy de 

Bemaraha to miejsce niezwyk∏e i warte obejrzenia. 

Fascynujàce formacje skalne wraz ze 

swojà faunà i florà warte sà trudów i poniesionych 

kosztów zwiàzanych z dostaniem si´ 

w to miejsce. Fakt, ˝e trudno tu dojechaç ma 

te˝ i swoje dobre strony: park odwiedza stosunkowo 

niewielu turystów, na czym przede 

wszystkim zyskuje przyroda. ❑ 13

14 

Nowoczesna szko∏a 

mieÊci si´ w Orange IMAX 

Wielkim krokiem w historii kina by∏o 

powstanie wielkoformatowego kina 

Orange IMAX, o którego wyjàtkowoÊci wiele 

mo˝na by napisaç szczególnà uwag´ 

zwracajàc na jego innowacyjnoÊç technologicznà. 

Niezaprzeczalnym jest fakt, i˝ jest to 

kino bardzo wyjàtkowe i wielce atrakcyjne 

dla m∏odego i starszego widza. Jednak jego 

wyjàtkowoÊç to przede wszystkim po∏àczenie 

zabawy z elementami dydaktyki. W dobie 

rozmów i dyskusji na temat „czy szko∏a 

musi byç nudna” i w jaki sposób mo˝na 

urozmaicaç dzieciom i m∏odzie˝y zajćia 

szkolne, filmy trójwymiarowe sà w pewnej 

mierze odpowiedzià na te pytania. 

Filmy realizowane w technologii IMAX 

stymulujà wyobraêni´ m∏odego cz∏owieka 

zachćajàc tym samym do pog∏´biania wiedzy 

z danej dziedziny. Mogà staç si´ bardzo 

ciekawà lekcjà przyrody lub biologii. Innowacyjna 

technologia daje niespotykane do- 

tàd mo˝liwoÊci zaprezentowania pot´gi trójwymiarowego 

obrazu, dzi´ki której widz 

zostaje wciàgni´ty do Êrodka akcji rozgrywajàcej 

si´ na ekranie. Pozwala to uczniom 

na „wejÊcie” w Êwiat, który by∏ dotychczas 

dla nich niedost´pny. Wyruszajà w niesamowite 

podró˝e do królestwa owadów, poznajà 

tajemnice g∏´bi oceanów, stajà „oko 

w oko” z dzikimi zwierz´tami – a wszystko 

to na wyciàgnićie r´ki. 

˚ycie oceanów, Dzikie safari, SOS dla Planety, 

Królestwo owadów – ju˝ tematyka filmów 

i czas ich trwania (oko∏o 50 min.) powoduje, 

i˝ sà one same w sobie lekcjami, które zamiast 

w klasie szkolnej odbywajà si´ w kinie. 

TreÊci prezentowane w filmach sà doskona∏ym 

materia∏em uzupe∏niajàcym program 

nauczania w sposób nietypowy ale za 

to bardzo atrakcyjny dla dzieci. Jednak˝e, by 

nie zostawiç widzów z uczuciem pewnego 

niedosytu Kina Orange IMAX przygotowa- 

∏y specjalny PROGRAM EDUKACYJNY, 

skierowany do uczniów szkó∏ podstawowych 

i gimnazjów, który ma na celu zainteresowanie 

Êwiatem, jego ró˝norodnoÊcià, 

bogactwem i pi´knem, wyrobienie poczucia 

odpowiedzialnoÊci za Êrodowisko ale równie˝ 

kszta∏cenie ciekawoÊci poznawczej i pozytywnego 

nastawienia do uczenia si´. 

Program Edukacyjny sk∏ada si´ z kilku elementów, 

które mo˝na dowolnie modelowaç, 

dzi´ki czemu sami Paƒstwo uk∏adajà sobie 

plan wizyty w kinie. Jedynym sta∏ym elementem 

programu jest film trójwymiarowy. 

Program ten to Êwietne narz´dzie u∏atwiajàce 

proces nauczania, bowiem empiryczna 

edukacja jest doskona∏ym uzupe∏nieniem 

tradycyjnej i praktycznym prze∏o˝eniem 

wiedzy teoretycznej. Program obejmuje 

poza FILMEM, WYK¸ADY prowadzone 

przez specjalistów, które pomogà zrozumieç 

fascynujàcy Êwiat pokazany w filmach i mechanizmy 

nim rzàdzàce oraz WARSZTATY, 

które uczàc samodzielnoÊci myÊlenia i umiej´tnoÊci 

pracy w grupie sà Êwietnà zabawà 

i naukà. 

Uzupe∏nieniem filmu sà specjalne przewodniki 

dla nauczycieli opracowane przez 

specjalistów, które poszerzajà materia∏ 

przedstawiony w filmie. Zawierajà one równie˝ 

propozycje zaj´ç dla uczniów, które 

majà na celu mobilizowanie ich do twórczej 

pracy i kreatywnego myÊlenia. 

Nauka przez zabaw´ jest znakiem rozpoznawczym 

Kin Orange IMAX, które mieszczà 

si´ w Katowicach, Krakowie, ¸odzi, Poznaniu 

i Warszawie. Ka˝da lokalizacja to inny 

region Polski i specyfika z nim zwiàzana, 

ale ∏àczy je jedno, to tam mieÊci si´ nowoczesna 

szko∏a, która pozwala wyruszyç w podró˝ 

w czasie i przestrzeni. 

Anna Machacz 

Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej: 

www.kinoimax.pl 

Wszelkie pytania prosimy kierowaç pod 

adres: info@kinoimax.pl

Wostatnich kilku numerach dwumiesićznika Poznajmy las 

prezentowane by∏y propozycje zaj´ç dla uczniów z ró˝nych 

etapów edukacyjnych, pod wspólnym tytu∏em LeÊne drzewa. Intencjà 

autorki by∏o pokazanie, jak ró˝nie mo˝na ujmowaç temat, 

w zale˝noÊci od wieku uczestników zaj´ç i postawionych celów. 

Na ostatnich zajćiach z cyklu LeÊne drzewa uczniowie dowiedzà 

si´, ˝e w polskich lasach rosnà nie tylko rodzime gatunki 

drzew, które wyst´pujà naturalnie od co najmniej kilku tysićy lat, 

lecz równie˝ tzw. egzoty. Sà to drzewa obcego pochodzenia, 

a wÊród nich wyró˝niç mo˝na gatunki trwale ju˝ zadomowione 

oraz takie, które zosta∏y introdukowane stosunkowo niedawno. 

W zajćiach uczestniczy m∏odzie˝ 16–19-letnia. Znajduje si´ 

w okresie wczesnej m∏odoÊci. Jest to czas kszta∏towania i utrwalania 

si´ Êwiatopoglàdu, odkrywania i rozwijania w∏asnej odr´bnoÊci, krytycznego 

i wieloaspektowego poznawania rzeczywistoÊci, rozwoju 

dojrza∏oÊci emocjonalnej i spo∏ecznej. Jest to równie˝ okres krystalizowania 

si´ zainteresowaƒ, wyboru profilu nauczania, nierzadko te˝ 

samodzielnego planowania w∏asnej drogi rozwojowej, miejsca 

w spo∏eczeƒstwie, gospodarce i przyrodzie. 

W tym okresie dokonujà si´ u uczniów istotne przeobra˝enia sfery 

poznawczej. Procesy myÊlowe majà charakter bardziej analityczny 

oraz stajà si´ przedmiotem Êwiadomej kontroli w wi´kszym stopniu 

ni˝ ma to miejsce u gimnazjalistów. M∏odzie˝ cz´Êciej przejawia 

zdolnoÊç do antycypowania i doskonalenia strategii rozwiàzywania 

problemów. W tym okresie przeobra˝enia sfery poznawczej wp∏ywajà 

na rozumowanie moralne. M∏odzie˝ opiera swoje sàdy na 

wskazówkach w∏asnego sumienia. 

Uczestnicy lekcji w lesie 

L E K C J E W L E S I E 

Uczniowie przyjechali na zajćia 

LEÂNE DRZEWA 

(zajćia dla uczniów szkó∏ ponadgimnazjalnych) 

HANNA B¢DKOWSKA, AGATA B¢DKOWSKA (ZDJ¢CIA), MICHA¸ B¢DKOWSKI (RYSUNKI) 

LEKCJA W LESIE 

Zajćia prezentowane w dalszej cz´Êci artyku∏u by∏y ju˝ wielokrotnie 

przeprowadzane w Centrum Edukacji Przyrodniczo-LeÊnej 

w Rogowie. Z tych lekcji wlesie pochodzà przedstawione w artykule 

zdjćia. 

Do zaj´ç wybrano szeÊç gatunków drzew obcego pochodzenia 

(trzy liÊciaste i trzy iglaste), które uczniowie b´dà poznawaç i porównywaç 

z gatunkami rodzimymi rosnàcymi w polskich lasach. 

Temat: LeÊne drzewa 

Cele: 

Cele kszta∏cenia Cele wychowania 

WiadomoÊci Umiej´tnoÊci Postawy i przekonania 

Uczeƒ: Uczeƒ: Uczeƒ: 

Zna kilka obcych 

gatunków drzew 

wyst´pujàcych 

w lasach 

OkreÊla rol´ 

obcych gatunków 

drzew w leÊnictwie 

i gospodarce 

Zdaje sobie spraw´ 

z faktu, ˝e obce 

gatunki mogà 

zagra˝aç 

ró˝norodnoÊci 

biologicznej 

Metody nauczania: 

✓ metoda kierowania samodzielnà pracà uczniów (metoda laboratoryjna, 

praca z ksià˝kà i innymi êród∏ami informacji biologicznych); 

✓ metoda poszukujàca (pogadanka); 

✓ metoda podajàca (opowiadanie i opis). 

Formy pracy: 

✓ wycieczka 

▲ 

15

▲ 

16 

Ârodki dydaktyczne 

Okazy ˝ywe ✓ Las 

w Êrodowisku naturalnym 

Sprz´t wycieczkowy ✓ PrzenoÊna apteczka 

✓ Lupy (30 szt.) 

Publikacje i materia∏y ✓ Atlasy drzew (minimum 6 egz.) 

metodyczne 

Materia∏y pomocnicze: 

✓ clipy (30 szt.), kartki A4 (30 egz.), o∏ówki (30 szt.), gumka, temperówka, 

arkusze papieru pakowego (6 egz.), pisaki/markery (6 kpl.). 

Czas trwania zaj´ç: 180 minut 

Plan zaj´ç: 

1. Zapoznanie z tematem. 

2. Podzia∏ na grupy. 

3. Scharakteryzowanie przez nauczyciela drzew obcego pochodzenia 

spotykanych w polskich lasach. 

4. Praca uczniów w grupach. 

5. Przygotowanie prezentacji. 

6. Prezentacja wyników pracy. 

7. Podsumowanie. 

Przebieg zaj´ç: 

1. Zapoznanie z tematem 

Nauczyciel informuje uczniów o tym, ˝e podczas zaj´ç poznajà kilka 

drzew obcego pochodzenia, rol´ obcych gatunków w leÊnictwie i gospodarce 

oraz ich wp∏yw na ró˝norodnoÊç biologicznà. 

Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji 

Nauczyciel rozpoczyna lekcj´ wlesie od wyjaÊnienia znaczenia 

trzech terminów: 

Gatunek obcy – gatunek introdukowany (przeniesiony) poza zasi´g, 

w którym wyst´puje on (lub wyst´powa∏ w przesz∏oÊci) w sposób 

naturalny. 

Inwazyjny gatunek obcy – gatunek obcy, którego introdukcja i/lub 

rozprzestrzenianie si´ zagra˝a ró˝norodnoÊci biologicznej. 

Introdukcja – spowodowane przy bezpoÊrednim lub poÊrednim 

udziale cz∏owieka, celowe lub przypadkowe przemieszczanie 

lub/i wsiedlenie do Êrodowiska przyrodniczego gatunku obcego, 

poza zasi´g, w którym gatunek ten w sposób naturalny wyst´puje 

(lub wyst´powa∏ w przesz∏oÊci). 


2. Podzia∏ na grupy 

Nauczyciel przygotowuje po 5 ma∏ych kartek z napisami: czeremcha 

amerykaƒska, daglezja zielona, dàb czerwony, robinia akacjowa, sosna 

czarna, ˝ywotnik olbrzymi. Uczestnicy zaj´ç losowo wybierajà 

po jednej i tworzà grupy z∏o˝one z uczniów, którzy wylosowali ten 

sam gatunek drzewa. Ka˝da grupa otrzymuje wymienione wczeÊniej 

Êrodki dydaktyczne i materia∏y pomocnicze. 

3. Scharakteryzowanie przez nauczyciela drzew obcego pochodzenia 

spotykanych w polskich lasach 

Nauczyciel informuje, ˝e w Polsce mamy ponad 200-letnie doÊwiadczenia 

z introdukcjà drzew. Najwićej egzotów pochodzi z Ameryki 

Pó∏nocnej i tzw. Dalekiego Wschodu, rzadziej z Europy Po∏udniowej, 

Bliskiego Wschodu lub Afryki Pó∏nocnej. Z samej tylko Ameryki Pó∏nocnej 

introdukowano do Polski 472 gatunki drzew i krzewów. 

Podczas lekcji wlesie uczniowie poznajà 6 gatunków drzew obcego 

pochodzenia, które sà spotykane w polskich lasach. Nauczyciel w´druje 

z uczniami wczeÊniej wyznaczonà trasà, zatrzymuje si´ przy 

drzewach i je charakteryzuje. Wskazuje równie˝ rodzime gatunki, 

z którymi te obce b´dà przez uczniów porównywane. 

LiÊç czeremchy 

amerykaƒskiej 

Daglezja zielona 

Czeremcha amerykaƒska wyst´puje w Êrodkowych 

i wschodnich obszarach Ameryki Pó∏nocnej. 

W Europie znana jest od dawna. W Polsce 

jest szeroko rozprzestrzeniona, choç niezbyt 

cz´sta. Najcz´Êciej roÊnie jako krzew wysokoÊci 

oko∏o 8 m. Ma bardzo skromne wymagania glebowe. 

LiÊcie czeremchy amerykaƒskiej sà skórzaste, 

pod∏u˝nie lancetowate, zaostrzone, drobnokarbowano-pi∏kowane. 

Sà z wierzchu b∏yszczàce, 

ciemnozielone, od spodu jasnozielone. Wzd∏u˝ 

nerwu Êrodkowego ˝ó∏tawo ow∏osione. LiÊcie 

nie posiadajà zapachu. 

Daglezja zielona wyst´puje w zachodniej cz´Êci Ameryki Pó∏nocnej. 

W Europie znana jest od koƒca XVIII wieku. Nale˝y do najszybciej rosnàcych 

drzew iglastych. W Polsce znane sà okazy ponad 35 m wysoko- 

Êci, natomiast w swojej ojczyênie osiàgajà nawet 100–110 m wysokoÊci.

Daglezja ma p∏askie ig∏y, t´po zakoƒczone lub zaostrzone, niek∏ujàce. 

Sà cienkie, u nasady zw´˝one. Na dolnej stronie sà jaÊniejsze ni˝ na 

górnej, z dwoma niebieskawobia∏ymi paskami. Przyjemnie pachnà. 

LiÊç 

d´bu czerwonego 

Robinia akacjowa 

Sosna czarna 


Dàb czerwony wyst´puje we wschodnich obszarach 

Ameryki Pó∏nocnej. W Europie uprawiany 

jest od poczàtku XVIII wieku. Zyska∏ ogromnà 

popularnoÊç ze wzgl´du na szybki wzrost 

i ma∏e wymagania glebowe. 

Jest to drzewo o liÊciach ostro klapowanych, 

z wr´bami dochodzàcymi najwy˝ej do po∏owy 

szerokoÊci blaszki. Klapy (7–11) odchodzà pod 

kàtem ostrym i sà grubo zàbkowane. LiÊcie sà 

z wierzchu ciemnozielone, od spodu jaÊniejsze, 

z k´pami bràzowych w∏osków w kàtach nerwów. 

Robinia akacjowa (grochodrzew) wyst´puje 

we wschodnich i Êrodkowych stanach Ameryki 

Pó∏nocnej. To jedno z pierwszych drzew pó∏nocnoamerykaƒskich 

sprowadzonych do Europy 

(oko∏o 1635 roku). 

Jest to drzewo wysokoÊci do 25 m. P´dy i m∏ode 

ga∏àzki, jak te˝ odroÊla, pokryte sà parami 

cierni. LiÊcie sà skr´toleg∏e, z∏o˝one z 9–21 mi´kkich, 

jajowatych listków, które wyrastajà na krótkich 

ogonkach. Sà ca∏obrzegie, z obu stron zaokràglone. 

Sosna czarna wyst´puje w terenach górskich po∏udniowej i po∏udniowo-wschodniej 

Europy. Odznacza si´ du˝à ró˝norodnoÊcià 

form, mo˝na wyodr´bniç kilka ras geograficznych. 

Jest to drzewo wysokoÊci do 40 m. Ig∏y wyrastajà po 2 na krótkop´dach. 

Sà b∏yszczàce, ˝ywozielone, krótko zaostrzone, nieco zakrzywione, 

silnie skrćone. Zwykle sà krótsze ni˝ u pozosta∏ych 

2-ig∏owych sosen. 

˚ywotnik olbrzymi 

˚ywotnik olbrzymi wyst´puje na zachodnich terenach Ameryki 

Pó∏nocnej. Znany jest w Europie od 1853 roku. Jest to jedno z najwspanialszych 

drzew pó∏nocno-amerykaƒskich, spotykane w parkach 

i ogrodach Europy Zachodniej i Ârodkowej. 

˚ywotnik olbrzymi osiàga w Polsce wysokoÊç 20–30 m. Ig∏y sà ∏uskowate. 

P´dy bardzo sp∏aszczone, od spodu bia∏awe. Ostatnie rozga∏´zienia 

silnie wyd∏u˝one i u∏o˝one równolegle. Gruczo∏ki na powierzchni 

liÊci niewidoczne, aromatycznie pachnàce. 

4. Praca uczniów w grupach 

Po przedstawieniu przez nauczyciela obcych gatunków drzew oraz 

wskazaniu rodzimych, poszczególne grupy przyst´pujà do samodzielnej 

pracy. Nauczyciel informuje uczniów, ˝e na wykonanie zadania 

majà 45 minut. OkreÊla miejsce w którym wszyscy spotkajà si´ 

po up∏ynićiu tego czasu. 

Zadaniem uczniów jest porównanie wskazanych przez nauczyciela 

gatunków obcych z gatunkami rodzimymi: 

✓ Zadaniem grupy 1. (uczniowie wylosowali kartki z czeremchà 

amerykaƒskà) jest porównanie czeremchy amerykaƒskiej z czeremchà 

pospolità. 

✓ Zadaniem grupy 2. (uczniowie wylosowali kartki z daglezjà zielonà) 

jest porównanie daglezji zielonej z jod∏à pospolità. 

✓ Zadaniem grupy 3. (uczniowie wylosowali kartki z d´bem czerwonym) 

jest porównanie d´bu czerwonego z d´bem szypu∏kowym. 

✓ Zadaniem grupy 4. (uczniowie wylosowali kartki z robinià akacjowà) 

jest porównanie robinii akacjowej z jesionem wynios∏ym. 

✓ Zadaniem grupy 5. (uczniowie wylosowali kartki z sosnà czarnà) 

jest porównanie sosny czarnej z sosnà pospolità. 

▲ 

17

▲ 

18 

Uczniowie pracujà przy drzewach 

✓ Zadaniem grupy 6. (uczniowie wylosowali kartki z ˝ywotnikiem 

olbrzymim) jest porównanie ˝ywotnika olbrzymiego ze Êwierkiem 

pospolitym. 

5. Przygotowanie prezentacji 

Nauczyciel wyjaÊnia, ˝e zadaniem ka˝dej grupy jest przygotowanie 

prezentacji – porównanie gatunku obcego pochodzenia z gatunkiem 

rodzimym. Mo˝e to byç wypowiedê ustna lub plakat, prezentowaç 

mo˝e jeden uczeƒ lub ca∏a grupa. Niezale˝nie jednak od wybranej 

strategii, przygotowanie prezentacji jest pracà zespo∏owà. 

6. Prezentacja wyników pracy 

Uczniowie spotykajà si´ w okreÊlonym wczeÊniej miejscu i ca∏à grupà 

podchodzà do kolejnych drzew. Przy ka˝dym inna grupa prezentuje 

wyniki swojej pracy. Nauczyciel uzupe∏nia wypowiedzi 

uczniów: 

Czeremcha amerykaƒska zawiod∏a jako leÊny gatunek produkcyjny. 

Zawiod∏a równie˝ jako gatunek, który móg∏by odegraç wi´kszà 

rol´ w u˝yênianiu s∏abych gruntów leÊnych. Mo˝e byç stosowana jako 

domieszka w lasach, jako podszyt i podrost. Jest jednak gatunkiem 

bardzo ekspansywnym. Ze wzgl´du na ma∏e wymagania glebowe, 

odpornoÊç na choroby i szybki wzrost doskonale nadaje si´ 

dla ró˝nego rodzaju zadrzewieƒ krajobrazowych. 

Daglezja zielona jest najwa˝niejszym obcym gatunkiem drzewiastym 

dla naszej gospodarki leÊnej. Jej znaczenie polega na szybkim 

wzroÊcie i du˝ej produkcyjnoÊci drzewostanów, doÊç cennym drewnie 

oraz dobrej zdrowotnoÊci i odpornoÊci. Daje wysokiej wartoÊci 

drewno, podobne do drewna modrzewia. 

Dàb czerwony jest zaliczany do gatunków szybkorosnàcych. Jest 

sadzony jako gatunek domieszkowy i do uzupe∏nieƒ. Jest bardzo wy- 


trzyma∏y na mrozy i susze. Dàb czerwony jest odporny na zanieczyszczenia 

atmosfery. W okr´gach przemys∏owych znajduje zastosowanie 

jako jeden z nielicznych gatunków liÊciastych. JakoÊç jego 

drewna jest gorsza ni˝ rodzimych gatunków d´bów. 

Robinia akacjowa jest w Polsce cz´sto spotykana w parkach, ogrodach, 

zadrzewieniach. W lasach wyst´puje g∏ównie przy szosach 

i drogach, rzadziej w formie ma∏ych drzewostanów. Robinia w le- 

Ênictwie nie znajduje szerszego zastosowania. Liczne i silne odrosty 

korzeniowe sà trudne do wyt´pienia i utrudniajà odnowienie innych 

gatunków. Drewno robinii jest bardzo wytrzyma∏e i wykorzystywane 

m.in. do wyrobu sprz´tu sportowego. 

Sosna czarna tworzy na wybrze˝u lasy ochronne. Opiera si´ dzia- 

∏aniu silnych wiatrów i piasków wydmowych. Dobrze znosi silne nagrzewanie 

zboczy. Jest odporna równie˝ na zanieczyszczenia przemys∏owe, 

mo˝e byç wić sadzona na obszarach zagro˝onych wp∏ywami 

przemys∏u. Drzewostany sosny czarnej majà równie˝ znaczenie 

gospodarcze w postaci surowca drzewnego. Jednak drewno posiada 

niskà wartoÊç technicznà. 

˚ywotnik olbrzymi jest w leÊnictwie wartoÊciowym gatunkiem. 

Osiàga du˝e rozmiary, drzewostany sà zasobne. Odznacza si´ bardzo 

szybkim wzrostem, szczególnie w m∏odoÊci. Gatunek ten korzystnie 

oddzia∏uje na gleb´ oraz posiada du˝à zdolnoÊç do samosiewnego 

odnawiania. Drewno jest bardzo trwa∏e. 

7. Podsumowanie 

Nauczyciel podkreÊla, ˝e ludzie dzielà miejsce na ziemi z innymi 

partnerami, bez których nie potrafià si´ obejÊç. W zwiàzku z tym powinni 

si´ troszczyç o to, by nie naruszaç delikatnej równowagi uk∏adów 

ekologicznych. Wprowadzenie obcych gatunków na tereny, na 

których nigdy nie wyst´powa∏y, t´ równowag´ narusza. Obce gatunki 

cz´sto konkurujà z rodzimymi o pokarm i przestrzeƒ. Znane sà 

liczne przyk∏ady takich sytuacji, w których wprowadzony gatunek 

sta∏ si´ przyczynà zagro˝enia lub wymarcia wielu gatunków lokalnych. 

Prace nad aklimatyzacjà obcych gatunków prowadzone sà w arboretach 

Introdukcja obcych gatunków do polskich lasów ma zarówno zwolenników 

jak i przeciwników. Przewa˝a opinia, ˝e uprawa niektórych 

obcych gatunków w lasach ma uzasadnienie ekonomiczne, natomiast 

nie powinno si´ wprowadzaç do lasów drzew obcego pochodzenia 

tylko dla wzbogacenia, urozmaicenia naszej ubogiej dendroflory. 

Z uprawy gatunków obcych powinny byç wy∏àczone parki narodowe, 

rezerwaty oraz kompleksy leÊne o charakterze puszczaƒskim. 

❑

Czy dziki chodzà 

po drzewach? 

Ka˝de dziecko wie, ˝e dziki po drzewach 

nie chodzà. Te szczeciniaste, szablaste 

ryjki, ch´tnie ˝erujà u podnó˝a d´bów, w poszukiwaniu 

˝o∏´dzi i p´draków, ale ˝eby po 

owocki tego szlachetnego drzewa i t∏uste robaczki 

wspiàç si´ na drzewo, to na pewno si´ 

nie skuszà. Pr´dzej poczekajà, a˝ to i owo 

spadnie z góry, ni˝ zacznà wspinaç si´ po 

konarach! Dlaczego wić w moich wspomnieniach 

z dzieciƒstwa funkcjonuje zestaw 

drzewo+dzik? Zapisane w g∏owie wczesne 

myÊli, cz´sto objawiajà si´ w sposób nieprzewidywalny 

i dziwny, ale w tym przypadku 

to nie przesada. Przyczynà takiego, a nie innego 

zapisu z przesz∏oÊci, mo˝e byç moje, 

znane od dzieciƒstwa, wiercipićtwo. 

Od kiedy si´gam pamićià, nie nale˝a∏am 

do dzieci spokojnych; zawsze gdzieÊ mnie 

nios∏o, goni∏o, a niespokojny duch nie pozwala∏ 

usiedzieç na krzeÊle nawet pićiu minut. 

Próby okie∏znania mojej osobowoÊci 

spe∏za∏y na niczym i tylko jedna rzecz mog∏a 

mnie choç przez kilka chwil utrzymaç 

w miejscu; obietnica ojca, ˝e zabierze mnie 

na polowanie. Przez kilka dni poprzedzajàcych 

to wydarzenie chodzi∏am jak zegareczek, 

˝eby ojciec widzia∏ jak bardzo mi zale- 

˝y i jaka potrafi´ byç grzeczna. No, anio∏, po 

prostu anio∏! Kiedy nadchodzi∏ TEN dzieƒ, 

budzi∏am si´ kiedy jeszcze by∏o ciemno 

i czeka∏am a˝ zadzwoni Taty zegarek. A mo- 

˝e w ogóle nie spa∏am? To te˝ mo˝liwe, 

emocje bra∏y gór´ i w chwili, gdy planowali- 

Êmy naszà myÊliwskà wypraw´ nie istnia∏o 

dla mnie nic; ani kole˝anki, ani zabawki, ani 

ksià˝ki. By∏o tylko polowanie. 

Tym razem te˝ tak mia∏o byç, Tato obieca∏ 

zabraç mnie na dziki, wić o niczym innym 

od kilku dni nie potrafi∏am myÊleç, jak 

o tych dzikach. Do tej pory towarzyszy∏am 

Ojcu w polowaniach na kaczki, na pi˝maki 

i na lisy, ale na dziki sz∏am pierwszy raz. 

Mo˝e to i szumnie powiedziane „na dziki”, 

bo nasze wspólne wypady mia∏y bardziej 

charakter obserwacyjny i dydaktyczny, ni˝ 

∏owiecki; Ojciec opowiada∏ mi o zwierz´tach, 

uczy∏ odró˝niaç tropy, zapoznawa∏ 

z lasem i przyrodà. Teraz mia∏am poznaç 

zwyczaje i ˝ycie dzików, a ˝e widzia∏am je 

tylko na obrazku w ksià˝ce, to i wyobraênia 

pracowa∏a; wyobra˝a∏am je sobie jako gi- 

KATARZYNA LEWA¡SKA-TUKAJ K. LEWA¡SKA-TUKAJ 

gantyczne, poroÊni´te d∏ugim w∏osiem Êwinie 

i nawet dzicza skóra rozciàgni´ta w korytarzu 

nie przekonywa∏a mnie, ˝e jest to 

zwierz´ rozmiarów Êredniego bernardyna, 

a nie potwór. 

Kiedy przyszliÊmy na miejsce okaza∏o si´, 

˝e musz´ wdrapaç si´ na ambon´. KiedyÊ 

nie by∏o ambon wolno stojàcych, nikt nie patrzy∏ 

na to czy kaleczy drzewo, czy nie i bez 

pardonu wbijano szczeble w pnie, ˝eby zbudowaç 

wygodne miejsce wÊród konarów. 

Tak te˝ zrobiona by∏a ta ambona; wÊród ga- 

∏´zi roz∏o˝ystej sosny ktoÊ umocowa∏ deszczu∏k´, 

do pnia przybi∏ kilka patyków imitujàcych 

stopnie, przy czym, ˝eby dostaç si´ 

na miejsce, trzeba by∏o odcinek z ostatniego 

stopnia na siedzisko, pokonaç za pomocà solidnego 

wygibasa. Dzieci´ ze mnie by∏o 

zwinne, sprytne i do chodzenia po drzewach 

nawyk∏e, wić da∏am sobie rad´ bez 

trudu, ale jak ju˝ zasiad∏am na tym myÊliwskim 

tronie, to zada∏am sobie pytanie: po co 

ja tu w∏aÊciwie wlaz∏am? Czy dziki chodzà 

po drzewach, ˝e tu mamy na nie czekaç? 

Rozglàda∏am si´ ciekawie dooko∏a, szukajàc 

wÊród ga∏´zi lochy z ma∏ymi, albo chocia˝ 

jakiegoÊ przelatka, ale nic takiego nie zauwa˝y∏am, 

natomiast Tata, zaczà∏ si´ niepokoiç, 

bo moje krćenie si´ nara˝a∏o nas na 

twarde làdowanie u podnó˝a ambony. 

Chcàc nie chcàc, dla dobra nas obojga, si´gnà∏ 

po najbardziej drastyczne Êrodki bezpieczeƒstwa; 

przywiàza∏ mnie do drzewa 

i to w sposób nie budzàcy wàtpliwoÊci, ˝e 

czyta∏ ksià˝ki o Indianach. ˚eby móg∏ przewidzieç 

co b´dzie dalej, to pewnie by mnie 

te˝ zakneblowa∏, ale póki co poprzesta∏ na 

skr´powaniu mnie a`la baleron i przytroczeniu 

do pnia goÊcinnej sosny. 

Czas d∏u˝y∏ mi si´ niemi∏osiernie, ale có˝ 

by∏o robiç, jak ju˝ wlaz∏am na t´ sosn´, to 

musia∏am ju˝ tu tkwiç jak szyszka, bo o zej- 

Êciu mowy nie by∏o! Dziki te˝ si´ nie kwapi- 

∏y, ˝eby zaszczyciç swojà obecnoÊcià nćisko, 

a ˝e robi∏o si´ coraz bardziej ch∏odno 

i g∏odno, to postanowiliÊmy si´ posiliç i rozgrzaç 

goràcà herbatkà. Czy dziki wyczu∏y 

zapach kanapek, czy mo˝e znći∏o je ciep∏o 

herbatki, grunt, ˝e natychmiast, gdy tylko 

wyciàgn´liÊmy „pakiet myÊliwski”, pojawi- 

∏y si´ pod drzewem. Zatka∏o mnie. Zarówno 

kanapka, jak i widok, pozbawi∏ mnie oddechu 

na d∏u˝szy czas. Oczy mi si´ niebezpiecznie 

zaokràgli∏y, ryzykujàc wypadnićie 

z orbit, a buzia, mimo ˝e pe∏na, otworzy∏a 

si´ z rozmachem. Patrzy∏am zdumiona na 

pot´˝nà loch´ i uwijajàce si´ wokó∏ niej ma- 

∏e warchlaki w pid˝amowatym odzieniu. 

Stara, pot´˝nym gwizdem buchtowa∏a poszycie 

lasu, a tam, gdzie ziemia by∏a ju˝ dobrze 

spulchniona, grzeba∏y swoimi ma∏ymi 

ryjkami m∏ode. I wszystko by∏oby OK, tylko 

co ONE robi∏y na ziemi, a MY na górze? 

Z wra˝enia, zapomnia∏am, ˝e jestem przywiàzana 

do pnia i siedz´ na wàskiej, chybotliwej 

∏aweczce i szarpn´∏am si´, usi∏ujàc zerwaç 

na równe nogi, co w warunkach jakie 

panowa∏y w koronie sosen by∏o raczej niemo˝liwe. 

Odczu∏am przy tym, ˝e jedzony 

przeze mnie k´s kanapki przesunà∏ si´ na 

w∏aÊciwe mu miejsce w ˝o∏àdku, wić wyda∏am 

z siebie dziki okrzyk radoÊci. Dziki 

us∏yszawszy ha∏as pierzch∏y natychmiast, 

tylko trz´s∏y im si´ ich zakrćone ogonki 

i tyle by∏o mojego obserwowania, a Tata popatrzy∏ 

na mnie spokojnie, nie przestajàc 

prze˝uwaç kanapki i mruknà∏: „To by∏o do 

przewidzenia”. Cwaniak, on wiedzia∏, ˝e 

dziki to zwierz´ta naziemne, a ja nie! Jak 

szliÊmy obserowaç sarny, to one pas∏y si´ na 

ziemi i my staliÊmy na twardym gruncie. 

Pi˝mak te˝ ˝erowa∏ i mieszka∏ na ziemi, 

wić moje rozumowanie by∏o jasne: jeÊli Tata 

ka˝e mi siedzieç na soÊnie, to dziki ˝yjà 

w∏aÊnie tu! Lis, jenot, jeleƒ, czy borsuk, 

wszystkie te zwierz´ta mo˝na by∏o obserwowaç 

z ziemi, wić nigdy nie siedzia∏am 

na ambonie i wydawa∏o mi si´, ˝e s∏u˝y ona 

do obserwacji zwierzàt ˝yjàcych.... w koronach 

drzew. 

DziÊ wiem nie tylko to, ˝e dziki nie chodzà 

po drzewach. W´drujàc po lasach i obserwujàc 

zwyczaje zwierzàt, dosz∏am do 

wniosku, ˝e dziki to bardzo inteligentne 

zwierz´ta! Niby Êwinia, niby dzika, ale jednak 

coÊ sobà reprezentuje, choçby to, ˝e doros∏a 

locha potrafi ostro wystàpiç przeciwko 

cz∏owiekowi, jeÊli napotka go na swej trasie 

spacerowej, po której przechadza si´ z m∏odymi. 

Ale o tym dowiedzia∏am si´ du˝o 

póêniej. Z autopsji.... 

❑ 19

J. KÑDZIO¸KA (8) 

20 

Dolny Âlàsk to obszar bardzo atrakcyjny 

dla przyrodnika. Sà tu góry i morenowe 

wzgórza, niziny i wielkie rzeki, a samo 

miasto Wroc∏aw – stolica regionu nie pozbawione 

jest walorów przyrodniczych. Jest to 

zarazem doskona∏y obiekt studiów dla kogoÊ, 

kto interesuje si´ wp∏ywem po∏o˝enia 

na powstanie i rozwój miasta. Wroc∏aw usadowi∏ 

si´ nad Odrà w centrum rozleg∏ej kotliny, 

gdzie zbiega si´ pi´ç rzek: Odra, Widawa, 

O∏awa, Âl´˝a, Bystrzyca ze Strzegomkà. 

Tu warunki obronne by∏y bardzo korzystne. 

Niebezpieczeƒstwo ze strony wrogów by∏o 

niewielkie, ale ciàgle wyst´powa∏a groêba 

ze strony rzek pi´trzàcych si´ w kotlinie, 

o czym mogliÊmy si´ przekonaç podczas powodzi 

stulecia w 1997 roku. Gród ksià˝ćy 

powsta∏ na wyspie Ostrów Tumski w otoczeniu 

innych wysp i odnóg rzecznych. To 

wyspiarskie po∏o˝enie centrum Wroc∏awia 

zatraci∏o ju˝ dawno swój charakter obronny, 

ale dziÊ pe∏ni tak˝e wa˝nà rol´ – dodaje uroku 

miastu. Patrzàc na te rzeki i starorzecza 

oraz 100 mostów nad nimi, trudno nie dostrzec 

podobieƒstwa tego miasta do Wenecji. 

Oby tak jeszcze wpleÊç w ten krajobraz 

gondole i Êpiewajàcych gondolierów. Jest 

jeszcze inna osobliwoÊç po∏o˝enia Wroc∏awia, 

to ˝yzne gleby czarnoziemne sàsiadujàce 

od po∏udnia z miastem i rozciàgajàce si´ 

ku po∏udniowi a˝ do Sudetów. JeÊli do tego 

dodaç, ˝e Nizina Âlàska ma najcieplejszy 

w Polsce klimat, to mamy tu do czynienia 

z najbardziej urodzajnym regionem rolniczym 

w naszym kraju. 

Ozdobà krajobrazu Dolnego Âlàska sà Sudety. 

Góry te urzekajà ogromnà ró˝norod- 

Wroc∏aw, widok od strony Odry na Ostrów Tumski 

z katedrà i innymi zabytkami sakralnymi 


Dolnego Âlàska JAN KÑDZIO¸KA 

Grzbiet Karkonoszy jest prawie równy, 

ale stoki niekiedy bardzo strome. 

Widok na Wielki Szyszak 

noÊcià form powierzchni. Pod wzgl´dem 

krajobrazowym wyraênie ró˝nià si´ od Karpat 

czy Gór Âwi´tokrzyskich. Poszczególne 

ich cz´Êci to nie pasma, jak w Karpatach, 

lecz masywy zbudowane ze ska∏ magmowych, 

g∏ównie granitów, i przeobra˝onych – 

∏upków krystalicznych. Takimi masywami 

sà Karkonosze, Góry Sowie, Góry Izerskie, 

Ânie˝nik. Sà to grupy górskie o zwartej budowie, 

ukszta∏towane w doÊç jednorodnych 

ska∏ach, nie wykazujàce uporzàdkowanego 

u∏o˝enia grzbietów i pasm. Wyjàtkiem sà 

Góry Sto∏owe budowane ze ska∏ osadowych 

i odznaczajàce si´ bardzo urozmaiconym 

ukszta∏towaniem powierzchni. 

Karkonosze to najwy˝szy i najcz´Êciej odwiedzany 

przez turystów masyw górski 

w Sudetach. Sà reprezentatywne dla pozosta- 

∏ych masywów sudeckich, dlatego warto je 

dok∏adniej poznaç. We wschodniej cz´Êci 

Karkonoszy le˝y Ânie˝ka, najwy˝sza góra 

w ca∏ych Sudetach (1602 m n.p.m.), i zarazem 

najwy˝szy szczyt Czech, jako ˝e t´dy przebiega 

granica polsko-czeska. Ânie˝ka ma 

kszta∏t sto˝kowy, przypominajàcy wulkan, 

ale nigdy wulkanem nie by∏a, zbudowana 

jest z twardych ∏upków krystalicznych, podczas 

gdy ca∏y masyw utworzony z granitów, 

jest mniej odporny na erozj´. Drugi pod 

wzgl´dem wysokoÊci szczyt w Karkonoszach 

ma 1508 m n.p.m. i kszta∏t che∏miasty, 

co doskonale odzwierciedla jego nazwa – 

Wielki Szyszak. Mi´dzy tymi wzniesieniami 

Na dnie cyrku polodowcowego (karu) 

Ânie˝nych Kot∏ów znajduje si´ niewielkie jeziorko 

rozciàga si´ na wysokoÊci ok. 1300 m n.p.m. 

powierzchnia prawie równa, tak zwana Równia 

Karkonoska. Prowadzi nià wygodna 

Êcie˝ka turystyczna. Równia po obu swoich 

stronach opada stromymi kraw´dziami. Sà to 

skrzyd∏a uskoków, wzd∏u˝ których ca∏y masyw 

Karkonoszy zosta∏ podniesiony. O tym, 

jak strome sà stoki na Êcianach dawnych 

uskoków, najlepiej wiedzà narciarze zje˝d˝ajàcy 

po trasach Szklarskiej Por´by czy Karpacza. 

Na po∏udniowych stokach Karkonoszy 

w czeskim Harrachowie powsta∏a nawet narciarska 

skocznia mamucia. U stóp uskoków 

znajdujà si´ rozleg∏e zag∏´bienia polodowcowe, 

tzw. kary. W niektórych z nich powsta∏y 

jeziora, zwane, tak jak w Tatrach stawami. 

Urozmaiceniem grzbietu i stoków Karkonoszy 

sà malownicze granitowe ska∏ki – S∏o-

necznik, Pielgrzymy, Koƒskie ¸by. W zag∏´bieniach 

Równi Karkonoskiej zatrzymuje si´ 

woda, tote˝ tam utworzy∏y si´ torfowiska. 

Jest to tak˝e osobliwoÊç przyrodnicza tych 

gór. RoÊlinnoÊç na stokach uk∏ada si´ pi´trowo, 

podobnie jak w Karpatach, ale na mniejszych 

wysokoÊciach. Wià˝e si´ to z wi´kszà 

wilgotnoÊcià powietrza w Sudetach. Du˝a 

wilgotnoÊç powietrza daje znaç o sobie 

zw∏aszcza zimà, kiedy to na drzewach osadza 

si´ szadê lub okiÊç i przez d∏ugi czas 

ubarwia krajobraz. Swoistà histori´ majà sudeckie 

lasy. Naturalny drzewostan zosta∏ tu 

w po∏owie XIX wieku wyràbany i zastàpiony 

monokulturà Êwierka. W latach 70. XX wieku 

lasy te niemal w ca∏oÊci wygin´∏y od zanieczyszczeƒ 

powietrza z Czech i by∏ego NRD. 

Obecnie drzewostan jest przebudowywany. 

W reglu górnym (1000–1250 m) powstaje las 

Êwierkowy z domieszkà jaworu i jarz´biny. 

W reglu dolnym (400–1000 m) tworzy si´ lasy 

mieszane z bukiem, jod∏à, Êwierkiem, jaworem 

i sosnà. Katastrofa ekologiczna, która 

dotkn´∏a Karkonosze, wystàpi∏a tak˝e w Gó- 

Odpoczynek na Równi Karkonoskiej Wodospad Kamieƒczyka w pobli˝u 

Szklarskiej Por´by ma 27 m wysokoÊci, 

jest najwy˝szy w polskiej cz´Êci Sudetów 

rach Izerskich i Sowich. Tam te˝ nast´puje rekultywacja 

lasów. 

Góry Sto∏owe wÊród masywów sudeckich 

wyglàdajà jak góry z innej bajki. Ich powierzchnia 

szczytowa jest p∏aska jak stó∏, 

a stoki strome, niemal pionowe, stàd nazwa 

Góry Sto∏owe. Budujàce je ska∏y osadowe – 

piaskowce i margle z okresu kredowego – 

zalegajà prawie poziomo. Górnà parti´ gór 

tworzy gruba warstwa piaskowców ciosowych, 

które ∏atwo p´kajà pod wp∏ywem warunków 

klimatycznych i tworzà pionowe 

szczeliny. Te z czasem rozszerzajà si´ w wàskie 

korytarze, przez które cz∏owiek z trudem 

mo˝e si´ przecisnàç. Labirynty skalne 

sà najwi´kszà atrakcjà Gór Sto∏owych. W Labiryncie 

na szczycie Strzeliƒca Wielkiego – 

najwy˝szej grupy tych gór (919 m n.p.m.) 

Strzeliniec Wielki, najwy˝sza grupa w Górach Sto∏owych, z daleka wyglàda jak stó∏, stàd nazwa gór, 

jednak˝e powierzchnia tego sto∏u nie jest równa, lecz urozmaicona ska∏kami o ró˝nych kszta∏tach, 

tworzàcymi labirynt skalny, jakiego nigdzie poza tym w Polsce nie znajdziemy 

ska∏ki majà ró˝ne, cz´sto fantastyczne kszta∏ty. 

Jest tam wielb∏àd, kwoka, sowa i kilka innych 

form zwierzćopodobnych. 

Sudety i Przedgórze Sudeckie obfitujà 

w surowce skalne. W kamienio∏omach 

Strzelina, Strzegomia i Jawora eksploatuje 

si´ granity, które majà szerokie zastosowanie 

w budowie dróg, mostów, przeciwpowodziowych 

zabezpieczeƒ brzegów rzecznych, 

pomników. Z granitów dolnoÊlàskich 

zbudowane sà m.in. koÊcio∏y w Otmuchowie 

i Strzelinie oraz Kolumna Zygmunta III 

w Warszawie. Granity oraz wydobywane tu 

bazalty i gabra Êwiadczà o dzia∏alnoÊci wulkanicznej, 

która wyst´powa∏a tu g∏ównie 

w okresie permskim. W Górach Izerskich 

wydobywa si´ ceniony w elektronice kwarc. 

Bardzo wartoÊciowe sà z∏o˝a w´gla koksujà- 

cego w okolicach Wa∏brzycha, eksploatowane 

nie tylko w kopalni g∏´binowej, ale tak˝e 

na wpó∏ legalnie w biedaszybach. Najwi´ksze 

jednak znaczenie majà z∏o˝a miedzi wyst´pujàce 

pasem od Sudetów Zachodnich po 

dolin´ Odry w okolicach G∏ogowa. W Górach 

Z∏otych jeszcze w latach 60. XX wieku 

wydobywano z∏oto, a dziÊ turyÊci, którym 

dopisuje szcz´Êcie znajdujà w potokach 

rzecznych grudki z∏ota wielkoÊci ziarnka 

piasku. Wysoko cenione sà sudeckie wody 

mineralne z Polanicy, Làdka Zdroju, Kudowy, 

Âwieradowa i Czerniawy. ❑ 

Dom Zdrojowy w Czerniawie 

i fragment znajdujàcej si´ w nim 

pijalni wód radoczynnych 

21

Quiz 

Parki narodowe 

1. Najwi´kszy park narodowy w Polsce ma powierzchni´ 

59,223 tys. ha. Który to park? 

a) Bieszczadzki Park Narodowy 

b) Bia∏owieski Park Narodowy 

c) Biebrzaƒski Park Narodowy 

2. Najmniejszy park narodowy w Polsce ma powierzchni´ 

2146 ha. Który to park? 

a) Pieniƒski Park Narodowy 

b) Park Narodowy „Bory Tucholskie” 

c) Ojcowski Park Narodowy 

3. Dwie jednostki o nazwie „park narodowy” powsta∏y 

w 1932 roku. Które to z obecnych parków? 

a) Kampinoski i Tatrzaƒski 

b) Bia∏owieski i Pieniƒski 

c) Âwi´tokrzyski i Wielkopolski 

4. W którym parku wyst´puje najstarszy bór sosnowy? 

a) Park Narodowy „Bory Tucholskie” 

b) Narwiaƒski Park Narodowy 

c) Wielkopolski Park Narodowy 

5. W którym parku mamy szczególnie du˝à szans´ 

zobaczyç zimorodka – rzadkiego ptaka obj´tego 

Êcis∏à ochronà gatunkowà? 

a) Drawieƒski Park Narodowy 

b) Park Narodowy „Bory Tucholskie” 

c) Roztoczaƒski Park Narodowy 

6. Który z parków zosta∏ wpisany na List´ Âwiatowego 

Dziedzictwa UNESCO? 

a) S∏owiƒski Park Narodowy 

b) Biebrzaƒski Park Narodowy 

c) Bia∏owieski Park Narodowy 

7. Najwy˝szy szczyt Gorców – Turbacz – znajduje 

si´ poza terenem Gorczaƒskiego Parku Narodowego. 

a) Prawda 

b) Fa∏sz 

8. Który z parków wchodzi w sk∏ad drugiego w Êwiecie 

parku przyrody obejmujàcego tereny dwóch 

krajów? 

a) Pieniƒski Park Narodowy 

b) Tatrzaƒski Park Narodowy 

c) Bia∏owieski Park Narodowy 

9. Jak bywa nazywana Dolina Górnej Narwii, chroniona 

w Narwiaƒskim Parku Narodowym? 

a) Dolina Cudów 

b) Polska Amazonia 

c) Kraina Meandrów 

10. Jakà powierzchni´ Tatrzaƒskiego Parku Narodowego 

zajmujà lasy i zaroÊla kosodrzewiny? 

a) 70% 

b) 50% 

c) 30% 

M. i A. GRZEGORCZYK (14) 

Foto-wykreÊlanka 

Odgadnij nazwy roÊlin, nast´pnie wykreÊl je z diagramu. Szukaj s∏ów wpisanych od 

lewej do prawej, wspak, z góry na dó∏ i z do∏u ku górze. Litery, które pozostanà niewykreÊlone, 

utworzà rozwiàzanie. 

A K M O I Z O P K A 

O Z A W I L E C A K 

C S L E ˚ Ñ R G K Z 

E ¡ J A G O D A N C 

I E O å E I N K A I 

C R S U K O R K S S 

A E D R S I C Z A O 

S D E M A K W I S R 

O P O K R Z Y W A N 

K A C E I W O ¸ A J 

PrzyÊlij je na adres Redakcji. WÊród poprawnych odpowiedzi 

b´dà rozlosowane nagrody.

BASZA (3) 

Hubertus Expo 2007 

IV Mi´dzynarodowe Targi 

¸owiectwa, Strzelectwa i Rekreacji 

Wdniach 13–15 kwietnia, w halach warszawskiego 

centrum wystawienniczego 

EXPO XXI odby∏y si´ targi Hubertus 

Expo, których organizatorem by∏ Polski 

Zwiàzek ¸owiecki. MogliÊmy podziwiaç wyroby 

i us∏ugi 77 wystawców, poczuç si´ jak 

zdobywcy Czarnego Làdu dzi´ki wystawie 

zorganizowanej przez PZ¸, sprawdziç swoje 

zdolnoÊci strzeleckie na trzech strzelnicach 

(dwóch wiatrówkowych i jednej multimedialnej), 

ubraç si´ od stóp do g∏ów w przepi´kne 

i funkcjonalne ubrania „trapersko-∏owieckie”, 

zasi´gnàç porad fachowców, skosztowaç 

wyrobów z dziczyzny oraz... robiç 

i oglàdaç wiele, wiele innych rzeczy. 

Dla myÊliwych niebywa∏à okazjà by∏a 

mo˝liwoÊç obejrzenia i wybrania przepi´knej 

broni. 

Oprócz mo˝liwoÊci oglàdania, testowania, 

wypytywania i kupowania, wszyscy którzy 

postanowili zawitaç na targi mogli spotkaç 

wiele ciekawych postaci. I tak dla przyk∏adu, 

pomi´dzy stoiskami, ubrany w oryginalny 

strój, przemyka∏ najprawdziwszy cowboy, 

brzćzàc przywieszonymi do pasa koltami 

(mo˝na by∏o takie kolty nawet potrzymaç 

w d∏oni na jednym ze stoisk). Drugiego dnia 

targów, wÊród goÊci i kupujàcych, bli˝ej 

pod∏ogi przemieszcza∏y si´ przepi´kne 

i przesympatyczne czworonogi. Zgromadzi- 

∏y si´ na targach wiedzione instynktem ∏owieckim 

lub zapachem pieczonego dzika, 

a ju˝ na pewno wystawà psów myÊliwskich. 

I tak wy˝∏y, setery, teriery i inne asy polo- 

Czuj´ 

dzika 

waƒ zaakcentowa∏y swój udzia∏ donoÊnym 

szczekiem ku czci Diany, bogini ∏owów. 

Wszyscy, którzy podnieÊli wzrok nieco 

wy˝ej, mogli dostrzec jeszcze innych przedstawicieli 

zwierzćego rodu, a mianowicie 

na sta∏e zwiàzane z tradycjà ∏owieckà ptaki 

drapie˝ne. WÊród nich soko∏y, rarogi i jastrz´bie. 

Ptaki te, wed∏ug ich opiekunów 

i naszych w∏asnych spostrze˝eƒ, sà niezwykle 

przyjacielskie i ... mi∏e. 

Nie zabrak∏o tak˝e pokazu trofeów ∏owieckich, 

a wyst´py sygnalistów stanowi∏y 

doskona∏e t∏o dla ca∏ej imprezy. 

Co z takich imprez wynosi (oprócz torby 

ulotek i siatek z prezentami) przeci´tny 

„Statystyczny”? Ano wiedz´, czyli rzecz 

wa˝nà. Wiedz´ o kulturze myÊliwskiej, tradycjach, 

kuchni (tu pok∏on dla Pana Russa- 

ka, obecnego na targach), ale i etyce ∏owieckiej. 

Targi te, wbrew opiniom, nie sà organizowane 

by gloryfikowaç „bezmyÊlne mordowanie” 

zwierzyny. Istniejà one po to, by 

w∏aÊnie temu zapobiegaç, przez uÊwiadamianie 

(i unaocznianie) wszystkim sceptykom 

i przeciwnikom, i˝ w∏aÊnie ∏owiectwo 

jest tradycjà, ∏àczàcà w sobie najwspanialsze 

cechy charakteru, a wić odwag´, màdroÊç 

i umi∏owania przyrody. 

Wra˝enia z targów? Wspania∏e!!! Organizatorzy 

zadbali o wszelkie wygody tak dla 

wystawców (nas samych pytano trzy razy 

dziennie – „Wszystko OK?”) jak i odwiedza- 

Sokolnik 

SygnaliÊci 

jàcych. MnogoÊç stoisk i ich ró˝norodnoÊç 

oraz ciekawe imprezy towarzyszàce z ca∏à 

pewnoÊcià zadowoli∏y wszystkich tych, którzy 

mimo przepi´knej pogody postanowili 

odwiedziç Hubertus Expo 2007. 

Mamy nadziej´, i˝ w przysz∏ym roku 

równie˝ b´dziemy mieli okazj´ zawitaç na 

tej˝e imprezie i spotkaç si´ z Wami, drodzy 

czytelnicy. A mo˝e dzi´ki temu, cz´Êç z Was 

powi´kszy grono myÊliwych wst´pujàc do 

Polskiego Zwiàzku ¸owieckiego? 

Darz Bór! 

BASZA 

23

24 

PTAKI-DZIWAKI 

TEKST i ZDJ¢CIA: MAGDALENA I ANDRZEJ GRZEGORCZYK 

Najcz´Êciej kszta∏t ptasiego dzioba zdradza pewnà tajemnic´. 

Mianowicie: czym ˝ywi si´ dany gatunek i w jaki sposób zdobywa on 

po˝ywienie. Wyjàtkiem od tej regu∏y jest rodzina dzioboro˝ców. 

Ich ∏aciƒska nazwa Buceros znaczy dos∏ownie 

„bykoróg” i nie ma w tym nic dziwnego, 

gdy˝ ptaki te charakteryzujà si´ pot´˝nymi 

dziobami, cz´sto z dziwnymi rogowymi 

naroÊlami na górnej cz´Êci. Ciekawostkà 

jest, ˝e dzioby te sà nadzwyczaj lekkie. 

Na rodzin´ t´ sk∏ada si´ 48 gatunków zamieszkujàcych 

tropikalne i subtropikalne tereny 

Azji oraz Afryki (bez Madagaskaru). 

Nie nale˝y ich myliç z tukanami z Ameryki 

Po∏udniowej, z którymi nawet nie sà spokrewnione. 

Z wyjàtkiem dwóch gatunków 

prowadzà nadrzewny tryb ˝ycia. 

Toko czerwonolicy 

Tockus leucomelas 

– oko∏o 55 cm. 

Wyst´puje 

w po∏udniowej 

cz´Êci Afryki

Dzioboro˝ce to smuk∏e ptaki o d∏ugoÊci 

cia∏a od 36 do 165 cm i ci´˝arze od 85 g do 

4 kg. Nie sà to ptaki o jaskrawym upierzeniu, 

a samice zazwyczaj majà takà samà szat´, 

jak samce. Jedynie dzioby sà najcz´Êciej bardzo 

kolorowe. Lot dzioboro˝ców jest oci´˝a- 

∏y i towarzyszà mu cz´sto donoÊne odg∏osy. 

Ptaki te ˝ywià si´ g∏ównie owocami i owadami. 

Owoce zrywajà czubkiem dzioba i zarzucajàc 

g∏ow´ do ty∏u, wrzucajà do gard∏a. 

Dzioboro˝ce skrywajà jeszcze jednà tajemnic´. 

Otó˝ samica wysiadujàca jaja zostaje 

zamurowana wewnàtrz dziupli zaprawà 

sporzàdzonà z ziemi, odchodów i roÊlin. 

Tak osamotnionej partnerce samiec dostarcza 

pokarm przez niewielki otwór. W tym 

czasie samica odbywa pierzenie. Po zakoƒ- 

Dzioboróg kafryjski Bucorvus leadbeateri 

– du˝y (d∏ugoÊç cia∏a oko∏o 1,3 m), 

czarny dzioboro˝ec z czerwonymi koralami, 

˝erujàcy na ziemi, a odpoczywajàcy 

na drzewach. Zajmuje Êrodkowo-wschodnie 

obszary po∏udniowej cz´Êci Afryki. 

˚yje w grupach do 8 osobników 

patrolujàcych i broniàcych swoich terytoriów. 

Sonduje ziemi´ dziobem w poszukiwaniu 

ma∏ych zwierzàt (owadów, w´˝y, ˝ó∏wi 

i gryzoni). Lubi te˝ orzeszki ziemne 

Dzioboro˝ec wielki Buceros bicornis 

– du˝y (d∏ugoÊç cia∏a oko∏o 1,5 m, 

waga do 3 kg) czarno-bia∏y ptak zamieszkujàcy 

d˝ungl´ wzd∏u˝ zachodniego wybrze˝a Indii 

oraz na obszarze od Himalajów do Indochin 

i Sumatry. Szeroki he∏m tego gatunku si´ga 

a˝ na ciemi´, jego wierzch jest u samicy 

p∏aski, a u samca wkl´s∏y i z przodu koƒczy 

si´ dwoma ró˝kami. G∏owa, dziób i kask sà 

cz´sto zabarwione na ˝ó∏to wydzielinà 

gruczo∏u kuprowego, którà ptak namaszcza 

pióra. ˚yje na drzewach owocowych, 

jego przysmakiem sà figi 

Toko d∏ugoczuby Berenicornis comatus – d∏ugoÊç cia∏a oko∏o 90 cm. Wyst´puje w Indiach, 

na Pó∏wyspie Malajskim, Borneo i Sumatrze 

Dzioboro˝ec orientalny Anthracoceros coronatus – lubi przebywaç nad brzegami rzek 

i na morskich wybrze˝ach Azji Po∏udniowo-Wschodniej 

▲ 

25

▲ 

26 

Dzioboro˝ec ˝a∏obny Buceros rhinoceros – jeden z wi´kszych 

dzioboro˝ców (d∏ugoÊç cia∏a oko∏o 125 cm), z du˝ym wygi´tym 

na koƒcu „kaskiem” na grzbiecie dzioba. Jego dziób zajmuje prawie 

1/4 d∏ugoÊci cia∏a. Zamieszkuje lasy Pó∏wyspu Malajskiego, Jawy, 

Borneo i Sumatry. G∏ównym sk∏adnikiem jego diety sà owoce, 

ale ch´tnie zjada te˝ ma∏e zwierz´ta i ptaki. Na wy˝ywienie rodziny 

samiec dostarcza co godzin´ 40–60 fig lub innych owoców! 

Dzioboróg abisyƒski 

Bucorvus 

abyssinicus 

– wyst´puje 

na sawannach 

od Senegalu 

do Etiopii. 

Naga skóra 

wokó∏ oczu 

i poÊrodku gard∏a 

jest niebieska 

czeniu wysiadywania samica wybija dziobem dziur´ w Êcianie dziupli 

i wydostaje si´ wraz z piskl´tami na sta∏e poza gniazdo, lub wychodzi 

sama, aby pomóc samcowi w dostarczaniu pokarmu piskl´tom, 

które ponownie zostajà zamurowane. Ten dziwny zwyczaj zamurowywania 

stanowi dobrà ochron´ przed wrogami, a zw∏aszcza 

przed ma∏pami i w´˝ami drzewnymi. ❑ 

Toko bia∏ogrzbiety Tockus erythrorhynchus – ma∏y (d∏ugoÊç cia∏a oko∏o 

45 cm), smuk∏y dzioboro˝ec ˝yjàcy w Afryce na po∏udnie od Sahary. 

˚eruje skaczàc po ziemi, przeszukujàc teren i badajàc szczeliny 

w poszukiwaniu owadów. Cz´sto odwiedza Êcie˝ki, po których chodzà 

du˝e zwierz´ta, liczàc na owady ˝erujàce na ich odchodach 

Dzioboróg 

kafryjski 

Dzioboro˝ec fa∏dodzioby 

Aceros undulatus 

– dzioboro˝ec ten 

zamieszkuje g´ste lasy 

na obszarze od Assamu 

do Bali i Borneo. 

Prócz ˝ó∏tego gard∏a 

z szerokà bia∏à obwódkà 

oraz bia∏ego ogona 

jest czarny, p∏askà naroÊl 

i nasad´ dzioba 

przecinajà poprzeczne 

bruzdy. ˚ywi si´ 

owocami, g∏ównie figami, 

a tak˝e du˝ymi owadami, 

krabami, p∏azami, gadami 

a nawet nietoperzami

Modraszki sà rodzinà ma∏ych 

i Êrednich motyli rozprzestrzenionych 

na ca∏ym Êwiecie. Liczba znanych 

obecnie gatunków ocenia si´ na 

2700–6000. Wyjàtkowo uboga jest tu lepideropterofauna 

modraszków Palearktyki 

– ˝yje tu zaledwie oko∏o 400 gatunków 

tych pi´knych motyli. W Europie 

stwierdzono obecnoÊç ponad 90 gatunków 

modraszków, a z Polski znanych 

jest 45 gatunków, przy czym mo˝liwe 

jest wyst´powanie jeszcze czterech 

(Krzywicki, 1959). Motyle latajà 

w dzieƒ, najcz´Êciej podczas s∏onecznej 

pogody. Zachmurzenie, czy deszcz po- 

jà szybko. Siadajà na kwiatach roÊlin 

zielnych, bylin. Niektóre, nale˝àce do 

podrodziny ogoƒczykowatych ˝yjà 

w lasach i przebywajà w koronach 

drzew i krzewów. Modraszki wyst´pujà 

najcz´Êciej na niewielkich obszarach – 

tam gdzie wyst´pujà ich roÊliny ˝ywicielskie. 

Wyst´pujà od jednego, do nawet 

trzech pokoleƒ w roku, motyle latajà 

od wczesnej wiosny do póênej jesieni. 

Do ciekawych zwyczajów tych motyli 

nale˝y skupianie si´ na noc w du˝ych 

grupach. Motyle obsiadajà trawy, krzewy, 

lub pnie drzew zlatujàc si´ przed 

zmierzchem. 

W Polskiej Czerwonej Ksi´dze Zwierzàt 

w cz´Êci poÊwićonej bezkr´gowcom 

(Vertebrata) umieszczono 9 gatunków 

modraszkowatych: czerwoƒczyk 

fioletek (Lycaena helle Denis et Schiffermueller, 

1775), czerwoƒczyk nieparek (Lycaena 

dispar Haworth, 1802), modraszek 

orion (Scolytantides orion Pallas, 1771), 

modraszek arion (Maculinea arion Linnaeus, 

1758), modraszek telejus (Maculinea 

telejus Bergstrasser, 1779), modraszek nausitous 

(Maculinea nausithous Bergstrasser, 

1779), modraszek alkon (Maculinea 

alcon Denis et Schiffermueller, 1775), modraszek 

eroides (Polyommatus eroides 

Modraszki i mrówki 

zale˝noÊci mi´dzy owadami i przyczyny ich ochrony 

wodujà, ˝e natychmiast przerywajà lot 

i chowajà si´ w koronach drzew i krzewów, 

czasem w trawie. Motyle pojawiajà 

si´ najcz´Êciej na polanach oraz na ∏àkach 

ÊródleÊnych, ugorach, w zaroÊlach 

i w strefach ekotonowych. Zasiedlajà 

biotopy wilgotne, podmok∏e oraz suche 

o cechach kserotermicznych. Siadajà na 

kwiatach, trawach, pniach drzew z pó∏otwartymi 

skrzyd∏ami. Modraszki ˝yjàce 

w Polsce sà motylami ma∏ymi, lub 

bardzo ma∏ymi o rozpi´toÊci skrzyde∏ 

od 15,0 mm do 45,0 mm. Sà one szerokie, 

szczególnie u samców, kszta∏t trójkàta 

prostokàtnego. Skrzyd∏a tylne zaokràglone, 

u podrodziny ogoƒczykowatych 

ozdobione 2–3 ogonkami. 

Skrzyd∏a zawierajà ca∏à gam´ kolorów. 

U podrodziny Plebejinae przewa˝a niebieski 

(b∏´kitny, lazurowy, szafirowy) 

kolor wierzchniej strony skrzyde∏ samców. 

Samice sà najcz´Êciej brunatne, 

rzadziej niebieskie. U modraszków (Lycaeninae) 

wierzch skrzyde∏ samców i samic 

jest pomaraƒczowy, czerwony lub 

brunatny z metalicznym odblaskiem, 

spód skrzyde∏ ˝ó∏ty, lub pomaraƒczowy, 

ozdobiony deseniem punktów 

i kropek. Wyst´pujàce w Polsce gatunki 

ogoƒczykowatych (Theclinae) majà 

wierzch i spód skrzyde∏ bràzowy lub 

metalicznie szafirowy. Gatunki tropikalne 

sà najcz´Êciej wi´ksze i bajecznie 

ubarwione. Modraszki sà bardzo towarzyskie, 

w miejscach wyst´powania 

spotyka si´ je licznie, co daje szans´ na 

ocenienie wyst´pujàcego u nich dymorfizmu 

p∏ciowego polegajàcego na ró˝nej 

wielkoÊci i ubarwieniu samców i samic. 

Podczas s∏onecznej pogody motyle ∏ata- 

Na podstawie Ustawy z dnia 16 paêdziernika 

1991 roku o ochronie przyrody 

minister Êrodowiska wyda∏ w dniu 

26 wrzeÊnia 2001 roku nowe rozporzàdzenie 

w sprawie okreÊlenia gatunków 

zwierzàt rodzimych dziko wyst´pujàcych 

obj´tych ochronà gatunkowà Êcis∏à 

i cz´Êciowà oraz zakazów dla danych 

gatunków i odst´pstw od tych zakazów. 

W Za∏àczniku Nr 1 Lista gatunków 

zwierzàt rodzimych dziko wyst´pujàcych 

obj´tych ochronà gatunkowà 

Êcis∏à wprowadzono ochron´ gatunkowà 

10 gatunków motyli z rodziny 

modraszkowatych: modraszek telejus 

(Maculinea telejus Bg.), modraszek nausitous 

(Maculinea nausithous Bg.), czerwoƒczyk 

nieparek – Lycaena dispar (Haworth.), 

czerwoƒczyk fioletek – Lycaena 

helle (Den&Schiff.), modraszek alkon – 

Maculinea alcon (Den&Schiff.), modraszek 

arion – Maculinea arion (L.), modraszek 

eroides – Polyommatus eroides (Frivaldsky), 

modraszek gniady – Polyommatus 

ripartii (Freyer), modraszek baton 

– Pseudophilotes baton (Bgstr.), modraszek 

orion – Scolitanides orion (Pall.). 

Na podstawie art. 49 ustawy (znowelizowanej) 

z dnia 16 kwietnia 2004 roku 

o ochronie przyrody minister Êrodowiska 

wyda∏ rozporzàdzenie z dnia 28 

wrzeÊnia 2004 roku w sprawie gatunków 

dziko wyst´pujàcych zwierzàt obj´tych 

ochronà, w którym list´ gatunków 

modraszkowatych obj´tych ochronà 

zmieniono dodajàc: modraszka bagniczka 

(Plebejus opilete) i modraszka 

Rebela (Maculinea rebeli). Z nowej listy 

„zniknà∏” modraszek baton (Pseudophilotes 

baton). 

JACEK STOCKI 

Frivaldszky, 1835), modraszek gniady 

(Polyommatus ripartii Freyer, 1830). 

Gatunki wyst´pujàce w Polsce nale˝à 

do 25 rodzajów nale˝àcych do podrodzin: 

Lycaeninae (4 rodzaje, 7 gatunków), 

Plebejinae (18 rodzajów, 29 gatunków), 

Theclinae (3 rodzaje, 8 gatunków). 

Do podrodziny ogoƒczykowatych (pazikowatych) 

– Theclinae nale˝y rodzaj 

pazik i ogoƒczyk. 

Pazik brzozowiec Thecla betulae (L.) 

jest ma∏ym motylem ˝yjàcym na nas∏onecznionych 

polanach ÊródleÊnych, 

skrajach lasów, sadach i ogrodach. 

Skrzyd∏a o rozpi´toÊci 32,0–38,0 mm sà 

jednostajnie ciemnobrunatne u samca, 

u samicy centralnà cz´Êç zajmuje du˝a, 

pomaraƒczowa plama w kszta∏cie nerki. 

Spód skrzyde∏ samca jest brudno 

˝ó∏ty, u samicy intensywnie rdzawy, 

poprzecinany pojedynczymi wàskimi 

przepaskami z bia∏ym obrze˝eniem. Na 

tylnym skrzydle ma∏y, pomaraƒczowy 

ogonek. Motyle pojawiajà si´ od po∏owy 

lipca do po∏owy wrzeÊnia. Gàsienice 

˝erujà na liÊciach Êliw i tarniny, 

brzóz, g∏ogów, czeremchy, leszczyny 

i grabu. Gatunek znany z obszaru ca∏ego 

kraju oprócz wysokich gór. 

Pazik d´bowiec Quercusia (Thecla) quercus 

(L.) ˝yje w dàbrowach i w lasach liÊciastych 

d´bowych, polanach leÊnych. Motyl 

najcz´Êciej przebywa w koronach drzew. 

Rozpi´toÊç skrzyde∏ 30,0–35,0 mm, ich 

wierzch u samca jest niebiesko-fio∏kowy 

otoczony czarnà obwódkà, u samicy na 

takim samym tle wyst´puje du˝a, fioletowa 

plama u nasady skrzyd∏a. Spód 

skrzyde∏ jest popielaty do szarego z cienkà 

falistà bia∏à przepaskà. Na tylnym 

▲ 

27

28 

▲ 

skrzydle ma∏y, brunatny ogonek. Barwa 

obu par skrzyde∏ doskonale zlewa si´ 

z t∏em miejsc przebywania motyla. Pojawia 

si´ on od koƒca czerwca do po∏owy 

sierpnia, gàsienica ˝eruje na liÊciach d´bów. 

Podobnie jak poprzedni gatunek, 

pazik d´bowiec wyst´puje w ca∏ym kraju 

oprócz wysokich gór. 

Ogoƒczyk ostrokrzewowiec Nordmannia 

(Strymon) ilicis (Esperi) wyst´puje 

w m∏odych drzewostanach d´bowych, 

polanach ÊródleÊnych i strefach 

ekotonowych. Skrzyd∏a o rozpi´toÊci 

30,0–35,0 mm u samca sà brunatne, 

u samicy przy brzegu zewn´trznym 

du˝a ˝ó∏topomaraƒczowa plama. Spód 

skrzyde∏ o piaskowo ˝ó∏tym tle z bràzowym 

odcieniem, deseƒ stanowià rzàd 

pó∏ksi´˝ycowatych, pomaraƒczowych 

plam w ciemnych obwódkach i cienka 

bia∏a zygzakowata przepaska. Motyle 

rojà si´ od koƒca czerwca do sierpnia, 

znane sà z wyst´powania w ca∏ym kraju, 

oprócz wysokich gór. Gàsienice objadajà 

z liÊci p´dy odroÊlowe i m∏ode 

d´by. Gatunkiem bardzo podobnym 

jest ogoƒczyk Êliwowiec Strymon pruni 

(L.) cz´Êciej spotykany w sadach, gàsienice 

˝erujà na liÊciach Êliw i tarniny. 

Ogoƒczyk wiàzowiec Nordmannia 

(Strymon) w-album (Knoch.) zasiedla 

skraje lasów i ÊródleÊne polany. Skrzyd∏a 

rozpi´toÊci do 30,0 mm sà czekoladowo 

bràzowe z jasnym odcieniem, na 

spodniej stronie tylnego skrzyd∏a bia∏o 

ubarwiony element w kszta∏cie du˝ej litery 

„W”. Ogonek na tylnej kraw´dzi 

skrzyd∏a tylnego jest cienki i d∏ugi, ich 

t∏o jest pomaraƒczowe. Motyle pojawiajà 

si´ pod koniec czerwca, znikajà 

na poczàtku sierpnia. Gàsienica podobna 

do ma∏ego, bezmuszlowego Êlimaka 

pomrowika ˝eruje na liÊciach wiàzów, 

rzadziej lip, d´bów, tarniny. W Polsce 

jest gatunkiem znanym z rozproszonych 

stanowisk na nizinach i pogórzu. 

Odmienny kszta∏t i ubarwienie majà 

przedstawiciele podrodziny modraszkowatych 

(Lycaenidae), do której nale˝à rodzaje: 

czerwoƒczyk, modrogoƒczyk i modraszek. 

Te motyle nie majà ogonków, 

u samców przewa˝a ubarwienie metalicznie 

pomaraƒczowe z nutkà czerwieni 

i z∏ota, kszta∏t skrzyde∏ górnej pary wyraênie 

przypomina trójkàt prostokàtny. 

Czerwoƒczyk ˝arek Lycaena phlaeas 

(L.) lubi tereny otwarte i pó∏otwarte ugorów, 

∏àk, polan ÊródleÊnych. Ma∏y motyl 

o rozpi´toÊci skrzyde∏ do 30,0 mm ma 

wierzch przednich skrzyde∏ pomaraƒczowo-z∏ocistoczerwony. 

Deseƒ stanowià 

ciemne plamki w kszta∏cie niepe∏nej 

szachownicy i ciemnobràzowa obwódka. 

Tylne skrzyd∏a sà brunatne z pomaraƒczowà 

obwódkà przy tylnym brzegu. 

Spodnia strona jest szarobrunatna 

J. STOCKI (4) 

z jaÊniejszymi, brunatnymi c´tkami. 

Dwie generacje w ciàgu roku – pierwsza 

od poczàtku maja do po∏owy czerwca, 

druga od lipca do wrzeÊnia, rzadko 

trzeci pojaw w paêdzierniku. Gàsienice 

objadajà liÊcie ró˝nych gatunków rdestu 

i szczawiu. Pospolity w ca∏ym kraju, 

lokalnie liczny w s∏oneczne dni nad ∏àkami 

i roÊlinnoÊcià ruderalnà. 

Czerwoƒczyk dukacik Lycaena virgaureae 

(L.) jest ma∏ym motylem, w pe∏nym 

s∏oƒcu miedziano-z∏ocisto-lÊniàcy 

samiec wyglàda jak ˝ywy p∏omieƒ, lub 

kamieƒ szlachetny z najÊmielszych marzeƒ 

kolekcjonera. Zamieszkuje polany, 

skraje lasów, ∏àki, ugory. Wierzch 

skrzyde∏ samca jest metalicznie z∏ocistoczerwony, 

kraw´dê zewn´trzna 

przyciemniona w formie brunatnej obwódki. 

Samica pomaraƒczowa z szachownicà 

romboidalnych brunatnobràzowych 

plamek, skrzyd∏a tylne brunatne 

z pomaraƒczowà obwódkà. Spód 

skrzyde∏ brudno ˝ó∏ty z deseniem 

trzech bia∏ych plamek. Motyle pojawiajà 

si´ od po∏owy czerwca do sierpnia, 

gàsienice objadajà liÊcie szczawiu (Rumex 

sp.). Spotykany w ca∏ym kraju, 

klejnocik-dukacik ∏atwy do zaobserwowania 

na ∏àce i na kwiatach, szczególnie 

z rodziny baldaszkowatych. 

Czerwoƒczyk uroczek Lycaena (Heodes) 

tityrus (Poda.) jest mniejszy 

i skromniej ubarwiony od poprzedniego 

gatunku. Wyró˝nia tereny suche – 

drogi leÊne, bory sosnowe, ∏àki, ugory, 

nasypy poroÊni´te przez roÊlinnoÊç ruderalnà, 

szczególnie szczaw. Rozpi´toÊç 

skrzyde∏ do 28,0 mm, skrzyd∏a 

samca sà ciemnobrunatne, samicy bràzowe 

z pomaraƒczowym odcieniem 

i szachownicà ciemniejszych plam. 

Spód jest piaskowo ˝ó∏ty upstrzony deseniem 

brunatnych plamek w bia∏ych 

obwódkach, w zewn´trznej cz´Êci pomaraƒczowa 

przepaska. Motyle latajà 

w dwu pokoleniach od po∏owy maja do 

koƒca czerwca, od po∏owy lipca do 

koƒca sierpnia i rzadko jeszcze we 

wrzeÊniu. Gàsienice ˝erujà na ró˝nych 

gatunkach szczawiu. Pospolity w ca- 

∏ym kraju, brak go w górach. 

Czerwoƒczyk p∏omieniec Lycaena 

(Paleochrysophanus) hippothoe (L.) wyró˝nia 

wilgotne siedliska ∏àk, polan, brzegów 

cieków wodnych i bagnisk. Skrzyd∏a 

30,0–34,0 mm rozpi´toÊci u samca sà 

ciemnoczerwone z niebiesko-lilowym 

odcieniem i brunatnà obwódkà, tylne sà 

na zewnàtrz przyciemnione. Samica 

ciemnobrunatna, cz´Êç Êrodkowa z pomaraƒczowym 

rozjaÊnieniem, na tylnym 

skrzydle pomaraƒczowa przepaska 

brzegowa. Motyle rojà si´ od poczàtku 

czerwca do po∏owy lipca. Gàsienice 

wyjadajà zakola i otwory w liÊciach 

rdestu w´˝ownika (Polygonum bistortata 

L.) i szczawiu zwyczajnego (Rumex acetosa 

L.). Motyl znany z ca∏ego obszaru 

kraju, rzadszy w górach. 

W krajowej lepidopterofaunie modraszkowatych 

najwi´ksza liczba gatunków 

sklasyfikowana jest w podrodzinie 

Plebeijdae. Wyst´pujàce tu rodzaje: Everes, 

Syntarucus, Cupido, Scolytantides, Maculinea, 

Plebejus, Polyommatus, Lysandra, 

Celastrina, Glaucopsyche, Pseudophilotes, 

Vacciniina, Aricia, Cyaniris, przyj´to 

okreÊlaç polskà nazwà modraszek. 

Modraszek malczyk Cupido minimus 

(Fuessly) jest jednym z najmniejszych 

modraszków ˝yjàcych na suchych ∏àkach 

leÊnych, ugorach i ˝wirowniach, 

nas∏onecznionych stokach i nasypach. 

Rozpi´toÊç skrzyde∏ od 20,0 mm do 

25,0 mm, wierzch u obu p∏ci jest czarno-brunatny, 

u samca z b∏´kitnym 

przyprószeniem. Motylek pojawia si´ 

w dwu pokoleniach od po∏owy maja do 

koƒca czerwca i od po∏owy lipca do po- 

∏owy sierpnia. Gàsienice ˝erujà na li- 

Êciach roÊlin ruderalnych – cieciorce 

pstrej, nostrzyku, przelocie, komonicy, 

traganku i innych. W Polsce wyst´puje 

lokalnie na terenach kserotermicznych 

o pod∏o˝u wapiennym. 

Modraszek wieszczek Celastrina 

agriolus (L.) jest mieszkaƒcem wrzosowisk, 

zr´bów, lasów liÊciastych i mieszanych, 

zaroÊni´tych krzewami ∏àk 

i ugorów. Skrzyd∏a o rozpi´toÊci 

25,0–30,0 mm sà jasnob∏´kitne, u samca 

z wàskà brunatnà obwódkà, u samicy 

z bardzo szerokà, pokrywajàcà ponad 

po∏ow´ powierzchni skrzyd∏a. Spód 

skrzyde∏ jest bladoniebieski, z deseniem 

drobnych czarnych plamek 

w ró˝nych kszta∏tach, ka˝da w bia∏ej

obwódce. Dwie generacje w roku – 

pierwsza od po∏owy kwietnia do poczàtku 

czerwca i druga od koƒca 

czerwca do po∏owy sierpnia. Gàsienice 

˝erujà na liÊciach krzewów i krzewinek 

leÊnych – szak∏aku kruszynie, malinach, 

je˝ynie, wrzosie. Modraszek 

wieszczek znany jest z ca∏ego obszaru 

kraju, lokalnie bardzo liczny. 

Modraszek alkon Maculinea alcon 

(Den&Schiff.) jest Êredniej wielkoÊci motylem 

˝yjàcym w Êrodowisku torfowych 

∏àk, bagien, terenów podmok∏ych 

i brzegów cieków wodnych. Skrzyd∏a 

o rozpi´toÊci 30,0–36,0 mm. Dymorfizm 

p∏ciowy – skrzyd∏a samca sà fio∏kowe 

z niebieskim, metalicznym odcieniem 

i wàskà ciemnà obwódkà. Wierzch 

skrzyde∏ samicy jest bràzowo-brunatny 

z niebieskawym przyprószeniem, spodnia 

strona bladobràzowa w czarne koliste 

plamki w jasnych obwódkach. Okres 

pojawu motyli trwa od poczàtku lipca 

do po∏owy sierpnia. Gàsienice od˝ywiajà 

si´ liÊçmi goryczki wàskolistnej i goryczki 

krzy˝owej, starsze stadia gàsienic 

˝yjà w mrowiskach. W Polsce ˝yjà 

dwa podgatunki alkona – forma nominatywna 

wyst´puje w rozproszonych 

stanowiskach w Êrodkowej i po∏udniowej 

cz´Êci kraju, odmiana M. alcon rebeli 

(Hirschke) spotykana jest w Pieninach. 

Modraszek nausitous Maculinea nausithous 

(Bgstr.) jest gatunkiem obj´tym 

ochronà gatunkowà, zamieszkuje obszary 

bagienne, podmok∏e, torfowiska 

niskie i wysokie, tzw. w´glanowe. Rozpi´toÊç 

skrzyde∏ od 32,0 do 38,0 mm, 

wierzch u samca ciemnoniebieski z szerokà 

ciemnobrunatnà obwódkà i drobnymi 

czarnymi plamkami na metalicznie-niebieskim 

tle. Wierzch skrzyde∏ samicy 

jest ciemnobrunatny z niebieskim 

przyprószeniem u nasady i niewyraênymi 

plamkami. Spód skrzyde∏ jest 

brunatny z rz´dem ciemnych plamek 

w jasnych obwódkach. Pojaw motyli od 

po∏owy lipca do koƒca sierpnia. RoÊlinà 

pokarmowà gàsienicy jest krwiÊciàg lekarski, 

starsze stadia ˝yjà w symbiozie 

z mrówkami z rodzaju wÊcieklica 

(Myrmica) w ich gniazdach. Gatunek 

coraz rzadszy, w Polsce ˝yje w rozproszonych 

stanowiskach w Êrodkowej 

i po∏udniowej cz´Êci kraju. 

Modraszek (pysza∏ek) orion Scolitanides 

(Scolytantides) orion (Pall.) zamieszkuje 

obszary o pod∏o˝u wapiennym, 

kamienio∏omy, go∏oborza, nas∏onecznione, 

kamieniste stoki. Skrzyd∏a 

o rozpi´toÊci 25,0–30,0 mm, ciemnobrunatne 

z granatowym odcieniem i szafirowo 

niebieskimi, metalicznie b∏yszczàcymi 

pó∏ksi´˝ycowatymi plamkami 

przy brzegu zewn´trznym. Spód skrzyde∏ 

kremowy z deseniem du˝ych czar- 

nych plam o kszta∏tach rombów i prostokàtów, 

przy brzegu zewn´trznym 

pomaraƒczowa przepaska. Strz´pina 

w naprzemian bia∏e i czarne plamki. 

Motyl pojawia si´ w dwu generacjach – 

pierwsza od maja do poczàtku czerwca, 

druga od po∏owy lipca do po∏owy 

sierpnia. Gàsienice ˝erujà na ró˝nych 

gatunkach rozchodników (Sedum sp.) – 

podobnie jak gàsienice niepylaka apollo 

(Parnassius apollo L., Papilionidae) – 

oba gatunki wyst´pujà w tych samych 

biotopach. Pysza∏ek orion stwierdzany 

jest na Dolnym Âlàsku, w Pieninach i na 

Wy˝ynie Lubelskiej. 

Modraszek argus Plebejus argus (L.) 

wyró˝nia suche siedliska ∏àk, wrzosowisk, 

polan ÊródleÊnych w borach suchych 

i Êwie˝ych. Motyl o rozpi´toÊci 

skrzyde∏ 24,0–27,0 mm, wierzch skrzyde∏ 

samca jest brunatno-fio∏kowy z po∏yskiem 

z szerokà, czarno brunatnà obwódkà, 

u samicy ciemnobrunatny z linià 

pomaraƒczowych, pó∏ksi´˝ycowatych 

plam przy zewn´trznym brzegu tylnego 

skrzyd∏a. Spód skrzyde∏ o zmiennym 

ubarwieniu – od ˝ó∏tego do bladoniebieskawego 

z pomaraƒczowà przepaskà 

przy brzegu zewn´trznym i fio∏kowo 

metalicznie po∏yskujàcymi plamami przy 

tylnym kàcie skrzyd∏a. Motyle rojà si´ od 

po∏owy czerwca do poczàtku sierpnia. 

Gàsienice ˝erujà na roÊlinach z rodziny 

motylkowych. Argus wyst´puje na obszarze 

ca∏ego kraju, cz´sto liczny na ma- 

∏ym obszarze ∏àki lub polany. 

Modraszek ikar Polyommatus icarus 

(Rott.) jest gatunkiem terenów pó∏otwartych 

∏àk, ugorów, nieu˝ytków. 

Skrzyd∏a o rozpi´toÊci oko∏o 30,0 mm 

u samca sà b∏´kitno-lazurowe z po∏yskiem, 

u samicy brunatno-bràzowe 

z drobnymi pomaraƒczowymi plamkami 

przy brzegu zewn´trznym. Spód 

skrzyde∏ szaro-˝ó∏ty z kombinacjà ró˝nokszta∏tnych 

czarnych plam w bia∏ych 

obwódkach przy dolnym brzegu pomaraƒczowa 

szeroka przepaska. Motyle latajà 

w dwu pokoleniach od koƒca maja 

do koƒca czerwca oraz od po∏owy lipca 

do poczàtku wrzeÊnia, w upalne lata 

pojawia si´ trzecie pokolenie latajàce 

w pierwszej po∏owie paêdziernika. Gàsienice 

˝erujà na roÊlinnoÊci ruderalnej 

oraz wil˝ynie, ró˝nych gatunkach koniczyn, 

janowcu i innych bylinach. Gatunek 

pospolity w ca∏ym kraju, cz´sto bardzo 

liczny. Bardzo podobnym motylem 

(samce i samice) jest modraszek lazurek 

Polyommatus thersites (Cant.) ˝yjàcy 

na obszarach kserotermicznych o pod- 

∏o˝u wapiennym i gipsowym, rzadki. 

Modraszek korydon Polyommatus 

(Lysandra) coridon (Poda.) spotykany jest 

na obszarach suchych ∏àk, polan Êródle- 

Ênych, ugorów, nasypów, wyrobisk 

kruszywa. Skrzyd∏a samca o rozpi´to- 

Êci 32,0–38,0 mm, wierzch jasnozielono 

(seledynowo) b∏´kitny z szerokà, bràzowà 

obwódkà przy brzegu zewn´trznym. 

Samica ma brunatno-bràzowe 

skrzyd∏a, strz´pina bia∏a, szeroka 

z ciemnobràzowymi kreskami. Spód 

skrzyde∏ be˝owy do jasnobràzowego, 

na górnych skrzyd∏ach du˝e czarne 

plamy w jasnych obwódkach, na dolnych 

– drobne i nieliczne pomaraƒczowo-czerwone. 

Motyle pojawiajà si´ od 

poczàtku lipca do koƒca sierpnia, gàsienice 

objadajà aparat asymilacyjny ró˝nych 

gatunków wyki (Vicia sp.) oraz 

cieciorki pstrej (Coronilla varia L.). Modraszek 

korydon wyst´puje na obszarze 

ca∏ego kraju, na pó∏nocnym wschodzie 

kraju jest rzadki. 

Modraszek telejus Maculinea telejus 

Br. jest niewielkim motylem, skrzyd∏o 

przednie d∏ugoÊci 17 mm. T∏o skrzyde∏ 

samca jest ciemnoniebieskie, deseƒ z∏o- 

˝ony z szerokiej, ciemnej obwódki 

brzegowej. U samicy t∏o jest ciemniejsze, 

a obwódka brzegowa rozlana, si´gajàca 

cz´sto do po∏owy d∏ugoÊci 

skrzyd∏a. Modraszek telejus jest gatunkiem 

palearktycznym, wyst´puje w Europie 

Ârodkowej od pó∏nocno-wschodniej 

Francji, w Szwajcarii do po∏udniowej 

granicy wyznaczonej przez dolin´ 

Renu, Bawari´, centralne Niemcy i Austri´. 

We W∏oszech spotykany w kilku 

alpejskich dolinach w okolicach Carnioli. 

Brak go na Ba∏kanach. Motyl spotykany 

do wysokoÊci 1800 m n.p.m. 

oraz w Êrodkowej i wschodniej Azji a˝ 

do Japonii. Gatunek wykazywany 

z Êrodkowej i po∏udniowej Polski. ❑ 

29

30 

WIELKIE BIBLIOTECZNE CZYTANIE 

w Szkole Podstawowej w Izabelinie 

Wdniach 8–11 maja 2006 roku 

w Szkole Podstawowej w Izabelinie 

odby∏y si´ obchody Tygodnia 

Bibliotek. 

Na terenie ca∏ej szko∏y prowadzono 

dzia∏alnoÊç informacyjno-promocyjnà. 

Starano si´ upowszechniaç wiedz´ 

o Êwićie poprzez og∏oszenia, plakaty, 

gazetki i wystawy. 

Uczniowie nale˝àcy do Ko∏a Bibliotecznego 

promowali bibliotek´ i czytelnictwo. 

Przekazywali jednoczeÊnie 

informacje o obchodach odwiedzajàc 

sale lekcyjne, gabinety dyrekcji, miejscowe 

urz´dy. 

Na terenie szko∏y zosta∏y zamieszczone 

cytaty s∏awnych ludzi na temat 

ksià˝ek i bibliotek. 

Do akcji „Czytania” w∏àczyli si´ 

dyrektorzy, nauczyciele, wójt Gminy, 

ksi´˝a, siostra zakonna, rodzice, redaktorzy, 

aktorzy i autorzy ksià˝ek. 

Uroczystego otwarcia imprezy dokona∏ 

Pan Antoni Zych – Dyrektor 

Zespo∏u Szkó∏ w Izabelinie, wprowadzajàc 

najm∏odszych uczniów w nastrój 

ulubionej ksià˝ki pt. „Je˝” Katarzyny 

Kotowskiej, natomiast Wójt 

Gminy mówi∏ o roli ksià˝ki w ˝yciu 

dziecka i m∏odzie˝y. 

Liliana Bardijewska – autorka prezentowa∏a 

swoje ksià˝eczki a najnowszà 

przeczyta∏a dzieciom, w∏aÊnie 

w szkole w Izabelinie. Janusz Nowicki 

– aktor Teatru Wspó∏czesnego w Warszawie 

wspólnie z uczniami dokonywa∏ 

wyboru najciekawszej ksià˝ki, 

które znalaz∏y si´ na wystawie jako 

ulubione ksià˝ki nauczycieli, rodzi- 

Pan Antoni Zych 

– Dyrektor 

Zespo∏u Szkó∏ 

w Izabelinie 

czyta ksià˝k´ 

pt. „Je˝” 

Janusz Nowicki 

– aktor Teatru 

Wspó∏czesnego 

w Warszawie 

ców i innych pracowników szko∏y, 

gdy byli uczniami. Zainteresowanie 

wzbudzi∏a ulubiona ksià˝ka pana Stanis∏awa 

Snopka – dziennikarza TVP 1 

pt. „Przygody Kozio∏ka Mato∏ka”. 

Âwietlica szkolna przygotowa∏a bestseller 

amerykaƒskiego pisarza Teodora 

Seussa Geisela – bardzo popularnego 

autora ksià˝ek dla dzieci. Fascynujàca 

Liliana Bardijewska 

– autorka 

Pan Witold 

Malarowski 

– Wójt 

Gminy Izabelin 

bajka pt. „S∏oƒ, który wysiedzia∏ jajko”. 

Dzieciom bardzo, spodoba∏a si´ ta bajka, 

reagowa∏y ˝ywio∏owo i rozumia∏y 

treÊç. Dodatkowà atrakcjà by∏a ciekawa 

scenografia z kukie∏kami, ilustrujàca 

zabawne przygody s∏onia. 

W akcji „Czytania” wzi´∏o udzia∏ 

ponad 400 uczniów, wszyscy wychodzi 

obdarowani drobnymi upominkami 

(ksià˝eczka, notesik, czasopismo, 

zak∏adka do ksià˝ki). 

Tradycyjnie na zakoƒczenie „Wielkiego 

Bibliotecznego Czytania” – odby∏a 

si´ degustacja tortu w kszta∏cie 

ksià˝ki, upieczonego na to Êwi´to 

przez naszà kuchark´ – panià Celin´ 

Gmochowskà. 

Stanis∏awa Fadrowska – nauczyciel 

bibliotekarz wyrazi∏a wielkie zadowolenie 

z tak wspania∏ej akcji – powiedzia∏a, 

˝e g∏oÊne czytanie mia∏o na 

celu integracj´ czytelników wokó∏ biblioteki, 

a tak˝e zachćenie do czytania 

oraz umacnianie postrzegania biblioteki 

naszej szko∏y jako pr´˝nie 

dzia∏ajàcego centrum kultury. ❑

A. ROJEWSKI 

11 

POZIOMO: 

7) narz´dzie ogrodnicze, leÊne 

8) zbiorowo o liÊciach drzew iglastych 

11) wadera, basior 

12) podà˝a za p∏ugiem 

13) dawna miara powierzchni 

14) styl ˝ycia danej spo∏ecznoÊci 

16) pieniek 

18) chrzàszcz – szkodnik jod∏y 

19) roÊlina lecznicza, przyprawowa 

23) dzie∏o bobrów 

26) choroba roÊlin powodowana g∏ównie 

przez grzyby 

27) wiatr, który wyrzàdza du˝e szkody 

w drzewostanie 

28) drzewo owocowe 

29) tablica dobrze znana myÊliwym 

34) roÊnie na bagnach, przy brzegach rzek 

36) czwarta cz´Êç roku 

37) paƒstwo w Ameryce nad Oceanem 

Atlantyckim 

40) wi´kszy od morza 

41) typ drzewostanu 

42) ˝ywiczny lub Sueski 

7 

1 2 3 4 5 6 

9 10 

12 

16 17 18 

23 24 

33 

30 

45) rozszerzenie górnej cz´Êci prze∏yku 

wielu ptaków 

47) pilÊniowa lub wiórowa 

48) suszone roÊliny u˝ywane jako przyprawa 

49) ptak czczony w dawnym Egipcie 

50) gard∏owy, chrypliwy g∏os osaczonego 

przez psy dzika 

51) roÊlina – pó∏paso˝yt drzew 

PIONOWO: 

1) ssak z rodziny Êwiniowatych 

2) cykl ˝yciowy drzewostanu; 

drzewka z samosiewu 

3) no˝yce ogrodowe 

4) skalny na dzia∏ce lub jordanowski 

5) poprawna nazwa bzu 

6) Irlandia 

9) poro˝e jelenia byka 

10) sus zajàca z odskokiem w bok 

od tropu lub rodzaj paleniska w domu 

15) du˝y ptak przelotny 

17) ulica w parku 

20) drzewo jedwabników 

21) drzewo wyrwane z korzeniami przez wichur´ 

15 

21 22 

27 

13 

28 29 

36 37 

40 

45 46 

43 

31 

38 39 

50 51 

8 

25 26 

41 42 

14 

19 20 

34 35 

47 48 49 

K R Z Y ˚ Ó W K A 

Litery z pól (48-43-1-44-48-6-11-49-14-2-19-46) utworzà rozwiàzanie. 

44 

32 

22) gatunek kaczki – w Polsce rzadka 

24) roÊlina rosnàca na torfowiskach, mokrych ∏àkach 

25) beznoga jaszczurka 

30) pniak i korzenie pozosta∏e po Êcićiu drzewa 

31) okolica, okr´g 

32) po˝ywienie prze˝uwaczy 

33) owado˝erny ptak leÊny o „kwiczàcym” g∏osie 

35) znawca budowy roÊlin 

38) ptaków na wiosn´ do naszego kraju 

39) sprawa do za∏atwienia 

43) termin dla psa myÊliwskiego 

44) buduje charakterystyczne workowate gniazda 

46) odpowiada w lesie 

49) liÊç Êwierka 

❑ 

Za prawid∏owe rozwiàzanie foto-wykreÊlanki, 

foto-zagadek i krzy˝ówki z nr 1/07 nagrody 

otrzymujà: Daniel Boczniewicz – Przemków, 

Robert Jaszczyk – ¸ódê, Edward Korczak – Raszówka, 

Aleksandra Lecyk – Radzyƒ Podlaski, 

Wies∏aw Morawski – Oleszyce, Grzegorz Pi∏at – 

Jonkowo, Paulina Wig∏asz – Skoczów. 

Gratulujemy! 

31

Ekologiczny bakcyl zaszczepiony... 

Od osiemnastu lat pracuj´ w ma∏ej, wyjàtkowo uroczej Szkole 

Podstawowej w Jazgarce, wziàwszy pod uwag´ jej przyrodnicze 

otoczenie. Jazgarka mieÊci si´ w strefie ochrony ekologicznej Puszczy 

Kurpiowskiej. 

Jak zmniejszaç „Âlad ekologiczny” i ograniczaç globalne ocieplenie? 

W jaki sposób sami mo˝emy poprawiaç stan Êrodowiska leÊnego? 

Pytania z serii: „jak zjeÊç s∏onia?”. Odpowiedzi udzielili nam 

przedstawiciele NadleÊnictwa Myszyniec w Zawodziu. 

Rok szkolny 2005/2006 sta∏ si´ wyjàtkowym. Odwa˝nie wkroczyliÊmy 

w tematyk´ edukacji leÊnej II Ogólnopolskiego Konkursu „Czysty 

Las” organizowanego pod patronatem DGLP oraz Prezesa TPL. 

Na etapie regionalnym zaskoczy∏o nas pierwsze miejsce w kategorii 

„LeÊna Edukacja”. Nie by∏o to mo˝liwe bez wsparcia pracowników 

NadleÊnictwa Myszyniec. W∏àczyli si´ oni do realizacji programu 

„W zgodzie z przyrodà” i wielokrotnie poÊwićali swój czas by przeprowadziç 

prelekcj´ dla naszych wychowanków. W sposób niezwykle 

przyst´pny dla odbiorcy przekazywali oni wiedz´ o skomplikowanych 

zjawiskach i zmianach zachodzàcych w lesie. NadleÊnictwo 

zaopatrywa∏o szko∏´ w ciekawe foldery, ksià˝eczki ekologiczne, 

a tak˝e czasopismo „Poznajmy las”, ukazujàce niezafa∏szowany obraz 

naszych lasów. 

W jaki sposób dzieci pracowa∏y na swój sukces? 

Zimà dzieci zafascynowa∏ kulig edukacyjny. DostarczyliÊmy do 

paÊnika karm´ dla ssaków i ptaków. W szkole stworzyliÊmy pi´knà 

makiet´ „obrazu” lasu zimà. 

LeÊnicy stali si´ naszymi przewodnikami po lesie. Przekazywali 

bezcenne wskazówki dotyczàce w∏aÊciwego zachowania w lesie. 

UÊwiadamiali o licznych funkcjach pe∏nionych przez las, a w szczególnoÊci 

ochronnych, spo∏ecznych i produkcyjnych. Pod ich czujnym 

okiem porzàdkowaliÊmy teren LeÊnictwa Wykrot oraz Kadzid∏o. 

Najwi´kszà radoÊç sprawia∏o odnawianie zr´bów leÊnych. 

Tworzàc, nasi milusiƒscy bawili si´ „przyrodà w przyrodzie”. Gry 

i zabawy edukacyjne otworzy∏y Êwiat emocji. Da∏y mo˝liwoÊç aktywnego 

sp´dzenia czasu i wypróbowania swoich si∏ w obserwacji Êrodowiska 

leÊnego. 

W bie˝àcym roku szkolnym wielu wra˝eƒ dostarczy∏ nam wyjazd 

do rezerwatu przyrody „Torfowisko Serafin”. PoznaliÊmy histori´ 

„D´bu Papieskiego”. Szczególnie zwróciliÊmy uwag´ na informacj´ 

przypominajàcà zniszczenia w Puszczy Piskiej, spowodowane 

przez huragan w lipcu 2002 roku. 

Szczególne s∏owa uznania i podzi´kowania kierujemy do pracowników 

NadleÊnictwa Myszyniec w Zawodziu, za wprowadzanie nas 

w fascynujàcy Êwiat Puszczy Kurpiowskiej. Dzi´ki pomocy leÊników 

wniesiemy w∏asny wk∏ad w zachowanie drzewostanów na Kurpiach, 

podniesiemy nasze umiej´tnoÊci i poszerzymy wiedz´. 

Hanna Federewska 

A. GRZEGORCZYK (4) 

Czyje to Êlady? 

1 

3 

Rozwiàzania 

(minimum 

3 fotozagadek 

z krótkim opisem) 

prosimy nadsy∏aç 

pod adresem 

redakcji 

do 31 lipca 2007 r. 

Na zwyci´zców 

czekajà 

nagrody 

ksià˝kowe. 

Powodzenia! 

4 

2 

F OTO 

ZAGADKI

Nr 3 maj-czerwiec 2007 - Hubertus Expo

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template ?