Mommy & Me - Somali - CALS - provider - Passport Health Plan

Asaaska Hooyo Iyo Ani 

Tilmaamtaada Ee Uurka Caafimaadka Leh, Dhalmo iyo Daryeelka Caruurta

Miiska 

Tusmooyinka 


Ku soo dhawow Hooyo iyo Ani.........3 

Saddexda Bilood ee Hore ..................3 

Hooyo Iyo Ani Way Ku Caawini Kartaa..........3 

Waxaad Filaneeyso............................................4 

Cunnida Cunto Leh Caafimaad..........................5 

Waxyaabaha Dhibaatooyinka Leh ..................6 

Cudurada Ciridka................................................7 

Lalabada iyo Mataga Xiliga Uurka..................8 

Khatarta Sare.....................................9 

Dhiig Karka Uurka.............................................9 

Talo Siinta Xukunka Caadaadiska Dhiiga....10 

Calaamadaha Digniinta Leh ...........................10 

Waa Maxay Fool Diin?....................................11 

Cudurada Keena Isdhaafka Dhiiga 

(RH Iyo Rhogam) .............................................11 

Hurgumada Kaadi Mareenka (UTI)..............12 

Kaadi Sokoroowga Uurka................................13 

Neefta Iyo Uurka............................................16 

Saddexda Bilood ee Labaad .......17 

Quudinta Ilmahaaga: Naas Siinta 

Iyo Dhalo Siinta.........................................17 

Lisida Iyo Keydinta Caanaha Naaska .........21 

Saddexda Biilood ee Saddexaad....22 

Waxbarashada Dhalniinka Caruurta............22 

U Dhiyaar Garowga Foosha Iyo Dhalmada.22 

Qalida Caloosha................................................25 

Miyaan Lagu Qabin? .......................................27 

2 

Umul - 

Daryeelka Naftaada...............28 

Liiska Warbaxinta ee Umusha ....................28 

Muruqta Umusha.............................................28 

Daryeelida Naftaada Markaad 

Umusho...............................................................29 

Qorsheynta Uurarka Soo Socda .................29 

Umul - 

Daryeelka Ilmahaaga.................30 

Ku Saabsan Ilmahaaga ...................................30 

Baarista Joogtada Ah Ee Caruurta.............35 

Talo Siinta Nabadgelyada Caruurta ...........36 

Calaamadaha Lagu Garto Geerida Lama 

Filaanka Ah Ee Caruurta (SIDS) .........38 

Mujuruqa Caruurta Lagu Sasabo .................39 

Ilkaha Caruurta ...............................................39 

Hurgumada Dhagaha .....................................40 

Jadwalka Taariikhda ee Uurka .... 42 

Usbuucuyada 1 ilaa 4.......................................43 

Usbuucyada 5 ilaa 8 .......................................44 

Usbuucyada 9 ilaa 12.......................................45 

Usbuucyada 13 ilaa 16 ....................................46 

Usbuucyada 17 ilaa 20 ...................................47 

Usbuucyada 21 ilaa 24 ...................................48 

Usbuucyada 25 ilaa 28...................................49 

Usbuucyada 29 ilaa 32 ..................................50 

Usbuucyada 33 ilaa 36 ..................................51 

Usbuucyada 37 ilaa 40...................................52 

Kalmado Muhiim Ah 

Daryeelka Uurka ................................................4 

Dareenka Xanuunka............................................9 

Kaadi Sonkorrow................................................16

Ku Soo Dhawow 

Hooyo Iyo Ani! 


Ku soo dhawow mashruuc khaaska ah ee 

Passport Health Plan oo loogu talo galay 

xubnaha uurka leh. Waxaa la yiraahdaa 

Hooyo Iyo Ani. 

Kani waa nugul ama koobi Aasaaska Hooyo 

Iyo Ani: Tusmada Uurka Caafimaadka 

Leh, Dhalmo Iyo Daryeelka Caruurta. 

Buugani waa mid u leh faa’iido khaas ah 

xubnaha ka tirsan Hooyo Iyo Ani. Waa 

muhiim inaad daryeesho buugaan maxaa 

yeelay hal nuqul ama koobi oo keliya 

ayaad heli kartaa. Buugaan wuxuu ku 

siinayaa tilmaamo dhan oo ku saabsan 

uurka, dhalniinka (tan caadihaga ah iyo 

tan qalniinka ah), iyo xiliga umusha (kadib 

markaad dhashid). 

Si laguu caawino inaad heshid warbixin 

khaaska ah, buugani waxaa loo qeybiyey 

qeybaha soo socda: 

• Saddexda Bilood Ee Hore - 1 ilaa iyo 

3 bilood. 

• Saddexda Bilood Ee Labaad - 4 ilaa 

iyo 6 bilood. 

• Khatarta Sare - Caafimaadka 

khatarta leh oo u keeni kara uurkaaga 

murug ama dhibaatooyin. 

• Saddexda Bilood Ee Saddexaad – 7 

ilaa 9 bilood. 

• Umusha – Kadib markaad dhashid 

(6 ila 7 Usbuuc) 

• Jadwalka Taariikhda – Oo kuu 

sheega waxaad bilkasta filaneeysid 

markaad uur leedahay. 

Sidaad u heshid warbixinta aad u baahan 

tahay, fiiri Miiska Tusmooyinka. Waxaad 

kaloo isticmaali kartaa jadwalka taariikhda 

inaad ku qortrid balammada iyo warbixinta 

sida lambarada teleefoonka muhiimka 

ah. Xasuusnow, inaad markasta la socoto 

waanada dhakhtarkaada umuliya iyo 

balamaada laguu dhigo. 

3 

Haddii aad qabtid su’aalo ku saabsan buugan 

ama aad u baahan tahay warxbin, ka soo 

wac Khidooyinka Xubnaha 1-800-578- 

0603, riix 4 xili kasta, kadibna garaac 

qeybta 7908, 7957, ama 8309. Haddii 

aad ku hadasho Afka Isbaanishka fadlan 

ka soo wac Carmen, 1-800-578-0603, 

qeybta 8225. Haddiii aad tahay xubin wax 

maqalka ka xun yahay, soo wac lambarkeena 

dhagoolaha TDD/TTY, 1-800-691-5566. 

Waxaan fileeynaa inaad ku 

raaxeysato Asaaska Hooyo Iyo 

Ani aadna yeelato uur farax iyo 

caafimaad leh. 

SADDEXDA 

BILOOD EE 

HORE 

Hooyo Iyo Ani 

Way Caawini 

Kartaa Addiga Iyo 

Ilmahaaga 

Waa Maxay Hooyo Iyo Ani? 

Hooyo Iyo Ani waa mashruuca khaaska ah 

ee Passport Health Plan oo loogu talo galay 

dumarka uurka leh. Daryeelka xiliga uurka 

(daryeelka caafimaad ee xaamilada) waa u 

muuhiim caafimaadkaada iyo caafimaadka 

ilmahaaga. 

Daryeelka ugu wanaagsan ee xiliga uurka 

wuxuu biloowdaa markaad uur yeelatid oo 

aad ku soo biirto Hooyo Iyo Ani, kalkaaliye 

caafimaad ee diwaansan ayaa kuu diyaar ah 

inay kula shaqeyso xiligaad uurka leedahay 

oo idil. Tani waxay kaa caawineysaa inaad 

hubsatid in addiga iyo ilmahaaga heshaan 

daryeelka saxda ah.


Kalkaaliyahaaga Hooyo Iyo Ani ayaa ku siin 

kara jawaabta su’aalaha ku saabsan: 

• Uurkaaga. 

• Gaadiidka loo raaco balammada 

dhakhtarka iyo fasallada waxbarashada 

dhalniinka caruurta. 

• Dharka, cuntada, iyo waxyaabaha addiga 

iyo ilmahaaga u baahan yihiin. 

• Nafaqo iyo fitamiin. 

• Daryeel iyo quudinta ilmahaaga dhashay 

• Maamulka walwalka iyo walaac markaad 

uur leedahay. 

• Helitaanka caawinaada looga hor 

tago dhibaatooyinka aalkolada iyo 

muqaadiraadka. 

• Mashruuc WIC (oo siiya waraaqaha lagu 

qaato cuntada). 

• Waxyaabaha u keeni kara dhib ilmaha 

uurka ku jira. 

• Kheyraadka bulshada iyo khidmooyinka 

aad u baahan tahay. 

Weydiiso Caawinaad 

KalKaalisada Hooyo Iyo Ani 

Markaad u Baahato. 

Markaad u baahato inaad la hadashid 

kalkaalisada Hooyo Iyo Ani, ka soo wac 

Passport Health Plan 1-800-578-0603, riix 

4 xili kasta, ka dibna garaac qeybta 8358, 

7984, ama 7330. Codso inaad la hadashid 

qof ka mid ah Hooyo Iyo Ani. Haddii aad 

tahay qof maqalka ka xun yahay, fadlan 

naga soo wac TTY/TDD lambarka 1-800- 

691-5566. 


Daryeelka Xiliga Uurka : Daryeelka 

caafimaad ee aad heshid xiliga uurka 

leedahay. 

4 

Waxaad Ka 

Filaneeysid 

Dhakhtarkaaga 

Umuliya 

Daryeelka Xiliga uurka 

(Daryeelka Uurka) 

Markaad uurka leedahay, waxaad tagi 

doonta dhakhtarka caawina dumarka uurka 

leh. Booqashadaada koowaad markaad uur 

leedahay, dhakhtarka wuxuu ku siinayaa: 

• Baaritaanka caafimaadka jirka. 

• Kuu sheegi xiligaad fileeysid inuu 

ilmahaaga dhalan doono. 

• Baro taariikhda caafimaadkaada sidaad u 

ogaatid waxyaabaha u keeni kara dhibaato 

caafimaad uurkaada iyo ilmahaaga. 

• Baar dhibaatooyinka caafimaad ee aad 

u gudbin kartid ilmahaaga (tani waxaa 

la yiraahdaa baarista isirka ama Afka 

Ingriiska loo yaqaan genetic screening). 

Mararka qaarkood markaad booqasho 

sameysid, dhakhtarkaada wuxuu kaala hadli 

karaa dawaada xanuunka joojisa oo aad u 

haabnaan doonto markaad foolaneysid iyo 

markaad umushid ( dhalashada ilmaahaaga). 

Haddii dhakhtarkaada uusan arag dhibaato, 

waxaad arkeysaa asaga ama ayada: 

• Afartii usbuucba hal mar ee 28 da usbuuc 

ee hore ee uurka. 

• Hal mar labo ama saddexdii usbuucba laga 

bilaabo usbuuca 28 aad ilaa iyo usbuuca 

36aad. 

• Usbuuca 36aad ka dib, hal mar usbuuc 

waliba ilaa iyo intuu dhalan doono 

ilmahaaga. 

Haddii aad qabtid dhibaato caafimaad oo 

khaas ah, dhakhtarkaada wuxuu rabaa inuu 

ku arko marar badan.


Dhakhtarkaada wuxuu sameyn doonaa sida 

soo socota booqasho kastaba: 

• Cabirka miisaankaada 

• Baarista cadaadiska dhiiga. 

• Baarista borotiinka kaadida. 

• Baarista wadno garaaca ilmahaaga. 

• Cabirka qiyaasta ilmo galeenka (oo loo 

yaqaan minka). 

• Baarista dhiiga ama dheecaanka ka 

yimaada siilka oo kugu dhici karo. 

Daryeelka Foosha iyo 

Dhalniinka 

Markaad u soo dhawaato xiligaad dhali 

doontid, dhakhtarkaaga ayaa sheegi doona 

calaamadaha kuu sheega inuu ilmahaaga 

diyaar u yahay dhalsho. Calaamadahaas 

waxaa la yiraahdaa fool. Markaad filato 

inay fool ku heyso aad cusbitaalka, waxay 

baari doonaan wadno garaaca ilmahaaga, 

cadaadiska dhiigaada, wadno garaacaada, 

iyo xanuunka fooshaada. Xanuunkaas waxaa 

la yiraahdaa nabar qabashada foosha. 

Haddii ay fool ku heyso, laguma siinayo 

wax cunto ah. Waxaa lagu siin kara biyo 

ama xoogaa jabab baraf ah. Kalkaalisada 

caafimaad waxay baaris joogto ah ku 

sameyneysaa siilkaada markay foosha ku 

heyso. Waxay kugu gelin doontaa fiilooyinka 

mashiinka khaas ah , oo tusiya caddada 

wadno garaaca ilmahaaga xiliga foosha ku 

heyso. Mashiinka waxaa la yiraahdaa uurku-jire 

ilaaliye. 

Cunida Cuntada 

Caafimaadka uu leh 

Addiga iyo llmahaaga 

Haddii aad uur leedahay, cunida cuntada 

caafimaadka leh waa u muhiim addiga iyo 

ilmahaaga. Ilmahaaga wuxuu u baahan yahay 

cunto caafimaad leh oo ka timaado jirkaada 

siduu ugu koro si munaasib leh. Cunida cunto 

sax ah waxay kaa cawineysaa inaad heshid 

caafimaad suurto gal leh. 

5 

Waxaad cuntid waa u muhiim sidaad wax u 

qaadatid (cunto yar ama badan). 

Waxaad cuntid markaad 

uur leedahay 

1. Miro sida tufaaxa (2-4 qeybood 

maalintii): Miraha waxay leeyihiin fitamiin 

iyo macdan ka caawisa ilmahaaga aragtida, 

maqaarka iyo dhiiga. 

2. Khudaar (3-5 qeybood maalintii): 

Khudaarta waxay leeyihiin fitamiin iyo 

macdan ka caawisa ilmahaaga aragtida, 

maqaarka iyo dhiiga. 

3. Rootiga, badarka, bariiska, iyo 

baastada (6-11 qeybood maalintii): 

Cuntadani waxay ku siineysaa quwad, 

fitamiin iyo macdan u fiican ilmahaaga. 

4. Caano iyo waxyaabaha caanaha laga 

sameyo (4-6 qeybood maalintii): Kuwani 

waxay ku siiyaan nafaqo kaa caawinta lafo 

dhiska ilmahaaga, indhaha, iyo ilkaha. 

5. Hilibka iyo cunta borotiinka leh, sida 

lowska shiidan, digirta, towfuuga 

(3-4 qeybood maalintii): Kuwani waxay 

keenaan nafaqo kaa caawinta muruq 

dhiska ilmahaaga, dhiiga iyo maskaxda. 

Talo Siinta Cuntada 

Caafimaadka Leh: Sameey 

iyo Ha Sameynin 

Sameey 

• Cab ugu yaraan 8 koob oo biyo ah 

maalintiiba. 

• Cun wax yar, oo cunto joogto ah, laakiinse 

ha cunin cunto dufan leh ama la shiilay. 

Tani waxay kaa cawineeysaa inaad ka 

dhowrsatid laabjeexa ama mataga. 

• Xafid inaad tagtid balammada 

dhakhtarkaaga umuliya kuu sameeyo 

xiligaad uurka leedahay.


• Qaado fitamiinka dhakhtarkaaga umuliya 

kugu amray xiligaad uurka leedahay. 

Dumarka uurka leh waxay u baahan yihiin 

dhiig kordhis siyaado leh siday ooga kor 

tagaan ciladaha maskaxda iyo xandulaha 

dhabarka, sida cudurka loo yaqaan 

“dhabar furan” Afka Ingriiska lagu yaqaan 

spina bifida (open spine). Haddii aad dhib 

ku qabtid qaadashada fitamiinka, la hadal 

dhakhtarkaaga ama kalkaaliyaha Hooyo 

Iyo Ani. 

Ha Sameeynin 

• Ha cunin cuntada dufanka leh (sida 

macmacaanka, doonatka, buskudka, hot 

dooga, iyo waxyabaha qansiirka laga 

sameeyo). 

• Ha cabin aalkolada, sigaarka, ama ha 

isticmaalin muqaadiraadka sharciga 

diidan. 

• Ha cunin ama cabin cabitaanka sonkor 

la’aanta ah, macmaanka sonkor la’aanta 

ah, ama jalaatada iyo caano fadhiga 

sonkor la’aanta ah. Waxyaabahaan 

waxaa ku jira macaaneeye oo aan 

dabiic ahayn. Waxyaabahaan dhibaatay 

u geeysan karaan ilmaha uurka 

ku jira. Iskuday inaadan isticmaalin 

macaaneeyaha Afka Ingriika loo 

yaqaan Nutrasweet ama Saccharin. 

• Isku day in aadan cabin maalintiiba 

in ka badan labo koob cabitaanka leh 

macdanta loo yaqaan Kaafa’iin (sida 

kokakolada, shaaha, kafeyga). 

Waa Maxay Miisaanka Isoo 

Kori Kara? 

Xiliga uurka ma aha xiligaad lumiso 

miisaanka jirkaada haddii uusan 

dhakhtarkaada kugu amrin. Soomida, cunto 

yareenta ama mataga waxay keeni karaan in 

aadan helin nafaqada addiga iyo ilmahaaga u 

baahan tihiin. Isku celcelin dumarka uurka 

leh waa inay soo kortaa 25 ilaa 35 rodol. 

6 

Jadwalka soo socda wuxuu 

sheegaa meelaha miisaanka 

koro 

• Naasaha 1 ilaa 1 1/2 rodol 

• Dhiiga 3 ilaa 4 1/2 rodol 

• Biyaha dheeraadka 4 ilaa 6 rodol 

• Ilmo galeenka 2 1/2 ilaa 3 rodol 

• Mandheerta 1 1/2 ilaa 2 rodol 

• Biyaha ilmo galeenla 2 ilaa 3 1/2 rodol 

• Ilmaha 7 ilaa 8 rodol 

• Nafaqada 4 ilaa 6 rodol 

-------------------------------------------------- 

Isku dar miisaanka kordha: 25 ilaa 35 rodol 

Waxyaabaha 

Waxyeelo u 

Keena Addiga iyo 

Ilmahaaga! 

Hadda markaad uurka leedahay, waa inaad 

iska dowrtaa waxyaabaha u keeni kara 

waxyeelo addiga iyo ilmahaaga. 

Waxyaabahaan Iska Dhowr 

• Cabida sigaarka – Ha cabin sigaar. 

Haddii aad sigaar cabtid – waa inaad 

joojisaa. Cabida sigaarka waxyeelo 

ayuu u keenaa addiga iyo ilmahaaga! 

Haddii aad u baahan tahay in lagaa 

caawino sidaad u joojin lahayd, nala 

socodsii. Waan ku caawini karnaa. 

Sidaad u heshid warbixin dheeraad leh 

ee saabsan joojinta sigaarka, ka wac 

Khidmooyinka Warbixinta Kaankarada 

1-800-422-6237. Waxaad kaloo wici 

kartaa Great Start, waa mashruuca 

kale oo lacag la’aanta ah 1-866-667- 

8278.


• Aalkolo iyo Muqaadiraad– Ha cabin 

aalkolo ama ha qaadanin muqaadiraad. 

Aalkolo iyo muqaadiraadka waxay wax 

yeelaan addiga iyo ilmahaaga. Haddii 

aad cabtid aalkolo iyo muqaadiraad 

waa INAADAN naas siin ilmahaaga. 

Waa inaad siisaa ilmahaaga caanaha 

dhalada. 

• Warbixinta dheeraadka oo ku saabsan 

sida loo joojiyo cabitaanka aalkoloda, 

ka wac 1-800-ALCOHOL (1-800-252- 

6465). 

• Warbixinta dheeraadka oo ku saabsan 

daaweynta muqaadiraadka, ka wac 

1-800-662-HELP (1-800-662-4357). 

• Warbixinta dheeraadka ee helitaanka 

caawinaad joojinta aalkoloda 

iyo muqaadiraadka: 

• Dadka degan dagmooyinka Bullitt, 

Henry, Oldham, Shelby, Spencer, 

and Trimble, ka wac Seven Counties 

1-800-264-8799. 

• Dadka degan degmada Carroll 

County, ka wac Northern Kentucky 

Regional Mental Health/Mental 

Retardation Board, Inc 502-732-9331. 

• Dadka degan degmada Jefferson 

county members, ka wac Project 

Link 502-583-3951. 

• Dadka degan degmooyinka Breckinridge, 

Grayson, Hardin, Larue, 

Marion, Meade, Nelson and Washington 

county members, ka wac 

Communicare 1-270-769-1304 or 

1-800-641-4673. 

• Daawo– Ha qaadan daawo (xataa aasbariin) 

addigoon la tashan dhakhtarkaaga. 

• Raajo – Ka fogaaw raajada, haddi 

uusan dhakhtarka umuliya (OB) uusan 

kugu amrin. Raajada waxay wax yeelo u 

geysan kartaa ilmahaaga. 

• Kiimiko – Ka fogaaw kiimikada, sida 

kuwa lagu buufiyo ama lagu dilo 

cayayaanka, ranjiga ama dawooyinka 

qafiifiya ranjiga. Weydii dhakhtarkaaga 

inta aadan isticmaalin kiimiko. 

7 

Cudurada Ciridka iyo 

Caruurtaa Ku Dhasha 

Miisaanka Yar 

Caafimaadka ilkahaaga iyo ciridkaaga waxay 

wax yeelo ku sameeyn karaa ilmahaaga 

uurka ku jira. Dumarka leh cudurada 

ciridka waxay dhali karaan ilmahooda xili 

ka horeeya xiliga caadiga ah ama waxay ku 

dhalaan ilmaha miisaan yar. Wax yeelo ayey 

u keentaa ilmahaaga markey dhashaan xili 

hore ama miisaankooda u yar yahay. 

Cudurka ciridka ma aha mid markasta 

xanuun badan, waxaa laga yaabaa in aadan 

dareemin inaad qabtid cudurka. Mararka 

qaarkood cudurka ciridka ma laha astaamo 

aad ku garan kartid inaad qabtid, ama 

waxaa laga yaabaa inaad ku aragtid dhiig 

ciridkaaga markaad cadeysaneyso ama/ 

iyo ciridka oo ku gaduuto, bararo, ama 

jileec noqdo. Waxaad u baahan tahay inaad 

dhaqso u aragtid dhakhtarka ilkahaa! 

Akhbaarta fiican waxay tahay in cudurka 

ciridka looga hortagi karo si sahlan, loona 

daaweyn karo si sahlan marka la arko 

bilowgiisa hore. Dariiqa fiican oo looga 

hortagi karo lana daaweyn karo waa addigoo 

ka dhiga ilkaha iyo ciridka nafiid. 

Isku Day Inaad Ilkaha Iyo 

Ciridka Caafimaad Siiso 

• Cadey ilkaha iyo ciridkaaga labo mar 

maalintiiba. 

• Findhicil dhex mari ilkaha ugu yaraan hal 

mar maalintiiba. Inta aadan seexanin ka 

hor ayaa fiican inaad findhicilato. 

• Sameey nadiifinta ilkaha oo joogto ah. 

• Cun cunto caafimaad leh.


Xataa haddii ciridku ku danqanaayo, 

ha joojinin inaad cadeysato ama aad 

findhicilato. 

Ma ogtahay in sanadkiiba mar baarista 

ilkaha ay tahay faa’iidada ay helaan 

xubnaha ka tirsan Passport Health Plan? 

Baaris Goor Hore Iyo Baaris Wareegto 

Leh, Ugaansho Nooca Cudurka Iyo 

Tijaabo oo Afka Ingriiska loo yaaqaan 

Early and Periodic Screening, Diagnosis 

and Treatment (EPSDT) ay tahay 

mashruuc daboola qarashka balamada iyo 

khidmooyinka dheeradka ah ee la siiyo 

xubnaha ila iyo da’da 21 jir haddii ay 

noqoto lama huraan. Haddii addiga ama 

ilmahaaga tihiin xubno ka tirsan Passport 

Health Plan welina aadan arkin dhakhtarka 

ilkaha, fadlan soo wac maanta sidaad u 

sameysatid balan. Haddii aad u baahan 

tahay caawinaada helitaanka dhakhtarka 

ilkaha, ka soo wac Khimooyinka Xubnaha 

ee Passport Health Plan 1-800-578-0608. 

Wakiilka Khidmooyinka Xubnaha ayaa kaa 

caawini helitaanka dhakhtar ilkaha oo ka 

tirsan Passport Health Plan. 

Lalabada iyo Mataga 

Markaad Uurka 

Leedahay 

Lalabada iyo mataga yimaada markaad 

uurka leedahay waxaa la yiraahdaa walac. 

Waxayna dhici kartaa xili kasta maalintii. 

Inta badan dumarka wey lalaboodaan weyna 

matagaan markey uurka leeyihiin. Inta 

badan waxay bilaabataa 4ta ilaa 6da usbuuc 

ee hore waxayna dhamaataa usbuuca 14aad 

ee uurka. Lalabada iyo mataga fudud ma 

wax yeelo caafimaadka ilmahaaga. Lalabada 

iyo mataga micnaheedu ma aha in ilmahaaga 

uu jiran yahay 

8 

Walaca Waxaa Laga Yaaba 

Inuu Keeno: 

• Markuu sareeyo dheecaanka loo 

yaqaan hormoon ee jirka ku jira. 

• Dareenka urinta sankaada oo sareeya. 

• Walwalka iyo walaaca uurka keeno. 

• Caloosha oo aan u shiideyn cuntada 

sida caadiga ah. 

• Cuntada caloosha ku jirta oo hunguriga 

timaada (dhuunta caloosha). 

• Fitamiino la’aan 

Waxyaaba Aad Sameyn 

Kartid oo Kaa Caawina 

Inaad Dareentid 

Caafimaad: 

• Cun rooti qalalan, karakaris, ama rootiga 

bariiska laga sameeyo 20 daqiiqo 

ka hor inta aadan ka kicin sariirta (si 

aadan ugu baahan inaad ka kacdo sariirta, 

dhigo karakaris ama rootiga baariska 

laga sameeyo dhinaca sariirtaada). 

• Ooga kac sariirta si aan degdeg ahayn, 

ku fadhiiso dhinaca sariirta daqiiqado. 

• Qaado hawo cusub. 

• Ka fagow araga, urinta, iyo dhadhamada 

cuntada ku dhibta. 

• Cun 5 ilaa 6 goor maalintii. 

• Isku day inaad calooshada aadan ka dhigin 

faaruq. 

• Cun inta aadan gaajoon. 

• Kor u fadhiiso markaad cunto cuntid. 

• Cun cunto leh subag ama dufan yar. 

• Cab cabitaan qabow xili kasta maalintii, 

cabna cuntada ka hor. Haddii aad cabtid 

markaad cuntada cuneysid lalabo ayey 

keentaa, cun cunto qoyaan badan leh 

sida ansalaatada, batiikha, iyo liinta. 

• Qaado fitamiinka la qaato xiliga uurka 

sidaad u heshid nafaqo. Qaado fitami-


inka xiliga uurka markaadan ku xanuunsaneyn, 

sida ka hor inta aadan seexan. 

Haddii aadan qaadan karin fitamiinkaaga, 

la hadal dhakhtarkaaga umuliya inaad 

qaadatid badalkooda 2 fitamiinka caruurta. 

Waa Maxay Haddii Aan 

Qabo Lalabo iyo Matag Aad 

U Daran? 

Haddii aad qabtid lalabo iyo matag aad u 

daran waxaad dhumineysaa miisaanka iyo 

biyaha jirka ku jira, weyna u xuntahay addiga 

iyo ilmahaagaba. Lalabada iyo mataga aad u 

daran waa walac xun, waxaana Afka Ingriiska 

loo yaqaan hyperemesis (haybaremasiis). 

Markaad qabtid walac xun, waxaad lumineysaa 

nafaqada addiga iyo ilmahaaga u baahan tihiin 

inaad ku caafimaadaan. 

Waxaa Laga Yaabaa Inaad 

Qabtid Walac Xun Haddii: 

• Aad lumiso miisaan 5 to 10 rodol. 

• Cunto iyo cabitaan aadan ku heyn karin 

calooshaada muddo ka badan 24 saac. 

• Kaadidaada oo noqoto casaan, ama ay 

yaraato. 

• Calool xanuun, qandho, wareer ama 

daciifnimo. 

Soo wac dhakhtarka umuliya isla 

markiiba hadaad u maleyneysid inaad 

qabtid walac xun (hyperemesis). 

Waxaad u baahnaan kartaa daryeel 

caafimaad. 

• Waxaa laga yaabaa in dhaklhtar umuliya 

uu doonaayo inuu xafiiskiisa kugu 

arko si loo sameeyo baaritaan. 

• Dhakhtarkaaga umuliya wuxuu kuu qori 

karaa daawooyin kaa caawina lalabada 

iyo mataga. 

9 

• Dhakhtarkaaga umuliya wuxuu ku suri 

karaa faleebo ku celiya dheecaanka 

korkaada lumiyey. 

• Dhkahtarkaaga umuliya cusbitaalka 

ayuu ku dhigi karaan si loo xukumo 

lalabada iyo matagaaga. 


Dareenka Xanuunka: Dareenka Jirada. 

KHATARTA SARE 

Dhiig Karka Iyo 

Qalalka Uurka 

Maxay Yihiin? 

Dhiig karka Afka Ingriisk loo yaqaan Preeclampsia 

-Birii-iklambsiya-(mar kalena loo 

yaqaan dhiig karka uurka ama cadaadiska 

dhiiga oo sareeya) waa xaalad timaada xiliga 

uurka. Calaamadaheedu waa dhiig kar sare, 

borotiin ku jira kaadida (dhakhtarkaaga 

umuliya ayaa xafiiskiisa ku baaraya 

borotiinka kaadida), iyo/ama barar. Dhiig 

karka uurka waxay dhacdaa xiliga dhexe 

ilaa dhamaadka uurka waana u khatar addiga 

iyo ilmahaaga. Mandheerta ayaa suurto gal 

ka dhigata inay siiso nafaqada ilmahaaga u 

baahan yahay inuu koro. Dhiig karka uurka 

waxay hoos u dhigtaa hawada iyo nafaqada 

uu ka qaato ilmaha mandheerta. Taasi waxay 

keyntaa in ilmahaagu ku dhasho miisaan ka 

yar kan caadiga ah. Dhiig karka uurka waxay 

keeni kartaa in mandheerta ka go’do ilmaha 

caloosha ku jira dhalasho ka hor. 

Haddii aad qabtid dhig karka uurka, aadana 

la socon amarka dhakhtarkaaga umuliya, 

waxaa kugu dhici kara qalalka uurka, Afka 

Ingriiska loo yaqaan Eclampsia (Iklambsiya). 

Qalalka uurka waxaalada u keenta hooyada 

in qalal qabto. Markaad xukuntid Biriiiklambsiya, 

siiba dhiig karka uurka, waxaa 

laga yaaba in ilmahaago iyo addigaba uusan 

qaban qalal.


Booqashada xafiiska dhakhtarkaada 

umuliya, dhakhtarka wuu ku miisaami, 

wuuna kaa baari dhiig karka uurka iyo 

borotiinka kaadida. Hubi inaad wacdid 

dhakhtarkaaga umuliya haddii aad isku 

aragtid calamadahaan: 

• Madax xanuun 

• Dhibaato ka timaada aragtida, sida araga 

isku dhex qasan ama mugdiga ku jiro. 

• Barar. 

• Dhawaaqa ka yeera dhagaha. 

• Calool xanuun ama gubasho. 

• Dhiig oo ka yimaada siilka. 

Sidee U Xukuntaa 

Cadaadiska 

Dhiigaada 

Hel Nasniino Badan 

• La soco amarka dhakhtarka umuliya inaad 

sariirta seedatid aadna yareeysid 

dhaqdhaqaaqa. 

• Markaad nasaneyso ama seexatid, u 

seexo dhinaca bidixda. Taasi waxay 

kaa caaweneysaa in dhiigu uu gaaro 

ilmahaaga. 

• Ha u seexan dhabar dhabar. Tani 

waxay yareysaa dhiiga inuu gaaro ilmahaaga. 

• Ka fagoow inaad walwashid ama aad daashid. 

Qaado Daawooyinka 

Dhakhtarkaaga Umuliya Uu 

Kugu Amran Oo Keliya. 

• Ha qaadanin dawooyinka saaran miisaadka 

farmashiyaha haddii uusan 

ogolaan dhakhtarkaaga umuliya. 

• Haddii uu dhakhtarkaaga umuliya ku 

siiyo daawada dhiig karka u qaado 

siduu kugu amray. 

Ka fogoow cabida sigaarka, 

aalkolada, iyo isticmaal 

muqaadiraadka sharci la’aanta ah. 

10 

Ilaali Waxaad Cuntid 

• Yareey cunida cusbada. 

• Yareey cunida cunta diyaarka ah, sida 

cunta lagu gado dukaamada ay ku jiraan 

hilibka diyaarka ah. Cuntaas waa laga 

helaa cusbo badan/maadada soodiyam. 

• Ha ku darsan cusbo cuntaada, isticmaalna 

cusbo yar markaad cuntada karsaneysid. 

• Ku fikir inaad isticmaasho bedelka 

cusbada. 

• La soco cuntada khaaska ah ee 

dhakhtarkaaga umuliya uu kuu soo qoray. 

Calaamada Digniinta Leh 

Calaamadaha digniinta leh waxay kuu 

sheegayaan in wax ka khaldan yihiin jirkaada. 

Haddii aad aragtid calaamadaha digniinta 

leh markaad uurka leedahay, u sheeg 

dhakhtarkaaga umuliya sida ugu dhaqso 

badan: 

• Dhibco ama dhiig badan. 

• Dheecaan ka yimaada ama kaa dareera. 

• Haddii dhaqdhaqaaqa ilmaha uu yaraado 

ama joogsado (Kadib markii aad 

gaartid usbuuca 19aad ee uurka). 

• Calool xanuun 

• Kaadida oo ku gubta ama ku xanuujisa. 

• Wareer ama suuxdin . 

• Aragtida oo wareerta. 

• Maxad xanuun oo aan joogsaneyn. 

• Matag oo aan istaageyn. 

• Jiriirico, qandho ama firiiric. 

• Gacmaha, lugaha ama wajiga oo si 

dhaqso leh kuu barara ama buurta. 

Haddii aad isku aragtid calaamadaha kor ku 

qoran, wac dhakhtarkaaga umuliya. 

Haddii aad tagtid cusbitaalka, wac 

kalkaaliyahaaga Hooyo Iyo Ani. 

Waxaad kaloo waano ka heli kartaa 

Leenka Kalkaaliyaha Waanada ee Passport 

Health Plan oo 24 saac maalintiiba ah.


Lambarka waa 1-800-606-9880. Haddii 

wax maqalkaadu uu xun yahay, waxaad waci 

kartaa lambarka TDD/TTY 1-800-648- 

6056. 

Waa Maxay Fool 

Diin? 

Fool diin (yimaado dhalmada ka hor) 

micnaheedu waa markaad aragtid 

calaamadaha foosha intaadan gaarin 

usbuuca 37 ee uurka. Waa muhiim inaad 

wacdid khakhtarkaaga umuliya ama aad 

tagtid cusbitaalka haddii aad isku aragtid 

calaamadaha foosha: 

• Gumaar maroogis joogto ah, mid xanuun 

leh iyo midaan xanuun laheyn. 

• Araga dhiiga (dhibco ama dhiig badan). 

• Dheecaan ka yimaada ama kaa dareera. 

Waxaa laga yaabaa in kiisha biyaha ee 

la socda ilmaha uu dilaaco. Haddii taas 

dhacdo, wac dhakhtarkaaga umuliya. 

Waxaad u baahan tahay inaad aadid 

cusbitaalka. 

• Xanuun liita, dhabar hoose oo ku xanuuna 

ama aad dareento cadaadis. 

• Calool maroojis la socota shuban ama 

shuban la’aan. 

Fadlan soo wac kalkaaliyahaaga Hooyo iyo 

Ani haddii aad cusbitaalka u tagtay fool diin. 

Waxaad kaloo waano ka heli kartaa 

Leenka Kalkaaliyaha Waanada ee Passport 

Health Plan oo 24 saac maalintiiba ah. 

Lambarka waa 1-800-606-9880. Haddii 

wax maqalkaadu uu xun yahay, waxaad waci 

kartaa lambarka TDD/TTY 1-800-648-6056. 

Cudurka Isdhaafka 

Dhiiga ee Rh iyo 

Daawada RhoGam 

11 

Waa Maxay Cudurka 

Isdhaafka Dhiiga Ee Rh? 

Qofkasta wuxuu ku dhashaa nooc khaas ah 

oo dhiig ah (Nooca O, A, B, ama AB). Dhiig 

kasta wuxuu leeyahay isir, Afka Ingriiska 

loo yaqaan Rh Factor. Isirka waa mid 

diimo leg ama mid aan diimo laheyn, Afka 

Ingriiska loo yaqaan Rh negative iyo Rh 

positive. Nooca dhiigaada marna ma bedelmo. 

Haddii dhiigaada yahay mid leh Rh diidmo 

leh, ilmahaaga leeyah Rh aan diidmo leheyn, 

ilmahaaga ama ilmaha aad dhali doonto 

mustaqbilka oo leh Rh aan diidmo laheyn 

waxaa ku dhici kara cudurka isdhaafka dhiiga, Rh. 

Sidee Ku Ogaan Kara 

Haddii Aan Leeyahay Rh 

Diidmo Leh? 

Dhakhtarkaaga umuliya ayaa kuu sameyn 

kara baaritaan inta uurkaaga yar yahay. 

Sidee Cudurka isdhaafa 

dhiiga,Rh, u wax yeela 

ilmaha? 

Wuxuu keeni kara: 

• Cagaarshow (indhaha iyo maqaarka jirka 

oo casaada). 

• Dhiig yarid. 

• Daawac maskaxeed ama garasho. 

• Wadnaha oo shaqeyn waayo. 

• Neefsashada oo dhib noqota. 

• Dhimasho. 

Sidee Ilmaha Ugu Dhacaa 

Cudurka Isdhaafka Dhiiga, Rh? 

Haddii dhiiga hooyada oo leh Rh diimo 

leh ay ku darsanto dhiig leh Rh aan diimo 

laheyn, dhiiga hooyadu wuxuu sameeya 

ugxanyo la dagaalama dhiiga aan laheyn 

diidmada Rh. Taasi waxay dhacdaa xiliga 

uurka ama xiliga ilmaha dhasho. Marka


ay dhacdo taas, ilmaha dhalan doona 

mustaqbalka waxay halis u yihiin cudurka 

isdhaafka dhiiga, Rh. 

Dhiiga leh Rh diidmo leh wuxuu ku darsami 

karaa dhiiga leh Rh diidmo la’aan: 

• Marka ilmaha uu dhalanaayo. 

• Marka la sameeyo baarista Afka 

Ingriiska loo yaqaan amniocentesisamniyoosantiisas 

(waa baaris lagu 

sameeyo biyaha ku heeraarsan ilmaha ku 

jira ilmo galeenka). 

• Markaad dhicistid. 

• Marka abuurka ilmaha lagu sameeyo ilmo 

galeenka (tuubada ilmo galeenka) ee Afka 

Ingriiska loo yaqaan an ectopic -ektoobik- 

(tubal) pregnancy. 

• Marka ilmaha la soo xaaqo. 

• Marka dhiig jirka lagu shubo. 

• Markay jug kaa gaarto caloosha. 

Maxaan Sameeyn Karaa 

Inaan Ka Dhifaaco Cudurka 

Isdhaafka Dhiiga ee Rh 

Ilmaheygaan iyo Kuwa 

Mustaqbilkaba? 

Haddii dhiigada yahay mid leh Rh diimo leh, 

dhakhtarkaaga umuliya ayaa ku siin karo 

cirbad Afka Ingriiska loo yaqaan RhoGam 

(Roogam). Cirbadaha RhoGam waxay 

joojiyaan inuu dhiigaada sameeyo unugyada 

la dagaalama dhiiga ilmahaaga hadda iyo 

mustaqbilkaba. Waxaad heleysaa hal cirbad 

marka uurkaaga gaaro 28 usbuuc (bisha 

7aad), cirbada kalana 2 ama 3 maalmood ka 

dib markaad dhasho. 

Haddii dhiigaada yahay mid leh Rh diimo 

leh, la hadal dhakhtarkaaga umuliya inuu ku 

siiyo cirbada RhoGam. 

12 

Hurgumada Kaadi 

Mareenka 

Waa Maxay Hurgumada 

Kaadi Mareenka ee Afka 

Ingriiska loo yaqaan Urinary 

Track Infection (UTI)? 

Hurgumada kaadi mareenka (UTI) waxay 

hurgumo ku dhici karta sida soo socota: 

• Kaadi heysta (meesha kaadidu keyd ku 

tahay). 

• Tuubada kaadida (tuubooyinka ka 

qaada kaadida kaadi heysta). 

• Kilyaha (halboolaha sameeysa kaadida). 

Hurgumada kaadi mareenka waxaa keena 

geermis ku dhaca nidaamka jirka kaadida u 

sameeyo. 

Sideen Ku Garan Karaa 

Haddii Aan Qabo 

Hurgumada Kaadi 

Mareenka? 

Kaadi heysta hurgumeysan waxay kuu keeni 

kartaa: 

• Addigoo dareema markaska inay kaadi 

ku heyso. 

• Addigoo dareema inay kaadi ku heyso 

laakiinse aadan kaadin karin. 

• Addigoo kaadiya wax yar. 

• Addigoo dareema xanuun iyo gubasho 

markaad kaadineysid. 

• Kaadidaada oo aad ku aragtid dhiig. 

• Kaadidaada oo saaran caad. 

• Addigoo dareema majuujis.



Kilyaha? 

Waa muhiim inaad ogaatid hurgumada 

kilyaha inayn ciyaar aheyn ayna ka xuntahay 

hurgumada kaadi heysta. Marka geermiska 

u safro tuubooyinka kaadi mareenka oo 

ay gaarto kilyaha waxaa kugu dhici kara 

hurgumada kilyaha (oo Afla Ingriiska loo 

yaqaan pyelonephritis- baylonfiritis). Kani 

waa hurgumo khatar ah oo u baahan in 

cusbitaalka lagugu daaweeyo laguna siiyo 

fileebe antibiyootik ah. Mar haddii uu kugu 

dhaco hurgumada kilyaha, waxay u badan 

tahay inuu kugu soo noqdo mar labaad. 

Maxay Hurgumada Kilyaha 

Ku Gaarsiin Kartaa? 

Hurgumada kilyaha waxay kugu ridi kartaa: 

• Qandho ama jiriirico. 

• Dhabar xanuun ka hooseeya feeraha hoostooda. 

• Cunto xumo, lalabo iyo/ama matag 

• kaadi dhiig. 

• Fool diin iyo addigoo dhala ka hor xiliga 

caadiga ah. 

• Daawac ay u geysato kilyaha. 

See Loo Daaweeya 

Hurgumada Kaadi Mareenka? 

Dhakhtarkaaga umuliya ayaa ku siin kara 

daawo aan wax yeelo u geeysan addiga iyo 

ilmahaaga. Waa inaad dhameysid daawada 

oo idil si loo hubiyo in geermiska dhinto. 

Ha joojin qaadashada daawada markay 

calaamadaha hurgumada tagaan. 

Halkani waa tusaaloyin caawinaad leh oo aad 

la socotid markaad qabtid hurgumada kaadi 

mareenka: 

• Cab biyo ku filan inaad kaadisid halkii 

saacba mar. Tani waxay biyo raaci ku 

sameyneysaa kilyaha iyo kaadi mareenka. 

Biyo cabida waxay hubineysaa 

in daawada gaarto kilyaha oo idil, kaadi 

mareenka iyo kaadi heysta. 

13 

• Cab casiirka ama dheecaanka miraha 

Afka Ingriiska loo yaqaan cranberry 

juice -karaanbari juus. Cranberry 

juice ka wuxuu dejiyaa bararka kilyaha, 

kaadi mareenka, iyo kaadi heysta. 

• Ha cabin cabitaanka sida cokakolada, 

shaaha, kafeyga, ama kakaawaha. 

Waaxaa ku jira maadada Afka Ingriiska 

loo yaqaan Caffeine- Kaafa’iin oo 

dhiba kaadi heysta. 

See Ooga Hortagaa 

Hurumada Kaadi Mareenka? 

• Cab cabitaan badan, sida biyaha. 

• Markaad isticmaasho musqusha, tirtirka 

ka bilaaw horey gaarsiina gadaal. 

• Isticmaal surwaal hoose oo nadiif ah 

kana sameysan suuf. 

• Ku dhaqo saabuun qafiif ah. 

• Ha isticmaalin waaskada qubeyska. 

• Cun cunto miisaaman. Cunida miro ama 

furuto cusub ayaa ku caawin karta. 

• Markasta kaadi kadib markaad jaceyl 

sameeysid. 

Soo wac dhakhtarkaaga umuliya sida ugu 

dhaqso badan haddii aad isku aragtid 

calaamadaha ama dareenka hurgumada 

kaadi mareenka ee Afka Ingriiska loo 

yaqaan Urinary Tract Infection (UTI). 

Kaadi Sokoroowga 

Xiliga Uurka 

Waa Maxay Cudurka Kaadi 

Sonkoroowga Xiliga Uurka 

oo Afka Ingriis Loo Yaqaan 

Gestational Diabetes 

Mellitus (GDM)?

Kaadi Sokoroowga Xiliga Uurka (GDM) waa 

kaadi sokoroow yimaada xiliga uurka. Inta 

badan wuxuu yimaadaa inta u dhaxeysa 

usbuuca 24aad iyo 28daad wuxuuna tagaa 

dhalmada kadib. Kaadi sonkoroowga uurka 

waa cudur khatar ah wuxuuna waxyeelo u 

geysan karaa addiga iyo ilmahaagaba. Waa 

muhiim in lagaa baaro mar kastaba kaadi 

sokoroowga xiliga uurka waana inaad la 

socotid amarka uu ku siiyo dhakhtarkaaga umuliya. 

Insuliinka waa maado dheecaan ah oo 

jirkaada sameeyo. Xiliga kaadi sonkoroowga 

uurka ku haayo jirkaado waa ku dhib inuu 

sameeyo insuliin. Insuliinka waxay caawintaa 

in sonkorta dhiiga ku jirta ay gaarto 

unugyada jirka, sida murqaha. Haddii 

jirkaada uusan sameyn karin insuliin, ama 

insuliinka gabo howshiisa, sonkorta waxay 

ku hartaa dhiiga waxayna ka dhigtaa dhiig 

sonkortiisa mid sareysa. 

Calaamadaha Kaadi 

Sonkoroowga Uurka 


Ma dareemi kartid kaadi sonkoroowga xiliga uurka, 

hase yeeshee, calaamadahaan waa suurto gal: 

• Nasniino la’aan. 

• Oon. 

• Maqaarka jirka oo ku qalalo. 

• Wadno garaac dheereeya 

• Neeftaado oo u soo urta sida miro ama 

furuto. 

• Lalabo, matag. 

• Daal, daciifnimo. 

Waa In Lagaa Baaro Kaadi 

Sonkoroowga Uurka 

Maadaama aadan laheyn calaamada lagu 

garto kaadi sokoroowga xiliga uurka (GDM), 

waa muhiim in lagaa baaro. Usbuucyada 

u dhexeeya 24aad iyo 28daad ee uurka, 

dhakhtarkaaga umuliya ayaa amri dhiig 

baaris (baarista dulqaadka sonkorta) si loo 

hubiyo sonkorta dhiigaada. Waxaa laga 

yaabaa inay qaadato baaris ka badan hal 

mar in la arka inaad qabtid kaadi sonkoroow. 

Waa muhiim in baarisyada dhakhtarkaaga 

14 

umuliya amray inaad sameeysid. Waxaa 

kaloo muhiim ah inaad la socoto waanooyinka 

lagu siiyey, sida inaadan wax cunin ama 

cabin baarista ka hor. 

Haddii aad qabi jirtay kaadi sonkoroowga 

uurka uurkaagii hore, hubi inaad u sheegtid 

dhakhtarkaaga umuliya. Asaga ama ayada 

ayaa sameeyn baarista kaadi sonkoroowga 

uurka balanta ugu horeysa markaad uur 

yelatid. 

Haddii Aad Qabtid Kaadi 

Sokoroowga Xiliga Uurka 

(GDM) 

Waa la maamuli karaa dhibaatooyinka 

kaadi sonkoroowga xiliga uurka (GDM) u 

keeno addiga iyo ilmahaaga, waana laga 

hortigi karaa. Waa inaad la shaqeysaa 

dhakhtarkaaga umuliya sidaad u xukuntid 

cadada sonkorta dhiigaada sida ugu dhaqso 

badan markaad ogaatid in aad qabtid kaadi 

sonkoroowga uurka. 

Haddii aadan xukumi karin cadada 

sonkorta dhiigaada markaad uur 

leedahay: 

• Waxaad badineysaa fursadaha inuu kugu 

dhaco hurgumo badan. 

• Waxaad badineysaa fursadaha inuu kugu 

dhaco isdhaafka dhiiga Afka Ingriiska loo 

yaqaan pre-eclampsia-birii-iikalambsiya. 

Ka fiiri “Khatarta Sare” boga 9aad 

warbixinta dheeraadka ah ee ku saabsan 

isdhaafka dhiiga. 

• Ilmahaaga waxay helayaan sonkor ka 

badan intuu u baahan yahay. Tani waxay 

keentaa in ilmahaaga u koro si ka baxsan 

caadiga. Ilmaha weyn waxay kuu keeni 

karaan dhibaato markaad dhaleysid ama 

waxaad u baahnaan doontaa qalniinka 

caloosha. Ka fiiri “Saddexda Bilood ee 

Saddexaad” boga 22aad warbixinta 

dheeraadka ah ee ku saabsan qalniinka caloosha. 

• Waxaa laga yaabaa in ilmahaaga helo 

sonkorta dhiiga oo hooseysa markuu


dhasho. Marar badan ayaa baaris lugu 

sameyn doona dhiiga sonkorta ilmahaaga 

ka dib marka uu dhasho. 

• Ilmahaagu wuxuu ku dhalan karaa 

cagaarshow (maqaarka jirkiisa oo casaan 

noqda). Inta badan dhibkaan asaga 

ayaa iska taga, ama waxaa laga yaabaa 

in dhakhtarkaaga caafimaadka guud ee 

Afka Ingriiska loo yaqaan primary care 

provider (PCP) isticmaalo nalal ama iftiin 

daaweynta cagaarshowga. 

• Ilmahaaga wuxuu dhalan karaa muddo 

ka horeysa xiligiisa. Ilmaha dhasha xiligi 

hore sanbabadooda si fiican uma korin, 

taasina waxay ilmaha u keentaa neefsasho 

halis badan. 

Inkastoo kaadi sokoroowga xiliga uurka 

iskiis u baxo usbuucyo gudaheed marka 

la dhalo, waxay kordhin kartaa halista 

keenta inuu kugu dhaco kaadi sonkoroow 

uurka mustaqbilka soo socda iyo noloshaada 

markaad weynaato. Sababtaan darteed, 

waxaad u baahan tahay inaad xukuntid 

cabirka sonkorta dhiigaada addigoo cunaaya 

cunto caafimaad leh, jimicsi, iyo baaris joogto ah. 

Dariiqyada Aad Ku 

Ilaalisid Naftaada Iyo 

Tan Ilmahaaga Addigoo 

Xukumaya Cabirka Sonkorta 

Dhiigada 

Khabiirada Kaadi Sonkoroowga 

Haddii cabirka sonkorta dhiigaada aad ka 

dhigtid caadi markaad uurka leedahay, 

waxaad heleysaa fursad aad ku dhashid 

ilmo caafimaad leh. Waxaa laga yaaba in 

dhakhtarkaaga umuliya uu leeyahay khabiiro 

ku caawina. 

15 

Khabiiradaas waxaa ka mid ah: 

• Dhakhtarka Afka Ingriiska loo yaqaan 

endocrinologist - endookirinoolagist 

(waa dhakhtarka khabiir ku ah kaadi 

sonkoroowga). 

• Dhakhtarka Afka Ingriiska loo yaqaan 

perinatologist - berinatoolagist (waa 

dhakhtarka khabiir ku uurka khatarta 

leh). 

• Tababare kaadi sonkoroow oo diiwaansan 

(waa daryeele caafimaad oo 

xirfad u leh kaadi sonkorooga oo ku 

tusiya aqoonta sonkoroowga iyo sidaad 

gurigaada ugu baari laheyd cabirka 

sonkorta dhiigaada). 

• Aqoon yahan nafaqada jirka oo diiwaansan 

(waa daryeele caafimaad oo 

kaa caawina qorsheynta cunto caafimaad 

leh oo miisaaman ay ku jiraan 

cuntooyinka addiga iyo ilmahaaga u 

baahan tihiin). 

Baar Sonkorta Dhiigaada 

Baarista sonkorta dhiigaada waxay kaa 

caawintaa garashada caafimaadkaada. 

Talooyinka soo socda waxay kuu 

sheegaayaan xiliga ugu fiican ee la baaro 

sonkorta dhiiga. 

• Quraacda ka hor (cabirka sonkorta 

dhiigaadu waa inuu u dhexeeyo 60 ilaa 

iyo 90). 

• Hal saac ka dib markaad quraacatid 

(cabirka sonkorta dhiigaadu waa inuu u 

dhexeeyo 120 ilaa iyo 140) 

• Hal saac ka dib markaad qadeysid 


dhexeeyo 120 ilaa iyo 140). 

• Hal saac ka dib markaad casheyso 


dhexeeyo 120 ilaa iyo 140). 

• Haddii dhakhtarkaaga rabo inuu baaro 

sonkorta dhiigaada, 2 saac ka dib 

markaad cunto cunto, cabirka sonkorta 

dhiigaadu waa nuu ka yar yahay 120. 

• Dhakhtarkaaga waxaa laga yaabaa inuu 

rabo baarista sonkorta kaadidaada.


Waa muhiim intaad qortid natiijoooyinka 

sidaad u tustid dhakhtarkaada balantaad 

soo socota. 

Jimicsi 

Jimicisga wuxuu yareeya sonkorta 

dhiigaada. Jimicsi meel dhexaada ah 

markasta wuu kuu fiican yahay, laakiinsa waa 

inaad la tashato dhakhtarkaaga umuliya ka 

hor intaadan bilaabin nooc kasta oo jimicsi 

ah. 

Jimicsiga u fiican markaad uur leedahay waa: 

•Socodka. 

• Dabaasha. 

• Jimicsiga uurka. 

Qaado 20 illa iyo 30 daqiiqadood oo socod 

ah ka dib markaad cuntada cuntid si aad u 

xukuntid cabirka sonkorta dhiigaada. Dumar 

badan ayaa fahmay marka ay cunta cunaan 

in socodka noqdo mid ka dhiga cabirka 

sonkorta dhiigooda caadi. 

Xasuusnow waxyaabaha soo socda markaad 

jimicsi sameyneysid: 

• Ha jimicsan in ka badan 30 daqiiqadood 

markiiba. 

• Haddii jimicsiga uu dhib kugu yahay 

ama kugu dheer yahay, jirkaada wuxuu 

keeni karaa kuleel badan. 

• Garaaca wadnahaaga waa inuu ka 

badaan in ka sareeysa 140. 

Waxaa Laga Yaabaa Inaad U 

Baahatid Daawada Xukunta 

Sonkorta Dhiigaada 

Haddii nafaqo iyo jimicsi ay kaa caawini 

waayeen helitaanka cabirka caadiga ah 

ee sonkorta dhiigaada, dhakhtarkaaga 

wuxuu dalban karaa insuliin. Insuliinka 

kama gudbo mandheerta ilmaha ku dhagan, 

laakiinsa sonkorto way ka gudubtaa. 

Haddii aad u baahatid isticmaalka insuliin 

sidaad sonkorta dhiigaada caadi ooga 

dhigi lahayed, waa u caafimaad ilmahaaga. 

Aqoonyahanka kaadi sonkoroowga ayaa ku 

bari: 

• Sidaad u isticmaali laheyd insuliinka. 

16 

• Magacyada iyo nooca insuliinka aad 

isticmaaleysid. 

• Waqtiga aad qaadan kartid insuliinka. 

• Cadada insuliinka aad qaadan kartid. 

• Sidaad ugu qiyaasi laheyd insuliinka 

cuntadaada. 

• Sidaad ooga hortagi lahey in sonkorta 

dhiiga uusan yaraan. 

Calaamada suurto gal ka dhiga sonkorta 

dhiiga oo yaraato: 

• Madax xanuun. 

• Xanaaq. 

• Dhidid. 

• Garaaca wadnaha oo yaraado. 

• Hadalka oo miisaanka dhumiya. 

• Maqaarka jirka oo qaboow noqda. 

• Suuxdin ama wareer. 

Dhalmada Ka Dib 

Kaadi sonkoroowga xiliga uurka inta badan 

wuu iska tagaa markaad ilmahaaga dhasho. 

Waa inaad baartid mar labaad sonkorta 

dhiigaada lix usbuuc ka dib markaad 

dhashid oo aad dhakhtarkaaga umuliya u 

tagtid. Tani waxay u sheegeysaa addiga iyo 

dhakhtarkaaga in kaadi sonkoroowga kaa 

tagay. Tan iyo waqtigaad halista u noqotay 

kaadi sonkoroowga, noloshaada danbe waa 

inaad sanad kasta baartid cabirka sonkorta 

dhiigaada, maxaa yeelay wuu kugu soo 

noqon karaa mar kale. Waa muhiim inaad 

cuntid cunto caafimaad leh oo miisaaman, 

miisaankadane ilaalisid, sameysidna jimicsi 

joogto ah. Daryeelka caafimaadkaaga 

hadda micnaheedu wuxuu yahay yareenta 

fursada kaadi sonkoroow inuu kugu dhaco 

markaad weynaatid. 


Kaadi Sonkoroow: Marar qaardood loo 

yaqaan sonkorta dhiiga oo sareysa


Neefta iyo Uurka 

Neefsasho caafimaad leh waa muhiim! 

Ilmahaaga uurka ku jira noloshiisu waxay 

ku xiran tahay addigoo neefsada hawo 

cusub. Xataa haddii aad u maleeyneysid in 

aadan qabin neef, waa muhiim inaad ogaatid 

calaamadaha neefta. Calaamadaha neefta 

waxaa keena bararka iyo dariigyada neefto 

marto oo ciriiri noqota. Haddii aad qabtid 

mid ka mid ah calaamadahaan, addiga iyo 

ilmahaaga waxaa laga yaabaa in aadan helin 

maadada oksagiinka ah oo aad u baahan tihiin: 

• Qufac. 

• Hinraag. 

• Neefta qaadashada oo kugu yaraato. 

• Neefsahada oo dib kugu noqota. 

• Addigoo ciriiri ka dareentid xabadka . 

Sidee Neeftu U 

Waxyeeshaa Uurkaada? 

Haddii aad leedahay calaamadaha kor 

ku qoran, waxaa laga yaabaa addiga iyo 

ilmahaaga in aadan helin oksogiinka korkiina 

u baahan yahay. Haddii calaamadaha neefta 

aan la daaweyn, waxaad badineysaa fursada: 

• Isdhaafka dhiiga oo Afka Ingriiska loo 

yaqaan Preeclampsia-biriikalambsiya (Ka 

fiiri “Preeclampsia” boga 9aad) . 

• Matag ka badan sida caadiga ah. 

• Siilka oo dhiig kaa yimaado. 

• Dhicis iyo dhalmo dib leh. 

Haddii calaamadaha neefta aan la daaweyn, 

ilmahaaga uurka ku jira waxaa ku dhici kara: 

• In uusan dhaqso u korin 

• In uu dhasho xili ka horeeya xiligiisa. 

• In uu ku dhasho miisan yar. 

• In uusan heysanin oksagiin ku filan markuu 

dhalanaayo. 

• Dhimasho. 

Akhbaarta fiican waxay tahay neefta waa la 

daaweyn karaa. Waxaa jir waxyaabo oo aad 

ku joojin kartid ama aad ku yareen kartid 

calaamadaha neefta. 

17 

Xukunka Calaamadaha 

Neefta 

Waxyaabo badan ayaa keena in neefta 

soo kacdo. Tusaalooyin ka mid ah waa 

sigaarka, dhogorta xayawaanka, baalasha 

xayawaanka, aqoolka, ugxanta ubaxa, 

jimicsiga, laab jeexa, iyo hawada oo isbadel 

keenta. Ka fagoow waxyaabaha kuu keeni 

kara inay neefta kugu dhacdo. Kala hadal 

dhakhtarkaaga waxaad sameeyn laheyd 

marka neeftu kugu kacdo. 

Daawada Neefta 

Haddii aaad neef qabtid, waa muhiim inaad 

ku xukuntid daawada saxda ah. Mararka 

qaarkood dumarka uurka leh waxay ka 

baqaan in daawada neefta wax yeesho 

ilmahooda uurka ku jira. Hase yeeshe, 

waxaa jira dhibaatoyin badan oo fooda soo 

saara hooyada iyo ilmaheeda uurka ku jira 

marka neefta aan la xukumin. 

Waxaa jira daawooyinka neefta oo aad 

qaadan kartid markaad uurka leedahay 

haddii dhakhtarkaaga umuliya ogolaado. 

Waa inaad markasta la hadashaa 

dhakhtarkaada umuliya ka hor inta aadan 

isticmaalin daawooyinka saaran miiska 

farmashiyaha ama tan laguu soo qoray. 

SADDEXDA 

BILOOD EE 

LABAAD 

Quudinta Ilmahaaga 

Naas Nuuginta Ma U Fiican 

Tahay Addiga iyo Ilmahaaga? 

Naas nuugintu waxay noqon kartaa mid 

qurxoon oo leh dareen dabiici ah addiga iyo 

ilmahaaga. Caanaha naaska waxay leeyihiin 

wax kasta ilmahaaga u baahan yahay iyo


unugyada ka difaaca jirka jeermiska keena 

cudurada. Waxaana loo tixgeliyaa inay tahay 

waxa ugu dabiicisan oo siiya caruurta cunto 

caafimaad leh. Hase yeeshee, waxaan ognahay 

in qof kasta uusan naas nuugin karin. Addiga 

oo kaliya ayaa ogsoon haddii naas nuuginta 

ay tahay mid u fiican addiga iyo ilmahaaga. 

Haddii naaska lagaa qalay, kala hadal 

dhakhtarkaaga umuliya naas nuuginta. Waa 

muhiim inaad ogaatid inaadan naas nuugin 

haddii aad qaadato muqaadiraad ama cabtid 

aalkolo. Haddii aad qaadatid muqaadiraad 

ama cabtid aalkolo, waa inaad ilmahaaga u 

daryeesha addigoo siinaya caanaha dhalada 

ku jira. 

Dhalo Siinta Ma U 

Fiican Tahay Addiga Iyo 

Ilmahaaga? 

Haddaad go’aansato inaadan nuugin naaska 

ilmahaaga, waxaad siin kartaa caanaha 

diyaarka ah. Haddii aad isku qorto mashruuca 

WIC, waxay ku siin karaan warqadaha lagu 

qaato caanaha diyaarka ah. Waa muhiin IN 

AADAN nuugin ilmahaaga naaska haddii aad 

qaadatid muqaadiraad ama cabtid aalkolo. 

Faa’iidooyinka Naas Nuuginta 

U Leedahay Naftaada 

Naas Nuuginta: 

• Waxay isu soo dhaweysaa addiga iyo 

ilmahaaga. 

• Waxay kaa caawintaa inaad lumiso miisaan. 

• Waa lacag yartahay. 

• Wey sahal badan tahay – markastan waa 

diyaar! 

• Waxay yareeysaa fursadaha ama 

dhibaatooyinka keena dhiig baxa. 

• Waxay yareeysaa fursada keenta 

kankarada gasha xubinta abuurta ugaxa 

dumarka oo Afka Ingriiska loo yaqaan 

ovarian cancer. 

• Waxay yareeysaa fursada keenta 

kankarada naasaha oo ku dhaca dumarka 

marka dhiiga ka tagaayo. 

18 

• Waxay yareeysaa fursada keenta inuu 

kugu dhaco cudurka gala lafaha oo 

Afka Ingriiska loo yaqaan osteoporosis 

-oostiyoobaroosis (lafaha jirka oo noqda dafiic). 

• Waxay kaa caawinta in si deg deg leh ilmo 

galeenka ku noqdo cabirkiisii hore. 

Faa’iidooyinka Naas Nuuginta 

U Leedahay Ilmahaaga 

Naas Nuuginta: 

• Ilmahaaga si fiican ayuu u dheef 

shiidaa caanaha naaska. 

• Waxay leeyihiin unugyada jirka ka 

difaaca geermiska cudurada keena. 

• Waxay yareeysaa fursada ilmahaaga 

ugu dhaco hurgumada sanbabaha iyo 

hargabka. 


ugu dhaco hurgumada gasha dhagaha. 


ku noqdo mid miisaan badan. 


ugu dhaco dhimasha lama filaanka ah 

(Afka Ingriiska loo yaqaan SIDS). 


ugu dhaco dhibaatooyinka caloosha, 

sida hawada caloosha gasha, calool 

maroojiska (calool xanuunka ilmaha u 

keena oohin badan), dhiliqa, shubanka 

iyo/ama xaarka oo ku dhega. 

• Waxay ka difaacdaa ilmahaaga xasaasiyada 

iyo neefta. 

Faa’iidooyinka Dhalo Siinta 

Dhalo siinta: 

• Waxay ka dhigtaa sahal inaad ogaatid 

qiyaasta caanaha ilmahaaga cabo. 

• Kuuma keenaan naas da’id ama hoorid. 

• Waxay yareeysaa dhacdada naasahu 

kugu danqado (ama kaaraan). 

• Waxay u soo dhaweysaa ilmahaaga 

aabahood ama dadka qoyska. 

• Waxay ku siisa xornimo aad ku quudisid 

ilmahaaga goobaha bulshada.


• Ilmahaagu markasta wax ma cuno. 

• Ilmahaaga dhaqso ayuu u soo koraa 

miisaan. 

• Kama walwashid waxaad cuntid siiba 

cuntada leh basbaaska, xawaashka ama 

kaafiinka u keena ilmaha calool xanuun. 

• Waad qaadan kartaa daawooyinka 

aadan qaadan karin markaad naaska 

nuugineysid, sida daawada qalalaka. 

• Waxaad ilmahaaga u dhiibi kartaa 

qof markaad shaqo aadid ama aad 

xanuunsan tahay. 

• Ilmahaaga wuu ka xijaaban yahay 

sunta ama kiimikada naaska u soo 

gudbin karto. 

Haddii Aad Go’aansato 

Inaad Naas Siisid: 

Ogsoonow waxay qaadataa waqti, 

dadaal, iyo jaceel. Xasuusnow - in 

AADAN siin naaska ilmahaaga haddaad 

qaadatid muqaadaraad ama aad cabtid 

aalkolo. Halkani waxaa ku qoran 

nasteexo ooga dhigta naas nuuginta 

sahal addiga iyo ilmahaagaba: 

• Raaxeyso kana dhig naftaada 

istareex. Isku day noocyaha 

badan ee naas nuuginta addigoo 

isticmaalaya barkin kor u qaada 

addiga iyo ilmahaagaba. 

• Xaji naasahaaga markaad 

nuugineysid ilmaha. Hoos ka saar 

farahaaga naaska, suulkaadana ka 

saar kor 

• Hubi in ilmahaaga yahay murtaax 

ku fiiriya. 

• Ilmahaagu ma furo afkiisa si 

dhaqso leh. Ku xadadatee afkiisa 

naaska ibtiisa. 

• Waa muhiim inaad bedesho 

sidaad ilmahaaga naaska u nuugo 

si aad ooga hortagtid xanuunka 

ibta (fiiri taswiirahaan). 

• Hubi inaad naaska ku aadisid 

ilmahaaga. Ilmahaagu wuxuu u 

19 

baahan yahay inuu geliyo afkiisa ama 

afkeeda ibta oo idil iyo naaska intiisa 

hore. Ilmahaaga sankiisa iyo garkiisa 

waa inay taabtaan naaska. Hubi inaad 

siiso ilmahaaga boos uu ku neefsado. 

Tani waxay hubisaa in ilmaha u nuugo 

naaska sida saxda ah una helo nafaqaduu 

u baahan yahay. 

• Sii naaskaada ilmaha sida ugu dhaqso 

badan markaad dhasho. Tani waxay 

caawintaa in caano soo galaan naaska. 

• Markaad naaska nuugineysid cab koob 

weyn oo biyo ah, dheecanka miraha, 

Gacan Qabasho: Ku 

tiiri ilmahaaga gacan, 

kuna qabo naaskaada 

gacanta kale. 

Banooni Qabasho: 

Kor saar ilmahaaga barkin 

dhinacaada taal, lugahana 

mari gacantaada hoosteed. 

Isku day qabashadaan 

marka caloosha lagaa qalo. 

Dhinaca u seexo. Tani waxay fiican tahay naas 

nuuginta habeenkii. Uma baahnid inaad gadgadoonto 

sidaad u bedeshid naaska. Isku day in aadan seexan.


ama caano. Waxaad u baahan tahay 

inaad cuntid cunto caafimaad leh markaad 

naaska nuugineysid. 

• Caanaha naaska waa cuntada kaliye 

ilmahaagu u baahan yahay. 

• Waa muhiim inaad labada naasba siisid 

ilmahaaga mar kasta. Ka biloow naaskii 

ugu danbeeyey markaas bilaabeysid 

naas nuuginta. 

• Habeen iyo maalinba sii naaska ilmahaaga 

labado ama saddex saacba mar. 

• Haddaad aragtid in ilmahaagu baahan 

yahay sii naaska. 

• Saar funaanad ama buste garabkaada 

sidaad u hesho asturaad. Gasho shaati 

ama dhar aad hoos u dhigi kartid ama 

kuwo guluus leh. 

• Inta badan ilmahaagu wuxuu nuugaa 

naaskiiba 10 ilaa 15 daqiiqo. 

• Markaad naas nuuginta dhameyso isticmaal 

farahaaga inaad ooga taraarixisid 

naaska afka ilmahaaga. Tani waxay 

joojisaa naas nuuginta ilmahaagana 

waad ka qaadi kartaa naaska. 

Haddii Aad Go’aansato 

Dhalo Siin 

Ogsoonow inay qaadato waqti iyo jaceel. 

Halkani waxaa ku qoran nasteexo ooga 

dhigta dhalo siinta sahal addiga iyo 

ilmahaagaba: 

• Hel waqti khaas ah, la hadal, u hees, 

taabona ilmahaaga. 

• Ku dhaq biyo qandac ah oo leh saabuun, 

si fiican u biyo raaci dhalooyinka. 

• Dhaq gacmahaaga ka hor intaadan diyaar 

ka dhigin caanaha. 

• U sameey caanaha sida laguu tilmaamay: 

CAANAHA ISTICMAALKOODA 

DIYAAR YAHAY 

Ha ku darin biyo. 

CAANAHA ADAG 

Ku dar biyo la’eg caanaha adag. 

Tusaale: Afar (4) waqiyada (ounce) 

oo caano ah, isticmaal 2 waqiyad oo 

caanaha adag ah iyo 2 waqiyad oo biyo ah. 

20 

CAANO BOOLBARO 

Ku qas 1 qaado boolbaro ah iyo 2 waqiyad 

oo biyo ah. 

Tusaale: Afar (4) waqiyada (ounce) 

oo caano ah, isticmaal 2 qaado oo 

boolbaro iyo 4 waqiyad oo biyo ah 

• Ku kululeey caanaha koobi biyo kulul ku 

jiraan dhexdiisa. Xasuusnow markasta 

inaad ku tijaabisid kuleelka caanaha 

gacantaada intaadan siin ilmahaaga. 

MARNA ha gelin caanaha maykaroweefka 

(microwave). 

• Sii caanaha ilmahaaga muddo 30 daqiiqo 

gudaheed. Haddii ilmahaaga qaadanin 

caanaha oo idil tuur waxii soo hara. 

• Ku keydi qaboojiyaha caanaha aadan 

isticmaalin. Caanaha adaga iyo kuwa 

diyaarka ah waa in la isticmaalo 48 saac 

gudaheeda. Caanaha boolbaraha oo la 

qasay isticmaal 24 saac gudaheeda. 

• Soo dhawee kana qabo madaxa ilmahaaga 

si fudfud markaad siineysid caanaha dhalada. 

• Kor qabo caanaha dhalada sidaad u 

joojisid inay hawo gasho caloosha ilmaha. 

Waa inaad ka aragtaa hawo dhalada 

markuu ilmaha caanaha cabaayo. 

• Marna ha ku tiirin caanaha dhalada 

ilmahaaga. 

Sideen U Ogaada 

Inuu Gaajeesan Yahay 

Ilmaheygu? 

• Ilmahaagu waxaa laga yaabaa si dheeraad 

leh inuu u fiijigsan yahay. 

• Ilmahaagu waxaa laga yaabaa inuu wax 

raaraadiyo (dhinacyada ayuu ka raadiyaa 

naaska). 

• Ilmahaagu waxaa laga yaabaa inuu 

nuugo gacmaha ama mujuruqa ilmaha 

lagu sasabo. 

• Ilmahaagu waxaa laga yaabaa inuu calaanjiyo 

bushimaha. 

• Ilmahaagu waxaa laga yaabaa inuu furo 

afka haddii aad ka taabatid.

Marka ilmahaaga ku tusiyo calaamadaahaas 

wuxuu bilaabaa oohin haddii aan wax la siin. 

Sideen U Gartaa Haddii 

Ilmaheygu Helay Caano Ku 

Filan? 

Markaad dhameeyso caano siinta, waxaa 

laga yaabaa in ilmahaagu seexdo. Tani waxay 

kuu sheegeysaa in ilmahaaga qanacsan 

yahay. Ilmahaagu waa inuu buuxiyaa 6 ilaa 

8 xifaayad oo kaadi ah maalintiiba, iyo ugu 

yaraana 2 xifaayad oo xaar leh. Haddii 

caanaha dhalada la siiyo, ilmahaagu wuxuu 

cabayaa 1ilaa 2 waqiyadood oo caano ah. 

Cadadani waxay kordheysaa tartiib marka 

ilmaha weynaado. 

Daacsiinta Ilmahaaga 


Waa u muhiim daacsiinta ilmahaaga. 

Haddaad siiso caanaha dhalada, daaci 

ilmahaaga hadda dhashey markaad siiso 1 

waqiyadiiba mar. Marka ilmahaagu gaaro bil, 

daacisii dhex bartanka iyo dhamaadka caano 

siinta. Haddaad naaska siiso, daacsii inta u 

dhexeysaa labada naas iyo dhamaadka naas 

nuuginta. Daacsiga wuxuu qaadaa hawada 

ilmahaaga caloosha ka geli karta. Haddii 

aadan caadsiin ilmahaaga waxaa ku dhici 

kara calool. 

Sidaad u daacsiyo ilmahaaga, si fudud 

ka dharbaax ama u salaax dhabarkiisa. 

Xiligaan waa u fiican yahay aabaha, ayeeo/ 

awoowe, ama wehelkaada inay ka soo qeyb 

galaan quudinta ilmahaaga. Ha ka walwalin 

daacsiinta markasta, waxaa jira caruur aan 

daacsan. 

Lisida Iyo Keydinta 

Caanaha Naaska 

Mararka qaarkoo waxaa laga yaabaa inaad 

maqnaatid xiligi ilmahaagu rabo in naaska 

la siiyo. Dad kale ayaa siin kara ilmahaaga 

21 

caanaha naaska oo aad listay. Naaska waxaa 

lagu siisaa mashiin gacanta ah ama mid 

batari ama koronto leh. Qarashka lisida way 

kala tahay. 

Sidee U Lisaa Naasaheyga? 

• Dhaq gacmahaaga. 

• Raac tilmaamta ku qoran mashiinka 

naaska lagu liso. 

• Caanaha naaska waxay leeyihiin midab 

cad ama buluug khafiif ah. 

• Ku shuc caanaha weel caag ah (danbiilo 

ama dhalooyin caag ah). 

• Ku dhaq mashiinka lisa naaska biyo 

saabuun qandac leh. 

• Haddaad isticmaashid danbiilo caag 

ah, ku xir cinjir, kuna qor korkeeda 

taariikhda, gelina danbiisha dabiil ka 

weyn oo aan ku dhegi karin qaboojiyaha. 

• Haddaad isticmaasho dhalooyinka 

caaga ah, si adag u xir, hana gelin qaboojiyaha 

ibta dhalada. 

Sideen U Keydiyaa 

Caanaheyga? 

• Caanaha naaska waxaa lagu keydin 

karaa qaboojiyaha 48 saac ka dib 

marka la liso. 

• Dhalaali caanahaad listay 48 saac ka hor. 

• Caanaha naaska waxaa la keydin karaa 

3 bilood ayood laga dhigo baraf ama 6 

bilood marka qaboojiyaha aad u barafeysan 

la galiyo. 

• Ha ku keydin caanaha naaska albaabka 

hortiisa maxayeelay xaraarada albaabka 

way hooseysaa. 

Sideen U Dhalaaliyaa 

Caanaheyga? 

• Si tartiib leh u dhalaali caanaha qaboojiyaha 

ku jira. 

• Si degdega leh ee loo dhalaaiyo caanaha 

waa addigoo caaga caanaha ku jira hoos 

dhiga biyaha qandaca ee tubada.


• Marna ha isticmaalin maaykarooweeyfka 

(microwave). 

• Ha sameyn inaad ku dhalaalisid caanaha 

xaraarada qolka. 

• Ha qabojin mar kale caanahaad dhalaalisay. 

• Tuur caanaha naaska oo ku hara dhalada. 

SADDEXDA 

BILOOD EE 

SADDEXAAD 

Waxbarashada Dhniinka 

Caruurta 

Markaad ka fikirtid inaad dhaleeyso 

ilmahaaga, waxaad dareemeysaa walwal 

iyo cabsi. Dariiqa kaliye oo aad ku yareen 

kartid walwalka waa addigoo taga fasallada 

barashada dhalmada ee laga bixiyo 

cusbitaalkaad qorsheysatay inaad ku 

dhashid. Dhakhaatiirta umuliya qaarkood 

waxay ku bixiyaan fasalladaas xafiiskooda. 

Fasalladaan ma aha fasallo dhalmada 

dabiiciga ah ku bara. Passport Health Plan 

waxay bixiyaan qarashka fasallada weyna 

kaa caawini karaan qarashka qaadiidka 

haddaad u baahato. 

Fasallada Barashada Dhalmada Waxaa Ku 

Jiri Karo: 

• Sidaad u ogaan laheyd marka foosha 

ku qabato. 

• Qoormaa waci kartaa dhakhtarkaada 

umuliya. 

• Qoormaa tagi kartaa cusbitaalka. 

• Maxaad filaneeysaa marka fooshu ku 

qabto. 

• Daawada joojisa xanuunka foosha. 

• Waxaad filaneeysid marka ilmahaaga 

dhasho. 

• Qalniinka Caloosha oo Afka Ingriiska 

loo yaqaan Cesarean - sesaariyaan (csection). 

22 

• Waxaad filaneeysid markaad umusho . 

• Naas nuuginta 

• Dhalo siinta. 

• Waxaad ka filaneysid ilmahaaga hadda 

dhashay. 

• Sida loo xanaaneeyo ilmahaaga hadda 

dhashay. 

• Booqasha meesha lagu foosho iyo dhalo, 

qeybta qalniinka, iyo qeybta umulaha. 

Sidaad u bilaawdid fasallada, fadlan ka soo 

wac Hooyo Iyo Ani lambarada soo socda: 

502-585-7984 

1-800-578-0636, riix 4 xili kasta, 

ka dibna garaac qeybta 7984 

502-585-8358 



502-585-7330 



Si Habla espanol porfavor llame: 

502-585-8225 



U Dhiyaargaroowga 

Foosha Iyo 

Dhalmada 

Waa xiligii aad dhali laheyd! Waan la 

soconaa in diyaargaroowga dhallida 

ilmahaagu u tahay noloshaada dhacdo weyn. 

Waa muhiim inaad ogaatid in dhalmada iyo 

bilowga foosha u kala duwan tahay dumar 

kasta. Waxaad ogaataa in fool ku heyso 

marka xanuun ku qabto ama biyaha ilmo 

galeenka ku jira ay dilaacaan. Fasallada 

lagu barto dhalmada ayaa kaa caawini kara 

u diyaargaroowga foosha iyo dhalmada 

ilmahaaga cusub.


Waqtigeed Waci Kartaa 

Dhakhtarkaaga Umuliya? 

• Haddii qabashada xanuunka foosha u 

dhaxeyso 5 ilaa 10 daqiiqo, yahayna 

mid joogto ah. 

• Haddii biyaha ilmo galeenka ku dilaacaan 

hubi inaad aragto midabkooda 

iyo xiliga ay dilaaceen, una sheeg 

dhakhtarkaaga umuliya. 

• Haddii dhiig kaa socdo. 

• Haddii aadan hadli karin marka xanunka 

foosha ku qabto. 

• Haddaad ka walwalsan tahay naftaada 

iyo ilmahaaga. 

Haddaad u maleyneysid in fool ama dhib 

ku heyso, wac dhakhtarkaaga umuliya 

xili kasta, habeen iyo maalin. Haddaad 

isku aragtid calaamadaha foosha, 

dhaktarkaaga umuliya uusan ku soo wacin, 

tag cusbitaalkaad qorsheysatay inaad ku 

dhasho. Kalkaaliyaasha cusbitaalka ayaa 

waci doona dhakhtarkaaga umuliya. 

Maxaan Cusbitaalka U 

Qaataa? 

Waxaa laga yaaba inaad qaadatid labo 

boorso, hal boorso oo aad u diyaarisay 

foosha iyo boorso kale oo aad isticmaashid 

markaad dhasho. 

Waxyaabaha Lagu Rido Boorsada 

Foosha 

� Kaarka Passport Health Plan iyo kaarka 

Medicaid (kan xaanshida ah). 

� Liiska daawooyinka aad qaadatid maalin 

kasta. 

� Subaga bushimaha la mariyo. 

� Kaalsooyin ama luga gashad culus. 

� Waxaad xoog saartid inaad fiirsid, 

sida masawirka qof khaas kuu ah. 

� Nacnac adag haddii dhakhtarkaaga 

umuliya kuu ogolaado. 

23 

� Liiska lambarada talefoonka dadkaad 

jeceshahay inaad u sheegtid dhalashada 

ilmahaaga. 

� Muraayada indhaha ama tan isha korkeeda 

la saaro haddad u baahato inaad 

isticmaashid. 

� Xariga timaha lagu xiro oo dib isugu 

celiya . 

Waxyaabaha Lagu Rido Boorsada 

Markaad Dhashid 

� Naaso xejis ku le’eg. 

� Dharka lagu seexdo habeenkii. 

� Dacas. 

� Alaabta shaqsiga ah sida cadayga, 

daawada cadayga, shanlo ama buraash. 

� Dhar nadiif ah oo aad u gashatid 

markaad aadeysid gurigaada. 

� Dhar nadiif ah oo aad u gelisid 

ilmahaaga markaad geyneyso guriga. 

� Bustaha caruurta. 

� Kursiga gaariga ee caruurta. 

Maxaa Dhaca Markaad 

Tagto Cusbitaalka? 

Cusbitaalada way kala duwan yihiin laakiinse 

waxaa laga yaabaa in: 

• Aad buuxiso warqada ogolaanshaha. 

Hubi inaad siisid kaarkaaga Passport 

Health Plan iyo kaarka Medicaid (kaarka 

xaanshida ah). 

• Lagu saaro kursiga curyaamada laguuna 

kaxeeyo qeybta foosha iyo dhalmada. 

• Laguu geliyo dharka cusbitaalka. 

• Kalkaaliya kaa fiiriyo gudaha kuna weydiiyo 

uurka iyo fooshaada. Xasuusnow, 

inaad daacad u noqoto kalkaaliyaha ku 

caawinaayo. 

• Lagugu xiro ilaaliye uur ku jire. Ilaaliyaha 

uur ku jire wuxuu qoraa wadno 

garaacista ilmahaaga iyo xanuunka 

foosha. 

• Cunto lagu siin, laakiinse lagu siiyo 

jabab baraf ah.


• Kalkaaliyaha kaa cabiro cadaadiska 

dhiiga iyo xaraarada jirkaada. 

• Kalkaaliyaha waco dhakhtarkaaga umuliya. 

Waxaa laga yaaba in dhakhtarkaaga 

umuliya ku soo booqdo. 

• Kalkaaliyaha ku siiyo faleebe iyo 

daawadaad u baahan tahay. 

Sidee Foosha u eg Tahay? 

Foosha way u kala duwan tahay dumarka. 

Xanuunka foosha waa xanuun kaa qabta 

dhabarka iyo gumaarka sida xanuunka 

caadaada. Xanuunka foosha waxay 

caawintaa inay furto dhuunta ilmo galeenka 

dhashidna ilmaha. Waxaad dooran 

kartaa inaad qaadato daawada xanuunka 

foosha. Waa muhiim inaad xasuusatid 

inaad neefsatid marka xanuunka foosha 

ku qabato, iskuna daydid inaad debciso 

jirkaada haddaad qaadatay daawo. 

Neefsashada iyo debciska jirka marka 

xanuunka foosha ku qabato waxay caawintaa 

furitaanka dhuunta ilmo galeenka. 

Sideen Ugu Neefsadaa 

Xanuunka Foosha? 

Si Tartiib Leh U Neefso 

• Si hoose ugu neefso addigoo gudaha 

iyo banaanka keenaayo hawada marka 

xanuunka foosha kugu bilaabto. 

• Tiri ilaa 2, addigoo si tartiib leh uga 

neefsada sanka. 


neefsada afka. 

• Ku celi neefsashadaas markaste marka 

xanuunka foosha ku qabato. 

• Si hoose ugu soo jiid neeftaada gudaha 

iyo banaanka marka xanuunka 

foosha kaa istaago. 

• Is debci. 

Dib U Habeenta Neefsashada 

Marka xanuunka kugu raago, waxaa laga 

yaabaa inaad u baahan tahay inaad bedesho 

qaabka neefsashada sidaad u habeyso: 

24 

• La biloow u qaadashada neefta gudaha 

iyo banaanka marka xanuunka foosha 

ku qabato. 


neefsada sanka. 


neefsada afka. 

• Ku celi neefsashadaas markaste marka 

xanuunka foosha ku qabato. 

• Si hoose ugu soo jiid neeftaada gudaha 

iyo banaanka marka xanuunka 


• Is debci. 

Neefsasho Neef Tuur leh 

• Waxaa laga yaabaa inaad u baahan 

tahay inaad neef tuurtid markaad u 

soo dhawaato riixista ilmaha caloosha 

ku jira. Neef tuurka waxay kaa caawintaa 

inaad dareento cadaadiska xanuunka 

foosha. 

• Si hoose ugu soo jiid gudaha iyo banaanka 

neef tuurka marka xunuunka 

foosha ku qabato. 


neef tuurka, addigoo geeya 

carabkaaga afka korkiisa marka xunuunka 

foosha ku qabato. 


neef tuurka marka xanuunka 


• Is debci. 

Sideen U Riixaa? 

Hambalyo, ilmahaaga wuu soo bixi rabaa. 

Riixista waa shaqo adag. Waxaa laga yaabaa 

inaad daalan tahay, faraxsan tahay cabsina 

ku heyso. Maqal dhakhtarkaaga umuliya iyo 

kalkaaliyaha raba inay ku caawinaan. Riixista 

marka xanuunka foosha ku qabto waxay 

caawintaa ilmahaaga inay soo galaan kafka 

ama dhuunta ilmo galeenka. Kalkaaliyaha 

ayaa ku sheegeysa inaad gudaha u jiidid 

neef dheer aadna celiso ilaa la tiriyo ila 

iyo 10 kuuna sheegto inaad hoos u riixdo 

ilmaha sida saxarada. Waxaa laga yaabaa

inaad saan sameysid 2 ilaa 3 goor marka 

xanuunka foosha ku qabto. Marka xanuunka 

tago, waa muhiim inaad si hoose neefta ugu 

soo jiido gudaha iyo bannaanka. Waa muhiim 

ilmahaaga inaad u neefsatid sidaas. Is 

debsci marka xanuunka foosha ku qabato. 

Sideen Ku Gartaa 

Ilmaheygu Inay Dhasheen? 

Marka ilmahaaga dhasho waxaad maqleysaa 

oohin. Dhakhtarkaaga umuliya ayaa nadiifis 

ku sameeya sanka iyo afka ilamahaaga 

wuxuuna jari mandheerta ku taal. Indhaha 

ilmahaaga waxaa lagu shubi dhibco daawo 

leh. Kalkaaliyaha waxay addiga iyo ilmahaaga 

gacmaha ooga xireysaa giginta oqoonsiga. 

Mandheerta waxay soo baxdaa marka 

ilmahaaga dhasho. Foosha way dhamaatay. 

Maxaa Dhaca Marka 

Foosha Dhamaato? 


Marka foosha dhamaato, waxaad 

dareemeysaa hurdo, baahi, ama farax. 

Lugaha waxaad ka dareemeysaa dhafiicnimo. 

Waxaa laga yaabaa inaad ooysid. Ilmahaaga 

waxaa laga yaabaa inuu kula joogo muddo 

yar, ka dibna kalkaaliyaha ayaa geyso 

meesha ilmaha lagu xanaaneyo. Kalkaaliyaha 

waxay ku soo kormeereysa si joogto leh. 

Waxay baareysaa cadaadiska dhiigaada, 

dhiig baxa, iyo in ilmo galeenkaada adkaado. 

Wax yar kadibna waxay ku geeyneysaa 

qolka umusha. 

Qorsheynta Aadista Guriga 

Hanbalyo! Wax fiican ayaad sameysay! 

Waa xiligii guriga aad tegi lahayd addiga 

iyo ilmahaaga. 

Xasuusnow inaad dhib tusin naftaada 

ayaamaha hore ee umusha. Sida ugu badan 

ee suurto gal u tahay u naso, istreexna. 

Ogolaaw, haddii reerkaada iyo saaxiibadaa 

ku caawini karaan. Ha hilmaamin markaad 

umusha ka baxdo inaad la sameystid 

25 

balanta baarista dhakhtarkaaga umuliya. 

Dhakhaatiirta umulisa way kala duwan 

yihiin, laakiinse haddaad caadi u dhashid 

dhakhtarkaaga umuliya wuxuu doonayaa inuu 

ku arko 6 usbuuc ka dib. Haddii lagu qalay, 

dhakhtarkaaga umuliya wuxuu ku arki karaa 

2 ilaa 4 usbuuc, hadana usbuuca 6aad 

Noqo Hooyo Fiican 

Noqoshada hooyo fiican micnaheedu 

waxay tahay addigoo daryeela naftaada 

iyo ilmahaaga. Waa go’aan fiican oo aad 

sameyso. Caruurta oo idil waxay u baahan 

yihiin jeceel. Waxay u baahan yihiin dareen 

diiran oo nabad leh. Caruurta waa in 

heysmada iyo koolkoolinta lagu kibrin. Ma 

aha midaan caadi ahayn haddaad dareentid 

xanaaq. Haddaad daryeel siin karin ilmaha 

ama aad ka madluunsan tahay inaad ka 

kacdo sariirta, soo wac dhakhtarkaaga 

umuliya ama ka soo wac kalkaaliyaha Hooyo 

Iyo Ani 1-800-578-0603. 

Dhalmada 

Qalniinka 

Waa Maxay Dhalmada 

Qalniinka? 

Dhalmada qalniika oo Afka Ingriiska 

loo yaqaan cesarean - seseeriyaan (ama 

c-section) micnaheedu waa qalniin lagu 

sameeyo caloosha. Dhalmada qalniinka 

waxaa la sameeya marka dhalmada caadiga 

ah ay kuu noqon mid nabad leh. 

Waxaad u baahan tahay dhalmada qalniinka 

marka: 

• Ilmahaagu ka tago booska caadiga ah 

(ilmahaaga futadiisa ama lugahiisa 

ayaa hor yimaada). 

• Ilmahaaga si khaldan ayuu booska ugu 

jiraa (garabka ilmahaaga ayaa soo hor 

baxa).


• Ilmahaaga waxuu ku jiraa khatar 

(garaaca wadnaha ayaa badalma ama 

istaaga marka xanuunka foosha ku 

qabato). 

• Fooshaada uma socoto sida la rabo 

(dhunta ilmo galeenka ma furmin kuli 

ama madaxa ilmaha ma soo gelin dhuunta 

ilmo galeenka). 

• Waxaad qabtaa cudurada galmada laga 

qaado oo u waxyeelo u geysan kara 

ilmahaaga. 

• Horay ayaa laguu soo qalay ama ilmo 

galeenkaada loo soo qalay. 

• Caafimaadkaaga ayaa ku jir khatar. 

Tusaale, haddaad qabtid dhiig karka 

uurka ama qalalka uurka (dhiig kar 

sare). 

• Ilmahaaga aad ayuu u weyn yahay 

(haddaad qabtid kaadi sonkoroowga 

uurka ama kaadi sonkonroowga caadiga 

ah) 

• Haddaad qabtid xaalada Afka Ingriiska 

loo yaqaan placenta previa - balaasenta 

berfiya (mandheertaada ayaa 

dabooshay dhuunta ilmo galeenka). 

• Haddaad qabtid xaalada Afka Ingriiska 

loo yaqaan placental abruption 

-balaasentaal abrabshan (mandheertaada 

ayaa ka soo go’day ilmo galeenka 

ka hor inta ilmaha dhalan). 

• Ilmahaaga ayaa qaba xaalada Afka 

Ingriiska loo yaqaan prolapsed cord - 

barolabsid koord. (Mandheerta ayaa 

gasha dhuunta ilmo galeenka waxayna 

isku duubduubtaa ilmaha marka xanuunka 

foosha ku qabato, taaso ka jarta 

ilmaha helitaanka oksigiinka). 

Dhalmada qalniinka mararka qaarkood 

waa mid degdegsiinyo leh maxaa yeelay 

mandheerta ayaa ku duubanta ilmaha 

kuna dhegta dhuunta, ilmaha oo ku jira 

khatar, ama mandheerta oo ka soo go’da 

ilmo galeenka. Xaaladaan waxay yareysaa 

oksagiinka ilmaha helo, markaasna waa 

in ilmaha si deg deg leh loo soo bixiyo. 

Waxaa laga yaabaa in lagu suuxiyo (suuxdin 

jirka oo dhan) haddaad horay u qaadatay 

26 

cirbada Afka Ingriiska loo yaqaan epidura - 

ebiduura (cirbad lagu duro dhabarka siday 

xanuunka badan u joojiso). Ilmaha aabahood 

ama dadka ku caawina looma ogola qolka 

qalniinka. 

Haddii qalniinka yahay midaan deg deg 

siimo lahayn, waxaa dhabarka lagaaga 

durayaa cirbada suuxdinta waxaana 

suuxdin ka dareeymeysaa inta ka hooseysa 

naasaha. Waxaad soo kaceysaa marka lagu 

qalo waxaadna dareeymeysaa cadaadiska 

dhalmada. Xanuun ma dareeymeysid. Ilmaha 

aabahood iyo dadka ku caawina waa loo 

ogol yahay qolka qalniinka. Asaga ama 

ayada ayaa madaxaada fariisan kara. Daaha 

qalniinka ayaa la suri doona siduun u araga 

qalmada. 

Maxaa Dhaca Qalniinka Ka 

Hor? 

• Dhakhtarkaaga umuliya ama kalkaalisada 

ayaa kuu micneyneysa sida loo 

sameeyo dhalmada qalniinka. 

• Waxaad cusbitaalka siineysaa ogolaansho 

(waxaad saxiixeysaa warqada 

ogolaanshada) qalniinka. 

• Dhakhtarka suuxdinta u qaabilsan ayaa 

ku soo booqan kuuna micneyn daawada 

xanuunka. 

• Waxaa laga yaabaa in calooshaada la 

xiiro iyo timiha shuunka ama bisqanta. 

• Waxaa laguu sheegaayaa inaad cabtid 

daawada caloosha ka yareeysa hawada. 

• Haddaan horay laguu siin faleeba, mid 

ayaa lagu siin. Tani waxay caawineysaa 

kalkaaliyaha inuu si fududu kuu siiyo 

daawooyinka. 

• Waxaa lagugu xiri tuubada kaadida 

qaada waxaana heysaneysaa tuubadaas 

1-2 maalmood. 

• Waxaa laga yaabaa in sankaada la suro 

tuubada oksigiinka si loo gaarsiiyo 

ilmahaaga oksigiinka.


Waa Maxay Waqtiga 

Qalniiku Qaato? 

Ilmahaaga wuxuu dhalanayaa 5 ilaa 15 

daqiiqo marka lagu qalo. Waxay qaadataa 

30 ilaa 45 daqiiqo marka lagu tolaayo. 

Waxaad dareemi karta caadaadis ama 

matag xiligaas, laakiinse ma dareemeysid 

xanuuun. Dhakhtarka suuxdinta u qaabilsan 

ayaa madaxaada taagan siduu kuu caawino. 

U sheeg dhakhtarka suuxdinta u qaabilsan 

haddaad dareentid cadaadis. 

Waa Maxay Waqtiga Lagu 

Bogsoodo? 

Bugsashadaadu way badan tahay haddaadan 

caadi u dhalin. Waxaa laga yaabaa inaad 

cusbitaalka ku jirtid 3 ilaa 4 maalmood. 

Marka lagu qalo waxaad cuneysaa cunto 

maraq cad ah 24 ka saac ee hore, 

dhakhtarkaaga umuliya ayaa kordin kara 

cuntadaada. Waxaa laga yaabaa in tuubada 

kaadida qaada kugu jirto 1 ilaa 2 maalmood. 

Tuubada waxaa la furaa markaad socodka 

bilowdid oo aad tagi kartid musqusha. 

Waxaa laga yaabaa in faleebaha ku 

surnaado 1 ilaa 2 maalmood. Xasuusnow, mar 

dhow ayaa lagugu qalay ilmo dhashay. Codso 

isticmaalna daawada xanuunka. Markasta 

isticmaal barkin yar markaad kaceysid, 

qufaceysid ama dhaqdhaaq sameeyneysid. 

Miyaan Lagu Qabin? 

Haddaadan lagu qabin marka ilmahaaga 

dhasho, ilmahaaga ma qabo aabo sharci 

ah. Tani micneheedu waxay tahay magaca 

aabaha lagu qori karan warqada dhalashada. 

Waxaa laga yaabaa in ilmahaagu helin 

faa’iidooyinka aabaha sida amniga bulshada 

(oo Afka Ingriika loo yaqaan social 

security - sooshaal sikiyuurati), ceymiska 

caafimaadka, iyo xaquuqda dhaxalka. 

Waalidka ayaa u sameyn kara xaquuqda 

aabaha (aabanimada) ayadoo lagu qasbo 

aabaha warqada aqoonsiga aabaha. Waxaad 

ku buuxin kartaa warqdaas cusbitaalka 

27 

marka ilmahaagu dhasho, waaxda 

caafimaadka ee degmada, xafiiska qareenka 

degmada, ama xafiiska daryeelka caruurta 

Waa Maxay Warqada 

Aqoonsiga Aabaha 

(Aabonimada)? 

Warqada aqoonsiga aabaha waa dariiqa 

kaliya lagu garan karo ninka ah aabaha 

sharciga leh. Warqada aqoonsiga aabaha 

waxay abaabushaa xiriika aabaha iyo ilmaha. 

Warqada waxaa buuxiya, saxiixa, heshiis 

ku gala bulshada horteed (nootaayo) labada 

waalid. 

Maxaa Dhaca Haddaan La 

Hubin Qofka Ah Aabaha? 

Baarista dhiig ayaa sheegta haddii ninku 

yahay aabaha ilmahaaga. Xafiiska daryeelka 

caruurta, xafiiska qareenka degmada, ama 

qareen khaas ah ayaa warbixin dheeraad leh 

ku siin kara. 

Waalid Ahaan Waa Maxay 

Xaquuqdaada? 

Waalidiinta saxda ah waxay u leeyihiin la 

xiirka ilmahooda xaq. Haddaan waalidiintu 

ku heshiin tan, maxkamada ayaa caawini 

karta. Labada waalid waxaa laga rabaa 

daryeelka ilmahooda markay dhashaan. Tani 

waxaa ku jira masruufka ilmaha, ceymiska 

caafimaadka, iyo qarashka daryeelka ilmaha 

Warbixinta dheerka leh ee xaqiijinka 

aabanimada, ka soo wac Mashruuca 

Aqoonsiga Aabaha ee Kantaki Kentucky 

(Paternity Acknowledgement program) 

1-888-675-7425.

UMUL: 

DARYEELKA 

NAFTAADA 


Liiska Warbixinta ee Umusha 

– Ha Hilmaamin! 

Waxyaabha Muhiim Leh Oo La 

Rabo Inaad Sameeysid Intaadan 

Ka Tagin Cusbitaalka Ama Marka 

Hore Oo Aad Gaarto Guriga: 

� Ka wac Khidmooyinka Xubnaha ee 

Passport Health Plan 1-800-578-0603 

sidaad u qorto ilmahaaga. Weydii 

masuulka Khimooyinka Xunbaha inuu 

kugu caawino doorashaa dhakhtarka 

caafimaadka guud ee ilmaha oo Afka 

Ingriiska loo yaqaan primary care provider 

(PCP). Haddaad mar hore dooratay 

dhakhtarka, u sheeg wakiilka. 

� La xiriir shaqaalaha keyskaada inuu 

dhameeyo ku qorista ilmahaaga. 

� Ka sameeyso balan dhakhtarka caafimaadka 

guud ee ilmahaaga. 

� Ka sameeyso balan dhakhtarkaaga 

umuliya inaad aragtid xiliga umusha. 

� Ka sameeyso balan mashruuca WIC (oo 

bixiya cuntada, la tashiga nafaqada, 

iyo helitaanka khimooyinka caafimaad). 

Murugta Umusha 

In ka badan nus hooyooyinka waxay 

dareemaan niyo jab (Afka Ingriiska loo 

yaqaan baby blues - baybi buluus) ayaamaha 

hore ey dhalaan. Niyo jabkaas waxaa keena 

hoormoonka ama dheecaanka jirka sameeyoo 

oo hoos u dhaca. Waxaa laga yaabaa inaad 

ooysid sabab la’aan, dareentid murug, 

xanaaqdid, qalbiga oo sameeya isbedelo 

badan, ama jirkaada uusan laheyn quwad. 

Calaamooyinkaas si dhaqso leh ayey u tagaan, 

inta badan labo usbuuc gudaheeda. 

28 

Murugta umusha waa mid ka khatarsan 

niyad jabka. Waxaa laga yaabaa in murugta 

umusha u baahnaato daawo ama la tashi. 

Waxaa laga yaabaa inaad qabtid murugta 

umusha haddii: 

• Aad seexan weyso maalmo badan. 

• Markasta aad jeceshay inaad seexato. 

• Aad qabtid cabsi inaad waxyeelo u 

geysato ilmahaaga. 

• Aad qabtid cabsi markaad keli ku 

tahay ilmahaaga. 

• Cabsi ka qabtid inaad naftaada waxyeelo 

u geysato 

• Aad dareentid in aadan xukumi karin 

naftaada ama noqotid dareen la’aan. 

• Aad dareentid in aadan daryeeli karin 

ilmahaaga. 

• Maalmo isdabo joog leh ooysid. 

• Aad dareentid cabsi in aadan rabin 

ilmahaaga. 

• Aad dareentid danbi ama qof aan wax 

tari karin. 

Haddaad mid ka mid ah calaamadahaas 

kor ku qoran qabtid, wac dhakhtarkaaga 

umuliya. Waxaad kaloo waci kartaa Seven 

Counties ama Communicare: 

• Haddaad xubin ka tahay degmooyinka 

Bullitt, Henry, Oldham, Shelby, Spencer, 

iyo Trimble, ka wac Seven Counties 

1-800-264-8799. 

• Haddaad xubin ka tahay degmooyinka 

Breckinridge, Grayson, Hardin, Larue, 

Marion, Meade, Nelson iyo Washington, 

ka wac Communicare 1-270-769-1304 or 

1-800-641-4673. 

Waa muhiim inaad u sheegtid 

dareenkaada dadka kale.


Daryeelka Naftaada 

Markaad Umushid 

Dhallida ilmahaaga waa xili xamaasad leh. 

Caafimaadka ilmahaaga waa muhiim. Sidoo 

kale, waa muhiim daryeelka naftaada. 

Hooyada mar dhow illmaha dhashay, waa 

inay dhowrtaa calaamadaha digniinta leh. 

Haddaad qabtid mid ka mid ah calaamadaha 

digniinta leh ee hoos ku qoran, wac 

dhakhtarkaaga umuliya sida ugu dhaqso 

badan. U sheeg dareenkaada iyo inay kuu 

sameeyaan balan. 

• Daal ayaa ka batay, sidaas darteen 

daryeel ma siin kartid naftaada iyo tan 

ilmahaaga. 

• Wareer ama madax qafiif markaad kor 

u istaagto. 

• Xanuun kaa qabto madaxa, dhabarka, 

caloosha, ama lugaha. 

• Qandho aad qabtid. 

• Farax la’aan ama “dareen murug”aan tageyn. 

Xataa haddii aadan qabin calaamadahaas kor 

ku qoran, la sameeyso balan dhakhtarkaaga 

umuliya 3 ilaa 8 usbuuc ka dib marka 

ilmahaaga dhasho. Haddaad u dhashay si 

caadi ah, xiliga ugu fiican waa usbuuc 4aad 

ilaa 6aad ka dib markaad dhasho. Haddii 

lagu qalay ama wax dhibaato leh ay jiraan, 

dhakhtarkaaga umuliya wuxuu doonayaa inuu 

ku arko usbuuc kowaad ama labaad ka dib 

markaad dhasho. Tani waxaa la yiraahdaa 

booqashada umusha. Booqashada umusha 

waa muhiim maxaa yeelay dhakhtarkaaga 

umuliya wuxuu hubin karaa in jirkaadu 

caafimaaday. Markaad booqato dhakhtarka 

waa inaad ka hadasho qorsheynta uurka soo 

socda. Xasuusnow, uur ayaad yeelan kartaa 

ka hor intaad helin caadada joogtada leh. 

Markaad sameeysid booqashada umusho, 

dhakhtarkaaga wuxuu sameeynayaa kuwaan: 

• Baarista caafimaadka jirka. 

• La tashi haddaad naas nuugiso. 

• La tashi haddaad dareemeysid shucuurta 

jirka ama maskaxda. 

• La tashi haddaad rabtid inaad xukuntid 

ilmo dhalista. 

29 

• Baarista kankarada Afka Ingriiska loo 

yaqaan Pap Smear - Bab Ismiir, haddaad 

u baahto. Kankaradaas waxay ku dhacdaa 

afka ama dhuunta ilmo galeenka (qeybta 

hoose ee ilmo galeenkaada). 

Daryeel naftaada KA DIB markaad 

dhashid. Ilmahaaga addiga ayuu ku tirsanaayaa! 

Qorsheenta Uurarka 

Soo Socda/Xiliga 

Uur Yeelashada Ka 

Hor 

Uur- yeelasha ka hor waa xiliga ka horeeya 

intaadan yeelan uur. Dumar badan ayaan 

garan inay uur leeyihiin ilaa ay gaaraan 

dhowr usbuuc,. Dhibaatooyin badan ayaa 

dhalan kara xiligaan. 

Siinta ilmahaaga koriimo fiican waxay 

bilaabataa markaad caafimaadka ilaalisid 

intaadan yeelan uur. Qorsheynta iyo 

daryeelka naftaada intaadan uur yeelan 

waa waxa ugu fiican oo aad u sameyn karto 

naftaada iyo tan ilmahaaga. Waa muhiim 

inaad caafimaad qabtid markaad uur leedahay. 

Haddaad qorsheysato inaad uur yeelato, 

waxaa jira tilaabooyin kaa caawini kara 

caafimaadkaaga iyo tan ilmahaaga: 

• Qaado maalin kasta fitimiinaadka isku 

jirka ah oo leh 400 mikaroograam oo 

xadiidka dhiiga siyaadiya. Xadiidka 

dhiiga siyaadiya waxay ka hortagtaa 

cilidaha ilmo ku dhasho. Tani waa u 

muhiim uurkaaga markuu yahay 4ta 

usbuuc ee hore. 

• Ha cabin sigaar, aalkolo, hana qaadanin 

muqaadiraad. 

• Ha isticmaalin daawooyinka saaran 

miisaadka farmashiyaha. 

• Ka fagoow dhibka. 

• Ka fagoow waxyaabaha waxyeelada 

leh, sida sunta cayayaanka iyo raajada.


• Ha taaban saxarada mukulaasha ama 

bisada, xilibka ceyriinka ah, ama cunidda 

ukunta ceyriinka ah. Tani waxay kuu 

keeni kartaa hurgumada Afka Ingriiska 

loo yaqaan toxoplasmosis - 

toksoobalaasmoosis oo keeni kara 

ciladaha ilmaha ku dhasahaan. 

• Yareey isticmaalka macaaneysada aan 

dabiiciga aheyn iyo kaafa’iinka. 

• Cun cunto qiyaasan oo caafimaad leh. 

• Ilaali miisaankaada, sameeyna 

jimicsi. Dumarka miisaankoodo badan 

yahay waxay kala kulmi karaan uurka 

dhibaatooyin. Dumarka miisaankooda 

yar yahay waxaa laga yaabaa inay 

dhalaan ilmo ka yar miisaanka caadiga 

ah. 

• La sameeyso dhakhtarkaaga balanta 

baarista caafimaadka ka hor intaadan 

yeelan uur. Baaristaan waxaa ka mid 

noqon kara: 

• Taariikhda caafimaadka si aad u 

aragtid haddii addiga, reerkaada, 

ama aabaha ilmahaaga ay qabaan 

dhibaatooyin caafimaada ama cuduro 

ilmahaaga dhaxli karo. 

• Baarista kankarada gasha afka ama 

dhuunta ilmo galeenka. 

• Baarista curdurada laga qaado galmada 

ama isutaga ragga iyo dumarka. 

• Cadaadiska dhiiga. Dhiig karka khatar 

ayuu keeni kara markaad uur 

leedahay. 

Waxyaabaha kale oo aad ka fikirtid 

intaadan uur yeelan: 

• Habeynta maalkaada ama dhaqaalahaaga. 

Ilmo dhallida way qarash badan 

tahay. 

• Hubi in gurigaada xasiloon yahay. 

Caruurta waxay u baahan yihiin ilaalinta 

nabadooda. 

• Hubi in wehelkaada, reerkaada, ama 

saxiibadaa ay ku caawini karaan. Korinta 

caruurta dhib ayey tahay markaad 

keli tahay. 

30 

• Qof u sheeg haddii lagugu xad gudbay. 

Dumarka lagu xad gudbi jiray waxay 

khatar u yihiin in xad gudubkaas kordho. 

Dhakhtarka caafimaadka guud ama 

kan umuliya ayaa kaa caawini kara inaad 

heshid jaaliyada, bulsho, iyo kheyraadka 

sharciga markaad u baahato in 

lagaa caawino rabshadaha gurigaada. 

• Si fiican ooga fikir go’aankaada. Ogsoonow 

in waalidnimada ay ku khuseyso. 

La hadal dadka caruurta leh iyo 

dadka go’aansaday inay dhalin caruur. 

Maqalka saxiibadaa iyo la hadalka 

reerkaaga ayaa ku siin kara go’aamo 

cusub oo aad ka fikirtid. 

Umul - 

Daryeelka 

Ilmahaaga 

Ku Saaban Ilmahaaga 

Marxalada ka danbeeysa dhallida 

ilmahaaga waxaa loo yaqaan umul. Umul waa 

xiliga la xoog saaro daryeelka naftaada iyo 

tan ilmahaaga 

Waxa Ilmahaaga Hadda Dhashay 

Sameeyn Karo Hadda (28da 

Maalmood ee hore) 

Ilmahaaga Hadda Dhashay Wuxuu 

Sameeyn Karaa: 

Aragti … waxyaabaha u jira 8 ilaa 12 halbeeg 

(inches) ka fog wajigiisa ama wajigeeda. 

Oohin… sidii ama siday u sheegto inayn 

faraxsaneen, istareex ku jirin ama kaadi 

leedahay. 

Dareen… jecel in aad kor u heeyso. 

Maqal … jecel inuu ama inay maqasho 

hadalkaada. 

Nuugis… wax kasta oo u dhaw afkiisa ama 

afkeeda. 

Hurdo … jecel inuu hurdo 12 ilaa 18 saac 

maalintiiba (laakiise ma aha hal mar oo 

kaliya).

Kaadi iyo Saxaro … waxaa laga yaabaa inaad 

ka badasho xifaayada 10 goor maalintiiba! 

Qofac iyo hindiso … Tani waa sidey ilmaha u 

nadiifiyaan sankooda ama dhuuntooda. 

Waxa Ilmahaaga Hadda 

Dhashay U baahan Karo 

Hadda (28da Maalmood ee 

hore) 

Ilmahaaga Hadda Dhashay Wuxuu U 

Baahan Karaa: 

Jaceel … qabasho, hab siin, shumis ama 

dhunkasho, ruxid, heeso, la hadal. 

Nafaqo … wuxuu u baahan yahay caanaha 

naaska ama dhalada oo kaliya. 

Badbaado … meel nabad leh oo uu seexdo, 

loogu qubeeyo, uuna ku nasto. 

Kuleel … Dhar la’eg oo kuleel iyo istareex leh. 

Amaan… qof u yimaado markay ooyaan. 

Wuxuu Maqlo … cod dabacsan iyo muusitiko 

khafiif ah. 

Wuxuu Arka … waxyaabo midab leh, wajiyo, 

iyo qolal kala duwan. 

Caadeeysiga Guri Jooga 

Caruurta qaarkood waa ku dib inay 

caadeystaan guri jooga. Haddii ilmahaaga 

qabo dibaatadaan, waxaa laga yaabaa 

inay qeyliyaan ayaamha hore. U adkeyso 

ilmahaaga, qorsheysana inaad la qaadatid 

waqti badan ayaamaha hore. 

Daryeelka Cidiyaha 

Ilmahaaga 


Sidaad u daryeesho cidiyaha ilmahaaga, 

waxaad isticmaali kartaa cidiyo jare ama 

maqas. U jar cidiyaheeda ama cidiyahiisa 

si toosan, hana u jarin qal qalooc. Waxaad 

cidiyaha jari kartaa marka ilmaha seexdo. 

Xasuusnow, ha ku jarin afkaada cidiyaha 

ilmahaaga - waxaa ku dhici kara hurgumo. 

31 

Xudunta Ilmahaaga 

Daryeelka xudunta ilmahaaga hadda 

dhashay waa muhiim. Halkani waxaa ku 

qoran sidaad u daryeeli laheyd: 

• Nadiifi, qalajina xudunta. Ka laab 

xifaayada ilmahaaga sideen u gaarin 

xuduntiisa. 

• Ku qoy aalkolo suufka dhagaha lagu tir 

tiro, oogana nadiifi xudunta. Sameey 

sidaan markasta oo aad ilmahaaga ka 

bedeleeysid xifaayada ilaa ay xudunto 

ka go’do. 

• Marka xudunta soo go’do, waxaa laga 

yaabaa inaad ku argto dhiig yar xuduntiisa. 

Ku nadiifi suufka dhagaha lagu tir 

tiro iyo aalkolo markasta oo aad ilmahaaga 

ka bebeleeysid xifaayada ilaa uu 

dhiiga istaago. 

Wac dhakhtarka caafimaaka guud 

ee ilmahaaga haddii xudunta 

agagaarkeed: 

• Ay noqoto guduud ama ku aragto barar. 

• Ay si xun u ureeyso. 

• Ay malax ka timaado. Malaxda wuxuu 

midabkeedu noqon karaa cagaar ama 

huruud. 

• Ay ka soo baxaan firiiric malax ku 

jirta. 

Dharka Ilmahaaga 

Ilmahaagu wuxuu jecel yahay in loo xiro 

dhar istareex leh. U labis ilmahaaga sida 

jawiga iyo xaraarada tahay. Waa inaad 

ilmahaaga ugu labistid sidaad u labisto. 

Mararka qaarkood dharka cusub waxay 

leeyihiin kiimiko waxyeelo u geysan karta 

jirka ama maqaarka ilmahaaga. Waa inaad 

ka dhaqdid dharka cusub intaadan u gelin 

ilmahaaga. Ku dhaq dharka ilmahaaga 

saabuun khafiif ah sida Dreft, Ivory, ama 

shaanbo addiga aad isticmaashid.

Xaqiiqda Xifaayada 


• Isticmaal xifaayada laga sameeyo 

dharka ama tan la xooro. Xifaayada 

la xooro waa qaali, xataa wey ka qaalisan 

tahay tan dharka la dhaqo laga 

sameeyo. Haddaad dooneeysid iney 

lacag badan kaa bixin, isticmaal xifaayada 

dharka laga sameeyo. 

• Haddaad isticmaasho xifaayada 

dharka laga sameeyo, ku biyo raaci 

musqusha ka hor intaadan ku ridin 

baaldiga xifaayada lagu dhaqo. 

• Waxaad ku radin kartaa xifaayada 

dharka laga sameeyo baaldi aad ku 

shubto daawada Afka Ingriiska loo 

yaqaan Borateen (ku shub nus koob 

Borateen hal galaan oo biyo ah). 

• Ku dhaq xifaayadaha laga sameeyo 

dharka saabuun khafiif ah, sida Dreft. 

Hubi inaad si fiican u biyo raacisid. 

• Ha isticmaalin daawada dharka jilcisa. 

Kiimikada ku jirta dhar jilcisada waxay 

ilmahaaga u keeni karta firiiric. 

Bedelaada Xifaayada 

Ilmahaaga 

• Ilmaha hadda dhashay wey kaadi 

badan yihiin, waxay kaadiyaan ilaa iyo 

10 goor maalintiiba. Ilmahaagu waxay 

istareex helaan markaad ka bedesho 

xifaayada ka hor intaadan wax siin iyo 

intaadan seexin. 

• Si tartiib leh ooga dhaq futada ilmahaaga 

maro iyo biyo saabuun leh 

oo qandac ah markaad ka bedeleyso 

xifaayada. Hubi inaad u dhaqdo 

candhada gabadha horay ilaa gadaal. 

Futo tirtire waa qaali waxayna u keeni 

karaan ilmahaaga firiiric. 

• Ka bedel xifaayada marka ugu hore oo 

aad ogaatid inuu qooyey. 

32 

Dhaqdhaqaaqa Mindhicirka 

Ilmaahaaga (DM waa Marka 

Ilmahaagu Saxaroodo) 

Dhaqdhaqaaqa mindhicirka ilmahaagu wuu 

bedelmaa ayaamaha hore ee nolosha. 

• Saxarada ugu horeysa waxaa la yiraahdaa 

mal waana mid dheg dheg leh midab 

keedana waa cagaar xigga madow. 

• Maalinta saddexaad ama afaraad ee 

nolosha, saxarada ilmahaagu waxay 

xigtaa midabka u dhaxeeya cagaar iyo 

huruud ilaa iyo bunni waxayna u ekaataa 

sida miro yar yar. 

• Caruurta naaska la siiyo saxaradooda 

waa huruud ilaa iyo cagaar khafiif ah 

waana jileec isheysta ama isheysanin. 

• Waa u caadi ilmahaaga inay saxaroodaan 

marka la quudiyo ama hal mar 

maalin ku dhaaf. Caruurta naaska la 

siiyo inta badan way ka saxaro badan 

yihiin ilmaha la siiyo caanaha dhalada 

ku jira. 

• Ilmahaaga waxay sameeyaan waji 

kaduudis, gunuunuc, ama qaylo markaay 

saxaroonayaan. Tani ma aha in 

ilmahaaga saxarada ku dhegtay. Haddii 

ilmahaaga saxarada ku dhegto, ama 

leeyahay saxaro adag oo kuus kuusan. 

Wac dhakhtarka ilmahaaga haddaad u 

maleysneysid in ilmahaaga ku dhegtay saxard. 

Ilmahaaga Wuu Jecel 

Yahay Inuu Seexdo 

Ilmahaaga hadda dhashay waxaa laga 

yaabaa inuu seexdo 12 ilaa 18 saac 

maalintiiba. Meesha ugu nabad gelyo badan 

ee ilmahaaga ku seexdo waa sariirta ama 

xoolka caruurta. Ilmahaaga wuxuu u baahan 

yahay jooradi adag. Ilmahaaga uma baahna 

barkin. Ilmahaaga waa in loo seexiyo dhabar 

dhabar ama dhinac dhinac. Waxay istareex 

noqdaan marka heerka xaraarada qolka u 

dhexeyso 68 ilaa 72.


Maqaarka Ilmahaaga 

Maqaarka ama jirka ilmahaaga wuu ka 

duwan yahay kaaga. Halkani waxaa ku qoran 

waxyaabo aad dareemi kartid: 

• Ilmahaaga wuxuu qabi karaa maqaarka 

barobaro, ama bar. Tani waa caadi. 

Marqaarka ilmahaaga wuxuu u ekaan 

karaa meelo guduud ah iyo meelo guduud 

aan ifeyn leh, sida maqaar leh kab 

kab. 

• Mararka qaarkood ilmahaaga waxaa ka 

muuqata nabar marka la dhallo. Nabarrada 

waxay u ekaan karaan guduud ilaa iyo buluug. 

Marka ilmahaagu ooyo waxay u ekaadaan 

madow. Nabarka wuxuu tagaa usbuucyo 

gudaheed. 

• Maqaarka ilmahaaga waxaa ka soo 

bixin kara firiiric (nabro yar yar oo 

guduudan). Firiirica waa caadi. Haddii 

firiirica ka tagi waayo ama u ekaato 

mid sii xumaanaayo, wac dhakhtarka 

ilmahaaga. 

• Waxaa laga yaabaa inaad ku aragtid garka 

ama sanka ilmahaaga nabro yar yar oo 

cadaan ama huruuda ah. Nabrahaas Afka 

Ingriiska waxaa loo yaqaan milia - miiliya. 

Milia waxaa keena saliida ku jirta daloolada 

maqaarka. Waa inay ka tagaan usbuucyaha 

hore ee nolosha ilmaha. Ha taabanin, ku 

dhaq biyo qandac ah. 

• Maqaarka ilmahaaga wuu fiiqman karaa. 

Tani waa caadi. Inta badan lugaha iyo 

gacmaha ayaa fiiqma. Waxaad isticmaali 

kartaa burcad aan carfiso laheyn ama 

subaga loo yaqaan Vaseline. 

• Madaxa ilmahaaga wuxuu u ekaan 

karaa guduud toxob leh. Tani waxa loo 

yaqaan toxobta ilmaha ku dhashto. 

Tani waxay ku dhacdaa ilmaha markii 

madaxooda saliid badan yeehso. 

Sidaad u nadiifiso, ku dhaq saabuun 

khafiif ah ama shaanbo timaha ilmahaaga. 

Marka ilmahaaga leeyahay 

toxob, maalin kasta ayaad ka dhaqi 

karta. Waxaad toxobta u saari karta 

buraash. 

33 

U Qubeenta Ilmahaaga 

• Dhaq jirka ilmahaaga addigoo isticmaalaya 

maro ama isbuunyo, biyo qandac 

ah iyo saabuunta caruurta. Ha ku 

shubun biyo jirka ilmahaaga ilaa ay ka 

go’do xudunta (10 ilaa iyo 14 maalmood 

ee hore). 

• Marka ilmahaaga xudunta ka dhacdo, 

ugu qubeey waaskada ama baafka ilmaha 

loogu qubeeyo. 

• hubi inaad hetsatid shukumaan ama 

qalajiye, saabuun khafiif ah, iyo dhar 

nadeef ah markaad u qubeeyso ilmahaaga. 

• Biyaha ilmaha loogu qubeeyo waa inay 

ahaadaan qandhac, midaan aad u kululeen 

ama aad u qabobeen. Waxaad ku 

garan kartaa xaraarada biyaha addigoo 

galeya suxulkaada. Haddii biyaha ay 

addiga kugu kulul yihiin, ilmahaagana 

way ku kulul yihiin 

• Uma baahnid suuf ama suufka dhegaha 

lagu tir tiro. Waxaad jirka ilmahaaga 

ku dhaqi kartaa maro ama gacantaada. 

Hubi inaad ka dhaqdid ilmahaaga 

kilkilaha, gadaalsha dhegaha, qoorta 

iyo cowrada. 

• Waxaad ilmahaaga timaha ooga dhaqi 

kartaa saabuunta ama shaanbada aad 

isticmaasho. 

• Uma baahnid inaad isticmaasho boolbare, 

saliid ama kareemo markaad u 

qubeeysid. Haddaad dooneysid inaad 

isticmaasho wax, isticmaal burcada 

ilmaha. 

• Xasuunow, INAADAN ooga tagin biyaha 

dhexdood ilmahaaga oo keli ah! 

Daryeelka Caafimaadka 

Ilmahaaga 

Caruurta hadda dhasha waxay u baahan 

yihiin in caafimaadkooda la baaro ka 

hor intayn jiran. Markasta oo la geeyo 

ilmahaaga dhakhtarka, dhakhtarka ilmaha


wuxuu baaraa in ilmahaaga u koraayaan si 

caafimaad leh. Waxaad weydiin kartaa 

dhakhtarka su’aalaha ku saabsan ilmahaaga 

iyo sida loo daryeelo. (Ka fiiri Baaris Goor 

Hore iyo Baaris Wareegto leh, Ugaansho 

Nooca Cudurka iyo Tijaabo Afka Ingriiska 

loo yaqaan EPSDT - ee Ilmahaaga boga 35aad.) 

Xasuusnow, waa muhiim inaad xafido 

balammada ilmahaaga u dhigo dhakhtarka. 

Haddaadan imaan karin balanta, fadlan wac 

xafiiska dhakhtarka ilmahaaga sida loogu 

sameeyo balan kale. 

Tilaalka (Ama Cirbadaha) 

Ilmahaaga 

Marka baarista caafimaada la sameeynaayo, 

ilmahaaga waxaa la siin cirbado talaal ah oo 

ka difaac cudurada la yaqaan ee caruurta. 

La hadal dhakhtarka ilmahaaga markuu u 

baahnaato tilaal. Marka ilmahaaga la tilaalo, 

wac dhakhtarka haddaad ku aragtid qabdho 

ama dhaq dhaqaaq aan sax ahayn. 

Ilmahaaga wuu u baahan yahay in la tilaalo. 

Waana u muhiim! 

Markaad U Maleeyso In 

Ilmahaaga Jiran yahay 

Markaad u maleeyso in ilmahaaga jiran 

yahay, wac dhakhtarkiisa intaadan tagin 

xafiiskiisa ama qolka gar gaarka deg deg 

ah ee cusbitaalka. Uma baahnid inaad 

sameeyso booqasho aan loo baahneyn. 

Dhakhtarka ayaa kuu sheegi kara waxaad 

sameyn kartid ha hor intaan la baarin 

ilmahaaga. 

Xiligeed Waci Kartid 

Dhakhtarka Ilmahaaga? 

Haddii ilmahaaga: 

• Leeyahay xaraarada laga qaado futada 

oo la’eg ama ka badaan heerka 100.5. 

• Matago (ma aha dhiliqa) in ka badan 

2 qoor maalinta ama ilmahaaga uusan 

cuntada u cuneyn si isdabo joog leh. 

• U ooyo si badan addigana aadan 

aamusiin karin. 

• U aragto inuu u hurdo si aan caadi aheyn. 

34 

• Uusan lahey quwad uu ku ooyo, cuno 

ama ku dhaq dhaqaado. 

• Uu shubmo (saxaroodo) biyo in ka badan 

hal mar maalintiiba. 

• Firiiric korka ooga soo baxo. 

• Ku dhaco hargab, qofaco, ama neefta 

dhib ku noqoto. 

• Sameeyo waxaad u argtid inuu jiran 

yahay uusan oo san caadi u aheyn. 

Sida Loo Cabbiro 

Xaraarada Ilmahaaga 

Waa muhiim inaad taqaanid sida loo 

cabbiro xaraarada ilmahaaga. Wey fiican 

tahay inaad ka hesho warbixin dheeraad 

ah dhakhtarka ilmahaaga. Waad sheegi 

kartaa haddii ilmahaaga xaraarad heyso 

markaad ka taabatid madaxa ama jirka. 

Hase yeeshe, waxaad u baahan tahay 

inaad isticmaasho qalabka lagu cabbiro 

kuleelka jirka oo Afka Ingriiska loo yaqaan 

thermometer - tarmoomitar. 

Dariiqa ugu fiican ee lagu helo ama baaro 

xaraarada ilmahaaga waa addigoo isticmaala 

xaraarada cabbiraha Afka Ingriiska loo 

yaqaan digital thermometer - dijitaal 

tarmoomitar (micnaheeduna yahay xaraarad 

cabbira u shaqeeya sida ugu dhaqso 

badan una sheega caddada xaraarada). 

Waxaad ka cabbiri kartaa xaraarada 

ilmahaaga futada (ama barida) ama kilkilada 

hoosteeda. Xaraarad cabbiraha dijitaalka 

ah wuxu qaataa muddo 30 il biriqsi marka la 

geliyo futada ama 2 daqiido marka la geliyo 

kilkilada hoosteeda. Markasta u sheeg 

dhakhtarka ilmahaaga sidaan u qaaday 

xaraarada ilmahaaga. 

Sida Loo Cabbiraa Xaraarada Futada 

(ama Barida) 

• Riix guluuska, daarna xaraarad cabbiraha 

• Saar ilmahaaga dhabtaada, asagoo ama 

ayadoo caloosha jirto hoos lugahana 

ka laad laadaan dhabtaada. Waxaad 

kaloo sameyn kartaa addigoo u dhiga 

ilmahaaga dhabar dhabar sida markaad 

ka bedeleyso xifaayada.

• Kala qaada futada ama barida ilmahaaga 

addigoo isticmaalaya hal gacan, gancanta 

kalena ku geli xaraarad cabbiraha 

futada ilmahaaga si tartiib leh ilaa 

iyo hal beeg (ilaa ay caarada xaraarad 

cabbiraha libidho). Waa caadi haddii 

ilmahaaga saxaroodo markaad geliso 

xaraarad cabbiraha. 

• Ka saar xaraarad cabbiraha markaad 

maqasho dhawaaq, ka dibna akhri lambarka 

ku soo qorma dushiisa. 

• Wac dhakhtarka ilmahaaga haddaad 

akhriso xaraarad ka badan 100.5 heer. 

Sida Loo Qaado Xaraarada 

Kilkilada 

• Riix guluuska, daarna xaraarad cabbiraha. 

• Ka saar dharka ilmahaaga xiran yahay 

xabadka iyo gacmaha. 

• Geli caarada xaraarad cabbiraha 

kilkisha ilmaha, ka dibna hoos ugu hey 

gacan tiisa ama teeda. 

• Ka saar xaraarad cabbiraha markaad 

maqasho dhawaaq, ka dibna akhri lambarka 

ku soo qorma dushiisa. 

• Wac dhakhtarka ilmahaaga haddaad 

akhriso xaraarad ka badan 99 heer. 

Daryeelka Xaraarad 

Cabbiraha 


• Markasta ku dhaq xaraarad cabbiraha 

suuf lagu radiyey aalkolo. 

• Ku rid xaraarad cabbiraha boorso balaastiik 

ah. 

• Ku keydi xaraarad cabbiraha meel fiican. 

Waxyaaha Laga Dheeraado 

• Ha isticmaalin xaraarad cabbiraha laga 

sameeyo warqada (ool la saaro madaxa 

ilmaha). Waxaa laga yaabaa in aysan 

sheegin xaraarada saxda ah ee ilmahaaga. 

35 

• Ha ka cabbirin afka xaraarada ilmahaaga. 

Ilmahaaga ma ku heyn karo 

afkiisa muddo badan xaraarad cabbiraha 

sidaad u aragtid heerka xaraada saxda ah. 

• Ka isticmaalin xaraarad cabbiraha 

dhegaha la geliyo inta ilmahaaga uusan 

gaarin 3 sanno ama ka badan. Duleelka 

dhegta ilmahaaga waa yar yahay ama 

cabbirka ma noqdo mi sax ah. 

Saaxiibadaa iyo reerkiinaba waxay doonaan 

inay kuu sheegaan sida loo daryeelo 

ilmahaaga. Waanadooda qaarkood way fiican 

tahay, qaarna wey ka duwan yihiin kuwaad 

ka akhriso buugaan. Xasuusnow - haddaan 

hubin, markasta wac dhakhtarka ilmahaaga 

sidaad u heshid waxaad sameyn laheyd. 

Asaga ama ayada ayaa kuu sheegi karta 

waxa u roon ilmahaaga. 

Liiska Warbixinta 

EPSDT Ee Ilmahaaga 

Daryeelka Ilmahaaga Addigoo 

Sameeya Barris Joogto Ah Iyo Talaal 

Way Ku Caawini Kartaa Baaris Goor Hore 

iyo Baaris Wareegto Leh, Ogaansha 

Nooca Cudurka iyo Tijaababo - Loo 

Yaqaan EPSDT 

Labo shey ilmahaaga u baahan yahay waa 

baarista caafimaada (baaritaan) oo joogto 

leh iyo talaal (cirbadaha talaalka caruurta). 

Way caawini kartaa ilmahaaga barnaamijka 

Baaris Goor Hore, Baaris Wareegto leh, 

Ogaansho Nooca Cudurka Iyo Tijaabo 

oo Afka Ingriska loo yaqaan EPSDT ee 

Passport Health Plan. Barnaamijkan waa 

mid ka hortaga cudurada ku dhaca caruurta 

iyo dhalinyarada da’dooda tahay 0 jir ilaa 

iyo 21 jir. Kala hadal EPSDT ga dhakhtarka 

ilmahaaga. Asaga ama ayada ayaa kuu 

sameeyn kara balammada EPSDT, sheegi 

karnaa baarista iyo talaalka ilmahaaga u 

baahan yahay da’ kasta uu jiro. 

Baarista EPSDT waxay bilaabataa marka 

ilmaha uu jir 1 bil. Xasuusnow inaad 

ilmahaaga ooga sameeysid dhakhtarkiisa 

balamo joogto ah. Waa u muhiim

caafimaadka ilmahaaga. 

War bixinta dheeraadka leh, ka wac 

Khidmooyinka Xubnaha 1-800-578-0603. 

Caruurta waa inay helaan baarista 

caafimaadka oo joogto leh, ama ka hor da’da 

hoos ku qoran: 

• Bisha 1aad • Bisha 24aad 

• Bisha 2aad • Sanadka 3aad 



• Bishaa 9aad • Sanadka 6aad 


• Bisha 15aad • Sanad kaskta ka 

• Bisha 18aad bilaabato 

da’da 10-20 jir 

Fiiri jadwalka talaalada (cirbadaha) hoose ku qoran. 

Jadwalka soo socota waa mid lagu 

taliyey inay racaan caruurta iyo 

dhalinyarada. 

Da’da Cirbadaha 

Dhalasho ilaa 2 

bilood 

Hepatitis B #1 

1 bil ilaa 4 bilood Hepatitis B #2 

2 bilood DTap/DTP, 

Polio (IPV), 

Hib, PCV 

4 bilood DTap/DTP, 

Polio (IPV), 

Hib, PCV 

6 bilood DTap/DTP, Hib, 

PCV 

6 -18 bilood Hepatitis B#3, 

Polio (IPV), 

12 - 15 bilood Hib, MMR, PCV 

12 - 18 bilood Var 

15 - 18 bilood DTap/DTP 

4 - 6 sanood MMR, 

(inteyn dugsi Dtap/DTP, 

bilaabin Polio (IPV) 

11 - 12 sanood *MMR 

*Var 


*Hep B 

* Haddii caddada talaallada qaarkood aan horay 

loo siin ama ka hor la siiyay intayn gaarin da’da 

loogu talo galay. 

11 - 16 sano Td 

2 - 18 sano Hepatitis A 

Loogu talo galay in la siiyo caruurta degan 

goobaha ama degmooyinka la doortay 

36 

Talo Siinta Nabada 

Caruurta 

Talo Siinta Caruurta Hadda Dhashay Iyo 

Kuwa Garguurta: 

• Ha ku ridin sariirta ilmahaaga xayawaanka 

lagu dheelo oo laga sameeyo marooyinka 

laga buuxiyo suufka. 

• Markasta isticmaal kursiga baabuurka 

ama gaariga caruurta la saaro. Caruurta 

da’dooda gaarto 4 jir waa inay ku jiraan 

kursiga baabuurka. Caruurta hadda 

dhashay waa inay leeyihiin kursi u 

soo jeeda gadaal. Kursiga waa inuu ku 

xirnaadaa kuraasta gadaale ee baabuurka. 

• Marna ha gar gariirin ilmahaaga. Haddaad 

xanaaqsan tahay, saar ilmahaaga 

sariirtiisa ama sariirteeda kana tag. 

• Marna ha ka tagin ilmahaaga keligood. 

• Marna ha ka tagin ilmahaaga keligood 

marka qolka ay ku jiraan mukulaal/bisada 

ama ey. 

• Ka qaad ama ka saar xariga hoos ooga 

xiran dharka caruurta ku seexato. 

Xarigaas dhuunta ama lugaha ayey ku 

duuduuban karaan. 

• Alwaaxyada sariirta caruurta dhinacyada 

ooga dhegan waa inay u kala fogaan inta u 

dhexeyso 2 ilaa 3 hal beeg (inches). 

• Alaabta ay ku ciyaaraan sariirta kor 

keeda waa inay lahaan qeybo ilmaha ay 

calaanjini karaan, ama soo jiidi karaan 

ama ay laqi karaan. 

• Haddaad isticmaasho mujuruqa caruurta 

lagu sasabo, ha ku xirin dhuunta ama 

biinka dharka lagu dhajiyo. Xariga ayaa 

ceejin kara ilmahaaga. 

• Marka ilmahaaga bilaabo gur guurad, 

ka fogeey alaabta ay tiigsan karaan oo 

jajabi karta oo idil. Ku xir jaranjarada 

hoosteeda ama korkeeda albaabada 

amniga oo loogu talo galay nabad gelyada 

caruurta. 

• Ka fogeey qoraxda ilmahaaga inay si 

toos ah ugu dhacdo. Caruurta ka yar 6 

bilood waxay qoraxda u dareemi karaan


si sahlan oo waxyeelo u keenta. Haddii 

ilmahaaga aad banaanka la joogto, ka 

dabool qoraxda. Ilmahaaga ugu labis dhar 

suuf laga sameeyey oo ka daboola lugaha 

iyo gacmaha. Isticmaal koofiyada sidaad 

u daryeesho wajiga ilmahaaga. Ilmahaaga 

waa inay jooga banaanka muddo yar. Su’aal 

dhakhtarka ilmahaaga goortaad isticmaali 

kartid burcadda lagu xijaabo iftiinka qoraxda. 

• Intaadan gelin ilmahaaga biyaha loogu 

qubeeyo ka fiiri xaraarada biyaha. 

• Marna ha ooga tagin ilmahaaga meel 

dheer. Marna ha ooga tagin kaligiis ama 

kaligeed kuraasta fadhiga. 

• Ka fogeey sariirta ilmahaaga dariishada 

guriga. 

• Marna ha ku kululeen dhalada caanaha 

ilmahaaga maaykarooweyfka (microwave). 

• Isticmaal badeecooyinka ilmahaaga u 

soo gado sida loo tilmaamay inaad u 

isticmaashid. Tusaale, dawaada ama 

caanaha la qaso. 

• Ka saar daawada meel uusan gaarin 

ilmahaaga, alaabta wax lagu nadiifiyo, iyo 

dhirta. 

• Isticmaal burcadda xijaabta inftiinka 

qoraxda oo leh SPF 15 markuu ilmahaaga 

noqdo kobac. Haddii ilmahaaga kobaca ah 

uu leeyahay indho iyo timo midabkooda 

cadaan yahay, waxaad isticmaali kartaa 

isticmaal burcadda xijaabta inftiinka 

qoraxda oo leh SPF 30. 

• Ka dhig gurigaada mid u gaashaansan 

nabad caruurta. Dhulka dhig gacmahaaga 

iyo lugahaaga, fiirina meelaha la rabo 

inaad ka gaashaantid nabada ilmahaaga. 

Ka qaad waxyaabaha ay gelin karaan afka 

oo dhulka ama meelaha dhow yaal. 

• Ku dabool daboolka amniga duleelada 

korontada oo aan la isticmaalin. 

• Marka ilmahaaga bilaabo gur guurad ama 

socod, waa u halis waxyaabaha leh dabo 

dheer oo la qabto (sida nac nac qoriga, 

caddayga ilkaha, qaadooyinka). Haddii 

caruurta ay dhacaan, waxyaabahaas 

dhaawac ayey u geysan karaan ilmahaaga. 

37 

• Ku xir daboolka amniga dariishadaha 

sideeyn caruurta ooga soo dhacin. 

• Ka fogeey dareerayaasha kulul sida 

shaaha ama biyaha kulul, inay ilmahaaga 

garaan. 

• Ilaali ilmahaaga markey ku jiraan jikada. 

• Marna ha ooga ka tagin ilmahaaga meel 

biyo leh. 

• Ka fogeey in ilmahaaga gaaro bacyaasha 

ama dhanbiilaha caaga laga sameeyo. 

• Ka fogeey in ilmahaaga gaaro qalabka 

hubka ama xabadaha, ooga xir meel aysan 

gaarin. 

• Baar alaabta ilmahaaga ku ciyaaro. Ka 

tuur alaabta jajaban ama leh fiiq dheer oo 

jirkooda goyn kara. 

• Ha u soo qadin ilmahaaga alaabta lagu 

ciyaaro oo geli kara afkiisa ama afkeeda. 

Haddaad leedahay caruurtaa weyn, u 

sheeg inay ka fogeeyaan alaabtooda 

ilmahaaga yar. 

• Ku qor meel fudud lambarka talefoonka 

ee meesha lagu ilaaliyo sunta (502-589- 

8222). 

• Noqo qof ilmahaaga ka barto wax fiican. 

• Baro daryeelka deg dega ee lagu neefsada 

oo Afka Ingriinka loo yaqaan CPR iyo dhaq 

dhaqaaq Heimlich - Haaymlish. 

• Ka baar gurigaad maadada loo yaqaan lead 

- leed. 

• U sameey gurigaada qiiq sheegayaal 

oo Afka Ingriiska loo yaqaan smoke 

detectors - Ismook ditektoris. 

• Sameeyso qorshaha deg dega leh haddii 

gurigaada dab ka dhaco ama jawiga si xun 

isu bedelo.


Calaamadaha 

Geerida Lama 

Filaanka ee Caruurta 

Waa Maxay Calaamadaha Geerida 

Lama Filaanka ee Caruurta? 

Calaamadaha Geerida Lama Filaanka ee 

Caruurta oo Afka Ingriiska loo yaqaan 

Sudden Infant Death Syndrome (SIDS) 

- Saddan Infant Deet Sindaroom - waa 

marka ilmaha (ka yar sanad) u geeriyoodo 

si lama filaan ah oo aan la ogeyn sababta 

keentay geeridaas. SIDS waxaa kale oo loo 

yaqaan geerida sariirta caruurta. 

Sidee Ooga Yareeyn Kartaa 

Ilmahaaga Dhicitaanka Geerida 

Lama Filaanka Ee Caruurta 

• U seexi ilmahaaga dhinac dhinac ama 

dhabar dhabar. Sameey sidaan markasta 

oo aad seexiso ilmahaaga hurdo yar ama mid dheer. 

• HA U SEEXININ ilmahaaga calool calool. 

Haddii ilmahaaga iskeed ama iskiis ugu 

seexo calool calool, ka gedi 

• Caruurta qaarkood waxay u baahan yihiin 

inay u seexdaan dhinac dhinac. Haddii 

ilmahaaga ku dhashay cilad, dilqana marar 

badan marka wax la siiyo, ama leeyahay 

cilad markuu neefsanaayo, sanbabaha, 

ama dhibaatooyinka wadnaha, la tasho 

dhakhtarka haddii ilmahaaga loo seexin 

karo dhinac dhinac. Haddii ilmahaaga 

u seexdo dhinac dhinac, dhig gacmaha 

hortiisa ama horteeda. Tani waxay ka 

ilaalisaa inuu ama inay u seexato calool calool. 

• Hubi in ilmahaaga ku seexdo sariir leh 

jooradi adag. Ha isticmaalin barkin, buste 

duf badan leh, ama bustaha hoos loo geliyo 

.• Ha ku ridin sariirta ilmahaaga alaabta 

caruurta ku ciyaarto oo laga sameeyo 

marooyinka suufka laga buuxiyo ama 

waxyaabaha khafiifka ah oo lagu ciyaaro. 

38 

Haddaad isticmaashid marada buuran 

oo lagu gaashaamo sariirta caruurta 

dhinacyadeeda, hubi inaad si fiican ugu 

xirtid dhinacyada sariirta. Caruurta 

qaarkood ay isku caburiyaan maradaas. 

• Ha ogolaan ilmahaaga inuu ama inay 

seexdaan sariirtaada. Meesha ugu nabad 

gelyo badan ilmahaaga seexdo waa 

sariirtiisa ama sariirteed, ama xoolkooda. 


seexdaan sariirta laga sameeyed biyaha, 

kursiga fadhiga ama kuraasta kale. 


seexdaan sariirta walaalkood ama 

walaashood, ama mataankooda. 

• Intaad kor ka saari laheyd buste, u lebis 

ilmahaaga dharka xurdada oo le'eg. 

• Ilmahaaga waa inaysan aad u kululaan. 

Ka dhig xaraarada qolka ilmahaaga meel 

dhexaad, mid aanan aad u kululeen ama 

u qaboobeen. Qolku waa in addigaba ka 

dhigaa istareex. 

• Ha ogolaan in sigaar lagu cabbo ilmahaaga 

agtood. Caruurta waxaa ku dhaci kara 

geerida lama filaanka ah haddii la badiyo 

fursadda agtooda ama guriga sigaar lagu cabbo. 

• Wac dhakhtarkaga ilmahaaga haddaad 

aragtid in ilmahaaga xanuunsan yahay. 

Hubi inaad geeyso ilmahaaga balammada 

dhakhtarka ee lagu baaro cafimaadkooda. 

Sidoo kale, hubi in ilmahaaga qaato talaalka 

caruurta markastaba (ka fiiri jadwalka 

talaalka ee EPSDT boga 35aad). 

• Ha cabbin sigaar markaad uurka leedahay. 

Fursada in ilmahaaga ku dhacdo SIDS ayaa 

sareeysa marka sigaarka la cabbo marka 

uurka la leeyhay. 

• Ku fikir inaad naaska nuugiso ilmahaaga. 

Caanaha naaska way u caafimaad badan 

yihiin ilmahaaga. 

• Baro gar gaarka deg dega ah ee 

neefsashada caruurta oo Afka Ingriiska 

loo CPR iyo gar gaark deg dega ah sida kan 

dhaawaca.


Mujuruqa Caruurta 

lagu Sasabo 

Waa u muhiim in caruurta wax nuugto. 

Nuugistu waa sida caruurta wax u cunto una 

dareento nabad. Marka ilmaha uusan wax 

cuneyn, siinta mujuruqa lagu sasabo way ka 

fiican tahay nuugista faraha, suulka ama 

alaabta lagu ciyaaro. 

Waxyaabahaa Loo Baahan Yahay 

Inaad Ka Ogaatid Mujuruqa 

Caruurta Lagu Sasabo 

• Mujuruqa uma keeno ilmahaaga isdhaafka 

ilkaha. 

• Haddaad aragto in ilmahaaga nuugo 

faraha ama suulka saddexda bilood ee 

hore, waxaad ilmahaaga siin kartaa mujuruq. 

• Soo iibi mujuruqa leh ibta laga sameeyey 

caaga sidaan ilmahaaga ciridkiisa 

waxyeelo ugu imaan. 

• Ha isticmaalin mujuruqa xili kasta. 

• Maalin kasta ka baar mujuruqa dilaac, 

jabis ama duqnimo. Mujuruqa ma gaaro 

xili kasta. Haddii ilmahaaga nuugo mujuruq 

dilaacsan, dhuunta ayuu istaagi 

karaa. 

• Ha ku xirin mujuruqa xarig ku xiran 

goorta ilmahaaga. Xarigaas wuu ceejin 

karaa ilmahaaga. 

Sidee Loo Doortaad Mujuruqa 

• Dooro mujuruq u eg sida ibta naaska oo 

dabiici ah. 

Haddaad qabtid su’aalo ku saabsan mujuruqa, 

la tasho dhakhtarka ilkaha, khabiirka ilkaha, 

ama dhakhtarka caafimaadka guud. 

39 

Daryeelka Ilkaha 

Ilmahaaga 

Ka Daryeel Ilmahaaga Suuska Ilkaha 

Waxaa laga yaabaa inaad ku fikirtid inay fiican 

tahay siinta dhalada caanaha markaad ilmahaaga 

seexineyso. Run ahaan, waa waxa ugu xun aad 

sameeyn karto. Marka ilmahaaga seexdo asagoo 

afkiisa ama afkeeda ku jirto dhalada caanaha 

ama dheecaanka miraha waxay ku dusha ooga 

daataan ilkaha. Tani waxay keeni kartaa suuska 

ilkaha. 

Xasuusnow, inta badan caanaha oo idil, sida 

tan la qasho, ama cabbitaanka waxay leeyihiin 

sonkor u keeni karta ilkaha suus. 

Maxuu Suuska Ilkaha U 

Keenaa Ilmahaaga 

• Wuxuu cunaa ilkaha ilmahaaga. 

• Wuxuu u keena ilmahaaga ilko xanuun. 

Ilmahaaga aad ayey ugu jiran karaan ilko 

xanuunka. 

• Wuxuu u keeni karaa hurgumada ciridka. 

• Si dhaqso leh ayuu ilkaha ilmahaaga u 

jajabiyaa. 

• Suuska ilmahaaga wuxuu ku ridi karaa: 

• Caadeysiga cunto xumo. 

• Dhibaatooyin ah hadal la’aan ama hadal 

xumo. 

• Ilkaha oo dhaawacma ama qaloocda. 

• Markuu weynaado ilkaha waxay noqdaan 

huruud ama bunni.


Sideed U Daryeesha Ilkaha 

Ilmahaaga? 

• Sii ilmahaaga dhalada caanaha markaad 

wax siineysid oo kaliya. 

• U qabo ilmahaaga dhalada. 

• Ha u dhaafin ilmahaaga kaligiis ama kaligeed 

dhalada. Wuu ama way ku saxan 

kartaa. 

• Dhalo la’aan seexi ilmahaaga. 

• Haddii ay muhiim tahay inaad isticmaasho 

dhalo markaad seexineysid 

ilmahaaga, ugu shub biyo. Biyaha waa 

cabbinaaka kaliya oo aan keenin suuska 

ilkaha. 

• Maalin kasta ku nadiifi ilkaha ilmahaaga 

buraashka ilkaha oo jilicsan ama 

maro khafiif ah. 

• Naas nuuginta waa dariiqa ugu fiican ee 

loo quudiyo ilmahaaga. Way yartahay 

in ilmaha naaska la nuugiyo ku dhaco 

suuska ilkaha. 

• La tasho dhakhtarka ilmahaaga inuu 

siiyo ilmahaaga daawada suuska looga 

hortago oo Afka Ingriiska loo yaqaan 

flouride - falooraayd. Flouride waxay 

ka cawintaa ka hortaga suuska ilkaha. 

Haddaad qabto su’aalo dheeraad ah oo ku 

saabsan suuska ilkaha ama ilkaha ilmahaaga, 

wac dhakharka ilkaha ama kan caafimaadka 

guud. 

40 

Daryeelka Hurgumada 

Dhegaha ee Ilmahaaga 


Dhegta? 

Hurgumada dhegaha (oo Afka Ingriiska 

loo yaqaan otitis media - ootitis miidiya) 

waxay dhacdaa marka fayras (viruses) ama 

jeermis/bakteeriya gasho gudaha dhegta. 

Hurgumada dhegta waa jirro caruureed 

caadi ah oo keeni karta hargab ama 

xasaasiyad. 

Hurgumada dhegta oo caruurta inta badan 

ku dhacda marar aad u yar ayey uma 

baahan in lagu daryeelo qolka gar gaarka 

deg dega ah, inta badan waa la sugi karaa 

in la daryeelo maalinta xigta. Waa muhiim, 

hase yeeshee, inaad wacdid dhakhtarka 

caafimaadka guud ee ilmahaaga siduu 

ama sideey u fiirso hurgumada dhegta, 

go’aansato xiliga ay arki karto ilmahaaga, 

una qori karto daawada lagu daaweeyo, 

haddii loo baahdo. 

Sideen Ku Garan Karaa 

Haddii Ilmaheygu Qabo 

Dheg Xanuun? 

Caruurta yar yar (ka yar da’da 3 jir) oo 

qaba hurgumada dhegta aad ayey u ooyaan 

una xanaaq badan yihiin. Waxay kaloo 

qabi karaan hurdo xumo, cunto xumo iyo 

wax maqal la’aan. Waxaa laga yaabaa inay 

jiijiidaan dhegahooda. Waxaa lagu arki 

karaan qandho, san cabbur iyo dhareer. 

Caruunta waaweyn (3 jir Iyo kuwa ka 

weyn years) inta badan waxay sheegan 

dheg xanuun, dareemaan inay dhegtooda 

buuxdo, ama ayn wax maqleyn. Waxaa lagu 

arki karaan qandho, san cabbur, iyo sunkoo 

dhareera.

Maxaan Dheg Xanuunka 

Ilmaheyga Guriga Ooga 

Sameeyn Karaa? 

Halkani waxaa ku qoran waxyaabo aad 

guriga ku sameeyn kartid inuu ilmahaaga 

dareemo caafimaad intaadan tusin 

dhakhtarkiisa ama keeda: 


• Sii daawada qandhada ama xanuunka. 

Hubi inaad raacdid caddada ku qoran 

isticmaalka daawada. 

• Caruurta ka yar 2 bilood: Wac 

dhakhtarka ilmahaaga inuu ku siiyo 

tilmaamta caddada daawada la siin 

karo. 

• Caruurta ka weyn 2 bilood ilaa 6 

bilood: Sii daawada dhibcaha ah oo 

Afka Ingriiska loo yaqaan acetaminophen 

- aasitaminofiin (Tylenol). 

• Caruurta ah 6 bilood iyo kuwa ka weyn: 

waxaad isticmaali kartaa daawada 

Afka Ingriiska loo yaqaan Ibuprofen - 

Aaybiyoborafin (Motrin) bedlka 

acetaminophen (Tylenol). 

• Ka saar dhegta maro lagu qooyey biyo 

sidaad xanuunka u yareeyso (marna ha 

saarin jirka boorso kulul). 

• Caruurta inta badan waxay dareema 

fiicnaan marka madaxooda la saaro 

barkin dheer weyna ka fiicantahay 

marka loo seexiyo si bagafsan. 

• Marna ha shubin dhegta ilmahaaga 

waxaan dhakhtarkooda soo qorin ama 

sheegin. 

41 

Sideen Ooga Hortigi Karaa 

Hurgumada Dhegta? 

• U fadhiisi kor ilmahaaga markaad 

quudineysid. 

• Ha ku “tiirin” ilmahaaga dhalada ama ha 

ku seexin sariirta asagoo ama ayadoo 

heysata dhalo. 

• Ha u ogolaan in sigaar lagu ag cabbo 

ilmahaaga. 

• Markasta si is dhabo joog leh ku dhaq 

gacmahaaga iyo gacmaha ilmahaaga 

biyo qandac ah iyo saabuun. Bar ilmahaaga 

gacmo dhaqashada markuu yar 

yahay. 

• Yareey u dhawaanshaha dadka weyn 

ama caruurta haayo qufaca iyo 

hindhisada 

• Bar ilmahaaga inay sanka si tartiib leh 

ooga duufsadaan asagoo ama 

ayadoofurta afka.

Jadwalka Taariikhda Uurkaaga - Usbuuca 1 ilaa 4 

Biisha: 


AXAD ISNIIN TALAADO ARBACO KHAMIIS JIMCO SABTI 

Koriinka Ilmahaaga: 

• Wadnaha iyo sanbabka ilmahaaga ayaa 

bilaab inay sameeysmaan. Wadnaha 

ilmahaaga wuxuu garaacis bilaabaa 

markuu gaaro 25 malmood. 

• Maskaxda iyo xandulaha ku jira 

dhabarka ayaa sameeysma. 

• Dhererka ilmahaaga wuxuu le’eg yahay 

1/2 hal beeg (inch), miisaankiisana waa 

1 waqiyad (ounce). 

Isbedelka Ku Dhaca 

Jirkaada: 

• Waxaa lag yaabaa in aadan ku arkin 

wax isbedel ah jirkaada. 

• Jirkaada wuxuu sameeyaa hoormoon 

caawina koriinka ilmahaaga. 

• Waxaa lag yaabaa inaad dareentid 

walac. 

• Naasahaaga way weynaadaa waxaadna 

dareenta kaar. 

• Waxaa lag yaabaa inay kaadi badan kaa 

timaado. 

42 

Waxyaabaha La rabo Inaad 

Sameeysid: 

• Qaado fitmiinka isku jirka ah oo leh 

dhiig kordhiso (Afka Ingriisk loo 

yaqaan feero). Tani waxay yareeysaa 

in ilmahaaga ku dhasho ciladaha 

maskaxda iyo xandulaha ku jira 

dhabarka. 

• Booqo dhakhtarkaaga umuliya ama 

dhakhtarka caafimaadka guud. 

• Ka taxadar waxaad cunto. Cun quraac, 

qado, iyo cunto fufud oo u dhaxeysa. 

Tani waxay caawintaa koriinka 

ilmahaaga. 

• Haddaad sigaar cabto - JOOJI! Wax 

kaste ay dadka sheega, sigaarka um 

aha caafimaad addiga iyo ilmahaaga. 

Haddaad u baahan tahay in lagaa 

caawino sidaad sigaarka u joojin 

laheyd, nala soo socodsii. 

• Ha cabbin aalkolo hana qaadanin 

muqaadiraad. Kuwaan waa wax u xun 

addiga iyo ilmahaaga. Haddaad u 

baahto caawinaad, nala soo socodsii. 

• Isku soo qor mashruuc WIC. Haddaad 

u baahato caawinaad, nala soo socodsii.


Biisha: 




• Way sameeysmeen halboolasha 

ilmahaaga, laakiinse ma weyna. 

• Way sameeysmeen murqaha iyo lafaha 

ilmahaaga. 

• Gacmaha iyo lugaha ilmahaaga waxay 

bilaabeen inay koraan. 

• Faraha gacmaha iyo lugaha ee 

ilmahaaga ayaa sameeysmaayo. 

• Dhererka ilmahaaga wuxu le’eg yahay 1 

hal beeg (inch) oo ah miisaankana waa 

1 waqiyad (ounce). 


Jirkaada: 

• Naasaha weli way ku kaaraan. 

• Naasahaaga iyo xunduntaada madow 

ayey ku noqdaan. 

• Waxaa lag yaabaa inay kaadi badan kaa 

timaado. 

• Waad noqon kartaa hadda farax, 

hadana madluun. 

• Madaxa aya ku xanuuni kara. 

• Waxaad dareemi kartaa daal. 

• Waxaad dareemi kartaa walac. 

43 


Sameeysid: 

• Booqo dhakhtarkaaga umuliya. 

• Cunto kasta ka cun cunto nooc nooc 

ah: badar, miro, khudrad, caano iyo 

waxyaabaha caanaha laga sameeyo, 

digir, iyo borootiin. 

• Maalintiiba cab ugu yaraan 6 ilaa 8 

koob oo biyo, iyo dheecaanka miraha. 

• Qaado fitimiinkaada oo isku jirka ah. 

• Qaado nasasho badan. 

• Sameey jimicsi. Soo soc soco.


Biisha: 




• Faraha gacmaha iyo lugaha ilmahaaga 

waxay yeeshaan cidiyo jileec leh. 

• Ilmahaaga wuxuu yeeshaa cirid leh 20 

meelood oo ilko ka soo bixidoonan. 

• Dhakhtarkaaga umuliya wuu maqli 

karaa garaac wadnaha ilmahaaga (inta 

u dhaxeysa 10 ilaa 12 usbuuc). 

• Dhererka iIlmahaaga waa 4 hal beeg, 

miisaankana waa in ka badan 1 waqiyad. 


Jirkaada: 

• Waxaad weli dareemeeysaa daal. 

• Weli walac ayaad tahay. 

• Madax xanuun ayaa ku heen kara. 

• Waxaad dareemi kartaa wareer iyo 

madax fudeeyd. 

• Dharkaaga waxaa laga yaabaa inay ku 

dhegaan calooshaada. 

• Waxaad dareemi kartaa calool adeyg. 

• Waxaad jeclaan kartaa cunto qaarkood 

ama naci kartaa cun aad horey u 

jecleed. 

• Waxaa laga yaabaa in wax cunidaada 

ay kororto. 

44 


Sameeysid: 


• Qaado fitamiinkaada oo isku jirka leh 

• Cun cunto caafimaad leh. Waxaa laga 

yaabaa inaad u baahan tahay inaad 

cuntada u cunto si yar marar badan 

maalintiiba. 

• Yareey cunida cunta aan nacfiga laheyn 

iyo cabbitaana soodada.


Biisha: 




• Ilmahaaga wuxuu sameeyaa dhaq 

dhaqaaq, riixis, iyo wax cunid, wuuna 

maqlaa hadalkaada. 

• Maqaarka jirka ilmahaaga ayaa 

sameeysma. 

• Dhereka ilmahaaga waa 6 ilaa 7 hal 

beeg, miisaankana waa 5 waqiyadood. 


Jirkaada: 

• Cunto cunidaada ayaa kororta. 

• Dareenka walaca wuu kaa tagay. 

• Waxaad u ekaataa qof uur leh. Waxaa 

laga yaabaa inaad xirato dharka 

dumarka uurka leh. 

• Dhamaadka bisha 4aad, waxaad 

dareemi kartaa dhaq dhaqaaq 

ilmahaaga. 

• Waxaa laga yaabaa in usbuuc kasta ku 

korto 1 rodol oo miisaan ah. 

45 


Sameeysid: 


• Qaado fitamiinkaaga isku jir ah. 




maalintiiba. 

• Waxaa laga yaabaa inaad sameeysid 

baaris Afka Ingriiska loo yaqaan 

Alpha-fetaprotein - Alfafeetaborootiin 

(AFP) markaad gaarto 

16 ilaa 18 usbuuc si looga baaro 

ilmahaaga ciladaha maskaxda iyo 

xandulaha dhabarka.


Biisha: 




• Ilmahaaga wuxuu noqdaa mid 

firfircoon. 

• Cidiyaha faraha ilmahaaga waxay 

daboolaan caarada far kasta. 

• Ilmahaaga wuxuu seexdaa una kacaa 

xili cayinan oo joogto ah. 

• Ilmahaaga wuxuu u koraa si dhaqso 

badan. 

• Dhereka ilmahaaga waa 8 ilaa 12 hal 

beeg, miisaankana waa 1 rodol (pound). 

Isbedelka Ku Dhaca Jirkaada: 

• Waxaad calooshaada ka dareentaa 

dhaq dhaqaaq ilmahaaga. 

• Waxaad weli dareemeeysaa daal. 

• Waxaa laga yaabaa inaad dareentid 

lugo xanuun. 

• Waxaa kugu dhici kara calool xanuun. 

• Dhabarka ayaa ku xanuuni kara. 

• Waxaad ciridkaaga ka dareemi 

kartaa barar iyo dhiig. Haddaad u 

baahato dhakhtarka ilkaha, ka soo 

wac Khimooyinka Xubnaha 1-800- 

578-0603. Haddaad tahay xubin wax 

maqalka ku xun yahay, naga soo wac 

lambarka dhaqoolaha ee TDD/TTY 

1-800-691-5566. 

46 


Sameeysid: 



• Cun cunto caafimaad leh. 

• Haddaad sigaar cabtid - Jooji! Marna 

ma aha mid aad la daahdey. 

• Sameey jimicsi. Soo soc soco. Ha badin 

jimicsiga iyo socokaada. 

• Ka fogaaw inaad qaadid wax culus. 

• Ka fogaaw dadka jiran.


Biisha: 




• Maqaarka jirka ilmahaaga waa guduud 

wuxuna leeyahay duuduub. Waxaa ku 

daboolan timo jilicsan oo khafiid ah. 

• Daboolka indhaha ilmahaaga ayaa 

bilaaba inay furmaan. 

• Faraha gacmaha iyo lugaha ilmahaaga 

waxay yeeshaan maqaarka la daabici 

karo. 

• Ilmahaaga wuxuu u koraa si dhaqso 

leh. 

• Dhererka ilmahaaga waa 11 Ilaa 14 hal 

beeg, miisaankana waa 1 rodol iyo bar 

1/2. 

• Ilmahaaga wuxuu maqli karaa muustiko 

iyo codkaaga. . 


Jirkaada: 

• Waxaad ilmahaaga ka dareemi kartaa 

riisix xoog leh. 

• Waxaa laga yaabaa in maqaarka 

jirkaada uu yeesho cun cun. 

• Dhabarka ayaa ku xanuuni kara. 

• Waxaad dareemi kartaa in miskahaaga 

kala fogaadaan markaad soconeyso. 

Maxaa yeelay miskahaada ayaan 

47 

noqda jileec ka hor intaadan dhalin. 

Tani waxay caawintaa in ilmahaaga si 

sahlan u soo dhaafo miskaha markaad 

dhaleysid. 

• Lugaha ayaa ku xanuuna kuna barara. 

Waxaa laga yaabaa in lugo xanuun kugu 

dhacdo. 

• Waxaa laga yaabaa in maqaarka 

jirkaada, caloosha, ama wajiga aad ku 

aragtid dhibco dhibco madoow (tani 

waxay baxdaa markaad dhasho). 


Sameeysid: 






maalintiiba. 

• Aad fasalada uurka oo laga barto 

sida loo foosho iyo loo dhalo iyo 

sidaad u daryeeli laheyd ilmaha hadda 

dhasha. Warxibibta dheerka ah, wac 

kalkaaliyaha Hooyo Iyo Ani. 

• Sidaan u nasatid, lugahaaga kor u qaad.


Biisha: 




• Ilmahaaga wuxuu furi karaa xiri 

karaana indhaha. 

• Ilmahaaga wuu nuugi karaa suulka. 

• Ilmahaaga wuxuu sameeyn karaa 

jimicsi, is fidis iyo haraanti. 

• Ilmahaaga wuu hingoon karaa. 

• Dhererka ilmahaaga waa 15 hal beeg, 

miisaankana waa 3 rodol. 


Jirkaada: 

• Lugaha iyo isgooska lugaha ayaa ku 

barari kara. 

• Calooshaada iyo naasahaaga waxaad 

ku arki kartaa dildilaac. Waxaa 

lagal yaabaa in marista burcadka ku 

caawinto. 

• Waxaa laga yaabaa in fool diin ku 

qabto. fool diinka Afka Ingriiska 

waxaa loo yaqaan Braxton Hicks - 

Baraksiton Hikis (xanuunka foosha 

beenta ah). 

• Waxaa laga yaabaa inaad lumiso 

dareenka miisaankaada. 

• Waxaa laga yaabaa in dheecaan dac ka 

soo baxo candhadaada. 

48 


neef tuur. 

• Waxaa laga yaabaa in dheecaan ka 

yimaadaan naasahaaga. 

• Waxaa laga yaabaa inaad ku riyootid 

riyooyin horor ah. 


Sameeysid: 




• Wax badan naso. 

• Kor u qaad lugahaaga. 

• Ka baar dhiigaada kaadi sonkoroowga 

uurka . (Ka fiiri “Kaadi Sonkoroowga 

Xiliga Uurka” boga 13aad). 

• Taxadar yeelo, hubina inaadan dhacin 

ood lumin miisaankaada. 

• Go’aan ka gaar inaad ilmahaaga 

aad siiso - caanaha naaska ama 

caanaha dhalada. (Ka fiiri “Quudinta 

Ilmahaaga” boga 17aad). 

• Bilaaw inaad uruurisid alaabta 

caruurta. Haddaad u baahan tahay 

caawinaad, soo wac kalkaaliyaha Hooyo 

Iyo Ani.


Biisha: 




• Ilmahaaga maskaxda ayaa u korta si 

dhaqso leh. 

• Sanbabada ilmahaaga way 

sameeysmeen laakiinse diyaar uma 

aha inay ku neefsadaan ilmo galeenka 

gudahiisa. 

• Dhererka ilmahaaga waa 18 hal beeg, 

miisaanka waa 5 rodol. 


Jirkaada: 

• Waxaa laga yaabaa inaad xanuun xun 

ka dareentid gumaarka (Ka fiiri “Fool 

Diinka” boga 11aad). 

• Waxaa laga yaabaa in hurdadaada 

yaraato. 

• Waxaa laga yaabaa in neefta kugu 

dhegto ama aad dareentid in aadan 

neef fiican qaadan karin 

• Waxaa laga yaabaa inaad rabtid inaad 

wax cunto marar badan maaliintiiba. 

49 


Sameeysid: 


Boogashadaada wey badnaan doontaa. 



• Wax badan naso. 

• Soo wac dhakhtarkaaga umuliya 

haddaad isku aragtid calmaadaha 

dhigniinta leh (ka fiiri “Calaamadaha 

Dhigniinta Leh” boga 10aad). 

• U dooro ilmahaaga dkakhtarka 

caafimaadka guud. Haddaad caawinaad 

u baahan tahay. fadlan ka soo wac 

Khidmooyinta Xubnaha 1-800-578- 

0603. Haddaad tahay qof wax 

maqalka ku xun yahay, waxaad naga 

soo waci kartaa lambarka TDD/TTY ee 

1-800-691-5566.


Biisha: 



AXAD ISNIIN TALAADO ARBACO KHAMIIS FRIDAY SATURDAY 

• Ilmahaaga way koreem, miisaana wuu u 

kordhay. 

• Sanbabka ilmahaaga wuu qaan gaaray. 

• Ilmahaaga inta badan hoos ayey 

miskaha ugu soo dheceen. 

• Dhererka ilmahaaga waa 19 ila 21 hal 

beeg, miisaanka waa 6 rodol. 


Jirkaada: 

• Waxaad dareenta istareex la’aan. 

• Waxaa laga yaabaa inaad qabto huro 

la’aan. 

• Xudunta calooshaa way soo baxdaa. 

• Lugaha iyo is gooyska lugaha ayaa si 

weyn kuu barara. 

• Waxaa laga yaabaa in afka ama 

dhuunta ilmo galeenka ku furmo (ama 

dilaaco). 


cadaadis iyo misko xanuun. 

50 


Sameeysid: 




• Wax badan naso.


Biisha: 




• Ilmahaaga miisanka wuu u kordhay. 

• Sanbabada ilmahaaga waa qaan gaar, 

diyaarna waxay u yihiin neefsahada 

banaanka ilmo galeenka. 


Jirkaada: 

• Waxaa laga yaabaa inaad ka dareentid 

miskaha cadaadis badan. 

• Waxaa laga yaabaa inaad kaadida 

badisid. 

• Waxa laga yaabaa inaad aragtid 

calaamadaa foosha: 

1. Mindhicir majuujus oo joogto leh 

2. Isku aragtid dhiig. 

3. Ku dilaacaan biyaha ilmo galeenka. 

• Haddaad isku aragtid calaamada 

ka mid ah calaamadahaas, soo wac 

dhakhtarkaaga umuliya. 

51


Tilmaamtaada Ee Uurka Caafimaadka Leh, Dhalmo iyo Daryeelka Caruurta 

© 2004 Passport Health Plan

Mommy & Me - Somali - CALS - provider - Passport Health Plan

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?